Anita Terpstra - Leeuwarden City of Literature

Fjoerseelân
fan Bart Kingma

Vuurzeeland
fan Bart Kingma

Fire Sea Island
fan Bart Kingma

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Vivien D. Glass

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
Fjoerseelân

Om bar litte de tûken in kringeltsje reek ûntsnappe, begjinne dan ûnder in sunich systerjen krûm te lûken, skuorre foarsichtich de bast los, om úteinlik mei in sucht de oranjegiele gloede frij te litten dy’t as in skrutele ingel opkomt en hoeden de ûnbekende wrâld skôget.
Weurd nimt de tiid en lit it skouspul yn him omgean. Dat it him sa yn it moed taast, hjir oan de râne fan de see, fernuvert him dochs. Hy hat hjir ommers nei ta wurke.
It is in goeie dei om dit te dwaan. Simmerske drûchte; no’t it twiljocht op kommendeweis is, lit in sêfte koelte de flammen dûnsje en fleurich oerspringe. Weurd rint by de wâl del, beret. Mei de fakkel as oanwiisstôk tsjut er de iene nei de oare wylch, esk of els oan en nimt út en troch wat strewellen mei. Ien foar ien sette de jonge beammen en struken har ta in lêste útspatting ear’t se úteinlik wurch ynsakje.

It fjoer is it lêste dat Weurd noch hat. Eefkes noch. Sa’t hy hjir ea mei it fjoer foar ’t ljocht kaam wie, sil er der aansen ek mei weiwurde.
Fuort nei it barren – al rillegau hienen se besletten om net mear fan de ramp te sprekken, mar fan it barren – wie dit wat him en in lytse kliber oaren rêden hie. Klearebare gelok, dat hy by it barren stomtafallich op de goeie heuvel siet, ien fan de seldsume nagelnij opsmiten grûnbulten dy’t noch net bewenne mar heech genôch bliek te wêzen. Hy hie der net iens oan meiboud, hold dêr dy deis krekt eefkes ta. Eins hie er it rjocht dus net iens om hjir te sitten. Mar wat is rjocht by sa’n barren?
Frjemd genôch fernaam Weurd gjin panyk by de minsken om him hinne doe’t de see harren mânske bargerêch yn ien razende gjalp omklamme. Om him noait mear werom te lûken. It fielde op in nuvere wize suver befrijend, it momint dat it ûnheil him definityf útstriek oer dizze delta. Yn ien klap ferlearen de minsken har eangst om alles kwyt te reitsjen – der wie no dochs neat mear. Se koenen net oars as alle krêft en fernuft yn harsels oansprekke om opnij te begjinnen. Miskien wol as iennichsten, want safier’t it each rikte, seagen se kwealik wat boppe it oerflak útstekken. As der links en rjochts al wat lju it barren oerlibbe hienen, dan soenen dy mei gjin mooglikheid iten en swiet wetter fine kinne. Yn de fierte stieken noch twa lytse bulten krekt boppe de spegel út; lykwols spaande dêr gjin folk om, wisten se.
Mar hjir hienen se it fjoer. Mei tank oan Weurd − en in gaslieding dy’t troch it natuergeweld begûn wie te lekken. It baarnde mar krekt eefkes; mei ynmoed wist Weurd de flammen oan de praat te hâlden en in deeglik fjoerplak yn te rjochtsjen dêr’t se mei goed behear in permaninte oven fan wisten te meitsjen. Om iten te rusterjen en ark te smeien. Mei it fjoer slagge it ek al gau om wat plaskes seewetter te skieden yn swiet drinkwetter en sâlt om iten mei te konservearjen. Se wisten in ringdyk om in kwelderke te lizzen, sadat se fan in pear bunder omlizzend lân fruchtbere polders meitsje koenen. Der kaam in wetterbassin, der kamen ekers mei knollen en koalen. Foar it nustje bewenners moai genôch. Beammen waarden op en om it eilân oanplante. Ut de neiteam fan wat skiep wie nei in hoartsje al in aardich keppeltsje fee woeksen.
Eins hoege we no nergens mear bang foar te wêzen, sei Weurd nei de twadde winter hieltyd faker tsjin syn meibewenners. Linkendewei hie elk syn eigen stee bouwe kinnen. Weurd wie tegearre mei Agga yn in klinte lutsen. Se hienen it goed tegearre, mar hy liet har fierder gewurde. Se wie kreas en leaf, mar hy hie har heit wêze kinnen. Weurd fûn it genôch dat hy Agga in feilich tahâld biede koe. In libben sûnder eangst, dat wie it aldermoaiste dat er in jonge frou skinke mocht.
Weurd heugde him de foarige maatskippij as ien dêr’t de eangst foar bêst opsloech. Eangst foar de ramp dy’t dochs wol komme soe, eangst om alle wolfeart kwyt te reitsjen dy’t opboud wie, eangst foar de oar, foar it frjemde. Eangst foar de takomst. Dy eangst wurke as fergif. Oerheden fertrouden boargers net mear, boargers fertrouden har lieders en elkoar net langer; bedriuwen fûnen út dat se miljardewinsten meitsje koenen troch it folk mei algoritmen oan it ynfús fan de eangst te lizzen. Dat hie de lju en de ierde útrûpele en úteinlik ta it barren laat.
Weurd woe perfoarst net dat se mei dizze groep oerlibbers wer yn dy falkûle trapen. Se hienen in unike kâns en bou hjir in prachtige nije wrâld sûnder eangst op. De eilanners lieten it har graach sizze. Noait wer bang wêze. Dat wie de bêst tinkbere ôfrekken mei it ferline. Sy hienen it fjoer.

De wyn blaast wat fonken de see op. Weurd sjocht se nei, hoe’t se weiwurde yn de snústerige skomkopkes dy’t har fergees fan de wâlkant besykje los te meitsjen. Syn eagen eidzje fierder it wetter oer. Yn de fierte sjocht er de twa eilantsjes dy’t no befolke wurde troch syn eardere meistanners. Op hokker fan de twa soe Agga no sitte? Weurd is bliid dat de wyn fan him ôf stiet − sa komme de tsjirmjende lûden net op him ta. Eefkes hat er oanstriid … mar hy lit it sa. In pear tellen hâldt er de fakkel tsjin de deade einen fan in toarnbeistrúk, oant dy sachtjes begjint te knetterjen.
Eins is it noch bêst lang goed gien, betinkt Weurd. Salang’t se yn opbou wienen, wie elk optein. Weurd wie wiis mei de balâns dy’t se fûn hienen. In lykwicht dêr’t er wach op bleau; der wie genôch iten en drinken, waarmte en feiligens − no moasten se derom tinke dat se har gjin healwize plannen op ’e hals hellen. As se tefolle groeie soenen, soe de eangst om dat te ferliezen der ommers wer likehurd ynslûpe.
Mar krekt doe’t se alles goed en wol foarelkoar hienen, begûn de ûnrêst. Mear as in goed miel iten ferbouwe wie der net mear te dwaan op de heuvel. Der bleau tiid oer. Minsken krigen ferlet fan ferdivedaasje, begûnen elkoar ferhalen te fertellen, mâlichheden te betinken. Krekt as yn de foarlêste tiid. Weurd koe it net opkeare.
Dat it krekt Agga wie dy’t har it meast oppenearre, fernuvere him net. Se wie de jongste fan de mienskip en hie it soer fan de eardere wrâld noch net yn ’t murch. Doe’t Weurd har besocht út te lizzen wat der doedestiids misbeteard wie, begriep se it net rjocht, hied er de yndruk.

No wit er dat sy it better yn ’e rekken hie as hy. Mar no baarne de beammen. Weurd sjocht achterom. De selsboude húskes binne al ynsakke en lôgje noch wat nei. Wat sil er mei de sâltegrientekwelder dwaan? De fakkel deroer of gewurde litte? It lêste mar, tinkt er. De gielgriene koalen stean der kreas by, mar sille nea ophelle wurde. Lit de fûgels der mar mei rêde, of oars de wjirms en rûpen.
By Agga wie it ferlangst net te kearen. Se dreamde fan alles. Fan oerfloed, fan sensaasjes. Se socht kontakt mei de oaren op in wize dy’t Weurd net gerêststelde. Har sensitiviteit hie gjin kear. Hy wiisde Agga op it gefaar, mar dat hune se fuort. Oerdeis begûn se oan te gean mei wa’t ek mar by har yn de buert wie, jûns rôp se elkenien byelkoar en betocht hieltyd prikeljender spulregels foar de fertellerij en útbylderij. Se liet de lju lûdop dreame. Ynearsten wienen de minsken skruten, mar nei in hoartsje tommelen se al oerinoar hinne om de wyldste fantasijen mandélich te meitsjen. En it duorre net lang of it útbyldzjen naam ferriederlike en ferliedlike foarmen oan, oanstutsen troch Agga. Guon bedarren oan de ein fan de jûn yn oare hutsjes. De oare deis moast der omraak rjocht praten en sprutsen wurde.
Weurd sei Agga it leksum op. Hy naam dêr de tiid foar, want woe har net mismoedich meitsje. Hy hold har foar dat har ferlangst al gau de teloarstelling en útsoarte de eangst wer oanwakkerje soe.
Mar Agga reagearre mei in snútslach. Hý wie noch altyd bang, sei se. Troch de eangst sa krampeftich bûtendoar hâlde te wollen, liet Weurd krekt sjen dat er júst noch altyd bang wie foar de eangst. Dêrmei pleatste er himsels bûten it libben. Want eangst en ferlangen binne de twa motors fan it libben, fûn se.

Hy hat it net oannimme wollen. Hy wie der krekt sa wiis mei dat er syn balâns fûn hie, dy woe er net fersteure litte troch sa’n flarde. No sjocht Weurd dat se in foltreffer pleatst hat. Miskien docht it dêrom wol sa sear − mear as er feitlik tajaan wol. Hy is yntusken oan de oare ein fan it eilân telâne kaam. Hjir kin er wer frijút sykhelje, de reek waait fan him ôf. Weurd docht de mûle wiid iepen en hellet de lucht fier nei binnen ta. Sa’t Agga dat ek altyd graach die.
Agga wie de oaren begûn te hifkjen. Oft se yn harren eardere libben de eangst echt talitten hienen, of dy krekt útsletten. En it ferlangen allyksa. Dat lêste befêstigen de minsken. De ferbylding hie dea west yn de foarige wrâld. It langjen nei ‘moaier’ wie ferwurden ta stribjen nei ‘mear’. Se dreamden eins nearne mear fan. En ja, no’t Agga it sei … se hienen úteinlik neat oars mear dien as risiko’s mije, om ek de eangst út ’e wei te gean. Agga knikte. Dat hie de siel út de minske wei helle. Wylst hja foar it barren tochten dat de wrâld hurder as ea draaide, hienen se feitlik har eigen motors útset. Ja, dan giet alles om je hinne hurd.
Se begûn it oan elkenien te ferkundigjen. De siel moast werom, de motors wer oan. Omearmje de eangst, en it ferlangen likehurd. Sa’t de kristenen de himel en de hel  hienen, sa moasten sy ek. Mar dan écht. Om werklik te libjen, moasten se eangst en ferlangst ynhalearje en as soerstof opnimme yn har bloed. Allinnich sa soe alles wer streame kinne.
Elk rekke oerémis fan it idee. Se begûnen te fantasearjen. Wat is dan it langstme dat we ha? Is it wol taastber, is it woldied, is it net gewoan einleaze leafde, of gleonens? En hoe kinne we dat wekker tútsje? Agga fjurre se oan en sprek it allegear út. Sa hearden hja alle dreamen fan elkoar, geef, gol en glei. It wûn de minsken op. It duorre net lang of se hienen meielkoar in kompleet loftkastiel skepen, dat se sabeare bouden op it eastlike heuveltsje yn see dêr’t se mei kleare loft op útseagen. Elk waard der fleurich fan. Rillegau begûnen se plannen te smeien om nei it eilantsje ôf te stekken en dêr har dreamen wier te meitsjen.
No moast Weurd yngripe. Mei lede eagen hied er de minsken út balâns reitsjen sjoen. No moast er foarkomme dat se dat ûnsillige plan ek echt útfiere soenen. It soe op ’e kop ferkeard komme, foarsei hy.

Mar ergens op dat stuit is er harren kwytrekke. Weurd sjocht om him hinne. Der is net folle romte mear oer. Oeral om him hinne sûzet de reek, rûzje de flammen en knetterje de fonken. Weurd leit de fakkel del en kuiert nei de midden fan it lân ta. It fjoer omearmet him no fan alle kanten. Hy besjocht it kalm. It ôfswarren fan de eangst hat him geweldich holpen yn de earste jierren hjir op ’e bulte. Oant it momint fan de plannemakkerij om it oare eilân yn te rjochtsjen as in nirwana, hat er noait twivele. Hied er oars hannelje moatten? Miskien.
Mar wat Agga doe foarstelde, hied er gjin tel foarsjoen. Ta syn fernuvering joech se him gelyk doe’t Weurd warskôge foar de teloarstelling.
Mar har oplossing ferraste him folslein.
Dan bouwe we op it oare eilantsje de hel, sei se.
De minsken laken. Jahaa, goed idee. Se betochten fan alles. Se soenen allinnich op it goeie eilân iten en drinken ha, yn oerfloed. Op it oare eilân kaam honger en toarst. En wat se mei it fjoer betinke koenen, dat wie mâl. Fantasijen oer pine en martelingen rûgelen samar de bliere mûlen út. Prachtich. Dat soe nochal in skouspul wurde, goed foar it bewustwêzen.
Nee, sei Agga. We bliuwe der net nei sjen, we moatte it dwáán. Allegear. Om bar. De iene helte sit op it iene eilân, de oare helte op it oare. En nei in skoftke stekke we oer fan de hel nei de himel. Hieltyd hinne en werom.
Se skrokken. Se skrokken bot. Mar doe’t se der op trochstinden … it loek wol. In hoartsje lijen, dan in skoft geniet en woldied. It bloed begûn har te bûnzjen tsjin de sliepen. En ear’t se der erch yn hienen, begûnen se har al ta te rieden. In pear bouden in stevich flot en wat kano’s, oaren begûnen iten yn te pakken. Fakkels waarden kundich preparearre, sadat dy ûnder de oerstek baarnen bliuwe soenen. Want it fjoer moast mei, te’n goede en te’n kweade, nei beide eilannen.
Weurd wie ferstuivere. Hy koe der net yn leauwe en woe der net yn meigean. Mar hy stie poerlike allinnich, wist dat er dizze wylde hynders net mear yn de bak krije soe. Ergens nijsgjirrige it him ek wol. Hoelang soenen se dit úthâlde? Twa dagen, in wike, in moanne? Weurd prate mei de lju ôf dat hy klearstean soe om elk te heinen dy’t weromkomme soe, sûnder lykslaanderij.

Mar de ierde hat yntusken de sinne rûnom bereizge. Weurd hat nimmen weromsjoen. Geregeldwei hat er op jûntiid it wetter oereage. Yn de fierte seach er de reek fan it westlike eilân − dêr moat alles njonkelytsen sa skroeid wêze dat it der kwealik út te hâlden is. By noardewyn koed er it balten en tjirgjen hearre. It makke him dwyl − foaral as er net pleatse koe fan hokker fan de twa eilannen it lûd kaam. It klonk faak suver itselde. Weurd besocht him wolris in foarstelling te meitsjen fan wat him op de bulten ôfspile, mar dêr rekke er oeral fan. Hoe slim soe syn foarstelling fan it libben dêr de wierheid benei komme? Hoe djip kinne werklike pine en genot yn lea en libben trochkringe? Wat hat dat mei harren siel dien, dat se net weromkomme? Weurd waard der kjel fan. Foaral as er Agga foar him seach … makke net út op hokker fan de twa plakken − hy koe it net ferneare.
Hy hoecht net ien mear te ferwachtsjen, hjir. Se hawwe dêr eat ûntdutsen dat se nearne oars fûn hienen − net yn de foarige wrâld en net op dit eilân. Gjinien hat noch ferlet fan syn balâns, dat útholle, deade libben. De minske hat in better lykwicht fûn. Sûnder Weurd. It is klear. Lit it fjoer him mar oernimme.

Vuurzeeland

Om de beurt laten de takken een kringeltje rook los, beginnen dan zacht sissend krom te trekken, scheuren voorzichtig de schors los, om uiteindelijk met een zucht de oranjegele gloed vrij te laten die als een schuchtere engel opkomt en bedachtzaam de onbekende wereld aanschouwt.
Weurd neemt de tijd om over het schouwspel te mijmeren. Dat het hem zo ontroert, hier aan de rand van de zee, verbaast hem toch. Hij heeft hier immers naartoe gewerkt. Het is een goede dag om dit te doen. Zomerse droogte; nu de schemering op komst is, laat een zachte bries de vlammen dansen en vrolijk overspringen. Weurd loopt langs de oever, vastberaden. Met de fakkel als aanwijsstok duidt hij de een na de andere wilg, es of els aan en neemt af en toe wat struikgewas mee. Een voor een zetten de jonge bomen en struiken zich aan tot een laatste uitspatting, voordat ze uiteindelijk vermoeid in elkaar zakken.

Het vuur is het laatste dat Weurd nog heeft. Even nog. Zoals hij hier ooit met het vuur tevoorschijn was gekomen, zal hij er zo meteen ook mee verdwijnen.
Meteen na de gebeurtenis – al spoedig hadden ze besloten niet meer van de ramp te spreken, maar van de gebeurtenis – was dit wat hem en een kleine groep anderen had gered. Puur geluk dat hij tijdens het gebeuren stomtoevallig op de goede heuvel zat, een van die zeldzame pas opgeworpen grondhopen die nog niet bewoond maar hoog genoeg bleek te zijn. Hij had er niet eens aan meegebouwd, was er die dag toevallig even geweest. Eigenlijk had hij dus niet eens het recht om hier te zitten. Maar wat is recht bij een dergelijke gebeurtenis?
Vreemd genoeg bespeurde Weurd geen paniek bij de mensen om hem heen toen de zee hun machtige varkensrug in een woedende schreeuw omklemde. Om zich nooit meer terug te trekken. Het voelde op een vreemde manier bijna bevrijdend, het moment waarop het onheil zich definitief uitstrekte over deze delta. In één klap verloren de mensen hun angst om alles kwijt te raken – er was nu toch niets meer. Ze konden niet anders dan alle kracht en vindingrijkheid in zichzelf aanspreken om opnieuw te beginnen. Misschien wel als enigen, want zover het oog reikte, zagen ze nauwelijks iets boven het oppervlak uitsteken. Als er hier en daar al wat mensen waren die de gebeurtenis hadden overleefd, zouden zij met geen mogelijkheid voedsel en zoet water kunnen vinden. In de verte staken nog twee kleine bulten net boven de waterspiegel uit, daar zwierven echter geen mensen rond, wisten ze.
Maar hier hadden ze het vuur. Dankzij Weurd – en een gasleiding die door het natuurgeweld was begonnen te lekken. Het brandde nog maar net; vol overgave wist Weurd de vlammen aan de praat te houden en een degelijke vuurplaats in te richten waar ze door goed beheer een permanente oven van wisten te maken. Om voedsel te roosteren en gereedschap te smeden. Dankzij het vuur lukte het ook al snel om wat zeewater te scheiden in zoet drinkwater en zout om voedsel mee te conserveren. Ze wisten een ringdijk om een kleine kwelder aan te leggen, zodat ze van enkele hectaren omliggend land vruchtbare polders konden maken. Er kwam een waterbassin, er kwamen akkers met knollen en kolen. Mooi genoeg voor het kleine groepje bewoners. Bomen werden op en rond het eiland aangeplant. Uit het nageslacht van enkele schapen was na een poosje al een redelijk grote kudde vee voortgekomen.
Eigenlijk hoeven we nu nergens meer bang voor te zijn, zei Weurd na de tweede winter steeds vaker tegen zijn medebewoners. Na verloop van tijd had ieder zijn eigen onderdak kunnen bouwen. Weurd was samen met Agga in een hut getrokken. Ze hadden het goed samen, maar hij liet haar verder met rust. Ze was knap en lief, maar hij had haar vader kunnen zijn. Voor Weurd was het genoeg dat hij Agga een veilig onderkomen kon bieden. Een leven zonder angst, dat was het allermooiste dat hij een jonge vrouw mocht schenken.
Weurd herinnerde zich de vorige maatschappij als een waar de angst overheerste. Angst voor de ramp die toch wel zou komen, angst om alle welvaart die was opgebouwd kwijt te raken, angst voor de ander, voor het onbekende. Angst voor de toekomst. Die angst werkte als gif. Overheden vertrouwden burgers niet meer, burgers vertrouwden hun leiders en ook elkaar niet; bedrijven ontdekten dat ze miljardenwinsten konden maken door het volk met algoritmes aan het infuus van de angst te leggen. Dat had de mensen en de aarde uitgeput en uiteindelijk tot de gebeurtenis geleid.
Weurd wilde beslist niet dat ze met deze groep overlevenden opnieuw in die valkuil zouden trappen. Ze hadden een unieke kans hier een prachtige nieuwe wereld, een wereld zonder angst op te bouwen. De eilanders lieten het zich graag zeggen. Nooit meer bang zijn. Dat was de best denkbare afrekening met het verleden. Zij hadden het vuur.

De wind blaast wat vonken in de richting van de zee. Weurd kijkt ze na, hoe ze verdwijnen in de smoezelige schuimkopjes die zich tevergeefs van de walkant proberen los te maken. Zijn ogen aanschouwen het water. In de verte ziet hij de twee eilandjes die nu worden bevolkt door zijn voormalige medestanders. Op welke van de twee zou Agga nu zijn? Weurd is blij dat de wind van hem af staat, zo kunnen de kermende geluiden hem niet bereiken. Even heeft hij de neiging … maar hij laat het zo. Een paar tellen houdt hij de fakkel tegen de dode uiteinden van een braamstruik, totdat die zachtjes begint te knetteren.
Eigenlijk is het nog best lang goed gegaan, denkt Weurd. Zolang ze aan het opbouwen waren, was iedereen opgetogen. Weurd was blij met de balans die ze hadden gevonden. Een evenwicht dat hij bleef bewaken; er was voldoende eten en drinken, warmte en veiligheid, nu moesten ze uitkijken dat ze zich geen gekke plannen in het hoofd haalden. Als ze te veel zouden groeien, zou de angst om alles te verliezen er immers net zo snel weer insluipen.
Maar net toen ze alles goed en wel voor elkaar hadden, sloeg de onrust toe. Meer dan een goede maaltijd verbouwen was er niet te doen op de heuvel. Er bleef tijd over. Mensen kregen behoefte aan vermaak, begonnen elkaar verhalen te vertellen, dwaasheden te bedenken. Net als in de voorlaatste tijd. Weurd kon het niet tegenhouden.
Dat het juist Agga was die zich het meest liet horen, verbaasde hem niet. Zij was de jongste binnen de gemeenschap en het zuur van de vroegere wereld was haar nog niet door merg en been gegaan. Toen Weurd haar probeerde uit te leggen wat er destijds was misgelopen, begreep ze het niet goed, was zijn indruk.

Nu weet hij dat zij het beter in de gaten had dan hijzelf. Maar nu branden de bomen. Weurd kijkt achterom. De zelfgebouwde huisjes zijn al in elkaar gezakt en gloeien nog wat na. Wat zal hij met de zoutegroentenkwelder doen? De brand erin steken of negeren? Dat laatste dan maar, denkt hij. De geelgroene kolen staan er netjes bij, maar zullen nooit worden geoogst. Laten de vogels zich er maar mee redden, of anders de wormen en rupsen.
Bij Agga was het verlangen niet tegen te houden. Ze droomde van alles. Van overvloed, van sensatie. Ze zocht contact met de anderen op een manier die Weurd niet geruststelde. Op haar sensitiviteit zat geen enkele rem. Hij wees Agga op het gevaar, maar dat hoonde ze weg. Overdag begon ze zich uit te leven met wie er ook maar bij haar in de buurt was, ’s avonds riep ze iedereen bij elkaar en bedacht zij steeds uitdagender spelregels voor het vertellen en uitbeelden. Ze liet de groep hardop dromen. Aanvankelijk waren de mensen schuchter, maar al na een poosje tuimelden ze over elkaar heen om de wildste fantasieën iets van hen allemaal te maken. En het duurde niet lang of het uitbeelden nam verraderlijke en verleidelijke vormen aan, aangestoken door Agga. Sommigen belandden aan het eind van de avond in andermans hutjes. De volgende dag moest er behoorlijk goedgepraat en met elkaar gesproken worden.
Weurd las Agga de les. Hij nam er de tijd voor, want hij wilde niet dat zij moedeloos zou worden. Hij hield haar voor dat haar verlangens al gauw de teleurstelling en uiteraard de angst opnieuw zouden aanwakkeren.
Maar Agga reageerde met scherpe terechtwijzing. Híj was nog steeds bang, zei ze. Door de angst zo krampachtig buiten de deur te willen houden, liet Weurd juist zien dat hij nog steeds bang was voor de angst. Daarmee plaatste hij zichzelf buiten het leven. Want angst en verlangen zijn de twee motoren waar het leven van afhangt, was ze van mening.

Hij heeft het niet willen aannemen. Hij was er juist zo gelukkig mee dat hij zijn evenwicht had gevonden, dat wilde hij niet laten verstoren door zo’n donderstraal. Nu ziet Weurd in dat ze een voltreffer heeft gemaakt. Misschien doet het daarom wel zo’n pijn – meer dan hij eigenlijk wil toegeven. Intussen is hij aan het andere eind van het eiland terechtgekomen. Hier kan hij weer vrijuit ademhalen, de uitgeademde lucht waait bij hem vandaan. Weurd doet zijn mond wijd open en zuigt de zuurstof zover mogelijk naar binnen. Zoals Agga dat ook altijd graag deed.
Agga was de anderen gaan polsen. Of ze in hun vroegere leven de angst werkelijk hadden toegelaten, of die juist buitensloten. En het verlangen al net zo. Dat laatste werd door de mensen bevestigd. In de vorige wereld was de verbeelding dood geweest. Het verlangen naar ‘mooier’ was verworden tot het streven naar ‘meer’. Ze droomden eigenlijk nergens meer van. En ja, nu Agga het zei … ze hadden uiteindelijk niets anders gedaan dan risico’s vermijden, om zo ook de angst te ontwijken. Agga knikte. Dat had de ziel uit de mens gehaald. Terwijl ze voor de gebeurtenis dachten dat de wereld harder draaide dan ooit, hadden ze hun eigen motoren in feite uitgezet. Ja, dan gaat alles om je heen snel.
Ze begon het aan iedereen te verkondigen. De ziel moest terug, de motoren weer draaien. Omarm de angst, en het verlangen net zo stevig. Zoals de christenen de hemel en de hel hadden, zo moesten zij ook. Maar dan écht. Om werkelijk te leven, moesten ze angst en verlangen inhaleren en als zuurstof opnemen in hun bloed. Alleen zo zou alles weer kunnen stromen.
Iedereen raakte opgewonden van het idee. Ze begonnen te fantaseren. Wat is dan het verlangen dat wij hebben? Is het wel tastbaar, is het weldadig, is het niet gewoon eindeloze liefde, of wellust? En hoe kunnen we dat wakker kussen? Agga vuurde hen aan om het allemaal te uiten. Zo hoorden ze elkaars dromen, gaaf, gul en geil. De mensen raakten opgewonden. Het duurde niet lang of ze hadden met z’n allen een compleet luchtkasteel geschapen, dat ze zogenaamd bouwden op het oostelijke heuveltje in zee waar ze bij heldere hemel het zicht op hadden. Iedereen werd er vrolijk van. Weldra begonnen ze plannen te smeden om naar het eilandje af te reizen om daar hun dromen waar te maken.
Nu moest Weurd ingrijpen. Met lede ogen had hij de mensen uit balans zien raken. Nu moest hij voorkomen dat ze dat onzalige plan daadwerkelijk zouden uitvoeren. Het zou helemaal verkeerd uitpakken, zo voorspelde hij.

Maar ergens op dat moment is hij hen kwijtgeraakt. Weurd kijkt om zich heen. Er is niet veel ruimte meer over. Overal om hem heen suist de rook, ruisen de vlammen en knetteren de vonken. Weurd legt de fakkel neer en wandelt naar het midden van het stuk land. Het vuur omarmt hem nu van alle kanten. Hij neemt het kalm op. Het afzweren van de angst heeft hem de eerste jaren hier op de bult enorm geholpen. Tot het moment van de plannenmakerij om het andere eiland in te richten als een nirwana was gekomen, had hij nooit getwijfeld. Had hij anders moeten handelen? Misschien.
Maar wat Agga toen voorstelde, had hij totaal niet voorzien. Tot zijn verbazing gaf ze hem gelijk toen Weurd waarschuwde voor de teleurstelling.
Maar haar oplossing verraste hem volkomen.
Dan bouwen we de hel op het andere eilandje, zei ze.
De mensen lachten. Jahaa, goed idee. Ze bedachten van alles. Ze zouden alleen op het goede eiland eten en drinken hebben, in overvloed. Op het andere eiland kwam honger en dorst. En wat ze met betrekking tot het vuur konden bedenken, was doldwaas. Fantasieën over pijn en martelingen rolden zomaar hun vrolijke monden uit. Prachtig. Dat zou nogal een schouwspel worden, goed voor het bewustzijn.
Nee, zei Agga. We blijven er niet naar kijken, we moeten het doen. Allemaal. Om de beurt. De ene helft zit op het ene eiland, de andere helft op het andere. En na een poosje steken we over van de hel naar de hemel. Steeds heen en terug.
Ze schrokken. Ze schrokken erg. Maar toen ze er langer over nadachten … het trok wel. Een poosje lijden, dan een tijdlang genot en voorspoed. Het bloed begon te bonzen tegen hun slapen. En voor ze er erg in hadden, begonnen ze zich al voor te bereiden. Enkelen van hen bouwden een stevig vlot en een paar kano’s, anderen begonnen eten in te pakken. Fakkels werden vakkundig geprepareerd, zodat die gedurende de oversteek zouden blijven branden. Want het vuur moest mee, ten goede en ten kwade, naar beide eilanden.
Weurd was verbaasd. Hij kon er niet in geloven en wilde er niet in meegaan. Maar hij stond helemaal alleen, wist dat hij deze wilde paarden niet terug in de bak zou krijgen. Ergens was hij ook wel benieuwd. Hoe lang zouden ze het volhouden? Twee dagen, een week, een maand? Weurd sprak met de mensen af dat hij klaar zou staan om iedereen op te vangen die terug zou komen, zonder rekeningen te vereffenen.

Maar intussen heeft de aarde haar baan rond de zon afgelegd. Weurd heeft niemand teruggezien. Regelmatig heeft hij ’s avonds het water afgespeurd. In de verte zag hij de rook van het westelijke eiland – daar moet alles langzamerhand zodanig verschroeid zijn dat het er nauwelijks nog uit te houden is. Bij noordenwind kon hij het horen loeien en tieren. Het maakte hem duizelig – vooral als hij niet kon plaatsen van welk van de twee eilanden het lawaai kwam. Vaak klonk het vrijwel hetzelfde. Weurd probeerde zich weleens een voorstelling te maken van wat er zich op de hoogten afspeelde, maar daarvan raakte hij van streek. Hoe sterk zou zijn voorstelling van het leven daar de waarheid benaderen? Hoe diep kunnen werkelijke pijn en genot in lijf en leven doordringen? Wat heeft het met hun ziel gedaan, dat zij niet terugkomen? Weurd schrok ervan. Vooral als hij Agga voor zich zag … maakte niet uit op welke van de twee plaatsen – hij kon het niet verdragen.
Hij heeft niemand meer te verwachten, hier. Ze hebben daar iets ontdekt dat ze nergens anders hadden gevonden – niet in hun vroegere wereld en niet op dit eiland. Niemand heeft nog behoefte aan Weurds balans, dat uitgeholde, dode leven. De mens heeft een beter evenwicht gevonden. Zonder hem. Het is klaar. Laat het vuur hem maar opnemen.

Fire Sea Island

One by one, each twig releases a curl of smoke before it starts to bend with a gentle hissing sound, carefully peels out of its bark and finally, with a sigh, sets free a yellow-orange glow that emerges like a shy angel gazing cautiously into the unknown world.
Weurd takes his time to contemplate the scene. A little surprised at how much it moves him, here on the edge of the sea – he’s been working towards this, after all. It’s a good day for it. A dry summer day, and in the falling dusk, a gentle breeze makes the flames dance and leap up cheerfully. Weurd walks along the shore, determined. Using his torch as a pointer, he touches it to each willow, ash and alder tree, sometimes including some shrubs. One after another, the young trees and shrubs exert themselves one last time before collapsing in exhaustion.

Fire is the last thing Weurd has left. For now, at least. Just as he once emerged here with the fire, he is about to disappear with it again.
Immediately after the event – they had soon agreed not to call it a catastrophe any more, but an event – it is what saved him and a small group of others. By sheer luck he happened to be on the right hillock when it happened, one of the rare freshly raised mounds of earth that had not yet been inhabited but turned out to be high enough. He hadn’t even helped to build it, he was just there by coincidence on that day. In fact, he doesn’t really have the right to be here at all. But what do rights matter in an event like this?
Strangely enough, Weurd could detect no signs of panic in the people surrounding him when the sea gripped their artificial hill with an angry roar. Never to recede again. In fact, the moment in which the disaster finally spread through this delta felt strangely liberating. In a single blow, the people lost their fear of losing everything – because there was nothing left to lose. All they could do now was muster all their inner strength and inventiveness to start again. Perhaps as the only survivors, for as far as their eyes could see, they could detect very little land breaking the surface of the water. Even if there were other survivors scattered here and there, it would be impossible for them to find fresh water and food. And they knew there weren’t any people on the two small lumps sticking out of the sea in the distance.
But here, they had the fire. Thanks to Weurd – and the gas pipe that had sprung a leak during the natural disaster. It was barely alight, but with great dedication Weurd was able keep the flames going and set up a proper fireplace, which they managed to turn into a carefully tended, permanent hearth. For roasting food and forging tools. With the help of the fire, they also succeeded in converting sea water into fresh drinking water and salt for food conservation. They managed to construct a dike around a small salt marsh, turning a couple of hectares of land into fertile fields. A water basin was built, cabbage patches and spud fields dug. Just enough for the small group of inhabitants. They planted trees all over the island. The offspring of a handful of sheep grew, over time, into a reasonably large flock.
We really have nothing to be afraid of any more, Weurd kept telling his fellow survivors after the second winter. Each of them had eventually managed to build an accommodation of their own. Weurd had moved into a hut with Agga. They got along well, but he left her alone. She was a sweet, pretty girl, but he could have been her father. Weurd was just happy to provide Agga with a safe place to live. A life without fear, that was the most beautiful gift he was allowed to make a young woman.
Weurd remembered the past society as one governed by fear. Fear of the catastrophe that would come anyway, fear of losing all their amassed wealth, fear of others, of the unknown. Fear of the future. That fear was like a poison. Governments no longer trusted their citizens, citizens trusted neither their leaders nor each other; companies discovered they could make billions by using algorithms to drip-feed the people a diet of fear. This had exhausted the people and the earth, and eventually led to the event.
Weurd was determined not to let this group of survivors fall into the same trap again. They had been given the unique opportunity to build up a beautiful new world, a world without fear. The people of the island lapped it up. No more fear. It was the best possible reckoning with the past. They had the fire.

The wind is blowing sparks towards the sea. Weurd watches them vanish in the grubby patches of sea foam trying in vain to free themselves from the shore. His eyes gaze out over the water. In the distance, he can see the two small islands where his former allies now live. Which one of them might Agga be on now? Weurd is glad the wind is not blowing in his direction, so he can’t hear the cries. For a moment, he feels the urge… but lets it pass. He holds his torch against the dead twigs of a bramble bush until it starts crackling softly.
Things actually went well for quite a while, Weurd thinks to himself. Everyone was excited while they were building up. Weurd was pleased with the balance they’d found. A balance he watched over; there was enough food and water, heat and safety – all they had to do now was guard against making any mad plans. Because if they grew too much, the fear of losing everything would soon creep in again.
But just when everything was running smoothly, the group was gripped by restlessness. Farming a square meal was all there was to do on the hillock. They had time on their hands. A need for entertainment grew, and people started telling each other stories, thinking up nonsense. Just like in the time that had gone before. Weurd couldn’t stop it.
He wasn’t surprised that Agga’s voice was among the loudest. As the youngest member of the community, she hadn’t yet been burned to the bone by the acid of the former world. When he tried to explain to her what had gone wrong at the time, Weurd had the impression she didn’t understand.

Now he knows she was more acutely aware of it than he himself. But now the trees are burning. Weurd looks behind him. The huts they built have collapsed and are glowing faintly. What should he do with the seawater vegetable field? Set fire to it or ignore it? The latter, he decides. The neat rows of pale green cabbages will never be harvested. Let the birds eat their fill of them, or else the worms and caterpillars.
Agga’s desire proved unquenchable. She dreamed of having it all. Of excess, of excitement. She interacted with the others in ways that Weurd found unsettling. Her sensibility knew no bounds. When he pointed out the dangers to Agga, she scoffed at him. During the day she would give free rein to her fantasies to anyone who would listen and in the evening she gathered everyone together, coming up with more and more daring rules for their storytelling and role-playing games. She made the group dream out loud. People were shy at first, but after a little while they fell over themselves to make their wildest fantasies common knowledge. And it didn’t take long for the role-playing to take on treacherous and seductive forms, incited by Agga. At the end of such evenings, people sometimes ended up in others’ huts, which would take a lot of explaining away and making up the next day.
Weurd lectured Agga. He took his time, trying to go easy on her so she wouldn’t lose heart. He told her that her desires would only rekindle the group’s disappointment, and of course their fear.
But Agga was ready with a sharp rebuke. He was still afraid, she said. His desperate efforts to keep the fear away betrayed how much Weurd himself was still frightened of it. By doing so, he wasn’t taking part in life. Because, as she believed, fear and desire are the two engines life runs on.

He wouldn’t accept this explanation. Pleased as he was to have found his balance, he wouldn’t let some little rabble-rouser disrupt it. Now Weurd realises she’d hit the bull’s-eye. Maybe that is why it hurts so much – more than he actually wants to admit. In the meantime, he has reached the other end of the island. Here, he can breathe freely again – the air he exhales is blown away from him. Weurd opens his mouth wide and sucks the oxygen as deep into his lungs as possible. Just like Agga used to enjoy doing.
Agga had put it to the others. Whether they had really welcomed fear into their former lives, or barred it from it. And with it, desire. They confirmed the latter. Imagination had been dead in the former world. The desire for ‘more beauty’ had become the pursuit of simply ‘more’. They had stopped dreaming altogether. And yes, since Agga mentioned it… all they had really done was to avoid risks, again to stave off fear. Agga nodded. This is what had killed the human soul. Before the event, they were convinced the world was spinning faster than ever, when they had actually turned off their own engines. Of course that makes everything around you speed up.
She started proclaiming it to the group. They had to get their souls back, restart their engines. Embrace fear and desire with equal strength. Just as the Christians had Heaven and Hell, they needed that too. But then the real thing. To live life to the fullest, they had to inhale fear and desire and absorb them into their blood like oxygen. Only then could everything flow again.

The idea thrilled the group. They started fantasising. What exactly is our desire? Is it tangible, is it beneficial, isn’t it just endless love, or lust? And how do we rekindle it? Agga spurred them on to let it all out. And so they shared each other’s dreams, lusty, lavish, larger-than-life. People got excited. Before long they had built entire castles in the air, supposedly located on the eastern islet in the sea which they could make out in clear weather. It lifted everyone’s spirits. Soon, they started making plans to sail across to the island and make their dreams come true.
This is when Weurd had to intervene. It had pained him to watch the people become unbalanced. Now he had to prevent them from actually carrying out their disastrous scheme. He predicted it would go terribly wrong.

But that was also the moment he lost them. Weurd looks around. There isn’t much space left. All around him are hissing smoke, rushing flames and crackling sparks. Putting down his torch, Weurd walks to the middle of the piece of land. The fire surrounds him on all sides now. He calmly takes it in. Renouncing fear was a great help to him in his first years here on the island. Until the moment they started making plans to turn the other island into nirvana, he hadn’t felt a single doubt. Should he have acted differently? Perhaps.
But then he’d never seen Agga’s suggestion coming. To his surprise, she agreed with him when Weurd warned of disappointment.
But her solution took him completely by surprise.
She said, we’ll just build Hell on the other island.
The others laughed. Yeah, great plan. They came up with all kinds of ideas. They’d only have food and drink on the good island, plenty of it. On the other island there would be thirst and hunger. And what they planned to do there with the fire was insane. Fantasies of pain and torture light-heartedly rolled off their tongues. Wonderful. That would be quite a spectacle, a useful reminder.
No, Agga said. We don’t just watch, we have to do it. All of us. In turns. Half of us are on the one island, the other half on the other. And after a while we switch over from Hell to Heaven. Back and forth.
They were shocked. They were very shocked. But after giving it some thought… saw the attraction. A bit of suffering, followed by a spell of pleasure and prosperity. Their blood started thumping in their temples. And before they knew it, they had started on the preparations. Some of them built a sturdy raft and a couple of canoes, others started packing provisions. Torches were skilfully prepared so they would stay alight during the crossing. Because the fire needed to go along, for better or for worse, to both islands.
Weurd was stupefied. He didn’t believe in the plan and wouldn’t go along with it. But he was on his own, and knew he would never be able to rein in these wild horses again. Part of him was also curious. How long would they stick it out? Two days, a week, a month? Weurd agreed with the group that he would be ready to welcome anyone back who returned, without seeking retaliation.

But since then, the earth has completed its orbit around the sun. Weurd has seen no one return. He’s regularly scanned the water at night. In the distance, he would see the smoke from the western island – it had to be so scorched there by now that it could hardly be bearable. When the wind came from the north he could hear the wailing and raging. The noise made his head spin, especially when he couldn’t tell which of the two islands it came from – their sounds often sounded almost the same. Sometimes, Weurd tried to imagine what went on on those elevations, but that only upset him. How much did his image of life there resemble the reality? How deeply can real pain and pleasure penetrate a body and a life? What has it done to their souls, that no one returned? It shocked Weurd. Especially when Agga appeared to his mind’s eye… it didn’t matter in which of the two places – he couldn’t bear it.
He no longer expects anyone back. They’ve discovered something there they hadn’t found anywhere else – neither in their former world nor on this island. No one needed Weurd’s balance any more, that eroded, dead life. Humans have found a better balance. Without him. It’s time. Let the fire embrace him.

00
fan Gerda Blees

00
fan Gerda Blees

00
fan Gerda Blees

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Michele Hutchison

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
00

It wie dy simmer dat se begûn wienen de jierren wer fanôf nul te tellen. De milenniumbug hie bliken dien in stoarm yn in glês wetter te wêzen, njoggentjin wie sûnder problemen yn tweintich feroare en de tweintichste yn de ienentweintichste, en ek al hienen wy oant dan ta de measte tiid fan ús libben yn de tweintichste trochbrocht en soenen wy al tritich wêze as de balâns trochslaan soe nei de ienentweintichste, dy iuw wie fan ús, en logysk dat ik it heech tiid achte om einliks in kear mei myn tonge de tonge fan immen oars oan te reitsjen, net as spultsje of út ’e grap mar serieus. Us brein wie noch net ôf, foaral dat fan dy net want jongesbreinen ûntwikkelen har stadiger, mar wy wienen grut genôch om te witten hoe’t wy in tonge yn de mûle fan immen oars stekke moasten, en no wie it allinnich noch in kwestje fan raak stekken op it goede momint. 

It wie fakânsje en wy leinen holle op búk yn in rûnte yn it gers en alle kearen as der ien lake brocht dyjinge mei syn búk de holle fan immen oars yn beweging, dy’t dêrtroch ek begûn te laitsjen en de holle dy’t op syn búk lei oan it laitsjen makke, en sa wâlen ús gniissalvo’s troch de nacht. Net ien fan ús wie superknap, al kamen der wol aardich wat út Amsterdam, mar dêr lieten se har net sa faak op foarstean, en de famkes út Doorn hienen grutte boarsten mar dy wienen bi dus dat telde net. Dy moarns hie de juf fan it teäterkamp ús twa oan twa neistelkoar set foar in oefening wêrby’t wy ôfwikseljend yn ’e fierte sjen moasten en fansiden, en se sette dy neist my, en ek al wiesto lytser as ik en net sa moai as ik my foarsteld hie, do lakest wol freonlik op de mominten dat ús blikken elkoar krústen, en do hiest in grappich petsje op, en de famkes út Doorn hienen letter sein dat wy byinoar pasten, en sa wie ik op it idee kommen datsto wolris dejinge wêze koest yn waans mûle ik foar it earst myn tonge stekke soe, en no lei ik mei myn holle op dyn búk te laitsjen, en even letter sieten ús tongen yn elkoars mûle, al fûn ik achterôf net dat wy se deryn stutsen hienen, se wienen der mear yn gliden en se bleaunen dêr tocht ik de hiele nacht, al soe ik dat no net presys mear witte. En ek do kaamst út Amsterdam, út Amsterdam-Súd, do wennest achter it Konsertgebou, en hoewol’t ik doe net trochhie datsto dy dêrop foarstean lietst wit ik no datst dat wol diest, mar dat kaam net troch dyn karakter mar trochdat elkenien dy’t dêr wenne him dêr no ienkear op foarstean liet, sels as hy einliks in beskieden type wie. Dat wie ek de simmer dat ik ûntduts dat bern út Amsterdam net plat mar just bekakt praten, mar ek dêr koenen jim neat oan dwaan, krekt likemin as dat ik wat oan myn dikke Noard-Hollânske l dwaan koe, al hie ik wol freondinnen út Heemskerk by wa’t ik it in bytsje oerdreau. Doe’t wy de oare deis wer yn ’e sinne by it marke leinen en ik fertelde dat ik op wedstriidswimmen siet, seisto mei in bekakt aksint dat dat ferklearre wêrom’t ik sa’n moai lichem hie, en alle minsken dy’t sizze dat wurden je net reitsje kinne binne wierskynlik alle kearen fergetten dat ien wat sei wêrtroch’t der safolle bloed nei harren geslachtsdielen streamde dat it in wûnder wie dat oare organen noch funksjonearren, en letter oan de telefoan seisto datst it skattich fûnst dat ik in kleur krige asto my in komplimintsje joechst, en ik hie net troch datsto tochtst datsto wizer wiest as ik, miskien omdatsto yn Amsterdam wennest, miskien omdat dyn âlders útinoar wienen, miskien omdatst in âldere broer hiest dy’t in healjier filosofy studearre hie en dêrnei opholden wie omdat hy fûn dat er al dy boeken sels wol lêze koe. Dy broer seach lykas al dy Amsterdamske minsken heech op by de kontinintale filosofen, en dan foaral de eksistinsjalisten, wierskynlik omdat dy it maklikst te begripen wienen, en dêr kaam tink ik ek dyn teory wei dat de oaren de hel wienen, mar echt ûnderbouwe koest dat net, do seist mar wat, dat wie wol dúdlik, en ik antwurde datsto foar my it paradys wiest, en dêrop lakesto, wat út ’e hichte tink ik achterôf, mar doe fûn ik it gewoan skattich hoe’tsto lakest ast myn grapkes net begriepst, en dêrnei fregest my oft ik in kear by dy op besite komme woe. It wie logysk dat ik nei dy ta komme soe yn plak fan do nei my, want do wennest yn Amsterdam, en op de dei dat wy ôfpraat hienen hie ik in haakt huodsje opset dat ik fan freondinnen krigen hie dy’t fûnen dat it by my paste omdat ik in lyts bytsje apart wie, op in positive manier, en do soest my om tsien oere ophelje fan it Sintraal Stasjon, en ik wachte ûnder dy grutte klok dy’t der no net mear is, en nei in skoftsje seach ik in frou út ús strjitte dy’t ek op ien wachte, en doe’t ik har neiswaaide omdat har ôfspraak kommen wie wie it fiif oer healwei alven, sadat it miskien tiid waard om dy even op te beljen, ik hie dyn telefoannûmer op in briefke skreaun, ek al koe ik it út ’e holle, mar as ik fuortrûn nei de telefoansel soe ik dy miskien krekt misrinne, wylsto fansels elk momint komme koest, dus bleau ik noch in tiidsje sitten te wachtsjen, en alle kearen as ik in petsje seach tusken de hollen dy’t troch de skodoarren nei binnen kamen tocht ik datsto it wiest, en alle kearen asto it net wiest biet ik op myn lippe; ik hie noch net troch dat ik lilk wurde moatte soe, en miskien hoegde dat ek net, do wiest in jonge en dyn brein wie noch net ôf, it diel dat makke wie om jin oan planningen te hâlden wurke net, en aansten soe ik dy noch belje en dan soe dyn mem sizze datsto noch slieptest, en se soe belove dy wekker te meitsjen en dy daliks nei it stasjon ta te stjoeren. Noch folle letter soe ik derachter komme datsto op my delseachst omdat ik net sels mei de tram nei dyn hûs kommen wie en omdat ik dy trije kear yn ’e wike jûns belle en altyd as ik nei dy ta kaam in raar huodsje op hie, mar op dat stuit wist ik dat noch net, ik fielde my goed mei myn huodsje en myn switterige lichem wêrfan’tsto sein hiest dat it moai wie en myn tonge dy’t ik aansten wer yn dyn mûle glide litte soe, en ik seach hoe’t de wizers fan de grutte klok opskoden nei it momint dat it petsje dat ik tusken de hollen fan de minsken seach dyn petsje wie.

00

Het was die zomer dat ze begonnen waren de jaren weer vanaf nul te tellen. De millenniumbug was een storm in een glas water gebleken, negentien was probleemloos in twintig veranderd en de twintigste in de eenentwintigste, en ook al hadden we tot dan toe de meeste tijd van ons leven in de twintigste doorgebracht en zouden we al dertig zijn als de balans zou doorslaan naar de eenentwintigste, deze eeuw was van ons, en logisch dat ik het hoog tijd vond om eindelijk een keer met mijn tong de tong van iemand anders aan te raken, niet als spelletje of voor de grap maar serieus. Ons brein was nog niet af, vooral het jouwe niet want jongensbreinen ontwikkelden zich langzamer, maar we waren groot genoeg om te weten hoe we een tong in iemand anders’ mond moesten steken, en nu was het alleen nog een kwestie van raak steken op het juiste moment. 

Het was vakantie en we lagen hoofd op buik in een kring in het gras en elke keer als er iemand lachte bracht diegene met zijn buik het hoofd van iemand anders in beweging, die daardoor ook ging lachen en het hoofd dat op zijn buik lag aan het lachen maakte, en zo golfden onze lachsalvo’s door de nacht. Niemand van ons was superknap, al kwamen er wel meerderen uit Amsterdam, maar daar lieten ze zich alleen zo nu en dan op voorstaan, en de meisjes uit Doorn hadden grote borsten maar die waren bi dus dat telde niet. Die ochtend had de juf van het theaterkamp ons twee aan twee naast elkaar gezet voor een oefening waarbij we afwisselend in de verte moesten kijken en opzij, en jou zette ze naast mij, en hoewel je kleiner was dan ik en niet zo mooi als ik me had voorgesteld, lachte je wel aardig op de momenten dat onze blikken elkaar kruisten, en je had een grappig petje op, en de meisjes uit Doorn hadden naderhand gezegd dat we bij elkaar pasten, en zo was ik op het idee gekomen dat jij weleens degene zou kunnen zijn in wiens mond ik voor het eerst mijn tong zou steken, en nu lag ik met mijn hoofd op je buik te lachen, en even later zaten onze tongen in elkaars mond, al vond ik achteraf niet dat we ze erin gestoken hadden, ze waren er meer in gegleden en ze bleven daar dacht ik de hele nacht, al zou ik dat nu niet precies meer weten. En ook jij kwam uit Amsterdam, uit Amsterdam-Zuid, je woonde achter het Concertgebouw, en hoewel ik toen niet doorhad dat je je daarop liet voorstaan weet ik nu dat je dat wel deed, maar dat kwam niet door je karakter maar doordat iedereen die daar woonde zich daar nou eenmaal op liet voorstaan, zelfs als hij eigenlijk een bescheiden type was. Dat was ook de zomer dat ik ontdekte dat kinderen uit Amsterdam niet plat maar juist bekakt praatten, maar ook daar konden jullie niets aan doen, net zomin als ik iets aan mijn dikke Noord-Hollandse l kon doen, al had ik wel vriendinnen uit Heemskerk bij wie ik het een beetje overdreef. Toen we de volgende dag weer in de zon bij het meertje lagen en ik vertelde dat ik op wedstrijdzwemmen zat, zei je met een bekakt accent dat dat verklaarde waarom ik zo’n mooi lichaam had, en alle mensen die zeggen dat woorden je niet kunnen raken zijn waarschijnlijk alle keren vergeten dat iemand iets zei waardoor er zoveel bloed naar hun geslachtsdelen stroomde dat het een wonder was dat andere organen bleven functioneren, en later aan de telefoon zei jij dat je het schattig vond dat ik rood werd als je mij een complimentje gaf, en ik had niet door dat jij dacht dat je wijzer was dan ik, misschien omdat je in Amsterdam woonde, misschien omdat je ouders gescheiden waren, misschien omdat je een oudere broer had die een half jaar filosofie had gestudeerd en daarna was gestopt omdat hij vond dat hij al die boeken zelf wel kon lezen. Die broer liep zoals al die Amsterdamse mensen weg met de continentale filosofen, en dan vooral de existentialisten, waarschijnlijk omdat die het makkelijkst te begrijpen waren, en daar kwam denk ik ook jouw theorie vandaan dat de anderen de hel waren, maar echt onderbouwen kon je dat niet, je zei maar wat, dat was wel duidelijk, en ik antwoordde dat jij voor mij het paradijs was, en daarop lachte je, minzaam denk ik achteraf, maar toen vond ik het gewoon schattig hoe je lachte als je mijn grapjes niet begreep, en daarna vroeg je me of ik een keer bij je op bezoek wilde komen. Het was logisch dat ik naar jou zou komen in plaats van jij naar mij, want jij woonde in Amsterdam, en op de dag dat we hadden afgesproken had ik een gehaakt hoedje opgezet dat ik van vriendinnen had gekregen die vonden dat het bij mij paste omdat ik een klein beetje apart was, op een positieve manier, en jij zou mij om tien uur ophalen van het Centraal Station, en ik wachtte onder die grote klok die er nu niet meer is, en na een tijdje zag ik een vrouw uit onze straat die ook op iemand wachtte, en toen ik haar gedag zwaaide omdat haar afspraak was gekomen was het vijf over half elf, zodat het misschien tijd werd om je even op te bellen, ik had je telefoonnummer op een briefje geschreven, ook al kende ik het uit mijn hoofd, maar als ik wegliep naar de telefooncel zou ik je misschien net mislopen, terwijl je natuurlijk elk moment kon komen, dus bleef ik nog een tijdje wachten, en elke keer als ik een petje zag tussen de hoofden die door de schuifdeuren naar binnen kwamen dacht ik dat jij het was, en elke keer als jij het niet was beet ik op mijn lip; ik had nog niet door dat ik boos zou moeten worden, en misschien hoefde dat ook niet, je was een jongen en je brein was nog niet af, het gedeelte dat gemaakt was om zich aan planningen te houden werkte niet, en straks zou ik je alsnog bellen en dan zou je moeder zeggen dat je nog sliep, en ze zou beloven je wakker te maken en je direct naar het station te sturen. Nog veel later zou ik erachter komen dat je mij minachtte omdat ik niet zelf met de tram naar jouw huis was gekomen en omdat ik je drie keer per week ’s avonds belde en altijd als ik naar je toe kwam een raar hoedje droeg, maar op dat moment wist ik dat nog niet, ik voelde me goed met mijn hoedje en mijn zweterige lichaam waarvan jij had gezegd dat het mooi was en mijn tong die ik straks weer in jouw mond ging laten glijden, en ik keek hoe de wijzers van de grote klok opschoven naar het moment dat het petje dat ik zag tussen de hoofden van de mensen jouw petje was.

00

It was the summer they began to count the years from zero again. The millennium bug had turned out to be a storm in a teacup, nineteen had flipped over to twenty without causing any problems and the twentieth became the twenty-first; and even though we had spent most of our lives in the twentieth up to that point and would already be thirty when the scales tipped to the twenty-first, this century was ours, and it was only natural for me to decide it was high time I finally touched someone else’s tongue with my own, not as a game or for fun, but in all seriousness. Our brains weren’t fully developed yet, particularly yours, because boys’ brains develop more slowly, but we were old enough to know how to stick a tongue in someone else’s mouth, and now it was just a matter of sticking it in at the right moment. 

It was the summer holidays and a group of us lay in a circle on the grass, heads on the next person’s stomach and every time someone laughed, they jolted the head of the next person along, who laughed too and made the head lying on his or her stomach laugh, and so our laughter wafted through the night. None of us was very good looking, several were from Amsterdam, but they only showed off about it occasionally, and the girls from Doorn had big breasts but were bi, so they didn’t count. 

That morning, the teacher at the drama camp had paired us off for an exercise in which, standing next to each other, we had to alternate between looking into the distance and to the side, and she put you next to me, and although you were smaller than me and not as good looking as I’d imagined, you smiled kindly when our eyes met, and you had a funny cap on, and the girls from Doorn said afterwards that we made a good couple. And so I got the idea that you might be the person into whose mouth I would stick my tongue for the first time, and now I was lying with my head on your belly laughing, and a little later our tongues were in each other’s mouths – although afterwards I didn’t think we had actually stuck them in, it was more like they’d slipped in, and in my mind they stayed there all night, although now I can’t be entirely sure. And you were from Amsterdam, too, from Amsterdam-Zuid, you lived behind the Concert Hall, and although I didn’t realise at the time that you were proud of this, I now know that you were – not because of your personality, but because everyone who lived there was proud of it, even if they were modest. I also discovered that summer that children from Amsterdam didn’t have a working class accent, they sounded posh, but that wasn’t your fault, and neither could I do anything about my thick Noord-Holland L, although with my friends from Heemskerk I’ll admit I laid it on a bit thicker. The next day, when we were sunbathing by the lake and I told you that I was a competitive swimmer, you said in your posh accent it must be the reason I had such a beautiful body, and everyone who says that words can’t touch you must have forgotten all the times when someone said something that made so much blood flow to their genitals it was a miracle the other organs kept functioning, And later on the phone you said you thought it was cute that I turned red when you complimented me, and I didn’t realise you thought you were wiser than me, maybe because you lived in Amsterdam, maybe because your parents were divorced, maybe because you had an older brother who had studied philosophy for six months and then stopped because he thought he could just read all those books himself.

Like all those people from Amsterdam, your brother was crazy about continental philosophers, especially the existentialists, probably because they were the easiest to understand, and I think that’s where you got your theory that other people were hell, but you couldn’t really substantiate it, it was just something to say, that much was clear, and I replied that you were paradise for me, and you laughed at this, affably I think; I thought it was cute that you laughed when you didn’t understand my jokes, and then you asked me if I wanted to come and visit you some time.

It was only natural that I should come to you instead of you to me, because you lived in Amsterdam, and on the day we were supposed to meet up, I was wearing a crocheted hat I’d been given by friends who thought it suited me because I was a little bit different, in a good way, and you were going to pick me up from Central Station at ten, and I waited under the big clock that is no longer there, and after a while I saw a woman from our street who was also waiting for someone. When I waved goodbye to her because her friend had turned up, it was ten thirty-five, so maybe time to call you, I’d written down your phone number on a scrap of paper, even though I knew it by heart, but if I went to the phone box I might miss you, you could come any minute, so I waited a while longer, and every time I saw a cap among the heads coming through the sliding doors I thought it was you, and every time it wasn’t I bit my lip; I didn’t yet realise I ought to be angry, but maybe I didn’t have to be either, you were a boy and your brain wasn’t fully developed, the part that was made to stick to plans didn’t work, and later I would call you and your mum would say you were still asleep, and she would promise to wake you up and send you straight to the station.

Much later, I would discover you looked down your nose at me because I hadn’t taken the tram to your house, and because I called you three times a week in the evenings and always wore a funny hat when I came to see you, but at that moment I did not know that, I felt good with my hat and my sweaty body which you had said was beautiful and my tongue that I was about to slide into your mouth again, and I watched as the hands of the great clock moved forward to the moment when the cap that I saw among the heads of the people was yours.

Achtertún
fan Olivier Willemsen

Achtertuin
fan Olivier Willemsen

Back garden
fan Olivier Willemsen

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Frank Belt
Achtertún

Ik sloech rjochtsôf rjochting myn ferline. Yn myn ûnthâld wie de oprydleane op syn minst twa kear sa lang, mar oantinkens wolle noch wol ris oerdriuwe. In harderachtige hûn kaam op myn auto tasjitten en begûn mei syn foarpoaten oan it portier te klauwen. Ik bleau foar de wissichheid sitten – ik koe de reputaasje fan hiemhûnen – en seach oer myn stjoer nei de buorkerijwenning dêr’t ik yn de jierren tachtich opgroeid wie. Ek it hûs like krompen mei de tiid, dat rôfdier dat úteinlik alles en elkenien in kopke lytser makket.

Underweis út Utert wei hie ik besocht my it útsjoch út myn sliepkeamersrút wei foar de geast te heljen: de peppels dy’t de leadrjochte wei rjochting it doarp omseamen, se stienen der noch, de griene brievebus op it houten pealtsje oan de strjitkant (weiwurden), de helikopterkes út ’e eskdoarn op it dak fan ús bêzje Peugeot, de einleaze maisfjilden, de sleat achter it hûs en it brede keukensrút fan de buorlju, dy’t ik nei alles wat der bard wie, sa faak ferslein en swijend oan harren tafel sitten sjoen hie. Ut myn sliepkeamer wei hie ik ek de plysjeweinen út de fierte oankommen sjoen. In kolonne fan trije auto’s wie it. Blau swaailjocht flitste tsjin ’e stammen fan ’e rigen peppels, dy’t harren skaad as traaljes oer it weidek lein hienen. Se namen allinnich myn broer mei. Gjin hânboeien, betocht ik my ûnderweis wer, wol de hân fan ien fan ’e plysjes as fan in heit op syn skouder doe’t er him nei ien fan ’e auto’s brocht. Ik hie dy moarn oan ’e keukentafel stûf folholden dat ik hielendal fan neat wist. Krekt sa’t Eelke my opdroegen hie: ‘Wat der ek bart, do wist hielendal fan neat.’
In frou op swarte túnlearzens rûn my yn ’e mjitte. Se rôp wat nei de hûn en dêrnei nei my.
Ik draaide it rút iepen. De rook fan it plattelân, in mjuks fan justjes soere kûle, stâldong en jarre, folle de auto mei nostalgy.
‘Hy docht neat, hear!’
Ik stapte út. It bist sette syn noas oan dy fan myn skuon.
‘Hy rûkt grif ús kat.’
‘Goed folk, Bessy,’ sei de frou, dy’t de hûn even by de halsbân pakte. ‘Goed folk.’
In wike earder hie ik har oan ’e telefoan hân. Se hie it gjin inkel probleem fûn dat ik lânskomme woe. Se seach der sels nei út om fan my te hearren hoe’t de wenning der tritich jier lyn fan binnen útsjoen hie.
De koarte rûnlieding op de ûnderferdjipping einige yn ’e wenkeuken. De frou stie mei har heupen tsjin it oanrjocht. Se ferwiksele in kofjefilter, spielde twa kopkes om. De keuken wie krekt as de rest fan de keamers ferboud, mar it wie net dreech om har dêr as ús mem stean te sjen. Se hie itselde golvjende brune hier oer de skouders, in lange rêch en mooglik sels wol, sa betocht ik my wylst ik myn blik oer de strakke spikerbroek fan ’e learzens ôf omheech gean liet, mooglik sels wol deselde kont – ik koe my in soad details fan mem har uterlik yn it sin bringe, mar ik wist net mear hoe’t har stuten derút seagen.
It kofjesetapparaat begûn te dampen en te protteljen en de frou kaam tsjin my oer te sitten. Har bern, fjouwer en seis, wienen krekt nei skoalle en har man wurke yn ’e stêd. Us mem soe tritich jier lyn krekt itselde ferteld hawwe wannear’t der op tiisdeitemoarn ien by har oan ’e keukenstafel sitten hie, dy’t ris yn syn âlderlik hûs sjen woe. Dat ik net foar it hûs kaam, mar foar de achtertún, it plak dêr’t myn earste en iennige paradys bestien hie, dat hie ik de frou net ferteld. Ik wist net oft se op ’e hichte wie mei wat him yn ’e maisfjilden ôfspile hie, al moast dat hast wol: it oanbuorjende doarp wie lyts genôch om dy skiednis oan nije generaasjes troch te fertellen en sa yn libben te hâlden. De bewenster fûn it hoe dan ek prima as ik dêr even om my hinne seach. As ik weromkaam soe de kofje foar my klearstean en koenen wy myn âlde sliepkeamer opsykje.

De poarte fan ’e oprit nei de achtertún wie donkerblau ferve. Der hong in metalen brievebus oan fêst. It klepke skittere yn ’e sinne. Ik die de poarte achter my ticht en stoarre de achtertún yn. De morellebeam stie der noch, it terras op itselde plak en it klinkertpaadsje rjochting de sleat hie noch deselde flauwe kromming. Dêr’t de hinneloop stien hie, wie no in grutte sânbak mei kleurde skepkes, ammerkes en jitterkes. Ik seach de barnefelders dêr wer skarreljen en hearde ús mem foeterjen, wylst se in heale tube toskpoetsersguod leechknypte yn myn mûle, hoe faak oft se noch tsjin my sizze moast dat hinnestront net om op te iten wie.
It stekje achteryn by de sleat wie der ek noch. Krekt as de sleat sels, dy’t in stik minder breed wie as de sleat yn myn ûnthâld. Oantinkens moatte blykber útfergrutte wurde om foar lange tiid yn dyn holle oerlibje te kinnen, notearre ik yn myn oantekeningeboekje. Oare oantinkens, oantinkens dy’t west hienen, ôfhannele oantinkens, skreau ik dêrûnder, groeie op in dei as grize hierren wer út dyn plasse.
It sjen fan it brechje oer de sleat grypte my oan. Trije swiere âlde spoarbylzen, dy’t ús heit mei pake tusken de sigaarstâlen fan de tuorrebouten dellein hie. It wie de brêge nei it paradys, sa’t myn broer it neamde. De bylzen wienen bros en glêd fan moas. It hûs mocht dan flink feroare wêze, dit plak fielde noch as fan my. As hie der al dy jierren net ien west en soe der ek nea wer ien komme. Ik sette in foet op in byls, teste foarsichtich oft it hout my hâlde soe. Ik stuts oer, rûkte de skerpe rook fan ’e pipermuntsjeblom en seach ús mem yn Frankryk foar de caravan sitten mei in gleske plutoaniumgriene Sirop Menthe. Oan ’e oare kant fan it sleatsje gie wat modder en gers oer yn it maisgewaaks. Ek dy rook kaam my yn ’e mjitte as in âlde freon. Yn ’e risptiid rûkte it hiele hûs nei dy hearlike sensaasje fan farsk kniesd snijmais.
Ik sprate de mais mei myn hannen, as moast ik my by in konsert troch de mannichte nei foaren kringe, en begûn troch de gongen te rinnen.

Eelke rûn foar my út oer it kromme paadsje nei de sleat. Myn broer wie trije jier âlder en twa koppen grutter as ik. Wy sprongen sûnder oanrin as ljippen oer it wetter. Ik folge him troch it gongestelsel fan ’e mais, in grien kideljend doalhôf. Eelke hie de gong deryn. Hy like krekt te witten wêr’t er hinne gie. It wie de earste kear dat ik mei him meigie. Nei in paradys op ierde, sa hie er it omskreaun doe’t er my meifrege.
Ik ferlear him dy middei net út it each, benaud om yn ’e gongen it paad bjuster te reitsjen, om der dêrnei troch in maiskniezer yn miljoenen stikjes fynhaksele te wurden; wat dêr’t ús pake my foar warskôge hie op ’e dei dat it brechje oer de sleat oplevere waard.
Eelke en ik baaiden troch hege stâlen. De blêden fan ’e mais kidelen net allinnich, se krasten no en dan ek skerp op ’e hûd fan myn bleate earms. Wy kamen út op in rûn iepen plak dêr’t knakte stâlen en lizen platwalst wienen as wie der in romteskip delkommen. Ik fielde fuort de waarmte fan ’e sinne.
Eelke liet syn broek en ûnderbroek oant oer syn skuon sakje. ‘Do ek,’ diktearre er.
Ik die wat myn broer my opdroech.
‘No moatte wy wachtsje,’ sei er.
Ik gie neist him sitten en stelde gjin fragen. It wie der deastil. Gjin fûgels, gjin wyn. Ik hearde allinnich myn eigen sykheljen.
‘Sjoch,’ sei Eelke.
Hy skylde in skutblêd fan in kolf en luts mei de râne in sneedsje yn it topke fan syn finger.
‘Skerper as mem har keukensmessen.’
‘No do.’
Krekt doe’t ik sizze woe dat ik it net doarst, klonk der in risseljen
‘Ah, dêr komme se al,’ sei Eelke kalm.
Hy pakte my by de earm en luts my omheech. Wy stienen neaken neistinoar. Ik fielde de sinne op myn liif. It lûd kaam tichter by oant de stâlen foar ús ynienen beweegden.
Achterinoar stroffelen de buorfamkes it paradys yn as waarden se deryn berne. Se rjochten allebeide har blik fuort op my.
‘Hast dyn broerke meinommen,’ sei Anna.
Ik hie noait in wurd mei de twaling fan ’e buorlju wiksele. Se wienen fan Eelke syn leeftyd.
‘Wat docht hy hjir no?’ folle Eva har sus batsk oan.
Se lieten allebeide har blik lytsachtsjend oer myn skrale bleate liif gean en begûnen har út te klaaien.
‘We dogge pimeltsje-op-kutsje,’ sei Eelke, ‘it is hartstikke maklik, moatst my gewoan neidwaan.’
De famkes gienen neistinoar op de plette mais lizzen. Eelke liet him boppe-op Anna sakje.
Eva wonk my en sei dat ik itselde by har dwaan moast, mar doe’t ik dat besocht, plofte ik dof op har búk as in ôfsmiten sânsek út in loftballon.
‘Dyn broerke is in sûch,’ rôp Eva nei Eelke, wylst se my fan har ôf rôle. ‘Ik wol net mear datst him meinimst nei ús paradys, oars komme wy hjir net wer.’
Sûnt dy middei gie ik inkeld mar nei it paradys as de buorfamkes der net wienen, oant op dy bloedhite woansdeitemiddei 19 augustus 1987, doe’t Eelke my hymjend en baaiend yn it swit op myn sliepkeamer opheljen kaam en my, mei twa skeppen út heit syn skuorke, mei it fjild yn naam. Ik hie Eelke op ’e weromreis beswarre moatten om neat oer ús paradys te sizzen. Wy makken allebeide mei in skutblêd in sneedsje yn ’e hân en drukte it bloed tsjininoar oan. It bestean fan it paradys moast, krekt as de sûnde, binnen de griene freding bliuwe.
Dy foarjûn wisten wy beide fan neat doe’t de buorman en de buorfrou mei nuodlike gesichten oan de keukenstafel sieten. Us mem hie kofje ynskonken mei in pantsje derûnder. Besite krige altyd kofje mei in pantsje derûnder. De buorfrou bleau mar mei har leppeltsje yn it kopke rieren, sels doe’t it kopke al lang leech wie. De buorman hie ús no en dan erchtinkend oansjoen.
Dat wykein waard ik wekker fan in helikopter dy’t leech boppe de maisfjilden sirkele. Ik tocht earst noch dat it in kniezer of hakseler wie. Eelke wie myn keamer ynkommen. Wy stoarren tegearre út it rút nei de maisstâlen dy’t troch de wynpûsten tekeargienen as weagen fan in woeste see. Eelke sei: ‘Wat der ek bart, do wist hielendal fan neat.’

