‘De Friese paradox’: met deze term kwam het Fries Sociaal Planbureau (FSP) een aantal jaren geleden. Ook al scoort Friesland landelijk gezien minder op het gebied van welvaart, het heeft niet direct invloed op het geluksgevoel. Dit druist in tegen de vele studies die juist een verband laten zien tussen welvaart en geluksgevoel. Volgens directeur van het FSP, Ingrid van de Vegte, moeten we ons niet langer blindstaren op het nastreven van economische groei.
Tekst: Wendy Kennedy
Hoe kan het dat Friesland zo van de vele onderzoeken afwijkt?
‘We hebben inmiddels een beter beeld en het blijkt dat er ook andere zaken van groot belang zijn voor het ervaren van geluk door de Friezen, dingen die hier volop aanwezig zijn. Het gaat om de waardering van rust en ruimte, het sterke gemeenschapsgevoel, de gelijkheid tussen mensen, de binding met de Friese taal en cultuur, het gevoel baas over eigen leven te zijn, veiligheid en het minder waarde hechten aan status en geld.’
Maakt geld dan echt niet gelukkig?
‘Uit onderzoeken blijkt dat we wel een bepaald bestaansminimum nodig hebben, want van geldzorgen worden we heel ongelukkig. Maar als we een bepaald niveau hebben bereikt, dan spelen hele andere zaken een belangrijke rol. Wat je nu ziet, is dat geld zelfs voor problemen kan zorgen. Kijk naar de huizenmarkt waar de huizen heel duur zijn omdat er zoveel geld is. Het verstoort alles en doet de ongelijkheid toenemen, wat weer voor meer ontevredenheid en ongeluk zorgt.
Geld wordt nog te veel gezien als oplossing. Dit zag je ook tijdens de coronacrisis. Er zijn bakken met geld uitgegeven en je ziet hetzelfde gebeuren met de klimaatcrisis. Nu zijn er miljarden uitgetrokken voor het uitkopen van boeren. Waarom? Dan kunnen er honderd of duizend boeren worden uitgekocht zodat er meer woningen gebouwd kunnen worden, maar hoe komt het met de rest van de landbouw dan? Financiële ondersteuning remt daarnaast af, zoals eigen initiatief. Men komt in de afhankelijkheidsstand in de hoop dat de overheid het met geld wel oplost. Ergens geld in steken is in principe niet erg, mits is uitgewerkt wat je ermee wilt bereiken. Gebruik je beprijzen? Zet je in op biodiversiteit? Laat mensen zelf met ideeën komen hoe dit doel te bereiken, beloon experimenteren en maak het verhaal van de toekomst uitdagend in plaats van het benoemen van de moeilijkheden.’
Toch streven we in ons land vooral naar economische groei, is dit niet achterhaald?
‘Je moet eigenlijk naar alle onderwerpen kijken die we belangrijk vinden. Dan kom je op het begrip ‘brede welvaart’, voorbij het bruto binnenlands product. Zoals de uitstoot van gassen, het niveau van onderwijs, maar het ook het inkomen. Verder houdt dit in dat we geen besluiten moeten nemen die impact op anderen hebben of op de generatie na ons. Dus welke invloed heeft een beslissing op de natuur, of zijn we met bepaalde afvalstoffen een volgende generatie tot last? Dit betekent dat we moeten leren denken op de lange termijn, niet meer op de korte termijn zoals nu vooral gebeurt. Neem de plannen voor de Lelylijn: hier zouden we veel breder naar moeten kijken. Ten eerste: hoe ziet het vervoer in de toekomst eruit en past deze nieuwe treinlijn hierin? En welke waarden vinden we in Friesland belangrijk? Uitsluitend economische groei, of bijvoorbeeld de rust en ruimte die voor veel geluk zorgen? Hier zouden we met zijn allen over moeten praten en dan beslissen welke waarden voor ons het zwaarst wegen.’
Het collegeprogramma van de provincie Friesland heet ‘Geluk op 1’. Loopt de provincie voorop als het gaat om brede welvaart?
‘Dat is een hele goede insteek. Alleen is onlangs bekend geworden dat er bezuinigd gaat worden op zaken als cultuur en leefbaarheid en het is me niet duidelijk welke drijfveer erachter zit. Ik heb het idee dat deze keuzes niet met de brede welvaartsbril op zijn gemaakt. Het lijkt erop dat het weer puur economisch wordt bekeken: wat levert het op. Eigenlijk zou je het in zijn geheel moeten bekijken: hoe verrijkt het, hoe ontspant het, hoe inspireert het en welke binding met Friesland geeft het. Hetzelfde geldt voor het versterken van het gemeenschapsgevoel, de initiatieven van onderop, iets wat eveneens een belangrijke rol speelt in het geluk van de Friezen. Op zulke zaken moet je juist blijven inzetten.’
Waar word jezelf eigenlijk gelukkig van?
‘Ik ben heel blij met mijn vrijheid en met het kunnen maken van eigen keuzes, zoals bij mijn werk. Ook krijg ik een goed gevoel van het lekker bezig zijn in mijn tuin en het kweken van plantjes. Verder word ik heel blij van het doen van dingen voor anderen én natuurlijk als het goed gaat met mijn naasten.’