Met festivals als Explore the North in Leeuwarden en Meet Me at theLighthouse op Schiermonnikoog krijgt het noorden een steeds vastere voet aan literaire grond. Hoe gedijen beide festivals in het huidige literaire landschap? En wat zijn de plannen voor de toekomst? LETTER sprak met algemeen directeur Mark Hospers (ETN) en zakelijk leider Jenneke Harings (MMATL).
Tekst en portretten: Lieke van den Krommenacker | Foto: Romy Dam
Literatuur, dat is allang niet meer alleen boeken en bundels. Daar zijn Mark Hospers en Jenneke Harings het roerend over eens. Hij staat sinds 2016 aan het roer van stadsfestival Explore the North in Leeuwarden. En onder leiding van Harings vond recent de tweede editie van Meet Me at the Lighthouse op Schiermonnikoog plaats. Waarin beide festivals elkaar vinden: een grenzeloze liefde voor taal en literatuur, die ze vol overtuiging over het voet- en vuurtorenlicht brengen.
Daar moet je soms wat moeite voor doen, als je standplaats zich in een stad in het noorden bevindt – of op een eiland. Niettemin is de afgelopen jaren, mede dankzij het festival en het productiehuis dat ETN sinds 2016 óók is, in Friesland en daarbuiten een hele generatie jonge makers opgestaan. Makers zoals Joost Oomen en Iris Dicke, die de grenzen van literatuur oprekken en hun proza en poëzie tot podiumkunst verheffen. Die denken en durven buiten de gebaande paden. Precies zoals Hospers en Harings het graag zien.
Een rol buiten het boek
Hospers: ‘Ons literaire uitgangspunt is: je bent een schrijver, wat wil je maken en hoe geven we dat een podium? En niet: je bent schrijver en hebt een boek geschreven; hoe brengen we dat naar het publiek?’ Boeken, bundels, maar ook podcasts, theater, spoken word en hoorspelen: het kan allemaal literatuur zijn, betoogt ook Harings. ‘Voor ons is het geschrevene misschien wel het uitgangspunt, omdat we de schrijvers uitnodigen om wat ze geschreven hebben. Maar literatuur heeft ook een rol buiten het boek: het kan iets in gang zetten, in welke vorm dan ook. Wij richten ons op universele thema’s als natuur, ecologie en klimaat; daar kunnen de schrijvers een belangrijke bijdrage aan leveren.’
Bovendien verbindt literatuur mensen, plekken en disciplines met elkaar. Neem het bezoek van schrijver en beeldend kunstenaar Miek Zwamborn aan MMATL vorig jaar. Woonachtig op het Schotse Isle of Mull, leidde ze de eilander Leesclub, waar aan de hand van haar werk vraagstukken over toerisme, boeren en water ter tafel kwamen. ‘Allemaal dingen die ook op Schiermonnikoog spelen’, zegt Harings.
Onderzoek naar het Planetarium
Belangrijk voor beide festivals is het in beeld brengen van de ‘hele keten’, oftewel het programmeren van zowel jong talent als (meer) gevestigde schrijvers. Zo zijn op ETN Tsead Bruinja en Joke van Leeuwen te zien, maar ook nieuwkomers als Fardau Nijboer en Gabriëlle Terpstra. Deze twee Friese talenten presenteren samen met de Vlaamse auteurs Shimanto Reza en Ka(a)te Dejonckheere het resultaat van het project De Verwonderkamer; een residentie van twee weken in de Westerkerk. Daar heeft het viertal onderzoek gedaan naar het Planetarium van Eise Eisinga en geprobeerd de (on)eindigheid van het leven – dit jaar het thema van ETN – te doorgronden. De residentie is een van de talentontwikkelingstrajecten die ETN op poten heeft gezet.
Ook Harings onderstreept het belang van het betrekken van jonge schrijvers bij het festival. ‘Die proberen we zo veel mogelijk uit het noorden te halen. Maar daarnaast zijn we heel blij dat ook schrijvers als Adriaan van Dis en Sacha Bronwasser wilden komen.’ Deze laatste zal als writer in residence in december nog een maand op het eiland verblijven. Vorig jaar had Libriswinnaar Mariken Heitman deze eer. Haar verblijf heeft geleid tot het boekje Weten waar de fazanten slapen, dat dit jaar op MMATL is gepresenteerd.
Open grenzen
Natuurlijk wordt er ook gekeken voorbij de grenzen van het eiland, het noorden en het land. Door schrijvers uit andere landen uit te nodigen, maar ook door de deur open te zetten voor elkaar en andere festivals en organisaties. Dankzij verschillende samenwerkingen, kan ETN door het jaar heen literaire activiteiten programmeren.
Een voorbeeld daarvan is Hoge Woorden, het nieuwe spoken word-podium in Friesland, dat samen met Leeuwarden UNESCO City of Literature (CoL) en spoken word-artiest Marrit Jellema gerealiseerd werd. En met dank aan het internationale project LIT-UP, een Europees initiatief om literatuur in minderheidstalen beter onder de aandacht te brengen en waar ook CoL bij betrokken is, kon MMATL onder andere de Sloveense schrijver Pia Prezelj programmeren.
Harings: ‘Als nieuw festival moeten wij vooral meters maken, zorgen dat we op veel plekken zichtbaar zijn.’ Dat betekent ook uitreiken naar collega’s. ‘Als wij iets in de zomer willen doen, kunnen we het wiel proberen uit te vinden, of we vragen aan Mark: wat hebben jullie allemaal gedaan en wat past ook bij ons? Het helpt ons, maar geeft ook makers de kans om buiten de festivals om een podium te betreden.’
Schelpen met verhalen
Voor de komende jaren hebben Harings en haar team genoeg wilde ideeën, van een strand vol schelpen die je kunt oppakken om een verhaal te horen, tot het betrekken van de Duitse en Deense wadden bij het festival. ‘En het jaar rond programmeren, zoals bij ETN, dat is in elk geval een wens die op het eiland leeft.’ Hoe Hospers de toekomst ziet? ‘Ons festival wordt steeds meer een plek waar alles samenkomt wat we door het jaar heen doen, met lokale, nationale en internationale gasten. Gasten die blijven slapen en onder de indruk zijn van wat Leeuwarden als literatuurstad te bieden heeft. Hopelijk kunnen we een beetje de Eurosonic van de letteren worden.’
Zowel Meet Me at the Lighthouse als Explore the North vinden plaats in november. Het festival op Schiermonnikoog heeft net plaatsgevonden, Explore the North vindt plaats in het weekend dat LETTER verschijnt. Van Pia Prezelj, een van de LIT-UP-schrijvers die aanwezig was op MMATL, lees je op pagina 9 (of hier online) een kort verhaal. Meer over de festivals vind je op mmatl.nl en explore-the-north.nl