Yn ’e moannen dêrnei seach ik faak út ’e finsterbank fan myn sliepkeamer wei nei hoe’t de buorman en de buorfrou tsjinoer elkoar oan de keukenstafel sieten. De hannen plat op it tafelswilk, de hinglampe derboppe. As buorman my foar myn rút stean seach, seach er my in momint strak oan. Dan gie er oerein en luts stadich it gerdyn ticht.
Ik die al dy jierren wat ik myn broer tasein hie: ik bleau fan neat witten. Ek dy pear kear dat wy him yn ’e strafynrjochting yn Tiel opsykje mochten, flústere er my dat ta. In wike foar’t ik achttjin waard en nei Utert gie, wie Eelke yn Tiel op syn burostoel mei tsjiltsjes stean gien en hie dy ûnder him wei glide litten.

Ik hearde in sêft risseljen achter my út ’e mais kommen.
‘Bessy, kom hjir, no, potferdoarje!’
De hûn hie my yn de gongestelsels witten te trasearjen en as hienen wy ferstopperke boarte en hie er my ôftikke, sa folge ik it bist werom nei de sleat.
‘Dy sânbak dêr,’ sei de bewenster doe’t wy de achtertún yn rûnen, ‘dêr hienen de eardere bewenners in hinneloop te stean. Wie dy der ek al doe’tsto hjir wennest?’
Ik knikte.
‘Myn man en ik woenen bêst hinnen hawwe hear, mar de bern smeken ús fansels om in grutte sânbak. Ik fûn dat eins ek wol prima. De sânbak hâldt se by it maisfjild wei, der binne dêr nuvere dingen bard.’
‘Ja,’ sei ik, ‘nuvere dingen.’
Wy dronken kofje oan ’e keukenstafel. Dêrnei folge ik har nei myn sliepkeamer oer in yndustriële, jitizeren trep. It wie noch altyd in bernekeamer, in ûnskuld dy’t my op ien as oare wize gerêststelde. Op in tafel tsjin ’e muorre stie in akwarium. Dêrboppe hong in poster fan it Nederlânsk Alvetal. Ik stoarre út it rút nei de peppels en it maisfjild. Achter my brobbele de akwariumpomp dy’t de fisken yn harren lytse subtropyske paradyske yn libben hold.

Achtertuin

Ik sloeg rechtsaf richting mijn verleden. In mijn herinnering was de oprijlaan ernaartoe minstens twee keer zo lang, maar herinneringen willen nogal eens overdrijven. Een herderachtige hond kwam op mijn auto toegesneld en begon met zijn voorpoten tegen het portier te trappelen. Ik bleef voor de zekerheid zitten – ik kende de reputatie van erfhonden – en keek over mijn stuur naar de boerderijwoning waar ik in de jaren tachtig was opgegroeid. Ook het huis leek gekrompen door de tijd, dat roofdier dat uiteindelijk alles en iedereen een kopje kleiner maakt.
Onderweg vanuit Utrecht had ik me het uitzicht vanuit mijn slaapkamerraam voor de geest proberen te halen: de populieren die de loodrechte weg richting het dorp omzoomden, ze stonden er nog, de groene brievenbus op het houten paaltje aan de straatkant (verdwenen), de helikoptertjes uit de esdoorn op het dak van onze beige Peugeot, de eindeloze maïsvelden, de sloot achter het huis en het brede keukenraam van de buren, die ik na alles wat er was gebeurd, zo vaak verslagen en zwijgend aan hun eettafel had zien zitten. Vanuit mijn slaapkamer had ik ook de politiewagens in de verte zien naderen. Een colonne van drie wagens was het. Blauw zwaailicht flitste tegen de stammen van de rijen populieren, die hun schaduw als tralies over het wegdek hadden gelegd. Ze namen alleen mijn broer mee. Geen handboeien, herinnerde ik me onderweg weer, wel de hand van één van de agenten vaderlijk op zijn schouder toen hij hem naar een van de wagens bracht. Ik had die ochtend aan de keukentafel stug volgehouden dat ik helemaal van niets wist. Precies zoals Eelke me dat had opgedragen: ‘Wat er ook gebeurt, jij weet helemaal van niks.’
Een vrouw op zwarte tuinlaarzen liep me tegemoet. Ze riep iets naar de hond en daarna naar mij.
Ik draaide het raam open. De plattelandsgeur, een mengsel van lichtzuur kuilgras, stalmest en gier, vulde de auto met nostalgie.
‘Hij doet niets hoor!’
Ik stapte uit. Het beest zette zijn neus aan die van mijn schoenen.
‘Die ruikt vast onze kat.’
‘Goed volk, Bessy,’ zei de vrouw die de hond even bij de halsband nam. ‘Goed volk.’

Een week ervoor had ik haar aan de telefoon gehad. Ze had het geen enkel probleem gevonden dat ik wilde langskomen. Ze zag er zelfs naar uit om van me te vernemen hoe de woning er dertig jaar geleden van binnen had uitgezien.
De korte rondleiding op de benedenverdieping eindigde in de woonkeuken. De vrouw stond met haar heupen tegen het aanrecht. Ze verwisselde een koffiefilter, spoelde twee kopjes om. De keuken was net als de rest van de kamers verbouwd, maar het kostte me weinig moeite om haar daar als mijn moeder te zien staan. Ze had hetzelfde golvende bruine haar over haar schouders, een lange rug en misschien zelfs wel, zo bedacht ik me terwijl ik mijn blik over de strakke spijkerbroek vanaf haar laarzen omhoog liet gaan, misschien zelfs wel dezelfde kont – ik kon me veel details van mijn moeders uiterlijk herinneren, maar ik wist niet meer hoe haar billen eruitzagen.
Het koffiezetapparaat begon te dampen en te pruttelen en de vrouw kwam tegenover me zitten. Haar kinderen, vier en zes, waren naar school en haar echtgenoot werkte in de stad. Mijn moeder zou dertig jaar geleden exact hetzelfde hebben verteld wanneer er op dinsdagochtend iemand bij haar aan de keukentafel had gezeten die een kijkje wilde nemen in zijn ouderlijk huis. Dat ik niet voor het huis maar voor de achtertuin kwam, de plek waar mijn eerste en enige paradijs had bestaan, dat had ik de vrouw niet verteld. Ik wist niet of ze op de hoogte was van wat zich in de maïsvelden had afgespeeld, al moest dat haast wel: het belendende dorp was klein genoeg om die geschiedenis aan nieuwe generaties door te vertellen en zo in leven te houden. De bewoonster vond het hoe dan ook prima als ik even een kijkje ging nemen. Als ik terugkwam zou de koffie voor me klaarstaan en konden we mijn oude slaapkamer opzoeken.

De poort van de oprit naar de achtertuin was donkerblauw geverfd. Er hing een metalen brievenbus aan vast. Het klepje schitterde in de zon. Ik sloot de poort achter me en staarde de achtertuin in. De morellenboom stond er nog, het terras op dezelfde plek en het klinkerpaadje richting de sloot had nog dezelfde flauwe kromming. Daar waar de kippenren had gestaan was nu een grote zandbak met gekleurde schepjes, emmertjes en gietertjes. Ik zag de Barnevelders er weer scharrelen en hoorde mijn moeder foeteren, terwijl ze een halve tube tandpasta in mijn mond leegkneep, hoe vaak ze nog tegen me moest zeggen dat kippenpoep niet om op te eten was.  Het hekje achterin bij de sloot was er ook nog. Net als de sloot zelf, die een stuk minder breed was dan de sloot in mijn gedachten. Herinneringen dienen kennelijk te worden uitvergroot om langdurig in je hoofd te kunnen overleven, noteerde ik in mijn aantekeningenboekje. Andere herinneringen, gedane herinneringen, áfgeronde herinneringen, schreef ik daaronder, groeien op een dag als grijze haren je schedel weer uit.
Het zien van het bruggetje over de sloot greep me aan. Drie zware oude spoorbielzen, die mijn vader met opa tussen de sigaarstengels van de lisdodden had neergelegd. Het was de brug naar het paradijs, zoals mijn broer het noemde. De bielzen waren broos en glad van het mos. Het huis mocht dan flink zijn veranderd, deze plek voelde nog als van mij. Alsof er al die jaren niemand was geweest en er ook nooit nog iemand zou komen. Ik zette een voet op een biels, testte voorzichtig of het hout me zou houden. Ik stak over, rook de scherpe geur van de watermunt en zag mijn moeder in Frankrijk voor de caravan zitten met een glaasje plutoniumgroene Sirop Menthe. Aan de overkant van het slootje ging wat modder en gras over in het maïsgewas. Ook die geur kwam me tegemoet als een oude vriend. In de oogsttijd rook het hele huis naar die heerlijke sensatie van vers gekneusd snijmaïs.
Ik spreidde de maïs met mijn handen, alsof ik me door een menigte tijdens een concert naar voren moest bewegen, en begon door de gangen te lopen.

Eelke liep voor me uit over het kromme paadje richting de sloot. Mijn broer was drie jaar ouder en twee koppen groter dan ik. We sprongen zonder aanloop als kieviten over het water. Ik volgde hem door de gangenstelsels van de maïs, een groen kietelend doolhof. Eelke had er de vaart in. Hij leek precies te weten waar hij heen ging. Het was de eerste keer dat ik hem vergezelde. Naar een paradijs op aarde, zo had hij het omschreven toen hij me meevroeg.
Ik verloor hem die middag niet uit het oog, bang om in de velden te verdwalen, om er vervolgens door een maïskneuzer in miljoenen stukjes te worden fijngehakt; iets waar mijn opa me voor had gewaarschuwd op de dag dat het bruggetje over de sloot werd opgeleverd.
Eelke en ik waadden door hoge stengels. De bladeren van de maïs kietelden niet alleen, ze krasten zo nu en dan ook scherp over de huid van mijn blote armen.
We kwamen uit op een ronde open plek waar geknakte stengels en liezen waren platgewalst alsof er een ruimteschip was geland. Ik voelde meteen de warmte van de zon.
Eelke liet zijn broek en onderbroek tot over zijn schoenen zakken. ‘Jij ook’, dicteerde hij.
Ik deed wat mijn broer me opdroeg.
‘Nu moeten we wachten,’ zei hij.
Ik ging naast hem zitten en stelde geen vragen. Het was er doodstil. Geen vogels, geen wind. Ik hoorde alleen mijn eigen ademhaling.
‘Kijk,’ zei Eelke.
Hij pelde een schutblad van een kolf en trok met de rand een sneetje in zijn vingertop. ‘Scherper dan mama’s keukenmessen.’
‘Nu jij.’
Net toen ik wilde zeggen dat ik het niet durfde, klonk er geritsel. ‘Ah, daar komen ze al,’ zei Eelke kalm.
Hij pakte me bij mijn arm en trok me omhoog. We stonden naakt naast elkaar. Ik voelde de zon op mijn lijf. Het geluid kwam dichterbij tot de stengels voor ons ineens bewogen.
Achter elkaar struikelden de buurmeisjes het paradijs binnen alsof ze erin werden geboren. Ze richtten allebei hun blik onmiddellijk op mij. ‘Je hebt je broertje meegenomen,’ zei Anna.
Ik had nooit een woord met de tweeling van de buren gewisseld. Ze waren van Eelke’s leeftijd. ‘Wat doet hij nu hier?’ vulde Eva haar zus bars aan.
Ze lieten allebei hun blik minachtend over mijn schrale blote lijf gaan en begonnen zich uit te kleden.
‘We gaan piemeltje-op-kutje doen,’ zei Eelke, ‘het is heel eenvoudig, je moet mij gewoon nadoen.’
De meisjes gingen naast elkaar op de geplette maïs liggen. Eelke liet zich boven op Anna zakken. Eva wenkte me en zei dat ik hetzelfde bij haar moest doen, maar toen ik dat probeerde plofte ik dof op haar buik als een afgeworpen zandzak uit een luchtballon.
‘Je broertje is een leeghoofd,’ riep Eva naar Eelke terwijl ze me van haar afrolde. ‘Ik wil niet meer dat je hem meeneemt naar ons paradijs, anders komen wij hier niet meer.’
Sinds die middag ging ik enkel naar het paradijs als de buurmeisjes er niet waren, tot op die bloedhete woensdagmiddag 19 augustus in 1987, toen Eelke me hijgend en badend in het zweet op mijn slaapkamer kwam ophalen en me samen met twee spaden uit mijn vaders schuurtje mee het veld innam. Ik had Eelke op de terugweg moeten zweren om niets over ons paradijs te zeggen. We maakten allebei met een schutblad een sneetje in onze hand en drukten het bloed tegen elkaar aan. Het bestaan van het paradijs diende, net als de zonde, binnen de groene omheining te blijven.
Die vooravond wisten we allebei van niks toen de buurman en de buurvrouw met bezorgde gezichten aan onze keukentafel zaten. Mijn moeder had koffie ingeschonken met een schoteltje eronder. Bezoek kreeg altijd koffie met een schoteltje eronder. De buurvrouw bleef maar met haar lepeltje in haar kopje roeren, zelfs toen het kopje allang leeg was. De buurman had ons zo nu en dan argwanend aangekeken.
Dat weekend werd ik gewekt door een helikopter die laag boven de maïsvelden cirkelde. Ik dacht eerst nog dat het een kneuzer of een hakselaar was. Eelke was mijn kamer binnengekomen. We staarden samen uit het raam naar de maïsstengels die door de windvlagen als golven van een woeste zee tekeergingen. Eelke zei: ‘Wat er ook gebeurt, jij weet helemaal van niks.’

In de maanden daarna keek ik vaak vanuit de vensterbank van mijn slaapkamer naar hoe de buurman en de buurvrouw tegenover elkaar aan de keukentafel zaten. Hun handen plat op het tafelzeil, de hanglamp erboven. Als de buurman me voor mijn raam zag staan, keek hij me een moment strak aan. Dan stond hij op en trok hij het gordijn langzaam dicht.
Ik deed al die jaren wat ik mijn broer had beloofd: ik bleef van niks weten. Ook de spaarzame keren dat we hem in de strafinrichting in Tiel mochten opzoeken, fluisterde hij me dat toe. Een week voordat ik achttien werd en naar Utrecht vertrok, was Eelke in Tiel op zijn bureaustoel met wieltjes gaan staan en had die onder zich uit laten glijden.

Ik hoorde een zacht geritsel achter me uit de maïs komen. ‘Bessy, kom hier nu, potverdorie!’
De hond had me in de gangenstelsels weten te traceren en alsof we verstoppertje speelden en ik was gebuut, volgde ik het beest terug naar de sloot.
‘Die zandbak daar,’ zei de bewoonster toen we de achtertuin in liepen, ‘daar hadden de vorige bewoners een kippenhok staan. Was dat daar al toen jij hier woonde?’
Ik knikte.
‘Mijn man en ik wilden best kippen hoor, maar de kinderen smeekten ons natuurlijk om een grote zandbak. Ik vond dat eigenlijk ook wel best. De zandbak houdt ze weg van het maïsveld, er zijn daar rare dingen gebeurd.’
‘Ja,’ zei ik, ‘rare dingen.’
We dronken koffie aan de keukentafel. Daarna volgde ik haar richting mijn slaapkamer over een industriële, gietijzeren trap. Het was nog altijd een kinderkamer, een onschuld die me ergens geruststelde. Op een tafel tegen de muur stond een aquarium. Daarboven hing een poster van het Nederlands Elftal. Ik staarde uit het raam naar de populieren en het maïsveld. Achter me bubbelde de aquariumpomp die de vissen in hun kleine subtropische paradijsje in leven hield.

Back garden

I took a right turn towards my past. In my memory the driveway was at least twice as long, but memories have a tendency to exaggerate. A sheep dog hurried towards me and began scuffling at the door with his front legs. To be on the safe side, I remained seated – I knew farm dogs had a reputation – and looked over the steering wheel at the farmhouse where I’d grown up in the eighties. The house, too, looked as if it had shrunk with time, that predator that eventually leaves everything and everyone a head shorter.
On my way from Utrecht I’d tried to conjure up the view from my bedroom window: the poplars lining the straight road leading to the village, they were still standing, the green letterbox on the wood pole on the side of the street (disappeared), the little helicopters from the sycamore on the roof of our beige Peugeot, the endless maize fields, the ditch behind the house and the wide kitchen windows of the neighbours, whom I so often saw sitting defeated and silent at the table after everything that had happened. From my bedroom I’d also seen the police cars approaching in the distance. A column of three cars, it had been. Blue flashing lights flickered against the trunks of the row of poplars, which had spread their shadows like bars over the road’s surface. They only took my brother with them. No handcuffs, I remembered on my way, just the hand of one of the agents in a fatherly manner on his shoulder when he took him over to one of the cars. That morning at the kitchen table I’d stubbornly insisted I knew nothing. Precisely as Eelke had told me to: ‘Whatever happens, you know nothing.’
A woman in black wellies walked towards me. She called to the dog and then to me.
I wound down the window. The countryside smell, a mixture of slightly acidic silage grass, manure and slurry filled the car with nostalgia.
‘He won’t hurt you, you know.’
I got out. The animal placed his nose against the nose of my shoes.
‘He can probably smell our cat.’
‘Good people, Bessy,’ said the woman, taking the dog by its collar for a moment. ‘Good people.’ 

A week earlier I’d talked to her on the phone. She’d had no problem with my wanting to come round. She was even looking forward to hearing from me how the house had looked inside thirty years ago.
The brief tour of the ground floor ended in the kitchen living room. The woman stood with her hips against the counter. She changed a coffee filter, rinsed out two cups. Like the rest of the rooms, the kitchen had been renovated, but I had little difficulty in seeing her as my mother standing there. She had the same wavy brown hair over her shoulders, a long back and perhaps even, it occurred to me as I allowed my gaze to travel over the tight jeans rising from her wellies, perhaps even the same bum – I could remember many of the details of my mother’s appearance, but I no longer remembered how her buttocks looked.
The coffee maker began to steam and simmer and the woman came over to sit opposite me. Her children, four and six, were at school and her husband worked in the city. Thirty years ago my mother would have said exactly the same if one Tuesday morning someone had sat with her at the kitchen table, wanting to take a look at his childhood home. I hadn’t mentioned to the woman that I’d not come for the house but for the back garden, the place where my first and only paradise had existed. I didn’t know if she was aware of what had happened in the maize fields, although she probably was: the neighbouring village was small enough to pass the story on to new generations and keep it alive. In any case the owner was fine with me taking a quick look. My coffee would be ready for me when I came back and we could go and look at my old bedroom.

The gate to the back garden from the driveway had been painted dark blue. There was a metal letterbox attached to it. The flap glittered in the sun. I closed the gate behind me and stared into the back garden. The sour cherry tree was still there, the patio was in the same place and there was still the same vague bend in the paved path towards the ditch. Where the chicken coop had been, there was now a large sandpit with coloured spades, buckets and watering cans. I could still see the Barnevelders scratching around and hear my mother squeezing half a tube of toothpaste into my mouth, while fussing about how often she’d had to tell me that chicken poo wasn’t for eating.
The little fence at the back was still there. As was the ditch itself, which was rather narrower than the ditch in my memory. Memories apparently have to be magnified in order to be able to survive in your head, I observed in my notebook. Other memories, done memories, complete memories, I wrote underneath, someday grow out of your skull again like grey hairs.
The sight of the little bridge over the ditch touched me. Three heavy old railway sleepers, which my father and grandad had put down among the cigar-shaped stems of the bulrushes. It was the bridge to paradise, as my brother called it. The sleepers were brittle and slippery with moss. The house might have changed a good deal, but this spot still felt as if it belonged to me. As if no one had been there all those years and no one would ever come there again either. I placed a foot on a sleeper, tested cautiously to see if the wood could support my weight. I crossed, smelled the sharp scent of the water mint and saw my mother in France sitting in front of the caravan with a glass of plutonium-green Sirop de Menthe. On the other side of the ditch, mud and grass gave way to the maize crop. That smell, too, came to meet me like an old friend. At harvest time the whole house smelt of that wonderful sensation of freshly bruised, cut silage maize.
I parted the maize with my hands, as if trying to move forward through a crowd at a concert, and began to walk along the aisles.

Eelke walked ahead of me along the curving path towards the ditch. My brother was three years older and two heads taller than me. Without a run-up, we leapt like lapwings over the water. I followed him through the aisles between the maize, a ticklish green labyrinth. Eelke was moving at quite a pace. He seemed to know precisely where he was going. It was the first time I’d accompanied him. To a paradise on earth, as he’d described it when he invited me to join him.
I didn’t lose sight of him that afternoon, fearing I would get lost in the fields, to be cut into millions of tiny pieces by a silage harvester, something my grandad had warned me of the day the little bridge was placed over the ditch.
Eelke and I waded between high stems. The leaves of the maize didn’t just tickle, once in a while they scratched the skin of my bare arms.
We came to a round, open space where broken stems had been crushed flat, as if a spaceship had landed there. I immediately felt the sun’s warmth.
Eelke dropped his trousers and pants over his shoes. ‘You too,’ he dictated.
I did as my brother told me.
‘Now we have to wait,’ he said.
I sat down next to him and didn’t ask questions. It was dead silent. No birds, no wind. All I could hear was my own breathing.
‘Look,’ said Eelke.
He peeled the husk from a cob and used the edge to pull a small cut in his fingertip. ‘Sharper than mum’s kitchen knives.’
‘Your turn.’
Just as I was about to say I daren’t, there was a rustling.
‘Ah, here they come already,’ said Eelke calmly.
He took my arm and pulled me up. We stood naked side by side. I felt the sun on my body. The sound came closer until the stems in front of us began to move.
One after another the girls from next door stumbled into paradise as if they’d been born there. Both immediately fixed their gaze on me.
‘You’ve brought your little brother,’ said Anna.
I’d never exchanged a word with the neighbours’ twins. They were Eelke’s age.
‘What’s he doing here then?’ Eva added bluntly.
They both ran their gaze scornfully over my meagre naked body and began to undress.
‘We’re going to play willy-on-fanny,’ said Eelke. ‘It’s really simple, just copy me.’
The girls lay down on the trampled maize. Eelke lowered himself onto Anna.
Eva beckoned and told me to do the same to her, but when I tried I thudded down onto her belly like a sandbag thrown from a balloon.
‘Your little brother’s an idiot,’ Eva called to Eelke as she rolled me off her. ‘I don’t want you bringing him to our paradise again, otherwise we won’t come here anymore.’
After that afternoon I only went to the paradise when the girls from next door weren’t there, until the boiling hot Wednesday afternoon of 19 August 1987, when Eelke came panting and sweating to pick me up from my bedroom and took me into the field with two spades from my father’s shed. On the way back I’d had to swear to say nothing about our paradise. We each made a cut in our hand with a maize husk and pressed the blood together. The existence of the paradise, like the sin, was to stay within the green fencing.
The evening before it happened we had no idea, when the neighbour and his wife came and sat at our kitchen table with worried faces. My mother had poured coffee into cups with saucers underneath. Visitors always received coffee with a saucer underneath. The neighbour’s wife continued stirring her spoon in her cup, even long after it was empty. The man looked at us suspiciously now and then.
That weekend I was awoken by a helicopter circling low above the maize fields. At first I thought it was a harvester or a chipper. Eelke had come into my room. Together we stared out of the window at the maize stems which formed wild waves like a rough sea in the gusts of wind. Eelke said: ‘Whatever happens, you know nothing.’

In the months afterwards I often watched from the window seat in my bedroom as the neighbour and his wife sat opposite one another at their kitchen table. Their hands flat on the table top, the hanging lamp above them. When the neighbour saw me at my window, he looked straight at me for a moment. Then he stood up and slowly closed the curtain.
All those years I did as I’d promised my brother: I continued to know nothing. Even on the rare occasions that we were allowed to visit him in the penal institution in Tiel, he whispered it to me. A week before I turned eighteen and left for Utrecht, in Tiel Eelke had stood up on his office chair on wheels and slid it out from under him. 

I heard a soft rustling behind me coming from the maize.
‘Bessy, come here now, darn it!’
The dog had succeeded in tracking me down to the maize aisles and as if we were playing hide and seek and I’d been caught, I followed the animal back to the ditch.
‘That sandpit there,’ said the owner as we entered the back garden, ‘the previous owners had a chicken coop there. Was that there when you lived here?’
I nodded.
‘My husband and I would have liked chickens, you know, but of course the children begged for a big sandpit. I thought it for the best really. The sandpit keeps them out of the maize field, weird stuff happened there.’
‘Yeah,’ I said, ‘weird stuff.’
We drank coffee at the kitchen table. Afterwards I followed her to my bedroom, up industrial cast-iron stairs. It was still a child’s room, an innocence that was somehow reassuring to me. On a table against the wall was an aquarium. Above that hung a poster of the Netherlands national football team. I stared out of the window at the poplars and the maize field. Behind me the aquarium pump bubbled away, keeping the fish alive in their little subtropical paradise.

De Offreding
fan Joke van Leeuwen

De Omheining
fan Joke van Leeuwen

The Fence
fan Joke van Leeuwen

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Janneke Brakels
De Offreding

Dit is wat ik jim fertelle wol. Dat ik opgroeide yn in tún dy’t einleas grut like, yn in tún dêr’t alles út ’e grûn kaam wat wy nedich hiene. De sinne skynde op ús bleate lichems oant de jûn foel. Noait wie it dêr kâld. Wy wosken ús yn in heldere beek as waarden wy doopt. De iennige bisten om ús hinne wiene kleurige fûgels dy’t in sêft sjongerich lûd makken en net troch ús opfretten waarden. Ik hie in heit en in mem dy’t seine dat dit alles wie wat in minske him mar winskje koe.

Ik groeide op en krige boarsten en stelde fragen.
Ik frege ús mem wêrom’t wy neaken rûnen en gjin namme hiene. En ús mem sei dat de bân mei alle oaren, dêr’t wy yn ús ûnbidich grutte tún mei libben, net ferbrutsen wurde koe. As elk syn eigen namme drage soe, soe dat ús iensum meitsje.
Ik frege ús heit wêrom’t er alle dagen oan de râne fan in fjild siet dêr’t it gewaaks opkaam. En hy sei dat er dêr siet om it gewaaks de grûn út te winskjen.
‘Mar komme de planten dan net fansels de grûn út?’ frege ik.
‘Nee,’ sei er, ‘se komme út ’e grûn omdat se winske binne.’
En ik frege oan ús mem wêrom’t se de earms om de beammen hinne sloech. En se sei, dat de beammen dan frucht drage soene, omdat se wisten dat ek sy winske wiene.
Ik moast fan har oeral oan rûke, omdat alles hearlik rûkte.
‘Mar hoe kin ik witte wat hearlik rûkt as ik noait wat rûkt ha wat nét hearlik rûkt?’ frege ik.
‘Om’t wy witte wat hearlik is,’ sei ús heit. ‘Wy kenne it gelok en dat leit hjir.’
‘Mar hoe witte jimme wat gelok is as jimme net witte wat ûngelok is?’
‘Freegje dat net,’ sei ús mem. ‘Wês lokkich, omdatst alles hast watsto dy mar winskje kinst.’
‘Mar as ik wat oars winskje?’ gie ik troch. ‘Bygelyks dat der ris wat bárt?’
‘Dat hat gjin doel,’ sei ús heit. ‘Wat bart bringt ellinde en ûngelok. Wy ha alles wat wy ús winskje kinne. En bûten alles is der allinne mar neat. Der is gjin reden om neat te winskjen, want dan winskest neat.’
‘Dus dit is alles en fierder is der neat?’
Doe fertelde ús heit dat de heiten fan heiten fan heiten fan heiten wat trochjûn hiene oer de Offreding. Dat dêrachter wêzens libben dy’t har eagen hiene dêr’t wy ús spienen en har mûle dêr’t wy ús nâle, dat dêr wêzens wennen dy’t raasden en inoar deasloegen.
Ik frege him wat razen wie.
‘Dat is net-winske lûd,’ sei er. ‘Dat is ûngelokkich lûd.’
It wie de earste en de lêste kear dat ik fan harren wat oer de Offreding hearde, mar yn myn tinzen bleau de Offreding oerein stean. Ik woe dêr mear fan witte, al wist ik dat ik dat net winskje moast.

Op in moarn naam ik in paad dat ik noch gjinien nimmen sjoen hie. It rûn dea. Mar ik woe fierder en wrotte my in paad tusken beammen troch dy’t hieltyd tichter opinoar stiene. Myn fuotten, dy’t sêfte grûn wend wiene, rûnen skrammen op fan ûnbekende toarnen, mar ik hold fol. Ik lei tûken yn de foarm fan in krús as beakens op ’e grûn om it paad werom fine te kinnen.
En ik ûntduts de Offreding, dy’t trije kear sa heech wie as myn lichem en oerwoekere troch wylde planten.
Omdat gjinien my hjir hearre koe, die ik de mûle sa wiid mooglik iepen en liet ik al myn siken ûntkomme, en nei it fiif kear besocht te hawwen, kaam der in hurd lûd nei bûten ta. Dit moast razen wêze, de klank fan it ûngelok.
Muoisum fûn ik de wei werom nei wêr’t de beammen frucht droegen en de sinne ús bleate lichems berikke koe en de fûgels in sêft sjongerich lûd hearre lieten.
Ik ferburch de skrammen op myn fuotten foar myn âlden, troch op ’e knibbels sitten te bliuwen oant it tsjuster wie.

De oare deis naam ik op ’e nij it paad dat ik sels makke hie tusken beammen, dy’t noait besnoeid wiene, oant ik by de Offreding oankaam. En wer oefene ik in skreau, dy’t rau klonk, mar my net ûngelokkich makke.
Fuort dêrnei hearde ik takjes kreakjen, yn it ritme fan fuotstappen dy’t tichterby kamen.
Ik seach in man op my ta kommen, in man dy’t syn jonge smelle liif bedutsen hie mei klean, dêr’t ik doe net fan wist dat dy broek en himd hieten. Syn eagen en mûle sieten yn syn gesicht.
Hy skrok doe’t er my seach. Ik skrok ek en luts daliks in pear grutte blêden fan de strûk dy’t it meast tichtby stie om myn neakenens te bedekken.
De man sei wat. Hy spruts in taal mei rûge rântsjes en kromlutsen klinkers, mar ik ferstie him, want syn taal like op dy fan my.
Hy sei dat er fan de oare kant fan de Offreding kaam wie.
Hy die syn himd út en ik seach dat syn spienen spienen wiene en syn nâle in nâle wie.
Ik bûgde my nei him oer en rûkte oan him.
Hy rûkte net ûngelokkich.
Hy frege hoe’t ik hjitte, mar ik hie gjin namme.
Doe neamde er syn eigen namme, dy’t te yngewikkeld wie om te ûnthâlden.
Ik frege oft er oaren deaslein hie.
Nee, nee, dat hie er net.
Ik frege oft er ûngelokkich wie.
Nee, nee, dat wie er net.
Hy sei dat nimmen ea oan dizze kant fan de Offreding west hie, omdat elkenien miende datst hjir fuort opfretten waardst.
‘Ik yt dy net op,’ sei ik.
‘No is der wat bard,’ sei ik.
Us heit en mem hiene útholden dat der mar better neat barre koe, omdat dat allinne mar ellinde jaan soe. Mar ik seach gjin ellinde. Ik seach immen mei in gesicht.

Ik fûn doe noch dat er mar better by de Offreding bliuwe koe. Ik soe him iten en drinken bringe, as er dat winske.
‘Ik wol neat leaver,’ sei er.
En sa wachte ik alle dagen oant ús heit oan ’e râne fan it groeisum gewaaks siet en ús mem al har omtinken oan de fruchtbeammen joech. Dan slûpte ik nei de man mei de namme en brocht him griente, fruit en wetter. Wy praten oer de iene en de oare kant fan de Offreding en wy harken nei elkoar.
Hy hie de klean útdien en ik ferburch myn lichem net langer achter blêdte. Wy ûndersochten inoar mei ús hannen en lippen en tonge. En ik besefte dat hy alles wie wat ik my winske.
Dêrom besleat ik him mei nei myn âlden ta te nimmen.
‘Ik ha him fûn,’ sei ik. ‘Hy is gelok. Hy rûkt hearlik. Hy is alles wat ik my mar winskje kin.’
Mar ús heit en mem seagen daliks dat er net by ús hearde.
Hy moast werom nei wêr’t er wei kaam, seine se. Hy soe ûngelok bringe. De planten soene fertoarkje, de beammen soene har ivige grien ferlieze en de fûgels soene begjinne te razen.

Ik haw myn âlden in tút jûn en bin mei de man werom nei de Offreding gien. Dêr hise er him yn ’e broek en luts er my syn himd oan. Hy joech my in namme en brocht my nei in smelle tunnel dy’t ûnder de Offreding troch rûn.
Swijend krûpte ik efter him oan nei de oare kant.
It wie dêr kâld, it hagele.
Wy sloegen in earm om elkoar hinne en dielden it beevjen.

De Omheining

Dit wil ik jullie vertellen. Dat ik opgroeide in een tuin die eindeloos leek, in een tuin waar alles uit de grond kwam wat we nodig hadden. De zon bescheen er onze blote lichamen tot de avond viel. Nooit was het er koud. We wasten ons in een heldere beek alsof we werden gedoopt. De enige dieren om ons heen waren kleurige vogels die een zacht zangerig geluid maakten en niet door ons werden opgegeten. Ik had een vader en een moeder die zeiden dat dit alles was wat een mens zich kon wensen.

Ik groeide op en kreeg borsten en stelde vragen.
Ik vroeg mijn moeder waarom we bloot liepen en geen naam hadden. En mijn moeder zei dat we onverbrekelijk leefden met alle anderen in onze immense tuin. Als ieder zijn eigen naam zou dragen, zou dat ons eenzaam maken.
Ik vroeg mijn vader waarom hij elke dag aan de rand van een veld zat waar gewassen opkwamen. En hij zei dat hij daar zat om de gewassen de grond uit te wensen.
‘Maar komen die dan niet vanzelf de grond uit?’ vroeg ik.
‘Nee,’ zei hij, ‘ze komen de grond uit omdat ze gewenst zijn.’
En ik vroeg aan mijn moeder waarom ze haar armen om de bomen heen sloeg. En ze zei dat de bomen dan vrucht zouden dragen, omdat ze wisten dat ook zij gewenst waren.
Ik moest van haar overal aan ruiken, omdat alles heerlijk rook.
‘Maar hoe kan ik weten wat heerlijk ruikt als ik nooit iets heb geroken wat níét heerlijk ruikt?’ vroeg ik.
‘Omdat wij weten wat heerlijk is,’ zei mijn vader. ‘Wij kennen het geluk en dat is hier.’
‘Maar hoe weten jullie wat geluk is als jullie niet weten wat óngeluk is?’
‘Vraag dat niet,’ zei mijn moeder. ‘Wees gelukkig, omdat je alles hebt wat je je kunt wensen.’
‘Maar als ik iets anders wens?’ ging ik door. ‘Bijvoorbeeld dat er iets gebéúrt?’
‘Dat heeft geen zin,’ zei mijn vader. ‘Iets wat gebeurt geeft ellende en ongeluk. We hebben alles wat we ons kunnen wensen. En buiten alles is er alleen niets. Er is geen reden om niets te wensen, want dan wens je niets.’
‘Dus dit is alles en verder is er niets?’
Toen vertelde mijn vader dat de vaders van vaders van vaders van vaders iets hadden doorgegeven over de Omheining. Dat daarachter wezens leefden die hun ogen hadden zitten waar wij onze tepels en hun mond waar wij onze navel, dat daar wezens woonden die schreeuwden en elkaar doodsloegen.
Ik vroeg hem wat schreeuwen was.
‘Dat is ongewenst geluid,’ zei hij. ‘Dat is ongelukkig geluid.’
Het was de eerste en de laatste keer dat ik van hen iets over de Omheining hoorde, maar de Omheining bleef in mijn gedachten overeind staan. Ik wilde er meer van weten, al wist ik dat ik dat niet moest wensen.

Op een morgen nam ik een pad dat ik nog niemand had zien nemen. Het liep dood. Maar ik wilde verder en baande mij een weg tussen bomen die almaar dichter op elkaar stonden. Mijn voeten, die zachte grond gewend waren, kregen schrammen van onbekende doornen, maar ik hield vol. Ik legde takken in kruisvorm als bakens op de grond om de weg terug te kunnen vinden.
En ik ontdekte de Omheining, die driemaal zo hoog was als mijn lichaam en overwoekerd door wilde planten.
Omdat niemand mij hier kon horen, opende ik mijn mond zo wijd mogelijk en liet ik al mijn adem ontsnappen, en na vijf keer proberen kwam er een hard geluid naar buiten. Dit moest schreeuwen zijn, de klank van het ongeluk.
Moeizaam vond ik mijn weg terug naar waar de bomen vrucht droegen en de zon bij onze blote lichamen kon komen en de vogels een zacht zangerig geluid lieten horen.
Ik verborg de schrammen aan mijn voeten voor mijn ouders, door op mijn knieën te blijven zitten tot het donker was.

De volgende dag nam ik weer het zelf gebaande pad tussen de ongetemde bomen, tot ik bij de Omheining aankwam. En weer oefende ik een schreeuw, die rauw klonk, maar me niet ongelukkig maakte.
Meteen daarna hoorde ik takjes kraken, met de regelmaat van naderende voetstappen.
Ik zag een man op mij toe lopen, een man die zijn jonge dunne lijf had bedekt met kleren, waarvan ik toen niet wist dat die broek en hemd heetten. Zijn ogen en mond zaten in zijn gezicht.
Hij schrok toen hij mij zag. Ik schrok ook en trok meteen een paar grote bladeren van de dichtstbijzijnde struik om mijn naaktheid te bedekken.
De man zei iets. Hij sprak een taal met ruwe randjes en kromgetrokken klinkers, maar ik verstond hem, want zijn taal leek op de mijne.
Hij zei dat hij van achter de Omheining was gekomen.
Hij trok zijn hemd uit en ik zag dat zijn tepels tepels waren en zijn navel een navel was.
Ik boog me naar hem toe en rook aan hem.
Hij rook niet ongelukkig.
Hij vroeg hoe ik heette, maar ik had geen naam.
Toen noemde hij zijn eigen naam, die te ingewikkeld was om te onthouden.
Ik vroeg of hij anderen had doodgeslagen.
Nee, nee, dat had hij niet.
Ik vroeg of hij ongelukkig was.
Nee, nee, dat was hij niet.
Hij zei dat niemand ooit aan deze kant van de Omheining was geweest, omdat iedereen geloofde dat je hier meteen werd opgegeten.
‘Ik eet je niet op,’ zei ik.
‘Nu is er iets gebeurd,’ zei ik.
Mijn ouders hadden beweerd dat er maar beter niets kon gebeuren, omdat dat alleen maar ellende zou geven. Maar ik zag geen ellende. Ik zag iemand met een gezicht.

Ik vond toen nog dat hij maar beter bij de Omheining kon blijven. Ik zou hem eten en drinken brengen, als hij dat wenste.
Ik wil niets liever, zei hij.
En zo wachtte ik elke dag tot mijn vader aan de rand van het groeizame zat en mijn moeder de vruchtbomen al haar aandacht gaf. Dan sloop ik naar de man met de naam en bracht hem groente, fruit en water. We spraken over de ene en de andere kant van de Omheining en we luisterden naar elkaar.
Hij had zijn kleren uitgetrokken en ik hield de bladeren niet meer voor mijn lichaam.
We onderzochten elkaar met onze handen en lippen en tong. En ik besefte dat hij alles was wat ik mij wenste.
Daarom besloot ik hem mee te nemen naar mijn ouders.
‘Ik heb hem gevonden,’ zei ik. ‘Hij is geluk. Hij ruikt heerlijk. Hij is alles wat ik mij kan wensen.’
Maar mijn ouders zagen meteen dat hij niet bij ons hoorde.
Hij moest terug naar waar hij vandaan kwam, zeiden ze. Hij zou ongeluk brengen. De planten zouden verdorren, de bomen zouden hun eeuwige groen verliezen en de vogels zouden gaan schreeuwen.

Ik heb mijn ouders een kus gegeven en ben met de man teruggegaan naar de Omheining. Daar hees hij zich in zijn broek en trok hij mij zijn hemd aan. Hij gaf me een naam en bracht me naar een smalle tunnel onder de Omheining.
Zwijgend kroop ik achter hem aan naar de andere kant.
Het was er koud, het hagelde.
We sloegen een arm om elkaar heen en deelden het beven.

The Fence

This is what I want to tell you. That I grew up in a garden which seemed endless, a garden where everything we needed came out of the ground. The sun illuminated our naked bodies until evening fell. It was never cold there. We washed in a clear stream as if we were being baptised. The only animals around us were colourful birds which made a soft sing-song sound and we didn’t eat them. I had a father and a mother who said that this was all a person could want.

I grew up and developed breasts and asked questions.
I asked my mother why we went around naked and had no names. My mother said our lives were inextricably linked with everything else in our immense garden. If everyone were to have their own names, that would make us lonely.
I asked my father why he sat every day on the edge of a field where crops grew. And he said that he was sitting there to will the crops out of the ground.
‘But don’t they come up themselves?’ I asked.
‘No,’ he said, ‘they come out of the ground because they’re wanted.’
I asked my mother why she flung her arms around the trees. She said that the trees would then bear fruit, because they knew they were wanted.
She urged me to smell everything, because everything smelt wonderful.
‘But how can I know what smells wonderful when I’ve never smelt anything that doesn’t?’ I asked.
‘Because we know what wonderful is,’ said my father. ‘We know happiness and it is here.’
‘But how do you know what happiness is if you don’t know what unhappiness is?’
‘Don’t ask that,’ said my mother. ‘Be happy, for you have everything you could want.’
‘But what if I wanted something else?’ I persisted. ‘For instance, what if I wanted something to happen?’
‘There’s no point in that,’ said my father. ‘Things happening causes misery and unhappiness. We have everything we could want. And outside of everything there is only nothing. There is no reason to want nothing, because then you want nothing.’
‘So this is everything and there’s nothing else?’
Then my father told me that the fathers of fathers of fathers of fathers had passed down a tale about the Fence. That behind it there lived creatures whose eyes were where our nipples were and whose mouths were where our navels were, that creatures lived there who screamed and beat each other to death.
I asked him what screaming was.
‘It’s unwanted noise,’ he said. ‘It’s unhappy noise.’
It was the first and last time I heard anything about the Fence from them, but the Fence remained standing in my thoughts. I wanted to know more about it, although I knew I shouldn’t want to.

One morning I took a path I’d never seen anyone take. It led to a dead end. But I wanted to go further and made my way between trees which grew ever denser. My feet, which were used to soft ground, were scratched by unfamiliar thorns, but I kept going. I placed branches in cross shapes as markers on the ground to enable me to find my way back.
And I discovered the Fence, which was three times the height of my body and overgrown with wild plants.
Because no one could hear me here, I opened my mouth as wide as possible and let all my breath escape, and after trying five times a loud noise came out. This must be screaming, the sound of unhappiness.
With difficulty I found my way back to where the trees bore fruit and the sun could reach our naked bodies and the birds produced a soft sing-song sound.
I concealed the scratches on my feet from my parents, by kneeling until it was dark.

The next day again I took the path I’d beaten between the untamed trees, until I came to the Fence. Once again I practised a scream, which sounded raw, but didn’t make me unhappy.
Immediately afterwards I heard twigs crackling, with the regularity of approaching footsteps.
I saw a man walking towards me, a man who had covered his young, slight body in clothes, which at the time I didn’t know were called trousers and a shirt. His eyes and mouth were in his face.
He was startled when he saw me. I was startled too and immediately pulled a couple of large leaves from the nearest bush to cover my nakedness.
The man said something. He spoke a language with rough edges and warped vowels, but I understood him, for his language resembled mine.
He said that he had come from behind the Fence.
He removed his shirt and I saw that his nipples were nipples and his navel was a navel.
I leant towards him and smelt him.
He didn’t smell unhappy.
He asked my name, but I didn’t have one.
Then he told me his own name, which was too complicated to remember.
I asked if he had beaten others to death.
No, no, he hadn’t.
I asked if he was unhappy.
No, no, he wasn’t.
He said that no one had ever been on this side of the Fence, because everyone believed that you would instantly be eaten here.
‘I’m not going to eat you,’ I said.
‘Now something has happened,’ I said.
My parents had claimed it was better for nothing to happen, because it could only cause misery. But I saw no misery. I saw someone with a face.

At the time I still thought it better that he stay by the Fence. I would bring him food and drink, if he wanted.
There’s nothing I would like more, he said.
So I waited each day until my father was sitting on the edge of the fertile land and my mother had all her attention on the fruit trees. Then I stole away to the man with the name and brought him vegetables, fruit and water. We talked about one and the other side of the Fence and we listened to one another.
He had taken off his clothes and I no longer held the leaves before my body.
We explored each other with our hands and lips and tongues. And I realised that he was everything I wanted.
So I decided to take him to my parents.
‘I’ve found him,’ I said. ‘He’s happiness. He smells wonderful. He’s everything I could want.’
But my parents saw straight away that he didn’t belong with us.
He would have to go back where he came from, they said. He would bring unhappiness. The plants would wither, the trees would lose their eternal green and the birds would start to scream.

I gave my parents a kiss and went back to the Fence with the man. There he pulled on his trousers and put his shirt on me. He gave me a name and brought me to a narrow tunnel under the Fence.
Silently I crawled after him to the other side.
It was cold there, hail was falling.
We put our arms around each other and shared our shivers.

De Boat
fan Sarah Sluimer

De Boot
fan Sarah Sluimer

The Boat
fan Sarah Sluimer

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
De Boat

‘Us bêd is in boat,’ sei ik tsjin him en kloppe de krommels fan ’e lekkens yn ’e see. Ik rekte my út en lei in kessen ûnder ’e holle. Lâns de rânen fan it plafond tekenen har donkere fochtplakken ôf. Op ’e tafel stienen trije oan ’e râne ta fulde jiskebakken. Myn fluwielreade jurk lei yn in string op myn burostoel. Ik rôle nei him ta en tearde myn skonken oer dy fan him. Syn gesicht sêft en glânzich fan ’e sliep. Hy lake even nei my en sleat doe syn eagen wer. Ik aaide syn hân, de ieren yn syn pols, de donkerbrune hierren. De wulving fan ’e spieren yn syn boppe-earm as in dún. As ik sa lyts wie as in lúsjefers, soe ik dêr strune, even rêste tsjin it helmgers yn syn earmsholte, de wrâld besjen fan syn skouderblêd ôf.

By myn hân balansearre in kopke kofje op ’e matras. Dêrneist in pûde mei twa tsiiscroissants. In reep sûkelade dy’t juster earne ûnder ús dekbêd weiwurden wie, fielde ik no yn in hokse prippen. Ik rikte, brokkele der in stikje ôf en iet. Dêrnei naam ik in slokje kofje en begûn te digerjen yn it boek dat ik út syn kast pakt hie. Machiavelli dizze kear, en as altyd jage ik mar sa’n bytsje troch de wurden hinne. Ik lies net écht, want as ik dat die, soe ik ôfreizgje nei in oare wrâld en sa dus út dizze keamer ferdwine.
Wat ik wêze woe wie de frou yn ’e keamerjas fan har leaf, de rein op it rút, de stilte, syn drûge, waarme fel, dat er gedachteleas ien fan myn boarsten aaie soe en dat De Krijgskunst moai kontrastearje soe mei myn sêfte mûle en lakte teanneils. Lêze is folle earder in idee as in middel, wat my oanbelanget.

De see om ús hinne klotste sêft, op strjitte hearde ik de bel fan in tram, wy koenen nearne hinne. Myn telefoan stie út, de net-iepene rekkeningen yn myn brievebus waaiden fuort, yn myn búk begûn it te sjongen, einlings.

As it song yn myn búk wie alles goed.

Ik skeukte tsjin him oan.

Hy beweegde.

Hy draaide fan my ôf, syn rêch treau tsjin myn earm, goed, dit mocht, faaks sliepte hy djipper, dan koe ik it boek tichtdwaan en tsjin him oan lizzen gean en dan soenen wy ús eagen pas iepen dwaan as de jûn al fallen wie. Inkeld mar de besoarger soe him dan even fan ’t bêd jeie om de tas mei butter chicken oan te nimmen en de boarden te pakken, sels dan soe ik even ûnrêstich wurde, sa wie it no ienris, ik soe mei de foet skaaie oant er weromkaam yn ’t bêd.

It skerm fan syn telefoan ljochte op. En doe gnyske er. Ik liet it boek op it dekbêd falle en besocht oer syn skouder hinne te sjen, mar hy kearde him alwer nei my ta en sei: ‘Ik moat daalk even wat ophelje yn west.’

Ik bleau sykheljen, wat yn west, okee, hoe fier fytsen wie dat? Fiif kilometer? Dan soe er mei in hiel soad gelok in heal oere fuort wêze. Miskien in oere. Dat wie lang, mar wol oer te kommen. As er weromkaam, soe ik de lekkens útkloppe, de jiskebakken lege, ús klean opteard, muzyk opset, myn hier opnij rommelich opstutsen en wyn skonken hawwe yn ’e glêzen op it nachtkastke. Dan hoegde er allinnich de broek noch mar út te dwaan en neist my kommen te lizzen en soarge ik derfoar dat er samar wer ôfdriuwe soe, tegearre mei my, dêr gienen wy, ik soe sa hurd peddelje dat de kust yn in omsjoch út it sicht wêze soe. En dan koe it liet opnij begjinne.

‘O ja, en jûn komt Eddy by my te iten,’ sei er.

Myn fingers ferkrampen, de siken skeaten my omheech.
‘Hiest dat net even sizze kinnen?’ frege ik, mei meskes yn myn lûd. Ik klaude mei beide hannen yn it ûnderlekken.
‘Ah nee, begjin no net wer,’ sei er, hiel sunich.
‘Mar ik bin hartstikke wurch,’ sei ik. ‘En juster seist noch dat wy in rêstich wykein hawwe soenen.’ Ik sloech it dekbêd om my hinne, strak, oant myn kin.
‘Ik snap it, leave. Dat jout dochs neat. Oars bliuwst dochs gewoan lekker thús?’ Hy kaam oerein en lei syn hân op myn skonk. Ik luts ’m gau fuort.
Allinnich thús, neat ite, net sliepe kinne, de tiid traach en leech, myn fel kâld en myn soargen om jild en wurk as iisskossen yn in swarte oseaan.
‘Ik fiel my hielendal net goed,’ jammere ik no, en gie oerein sitten.
‘Ik sjoch dy moarn dochs wer,’ besocht er. ‘Gean oars gewoan lekker sliepen.’ Hy kaam oerein. Ik moast parsje, mar de triennen kamen, en doe’t dy ienkear oer myn wangen rôlen, waarden se ek hieltyd echter. It fertriet kaam efter it wetter oan, oant it my oerstjalpe en ik allinnich noch mar heale sinnen útstate. ‘Mar ik ha … ik bin … wêrom wolsto net?’ Ik hearde hoe dierlik oft ik klonk, tusken de wurden troch, leech en âljend, mar dat wie krekt goed, ik moast der gjin twivel oer bestean litte dat hy net fuortgean koe. Wy moasten op dit stuit hjir bliuwe, oars kaam neat ea wer goed.

Hy siet mei krombûgde rêch op ’e râne fan it bêd en die swijend de skuon oan. Doe gie er oerein, pakte syn jas fan ’e stoel en rûn nei de doar. Ik rôle fan it bêd, krûpte oer de flier, pakte de bokse fan syn broek. Hy bleau rinnen. Yn in opstiging biet ik him yn it ankel en liet fluch los. Dit wie net handich. Mar hy stie al stil, beferzen like it wol.
‘Au,’ sei er stadich. Ik seach nei him op, besocht oerein te klauwen om myn earms om him hinne te slaan. Ik moast sizze dat it my spiet, noch hurder gûle, wy soenen deroer prate, hoe koe it dochs safier komme, ik soe him stadich wer werom lokje nei it bêd, ik soe lyts wêze, mei in benaud stimke en senuweftige hânbewegings, hy soe foarsichtich myn hier streakje, syn skuon útdwaan, neist my krûpe en dan begûn myn búk súntsjeswei wer te sjongen. It liet soe dizze kear noch moaier wêze, want hy soe it wol út syn holle litte om my yn dizze tastân noch allinnich te litten.

‘En no is it klear,’ sei er.

Hy treau my werom op it bêd en ear’t ik derôf komme koe om him werom te heljen, sloech de foardoar ticht.

Ik bin hiel lang binnen bleaun. Ik iet fan itselde board, sliepte as it ljocht wie, hie kâlde fuotten en fet hier. Myn lekkens stiene stiif fan ’e smoargens, myn liif wie grau, op myn flier plakte in koeke fan itensresten en sigarettepeuken, de fochtplakken groeiden grillich troch oant op ’e muorren en de lucht hong blau troch alle stof en reek yn ’e keamer.
De see hie my fûn, ik libbe op in wrak, skarreljend tusken wiet, stikkenslein hout. Oprôle kaam ik myn dagen troch, deastil fan binnen, wachtsjend.

Oant ik op in dei samar de gerdinen iepenluts, it wetter brûkte om alle oankoeke smoargens út ’e plinten te weakjen, mysels skrobbe en it hier ôfknipte oant boppe de earen, út it rút hong om de lucht fan ’e strjitte op te snuven, de trep ôfgie nei ûnderen, de stoeptegels ûnder myn skuon fielde, in croissant kocht by de bakker, yn de tram stapte, lâns huzen en minsken flitste, it park yn rûn dêr’t de kastanjebeammen bloeiden, begearich in boek lies, wyn dronk mei freonen dy’t ik sêft yn harren earms knypte, in foarstelling besocht dêr’t ik om gûle moast sûnder dat ik it fernaam, sliepte sûnder pine, iet sûnder pine, in swarte wollen jurk kocht dêr’t ik my waarm en sêft yn fielde.

En doe kaam ik him tsjin. Hy seach my rinnen, myn jongeshier en myn ljochte rêchtas, myn blik op ’e beammen en myn dûnsjende fingers, myn oanstriid om nimmen echt oan te sjen, om’t ik it al sa drok hie mei mysels. Ik begryp dat hy ôfgryslik fereale op my waard.

Wy kamen byinoar, mar hieltyd gie ik nei hûs as wy lang yn bêd leinen. En hieltyd ieten wy bûten, yn restaurants, mar soms ek yn tunen en portiken. En soms belle ik him dagen net, mar sûnder selsferwyt of strategy, en as wy dan wer wol mei-inoar praten, gychelen wy om hoe’t ús stimmen klonken. En sa gienen wy fierder, sa moast dochs it libben wêze, tocht ik. Dit wie wat se bedoelden, as se oer folsleinens praten.

En op in sneintemoarn leinen wy yn bêd, de sinne skynde troch de ruten, hy rekke myn sliep oan, hoeden mei twa fingers. Ik kearde my ôf, woe it bêd út stappe, der wachte ien op my mei wa’t ik kofjedrinke soe.
En doe sei er: ‘Bliuw no.’ En luts my nei him ta. Hy seach my oan, fan hiel tichtby, mei in tear yn ’e foarholle, en dêr kaam it. Efter my swolde in weach oan, hiel heech. Hy drige oer my hinne te stoarten. Ik dûkte by him wei, hy lei in earm my hinne en treau myn holle tsjin syn boarst. ‘Ja, bliuw mar hjir,’ sei er.

En yn my, hiel leech yn my, begûn it te sjongen.

De Boot

‘Ons bed is een boot,’ zei ik tegen hem en klopte de kruimels van de lakens in de zee.
Ik rekte me uit en legde een kussen onder mijn hoofd. Langs de randen van het plafond tekenden zich donkere vochtplekken zich af. Op de tafel stonden drie tot de rand gevulde asbakken. Mijn fluweelrode jurk lag in een knot op mijn bureaustoel. Ik rolde naar hem toe en vouwde mijn been over die van hem. Zijn gezicht zacht en mollig van de slaap. Hij lachte even naar me en sloot toen zijn ogen weer. Ik aaide zijn hand, de aderen in zijn pols, de donkerbruine haren. De welving van de spieren in zijn bovenarm als een duin. Als ik zo klein was als een lucifer zou ik daar struinen, even rusten tegen het helmgras onder zijn oksel, de wereld bezien vanaf zijn schouderblad.

Bij mijn hand balanceerde een kopje koffie op het matras. Daarnaast een zak met twee kaascroissants. Een reep chocola die gisteren ergens onder ons dekbed verdwenen was, voelde ik nu in een knieholte prikken. Ik reikte, brokkelde er een stukje van af en at. Daarna nam ik een slokje koffie en begon te turen in het boek dat ik uit zijn kast had gepakt. Machiavelli deze keer, en zoals altijd joeg ik maar zo’n beetje door de woorden heen. Ik las niet écht, want als ik dat deed zou ik naar een andere wereld vertrekken en zo dus uit deze kamer verdwijnen.
Wat ik wilde zijn was de vrouw in de kamerjas van haar lief, de regen op het raam, de stilte, zijn droge, warme huid, dat hij gedachteloos een van mijn borsten zou aaien en dat De Krijgskunst mooi zou contrasteren met mijn zachte mond en gelakte teennagels. Lezen is veel eerder een idee dan een middel, wat mij betreft.

De zee om ons heen klotste zachtjes, op straat hoorde ik de bel van een tram, we konden nergens heen. Mijn telefoon stond uit, de ongeopende rekeningen in mijn brievenbus woeien weg, in mijn buik ging het zingen, eindelijk.

Als het zong in mijn buik was alles goed.

Ik schurkte tegen hem aan.

Hij bewoog.

Hij draaide van me weg, zijn rug duwde tegen mijn arm, goed, dit mocht, misschien sliep hij dieper, dan kon ik het boek dichtdoen en tegen hem aan gaan liggen en dan zouden we pas onze ogen openen als de avond al gevallen was. Slechts de bezorger zou hem dan even uit bed jagen om de tas met butter chicken aan te nemen en de borden te pakken, zelfs dan zou ik even onrustig worden, zo was het nu eenmaal, ik zou met mijn voet jutteren tot hij terug in bed kwam.

Het scherm van zijn telefoon lichtte op. En toen grinnikte hij. Ik liet het boek op het dekbed vallen en probeerde over zijn schouder heen te kijken, maar hij draaide alweer naar me toe en zei: ‘Ik moet zo even iets ophalen in west.’

Ik bleef ademen, iets in west, oké, hoe ver was dat fietsen? Vijf kilometer? Dan zou hij met heel veel geluk een half uur weg zijn. Misschien een uur. Dat was lang, maar niet onoverkomelijk. Als hij terugkwam had ik de lakens uitgeklopt, de asbakken leeggegooid, onze kleding opgevouwen, muziek opgezet, mijn haar opnieuw rommelig omhooggestoken en wijn in de glazen op het nachtkastje geschonken. Dan hoefde hij alleen nog maar zijn broek uit te doen en naast me komen liggen en zorgde ik ervoor dat hij zo weer af zou drijven, samen met mij, daar gingen we, ik zou zo hard peddelen dat de kust binnen een mum van tijd uit zicht zou zijn. En dan kon het lied weer beginnen.

‘Oh ja, en vanavond komt Eddy bij me eten,’ zei hij.

Mijn vingers verkrampten, mijn adem schoot omhoog.
‘Had je dat niet even kunnen zeggen?’ zei ik, met mesjes in mijn stem. Ik klauwde met beide handen in het hoeslaken.
‘Ah nee, begin nou niet weer,’ zei hij, heel zachtjes.
‘Maar ik ben hartstikke moe,’ zei ik. ‘En gisteren zei je nog dat we een rustig weekeinde gingen hebben.’ Ik sloeg het dekbed om me heen, strak, tot aan mijn kin.
‘Ik snap het, lief. Dat geeft toch niks. Anders blijf je toch gewoon lekker thuis?’ Hij kwam overeind en legde zijn hand op mijn been. Ik trok ’m snel weg.
Alleen thuis, niets eten, niet kunnen slapen, de tijd traag en leeg, mijn huid koud en mijn zorgen om geld en werk als ijsschotsen in een zwarte oceaan.
‘Ik voel me helemaal niet goed,’ jammerde ik nu, en ging overeind zitten.
‘Ik zie je morgen toch weer,’ probeerde hij. ‘Ga gewoon lekker slapen anders.’ Hij kwam overeind. Ik moest persen, maar de tranen kwamen, en toen ze eenmaal over mijn wangen rolden, werden ze ook steeds echter. Het verdriet kwam achter het water aan, tot het me overstelpte en ik alleen nog maar halve zinnen uitstootte.
‘Maar ik heb … ik ben … waarom wil jij niet.’ Ik hoorde hoe dierlijk ik tussen de woorden door klonk, laag en loeiend, maar dat was juist goed, ik moest er geen twijfel over laten bestaan dat hij niet kon vertrekken. We moesten op dit moment hier blijven, anders kwam niets ooit meer goed.

Hij zat met gekromde rug op de rand van het bed en trok zijn schoenen zwijgend aan. Toen stond hij op, pakte zijn jas van de stoel en liep naar de deur. Ik rolde van het bed af, kroop over de vloer, pakte de pijp van zijn broek. Hij bleef lopen. Ik beet in een opwelling in zijn enkel en liet snel los. Dit was niet slim. Maar hij stond al stil, bevroren leek het.
‘Au,’ zei hij traag. Ik keek naar hem op, probeerde overeind te krabbelen om mijn armen om hem heen te slaan. Ik moest sorry zeggen, nog harder huilen, we zouden er over praten, hoe kon het toch zover komen, ik zou hem langzaam weer terug naar bed lokken, ik zou klein zijn, met een bang stemmetje en zenuwachtige handgebaren, hij zou voorzichtig mijn haar strelen, zijn schoenen uit doen, naast me kruipen en dan ging mijn buik zachtjesaan weer zingen. Het lied zou deze keer nog mooier zijn, want hij zou het wel uit zijn hoofd laten om me nog alleen te laten in deze toestand.

‘En nu is het klaar,’ zei hij.

Hij duwde me terug het bed op en voordat ik ervan af kon komen om hem terug te halen, sloeg de voordeur dicht.

Ik ben heel lang binnengebleven. Ik at van hetzelfde bord, sliep als het licht was, had koude voeten en vette haren. Mijn lakens stonden stijf van het vuil, mijn lijf was grauw, op mijn vloer plakte een koek van etensresten en sigarettenpeuken, de vochtplekken groeiden grillig door tot op mijn muren en de lucht hing blauw door alle stof en rook in de kamer.
De zee had me gevonden, ik leefde op een wrak, scharrelend tussen nat, kapotgeslagen hout. Opgekruld kwam ik mijn dagen door, doodstil vanbinnen, wachtend.

Tot ik zomaar op een dag de gordijnen opentrok, het water gebruikte om al het aangekoekte vuil uit mijn plinten te weken, mezelf schrobde en mijn haar afknipte tot boven mijn oren, uit mijn raam hing om de lucht van de straat op te snuiven, de trap af ging naar beneden, de stoeptegels onder mijn schoenen voelde, een croissant kocht bij de bakker, de tram in stapte, langs huizen en mensen flitste, het park in liep waar de kastanjebomen bloeiden, gretig een boek las, wijn dronk met vrienden die ik zachtjes in hun arm kneep, een voorstelling bezocht waar ik om moest huilen zonder dat ik het merkte, sliep zonder pijn, at zonder pijn, een zwarte wollen jurk kocht waar ik me warm en zacht in voelde.

En toen kwam ik hem tegen. Hij zag me lopen, mijn jongenshaar en mijn lichte rugzak, mijn blik op de bomen en mijn dansende vingers, mijn neiging om niemand echt aan te kijken, omdat ik het al zo druk had met mezelf. Ik begrijp dat hij verschrikkelijk verliefd op me werd.

We kwamen samen, maar steeds ging ik naar huis als we lang in bed lagen. En steeds aten we buiten, in restaurants, maar soms ook in tuinen en portieken. En soms belde ik hem dagen niet, maar zonder wroeging of strategie, en als we elkaar dan weer wel spraken, giechelden we om hoe onze stemmen klonken. En zo gingen we voort, zo moest toch het leven zijn, dacht ik. Dit was wat ze bedoelden, als ze over volmaaktheid spraken.

En op een zondagmorgen lagen we in bed, de zon scheen door de ramen, hij raakte mijn slaap aan, zachtjes met twee vingers. Ik draaide me af, wilde uit het bed stappen, er wachtte iemand op me met wie ik een koffie zou drinken.
En toen zei hij: ‘Blijf nou.’ En trok me naar zich toe. Hij keek me aan, van heel dichtbij, met een frons, en daar kwam het. Achter me zwol een golf aan, heel hoog. Hij dreigde over me heen te storten. Ik dook bij hem weg, hij legde een arm om me heen en duwde mijn hoofd tegen zijn borst. ‘Ja, blijf maar hier,’ zei hij.

En in me, heel laag in me, begon het te zingen.

The Boat

‘Our bed is a boat,’ I said to him and swatted the crumbs on the sheets into the sea. I stretched and put a pillow under my head. Along the edges of the ceiling dark patches of damp were appearing. On the table there were three ashtrays filled to the brim. My red velvet dress lay in a bundle on my desk chair. I rolled over to him and folded my leg over his leg. His face soft and plump from sleep. For a moment he smiled at me and then closed his eyes again. I stroked his hand, the veins on his wrist, the dark-brown hair. The curvature of the muscles in his upper arm like a dune. If I were as small as a match I’d stroll there, take a breather in the beach grass in his armpit, behold the world from his shoulder blade.

Beside my hand, a cup of coffee was balancing on the mattress. Next to it, a bag of cheese croissants. A bar of chocolate which had disappeared somewhere beneath our duvet yesterday was poking me in the hollow of my knee. I reached out, broke a piece off and ate it. Then I had a sip of coffee and started peering at a book I had taken out of his bookcase. Machiavelli this time, and as always, I just about raced through the words. I didn’t really read because doing so would have transported me to another world and I’d have disappeared from this room.
What I wanted to be was the woman in her darling’s dressing gown, the rain on the window, the silence, his dry, warm skin, that he’d absently stroke one of my breasts and that The Art of War would contrast nicely with my soft mouth and varnished toenails. Reading is far more an idea than a means, as far as I’m concerned.

The sea around us splashed gently, I heard the bell of a tram, we couldn’t go anywhere. My telephone was off, my unopened bills in my letterbox blew away, it started singing in my belly, finally.

When it sang in my belly everything was fine.

I cuddled up to him.

He moved.

He turned away from me, his back pressed against my arm, fine, that’s all right, perhaps he was sleeping more deeply, then I could close the book and snuggle up to him and we’d only open our eyes when night had already fallen. Only the deliveryman would rouse him from bed to collect the bag of butter chicken and get the plates, even then I’d be unsettled for a bit, that’s just how it was, I’d rock my foot until he got back in bed.

The screen of his telephone lit up. And then he chuckled. I dropped the book on the duvet and tried to look over his shoulder, but he turned to me and said: ‘I have to collect something in Amsterdam-West.’

I kept breathing – something in Amsterdam-West, okay; how far was that by bike? Five kilometres? With a bit of luck, he’d be away for half an hour. Perhaps an hour. That was long but not insurmountable. By the time he was back I’d have shaken out the sheets, emptied the ashtrays, folded our clothes, turned on some music, untidily tied up my hair again and poured wine in the glasses on the bedside table. Then all he’d have to do is take off his trousers and come and lie next to me and I’d see to it that he’d drift off again, together with me, there we’d go, I’d peddle so hard that the coast would disappear in no time. And then the song could start again.

‘Oh by the way, Eddy’s coming to eat with me this evening,’ he said.

My fingers stiffened, I fought for breath.
‘Couldn’t you have told me?’ I said, with razors in my voice. I dug with both my hands into the fitted sheet.
‘Oh no, don’t start,’ he said very quietly.
‘But I’m really tired,’ I said. ‘And yesterday you said we’d have a quiet weekend.’ I wrapped the duvet around me, tightly, up to my chin.
‘I understand, darling. It doesn’t matter though. Maybe you could just stay at home?’ He righted himself and lay his hand on my leg. I withdrew it smartly.
Home alone, nothing to eat, not being able to sleep, time dragging by and empty, my skin cold and my money and work troubles like icefloes in a black ocean.
‘I really don’t feel good,’ I whined, and I sat up.
‘I’ll see you tomorrow,’ he tried. ‘Why don’t you just go and have a good sleep.’ He rose. I had to strain, but the tears came and once they’d started rolling down my cheeks, they became more and more real. The sorrow followed the water, until it overwhelmed me, and I could only utter disjointed phrases.
‘But I have … I’m … why don’t you want …’ I heard how bestial I sounded between the phrases, low and bellowing, but that was good: I had to leave no doubt that he couldn’t leave. We had to stay here at this moment, or nothing would ever come right again.

He sat hunched at the edge of the bed and silently put on his shoes. Then he got up, took his jacket off the chair and walked towards the door. I rolled off the bed, clambered across the floor and grabbed his trouser leg. He carried on walking. On an impulse, I bit him in the ankle and swiftly let go. That wasn’t a good move. But he’d already stopped, apparently frozen.
‘Ouch,’ he said slowly. I looked at him, tried to pick myself up to put my arms around him. I was going to say sorry, cry even more loudly, we’d talk about it, how things could get this far, I’d slowly lure him back to bed, I’d be small, with a frightened little voice and nervous gestures, he’d gently stroke my hair, take off his shoes, slip into bed next to me and little by little my belly would start singing again.

‘Now that is enough,’ he said.

He shoved me back onto the bed and before I could get off it to call him back, the front door slammed shut.

I stayed in for a long time. I ate from the same plate, slept when it was light, had cold feet and greasy hair. My sheets were stiff with dirt, my body was grubby, a crust of leftovers and cigarette butts stuck to my floor, the patches of damp grew fitfully up to my walls and the air was blue from all the dust and smoke in the room.
The sea had found me, I lived on a wreck, rummaging about between damp, shattered wood. I got through my days curled up, dead silent inside, waiting.

Until one day I simply opened the curtains, soaked all the encrusted dirt on my skirting boards with water, scrubbed myself and cut my hair above my ears, leaned out my window to breath in the air from the street, walked downstairs, felt the pavement beneath my shoes, bought a croissant at the bakery, got in the tram, flashed past houses and people, entered the park where the chestnuts were flowering, eagerly read a book, drank wine with friends and pinched them gently in the arm, visited a performance which made me cry without realising it, slept without pain, ate without pain, bought a black woollen dress in which I felt warm and soft.

