Het virus van geluk - Leeuwarden City of Literature

Therapeut en allesdoener Jeroen Stek uit Leeuwarden is net begonnen met het theatercollege Geluk, wat een gedoe. ‘Het was hoog nodig. Vooral als je kijkt welk effect corona of de oorlog in Oekraïne op sommige mensen heeft. Of als je ziet hoeveel jonge mensen een burn-out hebben of depressief zijn.’ Volgens Stek kun je je hersenen trainen om beter het geluk te ervaren, zonder dat er een pilletje aan te pas komt. 

Tekst: Wendy Kennedy | Foto’s: Henri Vos

‘Ik ga fluitend naar mijn werk en kom fluitend weer thuis’, aldus de energieke en enthousiaste Jeroen Stek. Hij past zelf toe wat hij predikt. In zijn theatercollege over geluk vertelt hij over de breinschijf van vijf: positieve aandacht als het gaat om emoties en mindset, anders naar stress kijken, het spelen, relaties & verbindingen en lijf & gezondheid. ‘Je kunt je hersens op dit gebied trainen, het is net een spier. Als je je brein leert te ontspannen en actief nieuwsgierig te houden dan maak je de kans groter dat je meer focus krijgt op geluksmomenten.’    

Hij is inmiddels 17 jaar werkzaam als therapeut bij psychologenpraktijk Maarsingh & Van Steijn in Leeuwarden, wat hij best uniek vindt. ‘Normaal houd ik het ongeveer zeven jaar ergens vol.’ Zo is hij directeur van een vakantiepark geweest en part-time journalist. Toch doet hij nu ook van alles. Hij is individueel, relatie- en gezinstherapeut, doet ontwikkelingstrajecten bij organisaties en geeft theatercolleges. Dit allemaal met dezelfde drijfveer: mensen handvatten geven voor een gelukkiger leven.

Geluk lijkt heel ongrijpbaar en persoonlijk, maar er is veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Zo refereert Stek aan een onderzoek dat de universiteit van Harvard tachtig jaar geleden is begonnen. ‘Ze volgen een grote groep mensen uit verschillende lagen van de bevolking, waar nu steeds meer de resultaten van bekend worden. En wat blijkt eruit? Het geluk zit hem niet in welvaart, hoe je woont of wat je doet. De mensen die dierbare verbindingen met andere mensen ervaren zijn het gelukkigst. Het hoeven er niet veel te zijn, maar het gaat om een dierbare en diepe connectie met een ander. De ervaring is van belang, want je kunt bijvoorbeeld ook eenzaam binnen een relatie zijn. We zijn sociale dieren en vinden het belangrijk om erkenning en herkenning te krijgen, belangrijk in de ogen van een ander te zijn en het gevoel te hebben dat je er mag zijn.’      

“Je kunt je brein trainen op positieve emoties”


Toch kun je geluk ook een beetje sturen. Stek vertelt dat ons emotionele brein de baas is in ons hoofd en dat negatieve emoties vaak van nature de overhand hebben, vanwege de overlevingsmechanismen die nog zo diep in ons zitten. ‘Maar je kunt je brein trainen op positieve emoties door bijvoorbeeld iedere dag in een schriftje op te schrijven waar je die dag blij en gelukkig van werd.’ 

Het is echter niet de bedoeling om negatieve emoties onder het tapijt te schuiven. ‘Een van de belangrijkste dingen is dat je ook negatieve emoties aandacht moet geven. Het beste is om deze te doorleven en ze te delen met een naaste. Als je het aandacht geeft dan wordt het zacht, als je dat niet doet dan wordt de pijn groter. We hoeven ons niet te schamen om bijvoorbeeld verdrietig te zijn. Bovendien geeft het omarmen van ongeluk meer verdieping in je leven en kun je ook beter genieten van geluk.’     

‘Verder is het ongelofelijk belangrijk hoe je naar de wereld kijkt.’ Hij haalt hierbij de termen growth mindset en fixed mindset aan. ‘Ons brein wordt al prutsend beter en dat moet je leuk vinden: fouten maken is juist goed. Hoe jonger je bent, des te sneller je hersenen herbedraden, dus hoe sneller je nieuwe dingen leert. Bij een volwassene duurt het gemiddeld drie maanden voordat je iets nieuws onder de knie hebt. Je moet het even volhouden, maar het kan best.’    

