In oktober van dit jaar was ik, samen met collega Tryntsje van der Steege, aanwezig bij de jaarvergadering van het wereldwijde netwerk van Cities of Literature, in Quebec, Canada. Ruim vijftig mensen vertegenwoordigden daar meer dan dertig steden uit de vier hoeken van de wereld. Maar natuurlijk liep de aanwezigheid van Beirut, Slemani in Irak, en meer nog Lviv en Odesa in Oekraïne, het meest in het oog. Het is gevaarlijk leven in die steden en het vereist op z’n minst moed om er ook daadwerkelijk naar terug te keren.
Het waren lange dagen vol behartenswaardige woorden en soms waren toespraken of besprekingen ronduit saai of zelfs een beetje vervelend. Doorgaans verlopen dit soort conferenties zo. Meest begeesterend en waardevol waren eerlijk gezegd de gesprekken die we onderling hadden. Maar het waren tegelijkertijd ook de dagen dat Israël werd opgeschrikt door wrede aanvallen van Hamas en vervolgens hard terugsloeg. Velen onder ons beseften direct wat de spanwijdte van deze bittere strijd zou kunnen worden.
Mijn eigen gedachten gingen onmiddellijk uit naar de roman Apeirogon van Colum McCarthy. Een ‘apeirogon’ is een wiskundige figuur met een ontelbaar aantal zijden en de roman draait om de verhalen van een Palestijnse vader en een Israëlische vader die allebei hun kind verliezen en bevriend raken. Hun verhalen zijn nooit af en moeten telkens opnieuw verteld worden, in duizend-en-één varianten. Deze roman is een van de meest indrukwekkende boeken die ik ooit gelezen heb en tegelijkertijd ook een van de meest hoopgevende.
Veel over het dreigende gevaar bleef die eerste dagen ongezegd, in Quebec. In hotelkamers en op de telefoons werd het nieuws op de voet gevolgd, het ongemak bleef echter vooral binnenskamers en werd hooguit binnensmonds verwoord. Ontroerd raakten we daarom denk ik enkele dagen later, aan de Saint Lawrence River, toen dichter-arts Jean Désy getuigde van zijn verbondenheid met de rivier, de Franse taal en het noorden en hij zijn prachtige gedichten voorlas. Deze man voelde zich al ontheemd als hij zelfs maar dacht aan de stad Montréal? Hoe ontheemd moeten mensen in oorlogsgebieden of vluchtelingen zich dan niet voelen?
Pas in de laatste uren van die week, toen we verbleven in Wendake en aandacht hadden voor de first nation problematiek en indiginous people in Canada, kwam de oorlog keihard binnen op de conferentie. Een jonge vrouw uit Odesa kwam aan het woord. Zij maakte persoonlijk gekleurde verhalen van onze dagelijkse nieuwsberichten over doden en gewonden en bombardementen. Haar woorden vond ze met moeite, maar hoe korter haar zinnen werden, des te meer indruk ze maakten. Ze kregen een universele envergure. Het werd heel stil en er werd kneiterhard naar haar geluisterd.
Ergens op een nazomermiddag dit jaar, sprak schrijver Adriaan van Dis mooie woorden tijdens een uitzending van Buitenhof. Veel nieuws bereikt mensen niet, zo betoogde hij op die van hem zo bekende eloquente wijze, maar als we er geschiedenis van maken, een verhaal, dan raakt het ons blijkbaar. Dat is wat ons daar in Wendake overkwam. Vertegenwoordigers uit ruim dertig steden van over de hele wereld. Geschiedenis moet inderdaad steeds opnieuw verteld worden. Het leven is een ‘apeirogon’. Er zijn altijd weer andere stemmen om naar te luisteren, er zijn altijd weer andere bronnen die je kunt raadplegen. Dat betekent wel dat je je voortdurend opnieuw tot die geschiedenis moet verhouden. ‘De wereld is geen safespace,’ zo sprak Van Dis, ‘het is een plaats van ongemak en door te lezen, door de wereldliteratuur tot je te nemen, weet je dat de wereld ingewikkeld in elkaar zit. Oordeel en veroordeel niet meteen, neem er kennis van. Omarm het ongemak.’
Ernst Bruinsma
Directeur Leeuwarden UNESCO City of Literature
Op de foto (door Natalia Balanina) staat het Leeuwarden City of Literature-team:
v.l.n.r.: Sito Wijngaarden, Tryntsje van der Steege, Berber van Oyen-Peenstra, Grietje Deinum en Ernst Bruinsma.
Met dank aan Van der Velde Boeken in Leeuwarden, waar we deze foto mochten maken in hun pand met uitgebreid tweedehands aanbod.