And then I bumped into him. He saw me walking, my boyish hair, my light rucksack, my eyes turned to the trees and my dancing fingers, my tendency to not really look at anyone because I was busy in my own head. I understand why he fell head over heels for me.

We got together but I always went home when we’d been in bed for a long time. And we always ate out, in restaurants, but sometimes in gardens and doorways too. And sometimes I didn’t call him for days, but without regret or strategy, and when we did speak to each other again we giggled at the sound of our voices. And that’s how we continued, that was how life should be, I thought. That’s what they meant when they talked about perfection.

And on a Sunday morning we were lying in bed, the sun shining through the windows, he touched my temple softly with two fingers. I turned away, wanting to get out of bed, someone was waiting for me who I was supposed to have coffee with.
And then he said: ‘Just stay.’ And pulled me towards him. He looked at me, from very near, with a frown, and then it came. Behind me a wave was surging, very high. It threatened to crash over me. I ducked away from it, he put his arms around me and pushed my head against his chest. ‘Yes, just stay here,’ he said.

And in me, very deep within me, it started to sing.

Myn salamander
fan Emma Neale

Mijn salamander
fan Emma Neale

My salamander
fan Emma Neale

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Jos den Bekker

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Myn salamander

Begjin jierren tachtich naam ús heit ús mei de hiele húshâlding mei nei Kalifornië, dêr’t er in beurs krigen hie foar ymmunologysk ûndersyk. Foar him betsjutte dat tusken fjouwer muorren sitte mei syn elektroanemikroskopen, testbuiskes, weefselmeunsters, spanningen tusken kollega’s en kuiers troch stille gongen mei linoaleumflierren. Foar my en myn suske wiene it wynderige wiken fol mei sinneskyn, koarte broeken, T-shirts, skoalle en, ûnder it altyd weitsjende each fan ús mem, hiele middeis yn swimbaden, op strannen en op roltsjeredens. It wie net sasear in kultuerskok as wol ‘O echt, moatte wy dit?’ foar twa bern út Nij-Seelân, oftewol Aotearoa, dêr’t wy yn Christchurch op it Sudereilân leard hiene hoe’t it fielt as dyn lippen blau binne fan ’e kjeld, hoe’t huverige kielen praten op ’e azem fan ’e iisdraak en winterske dagen de fuotpaden oerdutsen mei it gefaarlike flues fan ’e froast.
Yn ús troch de sinne oerkoepele wrâld, alle kearen as ús mem in ôfspraak hie of der heechnedich efkes tuskenút moast, brochten wy in besite oan ús heit syn wurkplak. Hy spruts de namme dêrfan altyd út mei in begearige urginsje en spansearre dêr fierstentefolle tiid – as wie er der op in gefaarlike wize troch fassinearre. (Hy like net te fernimmen dat syn ôfwêzigens de lucht en it ljocht, ja sels it ferstriken fan de tiid yn ús húshâlding beynfloede. Ik sjoch werom en it heucht my hoe’t, yn de rin fan ’e moannen, wy trijen ús dagen hieltyd hoedener trochbrochten as hy der net wie. As hy wol thús wie, dijden de romten út, ljochten de muorren op en buorrelen de luchtstreamen yn ús keamers einlings wer fan it laitsjen.) As bern wiene wy lykwols absolút net ûnder de yndruk fan ús heit syn wurkplak, en wy hiene der in hekel oan dat wy dêr mei nei hinne sleept waarden. Wat wiene dêr mar in bytsje kleurpotleaden en se hiene net iens moai stevich tekenpapier! Fan dy blokkedoasachtige wite gebouwen krigen wy de monogrome blues.
Mar út dat oarde folboud mei kubussen kamen ek nuvere of ûnferwachte gasten by ús thús. Op in jûn wie it ús heit sels, dy’t betiid thúskaam, bleek, trystich, en op in frjemde manier kaam er ús net fertroud foar. Hy skynde benammen fan ’t sintrum te wêzen omdat in laboratoarium yn ’e buert begûn wie mei proeven op ‘in skattich lyts slingeraapke’. Wy koene der mei ús ferstân net by. Wat rotten en kninen oanbelanget wie er der al yn slagge om de molke fan minsklikens opdrûgje te litten: hy liet se ynsliepe om dêrnei har bûntfeltsjes iepen te ritsen en har nieren yn plakjes te snijen foar weefselûndersyk. As wy fregen wêrom’t er de kninen deameitsje moast, sei er: ‘It kin wêze dat it siken yn de takomst helpe sil.’ En dan, op dat ferfelende diapresintaasjetoantsje, dat er altyd opsette as er lêzingen joech: ‘Wy moatte ús bydrage leverje oan de foarútgong fan it minsklike stribjen, miskien sels in takomstige Mozart of in Katherine Mansfield foar sykten bewarje…’
‘Stribjen…’ Hy brûkte it Ingelske wurd endeavour, mar de iennichste Endeavour dy’t ik koe, wie in skip dat sa hiet en dat thús yn Nij-Seelân op in muntstik fan fyftich sinten stie. Ik tocht: reizgje mei sa’n skip, dat sjit ek net op as der allegearre sike minsken oan board binne. Mar doe realisearre ik my datst yn ús tiid ek mei it fleantúch kinst, sa’t wy dien hiene… dat ik hold dermei op it krioelen fan myn fragen te folgjen. It wie as rekken dy yn ’e knoop, as de toutsjes fan goedkeape jojo’s.
Wat ik wol trochhie wie dat it slingeraapke mei syn oandwaanlike snútsje ús heit oerstjoer makke hie. Net lang nei de dei dat er betiid thúskommen wie, moast er ús yn it wykein ris mei nei syn wurk ta nimme, en dat makke dat wy troch de ôfdieling mei de bistekoaien kamen. Us heit jage ús hastich by it krappe kouke lâns dêr’t it aapke oan in soarte fan pappegaaieskommeltsje hong. Heit seach ús oan mei in gesicht dêr’t in soarte fan skeind ferantwurdlikheidsgefoel op te lêzen stie, as frege er ús wat, dat er nimmen oars yn it gebou streekrjocht freegje koe.
Ik wit net krekt hoe’t it fierder ôfrûn mei dat meagere, boartlike slingeraapke mei syn fine, skearde kopke en ûntrêstigjend optimistyske eachjes. Mar nei syn ferdwining begûn ús heit syn proefdieren yn feilichheid te bringen en mei nei hûs ta te nimmen. Ien kear hiene wy it gelok dat it in knyn wie, net sa’n witenien mei pisplakken op syn poatsjes, lykas yn it lab, mar in prachtige, fokskleurige reade nij-seelanner, dy’t ús mem Erik neamde, nei Erik de Noarman. Erik de Reade rammele suver mei syn poaten fan ekstaze as wy mei him troch de achtertún paradearren, oan in toutsje – myn suske en ik beide yn ljochte katoenen simmerjurkjes, mei bleke streekjes yn it hier fan it gloar yn it swimbad – en wy laitsjend syn kaprioalen neibouden, fan dy fleurige komike hinne-en-wer-spronkjes op de gersstoppels.
In oare kear kaam ús heit yn it wykein mei twa kikkerts oansetten. Myn suske en ik brûsden fan opwining, want wy sieten noch midden yn ’e ferhalen oer prinsessen en gouden ballen, oer Kermit fan De Muppets, Podde fan slot Paddenburg of Jeremias Fisker, de gentleman-kikker, elegant klaaid yn syn fjoerreade flipjas wylst hy der yn syn provisykeamer in wetterballet fan makke. Wy wiene fêstbesletten om de natuerwittenskip út te daagjen en de barriêre tusken de soarten te trochbrekken troch yn petear te gean mei dy lytse blêdgriene kobolden. Wy praten tsjin har mei buorreljende wetterstimkes. Wy liezen har emoasjes ôf oan har opsette kieltsjes, as se slokkend besochten har finzenskip ûnder wurden te bringen.
Us mem makke in ymprovisearre terrarium. Se spande plestik foly – mei de nulle hie se dêr luchtgatsjes yn makke – oer in amer mei gers, takjes, bledsjes en wetter, om de kikkerts tydlik yn ûnder te bringen, oant wy in bettere behuzing foar har fûn hiene. Myn suske en ik fantasearren dat wy in paleis foar har meitsje soene en dwaan soene as wiene sy kroanprinzen.
Al siet de foly de oaremoarns noch strak om ’e amer, bliken die dat de kikkerts útnaaid wiene. Us loftkastielen wiene sa abrupt en deugdlik sloopt dat der neffens my fan ûnoantaastbere natuerwetten sprake wêze moast. Koene kikkerts ûnder bepaalde omstannichheden miskien ferdampe? Wurke it lab oan teleportaasje? (‘Blaze kikkerts harsels op?’ grapket myn dochter as ik har oer it mystearje fertel.)
Oare húsdieren ûntrêstigen ús noch mear as dy ferdwinende kikkerts, hoewol net om deselde reden as dy dy’t my tsjintwurdich soargen jout. Op in jûn brocht ús heit twaentritich radio-aktive wettersalamanders fan in lab yn ’e omkriten mei nei hûs ta. Wy hiene der in ôfgriis fan en wiene dêr tagelyk troch fassinearre. Se hiene de kleur fan bloeiende grienwieren – de gefaarlike soarte dy’t as in fata morgana bern sa ferrifelet dat sy oer wat in grut grien gersfjild liket rinne en dan al gau troch it fiverwetter oerspield reitsje. Hoe faak as wy it wetter yn har akwarium ek ferfarsken, de salamanders bleaune in nuvere rook ôfjaan, wat dompichs en sâltichs, as fan rotsjende planten, of fan it grientelaad yn ’e iiskast dêr’t it lêste bytsje spinaazje te lang yn lein hie. Guon salamanders misten poatsjes of sels har sturt. De strielingseksperiminten yn it lab wiene bedoeld om te sjen yn hoefier at de bisten by steat wiene de missende lidden wer oangroeie te litten, in eigenskip dy’t, nei útputtend ûndersyk, in revolúsje ta stân bringe soe yn de behanneling fan amputaasjes by minsken.
Alle dagen op ’e nij, ien foar ien, fûnen we deade salamanders yn harren krappe bak. Us mem, myn suske en ik skepten om bar de lykjes op mei in leppel, dêr’t soms in triuwke fan in pink by nedich wie om se teplak te krijen. Dêrnei wie it: ‘Farwol, lid fan ús salamanderfamylje,’ en spielden we se troch it húske. Us mem makke grapkes oer krokodillen yn it rioel dy’t fan radio-aktive hapkes smikkelen en mutearren yn superbisten. Wy diene ús uterste bêst om har net te leauwen, wat dreech wie, sjoen it ferhaal dat it sjoernaal dy dagen brocht. In slang by ús yn ’e buert, dy’t as húsdier holden waard, wie ûntkaam en hie de hamster fan in jonkje opiten. Der ferskynden bylden op it nijs fan in pyton dy’t stevich om in boppegrûnske telefoantried kronkele siet – foar ús wie it mar al te oannimlik dat it bûtenwenstige en it deistige nei elkoar ta skowe kinne, benearjend yn har kâlde, en tagelyk nonsjalante omearming.
Letter, as folwoeksene, fertelde ik it ferhaal oer de deade salamanders sa út en troch op feestjes. In ferhaal dêr’t it sintrale gegeven tagelyk de klû fan wie. De fertelling fielde altyd wat slop oan, omdat it as in nachtkearske útgie, tink ik. Dy earme salamanders wiene mei nukleêr materiaal behannele, se gongen dea, dat wie de ein fan in flauwe mop. As hold ik my mei opsetsin dôf en blyn foar de elektrisearjende tentakels fan it fantastyske en frjemde. Miskien wie it sels wol in blyk fan neilittichheid, fan apaty, dat ik my net earder ôffrege hie wat de bykommende risiko’s wêze koene, dat ik dêr no pas by stilstean, nei’t wy alle marteljende ûndersiken en medyske ellinde trochstien ha, no’t ús dochter hielendal opknapt liket te wêzen.
Ik tink dat der sûnder dat ûngemak nea reden west ha soe om te tinken yn termen fan neisleep, bywurkingen, kontrayndikaasjes, wurden dy’t ik earder opfong hie, útsprutsen mei de profesjonele telefoanstim fan ús heit, mar dêr’t ik him net mear nei freegje kin no’t er der net mear is.
Sûnder dat ûngelok wiene dy salamanders nei alle gedachten allinnich mar in bizarre, sâltleaze anekdoate bleaun.
Doe’t Alisha, ús dochter, tsien wie, rekke har hân beknypt tusken in swiere stielen brândoar dy’t in jonkje op skoalle by ûngelok tichtsmiet. (Sels no’t ik dit tikje wurd ik licht yn ’e holle, dwyl.) Alisha’s pink wie sa ferskriklik skeind dat dy net te rêden foel. We wiene fansels siik fan ellinde. Alisha spile bjusterbaarlik firtuoas piano. Har ekspressiviteit en lichtens fan toets wiene boppenatuerlik folwoeksen, hielendal ast betinkst dat noch har heit noch iksels oanlis foar it bespyljen fan muzykynstruminten ha. (Hoewol’t ik yn it skoalkoar graach popsongs kweelje mocht, of gitaarspylje, of sjonge, tegearre mei ús heit, op dy seldsume wykeinen dat hy en ús mem ús meinamen nei it strân, de auto oer de sneldyk fleanend as waard er oandreaun troch de opswypkjende muzyk op ’e radio.)
Nettsjinsteande ús noed en soarch yn it earstoan hiele Alisha’s wûne bysûnder fluch. De kruks sit him hjir yn it wurd bysûnder. Der groeiden nammentlik twa nije fingers út ’e sjirurgyske wûne. Mike, myn man, seit dat ik oerdriuw en spûken sjoch as ik sis dat dy fingers de griene glâns fan rivierwier hiene. By heech en by leech hâldt er út dat de nije hûd fan in etearyske trochsichtichheid west ha moat foardat dy sterker en steviger wurde soe.
Do kenst grif wol it klisjee fan dat bern sa wreed wêze kinne. Us earste reaksje op de pynlike kommentaren fan Alisha’s klasgenoaten oer har ‘duvelske klau’ wie dat de sjirurch dy ekstra finger amputearje moatte soe, prestissimo, sa gau mooglik. Mar Alisha sels wie de earste dy’t protestearre. ‘En wat as it nochris bart? Dat der wer twa fingers oangroeie, of sels noch mear?’ Dagen oanien fierden we beladen, surreële diskusjes, mar úteinlik waarden Mike en ik it iens dat wy wat earder in wûne west hie gewurde litte moasten.
In oare, yn it begjin ûntrêstende, ûntwikkeling wie dat Alisha, doe’t har hân hielendal genêzen wie, sa mooglik nóch better piano spile as foar dy tiid. Sels no noch, no’t ik dit skriuw, begryp ik neat fan myn eigen ûngerêstens. Mooglik wie it de twongen refalidaasje dy’t har in gefoel fan urginsje joech, en in earnstiger beretttens om te oefenjen en te repetearjen sadree’t se frij fan pine wie, de sûplesse yn har hân werom wie en sy dêr wer kontrôle oer hie. Miskien is elke foarsprong dy’t in finger tefolle jout niks ûnnatuerliker as, sis, in bern yn ’e hegedrukpanne grutbringe, dêr’t se twongen wurde lessen te folgjen en oefeningen te dwaan dêr’t se út harsels wei noait de yntrinsike motivaasje ta ha soene. Is it ûnnatuerliker as de atleet dy’t proteïne shakes drinkt om syn spiermassa op te bouwen? Is it slimmer as it bedroch fan it fotomodel dat har hier fervet, op dieet is of yn botox ynvestearret?
Ik fielde oars neat as ferromming doe’t wy ús realisearren dat, doe’t it Alisha slagge wie de ûntmoedigjende mutaasje ta in foardiel om te tearen, it dien wie mei de pesterijen op it skoalleplein. It wie as erkenden har klasgenoaten har bekwamens, en wiene se op in soarte fan tribale of kollegiale wize grutsk op har yn stee fan jaloersk.
Ik bin derfan oertsjûge dat de ein fan dy pesterijen ek in fertsjinste wie fan de skoalle. De leararen joegen stipe op ’e eftergrûn: se namen de pestkoppen apart, laten har oandacht ôf mei oare aktiviteiten en lieten Alisha op inkelde benefytkonserten optrede, sûnder iepenlik de oandacht te fêstigjen op har … Tsja, wat is eins it tsjinoerstelde fan ynfaliditeit? Xtra-faliditeit? Dêrnei waard se foar de hiele skoalle in soarte fan kult-stjer, sokssawat as de heldinne yn in glossy remake fan ien as oare sciencefiction-klassiker. En dat sis ik sûnder irony, echt wier, earder mei ûnwisse ferwûndering oer har fearkrêft.
Ik hear har no, op ’e piano yn ’e sitkeamer. (Dy ha wy liend fan in freon fan Mike, dy’t sei dat er it fertsjinne om brûkt te wurden troch in natuertalint mei wiere passy: altyd as er der sels op besocht te spyljen fielde er him ‘ûnbehelplik en bespotlik’.)
Alisha is foar in skoftke ôfstapt fan de toanljedders en klassike stikken dy’t se ynstudearret foar har eksamens foar Trinity College. Se pielt wat om mei in âld nûmer fan Paul McCartney dat se ûntduts op 200 More Top Songs. De melody ferglidet fan ûnskuldich nei desoriïntearjend, suver benearjend hoekich. Miskien bringt it my mear út it lykwicht as nedich is. Us heit song it faak doe’t wy noch yn Kalifornië wennen, foardat we nei Nij-Seelân weromkamen en ferhuzen nei de klamme heuvels fan Te Whanganui-a-Tara, oftewol Wellington, dêr’t de poalwyn troch alle klean hinne giet, en jin like gek makket as de earme âlde Kening Lear op ’e heide. It lân dêr’t ús âlden lang om let útinoar gongen, om’t ús heit eins mei syn wurk troud wie, it lân dêr’t er te jong kaam te ferstjerren en safolle geheimen, ferhalen en ûnbeantwurde fragen mei it grêf yn naam. Sa’t alle âlden dogge, nim ik oan, as se dy achterlitte.
De fragen lykje hieltyd mar wer de kop op te stekken: fan simpele oant wanhopige. Wat barde der eins echt mei it mankelike slingeraapke? Hasto mei ús mem dy kikkerts sels loslitten? Wisto dat der in groede op dyn hertspier siet? Wist datst eardere, myldere, hertoanfallen hân hiest en hast derfoar keazen om ús dat net te fertellen? Of wiest bang om it te ûnderkennen, ek nei dysels ta? Hat it it wurdich west, al dy jierren fan hurd wurkjen, dy’t dyn houlik stikkenmakken en dyn sûnens skea diene? Hast oait bernsbern ha wollen? En dy geheimsinnige, doeme amfibyske húsdieren… hast oait ek mar wat witten fan mooglike effekten op lettere generaasjes…? Kinst dyn pakesizzer sjen? Kinst har sjen?
Under Alisha’s toetsoanslach riigje de koele triedden fan McCartney’s song har troch it stille hûs. Se hat der gjin weet fan dat de pake, dy’t sy nea kend hat, it op syn stereo-ynstallaasje draaide en besocht de hege toanen te heljen as it op ’e radio wie. Ik leau net dat it nostalgy is wat my it gefoel jout dat de melody en de akkoarden wat oars betsjutte, ien as oare komplekse koade binne, dy’t dreech te ûntsiferjen is. Der is wat mei de tekst, mei ‘when you will see me’, mei ‘glueing my fingers together’, my salamander’, a song with a point’, dat giet oer ‘getting closer’.
Hoe kin in simpele sjongtekst sokke tsjinstellingen sa behindich byinoar bringe? Ik kin mar net útmeitsje oft de sterkste tried fan de song spand stiet fan tsjustere foartekens of lichtsjes sweeft mei in gouden, dryst gefoel fan freugde, fan ferromming.

(It ferhaal ‘My salamander’ komt út The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths fan Emma Neale, útjûn troch Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand.
De song dêr’t nei ferwiisd en út sitearre wurdt is ‘Getting Closer’ (1979) fan Wings, skreaun troch Paul McCartney.)

Mijn salamander

Begin jaren tachtig nam mijn vader ons met het hele gezin mee naar Californië, waar hij een beurs had gekregen voor immunologisch onderzoek. Voor hem betekende dat tussen vier muren zitten met zijn elektronenmicroscopen, testbuisjes, weefselmonsters, gedoe met collega’s en wandelen door stille gangen over linoleumvloeren. Voor mij en mijn zusje betekende het weken vol zon en wind, shorts, T-shirts, school en, onder het immer wakende oog van onze moeder, hele middagen in zwembaden, op stranden en op rolschaatsen. Het was niet zozeer een cultuurschok als wel ‘O echt, moeten we dit?’ voor twee kinderen uit Nieuw-Zeeland, ofwel Aotearoa, waar we in Christchurch op het Zuidereiland hadden geleerd hoe het voelt als je lippen blauw zijn van de kou, hoe kille kelen spreken op de adem van de ijsdraak en de winters voetpaden bedekken met het gevaarlijke vel van de vorst.
In onze zonoverkapte wereld, als onze moeder een afspraak had, of er hoognodig even tussenuit moest, brachten we een bezoek aan papa’s werk. Hij sprak de naam ervan altijd uit met een gretige urgentie en spendeerde er veel te veel tijd – hij leek er op een gevaarlijke manier door gefascineerd. (Hij scheen niet te merken dat zijn afwezigheid de lucht en het licht, ja zelfs het verstrijken van de tijd in ons gezin veranderde. Ik herinner me hoe wij drieën in de loop van de maanden steeds omzichtiger onze dagen doorbrachten als hij er niet was. Als hij er dan wel was, dijden de ruimtes uit, lichtten de muren op en kabbelden de luchtstromen in onze kamers eindelijk van het gelach.) Maar mijn zusje en ik waren totaal niet gecharmeerd van papa’s werkomgeving, we gingen er met grote tegenzin heen. Wat waren er weinig kleurpotloden en wat was er een gebrek aan lekker dik, roomkleurig tekenpapier! Van die blokkendoosachtige witte gebouwen kregen wij de monochrome blues.
Maar uit dat vierkante oord kwamen ook vreemde of onverwachte gasten bij ons thuis. Op een avond was dat onze vader zelf, die vroeg thuis kwam, bleek, tobberig, bijna als een onbekende, leek het raar genoeg wel. Hij scheen vooral van zijn stuk te zijn omdat een naburig laboratorium was begonnen met proeven op ‘een schattig klein slingeraapje’. Wij konden er met ons verstand niet bij, maar wat ratten en konijnen betreft was hij er al in geslaagd om de sappen van de menselijke goedaardigheid op te laten drogen: hij liet ze inslapen om vervolgens hun harige buikjes open te rijten en hun nieren eruit te peuren voor weefselonderzoek. Als we vroegen waaróm hij konijnen doodmaakte, zei hij: ‘Misschien dat het ons ooit helpt zieken te genezen.’ En vervolgens, met die saaie stem van hem, die hij altijd opzette als hij lezingen gaf: ‘We moeten onze bijdrage leveren aan de menselijke inspanning om wellicht in de toekomst een Mozart of een Katherine Mansfield van de dood te redden…’
‘Inspanning’… Hij gebruikte het Engelse woord endeavour, maar de enige Endeavour die ik kende was een schip dat zo heette en dat thuis in Nieuw-Zeeland op een muntstuk van vijftig cent stond. Ik dacht: reizen met zo’n schip, dat schiet ook niet op als er allemaal zieke mensen aan boord zijn. Maar toen realiseerde ik me dat je in onze tijd ook met het vliegtuig kunt, zoals wij hadden gedaan… Dus liet ik mijn vragen maar in de lucht hangen, want die raakten wat mij betreft toch maar in de knoop als goedkope jojo-touwtjes.
Wat ik wel door had was dat het slingeraapje met z’n lieve snoet mijn vader overstuur had gemaakt. Niet lang na de dag dat hij vroeg was thuisgekomen, moest hij ons tijdens een weekenddienst mee naar zijn werk nemen, en dat betekende een gang door de afdeling met de dierenkooien. Papa duwde ons haastig langs het krappe kooitje waarin het aapje aan een soort van papegaaienschommeltje hing. Papa keek ons aan met een gezicht waarop een soort van gekwetste medeplichtigheid te lezen stond, alsof hij ons iets vroeg wat hij niemand anders in het gebouw kon vragen.
Ik weet niet precies hoe het verder afliep met dat snoezige slingeraapje en z’n frêle geschoren kopje en akelig optimistische oogjes. Maar na zijn verdwijning begon papa proefdieren in veiligheid te brengen en mee naar huis te nemen. Een keer hadden we het geluk dat het een konijn was, niet zo’n witte met urinevlekken op z’n pootjes, zoals in het lab, maar een prachtige, voskleurige rode nieuw-zeelander, die mama Erik noemde, naar Erik de Noorman. Erik de Rode rammelde zowat met z’n poten van vervoering als we met hem door de achtertuin paradeerden, aan een lijntje, mijn zus en ik allebei in lichte katoenen zomerjurkjes, met bleke streaks in onze haren van het chloor in het zwembad, terwijl we lachend z’n capriolen nadeden, van die vrolijke clowneske zijwaartse sprongetjes op de grasstoppels.
Een andere keer kwam papa in het weekend aanzetten met twee kikkers. Mijn zus en ik bruisten van opwinding, want we zaten nog midden in de verhalen over prinsessen met gouden ballen, over Kermit van De Muppets, de Pad van Paddenburcht of Jeremias Hengelaar, de gentleman kikker, zo elegant gekleed in zijn vuurrode jacquet terwijl hij toch het water maar liet plassen in zijn bijkeuken. We waren vastbesloten om de natuurwetenschap te tarten en de barrière tussen de soorten te doorbreken door in gesprek te gaan met die kleine bladgroene koboldjes. We spraken tegen ze in bubbelende waterstemmetjes. We lazen hun emoties af aan hun opgezette keeltjes, als ze slikkend probeerden hun gevangenschap onder woorden te brengen.
Moeder zette een geïmproviseerd terrarium op. Ze spande plastic folie – doorprikt met luchtgaatjes – over een emmer, gevuld met gras, takjes en water, om de kikkers een tijdelijk onderkomen te verschaffen, tot we een betere behuizing voor ze hadden gevonden. Mijn zus en ik verbeeldden ons dat het een paleis was, we deden of ze kroonprinsen waren.
De volgende ochtend al waren de kikkers foetsie, terwijl de folie nog strak over de emmer zat. Onze luchtkastelen waren zo abrupt en grondig gesloopt dat er volgens mij wel van harde natuurwetten sprake moest zijn. Konden kikkers misschien onder bepaalde omstandigheden verdampen? Werkte het lab aan teleportatie? (Op dit moment komt mijn dochter spitsvondig uit de hoek met de opmerking dat ze er misschien ‘tussenuit gekwaakt’ waren.)
Andere huisdieren baarden ons nog meer zorgen dan die verdwijnende kikkers, hoewel niet om de reden die me nu zo beklemt. Op een avond bracht papa tweeëndertig radioactieve watersalamanders van een naburig lab mee naar huis. We vonden ze eng en tegelijk fascinerend. Ze hadden de kleur van een bepaalde algenbloei in sloten die naïeve kinderen het idee geeft dat ze er zomaar overheen kunnen lopen als over malse graszoden – tot ze in het water plonzen. Hoe vaak we het water in hun aquarium ook verversten, ze bleven maar een eigenaardige geur uitwasemen, iets dompigs en zoutigs, als van rottende planten, of van de groentela in de ijskast, als het laatste restje spinazie te lang in vol vertrouwen op de kook had liggen wachten. Sommige salamanders misten pootjes of zelfs hun staart. De stralingsexperimenten in het lab waren bedoeld om te zien in hoeverre de beesten in staat waren geamputeerde ledematen weer aan te laten groeien, een eigenschap die, na uitputtend onderzoek, in stelling kon worden gebracht om een grote doorbraak te forceren in de behandeling van amputaties bij mensen.
Elke dag weer troffen we dode salamanders aan in hun nauwe tank. Mijn moeder, mijn zus en ik schepten de diertjes om beurten met een lepel op, waarbij soms een duwtje van een pink nodig was om ze op hun plaats te krijgen. Daarna was het ‘Vaarwel, lid van ons salamandernest’ en werden ze door het toilet gespoeld. Mama maakte grapjes over krokodillen in het riool die van radioactieve hapjes smulden en muteerden in Superbeesten. We deden ons best haar niet te geloven, wat moeilijk was, want het was op het journaal. Een slang bij ons in de buurt, die als huisdier werd gehouden, was ontsnapt en had de troetelhamster van een jongetje opgegeten. Er verschenen beelden op het nieuws van een python die strak om een bovengrondse telefoonlijn gekronkeld zat – het was voor ons maar al te geloofwaardig dat het buitensporige en het alledaagse de rijen hadden gesloten om ons in hun koude en tegelijk nonchalante greep te houden.
Later, toen ik al volwassen was, vertelde ik het verhaal van de dode salamanders zo nu en dan op feestjes. Een verhaal waarvan het centrale gegeven tevens de clou was. Het voelde altijd een beetje slap aan, omdat het als een nachtkaarsje uitging, denk ik. Die arme salamanders waren genuket, ze gingen dood, dat was het einde van een flauwe mop. Het leek wel of ik opzettelijk blind was voor de elektriserende tentakels van het buitenissige en fantasierijke. Misschien was het zelfs wel een blijk van verwaarlozing, van apathie, dat ik me pas recent de bijkomende risico’s ben gaan realiseren, dat ik er nu pas bij stilsta, na alle beproevingen van pesten en medische sores te hebben doorstaan, nu onze dochter er weer helemaal bovenop schijnt te zijn.
Ik denk dat er zonder dat ongeluk nooit een reden zou zijn geweest om te gaan denken in termen van ‘nasleep’, ‘bijwerkingen’, ‘contra-indicaties’, woorden die ik voor het eerst met de professionele telefoonstem van mijn vader hoorde uitspreken en waar ik hem niet meer naar kan vragen nu hij er niet meer is.
Zonder dat ongeluk waren die salamanders waarschijnlijk alleen maar een bizarre, zouteloze anekdote gebleven.
Toen Alisha, onze dochter, tien was, werd haar hand afgeknepen door een zware stalen branddeur die door een jongetje was dichtgesmakt. (Zelfs nu ik dit uittik word ik nog licht in het hoofd en duizelig.) Alisha’s pink was zo faliekant verbrijzeld dat hij geamputeerd moest worden. We waren natuurlijk ziek van ellende. Alisha speelde ongelooflijk virtuoos piano. Haar expressiviteit en lichtheid van toets waren wonderlijk volwassen, zeker als je bedenkt dat ik noch haar vader echt aanleg voor het bespelen van muziekinstrumenten heb. (Hoewel ik in het schoolkoor graag popsongs mocht kwelen, of op de gitaar tokkelen, of meezingen met papa op die zeldzame weekenden dat hij en mama ons meenamen naar het strand, de auto zeilend over de snelweg alsof hij werd aangedreven door de opzwepende muziek op de radio.)
Onze aanvankelijke zorg werd gelogenstraft door de bijzondere manier waarop Alisha’s wond genas. De crux zit hem hier in het woord ‘bijzonder’. Er groeiden namelijk twee nieuwe vingers uit de chirurgische wond. Mike, mijn man, zegt dat ik ‘raaskal’ en ‘spoken zie’ als ik zeg dat die vingers het wilgachtig aanzien hadden van rivierwier. Hij beweert met klem dat de nieuwe huid die aangroeide van een etherische doorzichtigheid was, om vervolgens steeds dikker en sterker te worden.
Je kent vast wel het cliché van dat kinderen zo wreed zijn. Onze eerste reactie op de pijnlijke commentaren van Alisha’s klasgenoten over die ‘freaky klauw’ van haar was dat de chirurg stante pede die extra vinger diende te amputeren. Maar Alisha zelf was de eerste die protesteerde. ‘En wat als hetzelfde gebeurt? Dat er weer twee vingers bijgroeien, of nog meer?’ Dagenlang voerden we beladen, surreële discussies, maar uiteindelijk werden Mike en ik het eens dat we het zaakje met rust moesten laten.
Een andere, aanvankelijk verontrustende, ontwikkeling was dat Alisha, toen haar hand helemaal genezen was, zo mogelijk nog beter piano speelde dan tevoren. Zelfs nu nog, terwijl ik dit schrijf, begrijp ik niks van mijn eigen ongerustheid. Mogelijk was het de gedwongen revalidatie die haar de extra drang en urgentie gaf om keihard te oefenen en te repeteren zodra ze helemaal pijnvrij was en de souplesse in haar hand terug was en ze er weer controle over had. Misschien is het eventuele voordeel van een extra vinger wel net zo natuurlijk of onnatuurlijk als je kind in de snelkookpan van lessen en drillen stoppen waar het uit zichzelf nooit de innerlijke kracht voor zou kunnen opbrengen. Of net zo natuurlijk of onnatuurlijk als de atleet die gebruik maakt van energiedrankjes om zijn spierbundels op te vijzelen. Of net zulk vals spel als de fotomodellen die hun haar verven, op dieet gaat en in botox investeren.
Ik voelde me hemels opgelucht toen we merkten dat het afgelopen was met de pesterijen op school, zodra haar beulen in de gaten kregen dat Alisha haar muzikale voordeel had gedaan met de griezelige gedaanteverwisseling. Het leek erop dat ze haar bekwaamheid erkenden en dat ze op een soort tribale of collegiale manier trots op haar waren in plaats van jaloers.
Ik ben ervan overtuigd dat het einde van die pesterijen ook een verdienste was van de school. De leraren waren op de achtergrond heel sturend: ze namen de pestkoppen apart, ze leidden hun aandacht af met andere activiteiten en lieten Alisha op een paar benefietconcerten optreden, zonder openlijk de aandacht te vestigen op haar… Tja, wat is eigenlijk het tegendeel van invaliditeit? Xtra-validiteit? Daarna werd ze een soort cult-ster op de hele school, zoiets als de heldin in een glossy remake van een sciencefiction-klassieker. En dat zeg ik zonder ironie, geloof me, eerder in beverige ontsteltenis over haar verbazende veerkracht.
Ik hoor haar nu, op de piano in de zitkamer. (Die hebben we geleend van een vriend van Mike, die zei dat hij het verdiende om gebruikt te worden door een natuurtalent met waarlijke passie: telkens als hij er zelf op probeerde te spelen voelde hij zich ‘belachelijk log’.)
Alisha is nu voor een tijdje afgestapt van de toonladders en klassieke stukken die ze instudeert voor haar examen op Trinity College. Nu klooit ze wat met een oude song van Paul McCartney, een nummer van het album 200 More Top Songs. De melodie glijdt van onschuldig naar desoriënterend, haast spookachtig hoekig. Misschien brengt die me meer uit mijn evenwicht dan nodig is. Papa zong hem vaak toen we nog in Californië woonden, voor we terugkwamen naar Nieuw-Zeeland, voor we terugverhuisden naar de mistige heuvels van Te Whanganui-a-Tara, oftewel Wellington Harbour, en de door de zuidpool aangeblazen winden die door alle kleren dringen en je een even gekmakend gevoel geven als de oude koning Lear op de heide. Het land waar onze ouders eindelijk scheidden, omdat mijn vader in feite getrouwd was met zijn werk, het land waar hij te jong stierf en zoveel geheimen, verhalen en onbeantwoorde vragen mee het graf in nam. Zoals alle ouders doen, denk ik, als ze je verlaten.
De vragen lijken altijd maar weer de kop op te steken: van simpele tot wanhopige. Wat gebeurde er nu in feite met het slingeraapje? Hebben jij en moeder die kikkers zelf losgelaten? Wist je dat er een litteken op je hartspier zat? Wist je dat je andere, mildere, hartaanvallen had gehad en koos je ervoor om ons dat niet te vertellen? Of was je te bang om het te erkennen, ook voor jezelf? Waren al die workaholic-jaren die je huwelijk kapot maakten en je gezondheid ondermijnden het waard? Heb je ooit kleinkinderen gewild? En die geheimzinnige, gedoemde amfibische huisdieren… heb je ooit ook maar iets geweten van de intergenerationele effecten daarvan…? Kun je je kleindochter zien? Kun je haar zien?
Onder Alisha’s vingers lussen de koele draden van McCartney’s song door het huis. Ze weet niet dat de grootvader die ze nooit heeft gekend hem op zijn geluidsinstallatie speelde, dat hij probeerde de hoge tonen te halen als hij op de radio was. Ik geloof niet dat het nostalgie is wat me het gevoel geeft dat die melodie en zijn akkoorden diep vanbinnen iets anders verbergen, een of andere complexe code die ik maar moeilijk kraken kan. Er is iets met de tekst, met regels als when you will see me, of glueing my fingers together, of my salamander, of a song with a point, of getting closer.
Hoe kan een simpele song zulke tegenstellingen losjes op een hoop vegen? Ik kan maar niet uitmaken of de sterkste draad van de song gespannen staat van duistere voortekens of lichtjes zweeft met een gouden, driest gevoel van vreugde, van opluchting.

(Het verhaal My salamander komt uit The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths van Emma Neale, uitgegeven door Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand.
De song waarnaar verwezen en waaruit geciteerd wordt is ‘Getting Closer’ (1979) van Wings, geschreven door Paul McCartney.)

My salamander

In the early 1980s, my dad took our family to California, where he had earned a grant for immunology research. For him: indoor days of electron microscopes, test tubes, tissue samples, lab staff tensions, and walking silent linoleum-floored corridors. For me and my sister: breezy, sun-washed weeks of shorts, T-shirts, school, and then, with our mother always keeping watch, afternoons of swimming pools, beaches, roller skates. It was less culture shock than Oh, so we really get to do this? for two children from southern Aotearoa New Zealand, where Christchurch had taught us the blue of winter lips, how chilly throats spoke in ice-dragons’ breath, and winters coated footpaths in frost’s perilous skin.
In our sun-domed new world, whenever our mother had appointments or a long-overdue break, we visited Dad’s workplace. He always spoke its name with avid urgency and spent far too much time there; it seemed to hold a dangerous fascination. (He appeared unaware of how his absences began to alter the air and the light, the very gradient of time in our family. I look back and think of how, as the months passed, the three of us began to edge around the days more gingerly when he was gone. When he was back, spaces expanded, walls brightened, laughter finally loosened and scudded the air currents of our rooms.) As children, though, we were singularly unimpressed by Dad’s work premises, and we hated being dragged along there. How few colouring-in pens it had, how lacking it was in thick, creamy drawing paper! Its blocky white buildings gave us the monochrome blues.
Yet weird or unexpected arrivals began to come home from that cuboid place. One night, it was our father himself, back early, pale, drawn and curiously unfamiliar. He seemed to be uneasy mainly because a neighbouring lab group had begun experiments on ‘a gorgeous little spider monkey’. We didn’t know how he could, but with rats and rabbits he’d managed to dry up the milk of human kindness: putting the animals to sleep, then unzipping their fur tummies, slicing up their kidneys for tissue samples. When we asked him, why did he have to kill the bunnies? he said, ‘One day it might help sick people,’ and then, in his boring, slide-presentation voice: ‘We must help to advance human endeavour, perhaps even save a future Mozart, or Katherine Mansfield, from disease . . .’
The only Endeavour I knew was the sailing ship on the fifty-cent coin back home. I guessed maybe it couldn’t sail far with sick people on it, but then I realised nowadays you could get a plane, just like we had . . . so I stopped following the tangle of my own questions. They just seemed to knot up like cheap yo-yo string.
What I did understand was that the gentle-faced spider monkey unnerved Dad. Not long after that day of his early arrival home, he had to take me and my sister into his work one weekend; had to walk us past it in the Core Animal Facility. Dad hurried us by the cramped cage where the monkey sat clinging to a swing distinctly like a parrot’s. Dad looked at us with a kind of hurt complicity, as if asking us something he couldn’t directly ask anyone else in the building.
I don’t know exactly what happened to the thin, child-like spider monkey, its frail, shaven skull and perturbingly optimistic eyes. But after it disappeared, Dad began to rescue laboratory animals and bring them home. Once, happily, it was a rabbit: not the white kind with urine-stained paws common in the lab, but a beautiful foxy-russet New Zealand Red that Mum named Erik, after the Viking. Erik the Red just about clicked his heels in ecstasy when we promenaded him round the back yard, tethered on a leash, my sister and I both in light cotton sundresses, hair lime-streaked from pool chlorine, laughing as we imitated his binkies, those joyous twisting sideways leaps, on the stubby grass.
Another weekend Dad smuggled home two frogs. My sister and I were fizzing, immersed as we still were in fables about princesses and golden balls; Kermit from The Muppets; Toad of Toad Hall, or Jeremy Fisher, the gentleman frog, so elegant in scarlet tailcoat yet still letting things go all slippy-sloppy in his larder. We were entirely willing to defy science, break through the species barrier and strike up conversations with these tiny, leaf-coloured goblins. We talked to them in small, bubbly water-voices. We could see the emotion at their throats as they gulped and tried to put captivity into words.
Mum improvised a short-stay terrarium. She put plastic wrap – needle-pricked with breathing-holes – over a bucket with grass, sticks, leaves and water to tide the frogs over until we found them better real estate. My sister and I thought we might make them a palace and pretend they were princes-in-waiting.
The very next morning, the clingfilm was still firmly sealed but the frogs had vanished. Our airy fantasies had been so abruptly and thoroughly punctured that I understood grave, unshakeable scientific principles must be at work. Could frogs evaporateunder certain conditions? Had the lab been working on teleportation? (‘Invisibility croaks?’ my daughter quips now, when I recount the mystery.)
Some other pets troubled us even more than those disappearing frogs, although not for the same reasons that disturb me now. One evening, Dad brought home thirty-two radioactive newts from another neighbouring lab group. They repelled and fascinated us in equal measure. Their skins were the colour of certain algal blooms – the hazardous, mirage-like kind that trick children into walking out onto what seems to be lush turf just moments before pond water engulfs them. No matter how often we refreshed the water in their aquarium, the newts also gave off a peculiar scent: dank, salty, and something like rotten vegetable matter, similar to the fridge’s bottom drawer when the last of the spinach has been believed in for too long. Some newts were missing arms, legs or tails. The laboratory’s radiation experiments had investigated their ability to regrow limbs, a trait which, if understood and harnessed, could revolutionise treatment for human amputees.
Day by day, one by one, we found the newts belly-up in their cramped tank. My mother, sister and I took turns to scoop up each small corpse in a spoon, sometimes having to nudge it into position with a pinkie, before saying, ‘Bye-bye, part of our newt-lear family,’ and flushing it down the toilet. Mum joked about crocodiles in the sewers eating radioactive snacks and mutating into Super Beasts. We tried very hard not to believe her, which was difficult, given the story on TV bulletins around the same time. A pet snake in a neighbourhood not too far from us had escaped and eaten a boy’s hamster. There were shots on the news of the python coiled heavily around overhead telephone lines: it was all too credible to us that the outrageous and the everyday might sidle up alongside one another, frightening in their cold yet casual entanglement.
As an adult, I occasionally told the dying newts story at parties – a story in which the central fact was really the punch line too. It always fell slightly flat, I guess because it went nowhere. Those poor newts were nuked; they died; end of so-not-funny joke. It seems wilfully blind of me to have stopped sensing the electrical tendrils of the fantastical and strange. Perhaps it was even neglectful, apathetic, not to have wondered about residual risks until recently; to puzzle over it only now that we’re through the trials by bullying, the trials by health system, and our daughter seems to have fully recovered.
Yet I suppose without the accident there might never have been any reason to think of terms like aftermath, side-effects, contraindications, words I first overheard in my father’s work-phonecall voice, but which I can’t ask him about now that he is gone.
Without the accident, those newts could have stayed a quirky, go-nowhere anecdote.
When Alisha, our daughter, was ten, a boy unwittingly slammed her hand in a heavy steel fire door at school. (Even typing that makes me feel unmoored, faint.) One of Alisha’s little fingers was so damaged it couldn’t be saved. We were sick with worry, of course. Alisha played piano with astonishing flair; she had an expressiveness and lightness of touch that seemed preternaturally mature, given neither her father nor I have any genuine technical musical aptitude. (Although I loved belting out pop hits in school choir, or playing guitar, or singing along with Dad on those rare weekends he and Mum took us to the beach, car flying on the freeway as if fuelled by the speed of the radio’s songs.)
Negating our initial anxiety, Alisha’s amputation site healed remarkably quickly. The problem lay in that remarkably. Ourdaughter grew two new fingers from the surgical wound. My husband, Mike, says I’m catastrophising and confabulating when I say they had the willowy sheen of riverweed. He insists it’s simply that early on, the new-grown skin seemed ethereally translucent, before it strengthened and thickened.
I’m sure you know the cliché about how cruel children can be. Our first reaction to the hurtful comments from classmates about Alisha’s ‘freak claw’ was that the surgeon should amputate the extra digit, prestissimo. Alisha herself was prompt to counter-argue, ‘What if the same thing happens? Say I grow another two fingers, or even more?’ We had fraught, surreal discussions over several days, but in the end Mike and I agreed to leave the former wound site alone.
Another initially disconcerting development was that once Alisha’s hand was healed, her playing became, if anything, enhanced. Even as I say that, I’m not sure I understand my own unease. It’s possible that the compulsory recuperation time gave her an added sense of urgency and a fiercer determination to train and practise as soon as her hand was flexible, controlled and pain-free again. And perhaps any advantage an extra finger might have given her is no more unnatural than, say, hothousing a child, forcing them to undertake lessons and drills they’d never have the intrinsic drive to pursue alone. Is it any more unnatural than the athlete who drinks protein shakes to build muscle; is it cheating any more than the model who dyes their hair, diets, invests in Botox?
I felt nothing but relief when we realised that once Alisha had turned her unnerving alteration to her musical advantage, the schoolyard tormentors stopped targeting her. It was like they recognised her ability, started to show a kind of tribal or collegial pride instead of jealousy.
I’m sure the end of the bullying was also to do with her school. The teachers have been quietly supportive: taking the tormentors aside, diverting them with other activities; showcasing Alisha at one or two fundraising concerts, without actually drawing attention to her – well, what’s the opposite of disability? X-trability? After that, she even had a sort of cult kudos round school, like the heroine in a sophisticated remake of some sci-fi classic. I say that with no tongue in cheek, I promise, but in a shaky astonishment at her resilience.
I can hear her right now, on the piano in the lounge. (We’ve borrowed it from a colleague of Mike’s who said it deserved to be used by someone with innate talent and real passion: whenever he tried to play, he felt ‘leaden and laughable’.)
Alisha’s taking a break from the scales and classical pieces she’s studying for her Trinity College exams, and fooling around with an old Paul McCartney number from 200 More Top Songs. The tune slips from sounding innocent to disorienting, almost hauntingly angular. Perhaps it unsettles me more than it should. Dad used to sing it, often, when we lived in California, before we returned to New Zealand – moved to the fog-bound hills of Te Whanganui-a-Tara, Wellington, and the Antarctic-laden winds that penetrate all clothing, making you feel as thwarted as poor old King Lear on the heath. The land where our parents finally divorced, because really our father was married to his research; the land where he died too young, taking so many secrets, stories and unanswered questions with him. As any parent does, I suppose, when they leave you.
The questions never seem to stop banking up, though: from the minor to the desperate. What really happened to the melancholic spider monkey? Did you and Mum release those frogs yourselves? Did you know there was scar tissue on your heart muscle? Did you know that you’d had other, milder heart attacks, and did you just choose not to tell us? Or were you too afraid to admit it even to yourself? Were all those workaholic years that killed your marriage and strained your health worth the cost? Did you ever want grandchildren? And those mysteriously doomed amphibious pets . . . did you know, on any level, about the possible intergenerational effects . . . ? Can you see your granddaughter? Can you? 
Under Alisha’s touch, the McCartney tune laces through the still house like cool thread. She’s unaware that the grandfather she never met used to play it on his stereo, and reach for the high notes when it came on the radio. I don’t think it’s nostalgia that makes me feel the melody and chords submerge something else, some complex code I’m struggling to translate. There’s something about when you will see me, about finger joints, my salamander, a song that has a point, something about getting close.
How can a simple song nimbly cup such opposites together? I can’t unpick whether the strongest strand tugs dark with foreboding, or floats with a golden, reckless sense of joy, reprieve.

(From The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths by Emma Neale
Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand)

Wat komt dat komt
fan Dolf Verroen

Wat komt dat komt
fan Dolf Verroen

What will be will be
fan Dolf Verroen

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Frank Belt
Wat komt dat komt

‘Jonge,’ sei ús mem. ‘Noait hei roppe foardatst oer de brêge bist.’
De brêge wie noch fier.
De dyk wie leech. Koest sjen dat de earste winterske kjeld der al wie. De strûken ferlearen har blêd, it gers waard keal, de stiennen liken hurd as stiel.
En oeral leechte.
De boerinne koe my mar ien flesse molke jaan. ‘Moarn miskien wer twa,’ sei se. ‘Hjoed hiene wy wol tsien hongerlijers oan ’e doar. Ik woe dy minsken net fuortstjoere. Do bliuwst myn fêste klant, hear. Moarn krigest wat lekkers fan my.’
Ien flesse skeelde yn it sjouwen.

In skoft lyn fytste ik noch. Alle dagen sân kilometer fan ús hûs nei de pleats en dyselde sân kilometer werom. Mar de Dútsers hiene ús fytsen yn beslach naam. Dy fan ús heit doe’t er nei hûs ried. ‘Ofstappe,’ hjitte de soldaat. Fyts kwyt. Dy fan ús mem wie útinoar helle en ferside brocht. Lykas ús koperen koalekit (dy’t se ha woene om munysje fan te meitsjen) en ús radio dêr’tst mei nei Radio Oranje út Londen harkje koest.
Dat diene we stikem op souder.
De radio stie sa súntsjes dat ús mem de helte net ferstie.
Ik hie in kear ús keninginne heard.
Se hie in rare stim.
Deftich en dochs wie it as skreaude se.
‘Dy oarloch kin noait lang mear duorje,’ seine de folwoeksenen. ‘De Amerikanen en de Ingelsken komme om ús te befrijen.’
‘En de Russen meitsje de Dútsers yn,’ sei Johan. ‘As it winter wurdt befrieze se allegear. Gjin soldaat dy’t dy kjeld ferneare kin.’
Johan wie in jier as tritich. Mei syn fersetskameraden hie er op in beruchte NSB’er sketten. Hy waard troch de Dútsers socht en dêrom wie er by ús ûnderdûkt.
Mynhear Bloem – as dat teminsten syn echte namme wie – hie mei syn maten in trein mei Dútske soldaten fan it spoar rinne litten. As er pakt wurde soe, koe er de deastraf krije. Hy soe mar trije dagen by ús bliuwe, mar wie der al in moanne. Hy bemuoide him oeral mei. Benammen mei myn opfieding. Hy fûn ús mem te leaf en ús heit te slop.

Der stie in bleek sintsje. De fjilden oan wjerskanten seagen der drûch en stoppelich út. Se wachten op it foarjier om wer fleurich en fruchtber te wurden. De wylgen stiene der by as soldaten yn gefjochtshâlding. It wetter yn ’e sleatten wie donkergrien sûnder ek mar ien rimpeling.
Ik rûn oan ’e kant fan ’e wei.
Dy rûn stadich omheech.
Ik fernaam it oan myn fuotten.
No en dan bleau ik stean om te sjen oft der Dútske soldaten wiene.
Nimmen.
Doe’t ik tichtby wie, dûkte der ynienen in lânwachter op. Swart unifoarm, gewear yn ’e oanslach. Ik wist net wat ik dwaan moast. Weromgean wie fertocht. Gewoan trochrinne as hie ik neat te ferbergjen wie noch it bêste. Miskien stie er hjir allinne mar op ’e útkyk.
Smoarge lânferrieder.
Hy wonk my.
Hy sette syn gewear op ’e grûn, de hannen as yn gebed om ’e loop teard.
Ik rûn op him ta as hie ik blierren op ’e fuotten. Hy skôge it gewear en wiisde op myn tas: ‘Iepenmeitsje.’
De rits aksele tsjin. It seildoek fan de tas wrong him yn bochten, mar hy wachte rêstich ôf. Hy seach as hie er der neat mei te krijen.
Doe’t er de flesse molke seach, waard it oars.
Ik hie de boerinne sward dat ik har adres noait ferriede soe. Hy harke wylst ik in ferhaal ophong oer alle pleatsen dêr’t ik west hie en dat ik no net mear wist …
Hy die de flesse iepen, rûn nei de leuning fan ’e brêge en geat him stadichoan leech yn it kanaal. Ik wie bliid dat ik de flesse weromkrige en trochrinne mocht.
De kat siet te wachtsjen doe’t ik de foardoar iependie.
Wy wennen yn in grut boppehûs mei in soad lytse keamers. Oan ’e oare kant wie in tsiispakhûs sûnder finsters. Gjinien koe sjen wat der yn ús hûs barde.
Mynhear Bloem hie daliks kommentaar.
‘Hast wer ris net útsjoen,’ sei er. ‘As dy fint hjir hússiking dwaan litten hie, hie ik derby west.’ Hy bromde wat yn himsels doe’t ik de kat in bytsje molke joech. Dêrnei mocht ik gelokkich nei boppen ta, nei myn eigen keamer, de moaiste fan de lege boppeferdjipping.
It wie sa’n noflike keamer.
Neist de skoarstien stie in taffeltsje dat ús mem it alterke neamde. Op in donkerread kleed stie in faaske mei papieren keunstblommen en twa mei fûgels beskildere kandelers. Ik hie se fan ús beppe krigen omdat it blau en it read fan de útsprate wjukken ferblikke wie. Wêrom’t ús mem it in alterke neamde, wit ik net. It wie myn skriuwtaffeltsje, mar dat fertelde ik net. Ik koe lang, hiel lang nei it taffeltsje sjen en betinke wat ik allegear skriuwe woe, mar ik skreau net. It betinken, it fantasearjen, wie genôch.
Tsjin ’e muorre dêrfoaroer stie myn boekekast. Us heit en mem fûnen lêzen belangryk en ik krige in soad boeken. Us heit kocht gauris yn twaddehânsk winkels. Mar hy hie in hiel oare smaak as ik. Hy hold fan reisboeken en stoere jongesferhalen. Ik fûn moaie boeken moai. Oer jonges dy’t foar in âlde swalker soargen of in jonge dy’t echt foar syn freonen opkaam. Ik lies ek graach famkesboeken. Dy helle ik stikem út ’e Iepenbiere Lêsseal. Ik ferstoppe se en lies se de jûns op bêd.
It moaiste wie om op myn keamer te sitten en neat te dwaan.
It slimste fan ’e oarloch fûn ik dat myn keamer foar elkenien wurden wie. Hy wie grut en leech en gau waarm. De koal wie op en net mear te krijen. Mei mynhear Bloem hie ús heit in kacheltsje makke dat net grutter wie as in blompot. Mei wat oanmaakhoutsjes koe ús mem dêr wat op siede. Jûns sieten we dan 0p myn keamer yn it tsjuster mei in oaljelampke byinoar. Al gau wie it myn keamer net mear. Bloem sei sels in kear: ‘Ik begryp net wêrom’t dy snotaap sa’n grutte keamer hawwe moat.’
Op in neimiddei sieten se wer allegearre op myn keamer. Us mem bakte lytse pankoekjes fan sûkerreidpulp. It smakke weeïch swiet. Mynhear Bloem fûn se hearlik. ‘Lekker,’ sei er, syn lippen ôfslikjend. ‘Dat ha jo goed dien.’
Echt honger hiene wy net.
Soms waard der troch ien fan it ferset in panfol iten brocht. Se joegen ús ek ekstra bonkaarten sadat we krekt wat mear hiene as oare minsken. Us heit, oer de fjirtich, wie te âld om as arbeider nei Dútslân te moatten en hy hie adreskes fan túnkerijen dêr’t er griente kocht. En ús mem gong alle dagen nei de folkskeuken. Joechst dyn panne en immen skepte út in grutte amer trije leppels wetterige sop. In lepfol foar ús heit, ien foar mem en ien foar my. Guon bern hiene sa’n honger, dat se wachten oant de lêste fuort wie en dan skrabben se mei in leppel de restjes fan ’e boaiem.
Ik fûn it freeslik dat it stonk yn myn keamer, mar ik doarst neat te sizzen.
Johan sanike dat er de pankoekjes lekkerder fûn as de bakte blombollen fan lêstendeis. ‘Mar,’ sei er, ‘se binne wol hiel lyts.’
Alle jûnen gong it oer iten.
‘Us beppe makke alle krystdagen in Charlotte,’ sei ús mem. ‘It wie in feest as er op ’e tafel kaam. It hiele krystdiner seagen we dernei út. Hy lei op in prachtige skaal mei reade linten deromhinne …’
‘Haw ik noch nea fan heard,’ sei Johan. ‘Wy ieten mei de krystdagen hast altyd in knyn út it hok. Us heit slachte him sels.’
‘Dat dogge se no mei katten,’ sei mynhear Bloem. ‘In pear moanne lyn ha ’k kat iten. Lekkerder as knyn moat ik sizze. Hy …’
‘Dat wol ik net hearre,’ sei ús mem. ‘Hâld op.’
‘Ast no dyn kat of dyn knyn opytst,’ sei Johan. ‘Wat makket dat no út?’
Us heit besocht om it petear in oare draai te jaan en sei: ‘Ik haw noch nea in Charlotte iten. It klinkt goed.’
‘Der gongen wol fiif aaidjerren yn. En miskien wol in liter slachrjemme! As ik nachts wekker wurd fan de honger tink ik altyd oan dy wolken sniewite slachrjemme.’
‘By ús yn Limboarch ieten wy altyd flaaien,’ sei mynhear Bloem. ‘We kochten se by de bakker, mar soms makke ús mem se sels. Altyd mei farske fruchten. De smaak fan ierdbeieflaai heucht my noch …’
‘Yn Seelân hiene we bolussen,’ sei Johan. ‘Se klibben oan dyn fingers. Sa sjerperich …’
‘Krekt as sûkerbiten?’ frege ik.
‘Nee fansels net.’
‘Hoe smakken se dan?’
Hy koe it net útlizze.
‘It is gek,’ sei ús mem. ‘En ik doar it eins net te sizzen, mar ik lês it leafst itensiedersboeken. As ik in lekker resept lês, tink ik: dat sil ik fuort nei de oarloch meitsje. Soms rint it wetter my om ’e tosken, sa …’
‘Harkje ris,’ sei Johan.
Ynienen sieten se allegearre rjochtop.
Ut ’e fierte wei klonk in sêft, licht oanboazjend gûnzjen.
‘Oerfalweinen,’ flústere mynhear Bloem. ‘Wy moatte nei boppen ta.’
Noch foardat er útpraat wie gie it loftalarm ôf.
It ôfwargeskut begûn. Sykljochten flitsten troch de loft. Koest hearre dat de fleantugen hiel heech fleagen.
‘Dy sille Berlyn bombardearje,’ sei ús heit. ‘Dat ha ik fannacht op Radio Oranje heard. De hiele stêd giet plat.’
‘Freeslik,’ sei ús mem.
‘Hielendal net,’ rôp Johan. ‘Utrûgje dy moffen. Allegear.’
‘Mar yn Berlyn wenje bern. Dat is dochs ferskriklik.’
Mynhear Bloem en Johan moasten laitsje.
We harken oant it gûnzjen fan de bommewerpers sêfter en sêfter waard en it loftalarm ‘feilich’ balte.
‘Ik freegje my ôf,’ sei mynhear Bloem nei in skoftke, ‘oft wy ús wol op ’e tiid ferstopje kind hiene as wy in oerfalwein foar de doar hân hiene.’
‘Ik wol,’ gnyske Johan. ‘Mar do bist fansels net sa fluch mear.’
‘Jo,’ sei mynhear Bloem. ‘Do hast net mei my op skoalle sitten.’
It wie tsjuster wurden.
‘Wy jouwe ús del,’ sei ús heit.
Hy bedoelde dat elk nei syn keamer moast.
Der waard opromme en ik bleau allinnich efter.
Op bêd tocht ik lykas ús mem oan iten.
Der bestie iten dat allinnich mar in wurd wie.
Pindakaas of banaan. Pindakaas wie in moai wurd. It die tinken oan eat dat lekker op ’e tonge lei. It wurd banaan wie bleek. It wurd abrikoas wie gewoaner. Miskien omdat ús heit my ferteld hie dat in abrikoas op in rôze ear like. En sûkelade. Ienris, hiel lang lyn, hie ik sûkelade iten, mar ik wist net mear hoe’t it smakke. Sûkelade wie gjin wurd mear. It wie wat. Wat dat bestie.
Krekt doe’t ik my omdraaide om te sliepen, kaam ús mem deryn. Se gong op ’e râne fan myn bêd sitten en sei: ‘Ik tink dat de minsken yn Berlyn warskôge binne. Se kinne fêst wol flechtsje foardat de stêd bombardearre wurdt. Sit der mar net oer yn.’
Ik sei net dat ik gjin momint oan Berlyn tocht hie.
‘Oer in skoftke is de oarloch ôfrûn,’ sei ús mem. ‘Dan is it wer fredich.’
Fredich wie in raar wurd.
Us mem brûkte it faak.
It die tinken oan wat fan hout.
It hie gjin smaak.
Dat wie it.
‘Op in dei binne wy frij,’ gong ús mem fierder. ‘Dan kinne wy wer alles sizze. Dan hoege wy net mear bang te wêzen.’
‘Mar wannear dan?’
‘Wit ik net. En der kin noch safolle barre.’
Se seach foar har út.
‘No ja,’ sei se. ‘Wat komt dat komt.’

Wat komt dat komt

‘Jongen,’ zei mijn moeder. ‘Nooit hei roepen voor je over de brug bent.’
De brug was nog ver.
De weg was leeg. Je kon zien dat de eerste winterse kou er al was. De struiken waren hun blad aan het verliezen, het gras werd kaal, de stenen leken hard als staal.
En overal leegte.
De boerin kon me maar één fles melk geven. ‘Morgen misschien weer twee,’ zei ze. ‘Vandaag hadden we wel tien hongerlijders aan de deur. Ik wou die mensen niet wegsturen. Jij blijft mijn vaste klant, hoor. Morgen krijg je wat lekkers van me.’
Eén fles scheelde in het sjouwen.

Een tijd geleden fietste ik nog. Elke dag zeven kilometer van huis naar de boerderij en dezelfde zeven kilometers terug. Maar de Duitsers hadden onze fietsen in beslag genomen. Die van mijn vader toen hij naar huis reed. ‘Afstappen,’ beval de soldaat. Fiets kwijt. Die van mijn moeder was uit elkaar gehaald en verstopt. Net als onze koperen kolenkit (die ze wilden hebben om munitie van te maken) en onze radio waarmee je Radio Oranje uit Londen kon beluisteren.
Dat deden we stiekem op zolder.
De radio stond zo zachtjes dat mijn moeder de helft niet verstond.
Ik had een keer onze koningin gehoord.
Ze had een rare stem.
Deftig en toch of ze schreeuwde.
‘Die oorlog kan nooit lang meer duren,’ zeiden de volwassenen. ‘De Amerikanen en de Engelsen komen ons bevrijden.’
‘En de Russen maken de Duitsers in,’ zei Johan. ‘Als het winter wordt bevriezen ze allemaal. Geen soldaat kan die kou verdragen.’
Johan was een jaar of dertig. Met zijn verzetskameraden had hij een beruchte NSB’er beschoten. Hij werd door de Duitsers gezocht en daarom was hij bij ons ondergedoken.
Meneer Bloem – als dat tenminste zijn echte naam was – had met zijn kameraden een trein met Duitse soldaten van het spoor laten lopen. Als hij werd gepakt kon hij de doodstraf krijgen. Hij zou maar drie dagen bij ons blijven, maar was er al een maand. Hij bemoeide zich overal mee. Vooral met mijn opvoeding. Hij vond mijn moeder te lief en mijn vader te slap.

Er was een bleek zonnetje. De velden aan weerskanten zagen er droog en stoppelig uit. Ze wachtten op het voorjaar om weer vrolijk en vruchtbaar te worden. De wilgen stonden er bij als soldaten in gevechtshouding. Het water in de sloten was donkergroen zonder een rimpeling.
Ik liep aan de kant van de weg.
Hij steeg langzaam omhoog.
Ik voelde het aan mijn voeten.
Af en toe bleef ik staan om te kijken of er Duitse soldaten stonden.
Niemand.
Toen ik vlakbij was dook er ineens een landwachter op. Zwart uniform, geweer in de aanslag. Ik wist niet wat ik moest doen. Teruggaan was verdacht. Gewoon doorlopen alsof ik niets te verbergen had, was nog het beste. Misschien stond hij hier alleen op de uitkijk.
Smerige landverrader.
Hij wenkte me.
Hij zette zijn geweer op de grond, zijn handen als in gebed om de loop gevouwen.
Ik liep op hem toe alsof ik blaren op mijn voeten had. Hij schouderde zijn geweer en wees op mijn tas: ‘Openmaken.’
De rits stribbelde tegen. Het zeildoek van de tas wrong zich in bochten, maar hij bleef rustig wachten. Hij keek alsof hij er niets mee te maken had.
Toen hij de fles melk zag, werd het anders.
Ik had de boerin bezworen dat ik nooit haar adres zou verraden. Hij luisterde terwijl ik een verhaal ophing over alle boerderijen waar ik geweest was en dat ik nu niet meer wist …
Hij opende de fles, liep naar de leuning van de brug en goot hem langzaam leeg in het kanaal. Ik was blij dat ik de fles terugkreeg en door mocht lopen.
De kat zat te wachten toen ik de voordeur opendeed.
Wij woonden in een groot bovenhuis met veel kleine kamers. Aan de overkant was een kaaspakhuis zonder ramen. Niemand kon zien wat er in ons huis gebeurde.
Meneer Bloem had meteen commentaar.
‘Je hebt weer niet uitgekeken,’ zei hij. ‘Als die vent hier huiszoeking had laten doen was ik er bij geweest.’ Hij bromde iets in zichzelf toen ik de kat wat melk gaf. Daarna mocht ik gelukkig naar boven, naar mijn eigen kamer, de mooiste van de lage bovenverdieping.
Het was zo’n fijne kamer.
Naast de schoorsteen stond een tafeltje dat mijn moeder het altaartje noemde. Op een donkerrood kleed stond een vaasje met papieren kunstbloemen en twee met vogels beschilderde kandelaars. Ik had ze van mijn oma gekregen omdat het blauw en het rood van de uitgespreide vleugels verbleekt was. Waarom mijn moeder het een altaartje noemde, weet ik niet. Het was mijn schrijftafeltje, maar dat vertelde ik niet. Ik kon lang, heel lang naar het tafeltje kijken en bedenken wat ik allemaal wilde schrijven, maar ik schreef niet. Het bedenken, het fantaseren, was genoeg.
Tegen de muur daartegenover stond mijn boekenkast. Mijn ouders vonden lezen belangrijk en ik kreeg veel boeken. Mijn vader kocht nogal eens in tweedehands winkels. Maar hij had een heel andere smaak dan ik. Hij hield van reisboeken en stoere jongensverhalen. Ik vond mooie boeken mooi. Over jongens die voor een oude zwerver zorgden of een jongen die echt voor zijn vrienden opkwam. Ik las ook graag meisjesboeken. Die haalde ik stiekem uit de Openbare Leeszaal. Ik verstopte ze en las ze ’s avonds in bed.
Het fijnste was om in mijn kamer te zitten en niets te doen.
Het ergste van de oorlog vond ik dat mijn kamer voor iedereen was geworden. Hij was groot en laag en gauw warm. De kolen waren op en niet meer te krijgen. Met meneer Bloem had mijn vader een kacheltje gemaakt dat niet groter was dan een bloempot. Met wat aanmaakhout kon mijn moeder er iets op koken. ’s Avonds zaten we dan in mijn kamer in het donker met een olielampje bij elkaar. Al gauw was het mijn kamer niet meer. Meneer Bloem zei zelfs een keer: ‘Ik begrijp niet waarom die snotaap zo’n grote kamer moet hebben.’
Op een namiddag zaten ze weer allemaal in mijn kamer. Mijn moeder bakte kleine pannenkoekjes van suikerrietpulp. Het smaakte weeïg zoet. Meneer Bloem vond ze heerlijk. ‘Lekker,’ zei hij, zijn lippen aflikkend. ‘Dat hebt u goed gedaan.’
Echt honger hadden wij niet.
Soms werd er door iemand van het verzet een pan eten gebracht. Ze gaven ons ook extra bonkaarten zodat we net iets meer hadden dan andere mensen. Mijn vader, over de veertig, was te oud om als arbeider naar Duitsland te moeten en hij had adresjes van tuinderijen waar hij groente kocht. En mijn moeder ging elke dag naar de gaarkeuken. Je gaf je pan en iemand schepte uit een grote emmer drie lepels waterige soep. Een voor mijn vader en moeder en een voor mij. Sommige kinderen hadden zo’n honger dat ze wachtten tot de laatste weg was en dan schraapten ze met een lepel de restjes van de bodem.
Ik vond het vreselijk dat het stonk in mijn kamer, maar ik durfde niets te zeggen.
Johan zeurde dat hij de pannenkoekjes lekkerder vond dan de gebakken bloembollen van laatst. ‘Maar,’ zei hij, ‘ze zijn wel erg klein.’
Elke avond ging het over eten.
‘Mijn oma maakte elke Kerstmis een Charlotte,’ zei mijn moeder. ‘Het was een feest als hij op tafel kwam. Het hele kerstdiner keken we ernaar uit. Hij lag op een prachtige schaal met rode linten eromheen …’
‘Heb ik nog nooit van gehoord,’ zei Johan. ‘Wij aten met Kerstmis bijna altijd een konijn uit het hok. Mijn vader slachtte hem zelf.’
‘Dat doen ze nou met katten,’ zei meneer Bloem. ‘Een paar maanden geleden heb ik kat gegeten. Lekkerder dan konijn moet ik zeggen. Hij …’
‘Dat wil ik niet horen,‘ zei mijn moeder. ‘Hou op.’
‘Of je nou je kat eet of je konijn,’ zei Johan. ‘Wat maakt dat nou uit?’
Mijn vader probeerde het gesprek een andere wending te geven en zei: ‘Ik heb nog nooit een Charlotte gegeten. Het klinkt goed.’
‘Er gingen wel vijf eidooiers in. En misschien wel een liter slagroom! Als ik ’s nachts wakker word van de honger denk ik altijd aan die wolken sneeuwwitte slagroom.’
‘Bij ons in Limburg aten we altijd vlaaien,’ zei meneer Bloem. ‘We kochten ze bij de bakker, maar soms maakte mijn moeder ze zelf. Altijd met verse vruchten. Ik herinner me nog de smaak van aardbeienvlaai …’
‘In Zeeland hadden we bolussen,’ zei Johan. ‘Ze kleefden aan je vingers. Zo stroperig …’
‘Net als suikerbieten?’ vroeg ik.
‘Nee natuurlijk niet.’
‘Hoe smaakten ze dan?’
Hij kon het niet uitleggen.
‘Het is gek,’ zei mijn moeder. ‘En ik durf het eigenlijk niet te zeggen, maar ik lees het liefst kookboeken. Als ik een lekker recept lees, denk ik: dat ga ik meteen na de oorlog maken. Soms loopt het water uit mijn mond, zo …’
‘Hoor es,’ zei Johan.
Opeens zaten ze allemaal rechtop te luisteren.
Vanuit de verte klonk een zacht, licht aanzwellend gebrom.
‘Overvalwagens,’ fluisterde meneer Bloem. ‘We moeten naar boven.’
Voor hij was uitgesproken ging het luchtalarm.
Het afweergeschut begon. Zoeklichten flitsten door de lucht. Je kon horen dat de vliegtuigen zeer hoog vlogen.
‘Die gaan Berlijn bombarderen,’ zei mijn vader. ‘Ik heb het vannacht op Radio Oranje gehoord. De hele stad gaat plat.’
‘Vreselijk,’ zei mijn moeder.
‘Helemaal niet,’ riep Johan. ‘Uitroeien die moffen. Allemaal.’
‘Maar in Berlijn wonen kinderen. Dat is toch verschrikkelijk.’
Meneer Bloem en Johan moesten lachen.
We luisterden tot het geronk van de bommenwerpers zachter en zachter werd en het luchtalarm ‘veilig’ loeide.
‘Ik vraag me af,’ zei meneer Bloem na een tijdje, ‘of we ons wel op tijd hadden kunnen verstoppen als we een overvalwagen voor de deur hadden gehad.’
‘Ik wel,’ grinnikte Johan. ‘Maar jij bent natuurlijk niet zo vlug meer.’
‘U,’ zei meneer Bloem. ‘Je hebt niet met me op school gezeten.’
Het was donker geworden.
‘We gaan slapen,’ zei mijn vader.
Hij bedoelde dat iedereen naar zijn kamer moest.
Er werd opgeruimd en ik bleef alleen achter.
In bed dacht ik net als mijn moeder aan eten.
Sommig eten was alleen een woord.
Pindakaas of banaan.
Pindakaas was een mooi woord. Het deed denken aan iets dat lekker op je tong lag. Het woord banaan was bleek. Het woord abrikoos was gewoner. Misschien omdat mijn vader me had verteld dat een abrikoos op een roze oor leek. En chocola. Eens, heel vroeger, had ik chocola gegeten, maar ik wist niet meer hoe het smaakte. Chocola was geen woord meer. Het was iets. Iets wat bestond.
Net toen ik me omdraaide om te gaan slapen, kwam mijn moeder binnen. Ze ging op de rand van mijn bed zitten en zei: ‘Ik denk dat de mensen in Berlijn gewaarschuwd zijn. Ze kunnen vast wel vluchten voor de stad gebombardeerd wordt. Maak je maar niet ongerust.’
Ik zei niet dat ik geen ogenblik aan Berlijn had gedacht.
‘Over een tijdje is de oorlog afgelopen,’ zei mijn moeder. ‘Dan is het weer vredig.’
Vredig was een raar woord.
Mijn moeder gebruikte het vaak.
Het deed denken aan iets van hout.
Het had geen smaak.
Dat was het.
‘Op een dag zijn we vrij,’ vervolgde mijn moeder. ‘Dan kunnen we weer alles zeggen. Dan hoeven we niet meer bang te zijn.’
‘Maar wanneer dan?’
‘Weet ik niet. En er kan nog zoveel gebeuren.’
Ze keek voor zich uit.
‘Nou ja,’ zei ze. ‘Wat komt dat komt.’