Iets wat hierop voortborduurt is de visie op stress. ‘We zien stress vaak als iets negatiefs, in plaats van dat we onderzoeken waarom we gestrest zijn. Bij stress maken we de hormonen cortisol en DHEA aan. Van cortisol word je alert, maar als dit te lang duurt dan kunnen je hersenen niet meer goed herbedraden en leren. DHEA zorgt ervoor dat je leert van een stressvolle situatie.’ Zijn advies? Kijk op een positieve manier naar stress, onderzoek wat het je wil vertellen en los het, zo mogelijk, op. 

Hét credo om je hersenen in een meer ontspannen toestand te krijgen is volgens Stek spelen. Júíst volwassen mensen. ‘Dit is zo ontzettend belangrijk! Rond je 44e is er een grote kans dat je de staat van terminale serieusheid bereikt, maar dit is niet zo goed voor je brein’, vertelt Stek die ook organisaties begeleidt. ‘Ik vraag wel eens aan managers strak in pak of ze weleens huppelen. We spelen veel te weinig, dat is echt zonde. Ook humor en lachen om jezelf maken zoveel mooie stofjes vrij in je brein.’

Iets wat velen bekend in de oren zal klinken voor een ontspannen en gelukkig leven is bewegen en gezond leven. Ook Stek onderstreept dit, al kun je hier nog meer uit halen als je het bewust doet. ‘Zelf loop ik vaak door de Prinsentuin. Als ik zorgen heb, ben ik in mezelf gekeerd en zie ik niks van mijn omgeving. Als ik ontspannen ben dan hoor ik de vogels, zie ik de bloemen en bomen. Ik vind dit heerlijk en dit geeft me een soort van geluk, als je je er maar voor openstelt.’ 

“Lopen en praten werkt vaak beter dan pillen en praten”


Al deze dingen komen ook voorbij in zijn theatercollege over geluk, dat hij samen met Ton Kemp geeft. ‘Deze positieve psychologie kan beschermend en preventief werken.’ Opvallend is dat we in een van de gelukkigste en welvarendste landen ter wereld wonen, maar tegelijkertijd slikken meer dan een miljoen Nederlanders antidepressiva. ‘Het is een quick fix. Als het nodig is dan snap ik dat, maar in onze praktijk doen we dit niet heel vaak. Het programma dat we aanbieden helpt ook. Uit onderzoek blijkt dat lopen en praten vaak beter en sneller werkt dan pillen en praten.’       

Is geluk echt maakbaar? ‘Maakbaar vind ik een ingewikkeld woord, maar je brein is wel trainbaar. Het verschilt per mens maar algemeen genomen ligt hoe je bent voor 40 procent vast in je genen, voor 10 procent wordt het beïnvloed door je omgeving en 50 procent is hoe je zelf met zaken omgaat. Je hebt dus veel ruimte om te kiezen hoe je met tegenslagen omgaat.’ Grote vraag is waarom niet veel meer mensen gelukkiger zijn als het zo simpel lijkt. ‘Dat komt omdat we geen inspanningen willen doen die op de lange termijn pas effect hebben. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het goed voor onze gezondheid is om ieder uur dat we aan het werk zijn vijf minuten aan te lummelen, maar bijna niemand doet het.’       

Een stukje discipline dus in combinatie met steeds meer kennis. Stek vertelt dat hersenonderzoek enorm in ontwikkeling is. ‘Sinds de hersenscan kunnen we zien welke gebieden waarop aangaan. Zo kunnen we bijvoorbeeld zien waarom bewegen of muziek goed is voor je brein. Dit betekent dat we het herbedraden van onze hersenen veel beter kunnen beïnvloeden. De positieve preventie is in opkomst.’ Als Stek het voor het zeggen zou hebben – ‘ik ben blij dat ik niet de baas van ons land ben’– dan zou hij willen dat deze psychische preventie bereikbaar is voor iedereen. En dat is ook precies de drijfveer voor het theatercollege over geluk. ‘We deden de première in het theater in Drachten en hadden een volle bak in Sneek, iedereen was zo enthousiast. We hopen zo te helpen het virus van geluk te verspreiden.’ 

Jeroen Stek