What will be will be

‘Son,’ said my mother. ‘Don’t count your chickens before they’re hatched.’
We still had a long way to go.
The road was deserted. You could see that the first winter chill had arrived. The bushes were losing their leaves, the grass was growing patchy, the stones seemed hard as steel.
And everywhere was deserted.
The farmer could only give me one bottle of milk. ‘Maybe back to two tomorrow,’ she said. ‘We had ten hungry mouths at the door today. I didn’t want to send the people away. You’re my regular customer, you know. I’ll have a tasty treat for you tomorrow.’
One bottle made a difference to the load to carry.

A while back I’d still cycled the route. Seven kilometres a day from home to the farm and the same seven kilometres back. But the Germans had seized our bicycles. They took my father’s as he cycled home. ‘Get off,’ the soldier commanded. Bike gone. My mother’s was dismantled and hidden. As was our copper coal scuttle (which they wanted for making ammunition) and our radio, which could be used to listen to Radio Oranje broadcasted from London.
We did that secretly in the attic.
The volume was set so low that my mother couldn’t follow half of it.
I’d heard our queen once.
She had a strange voice.
Stately and yet as if she was shouting.
‘This war can’t go on much longer,’ said the grown-ups. ‘The Americans and the English will come and liberate us.’
‘And the Russians will give the Germans a beating,’ said Johan. ‘When winter comes they’ll all freeze. No soldier can tolerate that cold.’
Johan was around thirty years old. Along with his resistance comrades, he’d shot an infamous Nazi. He was wanted by the Germans and that was why he was in hiding at our place.
Mr Bloem – if that was even his real name – had derailed a train of German soldiers. If he were caught he might receive the death penalty. He was only going to stay for three days, but had already been with us a month. He stuck his nose into everything. Particularly my upbringing. He thought my mother too kind and my father too weak.

There was a pale little sun. The fields on either side looked dry and stubbly. They were waiting for spring to grow cheerful and fertile again. The willows looked like soldiers standing ready to fight. The water in the dykes was dark green without a ripple.
I walked along the side of the road.
It sloped slowly upwards.
I could feel it in my feet.
Once in a while I stopped to look for German soldiers.
No one.
When I was close, a Landwacht officer suddenly emerged. Black uniform, gun at the ready. I didn’t know what to do. Retreating would look suspicious. Walking on as if I had nothing to hide remained the best option. Perhaps he was just on watch here.
Filthy traitor.
He beckoned me over.
He placed his gun on the ground, his hands folded around the barrel as if in prayer.
I limped towards him as if I had blisters on my feet. He shouldered his gun and pointed to my bag: ‘Open it.’
The zip protested. The canvas of the bag contorted, but he waited calmly. He looked on as if it was nothing to do with him.
His demeanour changed when he saw the bottle of milk, though.
I’d sworn not to betray the farmer’s address. He listened as I fed him a story about all the farms I’d been to and how I couldn’t remember anymore …
He opened the bottle, walked over to the railings of the bridge and poured it slowly into the canal. I was relieved to be given the bottle back and be permitted to walk on.
The cat sat waiting when I opened the front door.
We lived in a large upper story apartment with lots of small rooms. On the other side was a cheese storage house with no windows. No one could see what happened in our house.
Mr Bloem immediately had something to say on the matter.
‘You were careless again,’ he said. ‘If that guy had searched the house I would have been caught.’ He grumbled to himself as I gave the cat some milk. Then fortunately I was allowed to go upstairs, to my own room, the nicest one on the upper floor with its low ceilings.
It was such a lovely room.
Beside the chimney was a small table which my mother called the little altar. On a dark red cloth stood a little vase with paper flowers and two candleholders with birds painted onto them. I’d been given them by my granny because the blue and red of their outspread wings had faded. Why my mother called it an altar, I don’t know. It was my little writing desk, but I didn’t say so. I could stare at that little table for hours and think of all the things I wanted to write, but I didn’t write. The thinking, the imagining, was enough.
Against the wall opposite was my bookcase. My parents considered reading important and I was given a great many books. My father often bought them in second-hand shops. But his taste was rather different than mine. He loved travel books and boys’ adventure stories. I liked nice books. About boys who cared for a tramp or a boy who really stood up for his friends. I also liked to read girls’ books. I secretly took them from the Public Reading Room. I hid them and read them in bed in the evenings.
The best thing was sitting in my room doing nothing.
The worst thing about the war was that my room became common property. It was large with a low ceiling, so it warmed up quickly. The coal had run out and we couldn’t get hold of any more. My father and Mr Bloem had made a little stove no bigger than a flowerpot. With a bit of kindling my mother could cook on it. In the evening we would then sit huddled together in my room in the dark with a little oil lamp. Soon it was no longer my space. Mr Bloem even once said, ‘I don’t understand why that brat needs such a big room.’
One afternoon we were all sitting there. My mother was cooking little pancakes with sugarcane pulp. It tasted sickly sweet. Mr Bloem loved them. ‘Delicious,’ he said, licking his lips. ‘Nicely done.’
We weren’t really hungry.
Sometimes someone from the resistance brought a pan of food. They gave us extra coupons so we had a little more than other people. At over forty, my father was too old to be forced to go to Germany as a labourer and he had gardener contacts from whom he bought vegetables. My mother also went to the soup kitchen every day. You gave them a pan and someone doled out three ladles from a large vat of watery soup. One for my father, one for my mother and one for me. Some children were so hungry they waited until the last people had left and then scraped up the leftovers from the bottom with a spoon.
I hated the way it stank in my room, but I didn’t dare say anything.
Johan grumbled that he preferred the little pancakes to the baked flower bulbs we’d had previously. ‘But,’ he said, ‘they are awfully small.’
Every night the talk was of food.
‘Every Christmas my grandmother made a Charlotte,’ said my mother. ‘It was a feast when it was put on the table. We looked forward to it all through Christmas dinner. It was served on a beautiful dish with red ribbons around it …’
‘Never heard of it,’ said Johan. ‘For Christmas we almost always had a rabbit from the hutch. My father would slaughter it himself.’
‘They do that with cats these days,’ said Mr Bloem. ‘I ate cat a couple of months ago. Tastier than rabbit, I have to say. It…’
‘I don’t want to hear it,’ said my mother. ‘Stop it.’
‘What does it matter,’ said Johan, ‘whether you eat your cat or your rabbit?’
My father tried to change the subject: ‘I’ve never eaten a Charlotte. Sounds good.’
‘Five egg yolks went into it. And probably a litre of cream! When I wake up hungry in the night, I always think of those clouds of snow-white whipped cream.’
‘At home in Limburg we always had flans,’ said Mr Bloem. ‘We bought them from the baker, but sometimes my mother made them herself. Always with fresh fruit. I still remember the flavour of the strawberry flan …’
‘In Zeeland we had cinnamon rolls,’ said Johan. ‘They stuck to your fingers. So syrupy …’
‘Like sugar beet?’ I asked.
‘No of course not.’
‘How did they taste then?’
He couldn’t describe it.
‘It’s silly,’ said my mother. ‘I’m almost ashamed to say it, but my favourite thing to read is cook books. When I read a tasty recipe, I think: as soon as the war is over I’m going to make that. Sometimes my mouth waters, it’s so…’
‘Listen,’ said Johan.
Suddenly they all sat up straight, straining their ears.
In the distance there was a soft, gently rising rumble.
‘Raid trucks,’ whispered Mr Bloem. ‘We need to get upstairs.’
Before he’d finished speaking the air raid siren went off.
The air defence guns started up. Searchlights flashed across the sky. You could hear that the planes were flying very high.
‘They’re going to bomb Berlin,’ said my father. ‘I heard it on Radio Oranje this evening. The whole city will be flattened.’
‘Terrible,’ said my mother.
‘Not at all,’ Johan exclaimed. ‘Root out those Jerrys. The lot of them.’
‘But there are children living in Berlin. That’s terrible.’
Mr Bloem and Johan couldn’t help laughing.
We listened until the roar of the bombers died down and the siren wailed ‘safe’.
‘I wonder,’ said Mr Bloem after a little while, ‘whether we would have been able to hide in time if we’d had a raid truck at the door.’
I would have,’ Johan grinned. ‘But you’re not as quick as you once were.’
‘Address me as Sir,’ said Mr Bloem. ‘You weren’t at school with me.’
Darkness had fallen.
‘Time to go to sleep,’ said my father.
He meant that everyone should go to their rooms.
We cleared up and I remained behind alone.
In bed, like my mother, I thought of food.
Some food was just words.
Peanut butter or banana.
Peanut butter was a beautiful word. It put you in mind of having something tasty on your tongue. The word banana was pale. The word apricot was more ordinary. Perhaps because my father had told me that an apricot looked like a pink ear. And chocolate. Once, a long time ago, I’d eaten chocolate, but I couldn’t remember how it had tasted. Chocolate wasn’t a word anymore. It was something. Something that existed.
Just as I turned over to go to sleep, my mother came in. She sat down on the edge of my bed and said, ‘I think the people in Berlin have been warned. They’re sure to be able to escape before the city is bombed. Don’t worry about it.’
I didn’t say that I hadn’t given Berlin a moment’s thought.
‘In a while the war will be over,’ said my mother. ‘Then it will be peaceful again.’
Peaceful was a strange word.
My mother used it frequently.
It put me in mind of something wooden.
It had no flavour.
That was it.
‘One day we’ll be free,’ my mother continued. ‘Then we’ll be able to say anything we want again. Then we won’t have to be scared.’
‘But when?’
‘I don’t know. There’s so much that might still happen.’
She stared ahead.
‘Well,’ she said. ‘What will be will be.’

Fel
fan Bauke Vermaas

Vel
fan Bauke Vermaas

Skin
fan Bauke Vermaas

Oerset troch Janneke Spoelstra
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
Fel

Ik sil op reis. De man dy’t de autodoar foar my iepenhâldt, sjocht freonlik. Kreaze man. Soe er de sjauffeur wêze? It kreaket in bytsje yn ’e rjochter knibbel, as ik ynstap. De auto is leech. Sa’n lege auto haw ik noch nea sjoen, mar dat hinderet neat want de autostoel sit noflik. De autodoar giet fansels ticht. Efkes doch ik de eagen ticht en wibelje mei de stuten oer it lear fan ’e beklaaiïng. Myn rok risselet tusken it lear en it fel fan ’e stuten.
Op reis sil ik. Nei Ove. Ik hâld fan learen autostuollen omdat se fiele as de hannen fan myn leafste. Ik haw syn hannen al lang net mear field, mar hy stjoert my alle moannen in brief op tin blau papier. Soms is de helte fan sa’n stikje papier noch leech. As der gjin pinnestreken yn drukt binne, is it papier sa lekker glêd. Krekt sa glêd en sa sêft as syn hannen, as it lear. Wat noflik dat ik op reis sil yn in auto mei sokke geryflike stuollen. Dan fielt it as bin ik der al hast.
In autodoar falt ticht en sjoch, no sit dy freonlike man neist my en stekt er de kaai yn it kontakt. Wisberet. Hy wit grif it paad en dat is oangenaam want it is in lange reis. Tink ik. Noarwegen is fier. Tink ik.
Ik besjoch de man fansiden. Gôh, wat in leuke man is it eins. Ald, mar leuk, echt hiel leuk. Ik bûch in bytsje nei him ta. Hy hat in fijne rook. Hy sjocht fansiden en laket. Sa leaf dat ik der in kleur fan krij. Ik hâld eins net fan âlde minsken, mar dizze man fielt fijn om neist te sitten. As ik net op wei wie nei Ove, soe ik it mei him oanlizze wolle. Ik slach de hân foar de mûle om dy gedachte. Tilly dochs!
In gycheljen bliuwt ferburgen efter myn hân. De leuke man sjocht nei de dyk foar ús, dus ik kin him rêstich wat better besjen. Syn griis hier, de plakjes op ’e sliepen en it sêfte fel yn ’e nekke. De losse hûd fan âlde minsken. Op syn hannen op it stjoer sitte ek fan dy plakjes en dêr sit it fel ek te rom.
Soe it sêft wêze? Soe er it slim fine as ik syn hân oanreitsje? Ik lis myn hân foarsichtich op sines op it stjoer. Sêft. Frjemd, dat ik my sa flintereftich fiel by dizze man. It fel op syn hân is sêft, mar hy is dochs fierstente âld foar my. Boppedat bin ik op reis. Nei Ove. Ik reizgje yn in frjemd fertroude auto nei it lân fan myn leafste en al syn brieven haw ik by my, sadat –
‘Myn koffer!’
Ik knyp hurd yn ’e hân fan ’e leuke man. De auto slingeret en ik fal tsjin him oan.
‘Mynhear, myn koffer. Ik sil op reis.’
‘Gjin noed, Tilly. We hawwe alles meinommen datst nedich bist.’
De leuke man hâldt de eagen strak op ’e dyk. Syn stim is leaf, mar stelt my net hielendal gerêst. Ik haw net folle nedich, want ik bin op reis nei Ove. Ik hoech allinnich myn koffer mei syn brieven, mei de stikjes blau papier dy’t sêft fiele as syn hûd.
De koffer leit wierskynlik earne oars yn ’e auto. Ik ken dizze auto net, mar faak hawwe auto’s noch in romte om spul yn te stopjen. Op in plak dêr’tst net sitte kinst. Ik doch de doar iepen, mar foar’t ik útstappe kin, wurd ik nei foaren slingere. In skerpe bân stekt my yn it liif.
‘Tilly! Wat dochst?’ No klinkt de leuke man net mear sa freonlik.
‘Myn koffer.’
‘Doch dy doar ticht.’ De man rikt oer my hinne en docht it sels. De bûtenlûden klinke daliks suniger. Ik wachtsje oant er útstappe sil om te sjen wêr’t myn koffer is, mar de leuke man drukt boazich op knopkes, seit dan ‘Sa!’ en start de auto wer.
‘Myn koffer,’ sis ik noch mar in kear. ‘Want ik sil op reis.’
‘Dyn koffer leit efteryn,’ seit de man koart, en dan sêfter: ‘Do lietst my skrikke, famke.’
Hy aait my oer it wang en sjocht wer leaf, mar dêr besykje ik net te folle oan te tinken. Want ik bin op reis. Nei Ove. Mei in leuke man.
Mei dizze leuke, âlde mynhear oan it stjoer sil ik op reis. Wat in gelok dat ik sa’n noflike sjauffeur troffen haw foar sa’n lange reis. Hy rûkt lekker en hy sjocht leaf en hy hat sels oan myn koffer tocht. Ik triuw de stuten noch wat djipper yn it sêfte lear en doch de eagen ticht. Eventsjes.
~
Ik wurd wekker fan beweging. Of nee, ik wurd wekker fan in beweging dy’t ophâldt. Ik sit yn in frjemde auto, mar de stoel fielt fertroud. Sêft. Ik beweech hinne en wer oer it sêfte lear. Fel op risselstof op fel. Wat in fijne stoel. Dan wit ik it wer. Ik sit yn in auto, want ik bin op reis. Nei Ove.
It gekke is allinnich dat de auto net mear rydt. Ik sjoch om my hinne. Bûten de auto sjoch ik neat bekends, mar dat is logysk want ik bin op reis. Neist my sit in âldere hear mei de hannen op it stjoer. Wêr komt dy ynienen wei? Hy sil de sjauffeur wol wêze. In hiel leuke sjauffeur, mar dat mei ik net tinke fansels. Ik bin op reis. Nei Ove. Ik moat glimkje as ik oan Ove tink. De leuke man glimket werom.
Leaf. Hy laket leaf, mar ek in bytsje drôvich. De ronfels om syn eagen wize nei ûnderen.
‘Binne wy der?’
De man knikt en slokt en aait my oer it wang, lit de hân dêr sels lizze. Unfatsoenlik miskien, mar ik sis der neat fan omdat er sa fertrietlik sjocht. It is eins treurich, sa’n âlde man dy’t samar de hûd oanrekket fan in famke dat er net iens ken.
No ja, ik haw ek in skoftke soeze. Miskien siet er al langer neist my en hat er dêrom it gefoel dat er my goed ken. Dat hearst faker, dat âldere minsken in bytsje yn ’e war reitsje.
En it is gjin ûnplezierige man om te sjen. Nee, hy is sels hiel oangenaam om te sjen. In hiel leuke man. De hûd fan syn hân op myn wang fielt sêft. Spitich dat ik him pas opmerk no’t wy der al binne.
We binne der, mar we bliuwe blykber noch efkes yn ’e auto sitten. Ynienen moat ik in bytsje gychelje, omdat ik my foarstel hoe sêft de hûd fan dizze man fiele soe. De hûd op ’e rest fan syn lichem. Hoe’t de man der sûnder klean útsjen soe. Soe er krekt sa’n lang ding hawwe as Ove? Soe it ronfelich wêze? Oves ding is nea ronfelich, altyd grut en glêd en stevich, mar dizze man is âld. It fel om syn hannen sit los, dus miskien is it fel om syn ding ek ronfelich.
‘Kom.’
De man triuwt my omheech. Ik hie it net murken, mar wylst ik oer syn ding fantasearre, moat ik my nei him ta bûgd hawwe. Myn hân leit op syn broek. Fij, Tilly dochs. Gau lûk ik de hân dêrwei. It moat net mâlder, dat ik oars yn ’t liif wurdt. Fan in ûnbekende man noch wol. In leuke man, in sêfte man, mar âld. En ûnbekend.
Ik skodholje, want ik wol dizze leuke man út myn holle wei. Ik bin op reis. Nei Ove. We binne der sels al. En de man is trouwens ynienen fuort. Nei alle gedachten hellet er myn koffer út de auto.
Ik lûk oan ’e hendel om de doar iepen te dwaan. It slagget net. It lipke beweecht mei, mar de doar bliuwt ticht. Ik lûk deroan. Ik triuw it nei foaren safier’t ik kin. Sa hurd as ik kin. Der kreaket wat en ik haw in stik plastic yn ’e hân. Dan giet de doar ynienen dochs iepen.
‘Tilly, wat hast no dien?’
‘Hawwe jo myn koffer?’
‘Dyn koffer.’ De man suchtet, pakt myn hân en helpt my út de auto. ‘Aansen. We geane earst nei binnen om te fertellen datst der bist.’
Ik sjoch efterom. Ik moat ûnthâlde hoe’t de auto derútsjocht en wêr’t er stiet. En ik moat de sjauffeur yn ’e gaten hâlde. It is in leuke man en hy hat derfoar soarge dat ik feilich oankommen bin. Dat is hiel leaf, mar ik wol net dat er aansen wer fuortrydt. Mei myn koffer.
De man dy’t my nei Ove riden hat, hat in grutte sporttas om it skouder slein. Hy jout my in earm. Ik fyn it gek om earm yn earm mei in frjemde te rinnen, mar ik bin wurch fan ’e reis en it is in leuke man en syn earm is sêft, dus ik lit it gewurde. As ik nei him opsjoch, laket er leaf en jout my sels in tút.
‘Kom mei, famke.’
We rinne troch in skodoar en wachtsje yn in wynderige gong oant de doar efter ús ticht is en noch in skodoar iepengiet. Efter de doar stiet in frou yn in koarte, wite jurk, mei de earms wiid. Har bleate ûnderearms sitte fol mei wratten en it fel fan har hannen sjocht der rûch út.
‘Wolkom mefrou Van Boven.’
Se sjocht freonlik, mar ik sjoch net werom. Troch dat ‘mefrou’ fiel ik my âlder as ik bin, hast sa âld as dy leuke mynhear mei wa’t ik earm yn earm rin. Ik ken him leau ’k net, mar hy sjocht der teminsten leaf út. Ik krûp in bytsje tichter tsjin him oan en aai it fel op syn âlde hannen. Soe dy wite frou famylje fan Ove wêze? Unmooglik, mei sa’n fel. Wêr is Ove eins?
Dan fermanje ik my. Ast op reis bist moatst dyn doel yn ’e gaten hâlde, want foardatst it witst bist ferdwaald of wurdst ôflaat troch in wite frou mei in pokkerige hûd.
Ik bin eins net mear op reis, want ik bin der. Dat sei immen niiskrekt noch. Neffens my dy leuke man oan myn earm. Ik haw myn doel berikt. Ik bin der.
‘Ik kom foar Ove.’ Ik sjoch de frou sa strang mooglik oan. ‘Sis him dat ik der bin, dan hellet dizze man wylst myn koffer.’

Vel

Ik ga op reis. De man die het autoportier voor me openhoudt, kijkt vriendelijk. Leuke man. Zou hij de chauffeur zijn? Het kraakt een beetje in mijn rechterknie, als ik instap. De auto is laag. Zo’n lage auto heb ik nog nooit gezien, maar dat geeft niet want de autostoel zit fijn. De autodeur sluit vanzelf. Even sluit ik mijn ogen en wiebel met mijn billen over het leer van de bekleding. Mijn rok ritselt tussen het leer en de huid van mijn billen.
Op reis ga ik. Naar Ove. Ik houd van leren autostoelen omdat ze voelen als de handen van mijn lief. Ik heb zijn handen al lang niet meer gevoeld, maar hij stuurt me elke maand een brief op blauw papieren velletjes. Soms is de helft van zo’n velletje nog leeg. Als er geen pennenstreken in gedrukt zijn, is het papier zo lekker glad. Net zo glad en zo zacht als zijn handen, als het leer. Wat prettig dat ik op reis ga in een auto met zulke aangename stoelen. Dan voelt het alsof ik er al bijna ben.
Een autodeur valt dicht en kijk, nu zit die vriendelijke meneer naast mij en steekt de sleutel in het contact. Daadkrachtig. Hij weet ongetwijfeld de weg en dat is prettig want het is een lange reis. Denk ik. Noorwegen is ver. Denk ik.
Ik bekijk de man van opzij. Gut, wat een leuke man is het eigenlijk. Oud, maar leuk, echt erg leuk. Ik buig een beetje naar hem toe. Hij heeft een fijne geur. Hij kijkt opzij en lacht. Zo lief dat ik ervan moet blozen. Ik houd eigenlijk niet van oude mensen, maar deze meneer voelt fijn om naast te zitten. Als ik niet op weg was naar Ove, zou ik met hem willen flirten. Ik sla mijn hand voor mijn mond om die gedachte. Tilly toch!
Een giechel blijft verstopt achter mijn hand. De leuke man kijkt naar de weg voor ons, dus ik kan hem gerust wat beter gadeslaan. Zijn grijze haren, de vlekjes op zijn slapen en het zachte vel in zijn nek. De losse huid van oude mensen. Ook op zijn handen op het stuur zitten van die vlekjes en ook daar zit het vel te ruim.
Zou het zacht zijn? Zou hij het erg vinden als ik zijn hand aanraak? Ik leg mijn hand voorzichtig op de zijne op het stuur. Zacht. Vreemd, dat ik me zo vlinderachtig voel bij deze man. De huid op zijn hand is zacht, maar hij is toch veel te oud voor mij. Bovendien ben ik op reis. Naar Ove. Ik reis in een vreemd vertrouwde auto naar het land van mijn lief en al zijn brieven heb ik bij me, zodat –
‘Mijn koffer!’
Ik knijp hard in de hand van de leuke man. De auto slingert en ik val tegen hem aan.
‘Meneer, mijn koffer. Ik ga op reis.’
‘Maak je geen zorgen, Tilly. We hebben alles meegenomen wat je nodig hebt.’
De leuke man houdt zijn blik strak op de weg gericht. Zijn stem is lief, maar stelt me niet helemaal gerust. Ik heb niet veel nodig, want ik ben op reis naar Ove. Ik hoef alleen mijn koffer met zijn brieven, met de velletjes blauw papier die zacht voelen als zijn huid.
De koffer ligt waarschijnlijk ergens anders in de auto. Ik ken deze auto niet, maar vaak hebben auto’s nog een vak om spullen in te stoppen. Op een plaats waar je niet kunt zitten. Ik open het portier, maar voor ik kan uitstappen, word ik naar voren geslingerd. Een scherpe band steekt in mijn buik.
‘Tilly! Wat doe je?’ Nu klinkt de leuke man niet meer zo vriendelijk.
‘Mijn koffer.’
‘Doe die deur dicht.’ De man reikt over mij heen en doet het zelf. De buitengeluiden klinken meteen zachter. Ik wacht tot hij zal uitstappen om te kijken waar mijn koffer is, maar de leuke man drukt bozig op knopjes, zegt dan ‘Zo!’ en start de auto weer.
‘Mijn koffer,’ zeg ik nog maar een keer. ‘Want ik ga op reis.’
‘Je koffer ligt achterin,’ zegt de man kortaf, en dan zachter: ‘Je liet me schrikken, meisje.’
Hij aait over mijn wang en kijkt weer lief, maar daar probeer ik niet te veel aan te denken. Want ik ben op reis. Naar Ove. Met een leuke man.
Met deze leuke, oude meneer aan het stuur ga ik op reis. Wat een geluk dat ik zo’n genoeglijke chauffeur heb getroffen voor zo’n lange reis. Hij ruikt lekker en hij kijkt lief en hij heeft zelfs gedacht aan mijn koffer. Ik duw mijn billen nog wat dieper in het zachte leer en sluit mijn ogen. Eventjes.
~
Ik word wakker van beweging. Of nee, ik word wakker van een beweging die ophoudt. Ik zit in een vreemde auto, maar de stoel voelt vertrouwd. Zacht. Ik beweeg heen en weer over het zachte leer. Vel op ritselstof op vel. Wat een fijne stoel. Dan weet ik het weer. Ik zit in een auto, want ik ben op reis. Naar Ove.
Het gekke is alleen dat de auto niet meer rijdt. Ik kijk om me heen. Buiten de auto herken ik niets, maar dat is logisch want ik ben op reis. Naast mij zit een oudere heer met zijn handen op het stuur. Waar komt die ineens vandaan? Hij zal de chauffeur wel zijn. Een erg leuke chauffeur, maar dat mag ik niet denken natuurlijk. Ik ben op reis. Naar Ove. Ik moet glimlachen als ik aan Ove denk. De leuke man glimlacht terug.
Lief. Hij lacht lief, maar ook een beetje droevig. De rimpels rond zijn ogen wijzen naar beneden.
‘Zijn we er?’
De man knikt en slikt en aait over mijn wang, laat zijn hand zelfs daar liggen. Ongemanierd misschien, maar ik zeg er niets van omdat hij zo verdrietig kijkt. Het is eigenlijk treurig, zo’n oude man die zomaar de huid aanraakt van een meisje dat hij niet eens kent.
Nu ja, ik heb ook een poosje gesoesd. Misschien zat hij al langer naast me en heeft hij daardoor het gevoel dat hij me goed kent. Je hoort dat vaker, dat oudere mensen een beetje in de war raken.
En het is geen onplezierige man om te zien. Nee, hij is zelfs erg aangenaam om te zien. Een erg leuke man. De huid van zijn hand op mijn wang voelt zacht. Jammer dat ik hem pas opmerk nu we er al zijn.
We zijn er, maar we blijven kennelijk nog even in de auto zitten. Ineens moet ik een beetje giechelen, omdat ik me voorstel hoe zacht de huid van deze man zou voelen. De huid op de rest van zijn lichaam. Hoe de man er zonder kleren uit zou zien. Zou hij net zo’n lang ding hebben als Ove? Zou het gerimpeld zijn? Ove’s ding is nooit gerimpeld, altijd groot en glad en stevig, maar deze man is oud. Het vel om zijn handen zit los, dus misschien is het vel om zijn ding ook gerimpeld.
‘Kom.’
De man duwt me omhoog. Ik had het niet gemerkt, maar terwijl ik over zijn ding fantaseerde, moet ik me naar hem toe hebben gebogen. Mijn hand ligt op zijn broek. Foei, Tilly toch. Schielijk trek ik mijn hand weg. Ongehoord, dat ik vlinders in mijn buik krijg. Van een onbekende man nog wel. Een leuke man, een zachte man, maar oud. En onbekend.
Ik schud mijn hoofd, want ik wil deze leuke man uit mijn hoofd. Ik ben op reis. Naar Ove. We zijn er zelfs al. En de man is trouwens ineens weg. Waarschijnlijk haalt hij mijn koffer uit de auto.
Ik trek aan de hendel om het portier te openen. Het lukt niet. Het lipje beweegt mee, maar de deur blijft dicht. Ik trek eraan. Ik duw het naar voren zo ver ik kan. Zo hard als ik kan. Er krakt iets en ik heb een stuk plastic in mijn hand. Dan gaat de deur ineens toch open.
‘Tilly, wat heb je nu gedaan?’
‘Heeft u mijn koffer?’
‘Je koffer.’ De man zucht, pakt mijn hand en helpt me uit de auto. ‘Straks. We gaan eerst naar binnen om te vertellen dat je er bent.’
Ik kijk achterom. Ik moet onthouden hoe de auto eruitziet en waar hij staat. En ik moet de chauffeur in de gaten houden. Het is een leuke man en hij heeft ervoor gezorgd dat ik veilig ben aangekomen. Dat is erg lief, maar ik wil niet dat hij straks weer wegrijdt. Met mijn koffer.
De man die mij naar Ove heeft gereden, heeft een grote sporttas om zijn schouder geslagen. Hij geeft me een arm. Ik vind het gek om arm in arm met een vreemde te lopen, maar ik ben moe van de reis en het is een leuke man en zijn arm is zacht, dus ik laat het gebeuren. Als ik naar hem opkijk, lacht hij lief en geeft me zelfs een kus.
‘Kom mee, meisje.’
We lopen door een schuifdeur en wachten in een waaierige gang tot de deur achter ons dicht is en een volgende schuifdeur zich opent. Achter de deur staat een mevrouw in een korte, witte jurk, met haar armen wijd. Haar blote onderarmen zitten vol met wratten en de huid van haar handen ziet er ruw uit.
‘Welkom mevrouw van Boven.’
Ze kijkt vriendelijk, maar ik kijk niet terug. Door dat ge-mevrouw voel ik me ouder dan ik ben, haast zo oud als die leuke meneer met wie ik arm in arm loop. Ik ken hem geloof ik niet, maar hij ziet er tenminste lief uit. Ik kruip een beetje dichter tegen hem aan en streel het vel op zijn oude handen. Zou die witte vrouw familie van Ove zijn? Onmogelijk, met zo’n huid. Waar is Ove eigenlijk?
Dan verman ik me. Als je op reis bent moet je je doel in de gaten houden, want voor je het weet ben je verdwaald of word je afgeleid door een witte vrouw met een pokdalige huid.
Ik ben eigenlijk niet meer op reis, want ik ben er. Dat zei iemand zonet nog. Volgens mij die leuke man aan mijn arm. Ik heb mijn doel bereikt. Ik ben er.
‘Ik kom voor Ove.’ Ik kijk de vrouw zo streng mogelijk aan. ‘Zeg hem dat ik er ben, dan haalt deze meneer ondertussen mijn koffer.’

Skin

I’m going on a journey. The man holding the car door open gives me a friendly look. Cute guy. Is he the driver? My right knee creaks slightly as I get in. The car rides low. I’ve never seen such a low-slung car, but it doesn’t matter as the seat position is fine. The door closes automatically. I close my eyes a moment and wiggle my buttocks over the leather upholstery. My skirt rustles between the leather and the skin of my buttocks.
Off I go on a journey. To Ove. I love leather car seats because they feel like my love’s hands. It’s been a long time since I felt his hands, but he sends me a letter each month on little blue sheets of paper. Sometimes he leaves half the page empty. Without pen lines pressed into it, the paper is so deliciously smooth. As smooth and soft as his hands, as the leather. How lovely to go on a journey in a car with such pleasant seats. It makes me feel as if I’m almost there already.
A car door falls shut and behold, now that friendly gentleman is sitting beside me. He inserts the key into the contact. Decisively. I am sure he knows the way and that’s nice, as it’s a long journey. I think. Norway is far away. I think.
I inspect the man from the side. He actually is quite a cute guy. Old, but cute, really cute. I lean a little towards him. He has a delicate scent. He looks to the side and laughs. So sweetly it makes me blush. I don’t much like elderly people, but this gentleman feels good to sit next to. If I weren’t on my way to Ove, I’d feel like flirting with him. I clap my hand to my mouth at the thought. Dear me Tilly!
A giggle remains hidden behind my hand. The cute guy is looking at the road ahead of us, so I can get a better look at him at my leisure. His grey hair, the patches on his temples and the soft skin of his neck. The loose skin of elderly people. Those little patches also appear on his hands on the wheel and there, too, the skin is loose.
Would it be soft? Would he mind if I touched his hand? I place my hand cautiously over his on the wheel. Soft. Strange, that I should feel butterflies in response to this man. The skin on his hand is soft, but surely he’s far too old for me. Moreover I’m on a journey. To Ove. I’m travelling in a strangely familiar car to my lover’s country and I have all his letters with me, so that –
‘My suitcase!’
I pinch the cute guy’s hand hard. The car swerves and I fall against him.
‘Sir, my suitcase. I’m going on a journey.’
‘Don’t worry, Tilly. We’ve brought everything you need.’
The cute guy keeps his gaze firmly on the road. His voice is kind, but doesn’t entirely reassure me. I don’t need much, as I’m travelling to Ove. I only need my suitcase with his letters, with the leaves of blue paper which feel as soft as his skin.
The suitcase is probably somewhere else in the car. I’m not familiar with this car, but cars often have a boot to put things in. In a place where you can’t sit. I open the door, but before I can get out, I’m thrown forward. A sharp band digs into my belly.
‘Tilly! What are you doing?’ The cute guy doesn’t sound so friendly anymore.
‘My suitcase.’
‘Close that door.’ The man reaches over me and does it himself. The sounds outside are instantly quieter. I wait for him to get out and look for my suitcase, but the cute guy presses buttons angrily, then says ‘Right!’ and starts the car again.
‘My suitcase,’ I say yet again. ‘I’m going on a journey.’
‘Your suitcase is in the back,’ the man snaps, then more gently: ‘You scared me, girl.’
He strokes my cheek and his face softens, but I try not to dwell on that. Because I’m on a journey. To Ove. With a cute guy.
I’m going on a journey with this cute old guy at the wheel. What luck to have found such a lovely driver for such a long journey. He smells delicious and he has a kind look in his eye and he even thought of my suitcase. I push my buttocks a little deeper into the soft leather and close my eyes. For a moment.
~
I wake to motion. No, I wake to motion stopping. I’m sitting in an unfamiliar car, but the seat feels familiar. Soft. I move back and forth over the soft leather. Skin on rustling fabric on skin. What a lovely seat. Then I remember. I’m in a car because I’m on a journey. To Ove.
The odd thing is that the car isn’t moving anymore. I look around. I don’t recognise anything outside the car, but that makes sense, as I’m on a journey. An elderly gentleman is sitting beside me with his hands on the wheel. Where has he suddenly sprung from? He must be the driver. A particularly cute driver, but I’m not supposed to be thinking that of course. I’m on a journey. To Ove. I can’t help smiling when I think of Ove. The cute guy smiles back.
Kindly. He has a kind smile, but it’s a little sad too. The wrinkles around his eyes point downwards.
‘Are we there?’
The man nods and swallows and strokes my cheek, even leaves his hand there. Ill-mannered perhaps, but I don’t say anything because he looks so sorrowful. It’s a bit sad really, an elderly man like that touching the skin of a girl he doesn’t even know.
Well ok, I did doze off briefly back there. Perhaps he’s been sitting next to me for quite a while and it’s made him feel like he knows me well. You often hear that kind of thing, elderly people growing a little confused.
And he’s not unpleasant to look at. No, he’s actually a remarkably pleasant sight. A really cute guy. The skin of his hand feels soft on my cheek. Shame I only noticed him now that we’re here.
We’re here, but apparently we’re staying in the car for a moment. Suddenly I can’t help giggling a little, because I’m imagining how soft this guy’s skin would feel. The skin on the rest of his body. How the guy would look without clothes. Would his thingummy be as long as Ove’s? Would it be wrinkly? Ove’s thingummy is never wrinkly, always big and smooth and firm, but this man is old. The skin on his hands is loose, so perhaps the skin on his thingummy is wrinkled too.
‘Come.’
The man pushes me up. I hadn’t noticed, but while I was fantasising about his thingummy, I must have leant towards him. My hand is on his trousers. Dear me, Tilly. Hastily I pull my hand away. Inappropriate, that I should feel butterflies in my belly. In response to a stranger at that. A cute guy, a gentle guy, but old. And a stranger.
I shake my head, because I want to get this cute guy out of my mind. I’m on a journey. To Ove. In fact we’re already here. And actually the man is suddenly gone. He’s probably getting my suitcase out of the car.
I pull on the handle to open the car door. It doesn’t work. The handle moves but the door remains closed. I pull at it. I push it forward as far as I can. As hard as I can. Something cracks and I’m left with a piece of plastic in my hand. Then the door suddenly opens after all.
‘Tilly, now what have you done?’
‘Do you have my suitcase, sir?’
‘Your suitcase.’ The man sighs, takes my hand and helps me out of the car. ‘In a moment. We’ll go in first and let them know you’re here.’
I look back. I have to remember how the car looks and where it’s parked. And I have to keep an eye on the driver. He’s a cute guy and he’s ensured that I arrived safely. That’s really sweet, but I don’t want him to drive off in a moment. With my suitcase.
The man who drove me to Ove has a large sports bag slung over his shoulder. He offers me his arm. I feel silly walking arm in arm with a stranger, but I’m tired from the journey and he’s a cute guy and his arm is soft, so I let it happen. When I look up at him, he laughs kindly and even gives me a kiss.
‘Come with me, girl.’
We walk through sliding doors and wait in a draughty corridor until the door behind us closes and the next sliding door opens. Behind the door stands a woman in a short white skirt, her arms wide. Her bare forearms are covered in warts and the skin on her hands looks rough.
‘Welcome, Mrs van Boven.’
She gives me a friendly look, but I don’t return her gaze. All the Mrs-ing makes me feel older than I am, almost as old as that cute gentleman with whom I’m walking arm in arm. I don’t think I know him, but in any case he looks sweet. I lean in a little closer to him and stroke the skin on his elderly hands. Could that woman in white be a relation of Ove’s? Impossible, with skin like that. In fact, where is Ove?
Then I pull myself together. When you’re on a journey you have to keep your destination in mind, because before you know it you’re lost or distracted by a white woman with pockmarked skin.
I’m not really on a journey anymore, because I’m here. Someone said that just now. I think it was the cute guy beside me. I’ve reached my destination. I’m here.
‘I’ve come for Ove.’ I give the woman my sternest look. ‘Let him know I’m here, while this gentleman fetches my suitcase.’

Foar skriuwers ferbean
fan Nicolien Mizee

Verboden voor schrijvers
fan Nicolien Mizee

No entry to authors
fan Nicolien Mizee

Oerset troch Marga Claus
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
Foar skriuwers ferbean

‘Tagong ferbean foar skriuwers’, stiet der op in grut boerd njonken de yngong fan Hôf fan Eden nûmer 1.
De skriuwer kin it paradys oproppe, mar nea yngean.

As bern ha ik mannich oere yn it paradys tahâlden. Ik wie in net sêd te krijen lêzer. Gjin Japan kin it helje by it Japan út De Stemmenrover, gjin oseaan komt De Bronzen Sleutel benei.
Lêze sa’t ik dat as bern die, dôf en blyn foar de wrâld om my hinne, kin ik net mear. As ik siik bin, gryp ik nei myn stripboeken fan eartiids en dan is it oft ik de earm in lyts eintje troch it stek fan Hôf fan Eden nûmer 1 stekke kin. Koarts en kleurde plaatsjes draaie de tiid werom nei myn bernetiid.

As bern bist kritykleas. Lykas Adam en Eva hast gjin aan fan goed en kwea, fan moade en smaak. De dingen binne sa’t se binne. Sagau’t Eva in hapke fan de apel nimt, tinkt se: wat nuver dat wy gjin klean oan ha! Wat is ús bêd eins ferfelend hurd. En soe dy roazestrúk net better in meter nei links kinne?
It folgjende momint stiet se bûten it paradys.
Yn myn libben kaam de slang binnen yn de foarm fan (nomen est omen) menear Appel, myn ûnderwizer. Hy rôp my oan syn tafel, wiisde op it boek De Vliegende Postbode en frege: ‘Nicolien, do lêst in protte. Hast dit boek lêzen? Wat fynst derfan?’
Ik swei, sprakeleas. Menear Appel hie likegoed op de muorre wize kinnen, of op syn skuon. Wat woe er dat ik sei?
‘Leuk?’ sei ik ûnwis.
Menear Appel stjoerde my werom nei myn tafel.
Ik gong oan myn rekkenwurk mei it gefoel faald te hawwen. En doe kaam der in nije gedachte yn my op: ik fûn De Vliegende Postbode hielendal net in leuk boek! It wie in blomlêzing mei koarte proazafragminten, dy’t allegear gjin ein hiene. Ik ha noch altyd it mier oan soks.
Binnen in minút wie ik in krityske lêzer wurden. Immeen dy’t oardiele, yn plak fan immen dy’t inkeld ûndergie. De klok begûn te tikjen. Ik waard folwoeksen. Paradys ferballe.

Yn it paradys is gjin tiid. Gjin blêd fertoarket, gjin bist ferâlderet, gjin stien slyt. Adam en Eva binne bern. Sagau’t Eva kritysk om har hinne sjocht, stiet se bûten it hek. Se begjint rap te ferâlderjen. Nei de berte fan Kaïn en Abel krijt Eva lêst fan de oergong en Adam fan syn prostaat. Griis en ferronfele sitte se stiif tsjininoar oan, oant it sykheljen stoppet en se oerwoekere wurde troch swammen. Har neigeslacht stridet. Kaïn deadet Abel. Folkeren ûntsteane en ferdwine. In fisk komt út see, evoluearret ta salamander en wurdt in fûgel, in minske. Klomsk sitte de minsken yn harren kâlde grot te wachtsjen op de maitiid. Dan komt der immen oerein.
‘Der wie ris …’ begjint er. Syn stamgenoaten ferjitte honger en kjeld en tiid. Se binne werom yn it paradys. Inkeld de skriuwer stiet derbûten. Hy moat fertelle, skeppe, neitinke, kritysk wêze. Hy ropt it paradys op en stiet der ivich bûten. Wannear’t in oare skriuwer it wurd oernimt, harket er mei in skeane holle en in skeptyske eachopslach. Leuk besocht, tinkt er, mar hy hat in ferkeard perspektyf keazen, hy brûkt te folle grutte wurden en dy kear yn it plot is net oannimlik.

Soe der in tuskenfoarm wêze? In plak der’t it in bytsje paradyslik is? Der’t in bytsje tiid is, mar net tefolle?
Ja, dat plak bestiet. Yn it ryk fan de smurfen is it gers grien en de loft blau. Oergeunst bestiet net, want der binne gjin rangen en stannen, gjin earmoed en rykdom. Elkenien hat deselde namme, draacht itselde pakje en is fan deselde sekse.
De God fan it smurfedoarp, de skriuwer Peyo, hat sa ferstannich west in boaze krêft te skeppen yn de foarm fan tsjoender Gargamel. Mar dy bliuwt bûten it doarp. Troch in magysk krêftfjild is Gargamel net by steat it doarp oait te finen. Dus betinkt Gargamel in list: hy ûntwerpt in smurfinne om twaspjalt ûnder de smurfen te siedzjen.
It plan liket te slagjen. As de smurfinne it doarp ynrint, ûntstiet der rúzje en striid. Mar oars as Eva offeret de smurfinne har op: se ferlit it smurfedoarp en giet om utens wenjen, eastlik fan it doarp. De sûndefal is ôfkeard.

Undanks harren identike nammen en uterlik ha smurfen in eigen identiteit dy’t troch de oaren respektearre wurdt. De loaie smurf is arbeidsûngeskikt, no, dat is dan mar sa. De fûtersmurf lijt ivich oan in poermin sin. Dêr ha se konsideraasje mei.
As de smurfen in winskput fine, binne se bûten harsels fan freugde, oant blykt dat se neat te winskjen ha. Alles is presys goed sa’t it is. Se keare werom nei it doarp, der’t de stjerren boppe de daken tinkelje en de Grutte Smurf harren hoedet en noedet.

Binne der plakken dy’t te fergelykjen binne mei it paradys-light fan it smurfedoarp? Is der foar my, earme skriuwer, in plak dat it paradys benei komt?

Mei de coronapandemy ferlear ik it gefoel foar tiid. Op moandei gong ik lykas wenst nei it swimbad, mar it swimbad wie ticht. Op tiisdei gong ik altyd mei in freondinne kofjedrinken yn de stêd, mar de kafees wiene sluten. Op woansdei die ik de wask, mar ik hoegde net mear te waskjen, ik koe yn deselde klean rûnrinnen bliuwe. Taffelkleden bleauwen yn de kast. Hokker dei wie it? Wie it wykein, fakânsje? It makke net út, want we koene dochs nearne nei ta. Myn optredens waarden ôfsein. Wie dat spitich? Of ek wol maklik? Ek dat wist ik net.
Dreamerich fytste ik troch de stille strjitten nei myn folkstún. Ik swaaide nei myn túnfreonen yn de de fierte. Wy rôpen wat, ferstiene inoar net, makken in gebaar fan machteleazens en gongen oan it wurk, elk op syn eigen lapke grûn.
Ik wie as Adam yn it paradys, allinnich. De beistruken hiene knoppen, de krokussen bloeiden, in klyster song, it bambû rûze. Ek hjir, tocht ik, hearske de Tiid, mar dan stadich. It beantsje ûntkime ûnder de grûn en rjochte him nei it ljocht. Miskien soe in klyster it griene sprútsje út de grûn lûke en pakt wurde troch in foks, dy’t ek wer stjerre soe en nei syn dea troch kraaien en mûzefangers kealplôke, wernei’t maitsen it wurk ôfmakken. Sa gong it. In machtige beweging wie geande, as wie der no neat fan te sjen. God is grut mar gjin keunstner.
Ik krige myn túnstoel, myn termoskanne en in beker en ynstallearre my by de fiver. Op de bemoaze beamstronk siet in kikker. Hy siet deastil, mar ik seach him azemjen. It oansjen fan it op en delgean fan dat lytse kieltsje skodde my wekker út de wêzenleaze sleauwens fan de lêste moannen. In djippe oandwaanlikens luts my troch lichem en siel, as koe ik de azem fan de tiid fiele en mocht ek ik begjinne mei útrinnen. Darwin noch de Grutte Smurf soene my dit gefoel ferklearje kinne, allinnich God, hoe’n bytsje smaak Hy fierder ek hie.
It paradys is in kikkert op in beamstronk.

Verboden voor schrijvers

‘Verboden toegang voor schrijvers’, staat er op een groot bord naast de ingang van Hof van Eden nummer 1.
De schrijver kan het paradijs oproepen, maar nooit betreden.

Als kind ben ik vele uren in het paradijs geweest. Ik was een onverzadigbaar lezer. Geen Japan kan het halen bij het Japan uit De Stemmenrover, geen oceaan benadert die in De Bronzen Sleutel.
Lezen zoals ik als kind deed, doof en blind voor de wereld om me heen, kan ik niet meer. Als ik ziek ben grijp ik naar mijn stripboeken van vroeger en dan is het of ik mijn arm een klein stukje door het hek van Hof van Eden nummer 1 kan steken. Koorts en gekleurde plaatjes draaien de tijd terug naar mijn kindertijd.

Als kind ben je kritiekloos. Net als Adam en Eva heb je geen idee van goed en kwaad, van mode en smaak. De dingen zijn zoals ze zijn. Zodra Eva een hapje van de appel neemt, denkt ze: wat gek dat we geen kleren aan hebben! Wat is ons bed eigenlijk vervelend hard. En zou die rozenstruik niet beter een meter naar links kunnen?
Het volgende moment staat ze buiten het paradijs.
In mijn leven kwam de slang binnen in de vorm van (nomen est omen) meneer Appel, mijn onderwijzer. Hij riep me aan zijn tafel, wees op het boek De Vliegende Postbode en vroeg: ‘Nicolien, jij leest zoveel. Heb je dit boek gelezen? Wat vind jij ervan?’
Ik zweeg, sprakeloos. Meneer Appel had evengoed op de muur kunnen wijzen, of op zijn schoen. Wat wilde hij dat ik zei?
‘Leuk?’ zei ik onzeker.
Meneer Appel stuurde me terug naar mijn tafel.
Ik ging aan mijn rekenwerk met het gevoel gefaald te hebben. En toen kwam er een nieuwe gedachte in me op: ik vónd De Vliegende Postbode helemaal geen leuk boek! Het was een bloemlezing met korte prozafragmenten, die allemaal geen einde hadden. Ik heb daar nog altijd een hekel aan.
Binnen een minuut was ik een kritische lezer geworden. Iemand die oordeelde, in plaats van iemand die slechts onderging. De klok begon te tikken. Ik werd volwassen. Einde paradijs.

In het paradijs is geen tijd. Geen blad verdort, geen dier veroudert, geen steen slijt. Adam en Eva zijn kinderen. Zodra Eva kritisch om zich heen kijkt, staat ze buiten het hek. Ze begint rap te verouderen. Na de geboorte van Kaïn en Abel krijgt Eva last van de overgang en Adam van zijn prostaat. Grijs en gerimpeld zitten ze dicht tegen elkaar aan tot hun adem stopt en ze overwoekerd worden door zwammen. Hun nageslacht strijdt. Kaïn doodt Abel. Volkeren ontstaan en verdwijnen. Een vis komt uit zee, evolueert tot salamander en wordt een vogel, een mens. Rillerig zitten de mensen in hun koude grot te wachten op de lente. Dan staat er iemand op.
‘Er was eens …’ begint hij. Zijn stamgenoten vergeten honger en kou en tijd. Ze zijn terug in het paradijs. Alleen de schrijver staat erbuiten. Hij moet vertellen, scheppen, nadenken, kritisch zijn. Hij roept het paradijs op en staat er eeuwig buiten. Wanneer een andere schrijver het woord overneemt, luistert hij met een schuin hoofd en een sceptische blik. Leuk geprobeerd, denk hij, maar hij heeft een verkeerd perspectief gekozen, hij gebruikt te veel grote woorden en die plotwending is ongeloofwaardig.

Zou er een tussenvorm zijn? Een plek waar het een béétje paradijselijk is? Waar een béétje tijd is, maar niet te veel?
Ja, die plek bestaat. In het rijk der smurfen is het gras groen en de lucht blauw. Jaloezie bestaat niet, want er zijn geen rangen en standen, geen armoe en rijkdom. Iedereen heeft dezelfde naam, draagt hetzelfde pakje en is van dezelfde sekse.
De God van het smurfendorp, de schrijver Peyo, is zo verstandig geweest een boze kracht te scheppen in de vorm van tovenaar Gargamel. Maar die blijft buiten het dorp. Door een magisch krachtenveld is Gargamel niet in staat het dorp ooit te vinden. Dus verzint Gargamel een list: hij ontwerpt een smurfin om verdeeldheid onder de smurfen te zaaien.
Het plan lijkt te lukken. Als de smurfin het dorp binnenloopt, ontstaat er ruzie en strijd. Maar anders dan Eva offert de smurfin zich op: ze verlaat het smurfendorp en vestigt zich elders, ten oosten van het dorp. De zondeval is afgewend.

Ondanks hun identieke naam en uiterlijk hebben smurfen een eigen identiteit die door de anderen gerespecteerd wordt. De luie smurf is arbeidsongeschikt, nou, dat is dan maar zo. De moppersmurf lijdt aan een eeuwig slecht humeur. Daar heeft men consideratie mee.
Als de smurfen een wensput vinden, zijn ze buiten zichzelf van vreugde, tot blijkt dat ze niets te wensen hebben. Alles is precies goed zoals het is. Ze keren terug naar het dorp, waar de sterren boven de daken tinkelen en de Grote Smurf over hen waakt.

Zijn er plekken die te vergelijken zijn met het paradijs-light van het smurfendorp? Is er voor mij, arme schrijver, een plek die het paradijs benadert?

Tijdens de coronapandemie, verloor ik het gevoel voor tijd. Op maandag ging ik gewoonlijk naar het zwembad, maar het zwembad was dicht. Op dinsdag ging ik altijd met een vriendin koffiedrinken in de stad, maar de cafés waren gesloten. Op woensdag deed ik de was, maar ik hoefde niet meer te wassen, ik kon in dezelfde kleren blijven rondlopen. Tafelkleden bleven in de kast. Welke dag was het? Was het weekeind, vakantie? Het maakte niet uit want we konden toch nergens heen. Mijn optredens werden afgezegd. Was dat jammer? Of ook wel makkelijk? Ook dat wist ik niet.
Dromerig fietste ik door de stille straten naar mijn volkstuin. Ik zwaaide naar mijn tuinvrienden in de verte. We riepen iets, verstonden elkaar niet, maakten een gebaar van machteloosheid en gingen aan het werk, ieder op zijn eigen lapje grond.
Ik was als Adam in het paradijs, alleen. De bessenstruiken hadden knoppen, de krokussen bloeiden, een merel zong, het bamboe ruiste. Ook hier, dacht ik, heerste de Tijd, maar dan langzaam. De boon ontkiemde onder de grond en richtte zich naar het licht. Misschien zou een merel het groene sprietje uit de grond trekken en gepakt worden door een vos, die ook weer zou sterven en na zijn dood door kraaien en buizerds kaalgeplukt zou worden, waarna maden het werk afmaakten. Zo ging het. Een machtige beweging was gaande, al was er nu niets van te zien. God is groot maar het is geen kunstenaar.
Ik pakte mijn tuinstoel, mijn thermoskan en een beker en installeerde me bij de vijver. Op de bemoste houtstronk zat een kikker. Hij zat doodstil, maar ik zag hem ademen. De aanblik van het op en neer gaan van dat kleine keeltje, schudde me wakker uit de wezenloze versuffing van de laatste maanden. Een diepe ontroering trok door mijn lichaam en ziel, alsof ik de adem van de tijd kon voelen en ook ik mocht beginnen uit te botten. Darwin noch de Grote Smurf zouden mij dit gevoel kunnen verklaren, alleen God, hoe weinig smaak Hij verder ook had.
Het paradijs is een kikker op een boomstronk.

No entry to authors

‘No entry to authors,’ it says on a large sign beside the entrance to no. 1 Garden of Eden.
The writer can evoke paradise, but never enter it.

As a child, I spent many an hour in paradise. I was a voracious reader. No Japan can live up to the Japan from De Stemmenrover, no ocean comes close to the one in De Bronzen Sleutel, two of my favourite Suske & Wiske comics.
I can no longer read the way I did as a child, deaf and blind to the world around me. When I’m ill, I reach for my old comic books and feel I can at least stick my arm through the gate of no. 1 Garden of Eden. Fever and coloured panels turn the clock back to my childhood.

As a child, you’re uncritical. Like Adam and Eve, you have no idea about good and evil, trends and tastes. Things are the way they are. As soon as Eve takes a bite of the apple, she thinks to herself: how weird that we’re not wearing clothes! That bed of ours is really rather hard. And hadn’t we better move that rose bush a few feet to the left?
Next thing she knows, she’s standing outside paradise.
The serpent entered my life in the form of (nomen est omen) Mr Appel, my teacher. He summoned me to his desk, pointed to De Vliegende Postbode and asked: ‘You read a lot, Nicolien. Have you read this book? What do you make of it?’
I was silent, speechless. Mr Appel could have pointed to the wall, or to his shoe, for all it mattered. What did he want me to say?
‘I like it?’ I said tentatively.
Mr Appel sent me back to my desk.
I turned to my sums feeling that I’d fallen short in some way. Then a new thought popped into my head: I didn’t like The Flying Postman at all! It was an anthology with brief snippets of prose, all of them without a proper ending. It’s something I hate to this day.
In the space of a minute I’d become a critical reader. Someone who judged rather than someone who merely absorbed. The clock started ticking. I grew up. Paradise no more.

There is no time in paradise. Leaves don’t wither, animals don’t grow older, rocks don’t wear. Adam and Eve are children. As soon as Eve takes a critical look around, she finds herself outside the gate. She ages fast. Following the birth of Cain and Abel, Eve suffers with the menopause and Adam with his prostate. Grey and wizened, they sit huddled together until they stop breathing and are overgrown with fungi. Their descendants fight. Cain murders Abel. Tribes come and go. A fish emerges from the sea, evolves into a salamander and becomes a bird, a human. The humans sit shivering in their cave, waiting for spring. Then someone gets to his feet.
‘Once upon a time …,’ he begins. His fellow tribespeople forget hunger, cold and time. They’re back in paradise. Only the writer stands outside. He has to narrate, create, think, be critical. He evokes paradise and is forever excluded from it. When another writer takes over, he listens with his head tilted and a sceptical look in his eyes. Nice try, he thinks, but he’s chosen the wrong perspective, uses too many big words and that plot twist is implausible.

Could there be an intermediate form? A place that’s a little bit paradisal? A place with a little bit of time, but not too much?
Yes, that place exists. In the realm of the Smurfs, the grass is green and the sky is blue. Jealousy doesn’t exist, because there are no social classes, no rich and poor. Everybody carries the same name, wears the same outfit, has the same sex.
The God of Smurf village, the writer Peyo, was wise enough to create an evil force in the shape of Gargamel. But the wizard is kept outside the village. A magic spell stops him from ever finding it. And so Gargamel thinks up a ruse: he creates Smurfette to sow discord among the Smurfs.
The plan seems to be working. Smurfette’s arrival in the village leads to trouble and strife. But unlike Eve, Smurfette sacrifices herself: she leaves Smurf village and moves elsewhere, east of their settlement. The fall has been avoided.

Despite their identical names and appearances, the Smurfs have their own identities, which are respected by the others. Lazy is work-shy – oh well, never mind. Grouchy is a perpetual sourpuss. They’re tolerant towards that.
When the Smurfs come across a wishing well, they’re beside themselves with joy, until they realise that they have nothing to wish for. Everything is just right the way it is. They return to the village, where the stars twinkle above the rooftops and Papa Smurf watches over them.

Are there any places that are comparable to the paradise-lite of Smurf village? Is there a place for me, poor writer, that comes close to paradise?

During the coronavirus pandemic I lost all sense of time. On Mondays I always went swimming, but now the pool was shut. On Tuesdays I used to go for coffee with a friend, but the cafés were all closed. On Wednesdays I did my laundry, but there was nothing to wash. I could wear the same clothes over and over. Tablecloths remained unused. What day was it? Was it the weekend, a holiday? Not that it mattered, because there was nowhere to go. My appearances were cancelled. Was that a shame? Or kind of convenient? Again, I couldn’t tell.
In a dream state, I cycled along the empty streets to my allotment. I waved at my gardening friends from afar. We yelled something, failed to understand each other, shrugged with helplessness and set to work, each on his or her own plot of land.
I was like Adam in paradise, alone. The currant bushes had budded, the crocuses were in bloom, a blackbird was singing, the bamboo rustling. Here too, I thought to myself, Time passed, albeit slowly. The bean germinated underground and grew towards the light. Perhaps a blackbird would pull the green stalk from the soil and get caught by a fox, which in turn would die and be picked clean by crows and buzzards before maggots would finish the job. That’s how it goes. A powerful movement was underway, even though none of it was visible right now. God is great, but they’re no artist.
I grabbed my garden chair, my thermos flask and a mug and made myself comfortable beside the pond. A frog sat on a mossy tree trunk. It was very still, but I could see it breathe. The sight of that tiny throat going up and down jolted me from the mind-numbing stupor of the past few months. A wave of emotion swept through my body and soul, as if I could feel the breath of time and I too was allowed to come into bud. Neither Darwin nor Papa Smurf could explain this feeling to me, only God, however little appetite I have for Him.
Paradise is a frog on a tree stump.

Wjukken
fan Berber Bouma

Vleugels
fan Berber Bouma

Wings
fan Berber Bouma

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Tet Rozendal
Wjukken

Sûnt har man ferstoarn wie, hie Janke in parkyt. Net dat Durk sa’n prater west hie, mar hy liet dochs in stilte achter. It fûgeltsje koe dy mei syn kwetterjen goed folje. Eins wie it bist in waarm wolkom; it spruts har nea tsjin en it eamele net, sels net as syn fuorbakje leech wie. Al moast dat lêste ek net te lang duorje fansels.

Janke siet faak njonken it kouke dat se foar it rút delsetten hie, njonken de foto fan Durk. No en dan die se it doarke iepen en mocht Jan, sa’t se it griene fûgeltsje neamd hie, troch it hûs fleane. De earste kearen fladdere er by it rút op, drok besykjend der út te kommen, mar Janke hâlde de ruten en doarren goed ticht. Allinnich yn ’e keuken stie in lyts rútsje iepen, dat se soarge der ekstra goed foar de tuskendoar altyd ticht te hâlden.
Nei in skoftsje wende Jan. De parkyt kaam ta rêst, fleach rûntsjes troch de keamer en skarrele oer de tafel.
‘Pas op, dy kofje is hyt!’ rôp Janke doe’t Jan yn ’e buert fan har kopke kaam. Mar de fûgel naam de muoite net op de râne sitten te gean. Hy hie mear ynteresse yn har telefyzjegids, dêr’t er mei syn snaffel lytsje gatsjes yn prikte. En yn it fûgelsnobbersguod dat Janke by de bistewinkel foar him kocht. Koarn siet der op dy lytse staafkes, en huning en fruit. It bist wie der mâl fan en stode der altyd fuort op ôf as se wer nije foar him klear lei.

Se hienen it goed, Janke en Jan. Fansels miste se Durk noch, mar mei it fûgeltsje fielde se stadichoan wat lok weromkommen.
Mar doe kaam die iene dei. Hoe’t it krekt gien wie, begriep Janke noch altyd net, mar it feit wie dat Jan mei har meifleach nei de keuken. Hie se der mei har gedachten net by west? Janke wist it net, mar se seach al hoe’t har fûgel streekrjocht nei it iepen rútsje fleach en binnen in pear tellen bûten wie.
Gau iepene se de balkondoar. ‘Jan!’ rôp se. ‘Jan, kom werom!’
Mar hoe hurd en fol oertsjûging Janke ek rôp, Jan kearde net en socht in plakje bûtendoar.

Dêr siet se, njonken it lege kouke. Durk seach har fan de fotolist ôf laitsjend oan, mar Janke lake net mear. No’t se ien kear wend wie oan it sjongen fan har parkyt, klonk it tikjen fan de klok har fiersten te lûd.
It duorre dan ek net lang foar’t se op ’e fyts stapte en nei de bistewinkel ried, dêr’t se in nij, blau fûgeltsje útsocht. Se krige it mei yn in lyts doaske, dat se hoeden yn ’e fytstas lei. Thús liet se har oanwinst, Lútzen, los yn ’e kou. It bist moast wenne en fladdere wyld hinne en wer, mar Janke glimke tefreden. Sy wist: it soe wol goed komme tusken de fûgel en har.

En se krige gelyk. Lútzen wie noch oanhankliker as Jan west hie. Nei in skoftsje rûn it bist net allinnich oer de tafel, it kaam sels by har op ’e hân en op it skouder sitten. As sy har middeisiten iet, siet Lútzen op ’e râne fan har board en hapte stikjes griente mei.
Nei it iten die se gauris in knipperke yn ’e stoel. Op ’e moaie dagen kaam Lútzen by har lizzen, socht in plakje yn har hals. Earst fielde it kribeljen fan de fearkes tsjin har hûd frjemd oan, mar it waard al gau eigen. Lútzen fertroude har, woe by har wêze en sy hie wer ien om har leafde oan te jaan.
Janke wie grutsk. ‘Sjochtst wol, Durk,’ sei se tsjin de foto yn ’e finsterbank. ‘Ik rêd my ek wol sûnder dy!’

It wie op in sneon dat Janke har nei it middeisiten eefkes deljoech. Lútzen socht syn plakje wer op, lekker knus tsjin syn baaske oan. Tegearre dienen se de eagen ticht, in skoftsje mar, dan koenen se aansen de middei wer oan.
Doe’t Janke lykwols wekker waard, wie it stil yn ’e hûs. Se seach om har hinne, mar Lútzen siet net yn syn kou. Logysk, want niiskrekt lei er noch by har. Mar wêr wie er no? Janke eage de keamer troch. Durk lake nei har út ’e finsterbank wei, mar har fûgeltsje koe se net ûntdekke. Pas doe’t se oerein kaam fielde se wat, dêr, by har bil. Janke huvere fan wat se yn ’e stoel lizzen seach: in bewegingleas, lyts hoopke fearren. Lútzen, har leave Lútzen wie dea.

De hiele middei stoarre Janke foar har út. Lútzen lei op tafel, mei de eachjes ticht en de poatsjes yn ’e loft. Se koe it net opbringe him fuort te smiten, mar wist likemin wat se wol mei him oan moast. Begrave? Se hie net iens in tún, lit stean in skeppe!

De oare deis naam Janke in beslút. Lútzen krige in loftbegraffenis ûnder de rodendrum yn it park. Dêrnei fytste se fuort troch nei de bistewinkel. Ien kear noch soe se in parkyt keapje, ien fûgeltsje soe se noch in kâns jaan har lok werom te bringen, mar dizze kear soe se it oars oanpakke.
Alles die Janke der oan om de risiko’s op in betiid ferlies fan Doede ta in minimum te beperkjen. De ruten bleaunen ticht, ek yn ’e keuken. En foar it knipperke soe se middeis nei de sliepkeamer ferhúzje. Al wat yn har macht lei om te soargjen dat Doede, de lytse leave skat, sa lang as mooglik by har bliuwe soe.
No wie it de beurt oan har parkyt.
Se pakte har skjirre en naam it bist út it doaske op ’e skoat. Eefkes gie har blik noch nei de finsterbank. Wie it ferbylding of seach se echt in meilydsume blik efter Durks glimkjende gesicht?
Se skodholle en konsintrearre har wer op de skjirre yn har hân. Koart aaide se Doede oer syn kopke. Doe knipte se foarsichtich, my de tonge in lyts eintsje ta de mûle út fan konsintraasje, ien foar ien de wjukjes ôf.

Vleugels

Sinds haar man was overleden, had Janke een parkiet. Niet dat Durk zo’n prater was geweest, maar hij liet toch een stilte achter. Het vogeltje kon die met zijn gekwetter goed vullen. Eigenlijk was het beestje een warm welkom; het sprak haar nooit tegen en zeurde niet, zelfs niet als zijn voerbakje leeg was. Al moest dat laatste natuurlijk niet te lang duren.

Janke zat vaak naast het kooitje, dat ze voor het raam had neergezet, naast de foto van Durk. Af en toe maakte ze het deurtje open en mocht Jan, zo had ze het groene vogeltje genoemd, door het huis vliegen. De eerste paar keer fladderde hij tegen het raam, verwoed proberend eruit te komen, maar Janke hield ramen en deuren zorgvuldig gesloten. Alleen in de keuken stond een klein raampje open, dus paste ze extra goed op dat ze ook de tussendeur dichthield.
Na een poosje raakte Jan gewend. De parkiet kwam tot rust, vloog rondjes door de kamer en scharrelde wat over de tafel.
‘Kijk uit, die koffie is heet!’ riep Janke toen Jan te dicht bij haar kopje kwam. Maar de vogel nam niet eens de moeite om op de rand te gaan zitten. Hij was meer geïnteresseerd in de televisiegids, waar hij met zijn snavel kleine gaatjes in prikte. En in de vogelsnoepjes die Janke voor hem kocht bij de dierenwinkel. Graan zat er op die kleine staafjes, en honing en fruit. Het beest was er dol op en stoof er altijd direct op af wanneer ze weer nieuwe voor hem klaarlegde.

Ze hadden het goed, Janke en Jan. Natuurlijk miste ze Durk nog, maar met het vogeltje voelde ze langzaam maar zeker wat geluk terugkomen.
Maar toen kwam die ene dag. Hoe het precies was gegaan, begreep Janke nog steeds niet, maar feit was dat Jan met haar mee vloog naar de keuken. Had ze haar gedachten er niet helemaal bij gehad? Janke wist het niet, maar ze zag wel hoe haar vogel regelrecht naar het open raampje vloog en binnen een paar tellen buiten was.
Vlug deed ze de balkondeur open. ‘Jan!’ riep ze. ‘Jan, kom terug!’
Maar hoe hard en overtuigend Janke ook riep, Jan keerde niet om en zocht een plekje buiten.

Daar zat ze, naast het lege kooitje. Durk keek haar vanuit het fotolijstje lachend aan, maar Janke lachte niet meer. Nu ze eenmaal gewend was aan het zingen van haar parkiet, klonk het tikken van de klok veel te luid.

Het duurde dan ook niet lang of ze stapte op de fiets en reed naar de dierenwinkel, waar ze een nieuw, blauw vogeltje uitzocht. Ze kreeg het mee in een klein doosje, dat ze voorzichtig in haar fietstas legde. Thuis liet ze haar aanwinst, Lútzen, los in de kooi. Het beestje moest wennen en fladderde wild heen en weer, maar Janke glimlachte tevreden. Zij wist: tussen haar en de vogel zou het wel goedkomen.

En ze kreeg gelijk. Lútzen was nog aanhankelijker dan Jan. Na een poosje liep het beestje niet alleen over de tafel, het kwam zelfs op haar hand en op haar schouder zitten. Wanneer zij haar middageten at, zat Lútzen op de rand van het bord en hapte stukjes groente mee. Na het eten deed ze vaak een dutje in haar stoel. Op mooie dagen kwam Lútzen bij haar liggen, zocht een plaatsje in haar hals. Eerst voelde het kriebelen van de veertjes tegen haar huid wat eigenaardig, maar al gauw raakte ze eraan gewend. Lútzen vertrouwde haar, wilde bij haar zijn en zij had weer iemand om haar liefde aan te geven.
Janke was trots. ‘Zie je wel, Durk,’ zei ze tegen de foto in de vensterbank. ‘Ik red mij ook wel zonder jou!’

Het was op een zaterdag dat Janke na het middageten even ging slapen. Lútzen zocht zijn plekje weer op, lekker knus tegen zijn baasje aan. Samen deden ze hun ogen dicht, eventjes maar, dan konden ze er straks weer tegenaan.
Echter, toen Janke wakker werd, was het stil in huis. Ze keek om zich heen, maar Lútzen zat niet in zijn kooitje. Logisch, want daarnet lag hij nog bij haar. Maar waar was hij dan? Janke speurde de kamer af. Durk lachte naar haar vanaf de vensterbank, maar haar vogeltje kon ze niet ontdekken. Pas toen ze overeind kwam voelde ze iets, daar, bij haar dijbeen. Janke rilde van wat ze in de stoel zag liggen: een bewegingloos klein hoopje veren. Lútzen, haar lieve Lútzen, was dood.

De hele middag staarde Janke voor zich uit. Lútzen lag op de tafel, met zijn oogjes dicht en zijn pootjes in de lucht. Ze kon het niet opbrengen om hem weg te gooien, maar wist ook niet wat ze dan wel met hem aan moest. Begraven? Ze had niet eens een tuin, laat staan een schep!

De volgende dag nam Janke een besluit. Lútzen kreeg een luchtbegrafenis onder de rododendron in het park. Daarna fietste ze meteen door naar de dierenwinkel. Nog één keer zou ze een parkiet kopen, nog één vogeltje zou ze de kans geven haar weer gelukkig te maken, maar deze keer zou ze het anders aanpakken.

Janke deed er alles aan om de risico’s op een voortijdig verlies van Doede tot een minimum te beperken. De ramen bleven dicht, ook dat in de keuken. En voor haar middagdutje zou ze voortaan naar de slaapkamer gaan. Alles wat in haar macht lag deed ze om ervoor te zorgen dat Doede, die lieve kleine schat, zo lang mogelijk bij haar zou blijven.
Nu was het de beurt aan haar parkiet.
Ze pakte de schaar en nam het beest uit het doosje bij haar op schoot. Heel even ging haar blik naar de vensterbank. Was het verbeelding, of zag ze echt een medelijdende blik achter het glimlachende gezicht van Durk?
Ze schudde haar hoofd en concentreerde zich weer op de schaar in haar hand. Kort aaide ze Doede over zijn kopje. Toen knipte ze voorzichtig, met haar tong een eindje uit de mond van concentratie, één voor één zijn vleugeltjes af.

Wings

Since her husband’s death, Janke had a parakeet. Not that Durk had been much of a talker, but he still left a silence. The bird was able to fill it with his twittering. In fact, the creature was a welcome addition to her home; he never contradicted her and he didn’t complain, not even when his food bowl was empty – although that shouldn’t be allowed to go on for too long, of course.

Janke often sat beside the cage, which she had placed by the window, next to Durk’s photograph. Now and then she opened the door, and Jan – which was what she had named the little green bird – was allowed to fly through the house. The first few times, he fluttered against the window, desperately trying to escape, but Janke was careful to keep the windows and doors closed. There was just one small open window in the kitchen, so she made extra sure that she shut the connecting door.
After a while, Jan got used to the situation. The parakeet calmed down, flew around the living room and walked across the table.
‘Look out! That coffee’s hot!’ Janke cried when Jan came too close to her cup. But the bird did not even bother to perch on the edge. He was more interested in the TV guide, which he poked little holes in with his beak. And in the bird treats that Janke bought for him at the pet shop. The little sticks had grain on them, honey and fruit. The bird loved them and always headed straight for them whenever she put new ones out for him.

They had it good together, Janke and Jan. She still missed Durk, of course, but with the bird, slowly but surely, she felt a little happiness returning.
But then it happened. Janke still did not understand exactly how it came about, but the fact was that Jan flew with her into the kitchen. Had she been distracted? Janke didn’t know, but she did see her bird flying straight for the open window and – in a matter of seconds – he was outside.
She threw open the balcony door. ‘Jan!’ she shouted. ‘Jan, come back!’
But no matter how loudly and persuasively Janke shouted, Jan did not turn back but instead flew off to find a place in the open air.

There she sat, next to the empty cage. Durk looked out at her from the photo frame, with a smile on his face, but Janke wasn’t smiling anymore. Now that she had grown used to her parakeet’s singing, the ticking of the clock was far too loud.

So, before long, she climbed onto her bike and cycled to the pet shop, where she picked out a new, blue bird. They gave her a little box to take it home in, which she carefully placed in her pannier. At home, she released Lútzen, her new acquisition, into the cage. The little creature needed some time to get used to it and fluttered wildly back and forth, but Janke gave a contented smile. She knew that it was going to work out between her and the bird.

And she was right. Lútzen was even more affectionate than Jan. After a while, the little bird not only walked across the table, but he would also come and sit on her hand and her shoulder. When she ate her lunch, Lútzen sat on the edge of the plate and pecked at bits of vegetable. When she had finished, she often took a nap in her chair. On nice days, Lútzen came to lie with her, snuggling into her neck. The tickling of the feathers against her skin felt a little strange at first, but she soon became accustomed to it. Lútzen trusted her, wanted to be with her and she had someone to give her love to again.
Janke was proud. ‘You see, Durk,’ she said to the photograph on the windowsill. ‘I’m doing fine without you!’

It happened on a Saturday, when Janke went for a nap after lunch. Lútzen headed for his usual spot, cuddled up cosily to his owner. Together they closed their eyes, just for a little while, and then they could get on with the rest of the day.
However, when Janke woke up, it was quiet in the house. She looked around, but Lútzen wasn’t in his cage. That made sense – he’d been lying with her just now. But where was he? Janke scoured the room. Durk smiled at her from the windowsill, but there was no sign of her bird. It was only when she got up that she felt something, there, by her thigh. Janke shivered when she saw what was lying in the chair: a motionless little pile of feathers. Lútzen, her dear Lútzen, was dead.

All afternoon, Janke sat there, staring ahead. Lútzen lay on the table, his eyes shut and his little legs up in the air. She couldn’t bring herself to throw him away, but she had no idea what else to do with him. Bury him? She didn’t even have a garden, let alone a shovel!

The next day, Janke came to a decision. Lútzen would have a sky burial under the rhododendron in the park. Then she would ride her bike straight to the pet shop. She would buy a parakeet one more time, she would give one more bird the chance to make her happy again, but this time she would handle it differently.

Janke was going to do all she could to minimise the risks of losing Doede before his time. The windows would stay shut, including the one in the kitchen. And she would go to the bedroom for her afternoon nap from now on. She would try everything in her power to make sure that Doede, the little darling, would stay with her for as long as possible.
Now it was her parakeet’s turn.
She picked up the scissors and moved the bird out of the box and onto her lap. For a second, her gaze went to the windowsill. Was it her imagination, or could she really see a look of pity on Durk’s smiling face?
She shook her head and focused again on the scissors in her hand. She gave Doede’s head a little stroke. Then carefully, the tip of her tongue poking out of her mouth with concentration, one after the other, she snipped off his wings.

It sûzjen dêrbinnen
fan Inge Schilperoord

Het suizen daarbinnen
fan Inge Schilperoord

The Murmuring Within
fan Inge Schilperoord

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Brecht Wassenaar
It sûzjen dêrbinnen

Bûten wie it blau en koel, de twivelige oere tusken ljocht en tsjuster wêrop’t alles mooglik is. Yn de badkeamer brânde it lampke fan de babyfoan, glânzen de tegels. Noch hiel eefkes foar’t ik him ophelje soe foar syn badsje. Ik lei myn holle yn ’e nekke, tearde myn hannen iepen en die koart de eagen ticht. As ik wist hoe, soe ik bidde om ferjouwing foar wat komme soe.
Ik stie by it bernebad sa’t ik oan de kaai stien hie. Sa faak deroan tocht om dêr de rivier yn te gean. By de kromme stobbewylch dy’t fier oer it wetter hong. Myn lichem dêr deryn glide litte, noch even de oerhingjende tûken omklamje, en my dan stadich sakje litte oant it wetter him boppe myn holle sleat.
Stoarm wie der noch mar krekt. Ik koe doe al neat mear. In pear wiken earder wie hy út my glibbere, en hie de betsjoening ferbrutsen. Tsjin alle beloften yn, wie ik wer allinnich. Altyd as Ewald thúskaam, soarge ik dat Stoarm yn de boks lei. Mei stoffen blokken, sêfte boekjes en spuidoekjes om him hinne. En dat ik derneist siet en lake, ek al foel der neat te laitsjen en bleau it oan de oare kant fan it rút tsjuster. De maitiid wie in iere dea stoarn. Hieltyd klonk de sombere roffel fan de rein dy’t mar net ophâlde woe. Oeral yn ’e hûs hong de weemeitsjend swiete lucht fan de molke dy’t mar út my kaam, dy’t tsjin myn hûd, myn boarsten, triuwde, nei bûten woe mar dy’t Stoarm wegere te drinken.
De blauwe oere wie feilich, de bêste tiid foar syn bad. Ewald wie ûnderweis nei hûs. Ik helle Stoarm fêst út ’e keamer, it wetter fan it badsje wie waarm. Noch even, heity komt aansten thús.
Ik sette de muzyk oan om alles wat ik hearde te oerstimmen. Lou Reed, Perfect Day. Fuortendaliks wie ik wer by Julia. Myn leave, leave Julia. De iennige út it gesinsferfangend tehûs mei wa’t ik myn boartersguod dielde. Ek al woe se altyd itselde dwaan. As it oan har lei boarten wy alle dagen mei myn plestik pop mei dy hiel ljochtblauwe eagen. Oefenje foar letter. Oanklaaie, hierboarstelje. Mar ik dûnse leaver. Allinnich, of meielkoar, yn it park achter it tehûs. Ik dûnse mei de útwaaierjende hazzenútbeammen, de nuete kastanjes dy’t dêr yn de hurde grûn groeiden. Myn earmen krekt soepele, bûchsume tûken. It gerêststellende sûzjen fan it bloed yn myn earen.

Mar dy woansdeitemiddeis wie Ewald nei in kongres, it soe let wurde. Op de blauwe oere hie ik it badsje fol dien, mar kaam wer net yn beweging. Hold him allinnich mar fêst, stevich tsjin myn boarst oan en seach hoe’t de loft ferkleure. Wat letter stie ik mei de rêch nei him ta in fleske te meitsjen. Hy lei sêfte lûdsjes te meitsjen yn ’e boks, mei syn holtsje nei my ta draaid. Ynienen fielde ik dat er my oan it besjen wie. Al in hiel skoft. Ik draaide my om en in skok gie troch myn lichem. Syn eagen wienen sa oars as dat ik se koe. Nerveus struts ik it hier út myn gesicht, makke myn rêch rjocht en gie fierder mei de poeiermolke. Dat kin net. Hy wie te jong om sa te sjen. Ik tilde him op, syn lyfke sa licht, mar syn spieren spand. Hy beweegde amper en ik rjochte myn blik op syn krún. ‘Kom mar jonge.’ Longerich klamme er syn hantsjes om de flesse en hy begûn daliks, hast agressyf, te drinken, syn blik no even op ûneinich. De lampe boppe ús striele helwyt en ik seach de ljochtboarne glinsterjen yn syn each.
Hy dronk as wie er úthongere, syn boarst skokkend en pompend, en ik stie deastil, as wienen de soallen fan myn sloffen oan ’e flier fêstlime. Mei al myn oandacht seach ik nei him. Nei de krêft fan syn slokken, it klokken fan syn hals en nei it geve, blanke fan syn holtsje, it dûns yn syn nekke. Nei alles dat sa moai wie, mar dêr’t ik neat mei te krijen hie. In ûnbekende pop dy’t yn myn earmen lei.
Hy moast nei syn keamer. No. Wer op bêd moast er. Wer op bêd moast ik. Mar dochs stelde ik it út. Noch even. Ik woe even dy oar wêze, tsjin better witten yn, dy goede mem. Wat bewize oan de amper sichtbere gedaante yn it donkere oerflak fan it rút. Ik bin in mem, besocht ik. Ik bin in mem dy’t mei har bern by it rút stiet en súntsjes wurdsjes yn syn hals blaast. Mar ik blaasde neat, ik sei neat, der kaam neat. Ik stapte tichterby, seach de trochweakke tún yn, dêr’t de rein alle kleur út wei slein hie, en nei mysels yn it swarte glês, ûnbeweechlik, en al hast ferdwûn.
Doe’t ik myn blik wer op Stoarm rjochte, seach ik dat hy de eagen ek wer opslein hie. Syn blik fêstklonken yn mines. Ik ferstive, in ier op myn foarholle begûn te triljen. Dêrachter dreaunen de freeslikste gedachten. En hy seach se. Hy seach wa’t ik wie. Syn wangen en foarholle waarden sa read as it blêd fan in eskdoarn. Syn gjalp wie koart en yslik en gie oer yn in gierend gûlen sa’t ik dat noait earder heard hie. Ik wist it fuortdaliks: dit wie syn oanklacht. Wat hy seach hie in fonk yn him oanstutsen dy’t noait mear útgean soe.

Mar no stean ik hjir, en is it goed. De earste bledsjes falle. Ik fiel dat se harren ferset opjouwe en harren losmeitsje. Opmerksum sjoch ik se nei en tink: ja, no bin ik ôf. Sa is it moai. De bledsjes binne sa tin. In suchtsje, in koeltsje en dêr geane se, ien foar ien draaie se om harren eigen as oant se yn alle kalmte de ierde reitsje, dêr’t se fergean sille.

‘Ik kin dit net,’ rôp ik dy jûns yn panyk nei Ewald. Hy pakte my beet, omklamme myn triljende hannen en seach my oan, de eagen ta spleetsjes knypt en de lippen strak opelkoar. ‘Och leave pop. Do joust dysels te min tiid.’ Hy joech my in slok fan syn tee. En dêrnei sei er, mei in licht lûd, mar mei oplutsen skouders: ‘Fansels kinsto dit.’ Dat it in hiele omskeakeling wie sei er, en hy begûn in lang ferhaal oer hormoanen. Oer de húsdokter. En dat ik miskien dochs noch ris nei dy psychiater gean moast. Wylst er prate, bûgde er him in lyts bytsje nei foaren, sadat it lampeljocht de sydkant fan syn holle beskynde. Noait earder seach ik sa dúdlik de spieren fan syn hals, de weagjende groffe pezen, dy’t út syn skouders wei oan syn holle ta rûnen, syn rêstich klopjende ieren. Syn krêft hie wat dat like ysbaarlik wie as gerêststellend. Sûnder my soe it better gean.

Dat wie april. Yn maaie kaam de earste dream. Ik sliepte amper, mar as de sliep kaam, kamen ek de dreamen. De simmer wie al wekker wurden en plakte oan myn eachlidden. Myn lichem ûnder in stolp fan swijende hjitte. Miskien lei ik op bêd. Mei alle ruten iepen. Miskien wie ik yn ’e tún. Ynienen koe ik my wer oereinjaan en foar’t ik it wist beweegde ik betochtsum troch sêfte, meijaande lucht. Myn fingers skodde ik los, twigen dy’t har kromje, mar dy’t net brekke kinne. Nergens wjerstân. Myn teannen skeaten de grûn yn oan ûneinige djipten ta. As fansels glieden se troch sompige ierde en fûnen har plak yn holten dy’t op harren wachten.

Wêr’t ik no wenje, mar in meter as tsien fierderop, is Stoarm frij fan my. En ik fan mysels. Hjir stean ik oeren, dagen, moannen stil en dochs sjoch ik alles. De hiele tún. It tichte bosk dêrachter. Myn hiele libben. Elkenien dy’t my leaf is, is by my. Sels de deaden libje wer. Se sitte yn it lûdleaze twirjen fan it grien. De ljochtgiel glimmende bledsjes. Sa moai dat ik derfan gûle wolle soe. As ik dat koe. Mar gûle kin ik net mear.
En wêr’t ik no stean binne Ewald en Stoarm altyd by my. Sûnder pine. Gewoan yn ús hûs. Flakby. Tsjinoer my. Ik sjoch de tafel, de bank, it bêd. Sjoch Ewald yn ’e gong. Hy giet troch de knibbels en lûkt ús bern syn jaske út, tilt him heech op. Prakket mei in bûgde rêch grienten trochelkoar. Lêst him foar by in lyts ljochtsje. Dan stoppet er Stoarm yn en docht sûnder te wifeljen it lampke út om oan de oare kant fan de gong, yn de wenkeamer, de krante te lêzen. Hy kontrolearret net ien kear oft er noch wol sykhellet.
Fan wêr’t ik no stean bin ik einlings echt by Stoarm. Wat in gelok. By myn bern wêze. Myn soan, myn leafling, myn ferljochte geast, myn wûnder. Alle jûnen bûch ik my yn in stil rûzjen nei him oer en lústerje nei syn sêft snoarkjende azemjen. Ik bliuw de hiele nacht by him. Ynein is er, fan alles wat er dy deis leard hat, fan wat it libben no al fan him easket, en ik widzje him yn de beskermjende ljochtkring fan syn nachtlampke, kribelje syn ljochtblonde krolhierkes. Dat wat krekt in finger is past no presys yn it geultsje yn syn nekke, dat rint fan syn hiergrins oant de ferdikking op it plak dêr’t syn rêchbonke begjint. Hiel sêft krassend krabbelje ik him dêr. Myn aaien kalmearret him. Sliep, popke, sliep. Dêr bûten …

It moaiste oan wêr’t ik no stean, is dat de tiid net mear bestiet.
It is hast krekt as doe, doe’t Stoarm him noch yn my ferskûle. Hy dobbere om yn myn súntsjes klotsende waarmte, tegearre dagenlang omswalkjend troch bosken, dunen en parken. Alle tiid hie ik. Op myn gemak tekene ik myn favorite beammen nei, line foar line, en lei myn ear tsjin harren stammen oan om se dêrbinnen sûzjen te hearren. Sinkend ferdwinend yn weake, al mar útdijende tiid, oant der neat oars mear bestie as de ritmes fan sopstreamen, sykheljen, oerlûkende skaden, ljocht en tsjuster.

Wêr’t ik no bin, bin ik ek wer mei Julia. Sa’t it bedoeld wie. Allinnich wy twaen. Gjinien dy’t ús symmetry fersteure soe. Mear hie ik ek net nedich. Mear koe ik net oan. Wy studearje wer, ús libben bestiet opnij út dy einleaze rige dagen dy’t gedachteleas ynelkoar oerrinne. Wy baaie yn de wielde fan de ferfeling, it ferdwalen. Doarmje troch tichte bosken, trochkruse Europa, mei de fjildgids dendrology yn ús hannen. Optein sette wy krúskes by de moaiste beammen. Wy ûntdekke dat it yndividuën binne. Allegearre like prachtich. Hieltyd wer is der in nij skepsel dat him oan ús iepenbieret.
Op dy tochten begûnen de gedachten dêr’t ik allinnich har oer fertelde. Hoe’t ik ôfwêzich de krante lies, it nijs folge, rampen en oanslaggen seach, en tocht: in linebeam, in esk, in reade kornelle, sy sille soks noait dwaan. Dat ik tocht oan alle kennis dy’t se besieten en dy’t wy noait begripe soenen. De iik kin fiifhûndert jier wurde as er wol en ûnder de grûn gûnzet it fan de beammegeheimen. Yn it tsjuster stekke se harren kilometerslange, glêde woartelstelsels nei elkoar út en fertelle se elkoar alles.
De gedachten kamen as weagen, foaral as ik werom wie yn de stêd. Hieltyd wer dy skok. Sokke skiere gesichten, yn harsels keard. Oeral reklames, felle ljochten. En dochs wie alles dof. Kafees, flats, kantoargebouwen. In hopeleas doalhôf fan stien en stiel.

Dat der terapyen besteane, hie de psychiater sein, dy’t harren effekt bewiisd hawwe. De nijste techniken. De wurkingsmeganismen wurde ûnderboud mei sifers. Se prate mei in heldere stim, en it hechte weefsel fan har wurden ljochte op. It wie sa ferblynjend dat je, as je der even net om tochten, neat oars mear sjen koenen. Mar dat jilde allinnich foar oaren. Foar Ewald dy’t neist my siet, syn skouders wer heech, in hân dy’t dy fan my besocht te pakken. Mar ik seach út it rút en seach nei de grutske stammen fan de beammen. Seach in plataan mei in bledderjende bast en myn rêch begûn te jokjen.

Dy jûns lei ik op bêd. Syn hannen gienen foar it earst yn moannen wer oer myn lichem. Hy flústere yn myn ear dat alles goed kaam. Ik hold syn holle beet. Oer syn rêch seach ik nei bûten, nei de tûken fan de Acer pseudoplatanus yn de omlisting fan it finster. Yn myn ferbylding tikken harren punten freegjend tsjin it glês. Ik tocht oan alle soarten skors dy’t ik sjoen, field, bewûndere ha. De iene kear hurd en stiennich, dan wer sêft en bleek. Hast sûnder flekjes, plakjes of ûntsieringen, of krekt fol mei knobbelige útgroeisels, en loskommende skulfers. Allegear azemje se folsleinens. Untwurpen oant yn de perfeksje.

Het suizen daarbinnen

Buiten was het blauw en koel, het onbestemde uur tussen licht en donker waarop alles mogelijk is. In de badkamer brandde het lampje van de babyfoon, glansden de tegels. Nog heel even tot ik hem zou halen voor zijn badje. Ik draaide mijn hoofd in mijn nek, vouwde mijn handen open en sloot een kort moment mijn ogen. Als ik wist hoe, zou ik bidden om vergiffenis voor wat ging komen.
Ik stond bij het kinderbad zoals ik aan de kade had gestaan. Zo vaak gedacht daar de rivier in te gaan. Bij de kromme knotwilg die tot ver over het water hing. Mijn lichaam er daar in laten glijden, nog even de overhangende takken omklemmen, en me dan langzaam laten zakken tot het water zich sloot boven mijn hoofd.
Storm was er nog maar net. Ik kon toen al niets meer. Een paar weken eerder was hij uit mij geglibberd, en had de betovering verbroken. Tegen alle beloftes in, was ik weer alleen. Altijd als Ewald thuiskwam, zorgde ik dat Storm in de box lag. Omringd door stoffen blokken, zachte boekjes, spuuglapjes. En dat ik ernaast zat en lachte, ook al viel er niets te lachen en bleef het aan de andere kant van het raam donker. De lente was een vroege dood gestorven. Telkens klonk de sombere roffel van de regen die maar niet wilde ophouden. Overal in huis hing de weemakend zoete lucht van de melk die maar uit mij kwam, die tegen mijn huid, mijn borsten, duwde, naar buiten wilde maar die Storm weigerde te drinken.
Het blauwe uur was veilig, de beste tijd voor zijn bad. Ewald was onderweg naar huis. Ik haalde Storm vast uit de kamer, het water van het badje was warm. Nog even, papa komt zo thuis.
Ik zette de muziek aan om alles wat ik hoorde te overstemmen. Lou Reed, Perfect day. Meteen was ik weer bij Julia. Mijn lieve, lieve Julia. De enige uit het gezinsvervangend tehuis met wie ik mijn speelgoed deelde. Ook al wilde ze altijd hetzelfde doen. Als het aan haar lag speelden we elke dag met mijn plastic pop met die hele lichtblauwe ogen. Oefenen voor later. Aankleden, haren borstelen. Maar ik danste liever. Alleen, of samen, in het park achter het tehuis. Ik danste met de uitwaaierende hazelaars, de tamme kastanjes die hier in de harde grond groeiden. Mijn armen net soepele, buigzame takken. Het geruststellende suizen van het bloed in mijn oren.

Maar die woensdagmiddag was Ewald naar een congres, het zou laat worden. Op het blauwe uur had ik het badje gevuld, maar kwam weer niet in beweging. Hield hem alleen maar vast, stevig tegen mijn borst geklemd en keek hoe de lucht verkleurde. Wat later stond ik met mijn rug naar hem toe een flesje te maken. Hij lag zachte geluidjes te maken in de box, en had zijn hoofdje mijn kant opgedraaid. Opeens voelde ik dat hij me aan het bekijken was. Al een hele tijd. Ik draaide me om en een schok trok door mijn lichaam. Zijn ogen waren zo anders dan ik ze kende. Nerveus streek ik het haar uit mijn gezicht, strekte mijn rug en ging verder met de poedermelk. Het kan niet. Hij was te jong om zo te kijken. Ik tilde hem op, zijn lijfje zo licht, maar zijn spieren aangespannen. Hij bewoog nauwelijks en ik richtte mijn blik op zijn kruin. ‘Kom maar jongen.’ Gretig klemde hij zijn handjes om de fles en hij begon meteen, haast agressief, te drinken, zijn blik nu even op oneindig. De lamp boven ons straalde helwit en ik zag de lichtbron glinsteren in zijn oog.
Hij dronk alsof hij uitgehongerd was, zijn borst schokkend en pompend en ik stond doodstil, de zolen van mijn sloffen als aan de vloer gelijmd. Ademloos keek ik naar hem. Naar de kracht van zijn slokken, het klokken van zijn hals en naar het gave, blanke van zijn hoofdje, het dons in zijn nek. Naar alles dat zo mooi was, maar waar ik niets mee te maken had. Een onbekende pop die in mijn armen lag
Hij moest naar zijn kamer. Nu. Terug naar bed moest hij. Terug naar bed moest ik. Maar toch stelde ik het uit. Nog even. Ik wilde even die ander zijn, tegen beter weten in, die goede moeder. Iets bewijzen aan de nauwelijks zichtbare gestalte in het donkere oppervlak van het raam. Ik ben een moeder, probeerde ik. Ik ben een moeder die met haar kind bij het raam staat en zachtjes woordjes in zijn hals blaast. Maar ik blies niks, ik zei niks, er kwam niks. Ik stapte dichterbij, keek de doorweekte tuin in, waar de regen alle kleur uit had weggeslagen, en naar mezelf in het zwarte glas, onbeweeglijk, en al haast verdwenen.
Toen ik mijn blik weer op Storm richtte, zag ik dat hij ook zijn ogen weer had opgeslagen. Zijn blik vastgeklonken in de mijne. Ik verstarde, een ader in mijn voorhoofd begon te trillen. Daarachter dreven de meest afgrijselijke gedachten. En hij zag ze. Hij zag wie ik was. Zijn wangen en voorhoofd werden zo rood als het blad van een esdoorn. Zijn gil was kort en ijselijk en ging over in een gierend huilen zoals ik nooit eerder had gehoord. Ik wist het meteen: dit was zijn aanklacht. Wat hij zag had een vonk in hem ontbrand die nooit meer zou doven.

Maar nu sta ik hier, en is het goed. De eerste blaadjes vallen. Ik voel ze hun verzet opgeven en zich losmaken. Aandachtig kijk ik ze na en denk: ja, nu ben ik af. Zo is het mooi. De blaadjes zijn zo dun. Een kriebeltje, een briesje en daar gaan ze, een voor een draaien ze om hun eigen as tot ze in alle kalmte de aarde raken, waar ze zullen vergaan.

‘Het gaat niet,’ riep ik die avond in paniek naar Ewald. Hij pakte me vast, omklemde mijn trillende handen en keek me aan, kneep zijn ogen samen, net als zijn lippen. ‘Lieverd toch. Je geeft jezelf te weinig tijd.’ Hij gaf me een slok van zijn thee. En daarna zei hij, met lichte stem, maar met opgetrokken schouders: ‘Natuurlijk kun je dit.’ Dat het een hele omschakeling was zei hij, en hij begon een heel verhaal over hormonen. Over de huisarts. En dat ik misschien toch nog eens naar die psychiater moest gaan. Terwijl hij praatte, boog hij zich een fractie naar voren, zodat het lamplicht zijn hoofd van opzij bescheen. Nooit eerder zag ik zo duidelijk de spieren van zijn hals, de golvende grove pezen, die zich strekten vanuit zijn schouders tot zijn hoofd, zijn rustig kloppende aderen. Zijn kracht had iets even afschrikwekkends als geruststellends. Zonder mij zou het beter gaan.

Dat was april. In mei kwam de eerste droom. Ik sliep nauwelijks maar als de slaap kwam, kwamen ook de dromen. De zomer was al ontwaakt en kleefde aan mijn oogleden. Mijn lichaam onder een stolp van zwijgende hitte. Misschien lag ik in bed. Met alle ramen open. Misschien was ik in de tuin. Opeens kon ik me weer oprichten en voor ik het wist bewoog ik bedachtzaam door zachte, meegevende lucht. Mijn vingers schudde ik los, twijgen die zich krommen, maar die niet kunnen breken. Nergens weerstand. Mijn tenen schoten de grond in tot oneindige diepten. Als vanzelf gleden ze door drassige aarde en vonden hun plek in holtes die op ze wachtten.

Waar ik nu woon, niet meer dan een tiental meter verderop, is Storm vrij van mij. En ik van mezelf. Hier sta ik uren, dagen, maanden stil en toch zie ik alles. De hele tuin. Het dichte bos daarachter. Mijn hele leven. Iedereen die me lief is, is bij mij. Zelfs de doden leven weer. Ze zitten in de geluidloze wervelingen van het loof. De lichtgeel glimmende blaadjes. Zo mooi dat ik er van zou willen huilen. Als ik dat kon. Maar huilen kan ik niet meer.
En waar ik nu sta zijn Ewald en Storm altijd bij me. Zonder pijn. Gewoon in ons huis. Vlakbij. Tegenover mij. Ik zie de tafel, de bank, het bed. Zie Ewald in de gang. Hij gaat door zijn knieën en trekt ons kind zijn jasje uit, tilt hem hoog op. Prakt met gebogen rug groenten door elkaar. Leest hem voor bij een klein lichtje. Dan dekt hij Storm toe en knipt zonder aarzeling het lampje uit om aan de andere kant van de gang, in de woonkamer, de krant te lezen. Hij controleert niet een keer of hij nog wel ademt.
Van waar ik nu sta ben ik eindelijk echt bij Storm. Wat een geluk. Bij mijn kind zijn. Mijn zoon, mijn lieveling, mijn verlichte geest, mijn wonder. Elke avond buig ik me in een stil ruisen naar hem over en luister naar zijn zacht snurkende adem. Ik blijf de hele nacht bij hem. Uitgeput is hij, van alles wat hij die dag heeft geleerd, van wat het leven nu al van hem eist, en ik wieg hem in de beschermende lichtkring van zijn nachtlampje, kriebel zijn lichtblonde krulhaartjes. Dat wat net een vinger is past nu precies in het geultje in zijn nek, dat loopt van zijn haargrens tot de verdikking waar zijn ruggengraat begint. Heel zacht krassend krabbel ik hem daar. Mijn aaien kalmeert hem. Slaap kindje, slaap. Daar buiten …

Het mooiste aan waar ik nu sta, is dat de tijd niet meer bestaat.
Het is bijna net als toen, toen Storm zich nog in mij schuilhield. Hij dobberde rond in mijn zachtjes klotsende warmte, samen dagenlang rondzwervend door bossen, duinen en parken. Alle tijd had ik. Op mijn gemak tekenende ik mijn favoriete bomen na, lijn voor lijn, en legde mijn oor tegen hun stammen om ze daarbinnen te horen suizen. Verzinkend in weke, almaar uitdijende tijd, tot er niets anders meer bestond dan de ritmes van sapstromen, ademhaling, voorbijtrekkende schaduwen, licht en donker.

Waar ik nu ben, ben ik ook weer met Julia. Zoals het bedoeld was. Alleen wij tweeën. Niemand die onze symmetrie zou verstoren. Meer had ik ook niet nodig. Meer kon ik niet aan. We studeren weer, ons leven bestaat opnieuw uit die eindeloze reeks dagen die gedachteloos in elkaar overgaan. We wentelen ons in de weelde van de verveling, het verdwalen. Dolen door dichte bossen, doorkruisen Europa, met de veldgids dendrologie in onze handen. Opgetogen zetten we kruisjes bij de mooiste bomen. We ontdekken dat het individuen zijn. Stuk voor stuk even prachtig. Steeds weer is er een nieuw schepsel dat zich aan ons openbaart.
Tijdens die tochten begonnen de gedachten waar ik alleen haar over vertelde. Hoe ik afwezig de krant las, het nieuws keek, rampen en aanslagen zag, en dacht: een linde, een es, een rode kornoelje, zij zullen zoiets nooit doen. Dat ik dacht aan alle kennis die ze bezitten en die wij nooit zouden begrijpen. De eik kan vijfhonderd jaar worden als hij wil en onder de grond zoemt het van de bomengeheimen. In het donker strekken ze hun kilometerslange, gladde wortelstelsels naar elkaar uit en vertellen ze elkaar alles.
De gedachten kwamen als golven, vooral als ik terug was in de stad. Steeds weer die schok. Zulke weggetrokken gezichten, in zichzelf gekeerd. Overal reclames, felle lichten. En toch was alles dof. Cafés, flats, kantoorgebouwen. Een hopeloos doolhof van steen en staal.

Dat er therapieën bestaan, had de psychiater gezegd, die hun effect hebben bewezen. Geavanceerde technieken. De werkingsmechanismen worden onderbouwd met cijfers. Ze sprak met een heldere stem, en het hechte weefsel van haar woorden lichtte op. Het was zo verblindend dat je, als je een moment niet oplette, niets anders meer kon zien. Maar dat gold alleen voor anderen. Voor Ewald die naast me zat, zijn schouders weer hoog, een hand die die van mij probeerde te pakken. Maar ik keek uit het raam en keek naar de trotse stammen van de bomen. Zag een plataan met een bladderende bast en mijn rug begon te jeuken.

’s Avonds lag ik in bed. Zijn handen gingen voor het eerst in maanden weer over mijn lichaam. Hij fluisterde in mijn oor dat alles goed kwam. Ik hield zijn hoofd vast. Over zijn rug keek ik naar buiten, naar de takken van de Acer pseudoplatanus in de omlijsting van het raam. In mijn verbeelding tikten hun punten vragend tegen het glas. Ik dacht aan alle soorten schors die ik heb gezien, gevoeld, bewonderd. De ene keer hard en stenig, dan weer zacht en bleek. Haast zonder vlekjes, plekjes of ontsieringen, of juist vol knobbelige knoesten, en loskomende schilfers. Stuk voor stuk ademen ze perfectie. Volmaakt ontworpen.

The Murmuring Within

Outside it was cool and blue, the indeterminate hour between light and dark when everything is possible. In the bathroom the baby monitor was on: its light shining, the tiles gleaming. Just a little longer and I’d go and get him for his bath. I leant my head back, opened my hands and closed my eyes for a moment. If I knew how, I’d pray for forgiveness for what was going to happen.
I stood next to the baby bath the way I’d stood on the waterside. I’d thought of going into the river there so many times. Next to the bent pollard willow that leans out over the water. Lowering my body in, gripping the overhanging branches for a moment, then letting myself sink slowly until the water closes over my head.
Storm had only just arrived and I was already exhausted. A few weeks earlier he’d slithered out of me, breaking the enchantment. Despite all the promises, I was alone again. I always made sure Storm was in the playpen whenever Ewald was due home. Lying on his back surrounded by bibs, soft blocks, cloth books. With me sitting next to him and smiling, even if there was nothing to smile about and the other side of the window stayed dark. Spring had died a premature death. The constant gloomy drumming of never-ending rain. The house full of the sickly-sweet smell of the milk that kept leaking out of me, pressing against my skin, swelling my breasts, trying to get out, but which Storm refused to drink.
The blue hour was safe, the best time for his bath. Ewald was on his way home. I got Storm out of the bedroom in preparation. The water in the baby bath was the right temperature. Just a little bit longer, Daddy will be home soon.
I put on music to drown out everything I could hear. Lou Reed, ‘Perfect Day’. It immediately took me back to Julia. Dear sweet Julia. The only kid I shared my toys with at the home. Even though she always wanted to do the same thing. If it was up to her we’d have only ever played with my plastic doll with the exceptionally pale blue eyes. Practising for later. Dressing her, brushing her hair. But I preferred dancing. Alone or together. In the park behind the home. I danced with the spreading hazels and the chestnut trees that grew there in the hard ground. With arms like supple, flexible branches. The reassuring murmur of blood in my ears.

But that Wednesday afternoon Ewald had gone to a conference. He was going to be late. I’d filled the bath for the blue hour, but stalled. I just held him tight, pressing him to my breast and watching the sky change colour. A little later I was standing with my back to him to make a bottle. He was making quiet little sounds in the playpen, and had turned his head towards me. Suddenly I felt like he was watching me. That he had been watching me for quite a while. I turned and a shock passed through my body. His eyes were so different from how I knew them. Nervously I brushed my hair away from my face, straightened my back and carried on with the formula. It wasn’t possible. He was too young to watch things. I picked him up, his body so light, but his muscles tense. He was hardly moving and I concentrated my gaze on the crown of his head. ‘Here you go.’ He clamped his greedy hands around the bottle and immediately began drinking, almost aggressively, now staring into space. The overhead lamp was shining brightly and I saw its reflection glinting in his eye.
He drank as if famished, his chest jerking and pumping and I stood deathly still, as if the soles of my slippers were glued to the floor. Breathlessly, I looked at him.  The power of his gulps, the glugging of his throat, the down on the back of his neck and the perfect whiteness of his little head. Looking at all these things that were so beautiful but had nothing to do with me. An unfamiliar doll in my arms.
He had to go back to his room. Now. Back to bed. I had to go back to bed. But I put it off. Just a little longer. I wanted to be that other woman, despite knowing better, I wanted to be the good mother. To prove something to the scarcely visible figure in the dark surface of the window. I am a mother, I tried, I am a mother standing at the window with her child and gently breathing out little words against his throat. But I wasn’t breathing out anything, I didn’t say anything, nothing came. I stepped closer, looking at the saturated garden, which the rain had leached all the colour out of, and at myself in the black glass, motionless and almost vanished already.
When I turned back to Storm I saw that he was looking up again. His eyes fixed on mine. I stiffened. An artery in my forehead began quivering. Floating behind it were the most horrific thoughts. And he saw them. He saw who I was. His cheeks and forehead turned as red as a sycamore leaf. His scream was short and icy and turned into a shrieking howl I’d never heard before. I knew at once: this was his accusation. What he had seen had sparked a fire in him that would never be extinguished.

But now I’m standing here and it’s alright. The first leaves are falling. I feel them giving up and letting go. I follow them with my eyes and think: yes, now I’m free. It’s beautiful like this. The leaves are so thin. The slightest itching, a breeze and they’re off, spiralling one after the other until they calmly reach the earth, where they will rot away.

‘I can’t do it,’ I shouted at Ewald that night. He grabbed me, held my trembling hands tight and looked at me, screwing up his eyes and his lips too. ‘Sweetheart, come on. You’re not giving yourself enough time.’ He gave me a sip of his tea. And then he said, in a light-hearted voice but with his shoulders bunched up, ‘Of course you can do it.’  It was a massive adjustment, he said, and launched into a long story about hormones. About the GP. And that I might have to go see a psychiatrist after all. While talking, he bent forward a fraction, so the lamp lit his head from the side. Never before had I seen his neck muscles so clearly, the movement of the robust sinews that stretched from his shoulders to his skull, his calmly throbbing arteries. His strength was horrifying and reassuring at once. Without me things would be better.

That was April. In May I had the first dream. I hardly slept, but when sleep came, the dreams came too. The summer had already woken and was stuck to my eyelids. My body under a dome of silent heat. Maybe I was in bed. With all the windows open. Maybe I was in the garden. Suddenly I could sit up again and before I knew it I was moving through soft, yielding air. I shook out my fingers, twigs that can bend but not break. No resistance anywhere. My toes plunged deep into the ground, sliding smoothly through sodden earth and nestling into the hollows that awaited them.

Where I now live, no more than a dozen metres further along, Storm is free of me. And I am free of myself. I stand here motionless for hours, days, months, yet see everything. The whole garden. The thick wood beyond it. My whole life. Everyone I love is here with me. Even the dead have come back to life. They are in the noiseless swirling of the foliage. The gleaming, pale yellow leaves. So beautiful it could make me weep. If I could. But I can’t cry anymore.
And where I am now standing Ewald and Storm are always with me. Without pain. In our house. Close by. Across from me. I see the table, the couch, the bed. Ewald in the hall. He squats down to take off our child’s coat, lifting him up. Bends over a plate to mash vegetables. Reads to him by dim lamplight. Then he tucks Storm in and without hesitating turns off the lamp to read the newspaper across the hall in the living room. He doesn’t check once to see if he’s still breathing.
From where I am now standing I am at last truly with Storm. What a joy. Being with my child, my son, my darling, my enlightened soul, my miracle. Every evening I bend over him in my quiet rustling and listen to his gently snoring breath. I stay with him all night. He is exhausted from everything he has learnt that day, the demands life is already putting on him, and I rock him in the protective circle of his nightlight, tickling his little blond curls.  That which is just like a finger now fits exactly in the hollow in the back of his neck that runs from his hairline to the bulge where his backbone begins. I scratch him there very gently. My stroking calms him. Rock-a-bye baby…

The most beautiful thing about where I am now is that time no longer exists.
It’s almost like before, when Storm was still sheltering inside me. He floated in my gently sloshing warmth as we spent days wandering woods, dunes and parks together. I had all the time in the world. I could relax while drawing my favourite trees, line by line, pressing my ear to their trunks to listen to the murmuring within. Sinking into flaccid, ever-expanding time, until nothing existed but the rhythms of flowing sap, breath, passing shadows, light and dark.

Where I am now I am with Julia again too. The way it was meant to be. Just the two of us. Nobody to disturb our symmetry. All I ever needed. All I was up to. We are students again, again our lives consist of an endless series of days merging thoughtlessly together. Wallowing in the luxuriance of boredom, of getting lost. Wandering through thick forests, crisscrossing Europe with the dendrology guidebook in our hands. Delighted to tick off the most beautiful trees. Discovering that they’re individuals. Every one magnificent. Always another new creature revealing itself to us.
During those expeditions the thoughts I didn’t tell anyone but her about began. How I could absent-mindedly read the newspaper or watch the news, see disasters and attacks, and think, a linden, an ash, a red dogwood, they’d never do anything like that. I’d think of all the knowledge they possess that we will never understand. The oak can live to five hundred if it wants to and the earth below the surface is humming with secrets. In the dark the trees reach out to each other across kilometres with their smooth root systems and they tell each other everything.
The thoughts came in waves, especially when I was back in the city. Always with a shock. Such averted faces, inward-looking. Advertisements everywhere, bright lights. And everything dull all the same. Bars, flats, office buildings. A hopeless labyrinth of steel and stone.

There are therapies, the psychiatrist said, that have proven effective. Advanced techniques. Scientifically supported methods. She spoke in clear tones and the tight tissue of her words shone. It was so dazzling that if you weren’t careful, you would be blinded. But that only applied to others. To Ewald sitting next to me, his shoulders up again, a hand trying to grab mine. But I stared out of the window at the trees’ proud trunks. The sight of a plane with peeling bark made my back itchy.

That night I was lying in bed. For the first time in months, his hands slid over my body. He whispered in my ear that it would all work out. I held his head. Over his back I stared at the branches of the Acer pseudoplatanus framed by the window. In my imagination their tips tapped out a question on the glass. I thought of all the kinds of bark I have seen, felt, admired. Some hard and stony, others soft and pale. Almost without stains, spots and blemishes, or flaking and full of knots and gnarls. Every one sheer perfection. Immaculately designed.

Spongengalop
fan Mariken Heitman

Spongengalop
fan Mariken Heitman

True to Form
fan Mariken Heitman

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Roos van de Wardt

Ynsprutsen troch Janneke Brakels
Spongengalop

De frou waard midden yn ’e nacht wekker. Earst fernaam sy it wekker wêzen, pas dêrnei murk sy wêrom. Pine hie har wekker makke. Lykas graaide der in fierste grutte hân nei yngewanten, lykas ûntweide dy har as farsk sketten wyld. Se tocht oan donkere organen, bluodderich fleis. In ûnbepaald skoft lang fersette se har tsjin it geweld – dat se blykber sels fuortbrocht – mei wanhopige beswarringen en in domme hân op it troffen gebiet. Mar der wie gjin hâlden oan, se sprate de eagen wiid iepen, draaide har op har rêch en dêrnei op har side, krulle harsels by einbeslút op. De helpeleaze, weake dielen ynsletten troch in koai fan rêch en skonken. Waardeloas. Se grypte krampachtich in hânfol bêdeguod en knypte, kreunde, switte, nettsjinsteande de huverige nacht. De oandrang ynienen om har terms te leegjen sette har yn beweging. Foaroerbûgd en mei in earm tsjin har búk, as koe se wat tsjinhâlde, stroffele se nei bûten mar berikte it húske net op ’e tiid. Se die har behoefte as in bist, yn ’e hoksen oan ’e râne fan it hiem. De ferromming duorre koart, se koe noch krekt nei binnen krûpe, kokhalse en spuide, in pear kear efterinoar. Nei siken happend kroep se fuort fan har eigen kjitte, sonk drekt dêrnei yninoar. It skouder foel hurd op ’e flier, krassende neilen klonken oer it hout. Smoargens of splinters lieten los. My likefolle, wie har lêste tins.
De pine hie fan har wûn, hie sels sûnder omhaal eangst ûntmantele. Der wie gjin lûd, gjin rook, gjin ljocht of tsjuster. De pine regearde en de pine hie hjir al earder west. Hy koe dit lichem, in âlde kunde. It tsjinwurkjen fan koarte doer, de besetting bernespul. Yn crescendo ferdielde de pine him oer alle lichemsparten sadat sels teannen en hierwoartels itselde songen, hurd en sûnder dynamyk. De pine woe net wat yngewikkelds, syn fersyk wie dea-ienfâldich. De pine woe omtinken. Krekt as fjoer sûgde er alles nei him ta. Die der fierders neat mei, belune net en transformearre net. Twong inkeld ôf.
Hjir, sjoch nei my. Ik bin pine. Ik kin dy alles jaan en noch makliker ôfpakke. Ik wiskje dy út. Wêrom? Ik wol datst nei my sjochst. Sjoch my, bliuw. Dêrom haw ik alles útskeakele, dyn langstmen, dyn tinken, dyn tiid. Ik moast wol en sis no sels: ek bêst lekker toch, sa wêzenleas. Do bist pine, hearlik ienfâldich. Sûnder oansjen des persoans hjit ik dy mar ien ding: direkte tawijing. Sjoch. Jou my oerjefte. Do hást gjin pine, do bist. Ah, dat is al better, do letst op. Mear freegje ik net dus neam my net in alles-easker. Do bist nimmen en nimmen hat neat te jaan. Braaf, do sjochst. Wa ast bist? Pine. Do en ik binne gelyk. De rest fan dy is ferdwûn, wei. Ferromming mei, ik sil it gjinien trochfertelle. Sis my no mar nei: ik bin pine. Ik bin pine. Ik bin –

Harrejasses, wiete poaten, Benedictus hie der in smoarge hekel oan. Fan it plakken fan syn fel oant de kjeld dy’t him yn ’e fuotten kroep en fan dêrút nei boppe truts, syn hert berikte en trochsangere nei syn brein. De iennige flek op dizze fan dauwe trochweakke moarntiid. Drave, dat wie de bêste remeedzje en dat wie it eins altiten. Fan de beamwâl ôf gong er yn spongengalop de hichte ôf, wylst er tajoech oan dy loksillige spierjokte, krêftich ôfsette mei de efterpoaten, de taangiele foarpoaten simpelwei folgen. Yn ’e moarnsskimer ferdwynde rûs, tekenen kontoeren har skerper ôf en boppedat, de lûden begrypte er better. Want nettsjinsteande de faasje heinden syn leppelearen alles op: kriskrassende flearmuzen, in heech yn ’e loft sirkeljende ûle en ûnder syn galoppearjende fuotten de nea ophâldende, piipjende ferstuivering fan fjildmuzen yn har ûntelbere hoaltsjes, mantsjes dy’t inkeld draafden op ’e flecht, de tragyk fan ûngedierte. It hege gers wie syn maat, it iepene en slute him efter him as in libbene tunnel. Oh hearlik draven! Neat, sels fleanen net, koe better wêze as dit. Under folge er de rin fan de beek, berikte it gerslân en joech einlings ta oan it rammeljen yn syn búk. It sêfte gers folle syn mage en út en troch ûnderbruts er syn kôgjen om in poat drûch te likken. Sa brocht er de iere moarn troch en pas doe’t de ljurken heech yn ’e loft begûnen te jeuzeljen en ûnder syn fuotten it reauntsjen fan de kerfdieren klonk, fûn er it tiid. Yn in draf koerste er op it komelkersspultsje ta fierderop, op ’e syk nei biten en koal. Hy kroep troch de strewellen, berikte de tún en rûkte dat der eat net yn ’e oarder wie. Sittend op ’e efterpoaten naam er de situaasje yn him op. De doar fan it hûs stie waachwiid iepen, dochs kringele út ’e skoarstien gjin reek. De hinnen keakelen oerémis in wurdebrij sûnder syntaksis. Troch in ûnfoege nijsgjirrigens grepen, kaam er rinnende tichterby, de leppelearen stiif omheech, en die in blik nei binnen.
God, dêr giet ien dea, tocht Benedictus by it sjen fan wa’t dêr lei.

Mei-ienen die de frou de eagen iepen en seach rjocht yn dy fan de hazze, dy’t siet op syn machtige efterein. Sa wyt, syn fel, en syn eagen grut as ikels. Foar’t se der in twadde tins oan wije koe, bruts it besef troch dat der wat hiel oars geande wie. Wichtiger as dizze wite hazze yn har hûs, syn gnuven en it eventuele eangjen. Se sweve – soks moast it wol wêze – se fielde har omwuolle troch in sereen ôfwêzich wêzen fan eat. De flier dy’t har sa sûnder muoite droech, de koele wyn dy’t troch it doarsgat kaam, de sinne dy’t in stripe oer har antlit luts: de pine wie fuort. Waarme pudding – oars koe se it net neame – de ynhâld fan har holle. Fierders hie se it frij kâld en sûnder oan ’e hazze te tinken, hise se harsels stinnend op en wankele op ûnfêste fuotten nei it bêd, luts de tekken oant de kin ta en rille geloksillich. De wite hazze, seach se troch har wimperhierren, hie gjin poat ferset. Allinne syn noas knipte sûnder ophâlden. Alles goed en wol, har pineleaze steat wie folle nuverder. Ja, de striesek wie hearlik sêft en se waarme stadichoan op mar wat nofliker oft se hjir lei, wat boazer se waard. Alles wie har ôfpakt, krekt sa’t de pine it foarsein hie. Neat woe se mear dwaan hjoed, net sopsiede of flierfeie. Neat wie der te fielen ek, gjin honger, toarst of oare liiflikheden. Inkeld dy stumperige loksilligens. De hazze rûn hoeden op har ta, syn neilen tikken op ’e flier. Fan tichterby seach se syn spjalte lippe en syn fel, dy’t yn werklikheid út in grut tal tinten wyt bestie. Wie dit dan it heechst helbere, hjir te lizzen, ferlost fan wil en langstme?

‘Dêr biste wer’, sei se. It wie de earste kear dat se tsjin de hazze prate. Nei eltse pine-oanfal dûkte it dier op, wachte dan yn it gat fan ’e doar wylst se grimmitich nei it plafond stoarre. Hy waard mei in rabiaat fernoegen negeard. Bannich mei it tellen fan balken, miste se it momint wêrop’t er him ôfjoech, tagelyk mei de geloksfla yn har holle. Wat har dreau wie wrake. Net him, net de boadskipper, mar de pine woe se straffe. Dwers troch har bedwelme steat seach se nammentlik sa klear as wat wêr’t it allegear op útkomme moast. Ferjitnis, mei as it sûkelaadsje op ’e oranjekoeke dat se jubeljend dit saneamde nirwana fan de ôfkearde ûndergong binnendûnsje soe. Oer har deade lyk. In dolk yn har búk, in knibbel op har kiel: dat die de pine mei har. Júst wannear’t se belies joech liet er har gean, easke der tankberens foar werom. Se hie net folle, in teheistere liif, dizze klinte. Mar dit hie se ek en dit hold se fol: se liet har net omkeapje, fersmiet dat leageneftich lok.
De hazze joech noch hieltyd gjin sjoege, ek it knippen fan syn noas hold ûnfersteurber oan.
‘Do wolst gewoan krekt itselde. Omtinken, sa is it dochs? En foar in ingel biste likegoed fierstente lyts.’
Simpele sjut, tocht Benedictus, ik hoech dyn omtinken net, wat ik wol is draven en as bewiis foar syn berettens likke er wat boarsthierren glêd. Om’t se blykber útpraat wie, sakke er troch syn poaten en wachte. Fertard troch lulkens hold se it oant de middei út, liet se in sucht en slute de eagen. In taaien ien wie it wol, fûn Benedictus. Hy tearde de tekken wat werom, sprong neist har op bêd, struts him út oer syn folle lingte en wrotte, treau dat lichem neist him oan ’e kant. It joech net mei of treau werom. Se wrakselen mei de eagen ticht en hoewol’t Benedictus folle lytser wie, hie er al gau de oerhân. Yn syn omearming joech se belies.

Benedictus, Benedictus!
Hy die de eagen iepen. It wie tsjuster en bûten klonk it wramen fan in stikelbaarch op ’e syk nei wjirms. Mar hy hie syn namme heard. Hy sprong fan bêd, fleach nei de muorre en batste der mei de foarpoaten tsjinoan, besocht himsels omheech te klauwen, draaide him fluch om, sprong werom op it bêd, dûkte derôf en trape yn syn flecht in stoel tsjin ’e grûn. It gekletter fan hout en gekras fan neilen fitere syn opwining oan en yn in amerij seach er skerp en klear it gat fan ’e doar.
Benedictus, sjoch nei my. Bliuw!
Hy sette him ôf en galoppearre nei bûten. Fuort út dat lytse hûs, allinne de himel dulde er boppe him, wyn troch syn hierren, wyn troch syn earen. Fluitsjend sykhelle hy tusken syn tosken troch, hieltyd hurder en heger. Hearlik drave, alles ferjitte. De jonge nacht, allyk it gers, wie syn maat. Hy struts him de kop en iepene tûzenen geulen en slinken om yn te ferdwinen. Hy probearre se allegear, sprong deryn en derút, gie sa hurd as er koe ek al wie de eangst sûnt lang út syn poaten streamd. De tsjindruk fan de ierde makke him fredich oant yn syn sturt. Pas boppe-oan de hichte fertrage hy en draafde nei syn favorite leger. Hy ferbûgde in pear halmen en drukte him del yn ’e betroude kûle, mei sels foar alle fjouwer fuotten útsparrings. Hy slute de eagen, werbelibbe hieltyd wer syn fantastyske sprint fan begjin oant ein. Syn boarstkas bealge as wie hy dêr noch, heuvelop jeiend, wyn troch syn hierren, wyn troch syn earen, hy knipte mei de noas en wie fuort.

Spongengalop

De vrouw ontwaakte midden in de nacht. Eerst werd ze zich gewaar van het wakker zijn, pas daarna van het waarom. Pijn had haar gewekt. Alsof een veel te grote hand naar ingewanden graaide, haar ontweidde als vers geschoten wild. Ze dacht aan donkere organen, bloederig vlees. Gedurende een onbepaalde tijd verzette ze zich tegen het geweld – dat ze kennelijk zelf voortbracht – met wanhopige bezweringen en een domme hand op het getroffen gebied. Maar er was geen houden aan, ze sperde haar ogen wijd open, rolde zich op haar rug en daarna op haar zij, krulde zich ten slotte op. De hulpeloze, zachte delen ingesloten door een kooi van rug en benen. Waardeloos. Ze greep krampachtig een hand beddengoed en kneep, kreunde, zweette, ondanks de kille nacht. De plotselinge drang haar darmen te legen zette haar in beweging. Gekromd en met een arm tegen haar buik, alsof ze iets kon tegenhouden, strompelde ze naar buiten maar bereikte het gemak niet op tijd. Ze deed haar behoefte als een dier, gehurkt aan de rand van het erf. De opluchting duurde kort, ze kon nog net naar binnen kruipen, kokhalsde en gaf over, een paar keer achter elkaar. Naar adem happend kroop ze weg van haar eigen drek, zonk direct daarna ineen. Haar schouder landde hard op de vloer, krassende nagels klonken over het hout. Vuil of splinters lieten los. Om het even, was haar laatste gedachte.
De pijn had gewonnen, had zelfs zonder omhaal angst ontmanteld. Er was geen geluid, geur, geen licht of donker. De pijn regeerde en de pijn was hier al eerder geweest. Hij kende dit lichaam, een oude bekende. Het tegenwerken van korte duur, de bezetting kinderspel. In crescendo verdeelde de pijn zich over alle lichaamsdelen zodat zelfs tenen en haarwortels hetzelfde zongen, hard en zonder dynamiek. De pijn wilde niets ingewikkelds, zijn verzoek was doodeenvoudig. De pijn wilde aandacht. Net als vuur zoog het alles naar zich toe. Deed er verder niets mee, werd er niet minder van noch transformeerde. Dwong enkel af.
Hier, kijk naar mij. Ik ben pijn. Ik kan je alles geven en nog makkelijker ontnemen. Ik wis je uit. Waarom? Ik wil dat je naar me kijkt. Zie mij, blijf. Daarom heb ik alles uitgeschakeld, je verlangens, je denken, je tijd. Ik moest wel en zeg nou zelf: ook best lekker toch, zo wezenloos? Je bent pijn, zalig enkelvoudig. Zonder aanzien des persoons beveel ik maar één ding: directe toewijding. Kijk. Geef me overgave. Je hébt geen pijn, je bent. Ah, dat is al beter, je let op. Meer vraag ik niet dus noem me niet veeleisend. Jij bent niemand en niemand heeft niets te geven. Braaf, je kijkt. Wie je bent? Pijn. Jij en ik zijn gelijk. De rest van jou is foetsie, weg. Opluchting mag, ik zal het niemand doorvertellen. Zeg me nu maar na: ik ben pijn. Ik ben pijn. Ik ben –
Jasses, natte poten, Benedictus had er een hartgrondige hekel aan. Van het plakken van zijn vacht tot de kou die in zijn voeten kroop en van daaruit naar boven trok, zijn hart bereikte en doorzinderde naar zijn brein. De enige smet op deze van dauw doordrenkte ochtend. Hollen, dat was de beste remedie en dat was het eigenlijk altijd. Vanaf de houtwal ging hij in spongengalop de heuvel af, toegevend aan die heerlijke spierjeuk, krachtig afzettend met zijn achterpoten, de tanige voorpoten simpelweg volgend. In de ochtendschemer verdween ruis, tekenden contouren zich scherper af en bovendien, de geluiden begreep hij beter. Want ondanks zijn vaart vingen zijn lepeloren alles op: kriskrassende vleermuizen, een hoog in de lucht cirkelende uil en onder zijn galopperende voeten de nooit aflatende, piepende verbazing van veldmuizen in hun ontelbare holletjes, kereltjes die enkel renden om te vluchten, de tragiek van ongedierte. Het hoge gras was zijn vriend, het opende en sloot zich achter hem als een levende tunnel. Oh heerlijk rennen! Niets, zelfs vliegen niet, kon beter zijn dan dat. Beneden volgde hij de loop van de beek, bereikte het grasland en gaf eindelijk toe aan het gerammel in zijn buik. Het zachte gras vulde zijn maag en af en toe onderbrak hij zijn gekauw om een poot droog te likken. Zo bracht hij de vroege ochtend door en pas toen de leeuweriken hoog in de lucht begonnen te kwebbelen en onder zijn voeten het murmelen van kerfdieren klonk, vond hij het tijd. In een draf koerste hij naar de keuterboerderij verderop, op zoek naar bieten en kool. Hij kroop door het struikgewas, bereikte de tuin en rook dat er iets niet in orde was. Zittend op zijn achterpoten nam hij de situatie in zich op. De deur van het huis stond wagenwijd open, toch kringelde uit de schoorsteen geen rook. De kippen kakelden een opgewonden woordenbrij zonder syntax. Door een ongepaste nieuwsgierigheid bevangen, liep hij dichterbij, de lepeloren stijf omhoog, en wierp een blik naar binnen.
God, daar gaat er eentje dood, dacht Benedictus bij het zien van wie daar lag.
Meteen opende de vrouw haar ogen en keek recht in die van de haas, zittend op zijn machtige achterstel. Zo wit, zijn vacht, en zijn ogen eikelgroot. Voordat ze er een tweede gedachte aan kon wijden, brak het besef door dat er iets heel anders gaande was. Belangrijker dan deze witte haas in haar huis, zijn geloer en het eventuele vrezen. Ze zweefde – zoiets moest het wel zijn – ze voelde zich gehuld in een serene afwezigheid van iets. De vloer die haar zo moeiteloos droeg, de frisse wind die door het deurgat kwam, de zon die een streep over haar gezicht trok: de pijn was weg. Warme pudding – anders kon ze het niet noemen – vulde haar hoofd. Verder had ze het best koud en zonder aan de haas te denken, hees ze zich kreunend op en wiebelde op onvaste benen naar bed, trok de deken tot haar kin en rilde gelukzalig. De witte haas, zag ze door haar wimperharen, had geen poot verzet. Alleen zijn neus knipte onafgebroken. Alles goed en wel, haar pijnloze staat was veel vreemder. Ja, het stromatras was heerlijk zacht en ze warmde langzaam op maar hoe fijner ze hier lag, hoe bozer ze werd. Alles was haar afgenomen, precies zoals de pijn het had gezegd. Niets wilde ze nog doen vandaag, geen soep koken of de vloer vegen. Niets viel er te voelen ook, geen honger, dorst of andere lijfelijkheden. Enkel die stompzinnige gelukzaligheid. De haas liep voorzichtig op haar af, zijn nagels tikten op de vloer. Van dichterbij zag ze zijn gespleten lip en zijn vacht, die in werkelijkheid uit een grote hoeveelheid tinten wit bestond. Was dit dan het hoogst haalbare, hier te liggen, verlost van wil en verlangen?
‘Daar ben je weer’, zei ze. Het was de eerste keer dat ze tegen de haas sprak. Na iedere pijnaanval dook het dier op, wachtte dan in de deuropening terwijl zij kwaadaardig naar het plafond staarde. Hij werd met een rabiaat genoegen genegeerd. Druk met balken tellen, miste ze het moment waarop hij afdroop, samen met de geluksvla in haar hoofd. Wat haar dreef was wraak. Niet hem, de boodschapper, maar de pijn wilde ze straffen. Dwars door haar bedwelmde staat zag ze namelijk haarscherp waar het allemaal op uit moest draaien. Vergetelheid, met als kers op de taart dat ze jubelend dit zogenaamde nirwana van de afgewende ondergang zou binnen dansen. Over haar lijk. Een dolk in haar buik, een knie op haar keel: dat deed de pijn met haar. Juist wanneer ze opgaf liet hij haar gaan, verwachtte er dankbaarheid voor terug. Ze had niet veel, een gehavend lichaam, deze hut. Maar dit had ze ook en dit hield ze vol: ze liet zich niet omkopen, weigerde dit gelogen geluk.
De haas gaf nog steeds geen sjoege, ook het knippen van zijn neus ging onverstoorbaar door.
‘Jij wil gewoon precies hetzelfde. Aandacht, zo is het toch? En voor een engel ben je trouwens veel te klein.’
Onnozelaar, dacht Benedictus, ik hoef je aandacht niet, wat ik wil is hollen en als bewijs voor zijn stelligheid likte hij wat borstharen glad. Omdat ze kennelijk was uitgepraat, zakte hij door zijn poten en wachtte. Verteerd door woede hield ze het tot de middag vol, slaakte een zucht en sloot haar ogen. Een taaie was het wel, vond Benedictus. Hij sloeg de deken iets terug, sprong naast haar op bed, strekte zich uit over zijn volle lengte en woelde, duwde dat lichaam naast hem aan de kant. Het gaf niet mee of duwde terug. Ze worstelden met gesloten ogen en hoewel Benedictus veel kleiner was, had hij al snel de overhand. In zijn omhelzing gaf ze op.
Benedictus, Benedictus!
Hij opende zijn ogen. Het was donker en buiten klonk het schuieren van een egel op zoek naar wormen. Maar hij had zijn naam gehoord. Hij sprong uit bed, vloog naar de muur en bokste er met zijn voorpoten tegenaan, probeerde zichzelf omhoog te krabben, draaide zich rap om, sprong terug op het bed, dook eraf en trapte in zijn vlucht een stoel tegen de grond. Het gekletter van hout en gekras van nagels wakkerde zijn opwinding aan en in een kort moment zag hij haarscherp de deuropening.
Benedictus, kijk naar mij. Blijf!
Hij zette zich af en galoppeerde naar buiten. Weg uit dat kleine huis, alleen de hemel duldde hij boven zich, wind door zijn vacht, wind in zijn oren. Fluitend ademende hij uit tussen zijn tanden, steeds harder en hoger. Heerlijk rennen, alles vergeten. De jonge nacht, als het gras, was zijn vriend. Hij aaide zijn kop en ontsloot duizenden geulen en slenken om in te verdwijnen. Hij probeerde ze allemaal, sprong erin en eruit, ging zo hard als hij kon ook al was de angst al lang uit zijn poten gestroomd. De tegendruk van de aarde maakte hem vredig tot in zijn staart. Pas bovenaan de heuvel vertraagde hij en draafde naar zijn lievelingsleger. Hij verboog een paar halmen en drukte zich neer in de vertrouwde holte, met zelfs voor alle vier zijn voeten uitsparingen. Hij sloot zijn ogen, herbeleefde steeds weer zijn fantastische sprint van begin tot eind. Zijn borstkas zwoegde alsof hij daar nog was, heuvelopwaarts jagend, wind door zijn vacht, wind in zijn oren, hij knipte met zijn neus en was weg.

True to Form

The woman woke up in the middle of the night. First she became aware she was no longer asleep, and then why. Pain had woken her. An oversized hand grabbing at her insides, gutting her like freshly killed game. She thought of intestines, flesh dripping with blood. With desperate incantations and an idle hand on the tormented area, she tried to withstand the assault – which apparently was her own doing. But there was no stopping it. Her eyes were wide open now and she rolled onto her back, then onto her side, hugging her knees to her chest. The soft, vulnerable parts locked in a cage made of back and legs. Useless. She got hold of a handful of bedding, gripped it with all her might, moaning and sweating in spite of the night’s chill. The sudden urge to empty her bowels compelled her to move. Hunching, her arm pressed to her stomach, as if she’d be able hold it in, she stumbled outside but failed to reach the privy. She defecated like an animal, squatting on the edge of the grounds. The feeling of relief soon vanished, she barely managed to crawl back inside, where she heaved and vomited several times. Gasping for air, she dragged herself away from her own muck and then collapsed. Her shoulder hit the floor with a blow, the sound of fingernails scratching boards. Dirt coming loose, or splinters. Who cares; that was her final thought.
The pain had won, had ever so casually dismantled fear. There was no sound, no smell, no light or dark. The pain was in command and it had been there before. It knew this body well, an old friend. Resistance had been short-lived, the invasion child’s play. The pain divided itself in crescendo over the entire body so that even toes and hair-roots sang in unison, loudly and without dynamic. It wasn’t looking for complicated, its request was perfectly simple. The pain wanted attention, absorbed everything, like a fire. Not engaging or subsiding, nor transforming. A mere imposing force.
Look at me. I am pain. I can offer you the world and even more easily take it away. I’m erasing you. Why? I want you to look at me. See me, stay. That’s why I’ve turned everything off, your desires, your thoughts, your time. I had no choice, and let’s be honest: it feels rather nice, right, this vacuity? You are pain, delightfully basic. Without fear or favour, I require only this: undying devotion. Look. Give me submission. You are not in pain, you are. Ah, that’s better, I have your attention now. That’s all I ask, no need to call me demanding. You’re no one, and no one has nothing to give. There’s a good girl, finally focussing. Who you are? Pain. You and I are one and the same. The rest of you has vanished, gone. You’re allowed to feel relieved, I won’t tell. Now repeat after me: I am pain. I am pain. I am –

Ugh, wet feet, Benedictus detested wet feet. His fur sticking together, the cold catching his pads, then moving upwards, reaching his heart and flaring up to his brain. The one stain on this dew-drenched morning. Running was the only remedy really, a sure thing. With wild leaps, he rushed downhill from the overgrownbank, giving in to that wonderful muscle itch, forcefully taking off with his hind legs, his wiry forelegs automatically following. In the early dawn static disappeared, contours sharpened and on top of that, he had a clearer understanding of the things he heard. Regardless of his speed, his spoonlike ears caught even the faintest sounds: bats criss-crossing, an owl circling high up in the sky and underneath his nimble feet, the persistent squeaky surprise of field mice in their countless holes – little fellows who only ran to escape, vermin’s tragedy. The high grass was his friend, it opened and closed behind him like a live burrow. Oh glorious running! Nothing, not even flying, could beat this. At the bottom he followed the course of the stream and reached the pasture, where he finally surrendered to his rumbling stomach. The soft grass filled his belly, and every so often he interrupted his chewing to lick one of his damp legs. That’s how he spent the early morning. Not until the larks high up in the air started chattering and the murmur of insects rose up from under his feet, he felt it was time. He made his way to the croft further down, in search of beets and cabbage. He scurried through the thicket and reached the garden, where he could smell something was wrong. Sitting on his hind legs, he took in the scene. The croft door was wide open, but there was no smoke spiralling up from the chimney. The chickens cackled an excited, disarrayed jumble of words. Overcome by inappropriate curiosity, spoon ears pointing up, he came closer and looked inside.
My God, that one’s dying, Benedictus thought at the sight of who was lying there.

The woman instantly opened her eyes and looked straight into the hare’s, sitting on his impressive hindquarters. So very white, its fur, and eyes the size of acorns. But before she could give it another thought, she realised something else was going on. A phenomenon much more important than this white hare in her house, with its gaze, and the potential fear. She was afloat – or close to it – cocooned in the serene absence of something. The floor supporting her so effortlessly, the fresh breeze coming through the doorway, the sun streaking her face: the pain was gone. Warm pudding – no other way to describe it – filled her head. She felt rather cold as well, so without paying attention to the hare she moaned, hoisted herself up and staggered to the bed, where she pulled the covers to her chin, shivering with delight. The white hare, she could see through her eyelashes, hadn’t moved an inch, but its nose was twitching incessantly. Be that as it may, the absence of pain was a lot more puzzling. The straw mattress was indeed lovely and soft, and she slowly started to warm up, but as her comfort increased, so did her anger. Everything had been taken from her, just as the pain told her it would. What a complete waste of a day, she wasn’t in any shape to do anything, no cooking or sweeping. Didn’t feel anything either, no hunger, thirst or any other proof of having a body. Only this half-witted feeling of utter bliss. The hare approached with caution, its nails ticking on the floor. From up close she could see its split lip and its fur, which was actually made up from multiple shades of white. Was this really the best she could do, lying there, delivered from will and desire?
‘There you are again,’ she said. It was the first time she spoke to the hare. After every fit of pain, the animal would show up and wait in the doorway as she stared at the ceiling, brimming with rage. She’d ignore the animal with rabid pleasure. Fully focussed on counting the beams, she’d miss the moment it slunk away, along with the custard of happiness in her head. Revenge was what fuelled her. Her vengeance wasn’t targeted at the hare, the messenger, but at the pain. Even in her dazed condition she could still clearly see the inevitable outcome. Oblivion, with the added bonus of dancing euphorically into that so-called nirvana of destruction averted. Over her dead body. A dagger in her gut, a knee on her throat: that’s what the pain inflicted on her. It wouldn’t let her go until she gave up, even expected gratitude in return. She didn’t have much, a mangled body, her cabin. But this she had as well, and she stubbornly clung to it: she wouldn’t be bribed, and refused this delusion of happiness.
The hare remained utterly unresponsive and just carried on twitching its nose.
‘You want the exact same thing. Attention, am I right? You’re far too small to be an angel anyway.’
Idiot, Benedictus thought, I don’t need your attention, all I want to do is run, and as if to prove his point, he licked some of his chest hair, smoothing it down. She seemed to have finished talking, so he lowered himself to the ground and waited. Eaten away by anger she lasted until midday, then she sighed and closed her eyes. She’s a tough cookie, Benedictus thought. He pulled the covers back a bit, jumped onto the bed, right beside her, lay down in full length and tossed about, pushing the body next to him aside. It didn’t yield or push back. She struggled with her eyes closed, and although Benedictus was much smaller, he soon had the upper hand. She surrendered to his embrace.
Benedictus, Benedictus!
He opened his eyes. Darkness had set in, outside a hedgehog was noisily unearthing worms. But he had heard his name. He jumped out of bed, rushed to the wall and struck it with his forelegs, trying to scratch himself upwards. He turned swiftly, leaped back onto the bed, jumped off, knocking over a chair in his flight. The crashing of wood and scratching of nails boosted his excitement, and for a moment he could clearly see the doorway.
Benedictus, look at me. Stay!
He took off and sprinted out the door, away from that small house. He tolerated nothing but the sky over his head, the wind in his fur, wind in his ears. He exhaled through his teeth, whistling, harder and higher, harder, higher. The wonder of running, escaping ones mind. The young night was his friend, so was the grass. It caressed his head and disclosed thousands of trenches and gullies for disappearing. He tried them all, jumped in and out, going as fast as he could even though the fear had long left his legs. The ground’s counter-pressure calmed him right to the tip of his tale. He didn’t slow down until he reached the top of the hill, then he scampered to his favourite form. He bent a few blades and pressed himself into the familiar hollow, which even had four cavities for his feet. He closed his eyes, reliving his magnificent race from start to finish over and over again. His chest heaving as if he was still going, rushing uphill, wind in his fur, wind in his ears, he twitched his nose and then he was gone.

Brief fan myn mem
fan Martin de Haan

Brief van mijn moeder
fan Martin de Haan

Letter from my mother
fan Martin de Haan

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Frank Belt
Brief fan myn mem

Yn wat der noch oer is fan ús fernielde hûs haw ik juster in brief fan myn mem fûn. ‘FOAR JASPER, AS IK DEA BIN’, stie der yn grutte letters op ’e slúf. It lei yn in laad fan har buro, dat wûndere yntakt mids de púnheapen stie. Gjinien dy’t dernei omsjoen hie. Se is no fiif jier wei, it liket al in ivichheid, mar it brief is der net minder teheisterjend troch. Ik moat besykje om it rêstich wer te lêzen.
‘Leave Jasper,’ set se útein, ‘Ik skriuw dit op dyn sechde jierdei.’ Dat is trijentritich jier ferlyn, der is yn ’e tuskentiid nochal wat bard …
‘Doe’t wy fan ’e moarn dyn kado útpakten (in tekendoaze mei hûndert potleaden, witst noch?) hasto foar it earst nei dyn heit frege.’ Ja, ik wit it noch, fan dy potleaden. Hûndert wie doe in ûneinichheid!
‘Ik haw dy noait oer him ferteld, ik woe net dat hy in plak krije soe yn it libben dat wy tegearre hiene. Mar ik fyn datsto it rjocht hast om te witten wa’t er wie en wat er foar my betsjut hat.’ Se hat my yndie nea oer him ferteld, hoe bot ik der ek op oanstie. It wie altyd dreech om gjin heit te hawwen, op skoalle fansels om’t de oare bern der wol ien hiene, mar letter feitlik noch mear, it begûn stadichoan as in gemis te fielen. Net om’t ik it mei har net goed hie, mar troch it gefoel dat ik in part fan mysels net koe.
‘It wie yn de snuorje dat it Wrâldregear oprjochte waard. Ik wurke yn New York as oersetter by de Feriene Naasjes en makke it sadwaande fan tichteby mei.’ Ja, dêr hat se my letter koart oer ferteld op it stuit dat de oarloch útbruts. Yn ús berchdoarp like dat allegear fier fuort, mar yntusken witte wy better.
‘Dêr haw ik ek dyn heit kennen leard, of krekter sein dejinge dy’t letter dyn heit blykte te wêzen, want doe’t ik fernaam dat ik swanger wie, hie ik New York al ferlitten.’ Ek dat hat se my ienris yn fage bewurdings ferteld: dat se frijwat hommels nei Europa weromkommen wie. Mar se sei doe net wêrom.
‘Ik haw him net sein dat ik fuortgie, hy hat ek noait witten wêr’t ik wenne. Ik haw him inkeld in kaartsje stjoerd om him te fertellen dat hy in soan hie en dat ik dy nei him ferneamd hie.’ Dus myn heit hjit ek Jasper. Dat ferklearret wêrom’t ik in bûtenlânske foarnamme haw.
‘It wie in Nederlanner. Ornaris haw ik it net sa stean op dat arrogante, selsfoldiene naasje, mar hy wie in útsûndering.’ Ik bin dus foar de helte Nederlanner. Ik kin net sizze dat ik dêr botte bliid mei bin.
‘Ik moete him foar it earst yn wat wy in bytsje iroanysk de “kapel” fan de oersetterstoer neamden, it wie eins mear in soarte fan ûntspanningsromte, djip ferskûle yn it labyrint fan liften, treppen en gongen: krekt as woene se leaver net dat de wurknimmers dy romte ûntdekke soene, en faaks wie dat ek wol sa.’ Mar sy hat dy romte fansels wol daliks ûntdutsen. Altyd nijsgjirrich, altyd ûndernimmend, it wie suver ûnfoech.
‘Ik kaam der gauris, it wie it rêstichste plak yn it hiele gebou en koe der yn alle frede lêze, der siet sels in lytse kofjebar en dêr rûn ik him op in dei tsjin it liif – letterlik tsjin it liif, want ik draaide my om wylst ik noch wat tsjin de kofjejuffer sei, en seach dus net der ien achter my stie.’ It begjint as in minne Amerikaanske film.
‘Myn folle espressokopke foel fan it pantsje, hy gong daalk foaroer om it op te krijen en de kofje op te dippen mei wat papieren servetsjes.’ In wiere gentleman koartsein.
‘It earste dat my opfoel: syn hannen. Hy hie prachtige lange pianofingers, ik fielde in rilling troch my hinne gean en fernaam pas in pear sekonden letter dat er wat tsjin my sei. Dy jûns gongen wy foar it earst mei-inoar nei bêd, yn syn appartemint.’ Typysk myn mem. As se wat woe, moast it ek fuortendaalks. Noait in twiveling, noait efkes de tiid nimme om in idee besinke te litten. Ik woe dat ik ek sa wie, it makket alles safolle makliker. Mar blykber haw ik myn twiveljend, foarsichtich aard dan dochs ek net fan myn heit.
‘Do bist no noch fierstente jong om te witten wat seks is, hoe’t it dy yn ljochte lôge sette kin. Ik hoopje datst it yntusken ûntdutsen hast, tsjin de tiid datsto dit lêst.’ Ja, ik haw it ûntdutsen, tankewol mem. Mem woe yn it earst neat fan har witte, it like wol as wie mem jaloersk, en pas nei lange jierrren begûn mem har te akseptearjen, yn de tiid dat wy sels bern krigen. Mar ek Myriam is der allang net mear, en de bern … Ik fetsje eins net wêrom’t ik mem har brief noch fierder lêze wol. Ik wol it ferline net sjen, ik wol net witte hoe’t mem dêr yn New York lei te hoallefoaljen mei in Hollanner.
‘Syn matras rûkte tige nei lavindel, mei wat opwinend soerichs dertrochhinne. Syn twa katten seagen ta doe’t wy frijden, hy fûn dat sjenant mar ik moast derom gnize, dy twa pear eagen makken alles allinne mar noch intinser.’ Voyeurisme, mem?
‘De oare deis seagen wy inoar wer, earst yn ’e kapel en de jûns op ’e nij by him thús. Ik bleau te sliepen, doe’t ik moarnsier wekker waard fan in kat dy’t my heal op it gesicht lizzen kaam, wie ik der wis fan: ik wie fereale, foar it earst yn myn libben.’ En se libben noch lang en lokkich yn de hearlike stêd New York?
‘It fielde lykas wie ik mysels kwytrekke. Ik libbe inkeld noch yn him, foar him, en hy foar my, yn my: dy earste wike wiene wy bûten wurktiid oanienwei tegearre, en ek op it wurk besochten wy inoar sa faak as koe te sjen. De kâns is grut datsto yn de Toer fan Babel (sa’t wy de oersetterstoer fansels neamden) ferwekke bist, want wy hiene alle dagen minstens ien kear seks op it húske.’ Ik hoech dat net te witten, mem. Ik bin mem har soan, net ien as oare freondinne mei wa’t mem har yntime geheimkes dielt.
‘En yn dyselde snuorje wie der dat megalomane, absurde politike projekt dêr’t wy as oersetters in hûdfol wurk oan hiene.’ Jim hiene dêr ôfstân fan nimme moatten, mem, dan sieten wy no net yn dizze einleaze ellinde … Ja, faaks binne oersetters gewoan mar boadskippers dy’t der fierder neat oan helpe kinne, mar in boadskipper kin dochs yn alle gefallen wegerje en bring it boadskip oer. En wie it Ferset doe net al aktyf? Mem hie har dêrby oanslute kind, mem hie freedsum of mei geweld yn opstân komme kind doe’t it noch koe, ynstee fan mei mem har gelok in soan op ’e wrâld te setten dy’t dêr net om frege hat, en dy’t no de púnheapen oprêde moat.
‘Jasper, dyn heit dus, wie it net mei my iens, hy wie in grut foarstanner fan it Wrâldregear, en miskien wie dat wol wat my oan it twiveljen sette.’ Mem, twivelje?
‘Ik wie lokkich mei dizze man, lokkiger as dat ik ea west hie en ea wurde soe’ (behalve doe’t mem in bern krige, nim ik oan?), ‘mar boppe dat gelok seach ik swier waar opkommen. Wy miene dan wol dat leafde en freonskip swierder waagje as ideeën en ideälen, mar winliken biedt ek de grutste leafde gjin ferwar tsjin fûnemintiele mieningsferskillen.’ Dus mem besocht net iens om him te oertsjûgjen?
‘Of alteast, ik wie dêr bang foar. Bang dat ús gelok oantaast wurde soe en ûndermine troch faktoaren fan bûtenôf, hokfoar dan ek.’ Is dat net de definysje fan gelok? Dat it in tydlike tastân is dy’t by einbeslút altyd fersteurd wurdt, om’t it libben no ien kear is wat it is?
‘Mar miskien dochs ek bang dat wy ússels smoare litte soene mei ús eigen gelok: dat it gelok sels de fersteurende faktoar wurde soe, in tastân dy’t wy net folhâlde kinne soene.’ Ik haw mei mem te dwaan. Mem lake my earder út as ik sei dat eat té lekker wie, mem sei dat ik it dan mar stean litte moast, no docht bliken dat mem krekt itselde dien hat: mem hat har gelok stean litten om’t mem it té lekker fûn.
‘Doe’t ik dus in wike letter nei Europa gie foar in reis dy’t ik al folle earder boekt hie en net annulearje woe, sei ik tsjin him dat ik in skoftke allinnich wêze moast om ta mysels te kommen. Dat die him in ekstreem soad fertriet, mar hy sei ta om gjin kontakt te sykjen oant ik werom wie, hy soe my fan it fleanfjild komme te heljen.’ Mar mem kaam net werom. Mem bleau yn Europa. Mem makke har eigen gelok stikken.
‘Mar ik kaam net werom, ik bleau yn Europa, sûnder it him te fertellen. Ut eangst foar de krêft fan myn eigen leafde. En dêrnei hie ik dy, en in nij gelok. Ik hoopje tige dat dyn heit ek in nij gelok fûn hat. Hy is de iennige man fan wa’t ik ea holden haw’ (útsein fan mem har soan, nim ik oan). ‘En ik hâld noch hieltyd fan him, noch hieltyd likefolle. Dat kin gjinien my ûntnimme. Sa, no witst it.’ En se ûnderskriuwt it mei har folsleine namme: ‘Dyn leafhawwende mem, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Ja, no wit ik it. Allinnich slagget it my ek by it op ’e nij lêzen net der rêstich by te bliuwen. De wrâld stiet yn ’e brân, myn eigen libben is in púnfal en myn mem skriuwt my oer it gelok dat se net oandoard hat. Ik moat har brief ferskuorre. Ik moat hjir wei út dit hûs, wêryn’t letterlik te folle herinnerings bedobbe lizze. Ik moat fierder. It Ferset hat my nedich.

Noat fan de skriuwer: dit ferhaal is in alderearste foarstúdzje fan in roman dy’t nei alle gedachten Babelhjitte sil. It plan bestie al foár de Russyske ynfal yn Oekraïne, mar de ‘fredesoperaasje’ fan de patetyske Poetin hat alles in stik skerper yn byld brocht.

Brief van mijn moeder

In wat er nog over is van ons verwoeste huis heb ik gisteren een brief van mijn moeder gevonden. ‘VOOR JASPER, ALS IK DOOD BEN’, stond er in grote letters op de envelop. Hij lag in een la van haar bureau, dat wonderbaarlijk intact tussen de puinhopen stond. Niemand die ernaar om heeft gekeken. Ze is nu vijf jaar dood, het lijkt al een eeuwigheid, maar de brief is er niet minder verpletterend om. Ik moet proberen hem rustig te herlezen.
‘Lieve Jasper,’ begint ze, ‘Ik schrijf dit op je zesde verjaardag.’ Dat is drieëndertig jaar geleden, er is in die tussentijd nogal wat gebeurd …
‘Toen we vanmorgen je cadeau uitpakten (een tekendoos met honderd potloden, weet je nog?) vroeg je voor het eerst naar je vader.’ Ja, ik weet het nog, van die potloden. Honderd was toen een oneindigheid!
‘Ik heb je nooit over hem verteld, ik wilde niet dat hij een plaats zou krijgen in het leven dat wij met z’n tweeën leidden. Maar ik vind dat je het recht hebt om te weten wie hij was en wat hij voor mij heeft betekend.’ Ze heeft me inderdaad nooit over hem verteld, hoe hard ik ook aandrong. Het was altijd moeilijk om geen vader te hebben, op school natuurlijk omdat de andere kinderen er wel een hadden, maar later in feite nog meer, het begon langzaam als een gemis te voelen. Niet omdat ik het met haar niet goed had, maar door het gevoel dat ik een deel van mezelf niet kende.
‘Het was rond de tijd dat de Wereldregering werd opgericht. Ik werkte in New York als vertaler bij de Verenigde Naties en maakte het dus van dichtbij mee.’ Ja, daar heeft ze me later kort over verteld op het moment dat de oorlog uitbrak. In ons bergdorp leek dat allemaal heel ver weg, maar inmiddels weten we beter.
‘Daar heb ik ook je vader leren kennen, of liever gezegd degene die later jouw vader zou blijken te zijn, want toen ik merkte dat ik zwanger was, had ik New York al verlaten.’ Ook dat heeft ze me ooit in vage bewoordingen verteld: dat ze vrij plotseling naar Europa is teruggekomen. Maar ze zei niet waarom.
‘Ik heb hem niet gezegd dat ik wegging, hij heeft ook nooit geweten waar ik woonde. Ik heb hem alleen een kaartje gestuurd om hem te vertellen dat hij een zoon had en dat ik die naar hem had vernoemd.’ Dus mijn vader heet ook Jasper. Dat verklaart waarom ik een buitenlandse voornaam heb.
‘Het was een Nederlander. Normaal gesproken heb ik het niet zo op dat arrogante, zelfingenomen volkje, maar hij was een uitzondering.’ Ik ben dus voor de helft Nederlander. Ik kan niet zeggen dat ik daar heel erg blij mee ben.
‘Ik ontmoette hem voor het eerst in wat we een beetje ironisch de “kapel” van de vertalerstoren noemden, het was eerder een soort ontspanningsruimte, diep verborgen in het labyrint van liften, trappen en gangen: alsof men liever niet wilde dat de werknemers die ruimte zouden ontdekken, en misschien was dat ook wel zo.’ Maar zij heeft die ruimte natuurlijk wel meteen ontdekt. Altijd nieuwsgierig, altijd ondernemend, op het onbetamelijke af.
‘Ik kwam er vaak, het was de rustigste plek van het hele gebouw en ik kon er ongestoord lezen, er zat zelfs een kleine koffiebar en daar liep ik hem op een dag tegen het lijf – letterlijk tegen het lijf, want ik draaide me om terwijl ik nog wat tegen de koffiejuffrouw zei, en zag dus niet dat er iemand achter me stond.’ Het begint als een slechte Amerikaanse film.
‘Mijn volle espressokopje viel van het schoteltje, hij bukte zich meteen om het op te rapen en de koffie op te deppen met wat papieren servetjes.’ Een echte gentleman kortom.
‘Het eerste wat me opviel: zijn handen. Hij had prachtige lange pianovingers, ik voelde een rilling door me heen gaan en merkte pas een paar seconden later dat hij iets tegen me zei. Die avond gingen we voor het eerst met elkaar naar bed, in zijn appartement.’ Typisch mijn moeder. Als ze iets wilde, moest het ook echt meteen. Nooit een aarzeling, nooit even de tijd nemen om het idee te laten bezinken. Ik wou dat ik ook zo was, het maakt alles zoveel makkelijker. Maar kennelijk heb ik mijn aarzelende, voorzichtige karakter dan toch ook niet van mijn vader.
‘Jij bent nu nog veel te jong om te weten wat seks is, hoe het je in lichterlaaie kan zetten. Ik hoop dat je het inmiddels hebt ontdekt, tegen de tijd dat je dit leest.’ Ja, ik heb het ontdekt, dankjewel moeder. Je wilde in het begin niets van haar weten, het leek wel of je jaloers was, en pas na jaren ben je haar gaan accepteren, rond de tijd dat wij zelf kinderen kregen. Maar ook Myriam is er allang niet meer, en de kinderen … Ik snap eigenlijk niet waarom ik je brief nog verder wil herlezen. Ik wil het verleden niet zien, ik wil niet weten hoe jij daar in New York hebt liggen rollebollen met een Nederlander.
‘Zijn matras rook sterk naar lavendel, met iets opwindend zurigs erdoorheen. Zijn twee katten keken toe terwijl we vreeën, hij vond dat gênant maar ik moest erom lachen, die twee paar ogen maakten alles alleen nog maar intenser.’ Voyeurisme moeder?
‘De volgende dag zagen we elkaar weer, eerst in de kapel en ’s avonds opnieuw bij hem thuis. Ik bleef slapen, en toen ik ’s morgens vroeg wakker werd van een kat die half op mijn gezicht kwam liggen, wist ik het zeker: ik was verliefd, voor het eerst van mijn leven.’ En ze leefden nog lang en gelukkig in de heerlijke stad New York?
‘Het voelde alsof ik mezelf was kwijtgeraakt. Ik leefde enkel nog in hem, voor hem, en hij voor mij, in mij: die eerste week waren we buiten werktijd permanent samen, en ook op het werk probeerden we elkaar nog zo vaak mogelijk te zien. De kans is groot dat jij in de Toren van Babel (zoals we de vertalerstoren natuurlijk noemden) bent verwekt, want we hadden elke dag minstens één keer seks op het toilet.’ Ik hoef dat niet te weten moeder. Ik ben je zoon, niet een of andere vriendin met wie je je intieme geheimpjes deelt.
‘En tegelijkertijd was er dat megalomane, absurde politieke project waar wij als vertalers onze handen vol aan hadden.’ Jullie hadden daar afstand van moeten nemen moeder, dan zaten wij nu niet in deze eindeloze droefenis … Ja, misschien zijn vertalers gewoon maar boodschappers die er verder ook niets aan kunnen doen, maar een boodschapper kan toch in elk geval weigeren de boodschap over te brengen. En was het Verzet toen niet al actief? Je had je daarbij kunnen aansluiten moeder, je had vreedzaam of met geweld in opstand kunnen komen toen het nog kon, in plaats van met jouw geluk een zoon voort te brengen die daar niet om heeft gevraagd, en die nu de puinhopen moet opruimen.
‘Jasper, jouw vader dus, was het niet met me eens, hij was een groot voorstander van de Wereldregering, en misschien was dat wel wat me aan het twijfelen bracht.’ Jij, twijfelen, moeder?
‘Ik was gelukkig met deze man, gelukkiger dan ik ooit was geweest en ooit zou worden’ (behalve toen je een kind kreeg, neem ik aan?), ‘maar boven dat geluk zag ik een zware onweerswolk hangen. We denken dan wel dat liefde en vriendschap zwaarder wegen dan ideeën en idealen, in werkelijkheid is ook de grootste liefde niet bestand tegen fundamentele meningsverschillen.’ Dus je probeerde hem niet eens te overtuigen?
‘Of in elk geval, ik was daar bang voor. Bang dat ons geluk zou worden aangetast en ondermijnd door factoren van buitenaf, welke dan ook.’ Is dat niet de definitie van geluk? Dat het een tijdelijke toestand is die uiteindelijk altijd wordt verstoord, omdat het leven nu eenmaal is wat het is?
‘Maar misschien toch ook bang dat we onszelf zouden verstikken met ons eigen geluk: dat het geluk zelf de verstorende factor zou worden, een toestand die we niet zouden kunnen volhouden.’ Ik heb met je te doen moeder. Je lachte me vroeger uit als ik zei dat iets té lekker was, je zei dat ik het dan maar moest laten staan, en nu blijk je zelf precies hetzelfde te hebben gedaan: je hebt je geluk laten staan omdat je het té lekker vond.
‘Toen ik dus een week later naar Europa ging voor een reis die ik al veel eerder had geboekt en niet wilde annuleren, zei ik tegen hem dat ik een tijdje alleen moest zijn om tot mezelf te komen. Dat deed hem extreem veel verdriet, maar hij beloofde geen contact te zoeken tot ik terug was, hij zou me van het vliegveld komen halen.’ Maar je kwam niet terug. Je bleef in Europa. Je maakte zelf je eigen geluk kapot.
‘Maar ik kwam niet terug, ik bleef in Europa, zonder het hem te vertellen. Uit angst voor de kracht van mijn eigen liefde. En daarna had ik jou, en een nieuw geluk. Ik hoop heel erg dat je vader ook een nieuw geluk heeft gevonden. Hij is de enige man van wie ik ooit heb gehouden’ (afgezien van je zoon, neem ik aan). ‘En ik hou nog steeds van hem, nog steeds even veel. Dat kan niemand me afnemen. Zo, nu weet je het.’ En ze ondertekent met haar volledige naam: ‘Je liefhebbende moeder, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Ja, nu weet ik het. Alleen lukt het me ook bij herlezing niet om er rustig onder te blijven. De wereld staat in brand, mijn eigen leven is een ruïne en mijn moeder schrijft me over het geluk dat ze niet heeft aangedurfd. Ik moet haar brief verscheuren. Ik moet hier weg uit dit huis, waarin letterlijk te veel herinneringen begraven liggen. Ik moet verder. Het Verzet heeft me nodig.

Noot van de schrijver: dit verhaal is een allereerste voorstudie van een roman die waarschijnlijk Babelgaat heten. Het plan bestond al vóór de Russische inval in Oekraïne, maar de ‘vredesoperatie’ van de pathetische Poetin heeft alles een stuk scherper in beeld gebracht.

Letter from my mother

Yesterday, in the remains of our ruined house, I found a letter from my mother. ‘FOR JASPER, FOR WHEN I’M DEAD’, was written in large letters on the envelope. It was in a drawer of her desk, which stood miraculously intact amongst the heaps of rubble. No one had stopped to look at it. She’s been dead five years now, it seems an eternity, but that didn’t make the letter any less devastating. I need to try and reread it quietly.
‘Dear Jasper,’ she begins, ‘I’m writing this on your sixth birthday.’ That was thirty-three years ago, a good deal has happened in the meantime…
‘When we unwrapped your gift this morning (a set of a hundred colouring pencils, do you remember?) you asked for the first time about your father.’ Yes, I remember those pencils. Back then a hundred was infinite!
‘I’ve never told you about him, I didn’t want him to have a place in the life the two of us led together. But I believe you have the right to know who he was and what he meant to me.’ It’s true, she’d never told me about him, however much I pressed her. Not having a father was always difficult, at school of course because the other children all had one, but actually later on even more so, it gradually began to feel like something was missing from my life. Not because I didn’t have a good life with her, but because I felt like I didn’t know a part of myself.
‘It was around the time the Global Government was founded. I was working as a translator for the United Nations in New York, so I observed it from close up.’ Yes, later on she had briefly told me about that, at the point when the war broke out. In our mountain village it all seemed very distant, but we’ve since come to know better.
‘That’s where I met your father, or rather the person who would later turn out to be your father, as by the time I realised I was pregnant, I’d already left New York.’ She’d also told me that, vaguely worded: that she had come to Europe fairly abruptly. She never said why.
‘I didn’t tell him I was leaving, he never knew where I lived. I just sent him a card to tell him he had a son whom I’d named after him.’ So my father was also called Jasper. That explains my foreign first name.
‘He was Dutch. I don’t normally go for that arrogant, conceited little nation, but he was an exception.’ So I’m half Dutch. I can’t say I’m particularly pleased about that.
‘I met him for the first time in what we rather ironically referred to as the “chapel” of the translators’ tower, it was more of a kind of relaxation room, hidden away in the labyrinth of lifts, stairs and corridors: as if it was not really the intention that the employees should find that space, and perhaps that was indeed the case.’ But of course she immediately discovered that room. Always curious, always enterprising, to the point of impropriety.
‘I went there frequently, it was the quietest place in the entire building and I could read there uninterrupted, there was even a little coffee bar and I bumped into him there one day – literally bumped into him, as I turned while saying something to the girl serving the coffee, failing to notice that someone was standing behind me.’ It begins like a bad American film.
‘My full espresso cup fell from the saucer, he immediately bent down to pick it up and mop up the coffee with some paper napkins.’ In short, a true gentleman.
‘The first thing that struck me was his hands. He had beautiful long piano fingers, I felt a shiver go through me and only noticed a few seconds later that he was talking to me. That evening we went to bed together for the first time, at his apartment.’ Just like Mother. When she wanted something, she had to have it right away. Never a moment’s hesitation, she never took the time to let the idea sink in. I wished I was like that too, it would make everything so much easier. But clearly I didn’t get my hesitant, cautious character from my father either.
‘You’re still far too young to know what sex is, how it can set you on fire. I hope you’ve since discovered it, by the time you read this.’ Yes, I’ve discovered it, thanks Mother. In the beginning you didn’t want to hear a word about her, it was as if you were jealous, and it took years for you to accept her, around the time we had children ourselves. But Myriam is long gone too, and the children… I don’t really know why I feel the need to continue rereading your letter. I don’t want to see the past, I don’t want to know about your roll in the hay with a Dutchman in New York.
‘His mattress smelt strongly of lavender, intermingled with an exhilarating sour note. His two cats watched as we made love, he was embarrassed but I couldn’t help laughing, those two pairs of eyes made everything all the more intense.’ Voyeurism, Mother?
‘The next day we saw each other again, first in the chapel and in the evening back at his place again. I stayed over, and when I awoke in the morning to a cat lying down half across my face, I knew for sure: I was in love, for the first time in my life.’ And she lived happily ever after in the wondrous city of New York?
‘It felt as if I’d lost myself. I lived only in him, for him, and he for me, in me: that first week we were together the entire time outside work, and at work too we tried to see as much as we could of one another. There’s a good chance you were conceived in the Tower of Babel (as we called the translators’ tower of course), as we had sex in the toilet at least once a day.’ I don’t need to know that, Mother. I’m your son, not some girlfriend with whom you share your intimate little secrets.
‘And at the same time as translators we had our hands full with that megalomaniacal, absurd political project.’ You should have distanced yourselves, Mother, then we wouldn’t be in this endless sorrow… Yes, perhaps translators are simply messengers who can’t do anything more about it, but a messenger can always refuse to transmit the message. And wasn’t the Resistance active already at that point? You could have joined them, Mother, you could have risen up against it, peacefully or violently while it was still possible, instead of producing a son in your happiness, a son who never asked for it, and who now has to clean up the ruins.
‘Jasper, your father, didn’t agree with me, he was a great advocate of the Global Government, and perhaps that was what made me doubtful.’ You, doubtful, Mother?
‘I was happy with this man, happier than I’d ever been or ever would be’ (except for when you had a child, I assume?), ‘but I could see heavy storm clouds hanging over that happiness. We think love and friendship weigh heavier than ideas and ideals, but in reality even the greatest love cannot stand up to fundamental differences in opinion.’ So you didn’t even try to convince him?
‘Or in any case, that was what I was afraid of. Afraid that our happiness would be damaged and undermined by external factors, whatever they might be.’ Isn’t that the definition of happiness? That it is a temporary state which is always eventually disrupted? Because in the end life is what it is?
‘But perhaps also afraid we’d suffocate ourselves with our own happiness: that happiness itself would be the disruptive factor, a state we couldn’t maintain.’ I pity you, Mother. You ridiculed me once when I said something was too tasty, you said in that case I should leave it on my plate, and now it turns out you did exactly the same: you left your happiness on the plate because it was too tasty.
‘So a week later, when I went to Europe for a trip I’d booked long before and didn’t want to cancel, I told him I needed some time to myself. That caused him extreme pain, but he promised not to seek contact until I was back, he’d come and pick me up from the airport.’ But you didn’t come back. You stayed in Europe. You destroyed your own happiness yourself.
‘But I didn’t come back, I stayed in Europe, without telling him. Out of fear of the force of my own love. Then I had you, and a new happiness. I very much hope your father also found new happiness. He’s the only man I’ve ever loved’ (other than your son, I assume). ‘And I still love him, as much as ever. No one can take that from me. Well, now you know.’ It’s signed with her full name: ‘Your loving mother, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Yes, now I know. Except even on rereading it I can’t remain calm. The world is on fire, my own life is a ruin and my mother writes to me about the happiness she didn’t have the courage for. I have to tear up her letter. I have to leave this house, where too many memories literally lie buried. I have to move on. The Resistance needs me.

Note from the author: this story is a preliminary study for a novel which will probably be called Babel. The plan already existed before the Russian invasion of Ukraine, but the ‘peacekeeping operation’ instigated by the pathetic Putin has brought everything rather more sharply into focus.

Meifallerke
fan Walter van den Berg

Meevallertje
fan Walter van den Berg

A windfall
fan Walter van den Berg

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Ate de Jong
Meifallerke

Der sieten trije mannen oan ’e bar; Ron koe der twa fan. Dy twa sieten neistinoar, Joop Fiskje en Lytse Bert. De tredde siet oan ’e oare kant fan de fjouwerkante bar. Tony wurke. Tony stuts syn hân nei him op. Pilske?
Lekker, sei Ron. Hy gie op twa krukken ôfstân sitten fan ’e mannen dy’t er koe. Joop, op links, line efteroer sadat er by Lytse Bert op rjochts lâns sjen koe. Hy sei: hast dyn topwiif net by dy? En dan tsjin Betje: Ron hat in topwiif.
Ron pakte syn pilske oan, naam in swolch en sette syn glês op it filtsje dat foar him lei.
Mar ik hearde wat oars oer dy, Sjonger Ronald.
Ja?
Ja. Ik hearde datst siik wiest.
O ja?
Dat is wat ik hearde.
O.
It bleau in skoftsje stil.
Joop Fiskje line no nei foaren om sa om Lytse Bert hinne sjen te kinnen. Is it wier?
Is it wier?
Datst siik bist.
Minsken binne sa faak siik.
Ja, mar do soest kanker hawwe.
O.
Hasto kanker, Sjonger Ronald?
Tony sei dat it ek wol wat minder koe.
No, sei Joop Fiskje, ik toan gewoan belangstelling. Dat is gewoan aardich, dochs? Ik bedoel it yn elk gefal aardich.
Ron joech gjin antwurd.
Ik ha noch wat oars heard, sei Joop Fiskje. Ik hearde dat dat topwiif fan dy fuort it sin derôf hie mei dy.
Dat is net wier – dat is net wier.
Mar de kanker wol dus.
Ron sei neat.
It is net neat. Ik hearde datst noch mar in moanne te libjen hast.
Ik ha hjir gjin sin yn, sei Ron, en hy frege oft er ôfrekkenje koe.
Dizze krijst fan my, sei Tony.
Nee, sei Joop Fiskje, krijst ’m fan my, mar bliuw sitten, echt, Ron, sorry. Ik fyn it oprjocht kloaten foar dy. Oprjocht.
Ron die syn beurs fuort.
Wat hat de dokter sein?
Ron seach de saak yn it rûn. Se seagen him oan. In heal jier oant in jier. Langer as ik ûnder behanneling gean, mar ik kies foar kwaliteit fan libjen.
Wat is dat dan?
Gewoan, kwaliteit. Datst noch genietest fan it libben.
Snap ik, sei Joop Fiskje.
Lytse Bert knikte.
Ik woe noch wol in kear op fakânsje mei Ria.
Mar se hat dy der fuort út soademitere.
Nee, se hat gewoan wat romte nedich om te bekommen. Mar ik woe dus noch wol in kear mei har op fakânsje.
Op fakânsje, ja? En rêdst dat, frege Joop Fiskje, finansjeel, bedoel ik?
Ik sjoch hieltyd oanbiedingen foarbykommen foar 399 euro. Dan sitst al yn in moai appartemint mei swimbad.
Hielendal wier. Ik soe gewoan boeke.
Ik ha no even gjin 400 euro.
Joop knikte. Soest in meifallerke hawwe moatte.
Ja, absolút.
En ast no ris dochst watst it bêste dochst, Ron?
Hoe bedoelst?
Hoe bedoelst, bist dochs Sjonger Ronald? Kinst dochs sjonge?
Ik ha dêr net echt sukses mei hân, Joop.
Nee, earder net, miskien, mar faaks sit dat meifallerke der wol oan te kommen, Ron. Omdat, wit ik folle, it dy no wol ris gund is.
It is dy wol gund, sei Tony.
Miskien moatst dêr ris oer neitinke.
Ik tink net dat minsken der echt noch jild foar oer hawwe om my sjongen te hearren. Dy yllúzje bin ik wol in bytsje kwyt.
Do hast dat meifallerke fertsjinne, Ron. Hast kanker. Dyn topwiif hat dy de doar útsmiten, en wolst har werom. Wolst har mei op fakânsje nimme en hast ferlet fan sinten, dus do sjongst hjir jûn. Dochs, Tony?

*

Jûns wie it drokker wurden; Tony wie klear mei syn tsjinst mar hy wie net nei hûs gien, hy wie oan de bar hingjen bleaun, oan de kant dêr’t Ron siet, om’t it dêr gesellich wie – der hinge in goed sfearke, mei in protte laitsjen, in soad bierkes. Ron hie der op syn minst wol in stik as tweintich dronken, allegear krigen. Ada stie no efter de bar en se bleau noch hieltyd trochtaapjen foar Ron en streekjes setten op de bontsjes fan oare klanten en as Ron rôp dat er ien weijaan woe, waard dat drekst ôfward, bist gek ju, en dan kaam der in opmerking efteroan as ‘do bist hjir de sike’, of ‘it is dyn ôfskied’, mar soms sei ien ek ‘it is dyn feestje’ om’t net elk wist wat der no krekt te rêden wie; it wie inkeld mar dúdlik dat elk Ron hjoed traktearre. Ron hie him der earst net noflik by by field, mar dizze jûn wie oars, net ien woe wat werom hawwe, net fan Ron.
Joop Fiskje sei dat Marco Borsato sjonge soe op Ron syn begraffenis.
Dat hat er noch net offisjeel tasein, sei Ron, en it hiele groepke lake lûd.
Mar hoe sit it no mei dy en Ria? frege immen.
Ria moat gewoan even bykomme fan ’e skrik, sei Ron, en hy hearde sels dat er it wurd ‘skrik’ net lekker mear útsprekke koe, it wie mear ‘sssrik’.
Der stie in frou yn it groepke, skean efter Ron, dy’t sei dat sy it sa net dien hawwe soe.
Ron seach oer syn skouder? Net? Hoe hiesto it dien dan?
Ast myn mantsje wiest, soe ik dy hiel lekker ferwenne ast my soks ferteldest.
O? En hoe soe dat ferwennen der dan útsjen?
Dat kin ik dy wol yn it ear flústerje.
Alle manlju yn it groepke rôpen sawat as hooo, en Joop Vissekop rôp: flústerje it earst mar yn myn ear, Lyske, ik bin Ron syn saakwaarnimmer.
Elk lake. Lyske bûgde har nei Joop ta, flústere wat en Joop rôp fuort: meitsje romte! Meitsje romte! En hy treau it groepke om Ron hinne útinoar.
Dêrmei wie it klear, de oandacht foar Ron, elk socht in kruk oan ’e bar op, allinnich Lyske bleau by him stean.
Wat hast no tsjin Joop sein, frege Ron.
Dat fertel ik dy faaks letter wol. Ik fertel it sûnder wurden.
Lyske – hjitst Lyske?
Se knikte.
Ik ha thús echt in topwiif te sitten. Ik bin hiel bot fergulde mei dyn omtinken, mar ik wol net –
Ik hear allegear ferhalen dat se dy de doar útset hat, dochs? Neffens my hast even gjin thús mear.
Ron makke in beweging dy’t de midden hold tusken it opheljen fan syn skouders en in comme-ci comme-ça. Myn thús is dêr’t ik de skuon útdoch.
No, dan sille miskien noch wol meimeitsje wêr’tsto jûn de skuon útdochst.
Ik leau dat ik neat hoech ôf te rekkenjen, dat wy kinne gean wannear’t wy mar wolle.
Lyske knypeage en sei dat de jûn noch jong wie en dat se noch wol wat gesellichheid meikrije woe hjir. Mar wy meitsje miskien noch wol mei wêr’tsto de skuon útdochst. Se rûn by Ron wei, yn ’e rjochting fan ’e húskes en hy seach har nei mei in brede laits op syn gesicht. Hy krige noch in bierke fan Ada en stiek it yn ’e loft om te toasten nei wa’t him der ek mar op traktearre hie.
Joop Fiskje kaam wer by him stean. Ron, jonge, hoe fielst dy?
Noch net siik, ast dêr nei fregest.
Goed om te hearren. Want do silst even in mopke sjonge. De minsken hjir binne der klear foar. Amsterdam sil ien fan syn bysûnderste sjongers ferlieze.
No ja, ferlieze, sei Ron.
Ja, ferlieze. Ik woe dat it net sa wie, mar kinst der net omhinne, no? Ik fyn datst dy noch ien kear de stjer fiele moatst. Dizze minsken hjir – hy makke in allesomfetsjende beweging mei syn earm – hâlde fan dy, Ron. Dat fielst de hiele jûn dochs al? Ik jou it dy op in briefke: ast no sjongst, bist in stjer sa’tst noch noait west hast. En – hy wiisde temûk nei Lyske, dy’t no by in oare man stie – dat silst ek fiele dan, datst in stjer bist.
Ron sei dat dat net sa maklik gie, ik ha myn apparatuer net by my, myn set, ik moat myn eigen mikrofoan hawwe –
Ada, rôp Joop, Aad, hast dat karaokespul noch ûnder de bar lizzen?
Karaokespul is dochs net dêr’t ik mei –
Ron, kom op, gun it dy minsken no.
Ada klapte in pear kastjes iepen en pakte in plestik mikrofoan en in cd. Ik ha dit noch, sei se, mei allinnich muzyk en sûnder sjonger. Se lei de cd foar Ron del en begûn wer te taapjen.
Dat is krekt ideaal, sei Joop, wat seisto Ron? Is dat ideaal of net?
Ron seach nei it listje achterop it hoeske. Ken ik net, ken ik net, ken ik wol, ken ik net, net, net, net, wol wol, net.
Joop pakte in bierfiltsje en skreau de nûmers op fan de ferskes dêr’t Ron fan sei dat er se koe. Komt goed, Ron, sei er, ik stean by de cd-spiler en ik skip nei de ferskes dy’tst kenst. Sit der noch wat bysûnders by? Ien dy’tst spesjaal no dwaan soest?
Spesjaal no, wat soe ik spesjaal no dwaan wolle?
No, ien dy’t mei dyn situaasje te krijen hat?
In ferske oer kanker?
No, sei Joop, dy sille der net echt wêze, mar as der ien jûn is dêr’tst de triennen op lûke kinst, dan is it dizze jûn, Ron.
Ron skodde stadich de holle, sei doe: no ja, nûmer 12.
O ja, sei Joop Fiskje, ik snap ’m, ik snap ’m.
Joop hie oankundige dat Ron oer in healoerke in hiel spesjaal optreden jaan soe en ûnder lûd jûchei wie Ron derút rûn. Hy pakte syn telefoan en socht it nûmer op fan syn soan.
Hee heit, sei syn soan.
Hee jonge, mei dyn heit. Hee, ik sil sa sjonge yn Huizinga en ik tink dat it in bysûnder optreden wurde sil. Ast delkomme wolst, mei dat altyd.
Ik wit net, sei syn soan.
Sjoch mar, hear. Wêr bist? Bytsje yn ’e buert fan Slotervaart?
Ja, bytsje.
Ik doch wat hiel moais. Ik bin der wis fan datst it hiel moai fine silst.
Okee.
Dus ik soe it hiel bysûnder fine ast kaamst.
Ik sjoch wol even, okee?
Ja, fansels jonge. Ik fyn it al hearlik datst de telefoan opnimst as ik belje. Dat ik dêr dan siik foar wurde moat, hin?
Dat fyn ik in bytsje in kutopmerking, heit. Mar ik sjoch wol even, sa’t ik al sei.
Fijn, jonge.

*

Ron sei dat er der oars noait lêst fan hie en Lyske frege oft it de kanker wie.
Nee, it is de kanker net, sei Ron. Hy siet rjochtop, sy lei noch.
Fynst my net oantreklik dan? frege se.
Bist hartstikke oantreklik. Ron sei dat er mei syn holle noch by it optreden fan fan ’e jûn siet.
It wie ek in prachtich optreden, sei Lyske.
Nee, dat wie it net.
Dat wie it wol, hear. Ik swar it dy, ik hy de triennen yn ’e eagen.
Leau ik net.
Ik swar it dy. Kom, lit ús it noch in kear probearje, kreaze keardel. Se luts him nei har ta, mar hy wurke net mei. Kom, sei se noch in kear.
Nee, sorry, sei Ron. Hoe kaam it oer – ik bedoel it lêste nûmer, hoe kaam dat oer?
De Vlieger, bedoelst?
Ja, De Vlieger.
Moai hear, hiel moai, doe hie ik triennen yn ’e eagen.
Ik leau it net, sei Ron. Wylst ik dermei dwaande wie en fan mem heit makke hie, tocht ik: no flean ik de bocht út. Hy song it: ik heeeeeeb hier een brief voor mijn vadeeeer, die hoooooog in de hemel is … Dat kin dochs net.
Fleachst hielendal net út ’e bocht. Hast dochs jild ophelle? Joop hat twa kear foar dy troch de saak west en neffens my hast in hoop sinten ophelle. Kom no mar.
Ik bedoel, it wie mar 430 euro.
Dat is dochs in moai bedrach? Ik ha dat net oer oan ’e ein fan ’e moanne, hear. No, kom by my.
Nee, sorry, ik kin it no echt net.
Godferdomme, wêrom woest dan mei my nei hûs.
Do woest my mei nei hûs.
Net as ik dit witten hie.
Ik wist it ek net – ik ha hjir oars noait lêst fan.
It kin de kanker ek wêze, dochs?
Nee, it is de kanker net. It binne gewoan tinzen dy’t net stopje. Ik fleach út ’e bocht.
Godferdomme, sei Lyske, ik bin de Stichting Korrelatie net. Ik wol in gewoan in keardel yn myn bêd.
Ron liet de skouders wat fierder hingje.
No, hup, myn bêd út dan, ferdomme, sei se, en se joech him in triuw.
Hy begûn syn klean byinoar te sykjen, rûn de sliepkeamer út, de wenkeamer yn, die dêr de broek oan. Hy wie healwei doe’t er syn telefoan út syn broeksbûse helle om te sjen oft er noch berjochtsjes hie. Hy hie gjin berjochtsjes.
Ut ’e sliepkeamer rôp Lyske: bist der no noch?
Sijk net, rôp er werom. Ik bin sa fuort.
Hy seach oan it ljocht dat se de lampe útknipt hie en hy hearde har frijwol drekst dêrnei snoarkjen. Hy stoppe syn telefoan wer fuort, pakte dêrnei syn jild en seach nei it pak eurobiljetten: 430 euro.
Oan ’e muorre hong in klok en it wie trije oere nachts. Ik bin kapot, sei er, en hy gie op it bankje lizzen.
Hy pakte syn telefoan wer en stjoerde syn soan in berjochtsje.
– ik seach dy fuortgean, fûnst it net moai?
Hy bleau mar nei it skermke sjen en seach de finkjes blau wurden. Dêrnei krige er in berjochtsje werom:
– Nee, ik fûn it net moai.
– it wie foar dy bedoeld.
– Dat makke it noch net moai. Ik fûn it nochal melodramatysk, sa’tst alles nochal melodramatysk makkest.
– ik wit net wat dat is, haha, mar is goed.
– Dat is in raar antwurd, heit.
– ik bedoel, hast gelyk.
– Okee.
Ron seach in skoftsje nei syn skermke. Doe stjoerde er:
– ik wie gelokkich doe’t ik dy seach.
En dêrnei stjoerde er:
– tankewol dat ik even gelokkich wie
En:
– dat wie lang lyn de lêste kear.
Syn soan stjoerde in pear minuten letter werom:
– Ik kin net iens begjinne mei út te lizzen wat der allegear mis is oan watst seist, mar ast oprjocht mienst datst gelok fieldest, bin ik bliid foar dy, heit. Lekker sliepe.
– sliepse
Ron lei syn telefoan op de salontafel, gie lizzen op it bankje en foel yn sliep.
=

Meevallertje

Er zaten drie mannen aan de bar; Ron kende er twee van. De twee zaten naast elkaar, Joop Vissekom en Bertje. De derde zat aan de overkant van de vierkante bar. Tony werkte. Tony stak zijn hand naar hem op. Pilsje?
Lekker, zei Ron. Hij ging op twee krukken afstand zitten van de mannen die hij kende. Joop, op links, leunde achterover zodat hij langs Bertje op rechts kon kijken. Hij zei: is je topwijf niet bij je? En dan tegen Bertje: Ron heeft een topwijf.
Ron pakte zijn pilsje aan, nam een slok en zette zijn glas neer op het viltje dat voor hem lag.
Maar ik hoorde iets anders over je, Zanger Ronald.
Ja?
Ja. Ik hoorde dat je ziek was.
O ja?
Dat is wat ik hoorde.
O.
Het bleef een tijdje stil.
Joop Vissekom leunde nu naar voren om op die manier om Bertje heen te kunnen kijken. Is het waar?
Is wat waar?
Dat je ziek bent.
Mensen zijn zo vaak ziek.
Ja, maar jij zou kanker hebben.
O.
Heb jij de kanker, Zanger Ronald?
Tony zei dat dat ook wel minder kon.
Nou, zei Joop Vissekom, ik toon gewoon belangstelling. Dat is gewoon aardig toch? Ik bedoel het in ieder geval aardig.
Ron gaf geen antwoord.
Ik heb nog wat anders gehoord, zei Joop Vissekom. Ik hoorde dat dat topwijf van je er meteen geen zin meer in had met jou.
Dat is niet waar — dat is niet waar.
Maar de kanker wel dus.
Ron zei niets.
Het is niet niks. Ik hoorde dat je nog maar een maand te leven had.
Ik heb hier geen zin in, zei Ron, en vroeg of hij kon afrekenen.
Deze krijg je van mij, zei Tony.
Nee, zei Joop Vissekom, je krijgt ’m van mij, maar blijf zitten, echt, Ron, sorry. Ik vind het oprecht klote voor je. Oprecht.
Ron stopte zijn portemonnee weg.
Wat heeft de dokter gezegd?
Ron keek de zaak rond. Ze keken hem aan. Een half jaar tot een jaar. Langer als ik onder behandeling ga, maar ik kies voor kwaliteit van leven.
Wat is dat dan?
Gewoon, kwaliteit. Dat je nog geniet van het leven.
Snap ik, zei Joop Vissekom.
Bertje knikte.
Ik wilde nog wel een keertje op vakantie met Ria.
Maar ze heeft je er meteen uitgesodemiederd.
Nee, ze heeft gewoon wat ruimte nodig om op adem te komen. Maar ik wilde dus nog wel een keertje op vakantie met haar.
Op vakantie, ja? En ga je dat redden, vroeg Joop Vissekom, financieel bedoel ik?
Ik zie steeds aanbiedingen langskomen voor 399 euro. Dan zit je al in een mooi appartement met zwembad.
Helemaal waar. Ik zou gewoon boeken.
Ik heb nu even geen 400 euro.
Joop knikte. Je zou een meevallertje moeten hebben.
Ja, inderdaad.
En als je nou gaat doen wat je het beste doet, Ron?
Hoe bedoel je?
Hoe bedoel je, je bent toch Zanger Ronald? Je kan toch zingen?
Ik heb daar niet echt succes mee gehad, Joop.
Nee, eerder niet misschien, maar misschien zit dat meevallertje er wel aan te komen, Ron. Omdat, weet ik veel, het je nu wel eens gegund is.
Het is je wel gegund, zei Tony.
Misschien moet je daar eens over na gaan denken.
Ik denk niet dat mensen er echt nog geld voor over hebben om mij te horen zingen. Die illusie ben ik wel een beetje kwijt.
Je hebt dat meevallertje verdiend, Ron. Je hebt de kanker. Je topwijf heeft je de deur uitgegooid, en je wil ’r terug. Je wil ’r mee op vakantie nemen en je hebt geld nodig, dus je gaat vanavond hier zingen. Toch, Tony?

*

’s Avonds was het drukker geworden; Tony was klaar met zijn dienst maar hij was niet naar huis gegaan, hij was aan de bar blijven hangen, aan de kant waar Ron zat, omdat het daar gezellig was — er hing een goed sfeertje, met veel lachen, veel biertjes. Ron had er zeker wel een stuk of twintig gedronken, allemaal gekregen. Ada stond nu achter de bar en ze bleef nog steeds tappen voor Ron en streepjes zetten op de bonnetjes van andere klanten en als Ron riep dat hij er eentje wilde weggeven, werd dat meteen weggewuifd, ben je gek joh, en dan kwam er een opmerking achteraan als ‘jij bent hier de zieke’ of ‘het is jouw afscheid’, maar soms zei iemand ook ‘jij bent hier het feestvarken’ omdat niet iedereen wist wat er nou precies aan de hand was; het was alleen duidelijk dat iedereen Ron vandaag trakteerde. Ron had zich er eerst ongemakkelijk bij gevoeld, maar deze avond was anders, niemand wilde iets terug, niet van Ron.
Joop Vissekom zei dat Marco Borsato op Rons begrafenis zou zingen.
Dat heeft ’ie nog niet officieel toegezegd, zei Ron, en het hele groepje lachte hard.
Maar hoe zit het nou met jou en Ria? vroeg iemand.
Ria moet gewoon even bijkomen van de schrik, zei Ron, en hij hoorde zelf dat hij het woord ‘schrik’ niet meer lekker kon uitspreken, het was meer ‘sssrik’.
Er stond een vrouw in het groepje, schuin achter Ron, die zei dat zij het niet zo zou hebben gedaan.
Ron keek over zijn schouder? Niet? Hoe had jij het dan gedaan?
Als jij mijn mannetje was, zou ik je heel lekker verwennen als je me zoiets vertelde.
O? En hoe zou dat verwennen er dan uitzien?
Dat kan ik je wel in je oor fluisteren.
Alle mannen in het groepje riepen iets als hooo, en Joop Vissekom riep: fluister het eerst maar in mijn oor, Liesje, ik ben Rons zaakwaarnemer.
Iedereen lachte. Liesje boog naar Joop toe, fluisterde iets en Joop riep meteen: maak ruimte! Maak ruimte! En hij duwde het groepje om Ron uit elkaar.
Daarmee was het klaar, de aandacht voor Ron, iedereen zocht een kruk aan de bar op, alleen Liesje bleef bij hem staan.
Wat heb je nou tegen Joop gezegd, vroeg Ron.
Dat vertel ik je misschien later wel. Of ik vertel het zonder woorden.
Liesje — heet je Liesje?
Ze knikte.
Ik heb thuis echt een topwijf zitten. Ik ben heel erg vereerd met de aandacht, maar ik wil niet —
Ik hoor allemaal verhalen dat ze je de deur uit heeft gezet toch? Volgens mij heb jij even geen thuis meer.
Ron maakte een beweging die het midden hield tussen het ophalen van zijn schouders en een comme-ci comme-ça. Mijn thuis is waar ik mijn schoenen uittrek.
Nou, dan gaan we misschien nog wel meemaken waar jij vanavond je schoenen uittrekt.
Ik geloof dat ik niks heb af te rekenen, dus we kunnen gaan wanneer we maar willen.
Liesje knipoogde en zei dat de avond nog jong was en dat ze nog wel wat gezelligheid mee wilde krijgen hier. Maar we gaan misschien nog wel meemaken waar jij je schoenen uittrekt. Ze liep weg bij Ron, in de richting van de toiletten en hij keek haar na met een brede grijns op zijn gezicht. Hij kreeg nog een biertje van Ada en hij stak het in de lucht om te proosten naar wie hem er ook maar op had getrakteerd.
Joop Vissekom kwam weer naast hem staan. Ron, jongen, hoe voel je je?
Nog niet ziek, als je daar naar vraagt.
Goed om te horen. Want je gaat een moppie zingen. De mensen zijn er klaar voor. Amsterdam gaat een van zijn bijzonderste zangers verliezen.
Nou ja, verliezen, zei Ron.
Ja, verliezen. Ik wou dat het niet zo was, maar je kan er niet omheen, toch? Ik vind dat jij je nog een keer de ster moet voelen. Deze mensen hier — hij maakte een allesomvattend gebaar met zijn arm — houden van je, Ron. Dat voel je de hele avond toch al? Ik beloof je: als je nu gaat zingen, ben je een ster zoals je nog nooit bent geweest. En — hij wees verborgen richting Liesje, die nu bij een andere man stond — dat ga je voelen ook dan, dat je een ster bent.
Ron zei dat dat niet zo makkelijk ging, ik heb mijn apparatuur niet bij me, mijn set, ik moet mijn eigen microfoon hebben —
Ada, riep Joop, Aad, heb je dat karaokespul nog onder de bar liggen?
Karaokespul is toch niet waarmee ik —
Ron, kom op, gun het die mensen nou.
Ada klapte een paar kastjes open en pakte een plastic microfoon en een cd. Ik heb dit nog, zei ze, met alleen muziek en zonder zanger. Ze legde cd neer voor Ron en ging daarna weer tappen.
Dat is toch ideaal juist, zei Joop, toch Ron? Is dat ideaal of niet?
Ron keek naar het lijstje achterop het hoesje. Ken ik niet, ken ik niet, ken ik wel, ken ik niet, niet, niet, niet, wel, wel, niet.
Joop pakte een bierviltje en schreef de nummers van de liedjes op waarvan Ron zei dat ’ie ze kende. Komt goed, Ron, zei hij, ik sta bij de cd-speler en ik skip naar de liedjes die je kent. Zit er nog iets bijzonders bij? Iets wat je speciaal nu zou doen?
Speciaal nu, wat zou ik speciaal nu willen doen?
Nou, iets dat met je situatie te maken heeft?
Een liedje over kanker?
Nou, zei Joop, die zullen er niet echt zijn, maar als één avond is waarop je tranen kan trekken, is het deze avond, Ron.
Ron schudde zijn hoofd langzaam, zei toen: nou ja, nummer 12.
O ja, zei Joop Vissekom, ik snap ’m, ik snap ’m.

Joop had aangekondigd dat Ron over een half uurtje een heel speciaal optreden zou geven en onder luid gejuich was Ron naar buiten gelopen. Hij pakte zijn telefoon en zocht het nummer van zijn zoon op.
Hee pa, zei zijn zoon.
Hee jongen, met je pa. Hee, ik ga zo zingen in Huizinga en ik denk dat het een bijzonder optreden gaat worden. Als je langs wil komen, mag dat altijd.
Ik weet niet, zei zijn zoon.
Kijk maar hoor. Waar ben je? Beetje in de buurt van Slotervaart?
Ja, beetje.
Ik ga iets heel moois doen. Ik weet zeker dat je het heel mooi gaat vinden.
Oké.
Dus ik zou het heel bijzonder vinden als je kwam.
Ik kijk even, oké?
Ja tuurlijk jongen. Ik vind het al heerlijk dat je je telefoon opneemt als ik bel. Dat ik daar dan ziek voor moet worden, hè?
Dat vind ik een beetje een kutopmerking, pa. Maar ik kijk even, zoals ik al zei.
Fijn, jongen.

*

Ron zei dat ’ie daar anders nooit last van had en Liesje vroeg of het de kanker was.
Nee, het is niet de kanker, zei Ron. Hij zat rechtop, zij lag nog.
Vind je mij niet aantrekkelijk dan? vroeg ze.
Je bent heel aantrekkelijk. Ron zei dat ’ie nog met z’n hoofd bij het optreden van vanavond zat.
Het was ook een prachtig optreden, zei Liesje.
Nee, dat was het niet.
Dat was het wel hoor. Ik zweer het je, ik had tranen in mijn ogen.
Geloof ik niet.
Ik zweer het je. Kom, laten we het nog een keer proberen, knappe vent. Ze trok hem naar zich toe, maar hij werkte niet mee. Kom, zei ze nog een keer.
Nee, sorry, zei Ron. Hoe kwam het over — ik bedoel het laatste nummer, hoe kwam dat over?
De Vlieger bedoel je?
Ja, De Vlieger.
Mooi hoor, heel mooi, toen had ik tranen in mijn ogen.
Ik geloof het niet, zei Ron. Terwijl ik er mee bezig was en van moeder vader had gemaakt, dacht ik: nu schiet ik de bocht uit. Hij zong het: ik heeeeeb hier een brief voor mijn vadeeer, die hooooog in de hemel is … Dat kan toch niet.
Je schoot de bocht helemaal niet uit. Je hebt toch geld opgehaald? Joop is voor je door de zaak gegaan en volgens mij heb je een hoop geld opgehaald. Kom nou maar.
Ik bedoel, het was maar 430 euro.
Dat is toch een mooi bedrag? Ik heb dat niet over aan het eind van de maand hoor. Nu kom je bij me.
Nee, sorry, ik kan het nu echt niet.
Godverdomme, waarom wilde je dan mee naar huis?
Jij wilde mij mee naar huis.
Niet als ik dit geweten had.
Ik wist het ook niet — ik heb hier anders nooit last van.
Het kan ook de kanker zijn, toch?
Nee, het is niet de kanker. Het zijn gewoon gedachten die niet stoppen. Ik schoot de bocht uit.
Godverdomme, zei Liesje, ik ben de Stichting Korrelatie niet. Ik wil gewoon een vent in mijn bed.
Ron liet zijn schouders wat verder hangen.
Nou, hup, mijn bed uit dan, verdomme, zei ze, en ze gaf hem een duw.
Hij begon zijn kleren bij elkaar te zoeken, liep de slaapkamer uit, de woonkamer in, trok daar zijn broek aan. Hij was halverwege toen hij zijn telefoon uit zijn broekzak haalde om te kijken of hij nog berichtjes had. Hij had geen berichtjes.
Uit de slaapkamer riep Liesje: ‘ben je er nou nog?’
Zeik niet, riep hij terug. Ik ben zo weg.
Hij zag aan het licht dat ze de lamp had uitgeknipt en hij hoorde haar vrijwel meteen daarna snurken. Hij stopte zijn telefoon weer weg, pakte daarna zijn geld en keek naar het pak eurobiljetten. 430 euro.
Aan de muur hing een klok en het was drie uur ’s nachts. Ik ben kapot, zei hij, en hij ging op het bankje liggen.
Hij pakte zijn telefoon weer en stuurde zijn zoon een berichtje.
– ik zag je weggaan vond je het niet mooi
Hij bleef naar zijn schermpje kijken en zag de vinkjes blauw worden. Daarna kreeg hij een berichtje terug:
– Nee, ik vond het niet mooi.
– het was voor jou bedoelt
– Dat maakte het nog niet mooi. Ik vond het nogal melodramatisch, zoals je alles nogal melodramatisch maakt.
– ik weet niet wat dat is haha maar is goed
– Dat is een raar antwoord, pa.
– ik bedoel je heb gelijk
– Oke
Ron keek een tijdje naar zijn schermpje. Daarna stuurde hij:
– ik was gelukkig toen ik je zag
En daarna stuurde hij:
– dankjewel dat ik even gelukkig was
En:
– dat was lang geleden de laatste keer
Zijn zoon stuurde na een paar minuten terug:
– Ik kan niet eens beginnen met uitleggen wat er allemaal fout is aan wat je zegt, maar als je oprecht meent dat je geluk voelde, ben ik blij voor je, pap. Welterusten.
– truste
Ron legde zijn telefoon op de salontafel, ging liggen op het bankje en viel in slaap.

A windfall

There were three men at the bar; Ron knew two of them. The pair were sitting side by side, Joe Fisher and Bertie. The third was sitting on the other side of the rectangular bar. Tony was working. He raised his hand to Ron. Beer?
Cheers, said Ron. He sat down two stools along from the men he knew. Joe, on the left, leant back so that he could look past Bertie to his right. He said: Is your lovely wife not with you? And then to Bertie: Ron has a lovely wife.
Ron picked up his beer, took a sip and put his glass back down on the beermat in front of him.
But I heard something else about you, Singing Ronald.
Really?
Yes. I heard you were ill.
Oh yes?
That’s what I heard.
Oh.
There was a moment’s silence.
Joe Fisher leant forward now to look past Bertie. Is it true?
Is what true?
That you’re ill.
People are so often ill.
Yes, but they said you have cancer.
Oh.
Do you have cancer, Singing Ronald?
You don’t ask that kind of question, Tony said.
Well, said Joe Fisher, I’m just showing an interest. That’s being nice, isn’t it? I mean it kindly in any case.
No answer from Ron.
I heard something else, said Joe Fisher. I heard that that lovely wife of yours lost interest in you just like that.
That’s not true — that’s not true.
So the cancer is.
Ron said nothing.
It’s no small thing. I heard you only had a month to live.
I’m not up for this, said Ron, and he asked for the bill.
It’s on me, said Tony.
No, said Joe Fisher, it’s on me, but stay, really, Ron, sorry. It’s a shitty situation. Sorry.
Ron put away his wallet.
What did the doctor say?
Ron looked around the pub. They looked at him. Half a year to a year. Longer if I go in for treatment, but I’d rather have quality of life.
What’s that?
Just that, quality. Still enjoying life.
I can understand that, said Joe Fisher.
Bertie nodded.
I wanted to go on holiday once more with Ria.
But she buggered off and left you right away.
No, she just needs some breathing space. But I did want to go on holiday with her once more.
On holiday, yeah? And can you swing that, Joe Fisher asked, I mean financially?
I keep seeing offers go by for 399 euros. That’s for a nice apartment with a swimming pool.
Absolutely. I’d go ahead and book.
I don’t have 400 euros just at the moment.
Joe nodded. You’d need a windfall.
Yes, that’s right.
What if you were to go and do what you do best, Ron?
What do you mean?
What do you mean, you’re Singing Ronald after all. Surely you can sing?
I was no great success, Joe.
No, perhaps not in the past, but perhaps that windfall is on its way, Ron. Because, I don’t know, it’s time you had some luck.
It sure is, said Tony.
Perhaps you should have a think about it.
I don’t think people would really pay to hear me sing. I’ve rather got over that illusion.
You’ve earned that windfall, Ron. You have cancer. Your lovely wife has thrown you out, and you want to go back. You want to take her on holiday and you need money, so you’ll sing here this evening. Right, Tony?

*

That evening the place was busier; Tony had finished his shift but he hadn’t gone home, he’d remained hanging around at the bar, on Ron’s side, because there was a good atmosphere, plenty of laughter, plenty of beer. Ron must have drunk twenty or so, all bought for him. Ada was behind the bar now and marking them on the receipts of other customers, and whenever Ron called out that he wanted to give one away, the idea was immediately dismissed, don’t be silly, followed by a remark such as ‘You’re the one who’s ill’ or ‘It’s you that’s leaving’, but sometimes someone would also say ‘It’s your party’ because not everyone knew what exactly was going on; the one thing that was clear was that everyone was buying Ron drinks today. At first Ron had felt awkward about it, but this evening was different, no one wanted anything back, not from Ron.
Joe Fisher said that Marco Borsato would sing at Ron’s funeral.
He hasn’t officially confirmed, said Ron, and the whole group burst out laughing.
But how are things with you and Ria? someone asked.
Ria needs a moment to get over the shock, said Ron, and he could hear that he was no longer pronouncing the word ‘shock’ quite right, it was more like ‘ssshhlock’.
There was a woman in the group, behind Ron, who said she wouldn’t have gone about things that way.
Ron looked over his shoulder? No? What would you have done then?
If you were my husband and you told me something like that, I’d spoil you rotten.
Oh? And how would you go about spoiling me?
I can whisper it in your ear.
All the men in the group shouted out something like whoa, and Joe Fisher called out: Whisper it in my ear first Lizzie, I’m Ron’s agent.
Everyone laughed. Lizzie leaned towards Joe and whispered something, and Joe immediately shouted: Make way! Make way! And he pushed the group around Ron apart.
That was that, the attention was diverted from Ron, everyone found a stool at the bar, only Lizzie stayed standing beside him.
What did you say to Joe? asked Ron.
Maybe I’ll tell you later. Or I’ll tell you without words.
Lizzie — is your name Lizzie?
She nodded.
I actually do have a lovely wife at home. I’m very honoured by the attention, but I don’t want to —
I keep hearing stories that she threw you out, is that right? I don’t think you have a home anymore.
Ron made a gesture midway between a shrug and a so-so. My home is where I take my shoes off.
Well, perhaps we’re yet to find out where you’ll take your shoes off this evening.
I don’t think I have anything to pay, so we can go whenever we want.
Lizzie winked and said the night was yet young and that she wanted to enjoy the company here a while longer. But maybe we’re yet to find out where you take your shoes off. She walked away from Ron, towards the toilets and he watched her go with a broad grin on his face. Ada handed him another beer and he raised it to toast whoever had bought it for him.
Joe Fisher returned to his side. Ron, boy, how are you feeling?
Not sick yet, if that’s what you mean.
Good to hear. Because you’re going to sing us a tune. The people are ready. Amsterdam is about to lose one of its most special singers.
Well I don’t know about losing, said Ron.
Yes, losing, I wish it were otherwise, but there’s no way around it, is there? I think you should feel like the star of the show one more time. These people here – he made an all-encompassing gesture with his arm – love you, Ron. You’ve felt it all evening, haven’t you? I promise you: if you sing now, you’ll be a star like never before. And – he made a subtle gesture towards Lizzie, who was now standing next to another man — you’ll feel it too, that you’re a star.
Ron said that wasn’t so straightforward, I don’t have my equipment with me, my set, I need my own microphone —
Ada, Joe called out, Ada, do you still have that karaoke stuff under the bar?
Karaoke stuff isn’t what I —
Ron, come on, do it for the people.
Ada opened a couple of cabinets and grabbed a plastic microphone and a CD. I still have this, she said, just the music without the singer. She placed the CD in front of Ron and went back to pulling beers.
That’s ideal, said Joe, right Ron? Is that not ideal?
Ron looked at the list on the back of the sleeve. Don’t know that one, don’t know that one, know that one, don’t know that one, nope, nope, nope, yep, yep, no.
Joe grabbed a beermat and wrote the numbers of the songs Ron said he knew. It’ll be fine, Ron, he said, I’ll stand by the CD player and skip to the songs you know. Is there anything else special? Anything you’d especially like to do now?
Anything I’d especially like to do now, what would I want to do especially now?
Well, anything to do with your situation?
A song about cancer?
Well, said Joe, I don’t suppose there will be many of those, but if there’s one evening when you can bring tears to people’s eyes, it’s this evening, Ron.
Ron shook his head, and then said: well all right, number 12.
Oh yeah, said Joe Fisher, I get it, I get it.

Joe had announced that Ron was going to give a special performance in half an hour’s time and Ron had walked outside to loud cheers. He took out his phone and searched for his son’s number.
Hey Dad, said his son.
Hey son, it’s Dad. Hey, I’m about to sing at Huizinga and I reckon it’s going to be a special performance. If you’d like to come, you’re always welcome.
I don’t know, said his son.
Look then. Where are you? Anywhere near Slotervaart?
Yeah, not far.
I’ll do something really great. I know you’ll love it.
Okay.
So it would mean a lot to me if you came.
I’ll pop by, okay?
Of course, son. I’m so glad you picked up your phone when I called in the first place. Shame I had to be ill for that to happen, right?
That’s a bit of a bitchy comment, Dad. But I’ll drop by, as I said.
Great, son.

*

Ron said that he’d never had any trouble before and Lizzie asked if it was the cancer.
No, it’s not the cancer, said Ron. He was sitting upright, she was still lying down.
Don’t you find me attractive then? she asked.
You’re really attractive. Ron said his head was still at the performance that evening.
It was a wonderful performance, said Lizzie.
No, it wasn’t.
It was, seriously. I swear to you, I had tears in my eyes.
Don’t believe you.
I swear to you. Come on, let’s try again, gorgeous. She pulled him towards her, but he held back. Come on, she said again.
No, sorry, said Ron. How did it come across – I mean the last song, how did that come across?
Do you mean the one about the kite?
Yes, that’s the one.
It was beautiful, really beautiful, at that point I had tears in my eyes.
I don’t believe that, said Ron. While I was replacing the word mother with father, I thought: Now I’ve gone too far. Everyone knows it’s about a little boy who’s lost his mother, not his father. He sang the line again. You can’t do that.
You didn’t go too far at all. You made money, didn’t you? Joe went round the place and if I’m not mistaken you made a load of money. Come on now.
I mean, it was only 430 euros.
That’s pretty good though isn’t it? I mean, I don’t have that left over at the end of the month. Now come here.
No, sorry, I really can’t now.
Damn it, what did you come home with me for then?
You wanted me to come home with you.
Not if I’d known this was how it would be.
I didn’t know either – it’s never been a problem before.
It could be the cancer though, right?
No, it’s not the cancer. The thoughts just won’t stop. I went too far.
Damn it, said Lizzie, I’m not the Samaritans. I just want a bloke in my bed.
Ron’s shoulders drooped a little more.
Right, up, out of my bed then, damn it, she said, giving him a shove.
He began to look for his clothes, walked out of the bedroom, into the lounge, pulled his trousers on there. He’d got halfway when he took his phone out of his pocket to see if he had any messages. No messages.
From the bedroom Lizzie called: ‘Are you still there?’
No need to nag, he called back. I’ll be gone in a moment.
He could see from the light that she had switched the lamp off and almost immediately he could hear her snoring. He put his phone away again, then picked up his cash and looked at the stack of euro notes. 430 euros.
On the wall hung a clock that read three o’ clock in the morning. I’m knackered, he said, and he lay down on the sofa.
He picked up his phone again and messaged his son.
– saw you leave, didn’t you like it
He continued to stare at his screen, and saw the ticks go blue. Then the reply came in:
– No, I didn’t like it.
– it was meant for you
– That didn’t make me like it. I found it melodramatic, just like you make everything melodramatic.
– I don’t know what that is haha but never mind
– That’s a strange reply, Dad.
– I mean you’re right
– Okay
Ron gazed at his screen for a while. Then he typed:
– I was happy when I saw you
And then:
– thanks for making me happy for a moment
And:
– the last time was a long time ago
After a couple of minutes his son sent a message back:
– I can’t even begin to explain everything that’s wrong with what you’ve said, but if you honestly mean it that you felt happy, I’m glad for you, Dad. Good night.
– night
Ron put his phone on the coffee table, lay down on the sofa and fell asleep.

De Befeilige Stêd is de kosmos
fan Mariana Enriquez

De Veilige Stad is de kosmos
fan Mariana Enriquez

The Safe City is the Cosmos
fan Mariana Enriquez

La Ciudad Segura es el cosmos
fan Mariana Enriquez

Oerset troch Albertina Soepboer
Oerset troch Irene van de Mheen
Oerset troch Megan McDowell

Ynsprutsen troch Marjolein Ley
De Befeilige Stêd is de kosmos

It ljocht fan de ûntsmettingsstrielen is fan in seldsume skientme. Alle jûnen gean ik nei bûten ta om it te sjen. It is net ferbean om op it balkon fan de tsiende ferdjipping  te wêzen, omdat in beskerming fan trochsichtich plestik alle besykjen om dysels yn de leechte te smiten tefoaren komt. Wy soenen it yn elts gefal net dwaan. Ik soe it net dwaan. Ik wit dat earder guon it wol besocht hawwe, mar selsmoarden binne fergetten rekke, it binne âlde ferhalen oer minsken dy’t fereale wienen op de dea of eangst hienen foar skeind wêze en iensumens. Fansels woe ik graach dat ik dêr ûnder wêze koe yn de moaie stêd, de befeilige stêd dy’t safolle koste hat om te meitsjen en te betinken nei’t it al wol tsien kear mislearre wie. Mar alle lok freget om in offer en ik bin hoe dan ek grutsk om dat needsaaklike offer te wêzen dat de paradyslike stêd en de mooglikheid ta libben garandearret. Alle perfeksje hat in regel of in grins. Dit is myn plak: ik bin in ymmune en fan de tsiende ferdjipping fan it Haadgebou ôf kin ik de stêd sjen dêr’t de lju libje dy’t ôfhinklik fan ús binne.
Wy de ymmunen witte dat ûntsnappe ûnmooglik is. It Haadgebou is it bêst bewekke fan de Sektor Súd en alle besykjen om te flechtsjen wurdt yn in pear sekonden smoard. Dêrom litte se ús de Befeilige Stêd sjen. Yn it algemien bin ik allinne by it útsjochpunt, omdat ik aparte tiden útsykje en ik selsskip leaver mij, mar inkeld, hiel inkeld, komme ymmunen my selskip hâlden. Ik wachtsje allinne op CLJ. De earste kear dat ik him seach tocht ik dat er in puber wie oant er prate. Hy is hiel meager, omdat er al twa wichtige donaasjes dien hat. Hy hat tin hier dat oer it gesicht falt. Op in kear helle er in toef hier út de mûle en hy skettere it út fan it laitsjen, wat ik noch noait earder heard hie, en dat wie in eksploazje fan blidens mei wite, likense tosken en golle lippen yn ‘e stilte fan ‘e tsiende ferdjipping. Ik lake en skriemde, ferbaasd oer de sâlte smaak fan triennen. CLJ kaam trije dagen letter werom en op ‘e nij beseagen wy it paad fan de ûntsmetingsstrielen. Se wurde lansearre út rûndraaiende silinders wei en se dogge tinken oan it sierfjoerwurk by feesten, mar se hawwe krekt wat oars. In doel, in nuttige blidens. Se feroarje fan tichtens ôfhinklik fan oft se smelle strjitten of brede strjitten of pleinen trochkruse. Se passe har oan. De ûntsmettende ljochten deadzje it firus dat oerdeis yn ‘e lucht sit. It hat safolle jier duorre foar’t se dy oplossing fûnen. De âldsten kinne har it mislearre besykjen yn it sin bringe, de wanhoop en lykas wy wurde se ek emoasjoneel wannear’t se de fuorsetting fan it bestean sjogge, wûn mei moed, krêft en skientme. Yn it begjin binne de ljochten blau as neon. Se twinge dy om de eagen ticht te dwaan sa fûl binne se. De ljochten geane dwers troch de trochsichtige gebouwen hinne en de stêd glânzet as wie dy makke fan stjerren. De Befeilige Stêd is de kosmos. Letter yn de twadde faze wurdt it blau tsjuster en is it as oft swarte fûgels ôfdale om de diken en auto’s oan te reitsjen dy’t noait ophâlde mei rûntsjes draaie. Bûten de gebouwen omkuierje is ferbean en it is ek ferbean om der op besite te gean, dêrom binne alle muorren trochsichtich. It ljocht is sa oars en sensueel as it pears wurdt en kombinearret mei tûzenen skerms, ferljochte persoanen en de reade rispmoanne, sa neamt myn dokter it dy’t in oerlibbene is fan it firus en de ferhalen noch wit fan har oerpake en oerbeppe dy’t libben yn it jier 0. Sy tochten dat se werom gean soenen nei it normale libben, seit myn dokter. Se wit net wat se bedoelden mei it ‘normale libben’, gjinien wit dat. Fansels is wat wy hawwe  no folle better as dat normale libben en gjinien twifelet deroan. De glêzen fan de huzen litte dy dat fiele: de tuten en it streakjen kinst fiele en kinst it ljocht útdwaan om yntimiteit te hawwen, hoewol’t it grutste part dat neat skele kin en har lea sjen lit. Dat is natuerlik. Minsken negearje dy moetings en se binne normaal wurden. Boppedat, as twa persoanen sûn en tegearre binne, krije se ien fan de huzen tichtby de blauwe rivier dy’tsto oan de hoarizon sjen kinst, en steane se mei alle soarch en leafde om har hinne, omdat neat wichtiger is as de fuortsetting fan de soart.
CLJ seit dat it wis is dat der in normaal libben wie en datst jierren lyn frij omrinne koest, omdat de firussen net sa lang yn ‘e loft oerlibben. Mar CLJ is swak en as wy ymmunen swakker wurde, dan krije wy oanstriid om ús ferlerne paradizen foar te stellen.
Nei de blauwe ljochten komme de reade ljochten: de jagers. Se brûke se om opstannelingen en foaral tsjinstanners op te pakken, de minsken dy’t ús de ymmunen fan it Haadgebou befrijde wolle. Se fine dat ús lot unrjochtfeardich is en dat ús offer in finzenis is. Der wurdt wol sein dat se geheime gearkomsten hawwe. Se betinke pakken om de ljochten fan de jagers te omsilen. It firus falt de fitale organen oan (en oare organen lykas de eagen of de tromfluezen) en de iennichste remeedzje binne transplantaasjes. Wy de ymmunen binne de donors. Wy binne mar mei in hiel lyts bytsje en wy binne hiel kostber. Se kinne fansels fan alles klone lykas iten, bisten en minsken, mar se kinne ús net klone en likemin ús organen dy’t it firus net oanfalle kin. De ûndersikers witte net wêrom’t dat sa is en wurkje oan ien tried wei om de oarsaak te finen, oant no ta sûnder resultaat.
De tsjinstanners fine dat ús ymmuniteit in wûnder is en dat it ús rjocht is om te libjen yn de wrâld. Se sizze dat wy net de organyske reserve hoege te wêzen foar fierwei it grutste part fan de minsken dat siik wurdt. Twa jier lyn besocht in groep it Haadgebou yn te kommen. Se waarden útrûge. No binne der hast gjin aktive tsjinstanners mear oer, dat is alteast wat der ferteld wurdt. Hoe dan ek, de reade ljochten ferkenne alle nachten de stêd. Se spoare fertochte fysike bewegingen op. De reade ljochten binne noch moaier as de blauwen en folle emoasjoneler. Se komme yn hoeken, ferljochtsje ferskowende skaden en glydzje as reindrippen oer in wiete muorre. De iene kear liket it as oft de stêd baarnt en de oare kear as oft de stêd dûnset.

As se ien fine dy’t bûten omswalket, dan sjogge se dy persoan as in tsjinstanner. CLJ fertelde my in kear op syn keamer dat it gewoan minsken binne dy’t de regels oertrêdzje, dat de tsjinstanners al eliminearre binne en dat de jacht in ekskús is. Mar wêrom wolle se der dan út?, frege ik him. Net eltsenien is lokkich mei in libben fan finzen sitte, trochtsichtigens en transplantaasjes, sei er tsjin my. Op in kear hienen wy it lok om te sjen hoe’t de ljochten in swalkjend persoan pakten. CLJ kriich my by de hân en wy seagen de nuvere dûns fan it reade ljocht mei it lichem. It ljocht draaide der om hinne. It lichem fersette him kwalik. Gjinien hie de krêft om it fan de ljochten te winnen. It reade ljocht tilde him de loft yn en op it momint dat er in hiel ein by de gebouwen wei wie, ek fan it balkon fan ús tsiende ferdjipping, liet it ljocht him ûntploffe yn de himel. Se koenen har op in oare manier deadzje sûnder dy rein fan bloed en yngewanten, sa lei CLJ my út, mar dat soe minder spektakulêr wêze. Dat soe gjin les wêze. Wy seagen it bloed fallen as rein, as triennen op it gipsen byld fan in hillige. Yn de gebouwen wienen alle ljochten oandien. Alle eagen beseagen it lichem dat kwalik noch wat minskliks hie, like read as de ljochten. CLJ liet my tasizze dat by ús folgjende moeting ik him yn detail it paad beskriuwe soe dat de ljochten folgen en watfoar spultsjes se boarten, en oft de reade strielen in opstanneling fûnen en de moanne noch hyltiten enoarm en bluodderich wie. Ik begriep dat er dat my frege, omdat syn folgende donaasje deroan kaam en ik wie bliid, omdat ik begriep dat er allinne mar syn hoarnfluezen jaan soe en dat wy noch tiid hienen om inoar kennen te learen. Wy hienen noch nachten foar ús tegearre op it balkon wylst wy deastil seagen nei de skientme fan de stêd en tegearre de giftige lucht ynazemen dy’t ús net deadzje koe.

De Veilige Stad is de kosmos

Het schijnsel van de desinfecterende lichtbundels is van een uitzonderlijke schoonheid. Ik ga elke nacht naar buiten om te kijken: het is niet verboden om op het balkon op de tiende verdieping te komen, want een doorzichtig plastic scherm maakt elke poging om naar beneden te springen onmogelijk. Dat zouden we trouwens toch niet doen. Ik zou het niet doen. Ik weet dat sommigen het, lang geleden, geprobeerd hebben, maar niemand denkt nog aan de zelfmoordenaars, het zijn oude verhalen over mensen die verliefd waren op de dood of bang voor verminking en eenzaamheid. Natuurlijk zou ik graag daar willen zijn, in de prachtige stad beneden, de veilige stad die met zo veel moeite is ontworpen en gebouwd, na tientallen jaren experimenteren. Maar elk geluk vergt opoffering en op een bepaalde manier ben ik er trots op de noodzakelijke opoffering te zijn die de paradijsstad en een mogelijkheid tot leven garandeert. Elke perfectie heeft een voorwaarde of een grens. Dit is mijn plek: ik ben immuun en ik kan vanaf de tiende verdieping van het Hoofdgebouw de stad zien waar de mensen wonen die afhankelijk van ons zijn.
Wij die immuun zijn, weten dat ontsnappen uitgesloten is. Het Hoofdgebouw is het zwaarst bewaakte gebouw van Sector Zuid en elke vluchtpoging wordt binnen een paar seconden de kop ingedrukt. Daarom mogen we naar de Veilige Stad kijken. Meestal ben ik alleen op het panoramaterras omdat ik ongewone tijden kies en gezelschap liever uit de weg ga, maar soms, niet vaak, krijg ik gezelschap van andere immunen. Ik wacht alleen op CLJ. De eerste keer dat ik hem zag dacht ik dat hij een adolescent was, tot hij wat zei. Hij is erg dun omdat hij al twee ingrijpende donaties heeft volbracht. Hij heeft fijn, dun haar dat over zijn gezicht valt. Een keer veegde hij een pluk haar uit zijn mond en schaterde zoals ik nooit eerder had gehoord, een uitbarsting van vreugde in de stilte op de tiende verdieping, rechte witte tanden, opgezwollen lippen. Ik lachte en huilde, verbaasd over de zoute smaak van mijn tranen. CLJ kwam drie dagen later terug en weer keken we samen naar de banen van de desinfecterende lichtbundels. Ze worden geprojecteerd door middel van draaiende cilinders en doen denken aan siervuurwerk bij festiviteiten, maar ze zijn meer dan dat. Het heeft een bedoeling, het is nuttig vermaak. De dikte van de stralen is afhankelijk van of ze smalle straten of brede lanen of pleinen bestrijken. Ze passen zich aan. Het desinfecterende licht moet het virus verdelgen dat dagenlang in de lucht overleeft. Het heeft lang geduurd voordat deze oplossing werd gevonden. De ouderen herinneren zich nog de mislukte pogingen, de wanhoop, en net als wij zijn ze ontroerd als ze de voortzetting van het bestaan zien, verkregen met lef, kracht en schoonheid. In het begin is het licht blauw, zoals neon; je moet je ogen dichtdoen, zo fel is het. De lichtbundels gaan dwars door de transparante gebouwen heen en de hele stad glinstert alsof ze van sterren is gemaakt. De Veilige Stad is de kosmos. Daarna, in het tweede stadium, wordt het blauw donkerder en is het of er zwarte vogels omlaagduiken en neerstrijken op de snelwegen en op de auto’s, die geen moment ophouden met circuleren. Het is verboden om buiten de gebouwen te komen; bij elkaar op bezoek gaan is ook verboden, daarom zijn alle wanden doorzichtig. Het licht is heel anders en sensueel als het paars wordt en zich mengt met de duizenden beeldschermen en verlichte personen en de rode oogstmaan, dat is hoe mijn dokter de maan noemt. Zij heeft het virus overleefd en kent de verhalen nog van haar overgrootouders, die in het jaar nul leefden. Ze dachten dat het oude normaal zou terugkomen, zegt mijn dokter. Ze weet niet wat ze met ‘het oude normaal’ bedoelden, niemand weet nog wat dat is. Uiteraard is dat wat we nu hebben eindeloos veel beter dan het oude normaal, daar twijfelt niemand aan. Door de ramen van de huizen heen kun je elkaar aanraken: je kunt kussen en liefkozingen voelen, en het licht kan worden gedimd zodat je wat privacy hebt, alhoewel het de meesten niet meer uitmaakt en ze simpelweg hun lichaam laten zien. Dat is niet zo gek: de mensen negeren dit soort ontmoetingen, ze zijn gewoon geworden. Bovendien, als twee personen gezond zijn en zich met elkaar verbonden voelen, krijgen ze een huis toegewezen bij de blauwe rivier die aan de horizon te zien is en worden ze in de watten gelegd, want niets is zo belangrijk als de voortzetting van de soort.
CLJ zegt dat het waar is, dat er een oud normaal bestond, dat je lang geleden vrij rond kon lopen omdat virussen niet zo lang in de lucht overleefden. Maar CLJ is verzwakt en als wij immunen zwakker worden, gaan we fantaseren over verloren paradijzen.
Na de blauwe lichtbundels komen de rode, dat zijn de jagers. Die worden gebruikt om opstandelingen en vooral activisten te vangen, mensen die ons, de immunen in het Hoofdgebouw, willen bevrijden. Ze vinden ons lot onrechtvaardig, noemen onze opoffering een gevangenis. Er wordt gezegd dat ze geheime bijeenkomsten organiseren; ze hebben een pak ontworpen waarmee ze de jagerslichten kunnen ontwijken. Het virus tast de vitale organen aan (en andere zoals de ogen en het trommelvlies) en de enige remedie is een transplantatie; wij die immuun zijn, doneren. We zijn maar met weinigen en erg waardevol. Alles kan natuurlijk gekloond worden, voedsel en dieren en mensen, maar ons kunnen ze niet klonen en onze organen, die het virus niet kan aantasten, ook niet. De wetenschappers staan voor een raadsel en doen er alles aan om de oorzaak te achterhalen, voorlopig zonder resultaat.
De activisten zijn van mening dat onze immuniteit een wonder is en dat we het recht hebben om in de wereld te leven; we hoeven geen orgaanreserve te zijn voor de overgrote meerderheid die ziek wordt, betogen ze. Twee jaar geleden probeerde een groep het Hoofdgebouw binnen te dringen. Ze werden geliquideerd. Nu zijn er bijna geen openlijke activisten meer, tenminste, dat wordt gezegd. Desalniettemin trekken de rode lichtbundels elke nacht door de stad: ze sporen verdachte bewegingen op. De rode lichten zijn nog mooier dan de blauwe en veel spannender. Ze bereiken alle hoeken en gaten, verlichten bewegende schaduwen, glijden als druppels over een vochtige wand. Soms lijkt het of de stad gloeit en soms lijkt het of ze danst.
Als de rode lichtbundels iemand ontdekken die buiten rondhangt, dan wordt die persoon als activist beschouwd. CLJ zei een keer tegen mij, in zijn kamer, dat het gewoon mensen zijn die de regels overtreden, dat de activisten allang geëlimineerd zijn, dat de jacht een excuus is. Waarom willen ze naar buiten? vroeg ik. Niet iedereen is het eens met een leven van opsluiting en transparanties en transplantaties, antwoordde hij. Een keer hadden we geluk en zagen we hoe de lichtbundels een rondhangende persoon te pakken kregen. CLJ nam mijn hand en samen keken we naar de vreemde dans van de rode lichtbundel met het lichaam. Hij omhulde het lichaam. Het verzette zich nauwelijks: niemand heeft de kracht om het tegen het licht op te nemen. De rode lichtbundel wierp het lichaam omhoog en zodra het ver genoeg van de gebouwen verwijderd was, zelfs van het balkon op onze tiende verdieping, liet hij het in de lucht exploderen. Ze zouden hen ook op een andere manier kunnen doden, zonder die regen van bloed en ingewanden, legde CLJ uit, maar dat is minder spectaculair. Dan zou het geen les zijn. We zagen het bloed als regendruppels naar beneden vallen, als tranen van een gipsen heiligenbeeld. In alle gebouwen waren de lichten aan. Alle ogen waren gericht op het lichaam, nu niets meer dan wat menselijke resten, even rood als de lichtbundels. CLJ liet me beloven dat ik hem bij onze volgende ontmoeting gedetailleerd zou beschrijven waar de lichtbundels ronddwaalden, welke spelletjes ze deden, of de rode lichtbundels een opstandeling aantroffen, of de maan nog steeds groot en bloedrood was. Ik begreep dat hij dat vroeg omdat zijn volgende donatie dichterbij kwam en ik was verheugd omdat ik begreep dat hij alleen zijn hoornvlies zou geven en dat er nog tijd was om elkaar te leren kennen. Dat er nog nachten waren voor ons tweeën om op het balkon naar de stad te kijken die adembenemend was door haar schoonheid, en om samen de giftige lucht in te ademen die ons niet kon doden.

The Safe City is the Cosmos

The rays of disinfectant light are extraordinarily beautiful. I go out to watch them every night: we’re not forbidden from going out on the tenth-floor balcony, since there’s a protective barrier of transparent plastic that will put a stop to any attempts at jumping. We wouldn’t do it, anyway. I wouldn’t do it. I know that before, some people did try, but suicides have been forgotten, they’re old stories of people in love with death or suffering from terror of mutilation and solitude. Sure, I would like to be down there, in the beautiful city, the safe city that took so much effort, dozens and dozens of tries, to design and implement. But all happiness demands a sacrifice, and in a way, I’m proud to be the sacrifice needed to guarantee the paradise city and a possible life. All perfection has a rule or a limit. This is my place: I’m immune, and from the tenth floor of the Great Building I can look down at the city where those who depend on us live.
We immune know that escape is impossible. The Great Building is the most closely guarded one in the South Sector, and any attempt at flight is suppressed in seconds. That’s why they let us look at the Safe City. I’m usually alone on the balcony because I keep strange schedules and try to avoid company, but sometimes, very rarely, other immune come to keep me company. I only wait for CLJ. The first time I saw him I thought he was a teenager, until he spoke. He’s very thin, because he has already undergone two significant donations. He has fine hair that falls over his face. One time, he brushed a lock of hair out of his mouth and burst out in a peal of laughter I had never heard before, an explosion of joy in the silence of the tenth floor, his teeth white and even, his lips swollen. I laughed and cried, surprised by the salty taste of the tears. CLJ came back three days later, and again we watched the movement of the disinfectant rays. They emanate from spinning cylinders, and they recall the fireworks at festival time, but there’s something different about them. A purpose, a useful joy. Their thickness changes as they move along narrow streets or wide avenues or plazas. They adapt. The disinfectant lights kill the virus that hangs in the air for days. It took so many years to find this solution. The oldest people remember the failed attempts, the desperation, and, like us, they are also moved when they see this continuation of existence, hard-won through audacity, effort, and beauty. At first the lights are blue, and they’re like neon: you have to close your eyes, they’re so bright. The lights pierce the walls of the transparent buildings and the city shines as if it were made of stars. The Safe City is the cosmos. Then, in the second phase, the blue darkens and it’s like black birds descending to touch the highways and the cars that never stop circulating. Walking outside the buildings is forbidden; it’s also forbidden to visit others, that’s why all the walls are transparent and the light is so different and sensual when it turns violet and blends with the thousands of screens and the people lit up and the red harvest moon—that’s what my doctor calls it. She’s a survivor of the virus and she remembers the stories of her great-grandparents, who lived through year 0. They believed that normality was going to return, my doctor says. She doesn’t know what they meant by ‘normality’, no one remembers what that is. Of course, what we have now is much better than normality, and no one doubts that. The glass of the houses allows for sensation: kisses and caresses are felt, and it’s possible to dim the light for privacy, but most people don’t care anymore and they show their bodies. It’s natural: people ignore those encounters, they’ve been normalized. Plus, if two people are healthy and united, they’re given one of the houses close to the blue river I can see on the horizon and they’re attended to with real love, because nothing is more important than the continuation of the species.
CLJ says it’s true, that there was normality, that many years ago you could walk freely because the viruses didn’t live for so long in the air. But CLJ is weak, and when we immunes are debilitated, we tend to imagine lost paradises.
After the blue lights come the red ones: the hunters. They’re used to catch rebels, especially protestors—people who want to free us, the immunes in the Great Building. They think our fate is unjust, and our sacrifice a prison. They hold secret meetings, it’s said; they design suits to evade the hunter lights. The virus attacks vital organs (and others too, like the eyes or eardrums), and the only cure is a transplant; we immune are the donors. There aren’t many of us, and we are very valuable. Everything can be cloned, sure, food and animals and people, but they can’t clone us or our organs, which the virus doesn’t know how to attack. The scientists don’t know why and they work tirelessly to find out, with no results so far.
The protestors think our immunity is a miracle and that we have a right to live in the world: they believe we should not have to be the organic stockpile for the immense majority of people who get sick. Two years ago a group of them tried to sneak into the Great Building. They were exterminated. Now there are almost no active protestors, or at least that’s what people say. In any case, the red lights traverse the city every night: they detect suspicious physical movement. The red lights are even more beautiful than the blue ones, and much more exciting. They move into corners, light up restless shadows, slide like drops down a wet wall. Sometimes the city seems to burn, other times, to dance.
If they find someone wandering outside the houses, that person is considered to be a protester. CLJ told me once, in his room, that they are really just people who break the rules, that the protestors have all been eliminated, and the hunt is an excuse. Why do people want to go outside? I asked him. Not everyone is satisfied with a life of confinement and transparency and transplants, he told me. Once, we got lucky and saw the lights trap a person who was out walking. CLJ took my hand and we watched the strange dance of red light and body. The light surrounded it. The body struggled, but barely: no one has the power to overcome the lights. The red light lifted it into the air, and once it was far above the buildings, even higher than our tenth-floor balcony, it made the body explode in the sky. They could kill in another way, without that rain of blood and viscera, CLJ explained to me, but it would be less spectacular. It wouldn’t be a lesson. We saw the blood fall like rain, or like tears of a plaster saint. All the lights in the buildings were on. All eyes were observing the body, now mere human remains just as red as the lights. CLJ made me promise that the next time we met, I would describe to him in detail where the lights were moving, what kinds of games they played, if the red lights found some rebel, if the moon was still enormous and bloody. I understood he was asking me for that because his next donation was approaching, and I was happy because I understood he was only going to surrender his corneas, and there was still time to get to know each other. The two of us would still have nights on the balcony, overlooking the city that took your breath away with its beauty, together and breathing the poisoned air that couldn’t kill us.

La Ciudad Segura es el cosmos

La luz de los rayos desinfectantes es de una belleza excepcional. Salgo a verla cada noche: no está prohibido permanecer en el balcón del décimo piso porque una protección de plástico transparente  impide cualquier intento de arrojarse al vacío. No lo haríamos, de todos modos. Yo no lo haría. Sé que algunos, antes, lo intentaron, pero los suicidas han sido olvidados, son historias viejas de enamorados de la muerte o de gente que sufría el terror a la mutilación y la soledad. Claro que me gustaría poder estar ahí abajo, en la ciudad hermosa, la ciudad segura que tanto costó conseguir y diseñar después de decenas de intentos. Pero toda felicidad exige un sacrificio y, de alguna manera, me enorgullece ser ese sacrificio necesario que garantiza la ciudad paraíso y una posibilidad de vida. Toda perfección tiene una regla o un límite. Éste es mi lugar: soy una inmune y desde el piso diez del Edificio Mayor puedo ver la ciudad donde viven quienes dependen de nosotros.
Los inmunes sabemos que escapar es imposible. El Edificio Mayor es el más custodiado del Sector Sur y cualquier intento de fuga es reprimido en segundos. Por eso nos dejan ver la Ciudad Segura. En general estoy sola en el mirador porque elijo horarios extraños y prefiero evitar la compañía pero a veces, muy pocas, vienen inmunes a acompañarme. Yo sólo espero a CLJ. La primera vez que lo vi pensé que era una adolescente, hasta que habló. Es muy delgado porque ya cumplió con dos donaciones importantes. Tiene un cabello fino que le tapa la cara. Una vez se sacó un mechón de la boca y se rió con una carcajada que yo nunca antes había escuchado, una explosión de alegría en el silencio del piso diez, los dientes blancos y parejos, los labios hinchados. Me reí y lloré,  sorprendida por el sabor salado de las lágrimas. CLJ volvió tres días después y una vez más observamos el derrotero de los rayos desinfectantes. Se lanzan desde cilindros giratorios y recuerdan a los fuegos artificiales de las festividades pero tienen algo diferente. Un propósito, una alegría útil. Cambian su grosor según recorran calles estrechas o avenidas o plazas. Se adaptan. La luces desinfectantes matan al virus que se mantiene durante días en el aire. Tantos años se tardó en  encontrar esta solución. Los más ancianos recuerdan los intentos fallidos, la desesperación y, como nosotros, también se emocionan cuando ven la continuación de la existencia, ganada con atrevimiento, esfuerzo y belleza. Las luces, al principio, son azules, como de neón: obligan a cerrar los ojos de tan brillantes. Las luces atraviesan los edificios transparentes y la ciudad brilla como si estuviera hecha de estrellas. La Ciudad Segura es el cosmos. Después, en la segunda fase, el azul se oscurece y es como si pájaros negros descendieran para tocar las autopistas y los autos que nunca paran de circular. Caminar fuera de los edificios está prohibido; también está prohibido visitarse, por eso todas las paredes son transparentes y la luz es tan diferente y sensual cuando se vuelve violeta y se combina con las miles de pantallas y las personas iluminadas y la luna roja de la cosecha, así la llama mi médica, que es una sobreviviente del virus y recuerda las historias de sus bisabuelos que vivieron el año 0. Ellos creían que iba a volver la normalidad, dice mi médica. No sabe a qué se referían con “normalidad”, nadie recuerda qué es eso. Por supuesto, lo que tenemos ahora es mucho mejor que la normalidad y nadie lo duda. Los vidrios de las casas permiten sentirse: los besos y las caricias se sienten y es posible bajar la luz para tener intimidad, aunque a la mayoría ya no le importa y muestran sus cuerpos. Es natural: la gente ignora estos encuentros, se han normalizado. Además, si dos personas están sanas y unidas se les otorga una de las casas cercanas al río azul que se ve en el horizonte y se las atiende con verdadero amor porque nada es más importante que la continuidad de la especie.
CLJ dice que es cierto, que hubo una normalidad, que hace muchos años se podía caminar libremente porque los virus no vivían en el aire tanto tiempo. Pero CLJ está débil y cuando los inmunes nos debilitamos, solemos imaginar paraísos perdidos.
Después de las luces azules llegan las luces rojas: las cazadoras. Se usan para atrapar rebeldes y sobre todo protestantes, aquellos que quieren liberarnos a nosotros, los inmunes del Edificio Mayor. Creen que nuestro destino es injusto, que nuestro sacrificio es una cárcel. Hacen reuniones secretas, se dice; diseñan trajes para burlar a las luces cazadoras. El virus ataca los órganos vitales (y otros, como los ojos o los tímpanos) y la única cura son los transplantes; los inmunes somos los donantes. Somos poquísimos y muy valiosos. Todo puede clonarse, claro, la comida y los animales y las personas, pero no pueden clonarnos a nosotros ni a nuestros órganos que el virus no sabe atacar. Los investigadores desconocen el por qué y trabajan sin descanso en descubrir la causa, sin resultados hasta el momento.
Los protestantes creen que nuestra inmunidad se trata de un milagro y que es nuestro derecho vivir en el mundo: no tenemos por qué ser la reserva orgánica de la inmensa mayoría que se enferma, afirman. Hace dos años un grupo intentó ingresar al Edificio Mayor. Fueron exterminados. Ahora ya casi no quedan protestantes activos, al menos es lo que se cuenta. De todos modos, los rayos rojos recorren la ciudad cada noche: detectan los movimientos físicos sospechosos. Las luces rojas son aún mas hermosas que las azules y mucho más emocionantes. Se meten en rincones, iluminan sombras movedizas, se deslizan como gotas en una pared húmeda. A veces la ciudad parece arder y otras bailar.
Si encuentran a alguien deambulando fuera de las casas, la persona es considerada protestante. CLJ me dijo una vez, en su habitación, que sencillamente es gente que rompe las reglas, que los protestantes ya fueron eliminados, que la caza es una excusa. ¿Por qué quieren salir?, le pregunté. No todos están conformes con una vida de encierro y transparencias y transplantes, me dijo. En una oportunidad tuvimos la suerte de ver cómo las luces atrapaban a una persona deambulante. CLJ me tomó de la mano y miramos la extraña danza de la luz roja con el cuerpo. Lo rodeó. El cuerpo se resistió, apenas: nadie tiene el poder de vencer a las luces. La luz roja lo levantó en el aire y, una vez que estuvo bien lejos de los edificios, incluso sobre el balcón de nuestro piso 10, lo hizo estallar en el cielo. Podrían matarlos de otra manera, sin esta lluvia de sangre y vísceras, me explicó CLJ, pero sería menos espectacular. No sería una lección. Vimos la sangre caer como lluvia, como lágrimas de una santa de yeso. En los edificios todas las luces estaban encendidas. Todos los ojos observando el cuerpo, ahora apenas un resto humano, tan rojo como las luces. CLJ me hizo prometer que, en nuestro próximo encuentro, iba a describirle en detalle por dónde se paseaban las luces, qué juegos hacían, si los rayos rojos encontraban a algún rebelde, si la luna seguía enorme y ensangrentada. Entendí que me lo pedía porque se acercaba su próxima donación y me alegré porque entendí que iba a entregar sólo las córneas y aún nos quedaba tiempo de conocernos. Todavía quedaban noches para los dos en el balcón, mirando la ciudad que dejaba sin aire por su belleza, respirando juntos el aire envenenado que no podía matarnos.

Folsleine notiid
fan Etgar Keret

Voltooid tegenwoordige tijd
fan Etgar Keret

Present Perfect
fan Etgar Keret

Present Perfect
fan Etgar Keret

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Ruben Verhasselt
Oerset troch Sondra Silverston

Ynsprutsen troch Ate de Jong
Folsleine notiid

It wurdt tiid dat wy it tajouwe: minsken binne net botte goed yn it ûnthâlden fan de dingen sa’t dy wier bard binne. As in ûnderfining in stik klean is, dan is it oantinken datselde stik klean nei’t it in kear ferkeard wosken is. De kleuren binne ferblikt, it is hielendal krompen en de oarspronklike, nostalgyske rook is al lang feroare yn de keunstmjittige orchideeëlucht fan de waskfersachter.
Dit allegear oertocht Dov Shviro silliger yn de wachtrige foar it hjirneimels. De rige like lang, suver einleas, mar op ien as oare wize streamde de tiid der oars en wie it wachtsjen folle draachliker as, lit ús sizze, foar de securitycheck op it fleanfjild of by de dokter, situaasjes dy’t Dov út soarte net koe, want hy hie altyd businessclass flein en wie altyd behannele yn prestizjeuze priveekliniken. Mar dizze bepaalde rige like him net te ûntgean. Elk like gelyk yn it oangesicht fan ’e dea, of yn it oangesicht fan ’e skepper of wa’t it ek wie dy’t dêr op harren wachte oan ’e ein fan dy ûneinige rige. Al witst it mar noait, tocht Dov, faaks wie der in spesjale yngong foar rjochtfeardigen, dêr’t hy en de oaren gjin weet fan hiene. By neier ynsjen like it him echt foar de hân te lizzen dat der in geheime vip-yngong wêze soe. It wie úteinlik net oannimlik dat de hillige faam Maria, of Mahatma Gandhi, nei de dea krekt as elk yn ’e rige stean moatten hie.
En lit dêr gjin misferstân oer bestean, it wie net sa dat der gjin beweging yn ’e rige siet. Dy skode de hiele tiid op, mar de ein kaam noch altyd net yn sicht en Dov stie hjir no al … no al … al … Dat wie it dus, doe’t wy seine dat de tiid him yn dizze rige oars hold, bedoelden wy eins dat dy net echt bestie. Of leaver, hy bestie wol, de tiid moat altyd bestean, allinnich like it Dov en de oaren net te slagjen dy yn te skatten of te mjitten. De lange frou mei de stip op ’e foarholle, dy’t foar Dov yn ’e rige stie, lei him út dat it like op it nirwana, en de âlde man mei de stjonkende azem, dy’t achter him stie, bewearde dat it sa’n bytsje wie as demintens, mar dan yn positive sin. Nijsgjirrich, tocht Dov, ik freegje my ôf wat dat is, ‘demintens mar dan yn positive sin’. Mooglik demintens dy’t dy in libben ferjitte lit dêr’tst dochs al leaver net oan weromtinkst? Mar ek dizze gedachte ferfleach ear’t er dy ôfmeitsje koe en krekt foar’t in folgjende fergeze gedachte him oantsjinne yn syn brein, foel syn each alhiel tafallich op de wite wjuk fan in ingel.
Ek de ingel, sawat tweintich plakken foar him, stie lyk as alle oaren geduldich yn ’e rige te wachtsjen. Fan fierren like hy hinne en wer te widzjen en yn himsels te praten, en miskien wie er wol oan it bidden. Hoewol, wêrom soe in ingel bidde moatte as er yn in rige foar it hjirneimels stie? Dat hiele bidden wie in standert metoade yn ’e wrâld fan ’e libjenden, mar nei de dea soest fan in ingel yn ’e himel ferwachtsje dat er op in justjes betrouberder en direktere wize kommunisearje koe mei de skepper. Dat is wat dat neier ûndersocht wurde moatte soe, tocht Dov. By libben hie er analist west by in suksesfol hedgefûns en doe’t er dêr begûn te wurkjen, wie him as earste leard datst, as ien fan de direkteuren wat sei dat net doogde of gewoan wat fan dy woe dat dy net útkaam, yn stee fan nee te sizzen of yn diskusje te gean, better sizze koest: ‘Dat is wat dat neier ûndersocht wurde moatte soe’, en geduldich te wachtsjen oant de hiele kwestje fergetten wie, of ferdwûn. Al gie it dizze kear net om in fatsoenlik ôfskypjen. Dizze kear gie it om in kwestje dy’t echt syn belangstelling luts en dy’t er foar syn gefoel útsykje moast.
De lange frou mei de stip en de âlde man mei de stjonkende azem seine Dov ta dat se syn plak yn ’e rige frijhâlde soene as hy de ingel fragen stelde. Dy tasizzing joech him genôch wyn yn ’e rêch om moed te sammeljen en op de ingel ta te stappen.
‘Sorry!’ sei er tsjin ’e ingel, dy’t him ynearsten negearre. ‘Sorry! Ja, jo! Mei ik jo wat freegje?’
De ingel, dy’t bytsje ôfwêzich like, knikte.
‘Tige tank,’ sei Dov mei in forsearre bûginkje. ‘Kinne jo my, gewoan om’t jo ingel binne en sa, faaks in oersjochje jaan fan hoe’t alles hjir wurket yn it hjirneimels? Sektorgrinzen, hierargyske struktueren, jo witte wol, alles dat echt wichtich is.’
De ingel besocht him der foarwei te winen en bewearde dat er gjin ingel wie, dat er samar tafallich wjukken hie, mar ingels binne gjin goeie ligers, teminsten net lang, en nei … nei … Goed, wy hawwe it al hân oer de nuvere manier dêr’t de tiid hjir op ferrûn, sadat Dov net echt sizze koe nei hoefolle tiid, mar op in bepaald stuit joech de ingel ta dat er in ingel wie en lei er Dov op flústertoan út dat it syn taak wie him ûnder de deaden te mingen en him derfan te bewissigjen dat alles goed gie en der alhiel gjin problemen wiene.
‘En as jo dochs op in probleem stuitsje?’ frege Dov fierder. ‘Wat wurdt der dan krekt ferwachte dat jo dogge? Is der in protokol? Moatte jo it oan immen rapportearje? It sels ôfhannelje?’
De ingel tocht efkes nei en begûn te stammerjen. As ingel wie er echt noch noait op in probleem stuite. Want ja, deade minsken sammelen har oarderlik, wat koe der no hielendal barre? Dat wol sizze, it heugde him dat der by in briefing mei him praat wie oer wat er dwaan moatte soe yn it gefal fan in oarderfersteuring, mar dat wie sa lang lyn dat er net mear wist hoe as wat.
De bleke frou dy’t achter de ingel stie, liet Dov witte dat er te lûdroftich wie en dat dat bot steurde. Se hie ûnmiskenber it fermoeden dat it hiele nuvere petear dat Dov mei de ingel fierde inkeld mar in ferlechje wie om foar te kringen yn ’e rige. Dov ferûntskuldige him fuort en lei út dat er allinnich mar efkes in lytse technyske kwestje útsocht mei de ingel en dat er dêrnei fuort wer weromgean soe nei syn plak yn ’e rige. Al koe er him earlik sein net mear yn ’t sin bringe wêr’t syn plak yn ’e rige wie. Der stie him wat by fan in âlde of lange man of frou mei in soere azem … of in stjonkende foarholle … Wilens wie de ingel fergetten wat Dov him frege hie, en Dov, dy’t dat sels ek fergetten wie, frege no: ‘Sis, hiene jim mei al dy rûnombywêzichheid en almacht en sa net wat in effisjintere operaasje opsette kinnen? Do witst wol, wat sûnder rige?’
De ingel seach Dov betize oan. ‘Rige?’ frege er. ‘Wat bedoelst krekt?’
‘Wat ik bedoel?’ gnyske Dov. ‘Ik bedoel dy, my en al dy minsken dy’t hjir al … al … ik wit net, dy’t hjir al hiel lang stean te wachtsjen. Do witst wol, dizze hiele … dit,’ en hy makke in dizige hânbeweging dy’t alle minsken omfetsje moast dy’t foar en achter harren kalm stiene te wachtsjen.
‘Dit?’ frege de ingel, dy’t syn wjukken opluts. ‘Dit, as ik it goed begrepen haw, is it paradys.’

Voltooid tegenwoordige tijd

Het wordt tijd dat we het toegeven: mensen zijn niet echt goed in het onthouden van de dingen zoals ze echt zijn gebeurd. Als een belevenis een kledingstuk is, dan is de herinnering datzelfde kledingstuk nadat het keer op keer verkeerd is gewassen. De kleuren zijn verbleekt, het is helemaal gekrompen en de oorspronkelijke, nostalgische geur is allang veranderd in de kunstmatige orchideeëngeur van de wasverzachter.
Dit alles overdacht wijlen Dov Shviro in de wachtrij voor het hiernamaals. De rij leek lang, bijna eindeloos, maar op een of andere manier stroomde de tijd er anders en was het wachten er veel draaglijker dan, laten we zeggen, voor de securitycheck op het vliegveld of bij de dokter, situaties die Dov sowieso niet kende, want hij had altijd businessclass gevlogen en was altijd behandeld in prestigieuze privéklinieken. Maar deze bepaalde rij leek hem niet te omzeilen. Iedereen leek gelijk in het aangezicht van de dood, of in het aangezicht van de schepper of wie het ook was die daar op hen wachtte aan het eind van de onafzienbare rij. Al wist je het maar nooit, dacht Dov, misschien was er een speciale ingang voor rechtvaardigen, waar hij en de anderen geen weet van hadden. Bij nader inzien leek het hem echt voor de hand te liggen dat er een geheime vip-ingang zou zijn. Het was tenslotte niet aannemelijk dat de heilige maagd Maria of Mahatma Gandhi na hun dood net als iedereen in de rij had moeten staan.
En laat daar geen misverstand over bestaan, het was niet zo dat er geen beweging in de rij zat. Die schoof de hele tijd op, maar het eind kwam nog steeds niet in zicht en Dov stond hier nu al … nu al … al … Dat was het dus, toen we zeiden dat de tijd zich in deze rij anders gedroeg bedoelden we eigenlijk dat die niet echt bestond. Of liever gezegd, hij bestond wel, de tijd moet altijd bestaan, alleen leek het Dov en de anderen niet te lukken die in te schatten of te meten. De lange vrouw met de stip op het voorhoofd, die voor Dov in de rij stond, legde hem uit dat het leek op het nirwana, en de oude man met de slechte adem, die achter hem stond, beweerde dat het zo’n beetje was als dementie, maar dan in positieve zin. Interessant, dacht Dov, ik vraag me af wat dat is, ‘dementie maar dan in positieve zin’. Misschien dementie die je een leven doet vergeten waaraan je toch al liever niet wordt herinnerd? Maar ook deze gedachte vervloog voordat hij die kon afmaken, en net voordat een volgende vruchteloze gedachte zich aandiende in zijn brein, viel zijn oog volkomen toevallig op de witte vleugel van een engel.
Ook de engel, ongeveer twintig plaatsen voor hem, stond als alle anderen geduldig in de rij te wachten. Van veraf leek hij heen en weer te wiegen en in zichzelf te praten, en misschien was hij wel aan het bidden. Hoewel, waarom zou een engel moeten bidden als hij in een rij voor het hiernamaals stond? Dat hele bidden was een geijkte methode in de wereld van de levenden, maar na de dood zou je van een engel in de hemel verwachten dat hij op een ietsje betrouwbaarder en directer manier kon communiceren met de schepper. Dat is iets wat nader onderzoek behoeft, dacht Dov. Bij leven was hij analist geweest bij een succesvol hedgefonds en toen hij daar begon te werken was hem als eerste geleerd dat je, als een van de directeuren iets zei wat niet klopte of gewoon iets van je wilde wat je niet uitkwam, in plaats van nee te zeggen of in discussie te gaan beter kon zeggen: ‘Dat is iets wat nader onderzoek behoeft’, en geduldig te wachten tot de hele kwestie was vergeten of verdwenen. Al ging het deze keer niet om een beleefde afscheping. Deze keer ging het om een kwestie die echt zijn belangstelling trok en die hij voor zijn gevoel moest uitzoeken.
De lange vrouw met de stip en de oude man met de slechte adem beloofden Dov dat ze zijn plaats in de rij vrij zouden houden als hij de engel vragen ging stellen. Die belofte gaf hem voldoende wind in de rug om moed te verzamelen en op de engel af te stappen.
‘Sorry!’ zei hij tegen de engel, die hem aanvankelijk negeerde. ‘Sorry! Ja, u! Mag ik u iets vragen?’
De engel, die een beetje afwezig leek, knikte.
‘Dank u,’ zei Dov met een geforceerd buiginkje. ‘Kunt u me, gewoon omdat u engel bent en zo, misschien een overzichtje geven van hoe alles hier werkt in het hiernamaals? Sectorgrenzen, hiërarchische structuren, u weet wel, alles wat echt belangrijk is.’
De engel probeerde zich eronderuit te draaien en beweerde dat hij geen engel was, dat hij zomaar toevallig vleugels had, maar engelen zijn niet goed in liegen, althans niet voor lang, en na … na … Goed, we hebben het al gehad over de rare manier waarop de tijd hier verliep, zodat Dov niet echt kon zeggen na hoeveel tijd, maar op zeker moment gaf de engel toe dat hij een engel was en legde hij Dov op fluistertoon uit dat het zijn taak was zich onder de doden te mengen en zich ervan te vergewissen dat alles goed ging en er helemaal geen problemen waren.
‘En als u toch op een probleem stuit?’ vroeg Dov door. ‘Wat wordt u dan precies geacht te doen? Is er een protocol? Moet u het aan iemand rapporteren? Het zelf afhandelen?’
De engel dacht even na en begon te stotteren. Als engel was hij echt nog nooit op een probleem gestuit. Want ja, dode mensen verzamelden zich ordelijk, wat kon er nu helemaal gebeuren? Dat wil zeggen, hij herinnerde zich dat er tijdens een briefing met hem was gesproken over wat hij zou moeten doen in geval van een ordeverstoring, maar dat was zo lang geleden dat hij het zich niet meer herinnerde.
De bleke vrouw die achter de engel stond, liet Dov weten dat hij luidruchtig was en dat dat erg stoorde. Ze had onmiskenbaar het vermoeden dat heel het rare gesprek dat Dov met de engel voerde alleen maar een smoes was om voor te dringen in de rij. Dov verontschuldigde zich meteen en legde uit dat hij alleen maar even een kleine technische kwestie uitzocht met de engel en dat hij daarna meteen zou teruggaan naar zijn plek in de rij. Al kon hij zich eerlijk gezegd niet herinneren waar zijn plek in de rij was. Hij herinnerde zich een oude of lange man of vrouw met een slechte adem … of een voorhoofd dat stonk … Ondertussen was de engel vergeten wat Dov hem had gevraagd, en Dov, die dat zelf ook was vergeten, vroeg nu: ‘Zeg, hadden jullie met al die alomtegenwoordigheid en almacht en zo geen efficiëntere operatie kunnen opzetten? Je weet wel, iets zonder rij?’
De engel keek Dov verward aan. ‘Rij?’ vroeg hij. ‘Wat bedoel je precies?’
‘Wat ik bedoel?’ grinnikte Dov. ‘Ik bedoel jou, mij en al die mensen die hier al … al … ik weet niet, die hier al heel lang staan te wachten. Je weet wel, deze hele … dit,’ en hij maakte een vaag gebaar dat alle mensen moest omvatten die voor en achter hen rustig stonden te wachten.
‘Dit?’ vroeg de engel, die zijn vleugels optrok. ‘Dit, als ik het goed heb begrepen, is het paradijs.’

Present Perfect

It’s about time we acknowledge it, people are not very good at remembering things the way they really happened. If an experience is an article of clothing, then memory is the garment after it’s been washed, not according to the instructions, over and over again: the colors fade, the size shrinks, the original, nostalgic scent has long since become the artificial-orchids smell of fabric softener.
Dov Shviro, may he rest in peace, was thinking all this while standing in line to get into the next world. The line looked long, almost endless, but somehow, time flowed differently on it and the waiting was a lot more bearable than it was, let’s say, on an airport security check line or in a doctor’s office, situations that Dov, who always flew first class and was treated in prestigious clinics, wasn’t familiar with anyway. But on that particular line, there didn’t seem to be any shortcuts. Everyone appeared to be equal in the face of death, or in the face of the Creator or whoever it was waiting for them way up there at the head of the endless line. Although, who knows, Dov thought, maybe there’s another entrance for virtuous men that he and the others didn’t know about. The more he thought about it, the more likely it seemed that there had to be a secret VIP entrance. After all, it doesn’t seem reasonable that when the Virgin Mary or Mahatma Ghandi died, they had to stand in line like everyone else.
But don’t get me wrong, it isn’t that the line didn’t move, it did, the whole time, except that even now, after Dov had been waiting in it for… for… so that’s just it, when we said that time in that line behaved differently, we actually meant to say that it didn’t really exist. I mean, it did exist, because time always has to exist, but it’s just that somehow, Dov and the others couldn’t seem to estimate or measure it. The tall woman with the tic on her forehead standing in front of Dov explained to him that it was like Nirvana, and the old guy with bad breath standing behind him claimed it was a little like dementia, but in a good way. Interesting, Dov thought to himself, what could be good about dementia? Maybe it’s the fact that dementia makes you forget a life you’d rather not remember anyway? But even that thought faded in his mind before he could finish thinking it, and an instant before another aimless thought replaced it, he caught sight of the white wing of an angel.
The angel was standing in line too, about twenty places in front of him, waiting patiently like everyone else. From that distance, it seemed to Dov as if he were swaying in place and talking to himself, and maybe he was even praying, although why would an angel waiting in line to get into the next world be praying? That whole praying thing is totally normal in the world of the living, but after death, you would expect an angel in heaven to communicate with the Creator in a slightly more direct, reliable way. That needs to be checked out, Dov thought. When he was still alive, he was an analyst in a successful hedge fund, and the first thing they taught him when he started working there was that if one of the managers makes a mistake or just asks Dov to do something that doesn’t sit right with him, instead of disagreeing or arguing, it’s better to say, ‘That needs to be checked out,’ and wait patiently until the whole thing blows over. But this time, it wasn’t a polite brushoff, this time it was about an issue Dov was truly invested in, and he really felt he had to check it out.
The tall woman with the tic and the old guy with bad breath promised Dov that, while he went to question the angel, they would save his place in line, and that promise was enough to enable Dov to work up his courage and go for it.
‘Excuse me!’ he said to the angel, who at first, ignored him, ‘Excuse me! Yes, you. Can I ask you a question?’ The angel, who seemed a bit distant, nodded. ‘Thank you,’ Dov said, giving a forced bow, ‘It’s just that maybe you could give me a quick description of this whole next-world operation, you being an angel and all? Territorial boundaries, hierarchal structures, you know, all the important stuff.’
The angel tried to evade his questions, claiming he just happened to have wings, but angels aren’t great liars, at least not for an extended period of time, and it took… it took… Okay, we already mentioned the strange way time passes here, so Dov didn’t really know how to say how long it took, but at some point, the angel admitted he was an angel and explained to Dov in a whisper that his job was to mingle with the dead to make sure everything was running smoothly and there were no problems.
‘And if you do come up against a problem?’ Dov asked, ‘What exactly are you supposed to do? Is there a protocol? Do you have to report it to someone? Take care of it yourself?’
The angel thought for a moment and then began stammering. The truth is that, as an angel, he had never come across a problem. After all, dead people congregate in an orderly way, so what could happen? He did remember that, during the briefing, they did tell him what to do if there were disruptions, but that was so long ago that he didn’t remember what it was.
The pale woman standing behind the angel told Dov that he was making noise and it was very annoying. You could tell she suspected that Dov’s whole conversation with the angel was just an excuse to get ahead of her in line. Dov apologized immediately and explained that he was just checking out some small technical thing and the second he finished he’d go right back to his place in line. The truth is, he no longer remembered where his place in line was. He remembered a man or woman who was tall or old or had bad breath… or a tic… and meanwhile, the angel managed to forget what Dov had asked him, and Dov himself, who also forgot what he’d asked earlier, now asked, ‘Tell me, with all this Divine Spirit and omnipotence and everything, couldn’t you set up a more efficient operation? You know, something without a line.’
The angel gave Dov a confused look. ‘Line?’ he asked, ‘what exactly do you mean?’
‘What do I mean?’ Dov sneered, ‘I mean you and me and all these people who have been waiting here with us… for… I don’t know, a long time. You know, all… this.’ Dov made a limp gesture with his hands that was meant to take in all the people standing in front of them and behind them, waiting quietly.
‘That?’ the angel asked, shrugging his wings, ‘that, if I understand correctly, is heaven.’

Present Perfect

הגיע הזמן שנכיר בזה, בני אדם לא ממש טובים בלזכור דברים באופן שהם באמת קרו. אם חוויה היא מלבוש, אז זיכרון הוא הבגד אחרי שכובס שוב ושוב שלא לפי ההוראות: הצבעים שלו דהו, המידה התכווצה לגמרי, והריח המקורי, הנוסטלגי, של אותו פריט לבוש, הפך מזמן לריח הסחלבים המלאכותי של מרכך הכביסה.
את כל זה חשב לעצמו דב שבירו ז”ל בזמן שהמתין בתור לעולם הבא. התור נראה ארוך, כמעט אינסופי, אבל איכשהו, הזמן זרם בו אחרת וההמתנה בו היתה הרבה יותר נסבלת מאשר, נניח, ההמתנה לבדיקות הביטחון בשדה התעופה או לרופא, מצבים שדב, שתמיד טס במחלקה ראשונה וטופל במרפאות יוקרתיות, ממילא לא הכיר. אבל בתור המסוים הזה נראה שאין קיצורי דרך. נראה שכולם שווים בפני המוות, או בפני בורא עולם, או מי שזה לא יהיה שהמתין להם שם בסוף התור הבלתי נגמר. אם כי לך תדע, הירהר דב,  אולי יש איזו כניסה נוספת לצדיקים שהוא והאחרים לא ידעו עליה. במחשבה שניה נראה לו  ממש מתבקש שתהיה כניסת אח”מים סודית. הרי לא סביר שכשמריה הקדושה או מהטמה גנדי מתו הם נאלצו לעמוד בתור כמו כולם.
ושלא תבינו לא נכון, זה לא שהתור לא זז, הוא התקדם כל הזמן, אלא שגם עכשיו, אחרי שדב המתין בו כבר… כבר… כבר… אז זהו, שכשאמרנו שהזמן בתור הזה התנהג אחרת, התכווננו לומר בעצם שהוא לא היה ממש קיים. כלומר, הוא היה קיים, כי זמן חייב תמיד להתקיים, רק שאיכשהו נראה שדב והאחרים לא הצליחו לאמוד או לכמת אותו. האישה הגבוהה עם הטיקה במצח שעמדה לפני דב בתור הסבירה לו שזה דומה לנירוואנה, והזקן עם הריח הלא טוב מהפה שעמד מאחוריו טען שזה קצת כמו דמנציה, אבל בקטע טוב. מעניין, חשב לעצמו דב, מעניין מה זאת דמנציה אבל בקטע טוב, אולי זה כשהדמנציה גורמת לך לשכוח חיים שממילא היה עדיף לא לזכור?אבל גם המחשבה הזו התפוגגה במוחו לפני שהספיק לסיים אותה, ורגע לפני שמחשבה עקרה אחרת החליפה אותה הוא הבחין, לגמרי במקרה, בכנף לבנה של מלאך.
גם המלאך עמד בתור, בערך עשרים מקומות לפניו, והמתין בסבלנות כמו כולם. מרחוק זה נראה לדב כאילו הוא מתנדנד במקום ומדבר לעצמו, ואולי הוא בכלל התפלל,. אם כי למה שמלאך הממתין בתור לעולם הבא יתפלל?כל הקטע הזה של תפילה נורמטיבי לגמרי בעולם החיים, אבל אחרי המוות, היית מצפה ממלאך בשמיים שיוכל לתקשר עם בורא עולם באופן טיפה יותר מהימן ובלתי אמצעי. זה משהו שמצריך בדיקה, חשב לעצמו דב. כשעוד היה חי הוא היה אנאליסט בקרן גידור מצליחה, והדבר הראשון שלימדו אותו כשהתחיל לעבוד שם היה שאם אחד המנהלים אומר משהו שגוי או סתם מבקש מדב משהו שלא בא לדב טוב, במקום לא להסכים או להתווכח, עדיף לומר “זה משהו שמצריך בדיקה”, ולהמתין בסבלנות עד שכל העניין ישכח או ייעלם. למרות שהפעם לא היה מדובר בסתם אמירת נפנוף מנומסת. הפעם היה מדובר בסוגיה שדב היה  מושקע בה באמת, והרגיש שהוא חייב לברר.
האישה הגבוהה עם הטיקה והזקן עם הריח הרע מהפה הבטיחו לדב שבזמן שייגש לחקור את המלאך הם ישמרו לו את המקום בתור, וההבטחה הזאת נתנה לדב מספיק רוח גבית כדי לאזור אומץ ולגשת למלאך. “סליחה!” הוא אמר למלאך, שבתחילה התעלם ממנו, “סליחה! כן, אתה. אפשר  לשאול שאלה?” המלאך, שנראה קצת מרוחק, הינהן. “תודה,” אמר דב וקד קידה מאולצת, “פשוט, בגלל שאתה מלאך והכל, אולי תוכל לתת לי איזו סקירה  על כל האופרציה הזאת של העולם הבא? גבולות גזרה, מבנים היררכיים, אתה יודע, כל  מה שבאמת חשוב.”  המלאך ניסה להתחמק וטען שהוא לא מלאך ושסתם, במקרה, יש לו כנפיים, אבל מלאכים לא טובים בלשקר, לפחות לא לאורך זמן, ואחרי… אחרי… טוב, כבר דיברנו איתכם על האופן המשונה שבו הזמן כאן חלף, כך שדב לא באמת ידע לומר אחרי כמה זמן, אבל בשלב מסוים המלאך הודה שהוא מלאך, והסביר לדב בלחישה שהתפקיד שלו הוא להתערות בין המתים ולוודא שהכל טוב ושאין שום בעיות. “ואם אתה בכל זאת נתקל בבעיה?” חקר דב, “מה בדיוק אתה אמור לעשות? יש איזה נוהל? אתה אמור לדווח למישהו? לטפל בזה בעצמך?” המלאך חשב רגע והתחיל לגמגם. האמת שכמלאך הוא מעולם לא נתקל בבעיה. בכל זאת, אנשים מתים מתכנסים יחד בצורה מסודרת, מה כבר יכול לקרות? כלומר, הוא זכר שבתדרוך דיברו איתו  על מה הוא אמור לעשות במקרה של הפרת סדר, אבל זה היה כל כך מזמן והוא כבר לא זכר מה.
האישה החיוורת שעמדה מאחורי המלאך העירה לדב שהוא מרעיש ושזה מאוד מפריע. ניכר בה שהיא חושדת שכל השיחה המוזרה שדב מנהל  עם המלאך היא רק אמתלה לעקוף אותה בתור. דב התנצל מיד והסביר שהוא רק מברר עם המלאך משהו טכני קטן, ושבשנייה שהוא יסיים הוא יחזור מיד למקום שלו בתור. אם כי האמת היתה שהוא כבר לא זכר איפה המקום שלו בתור. הוא זכר מישהו או מישהי מבוגר או גבוה עם ריח רע מהפה… או מהמצח… ובינתיים המלאך הספיק לשכוח את מה שדב שאל אותו, ודב עצמו, שגם הוא כבר לא זכר מה שאל קודם, שאל עכשיו, “תגיד, עם כל השכינה והאומניפוטנטיות והכל, לא יכולתם לארגן איזו אופרציה יותר יעילה? אתה יודע, משהו בלי תור?” המלאך תקע בדב מבט מבולבל. “תור?” הוא שאל “למה בדיוק את מתכוון?” “למה אני מתכוון?” גיחך דב, “אני מתכוון לך, ולי ולכל האנשים האלה  שמחכים כאן איתנו… כבר… לא יודע, הרבה זמן. אתה יודע, כל…זה” דב החווה בידיו תנועה עמומה שאמורה הייתה להקיף את כל האנשים שעמדו לפניהם ומאחוריהם בהמתנה שקטה.  “זה?” משך המלאך בכנפיו, “זה, אם הבנתי נכון,  גן עדן.”

De rivier yn ús
fan Joke J. Hermsen

De rivier in ons
fan Joke J. Hermsen

The river is within us
fan Joke J. Hermsen

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
De rivier yn ús

‘As it sear docht geane wy werom nei sekere rivieren,’ skreau Czesław Miłosz. Dêr, oan it wetter, kinne wy ‘ús siel oer de bergen en de tiid’ hinne stjoere, miende de Poalske dichter, en treast fine yn de gedachte dat alles dan wol foarbygiet, mar ek weromkeart yn in nije foarm. Wat krekt bard is sjogge wy noch frij skerp foar ús lizzen, mar wat der noch barre sil triuwt ús, mei in ûnsichtbere hân, fan achteren yn ’e rêch. Hast ûngemurken wikselje ferline en takomst elkoar ôf en hâlde harren foar de doer fan net mear as in inkeld eagenblik fêst. In rivier is as it lange lint fan de tiid, dy’t soms wyld en brûzend, dan wer kalm en bedaard by ús wei- én op ús ta streamt. Oan de iggen kinst ta rêst komme en oer foarbije foarfallen neitinke, mar ek dyn blik op nije fiergesichten rjochtsje.

Tinkend oan Arkadië, sjoch ik in lânskip foar my dêr’t de glânzjende rêch fan in rivier tusken de heuvels en fjilden troch meänderet, op wei nei it folgjende doarp, de folgjende stêd, dêr’t er sawol flechtich te gast as in permaninte bewenner is. Ik hâld in protte fan rivierlânskippen, oft ik der no sels trochhinne kuierje of se weromsjoch op skilderijen fan Ruysdael, Segers of Rembrandt. In rivier jout hâldfêst oan dyn blik dy’t oer it lânskip dwaalt. Suver fansels folgest mei dyn eagen de loop fan it wetter, dy’t even letter ek dyn gedachten meinimt yn syn stream. De rivieren dy’t op de etsen en skilderijen fan de santjinde-iuwske keunstner Hercules Segers lâns rotsige heuvels en ruïnes streame roppe sawol mankelikens as ferwûndering en hoop op. De seldsume kuierders dy’t wy yn de prachtige, troch Segers fantasearre lânskippen oantreffe, wurde troch de skjintme fan it rivierelânskip opnommen en omearme. De rivier liket harren yn ’t sin te bringen dat yn elke wetterdrip it geheim fan it hiele universum besletten leit.

As bern dreamde ik derfan om brêgewachter te wurden, krekt as myn oerpake, dy’t syn libben lang de wacht hold oer in brêge oer de Isel. Dat like my it moaiste berop fan de wrâld. Wenje, wurkje en sliepe yn in lyts húske op ’e kaai, mei altyd de rivier yn myn eachweid, dy’t alle moarnen opnij it lânskip foar my iepenet. De hieltyd trochgeande wikseling fan it ljocht op it skobbige oerflak. Altyd it rûzjende lûd fan streamend wetter om je hinne te hawwen, út en troch in brêge iependwaan en fierder allinnich mar in bytsje dreame en boeken lêze.

In Arkadië sûnder rivieren bestiet net.

Sûnt de âldheid wurde rivieren net allinnich mei de fitale krêft fan it libben, mar ek mei de tiid yn ferbân brocht. Panta rhei, sa’t de bekende útspraak fan Heraclitus al seit, ‘alles streamt’, want sawol it wetter as de tiid streame mar troch en binne oanienwei yn beweging. Sûnder wetter is der gjin libben, likegoed as dat der sûnder tiid neat te ‘belibjen’ falt. Elke sin dy’t ik opskriuw hat syn ferrin yn de tiid nedich. Sels it begjin fan in melody kin ik net bûten de tiid sjonge. Foar alles wat wy sizze, tinke, dreame en dogge hawwe wy de tiid nedich om it gewaarwurde te kinnen, sa’t wy wetter nedich hawwe om yn libben te bliuwen.

Rivieren hâlde ús net allinnich yn libben, mar fertelle ús ek oer ús skiednis. Harren stream bepaalt wêr’t wy nei ta lutsen binne en wa’t wy dêr waarden. Yn alle oarsprongsmyten, sa as yn it mear as fjirtich iuwen âlde Gilgamesj-epos, streame majestueuze rivieren, dy’t it begjin én de ein fan alles yn oantinken roppe; se jouwe foarm oan ús spesifyk minsklike bewustwêzen fan tiid. Want wy hawwe sawol weet fan it ferline as ek in fermoeden fan de tiid dy’t noch net oanbrutsen is. Allegedueren situearje wy ússels sa yn de tiid, de foarbije en de takomstige, en steane wy yn de rivier, dy’t de metafoar is foar de minsklike kondysje.
‘It wetter fan de rivier datst mei dyn hân oanrekkest is it lêste dat foarby streamt en it earste dat deroan komt,’ skreau Leonardo da Vinci, ‘en sa is it ek mei de tiid.’ Oan de iggen fan de tiid nimme wy ôfskied fan de foarbije oeren, moannen en jierren en dreame wy oer de beloften dy’t de takomst noch foar ús ferburgen hâldt. Wy sjogge dêr dreamen, leafdes en idealen oan ús foarbykommen, mar wy witte ek dat der nei it belibbe ferlies wer in nije stream yn oantocht is. Gjin drip wetter is itselde en dêrom kinne wy noait ‘twa kear yn deselde rivier stappe’ (Heraclitus), mar dochs meitsje alle drippen meielkoar diel út fan ien en deselde stream.

As bern koe ik oeren achterinoar oan in sydrivierke fan de Amstel boartsje, dy’t troch de greiden tusken Ouderkerk en Amsterdam rint. Fan in brechje ôf smiet ik in tûke yn it wetter, om dêrnei hurd fuort te draven en fierderop yn it reid ôf te wachtsjen oant ‘myn’ tûke foarbystreame soe. Soms like dat wachtsjen einleas lang te duorjen en begûn ik my soargen te meitsjen oer myn tûke. Wêr wie er bleaun? As de tûke dan einlings yn sicht kaam, stie ik te jubeljen oan ’e wetterkant. Wêr kaam dy freugde wei? Freud miende dat bern harren boartersguod mei opsetsin fuortgoaie yn in besykjen om harren ferlittingseangst – it kommen en fuortgean fan âlden – de baas te wurden. Fuortgoaie en wer weromkrije, krekt salang oant wy mei it ôfskied omgean kinne. Meastal smiet ik noch wat bledsjes en blommen achter myn tûke oan, sadat er syn reis troch ‘it ûneinich leechlân’ net hielendal allinnich hoegde te ferfolgjen.

De rivier is foar safolle skriuwers in metafoar foar de tiid, dat Olivia Laing har yn har essay To the River ôffreget oft it noch tafal wêze kin dat de skriuwkeunst yn ’e buert fan de grutte rivieren – de Eufraat, Tigris en Nyl – ûntstien is. De útfining fan it skreaune wurd en de keunst fan it ferhalen fertellen waard om samar te sizzen ‘fuorre troch rivierwetter’. Wêr’t rivieren streame, wurde myten betocht, want wa’t skriuwt nimt in dûk yn de tiid. De rivier streamt net allinnich bûten ús om, as it lânskip dêr’t wy yn wêze en wurde kinne, mar is ek de ferbylding fan de inerlike tiid, oftewol, de rivier, dat binne wy ek sels.

‘De rivier is yn ús,’ skreau T.S. Eliot yn The Dry Salvages, it gedicht wêryn’t hy nei de simmers út syn jeugd, de eilannen foar de kust fan Cape Ann (Massachusetts) weromkeart. De rivier ‘wachtet, wekket en wachtet’, yn de wurden fan de dichter, en is ‘geduldich oan in hichte ta’. Warskôgje docht er ek, foar alle mooglike gefaren dy’t hy yn syn feart meinimt: ferriederlike streamen, mistflarden, ferdrinking. Rivieren jouwe in hiel spesifike tiid oan; net dy fan de klok, mar in tiid dy’t ‘âlder is, folle âlder as de tiid fan groanometers’. De rivier bringt ús yn ’t sin wat ‘wy ferkeazen te ferjitten’ en ropt in oare tiid yn it ûnthâld werom dy’t gjin rjochte line sjen lit, mar sirkels of lussen, wêrmei’t âld en nij, wat foarby is en wat komme sil, yn ien en deselde stream oanelkoar ferbûn wurdt.

*

De measte simmers fan myn jeugd ha ik oan Frânske rivieren trochbrocht, de Loire, de Dordogne, mar foaral de Súd-Frânske rivier de Gard, op in camping dy’t flak neist it ferneamde, troch de Romeinen boude akwadukt lei. Wat mear tiid der sûnt dy simmers foarbygie, wat weemoediger ik weromtink oan it plak dat myn hiele fierdere libben as in Arkadië myn oantinkens kleure. De Gard wie destiids noch in ûnherberchsume streek fan ferlitten doarpen, smelle berchdykjes en skerpe Gorges, dêr’t mar hiel selden in kano trochhinne peddele. Ik ha de oantins bewarre oan it ljocht dat om it middeisskoft hinne sa skerp en helder wie, dat it rjochtstreeks út de himel like te kommen. Ik ha de oantins bewarre oan de sterke rook fan lavindel en wylde time, en de swiete harsrook fan de pynbeammen, dy’t in tapyt fan drûge nullen op ’e grûn delleinen en dwers troch ús espadrilles stutsen. Ik ha de oantins bewarre oan it sjongen fan de krikels en it rûzjen fan de rivier, as ik nachts allinnich yn myn tintsje lei.

It wersjen mei de rivier wie alle simmers in magysk momint. Sadree’t de auto ta stilstân kommen wie, sprongen wy derút en draafden nei de rots dy’t heech boppe de rivier útstuts. Utskroeven wiisden wy elkoar op elke lytste feroaring dy’t de rin fan ’e rivier yn de tiid fan ús alve moanne duorjende ôfwêzichheid ûndergien hie. Dêr wie it strân wat breder wurden, dêr wie in hiel ein ferdwûn, en dêr wie in nije rots omheechkommen. Alles wie oars, en dochs wie alles ek itselde. It wie noch altyd ús rivier, ús plak, ús simmer. Dêrnei draafden wy as berchgeiten oer de rotsen gau nei ûnderen, om einlings de lang ferwachte dûk yn it koele wetter te nimmen.

Alle dagen leinen wy yn it wetter, swommen wy fan de iene kant nei de oare en dobberen einleas fier op ús luchtbêden lâns de jungle fan ús deidreamen, wylst de iisfûgels flak foar ús eagen oer it wetter skearden. Ik hold fan it sjongende gerûs wêrmei’t de rivier him tusken de rotsen troch wrotte en fan de ierdske, grintachtige rook fan it wetter. Ik hold fan it útinoar spatten fan it ljocht op it wetteroerflak en fan de lichte eangst dy’t my bekroep as de stream my samar in eintsje meiskuorde. Ik hold fan de hjitte fan de sinne dy’t op myn skouders brânde en de frisheid fan it wetter, dy’t myn swittende hûd ferkuolle.

In jier as fiif lyn, flak nei’t ús heit stoarn wie, besleat ik werom te gean nei dat plak oan de rivier. Noait earder wie ik weromgien, mar ynienen koe ik net langer wachtsje en gie midden yn de winter op reis. Wêrom’t ik krekt dêrhinne woe, is in fraach dy’t ik yn myn roman Rivieren keren nooit terug (2019) besocht ha te beäntwurdzjen. Ik wraksele mei it rouproses, wist net goed wa’t ik no presys ferlern hie, in leafdefolle heit of in wanhopige koartkop, en hope dat der oan de iggen fan de Gard noch in pear oantinkens op my leinen te wachtsjen, dy’t my fertelle koenen wa’t dat famke west hie, dat sa frijmoedich fan de heechste rotsen dûkte en kear op kear de wetten fan har heit terge. Ik hope dat it wersjen mei de Gard de pine oer it ferlies fan myn heit fersêftsje kinne soe, want ik hold fan de rivier, dy’t ûntsachlik en driigjend wie, like woest as sêft, sa’t ik fan myn heit holden hie.

Nei in reis fan in goed wike, wêrby’t ik earst de rin fan de Cure en de Saône yn de Bourgogne, en dêrnei hiel stadich de Rhône-delte folge, kaam ik úteinlik oan by it plak oan it wetter dêr’t myn tinte al dy simmers stien hie. Mar de rivier dy’t ik hope werom te finen, bliek net mear te bestean. De tiid wie, krekt as de rivier, tritich jier fierder streamd en hie alles ûnwerkenber feroare. Ik koe de rivier net weromfine. Op it plak dêr’t earder de brede, fluchstreamende Gard wie, lei no in rotsplato, dêr’t inkeld noch in smelle wetterstream oerhinne sipele. It duorre in skoftsje foar’t ik my realisearre dat ik nei de boaiem fan de rivier stie te sjen, dêr’t ik foarhinne altyd oerhinne swommen hie. It grutste part fan it wetter hie him, krekt as de oantinkens oan de simmers fan myn jeugd, foargoed weromlutsen.

De ienris sa sterke en wylde rivier wie troch de oanlis fan in kearnsintrale in eintsje fierderop, dy’t kuolwetter nedich hie, net mear as in smelle beek wurden. Yn it frij lizzende rotsplato sieten slinken en bassins, wêryn’t brak wetter stie en plestik pûdsjes en oar swerfôffal har fêstheakke hienen. Ik fielde in ûnmjitlike spyt opkommen, spyt dat ik weromgien wie. Wêrom hie ik myn oantinkens net koestere yn plak fan se mei de werklikheid fan it no fergelykje te wollen? Wa’t syn oantinkens achternei reizget, wurdt al gau troch teloarstellingen ynhelle.
Wylst ik oan ’e râne fan de ferdwûne rivier stie, waard ik oerfallen troch weemoed, dy ivige stream fan libbens en leafdes, fan ôfskied en fuortgean, fan ‘o en foargoed foarby.’ Tritich jier letter stie ik oan deselde rivier, mar de tiid streamde de iene kant op en myn oantinkens de oare; se lieken neat mear meielkoar te krijen te hawwen. Ik seach ferwezen om my hinne en tommele yn de ôfgrûn fan de tiid, wêryn’t ik noch inkeld each yn each stie mei wat der allegear ferdwûn wie, de rivier, myn jeugd, myn heit.

In eintsje fierderop lâns de ûndjippe, traach fierder skolperjende beek, yn de rjochting fan it Romeinske akwadukt, waard it wetter, krekt foarby de bocht, wer justjes breder en djipper. Ik gie op in rotsblok sitten, rjochte myn blik op de oare kant, dêr’t de platanen en sipressen as eardere badmasters oan ’e râne stienen en seach doe in iisfûgel oer it wetter skearen. Dy wie der dus noch wol. Ut it felle blau fan syn fearren wei skeaten daliks bylden fan eartiids troch myn holle. De mei lavindelblommen fersierde tinte. De fjurkes dy’t wy op it grintstrân stookten. It swimmen yn de nacht.

Myn oantinkens wienen foar in part ek yn it lânskip opslein, al hoe’t dat ek feroare wie yn de tiid. Se slingeren tusken de mei grintstiennen en beamtûken bestruide rivierwâl en sieten noch altyd ergens tusken de blauwe fearren fan de iisfûgel ferburgen. Myn oantinkens wienen net allinnich ôfhinklik fan myn eigen gedachten, mar hienen har ek fêsthechte oan de bamboestâlen op it strân en de sânige rotsboaiem fan de rivier. Ik bliek net de iennige argivaris fan myn ûnthâld te wêzen.

Alle tiid dy’t foarbygien wie, en dy’t it lânskip foar my op in hast ûnwerkenbere wize feroare hie, lei noch ergens ûnderhûds yn my opslein, oan de iggen fan myn bewustwêzen, en hie inkeld in dûkflecht fan in iisfûgel nedich om wer boppe wetter te ferskinen. It ferline resonearret altyd mei yn elk nij eagenblik dat oanbrekt, hoe folslein oars oft him dat ek oan ús foardocht. Tiid is streamend wetter, mar ús oantinkens foarmje om samar te sizzen de boaiem, de lytse en gruttere grintstiennen, dêr’t de rivier syn wei lâns siket. Elk momint, elke drip, hat oer de boaiem fan it ferline skrabbe, oer de sêfte en de skerp útstekkende stiennen en hat dêr wat loswrotten en opnommen yn syn stream: in stikje moas, in kerl sân; dat allegear bepaalt it momint wêryn’t wy no binne.
Skriuwend oan de roman ha ik my fan de betizing en djippe mankelikens dy’t my nei it ferstjerren fan myn heit oerfoelen losmeitsje kinnen. It skriuwen skoep de needsaaklike ôfstân – en dus de romte en it ynsjoch – wêrtroch’t der in ferhaal ferteld wurde koe, dat in kontrapunt foarme foar it ferlies, en dêrmei de hoop ynlette foar in nij begjin. Ik ha ûnder it skriuwen mannich dûk nommen yn de rivier fan de simmers fan myn jeugd, en hânfollen grintstiennen fan de rivierboaiem fandele om dy dêrnei yn myn roman oer it wetter te keilen: ‘Al it fertriet kin dield wurde as it opnommen is yn in ferhaal,’ sa’t Isak Dinesen skreau.

Op de lêste dei fan myn ferbliuw oan de Gard ferkende ik de omkriten fan Uzès, dêr’t ûnderoan de heuvel de rivier de Eure ûntspringt. Ta myn ferrassing ûntduts ik yn de delte de boarne fan dy sydrivier fan de Gard. Foar dat sêfte, mineraalrike wetter fan de Eure hienen de Romeinen oait de Pont du Gard boud. Se laten it fia fernimstich oanleine wetterrillen lâns de heuvels nei de heechste ferdjiping fan it akwadukt, dêr’t it oan de tsientallen kilometers fierderop lizzende pronkstêd Nîmes ta ferfierd waard. Dy brêge foarme de kearn fan myn heugenissen oan it rivierelânskip fan myn jeugd. Simmer nei simmer hie ik dêr ûndertroch swommen, yn it djippe, donkere wetter, dat soms gefaarlik kolke, omheechsjend nei it machtige gebou boppe my, as oft ik dêrmei in ynkyk krige yn it machtige ferline foar my. Noait earder hie ik lykwols mei eigen eagen de rivier sjoen dy’t dêr iuwen lyn oerhinne laat waard. Ik wie dan wol in rivier kwyt rekke, de Gard fan myn jeugd, mar krige der ek in nijen by, de Eure. Dy ûntdekking late úteinlik ta ien fan de slotsênes fan myn roman Rivieren keren nooit terug, wêryn’t it froulike haadpersonaazje by tafal op de boarne fan de Eure stuitet:
‘Fan alle kanten waard de delte omsletten troch bergen en kalkrotsen. Se wie yn in komfoarmige wetterdelta, omjûn troch beammen, beken en ruïnes fan âlde wettermûnen en tuorren. Kwetterjen fan fûgels yn ’e beammen, flarden felblauwe loft dêrboppe. It wie in mytysk lânskip fan rotsen, wetter en lang ferfleine tiden, as strúnde se troch in skilderij fan Hercules Segers en wie sy de iensume kuierder by de rivier. Se stuts in stiennen brechje oer, it geraas fan wetter boaze oan, en doe stie se ynienen foar de boarne fan de Eure. It heldere boarnewetter buorrele foar har fuotten mei grutte krêft út de grûn omheech. Neat dat it wetter, dat al iuwenlang troch ûnderierdske marren en rivieren omheech dreaun waard, tsjinhâlde koe. Dy skittering fan wetter, tocht se, dat sûnder ophâlden streamen, ferbreedzjend of fersmellend, deselde rivier, mar dochs hieltyd wer oars. In rivier is op elk momint unyk en feroarlik, krekt as it libben, mar syn bestimming bliuwt úteinlik altyd deselde: de see. Wyld of kalm, smel of breed, elke rivier of beek hat in bestimming, en dêrmei ek in doel en in fanselssprekkendheid, wêrmei’t er him in wei troch it lânskip siket’ (s. 222).

Rivierdal, Hercules Segers, sa. 1626 – sa. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)

De rivier in ons

‘Als het pijn doet gaan we terug naar zekere rivieren,’ schreef Czesław Miłosz. Daar, aan het water, kunnen we ‘onze ziel over de bergen en de tijd’ heen sturen, meende de Poolse dichter, en troost vinden in de gedachte dat alles weliswaar voorbijgaat, maar ook terugkeert in een nieuwe vorm. Wat net gebeurd is zien we nog vrij scherp voor ons liggen, maar wat er nog te gebeuren staat duwt ons, met onzichtbare hand, van achteren in de rug. Haast onmerkbaar wisselen verleden en toekomst elkaar af en houden zich voor de duur van slechts een enkel ogenblik vast. Een rivier is als het lange lint van de tijd, die soms wild en bruisend, dan weer kalm en bedaard van ons weg- én op ons toestroomt. Aan de oevers kun je tot rust komen en over voorbije gebeurtenissen nadenken, maar ook je blik op nieuwe vergezichten richten.

Denkend aan Arcadië, zie ik een landschap voor me waar de glanzende rug van een rivier tussen de heuvels en velden door meandert, op weg naar het volgende dorp, de volgende stad, waar hij zowel kortstondig te gast als een permanente bewoner is. Ik houd veel van rivierlandschappen, of ik er nu zelf doorheen wandel of ze terugzie op schilderijen van Ruysdael, Segers of Rembrandt. Een rivier geeft houvast aan je blik die over het landschap dwaalt. Als vanzelf volg je met je ogen de loop van het water, die even later ook je gedachten meevoert op zijn stroom. De rivieren die op de etsen en schilderijen van de zeventiende-eeuwse kunstenaar Hercules Segers langs rotsachtige heuvels en ruïnes stromen roepen zowel melancholie op, als verwondering en hoop. De zeldzame wandelaars die we in de schitterende, door Segers gefantaseerde landschappen aantreffen, worden door de schoonheid van het rivierenlandschap opgenomen en omhelsd. De rivier lijkt hen eraan te herinneren dat in elke waterdruppel het geheim van het hele universum besloten ligt.

Als kind droomde ik ervan brugwachter te worden, net als mijn overgrootvader, die zijn leven lang de wacht hield over een brug over de IJssel. Het leek mij het mooiste beroep van de wereld. Wonen, werken en slapen in een klein huisje op de kade, met altijd de rivier in mijn blikveld, die elke ochtend opnieuw het landschap voor mij opent. De voortdurende wisseling van het licht op het geschubde oppervlak. Altijd omringd te zijn door het ruisende geluid van stromend water, af en toe een brug opendoen en verder alleen maar een beetje dromen en boeken lezen.

Een Arcadië zonder rivieren is er geen.

Sinds de oudheid worden rivieren niet alleen met de vitale kracht van het leven, maar ook met de tijd in verband gebracht. Pantha rei, zoals de bekende uitspraak van Heraclitus luidt, ‘alles stroomt’, want zowel het water als de tijd stromen maar voort en zijn voortdurend in beweging. Zonder water is er geen leven, net zo goed als dat er zonder tijd niets te ‘beleven’ valt. Elke zin die ik opschrijf heeft zijn verloop in de tijd nodig. Zelfs het begin van een melodie kan ik niet buiten de tijd zingen. Voor alles wat we zeggen, denken, dromen en doen hebben we de tijd nodig om het te kunnen ervaren, zoals we water nodig hebben om in leven te blijven.

Rivieren houden ons niet alleen in leven, maar vertellen ons ook over onze geschiedenis. Hun stroom bepaalt waar we naartoe getrokken zijn en wie we daar werden. In alle oorsprongsmythen, zoals in het ruim veertig eeuwen oude Gilgamesj-epos, stromen majestueuze rivieren, die het begin én het einde van alles in herinnering roepen; ze geven vorm aan ons specifiek menselijke bewustzijn van tijd. Want we hebben zowel weet van het verleden, alsook een vermoeden van de tijd die nog niet is aangebroken. Voortdurend situeren wij onszelf zo in de tijd, de voorbije en de toekomstige, en staan we in de rivier, die de metafoor is voor de menselijke conditie.
‘Het water van de rivier dat je met je hand aanraakt is het laatste wat voorbij stroomt en het eerste wat er aan komt,’ schreef Leonardo da Vinci, ‘en zo is het ook met de tijd.’ Aan de oevers van de tijd nemen we afscheid van de voorbije uren, maanden en jaren en dromen we over de beloftes die de toekomst nog voor ons verscholen houdt. We zien er dromen, liefdes en idealen aan ons voorbijtrekken, maar we weten ook dat er na het geleden verlies weer een nieuwe stroom in aantocht is. Geen druppel water is hetzelfde en daarom kunnen we nooit ‘tweemaal in dezelfde rivier stappen’ (Heraclitus), maar toch maken alle druppels gezamenlijk deel uit van een en dezelfde stroom.

Als kind kon ik uren achtereen aan een zijriviertje van de Amstel spelen, die door de weilanden tussen Ouderkerk en Amsterdam loopt. Vanaf een bruggetje gooide ik een tak in het water, om vervolgens snel weg te hollen en verderop in het riet af te wachten totdat ‘mijn’ tak voorbij zou stromen. Soms leek dat wachten eindeloos lang te duren en begon ik me zorgen te maken over mijn tak. Waar was hij gebleven? Als de tak dan eindelijk in zicht kwam, stond ik te juichen aan de waterkant. Vanwaar die vreugde? Freud meende dat kinderen hun speelgoed expres weggooien in een poging hun verlatingsangst – het komen en weggaan van ouders – de baas te worden. Weggooien en weer terugkrijgen, net zo lang totdat we met het afscheid om kunnen gaan. Meestal gooide ik nog wat blaadjes en bloemen achter mijn tak aan, zodat hij niet helemaal alleen zijn reis door ‘het oneindig laagland’ hoefde te vervolgen.

De rivier is voor zoveel schrijvers een metafoor voor de tijd, dat Olivia Laing zich in haar essay To the River afvraagt of het nog toeval kan zijn dat de schrijfkunst in de nabijheid van de grote rivieren – de Eufraat, Tigris en Nijl – is ontstaan. De uitvinding van het geschreven woord en de kunst van het verhalen vertellen werd als het ware ‘gevoed door rivierwater’. Waar rivieren stromen, worden mythes verzonnen, want wie schrijft neemt een duik in de tijd. De rivier stroomt niet alleen buiten ons om, als het landschap waarin we kunnen zijn en worden, maar is ook de verbeelding van de innerlijke tijd, oftewel, de rivier, dat zijn we ook zelf.

‘De rivier is in ons,’ schreef T.S. Eliot in The Dry Salvages, het gedicht waarin hij naar de zomers uit zijn jeugd, de eilanden voor de kust van Cape Ann (Massachusetts) terugkeert. De rivier ‘wacht, waakt en wacht’, in de woorden van de dichter, en is ‘geduldig tot op zekere hoogte.’ Waarschuwen doet hij ook, voor alle mogelijke gevaren die hij in zijn vaart meevoert: verraderlijke stromen, mistflarden, verdrinking. Rivieren geven een heel specifieke tijd aan; niet die van de klok, maar een tijd die ‘ouder is, veel ouder dan de tijd van chronometers’. De rivier herinnert ons aan wat ‘we verkozen te vergeten’ en roept een andere tijd in herinnering, die geen rechte lijn vertoont, maar cirkels of lussen, waarmee oud en nieuw, wat voorbij is en wat komen gaat, in een en dezelfde stroom aan elkaar verbonden wordt.

*

De meeste zomers van mijn jeugd heb ik aan Franse rivieren doorgebracht, de Loire, de Dordogne, maar vooral de Zuid-Franse rivier de Gard, op een camping die vlak naast het beroemde, door de Romeinen gebouwde aquaduct was gelegen. Hoe meer tijd er sinds die zomers verstreek, hoe weemoediger ik terugdenk aan de plek, die mijn hele leven als een Arcadië mijn herinneringen bleef kleuren. De Gard was destijds nog een onherbergzame streek van verlaten dorpen, smalle bergweggetjes en scherpe Gorges, waar hoogst zelden een kano doorheen pendelde. Ik herinner me het licht dat rond het middaguur zo scherp en helder was, dat het rechtstreeks uit de hemel leek te komen. Ik herinner me de indringende geur van lavendel en wilde tijm, en de zoete harsgeur van de pijnbomen, die een tapijt van droge naalden op de grond neerlegden en dwars door onze espadrilles prikten. Ik herinner me het zingen van de krekels en het ruisen van de rivier, als ik ’s nachts alleen in mijn kleine tentje lag.

Het weerzien met de rivier was iedere zomer een magisch moment. Zodra de auto tot stilstand was gekomen, sprongen we eruit en renden naar de rots die hoog boven de rivier uittorende. Uitgelaten wezen we elkaar elke geringste verandering die de loop van de rivier gedurende onze elf maanden durende afwezigheid had ondergaan. Daar was het strand iets breder geworden, daar was een heel stuk verdwenen, en daar was een nieuwe rots verrezen. Alles was anders, en toch was alles ook hetzelfde. Het was nog altijd onze rivier, onze plek, onze zomer. Daarna renden we als berggeiten over de rotsen snel naar beneden, om eindelijk de lang verwachte duik in het koele water te nemen.

Elke dag lagen we in het water, zwommen we van oever naar oever en dobberden eindeloos ver op onze luchtbedden langs de jungle van onze dagdromen, terwijl de ijsvogels vlak voor onze ogen over het water scheerden. Ik hield van het zingende geruis waarmee de rivier zich een weg tussen de rotsen baande en van de aardse, kiezelachtige geur van het water. Ik hield van het uiteenspatten van het licht op het wateroppervlak en van de lichte angst die me bekroop als de stroom me plotseling een eindje meesleurde. Ik hield van de hitte van de zon die op mijn schouders brandde en de frisheid van het water, die mijn zwetende huid verkoelde.

Een jaar of vijf geleden, vlak nadat mijn vader was overleden, besloot ik terug te gaan naar die plek aan de rivier. Nooit eerder was ik teruggegaan, maar ineens kon ik niet langer wachten en ging midden in de winter op reis. Waarom ik juist daar naartoe wilde, is een vraag die ik in mijn roman Rivieren keren nooit terug (2019) heb proberen te beantwoorden. Ik worstelde met het rouwproces, wist niet goed wie ik nu precies verloren had, een liefdevolle vader of een wanhopige driftkop, en hoopte dat er aan de oevers van de Gard nog een paar herinneringen op mij lagen te wachten, die me konden vertellen wie dat meisje was geweest, dat zo vrijmoedig van de hoogste rotsen dook en keer op keer de wetten van haar vader tartte. Ik hoopte dat het weerzien met de Gard de pijn over het verlies van mijn vader zou weten te verzachten, want ik hield van de rivier, die groots en dreigend was, even woest als zacht, zoals ik van mijn vader had gehouden.

Na een reis van ruim een week, waarbij ik eerst de loop van de Cure en de Saône in de Bourgogne, en vervolgens heel langzaam het Rhône-dal volgde, kwam ik uiteindelijk aan bij de plek aan het water, waar mijn tent al die zomers had gestaan. Maar de rivier die ik hoopte terug te vinden, bleek niet meer te bestaan. De tijd was, net als de rivier, dertig jaar voort gestroomd en had alles onherkenbaar veranderd. Ik kon de rivier niet terugvinden. Op de plek waar vroeger de brede, snelstromende Gard was, lag nu een rotsplateau, waar nog slechts een smalle waterstroom overheen sijpelde. Het duurde enige tijd voordat ik me realiseerde dat ik naar de bodem van de rivier stond te kijken, waar ik vroeger altijd overheen had gezwommen. Het grootse deel van het water had zich, net als de herinneringen aan de zomers van mijn jeugd, voorgoed teruggetrokken.

De ooit zo sterke en wilde rivier was door de aanleg van een kerncentrale even verderop, die koelwater nodig had, niet meer dan een smalle beek geworden. In het vrij liggende rotsplateau zaten geulen en bassins, waarin brak water stond en plastic zakjes en ander zwerfvuil zich hadden vastgehaakt. Ik voelde een immense spijt opkomen, spijt dat ik was teruggegaan. Waarom had ik mijn herinneringen niet gekoesterd in plaats van ze met de werkelijkheid van het heden te willen vergelijken? Wie zijn herinneringen achterna reist, wordt al gauw door teleurstellingen ingehaald.
Staande aan de oever van de verdwenen rivier, werd ik overvallen door weemoed, die eeuwige stroom van levens en liefdes, van afscheid en vertrek, van ‘o en voorgoed voorbij.’ Dertig jaar later stond ik aan dezelfde rivier, maar de tijd stroomde de ene kant op en mijn herinneringen de andere; ze leken niets meer met elkaar van doen te hebben. Ik keek verdwaasd om me heen en tuimelde in de afgrond van de tijd, waarin ik nog slechts oog in oog stond met wat er allemaal verdwenen was, de rivier, mijn jeugd, mijn vader.

Een eindje verderop langs de lage, traag voortkabbelende beek, in de richting van het Romeinse aquaduct, werd het water, net voorbij de bocht, weer iets breder en dieper. Ik ging op een rotsblok zitten, richtte mijn blik op de overkant, waar de platanen en cipressen als voormalige badmeesters aan de oever stonden en zag toen een ijsvogel over het water scheren. Die was er dus nog wel. Vanuit het felle blauw van zijn veren schoten er onmiddellijk beelden van vroeger door mijn hoofd. De met lavendelbloemen versierde tent. De vuurtjes die we op het kiezelstrand stookten. Het zwemmen in de nacht.

Mijn herinneringen waren voor een deel ook in het landschap opgeslagen, hoezeer dit ook veranderd was in de tijd. Ze slingerden tussen de met kiezels en boomtakken bezaaide oeverwal en zaten nog altijd ergens tussen de blauwe veren van de ijsvogel verborgen. Mijn herinneringen waren niet alleen van mijn eigen gedachten afhankelijk, maar hadden zich ook vastgehecht aan de bamboestengels op het strand en de zanderige, rotsbodem van de rivier. Ik bleek niet de enige archivaris van mijn geheugen te zijn.

Alle tijd die voorbijgegaan was, en het landschap voor mij op bijna onherkenbare wijze had veranderd, lag ergens nog onderhuids in mij opgeslagen, aan de oevers van mijn bewustzijn, en behoefde slechts een duikvlucht van een ijsvogel om weer naar de oppervlakte te komen drijven. Het verleden blijft altijd mee resoneren in elk nieuw ogenblik dat aanbreekt, hoe volstrekt anders zich dit ook aan ons voordoet. Tijd is stromend water, maar onze herinneringen vormen als het ware de bodem, de kleine en grotere kiezels, waarlangs de rivier zijn weg zoekt. Elk moment, elke druppel, heeft over de bodem van het verleden geschraapt, over de zachte en de scherp uitstekende stenen en heeft daar iets losgewoeld en opgenomen in zijn stroom: een stukje mos, een korrel zand; dit alles bepaalt het moment waarin we nu zijn.
Schrijvend aan de roman heb ik mij van de verwarring en hevige melancholie die mij na het overlijden van mijn vader overvielen kunnen losmaken. Het schrijven schiep de noodzakelijke afstand – en dus de ruimte en het inzicht – waardoor er een verhaal verteld kon worden, dat een contrapunt vormde voor het verlies, en daarmee de hoop inluidde voor een nieuw begin. Ik heb tijdens het schrijven menige duik genomen in de rivier van de zomers van mijn jeugd, en handenvol kiezels van de rivierbodem geraapt om deze vervolgens in mijn roman over het water te keilen: ‘Al het verdriet kan gedeeld worden indien opgenomen in een verhaal,’ zoals Isak Dinesen schreef.

Op de laatste dag van mijn verblijf aan de Gard verkende ik de omgeving van Uzès, waar onderaan de heuvel de rivier de Eure ontspringt. Tot mijn verrassing ontdekte ik in het dal de bron van deze zijrivier van de Gard. Voor dat zachte, mineraalrijke water van de Eure hadden de Romeinen ooit de Pont du Gard gebouwd. Ze geleidden het via ingenieus aangelegde watergeulen langs de heuvels naar de hoogste verdieping van het aquaduct, waar het tot aan de tientallen kilometers verderop gelegen pronkstad Nîmes werd vervoerd. Die brug vormde de kern van mijn herinneringen aan het rivierenlandschap van mijn jeugd. Zomer na zomer had ik eronder door gezwommen, in het diepe, donkere water, dat soms gevaarlijk kolkte, omhoogkijkend naar het immense gebouw boven mij, alsof ik daarmee een blik op het immense verleden voor mij wierp. Nooit eerder had ik echter met eigen ogen de rivier gezien die er eeuwen geleden overheen werd geleid. Ik was weliswaar een rivier kwijtgeraakt, de Gard van mijn jeugd, maar kreeg er ook een nieuwe bij, de Eure. Deze ontdekking leidde uiteindelijk tot een van de slotscènes van mijn roman Rivieren keren nooit terug, waarin het vrouwelijke hoofdpersonage bij toeval op de bron van de Eure stuit:
‘Van alle kanten werd het dal omsloten door bergen en kalkrotsen. Ze bevond zich in een komvormige waterdelta, omgeven door bomen, beken en ruïnes van oude watermolens en torens. Gekwetter van vogels in de bomen, flarden felblauwe lucht erboven. Het was een mythisch landschap van rotsen, water en lang vervlogen tijden, alsof ze door een schilderij van Hercules Segers struinde en zij de eenzame wandelaar bij de rivier was. Ze stak een stenen bruggetje over, het geraas van water nam toe, en toen stond ze ineens voor de bron van de Eure. Het heldere bronwater borrelde voor haar voeten met grote kracht uit de grond omhoog. Niets dat het water, dat al eeuwenlang door onderaardse meren en rivieren omhoog werd gestuwd, kon tegenhouden. Die schittering van water, dacht ze, dat onafgebroken stromen, verbredend of versmallend, dezelfde rivier, maar toch telkens anders. Een rivier is eenmalig en veranderlijk, net als het leven, maar haar bestemming blijft uiteindelijk altijd dezelfde: de zee. Wild of kalm, smal of breed, elke rivier of beek heeft een bestemming, en daarmee ook een doel en een vanzelfsprekendheid, waarmee ze zich een weg door het landschap zoekt.’ (p. 222)

Rivierdal, Hercules Segers, ca. 1626 – ca. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)

The river is within us

‘When it hurts we return to the banks of certain rivers,’ Czesław Miłosz wrote. At the water, you can ‘send your soul beyond the mountains, beyond time,’ the Polish poet believed, and find comfort in the thought that everything does indeed pass, but it also comes back in a new form. We see what has just happened clearly, but what remains to be done pushes us, with an invisible hand, from behind. Almost imperceptibly the past and future alternate and only hold on for a single moment. A river is like the long ribbon of time: wild and cascading at times, calm and tranquil at other times, flowing away and towards us. You can relax on its banks and think about past events but also turn your thoughts to new prospects.

Thinking of Arcadia, I picture a landscape in which the gleaming surface of a river meanders through the hills and fields, on its way to the next village, the next town, where it is both a fleeting guest and a permanent inhabitant. I love river landscapes, whether walking through them myself or seeing them in paintings by Ruysdael, Segers or Rembrandt. A river gives your gaze something to hold on to as it roams over the landscape. Your eyes automatically follow the course of the water, which a little later also carries your thoughts in its flow. The rivers in the etchings and paintings of seventeenth-century Dutch painter Hercules Segers, which flow past rocky hills and ruins, evoke melancholy as well as wonder and hope. The few wanderers we come across in the stunning river landscapes Segers contrives are incorporated into and embraced by the beauty of the river landscape. The river seems to remind them that each drop of water contains the secret of the entire universe.

As a child I dreamed of becoming a bridge keeper like my great-grandfather, who spent his whole life keeping watch over a bridge across the IJssel. To me it seemed like the best job in the world. Living, working and sleeping in a little house on the waterfront, with the river always in view, opening the landscape for me every morning anew. The constant change of the light on the scaly surface. Always being surrounded by the murmuring sound of streaming water, opening a bridge every now and then, and simply dreaming a bit and reading books for the rest.

An Arcadia without rivers isn’t one.

Since antiquity rivers haven’t only been associated with vitality but also with time. Pantha rei, Heraclitus’ famous aphorism, means ‘everything flows’ because both water and time flow continuously and are constantly in motion. As there is no life without water, there is nothing to experience without time. Every sentence I write needs its passage in time. I can’t sing even the start of a melody outside time. We need time to be able to experience everything we say, think, dream and do, as we need water to stay alive.

Apart from keeping us alive, rivers tell us about our history. Their flow determined where we settled and who we became there. In all origin myths, such as the over four-thousand-year-old Gilgamesh epic, majestic rivers flow, calling to mind the start and end of everything; they shape our specific human sense of time. For we are both aware of the past and have a notion of the time yet to come. We continuously situate ourselves like this in time, between the past and future, and we stand in the river, which is the metaphor for the human condition.

‘The water you touch in a river is the last of that which has passed, and the first of that which is coming,’ wrote Leonardo da Vinci, ‘thus it is with time present.’ On the banks of time, we bid farewell to the hours, months and years passed and we dream of the prospects the future holds in store. We see dreams, romances and ideals pass us by, but we know too that after suffering a loss a new flow is on its way. No two drops of water are the same and so we can never ‘step into the same river twice’ (Heraclitus), and yet all the drops together are part of the same flow.

As a child I could spend many hours playing on a small tributary of the Amstel, which flows between the meadows separating Amsterdam from Ouderkerk aan de Amstel. From a bridge I would throw a stick into the water before scampering off to a reed bed further along, where I would wait for ‘my’ stick to float past. The wait sometimes seemed endlessly long, and I started worrying about my stick. Where had it got to? When the stick eventually did appear, I would jump for joy next to the water. Why such exultation? Freud thought that children threw away their toys on purpose to overcome their separation anxiety – the coming and going of parents. Discarding and retrieving, until we can deal with the parting. I would usually toss some leaves and flowers after my stick so it wouldn’t have to continue its journey alone through the ‘endless lowlands’.

So many writers have used the river as a metaphor for time that Olivia Laing wonders in her essay To the River whether it is coincidence that the art of writing came into being in the vicinity of great rivers – the Euphrates, Tigris and Nile. The invention of the written word and the art of storytelling were as it were ‘nourished by river water’. Myths are dreamed up where rivers flow because when you write you are taking a plunge in time. The river doesn’t only flow outside us, like the landscape in which we can be and become, it is also the representation of inner time – that is, the river is also within ourselves.

‘The river is within us,’ T.S. Eliot wrote in The Dry Salvages, the poem – named after a group of islands off the coast of Cape Anne, Massachusetts – in which he returns to his childhood summers. The river is ‘waiting, watching and waiting,’ in the words of the poet, and is ‘patient to some degree’. He also warns us of all the possible dangers it brings: treacherous currents, silent fog and drowning. Rivers indicate a specific kind of time, not clock time, but ‘a time older than the time of chronometers.’ The river reminds us ‘what men chose to forget’ and recalls another time, not manifested in a straight line but in circles or loops, in which old and new, what has passed and what is to come are connected in a single flow.

*

Most of my childhood summers were spent on French rivers, the Loire, the Dordogne and especially the southern-French Gard, at a campsite near the famous aqueduct built by the Romans. As time has gone by since those summers, I have looked back more and more wistfully at that place, which has coloured my memories my whole life as an Arcadia. The Gard was still an inhospitable region at the time, with deserted villages, narrow mountain roads and craggy gorges, where canoes only rarely ventured. I remember the light which was so sharp and clear at noon that it seemed to come directly from heaven. I remember the penetrating aroma of lavender and wild thyme, and the sweet scent of resin from the pines, which dropped a carpet of dry pine needles on the ground that pierced straight through our espadrilles. I remember the singing of the crickets and the gurgling of the river when I lay alone in my little tent.

Seeing the river again every summer was a magical moment. As soon as the car came to a halt we leapt out and ran to the rock towering high above the river. Elated, we would point out the smallest change the course of the river had undergone in our eleven-month absence. The riverbank had grown a little wider here; an entire section had disappeared there; and a new rock had appeared over there. Everything was different and yet everything was also the same. It was still always our river, our place, our summer. Then like mountain goats we would scuttle over the rocks down to the bottom, finally having our long-awaited dive into the cool water.

We were in the water every day, where we swam from bank to bank and floated endlessly past the jungle of our daydreams, while kingfishers skimmed over the water right in front of us. I loved the lilting burble of the river coursing between the rocks and the earthy and gravelly smell of the water. I loved how the light fragmented on the surface of the water and the slight fear that came over me when the current unexpectedly dragged me along for a bit. I loved the heat of the sun which burnt my shoulders and the freshness of the water which cooled my sweaty skin.

About five years ago, shortly after the death of my father, I decided to return to that place on the river. I had never been back, but then I couldn’t wait any longer and undertook the journey in mid-winter. Why exactly I wanted to go back is a question I tried to answer in my novel Rivers Never Return (2019). I was struggling with the mourning process, I didn’t know exactly who I had lost – a loving father or a frantic hothead – and I hoped that a few memories would await me on the banks of the Gard which could tell me who that girl had been, who so confidently dived from the highest rocks and time and again defied her father’s decrees. I hoped that seeing the Gard again would soften the pain of losing my father because I loved the river, which was grand and threatening, savage as it was gentle, as I had loved my father.

After a journey of more than a week, first following the course of the Cure and the Saône in Burgundy and then sedately going down the Rhone valley, I finally arrived at the place next to the water where my tent had stood all those summers. But the river I had hoped to find again no longer existed. Time, like the river, had flowed on by thirty years and changed everything beyond recognition. I couldn’t find the river. The place where the broad, fast-streaming Gard had flowed was now a rocky plateau, with only a slender rivulet trickling over it. Some time went by before I realised that I was looking at the riverbed, above which I had always swum. Most of the water, like the memories of my childhood summers, had vanished for good.

A little upstream a nuclear power plant had been built, and its appetite for cooling water had reduced the once mighty and wild river to no more than a narrow stream. On the exposed plateau there were gullies and pools, containing brackish water in which plastic bags and other litter had been caught. I felt immense regret rising – regret that I had come back. Why hadn’t I cherished my memories instead of wanting to confront them with the present? When you chase after your memories you soon meet with disappointment. Standing on the banks of the vanished river I was overcome by melancholy, that eternal flow of lives and love, parting and departure, of something being well and truly over and done with. Thirty years later I was standing on the banks of the same river, but time had flowed in one direction and my memories in another; they seemed to have nothing to do with each other. I looked about in a daze and tumbled into the abyss of time, where I only came face to face with everything that was gone – the river, my childhood, my father.

A bit further towards the Roman aqueduct, just around the bend, the water in the low, slow-moving brook grew a little broader and deeper. Perching on a boulder, I gazed towards the far side, where the plane trees and cypresses stood on the banks like erstwhile pool lifeguards, and I saw a kingfisher skim over the water. So, they were still here. The cerulean blue of its feathers prompted images of the past to flash through my mind. The tent adorned with lavender flowers. The fires we made on the pebble beach. Swimming at night.

My memories were also partly stored in the landscape, however much it had changed over time. They twisted around the riverbank strewn with pebbles and branches and were hidden somewhere in the kingfisher’s blue plumage. My memories weren’t only dependent on my own thoughts but had also clung to the bamboo shoots on the beach and the sand and rocks on the riverbed. I discovered that I wasn’t the sole archivist of my memory.

All the time that had passed, and that had almost unrecognisably changed the landscape before me, was stored somewhere beneath the surface in me, at the edges of my consciousness; it merely needed a kingfisher’s dive to emerge. The past always resonates with each new moment that comes, as completely different as they might appear to us. Time is flowing water, and our memories are the riverbed as it were, the smaller and larger pebbles the river runs past. Every moment, every drop, has scraped along the riverbed of the past, over smooth and sharp-edged stones, and has churned up and absorbed something of this in its flow: a scrap of moss, a grain of sand; all of it determines the moment we are in now.

While writing the novel I was able to extricate myself from the confusion and deep melancholy that had overcome me after my father’s death. Writing created the distance – and so the space and insight – needed to tell a story, which represented a counterpoint to my loss, and this heralded the hope for a new beginning. As I was writing I took many dips in the river of my childhood summers and collected handfuls of pebbles from the riverbed and then skimmed them on the water in my novel: ‘All sorrows can be borne, if you put them in a story,’ as Isak Dinesen wrote.

On the last day of my stay on the Gard I explored the area around Uzès, which is on a hill above the source of the river Alzon. To my surprise I discovered the source of this tributary of the Gard in the valley. For the soft, mineral-rich water of the Alzon the Romans built the Pont du Gard. They transported it through ingeniously constructed water channels to the highest level of the aqueduct, and it was carried some fifty kilometres to the magnificent city Nîmes. This bridge was at the heart of my memories of my childhood river landscapes. Summer after summer I had swum beneath it, in the deep dark water, which sometimes swirled dangerously, looking up at the immense edifice above me, as though in doing so I was gazing at the immense past. But I had never seen with my own eyes the river that had been diverted over it centuries ago. I might have lost a river, the Gard of my childhood, but I had found a new one, the Alzon. This discovery eventually resulted in one of the closing scenes of my novel Rivers Never Return, in which the female protagonist stumbles on the source of the Alzon:

‘On all sides the valley is bounded by mountains and limestone cliffs. She found herself in a bowl-shaped delta, surrounded by trees, brooks and ruins of old watermills and towers. Chirping birds in the trees, above them snippets of bright-blue sky. It was a mythical landscape of rocks, water and times past, as though she were wandering through a Hercules Seger painting and she was the lonely wanderer at the river. She crossed a small stone bridge; the roaring water grew louder, and she suddenly found herself standing in front of the source of the Alzon. Out of the ground in front of her feet, the clear spring water bubbled up forcefully. Nothing could stem the water, which had been thrust up for centuries by underground lakes and rivers. This resplendence of water, she thought, this uninterrupted flow, broadening or narrowing, the same river, and yet always different. A river is singular and changeable, like life, but in the end its destination is always the same: the sea. Wild or calm, narrow or wide, every river or stream has a destination, and with it a purpose with which it seeks a way through the landscape.’ (p. 222)


River Valley, Hercules Segers, c. 1626 – c. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)

Eilân fan skoander lok
fan Mohammed Benzakour

Eiland van schoon geluk
fan Mohammed Benzakour

Island of pure happiness
fan Mohammed Benzakour

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Zen Roorda
Eilân fan skoander lok

Einlings begjint de moarnsdize fuort te lûken en sjoch ik foar de earste kear dat de rotsen om my hinne har as in soarte fan seemeunster ôftekenje op it oerflak fan de Stille Súdsee. In lange ûnrigelmjittige rige swartige stiennen mei grillige foarmen en fan ûnderskate grutte. It rif strekt him út fan it westen nei it easten. De kolossale stien dêr’t ik op stean, foarmet de westlike grins fan de rotsbank en leit noch gjin tritich fiemen fan it plak dêr’t myn sylboat sonken is. De see moat dêr hiel djip wêze want der is neat mear te sjen fan myn skip, sels net de toppen fan de mêst. Miskyn is er ûnder wetter wol fan in steile rots nei ûnderen gliden en sa de djipte yn sleurd.

Der is gjin doarp of hûs te sjen. Mar it is lân en ik stean op it punt dit lân te betrêdzjen. Ik fal op de grûn en slaan de fingers yn it sân. De útputting hat my kompleet útsûge. Boppe myn holle blinke palmtoppen.
Stadich krûp ik.

Wiken lizze no efter my, oanhâldend speurde en sneupte ik om op dit eilân, mar fûn gjin inkeld spoar fan in doarpke of sels mar fan in stik as wat huzen. Gjin inkelde reekplom yn ’e loft dy’t op ’e oanwêzigens fan minsken wize koe. Gjin minaret of tsjerketoer, dy’t earne boppe-út stuts, gjin wynmole op in ferlitten heuvelskant, neat. Sels gjin klinte of in wigwam, hielendal neat! As hjir minsken wenje, dan kin dat allinnich mar ûnder de grûn wêze, want boppegrûns is gjin inkeld minsklik spoar te finen.
Ik bin hjir folslein allinne, leafste. Ik soe sa graach hjir tegearre mei dy wêze wolle, allinne mei dy. Wannear komsto?

Alle dagen, by de gloede fan ’e tuoljende sinne, skriuw ik dy in brief.
Steesoan freegje ik dy, smeek ik dy, datst nei my ta komst.

Ik fertel dy hoe’t ik foar de safolste kear de heechste berch beklim, fan ’e top ôf oer see stean te sjen, yn ’e hope op in skip, mar hieltyd net wit oft it no werklikheid is of ferbylding as ik yn ’e milenfiere fierte in ûnskerp boppe-ein fan in sylmêst waarnim, en dan yn al myn opteinens aloan mar dikerje en dikerje, krekt sa lang oant my de eagen sear dogge, om dêrop wer ûntgûchele oan te sjen hoe’t de (ynbylde) sylmêst fager wurdt en stadich út it eachweid ferdwynt. Ik fertel dy hoe’t ik troch de knibbels gean en op ’e grûn fal en as in bern skokkerich begjin te skriemen. Ik mis dy, ik mis dy sa bot.

Alles fertel ik dy, alles wat ik meimeitsje. Alles wat ik sjoch en fiel skriuw ik op, yn ’e baarnende hope dat it dy berikt. Oer dat hopeleas mislearre besykjen om te ûntsnappen. Hoe’t ik moedeleas weromkaam fan dy fatale kanotocht en mei in hast-dea-erfaring efter de rêch ôfmêde yn sliep tommele yn myn hutsje en koart dêrnei wekker skrok fan in stimme dy’t sei: ‘Adam, doch watsto dwaan moatst.’
Dat wie gjin minske dy’t my taspruts, wis net – dy stimme moat fan God wêze.

Ik ferhelje dy oer de geheime skatten fan dit eilân, dêr’t God my oanspiele liet. Ik fertel dy oer de baai dy’t sierlik útrint yn in sânige lântonge fol sniewite koraalbanken. Asto hjir bist, sil ik op ’e syk nei swietrokige blommen en krûden om foar dy in alderhearlikst parfum te destillearjen. Ik lis in kofjeplantaazje oan, planten wêrfan’t it glânzich grien toaid is mei wite, swiete blommen en de tûken omhongen binne mei brúnreade beannen. De oanfallen fan griene mychhimmels trotsearjende, plôkje ik de beannen, helje it fruchtfleis derôf en lit de pitten drûgje yn ’e sinne. Mei sean wetter trek ik de aldertreflikste kofje. Ik sil riere yn dyn mok en krekt sa lang priuwe, hieltyd in bytsje sûker tafoegjend, oant de kofje swiet genôch is.

Alle moarnen strún ik mei in angel en in netsje fan seewier by de wâl del fan in kreek, ferburgen troch in seam fan ticht strewelleguod. Alle dagen fang ik sappige fisk foar dy.

Ik ûntdek swaarmen tsjoitsjende swellen, hauken, bijen, flinters, skyldpodden, krobben, huningsippende fûgels, tsjotterjende fjoerfinken, swevelgiele kaketoes, ytbere skulpen. Ek tref ik in keppel wylde geiten oan op ’e heuvels (it is in poepetoer om molke oan har te ûntfytmanjen!) en in espeltsje reuzeskyldpodden mei hearlike, streksume aaien.

Omjûn troch guirlandes en slingerplanten dy’t har yn wide bôgen tusken de beammen kronkelje, reitsje ik betûft yn allegear ambachten. Fan readbakt ierdewurk nifelje ik in tabakspiip yninoar, ik hak hout, ik ferbou riis en graan, meitsje fjoer mei buskrût, flechtsje kuorren, sjit geiten, strûp se, holje in beamstam út ta in kano, timmerje in klinte, kerf streepkes yn in peal om de dagen by te hâlden. Ach, wat soe ik dy graach dy hearlike ambachten bybringe wolle!

In eilân omearmje is net neat. Moatst derfoar fjochtsje, derfoar bliede. Mar wannear’t ik as in salamander yn myn rotshoale skûlje en by jûn de sâltige wyn syn toanen fluitsjen hear, dan wit ik datsto meikoarten by my wêze silst en dat dan alles goed is.

Wy ferbouwe tegearre in stik lân, wy hâlde skiep en lammen, lâns it strân sykje ik ytbere skulpen en yn de tûzenen rotsspelonken fyn ik fûgelnêsten mei de treflikste aaien, dy’t ik foar dy meibringe sil.
Yn de waarme tiid fan it jier rinsto út as in anjer yn myn earms en yn ’e kâlde winters skûlje wy yn ús klinte mei in selsmakke houtkachel. Jûns skepsto in klont geitefet yn in panne, setst de pûlen op it fjoer en dochst it lid derop. Mei ús lytse poppe op ’e rêch bûn, skoddest de pûlen om.

Ik meitsje foar ús koeken fan gerstemoal. Ik roasterje riis yn in ierden pot. Wy genietsje fan ús miel by in ferkwikjende seelucht.

Jûns kuierje ik mei bleate fuotten yn it waarme sân.
Op in eilân is de moanne altyd grutter en binne de stjerren talriker. Dei en nacht dream ik fan dy, ik dream fan ús kuiers yn it moanneljocht. Lizzend yn it sân, dikerjend nei de hoarizon dream ik fuort, wachtsjend op dyn kommen.

Ik ûndersykje elke kante meter, beklim tûzenris de heuvels en steande op ’e top genietsje ik fan skitterjende panorama’s dy’t alle dagen wer in oare foarm en kleur oannimme. Soms oerfalle my nachtmerjes oer kannibalen dêr’t ik tsjin fjochtsje, dan wer binne it wylde bisten dy’t my achterfolgje (en dy’t ik der soms útrin). By it fjoer fan kearsestompen bring ik dy ferslach út. Oant djip yn ’e nacht. Oant ik fan dea-ynein wêzen omfal. Ik fal yn sliep mei it lûd fan weagen en sjongfûgels en ik wurd wekker by it lûd fan weagen en sjongfûgels. Ik kin net wachtsje oant wy teagearre yn sliep falle by dy lûden.

De sinne is gleon en de rein somtiden lazerich. Ik nifelje in parasol foar dy, dy’tst yninoar klappe kinst en ûnder de earm drage. Ik oerdek him mei bistefellen, mei it hier oan ’e boppekant dat de rein derôf glide kin as fan in luifel.

Tûzenen seeswellen lizze har aaien tusken de glinsterjende koraalbrokken. Swellen dy’t har eigen jong ûnder de tûzenen yn foarm en kleur folslein gelikense piken feilleas weromkenne. Sa soe ik ek díj weromkenne, blyn, út miljoenen.

De suvere lucht, de tinteljende see fol treflike fisk, de griene heuvelkanten fol amandelblossems, kofjebeammen en mangobeammen, it wite sân, de swiete rook fan blommen en bananen, it fan dau drippend gers yn ’e moarntiid, it glânzjende poarper yn ’e jûntiid … en alle dagen de glim fan ûnfersteurde frede.
Kom dochs, leafste, kom. Ik wachtsje op dy.

Fanôf dat de sinne de heuveltoppen mei gleon giel oerjit oant it momint dat er yn fjoerread ûndergiet, stiet dit ryk ta ús foldwaan. Wat in kalmte sûnder soargen!

De gjirrichste nepert fan ’e wrâld soe op dit plakje fuortdaalk fan syn habsucht genêze. Hy kin him kroane litte ta kening fan de hiele lânsdouwe en nimmen dy’t dat ûntstride kin, mar it ferlet oan dy titel is der domwei net: der bestiet ommers gjin macht. Der is gjin baas of feint. Der is gjin jild, gjin goud. Alles is gearsmolten ta ien kalme, wollûdende biotoop.
Hjir is de frede útfûn, leave.

Myn faam, myn ûnbeflekt, ûnfergriemd, ûnbewenne herntsje ierde midden op see, folslein frij fan minsklike smoargens en plompheid, leaflik yn syn blêdrike kleed en ryk yn syn fruchtberens. Hjir wol ik mei dy wêze, leafste. Hjir sille wy bern meitsje, in húshâlden begjinne. Hjir, yn dit nije, lytse, net te trochkringen ryk te midden fan it ivige blau, en ûnder in sinne dy’t ûnferskillich foar de drôvens fan ’e wrâd alle jûnen syn tûzenen poarperen tinten oer ús útstoart. Hjir, leave, hjir begjinne wy in nij folk. In nij minskdom.

Stadichoan sjoch ik it.
Stadichoan omearmje ik it.
Dit godfergetten eilân.
Fier fuort, híél fier fuort op see. In stik ûnbedoarne ierde, mei rûzjende palmen en paradysfûgels dy’t de himel ynkleurje en wêr’t de weagen op ’e rotsen slane en de branning by ûndergeande sinne prismatysk eksplodearret. It moaiste en fredichste plak op ierde.
Stadichoan sjoch ik it. Stadichoan begryp ik it.
Wy hearre by-inoar, leafste. Wy foarmje in eilân, dit eilân. Hjir leit ús lok. Hjir, krekt hjir, wol ik mei dy de skepping oerdwaan, Eva. Komsto?

Dyn Adam

Eiland van schoon geluk

Eindelijk begint de ochtendnevel weg te trekken en zie ik voor de eerste maal, dat de rotsen om mij heen zich als een soort zeemonster aftekenen op de vlakte van de Stille Zuidzee. Een lange, onregelmatige rij zwartachtige stenen met grillige vormen en van verschillende grootte. Het rif strekt zich uit van het westen naar het oosten. De kolossale steen waarop ik sta, vormt de westelijke grens van de rotsbank en ligt nog geen dertig vadem van de plaats waar mijn zeilschip is gezonken. De zee moet daar erg diep zijn want er is niets meer te zien van mijn schip, zelfs niet de toppen van de mast. Misschien is hij onder water wel van een steile rots naar beneden gegleden en zo de diepte in gesleurd.

Er is geen dorp of huis te zien. Maar het is land en ik sta op het punt dit land te betreden. Ik val op de grond en sla mijn vingers in het zand. De uitputting heeft mij compleet uitgezogen. Boven mijn hoofd blinken palmkruinen.
Langzaam kruip ik.

Weken liggen nu achter mij, onverdroten speurde en snuffelde ik op dit eiland maar vond geen enkel spoor van een gehucht of zelfs maar een paar huizen. Geen enkele rookpluim in de lucht dat op de aanwezigheid van mensen zou kunnen wijzen. Geen minaret of kloktoren, die ergens boven uitstak, geen molen op een verlaten helling, niets. Zelfs geen hut of een wigwam, helemaal niets! Als hier mensen wonen, dan kan dat alleen maar ondergronds zijn, want boven de grond is geen enkele mensenspoor te bekennen.
Ik ben hier volstrekt alleen, liefste. Ik zou zo graag hier samen met jou willen zijn, alleen met jou. Wanneer kom je?

Elke dag, bij de gloed van de zakkende zon, schrijf ik je een brief.
Steeds vraag ik je, smeek ik je, naar mij toe te komen.

Ik vertel je hoe ik voor de zoveelste maal de hoogste berg beklim, vanaf de top uitkijk op zee, in de hoop een schip te zien, maar telkens niet weet of het nou werkelijkheid is of verbeelding als ik in de mijlenverre verte een onscherpe top van een zeilmast waarneem, en dan in alle opgewondenheid blijf turen en turen, net zo lang tot mijn ogen pijn doen, om vervolgens ontgoocheld toe te zien hoe de (ingebeelde) zeilmast vervaagt en langzaam uit het zicht verdwijnt. Ik vertel je hoe ik door mijn knieën zak en op de grond val en als een kind schokkerig begin te huilen. Ik mis je, ik mis je zo erg.

Alles vertel ik je, alles wat ik meemaak. Alles wat ik zie en voel schrijf ik op, in de vurige hoop dat het jou bereikt. Over die hopeloos mislukte poging tot ontsnapping. Hoe ik moedeloos terugkeerde van die fatale kanotocht en met een bijna-doodervaring achter de rug afgemat in slaap tuimelde in m’n hutje en kort erna wakker schrok van een stem die zei: ‘Adam, doe wat je moet doen.’
Dit was geen mens die tot mij sprak, beslist niet – deze stem moet van God zijn.

Ik verhaal je over de geheime schatten van dit eiland, waar God mij liet aanspoelen. Ik vertel je over de baai die sierlijk uitloopt in een zandige landtong vol lelieblanke koraalbanken. Als jij hier bent, zal ik speuren naar geurige bloemen en kruiden om voor jou een verrukkelijk parfum te destilleren. Ik leg een koffieplantage aan, planten waarvan het glanzende groen getooid is met witte, zoete bloemen en de takken omhangen zijn met bruinrode bonen. De aanvallen van groene mieren trotserend, pluk ik de bonen, verwijder het vruchtvlees en laat de pitten drogen in de zon. Met gekookt water trek ik de meest verrukkelijke koffie. Ik zal roeren in je mok en net zo lang proeven, telkens een beetje suiker toevoegend, tot de koffie zoet genoeg is.

Elke morgen struin ik met een hengel en een netje van zeewier langs de oevers van een kreek, verborgen door een zoom van dicht struikgewas. Elke dag vang ik sappige vis voor jou.

Ik ontdek zwermen kwelende zwaluwen, haviken, bijen, vlinders, schildpadden, kevers, honingnippende vogels, kwinkelerende vuurvinken, zwavelgele kaketoes, eetbare schelpen. Ook tref ik een troep wilde geiten aan op de heuvels (het is een hele toer om melk aan ze te ontfutselen!) en een verzameling reuzenschildpadden met heerlijke, voedzame eieren.
Omgeven door guirlandes en slingerplanten die zich in wijde bogen tussen de bomen kronkelen, bekwaam ik mij in allerhande ambachten. Met roodgebakken aardewerk knutsel ik een tabakspijp in elkaar, ik hak hout, ik verbouw rijst en graan, maak vuur met buskruit, vlecht manden, schiet geiten, vil ze, hol een boomstam uit tot een kano, timmer een hut in elkaar, kerf streepjes in een paal om de dagen bij te houden. Ach, wat zou ik je graag deze heerlijke ambachten willen bijbrengen!

Een eiland omarmen is niet niks. Je moet ervoor vechten en bloeden. Maar wanneer ik als een salamander in m’n rotshol schuil en in de avond de ziltige wind zijn tonen hoor fluiten, dan weet ik dat jij binnenkort bij mij zult zijn en dat dan alles goed is.

We verbouwen samen een stuk land, we houden schapen en lammeren, langs het strand zoek ik eetbare schelpen en in de duizenden rotsspelonken vind ik vogelnesten met de heerlijkste eieren, die ik voor jou zal meebrengen.
In de warme jaargetijden ontluik je als een anjer in m’n armen en in de koude winters schuilen we in ons hutje met een zelfgemaakte houtkachel. ’s Avonds schep je een klont geitenvet in een pan, zet de peulen op het vuur en doet het deksel erop. Met onze baby op je rug gebonden schud je de peulen om.

Ik maak voor ons koeken van gerstemeel. Ik rooster rijst in een aarden pot. We genieten van ons maal bij een verkwikkende zeelucht.

’s Avonds wandel ik met blote voeten in het warme zand.
Op een eiland is de maan altijd groter en zijn de sterren talrijker. Dag en nacht droom ik van jou, ik droom van onze wandelingen in ’t maanlicht. Liggend in het zand, turend naar de horizon droom ik weg, wachtend op jouw komst.

Ik onderzoek elke vierkante meter, beklim duizend keer de heuvels en staande op de top geniet ik van schitterende panorama’s die elke dag weer een andere vorm en kleur aannemen. Soms overvallen mij nachtmerries over kannibalen tegen wie ik vecht, dan weer zijn het wilde beesten die mij achternazitten (en die ik soms te slim af ben).
Bij het vuur van kaarsstolpen breng ik je verslag uit. Tot diep in de nacht. Tot ik omval van uitputting. Ik val in slaap met het geluid van golven en zangvogels en ik word wakker bij het geluid van golven en zangvogels. Ik kan niet wachten tot wij samen in slaap vallen bij deze klanken.

De zon is heet en de regen soms laveloos. Ik knutsel een parasol voor je, die je in elkaar kan klappen en onder je arm dragen. Ik bedek hem met dierenhuiden, met het haar aan de bovenkant zodat de regen eraf kan glijden als van een luifel.

Duizenden zeezwaluwen leggen hun eieren tussen de glinsterende koraalbrokken. Zwaluwen die hun eigen jong onder de duizenden in vorm en kleur volkomen gelijke dieren feilloos herkennen. Zo zou ik ook jóu herkennen, blind, uit miljoenen.

De zuivere lucht, de tintelende zee vol heerlijke vis, de groene hellingen vol amandelbloesems, koffiebomen en mangobomen, het witte zand, de zoete geur van bloemen en bananen, het dauwdruppelend gras in de ochtend, het glanzende purper in de avond … en iedere dag de glimlach van ongestoorde vrede.
Kom toch, liefste, kom. Ik wacht op je.

Vanaf dat de zon de heuveltoppen met gloeiend geel overgiet tot het moment dat hij in vuurrood ondergaat, staat dit rijk tot onze beschikking. Wat een zorgeloze kalmte!

De inhaligste vrek ter wereld zou op dit plekje subiet van zijn hebzucht genezen. Hij kan zich kronen tot koning van de hele landstreek en niemand die dat kan betwisten, maar de behoefte aan deze titel is er stomweg niet: er bestaat immers geen macht. Er is geen baas of knecht. Er is geen geld, geen goud. Alles is samengesmolten tot één kalme, welluidende biotoop.
Hier is de vrede uitgevonden, lieverd.

Mijn maagd. Mijn onbevlekt, ongerept, onbewoond stukje aarde midden op zee, volkomen vrij van menselijke smet en plompheid, lieflijk in zijn veelbladerig gewaad en rijk in zijn vruchtbaarheid. Hier wil ik zijn met jou, liefste. Hier zullen wij kinderen maken, een gezin stichten. Hier, in dit nieuwe, kleine, ondoordringbare rijk te midden van het eeuwige blauw, en onder een zon die onverschillig voor de droefenis van de wereld elke avond z’n duizenden purperen tinten over ons uitstort. Hier, lieverd, hier beginnen wij een nieuw volk. Een nieuwe mensheid.

Langzaamaan zie ik het.
Langzaamaan omarm ik het.
Dit godvergeten eiland.
Ver weg, héél ver weg op zee. Een stuk onbedorven aarde, met wuivende palmen en paradijsvogels die de hemel inkleuren en waar de golven op de rotsen slaan en de branding bij ondergaande zon prismatisch explodeert. De mooiste en vredigste plek op aarde.
Langzaam zie ik het. Langzaam begrijp ik het.
Wij horen bij elkaar, liefste. Wij vormen een eiland, dit eiland. Hier ligt ons geluk. Hier, precies hier, wil ik met jou de schepping overdoen, Eva. Kom je?

Je Adam

Island of pure happiness

At last the morning mist begins to disperse and for the first time I see the rocks around me standing out like a kind of sea monster against the surface of the Pacific. A long, irregular row of blackish stones in wayward shapes and varying sizes. The reef stretches from west to east. The colossal stone on which I’m standing forms the western border of the bank of rocks and lies not thirty fathoms from the place where my sailing ship sank. The sea there must be extremely deep, as there is nothing more to be seen of my ship, not even the tips of the mast. Perhaps once under water it slid downwards off a steep rock and was thus carried into the depths.

There is no village or house to be seen. But it is land and I am about to enter it. I fall to the ground and beat my fingers in the sand. The effort has utterly drained me. Above my head gleam the crowns of palm trees.
I crawl along slowly.

Weeks now lie behind me, I have searched and snuffled tirelessly around this island but found no sign of a settlement, not even the odd dwelling here or there. Not a single plume of smoke in the air that might point to the presence of human beings. No minaret or bell tower standing out, no mill on an abandoned hillside, nothing. Not even a hut or a wigwam, nothing whatsoever! If humans live here, it could only be underground, as above ground there is no trace of them to be found.
I am completely alone here, my dearest. I would so love to be here with you, alone with you. When are you coming?

Every day, in the glow of the setting sun, I write you a letter.
I keep on asking you, begging you, to come to me.

I tell you I’m climbing the highest mountain yet again, that I’m looking out from the summit at the sea, in the hope of seeing a ship, but each time I’m unsure whether it’s reality or fantasy when I discern the tip of a mast in the far distance, and then, in great excitement, I continue staring and staring, until my eyes hurt, only to watch in disillusionment as the (imagined) mast fades and slowly disappears. I tell you how I sink to my knees and fall to the ground and begin to sob like a child. I miss you, I miss you so much.

I tell you everything, everything I experience. Everything I see and feel I write down, in the fervent hope that it will reach you. That hopelessly failed attempt to escape. How I returned despondent from that fatal canoe journey and, with a near-death experience behind me, fell asleep in my little hut, completely spent, and shortly afterwards awoke with a shock to a voice saying: ‘Adam, do what you have to.’
This was no human speaking to me, certainly not – this must have been the voice of God.

I regale you with tales of the secret treasures of this island where God washed me up. I tell you about the bay which ends elegantly in a sandy tongue covered in lily-white coral banks. When you’re here, I will forage for fragrant flowers and herbs to distil a delightful perfume for you. I’ll start a coffee plantation, plants whose gleaming green is studded with white, sweet flowers, branches hung with brownish-red beans. Braving the attack of green ants, I’ll pick the beans, remove the flesh of the fruit and dry the pits in the sun. With boiled water I’ll brew the most exquisite coffee. I’ll stir your mug and keep tasting, each time adding a little sugar, until the coffee is sweet enough.

Every morning I’ll stroll with my fishing rod and net of seaweed along the banks of a creek, hidden by a seam of dense thicket. Every day I’ll catch succulent fish for you.

I discover flights of chorusing swallows, goshawks, bees, butterflies, tortoises, beetles, honey-sipping birds, trilling firefinches, sulphur-yellow cockatoos, edible shellfish. I also encounter a herd of wild goats in the hills (it’s quite a trek to worm some milk out of them!) and a collection of giant tortoises with delicious, nourishing eggs.
Surrounded by garlands and creepers which twist in wide arcs between the trees, I become skilled in all kinds of crafts. With terracotta clay I fashion a tobacco pipe, I cut wood, I cultivate rice and grain, make fire with gunpowder, plait baskets, shoot goats, flay them, hollow out a tree trunk to make a canoe, construct a hut, carve lines into a pole to keep track of the days. Ach, how I would love to impart these wonderful crafts to you!

Embracing an island is no small thing. You have to fight and bleed for it. But when I hide like a salamander in my cave and hear the whistling tones of the salty evening wind, then I know that you will soon be with me and that all is well.

Together we’ll cultivate a stretch of land, we’ll keep sheep and lambs, along the beach I’ll look for edible shellfish and in the thousands of caves among the rocks I’ll find birds’ nests with the most delicious eggs, which I will bring back for you.
In the warm seasons you’ll bloom in my arms and in the cold winters we’ll take shelter in our little hut with the wood stove we’ve built. In the evenings you’ll throw a knob of goat fat into a pan, place pea pods on the heat and cover them with a lid. With our baby bound to your back you’ll shake the peas around.

I’ll make us biscuits from barley flour. I’ll cook rice in an earthenware pot. We’ll enjoy our meal in the invigorating sea air.

In the evenings I walk barefoot on the warm sand.
On an island the moon is always bigger and the stars more numerous. Day and night I dream of you, I dream of our walks in the moonlight. Lying in the sand, staring at the horizon, I dream away, awaiting your arrival.

I explore every square metre, climb the hills thousands of times and standing on the top I enjoy stunning panoramas which take on a different shape and colour every day. Sometimes I’m overcome by nightmares about fighting cannibals or being pursued by wild beasts (which I sometimes manage to elude).
By candlelight I report it all to you. Until deep in the night. Until I’m so exhausted I can no longer remain upright. I fall asleep to the sound of waves and songbirds and awake to the sound of waves and songbirds. I cannot wait until we fall asleep to these sounds together.

The sun is hot and the rain sometimes relentless. I’ll craft a parasol for you, which you can fold up and carry under your arm. I’ll cover it with animal hides, with the hair on top so that the rain can run off as it does from a roof.

Thousands of sea swallows lay their eggs among the glistening chunks of coral. Swallows who unfailingly recognise their own young among thousands of creatures identical in shape and colour. In the same way I would recognise you, blind, among millions.

The clean air, the sea tingling with delicious fish, the green slopes covered in almond blossom, coffee trees and mango trees, the white sand, the sweet fragrance of flowers and bananas, the dew-dripping grass at dawn, the shining purple dusk … and every day the smile of undisturbed peace.
Come to me, my darling, come. I’m waiting for you.

From the time the sun pours its yellow glow over the hilltops to the moment it sets in fiery red, this kingdom is at our disposal. What carefree calm!

In this place the most voracious miser in the world would instantly be cured of his greed. He can crown himself king of the whole region, with no one to dispute his claim, but the need for such a title is simply absent: after all, no power exists. There is no boss or servant. There is no money, no gold. Everything fuses into a single, calm, harmonious biotope.
This is where peace was invented, my love.

My maiden. My immaculate, untouched, uninhabited patch of earth amidst the sea, entirely free of human blot and blundering, lovely in its copiously leafy robes and abundantly fertile. I want to be here with you, my love. Here we will make children, start a family. Here, in this new, small, impenetrable kingdom amidst the eternal blue, and under a sun which, indifferent to the world’s sorrows, pours thousands of shades of purple over us each evening. Here, my darling, here we will begin a new people. A new humanity.

Slowly I see it.
Slowly I embrace it.
This godforsaken island.
Far away, so far away at sea. A patch of unspoilt earth, with waving palms and birds of paradise which colour the sky, where the waves hit the rocks and the foam forms a prismatic explosion in the setting sun. The most beautiful and most peaceful place on earth.
Slowly I see it. Slowly I understand it.
We belong together, my love. We form an island, this island. Here lies our happiness. Here, precisely here, I want to recreate creation, Eve. Are you coming?

Yours,
Adam

Et in Arcadia ego
fan Martin Reints

Et in Arcadia ego
fan Martin Reints

Et in Arcadia ego
fan Martin Reints

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Ate de Jong
Et in Arcadia ego

Shakespeare, dakleas, skrabet de kiel. It lytse selskip, dat al neat sei, falt stil. Dat jout Shakespeare gelegenheid om te bearen as sjocht er skichtich om him hinne. Dan nimt er it wurd, dat er eins al hat fan it stuit ôf dat er de kiel begûn te skraabjen.

Mar wit net wat er sizze moatte. Hâldt him de mûle. Skrabet de kiel op ’e nij, no sûnder betsjutting.

It lytse selskip is by-inoar yn in parkeargaraazje by in supermerk. Om de tiid troch te kommen. Om elkoar te fertellen oer de wrâld dêr’t se allegear yn omstappe. Omhingje, op betonnen muorkes sitte of tsjin parkearde auto’s oan leune. De rein falt út ’e himel, de wyn blaast in diel dêrfan nei binnen. Wiete betonnen flier. In trochinoar fan opwaaid ôffal achter de auto’s en de pylders. Ferpakkingsmaterialen, blikjes, mûlkapkes.

Dan freget Wittgenstein, ek dakleas, oft er in ferhaal fertelle mei. En set drektst útein:

‘Wylst der ûnder in bisteshow tusken de kninen in lyk fûn wurdt, hâldt de regisseur in foarbykommer tsjin. Hy wol wat sizze, mar der komt noch in oare regisseur oanrinnen. Dy ropt, as hat er in oerwinning behelle: Ik hie dochs sein dat ik it net ferjitte soe? Hjir bin ik dan! Yn de gong by de sliepkeamer. Dat hie ik dy noch sizze moatten: it ferhaal spilet yn in sliepkeamer. En foar in diel yn de gong by de sliepkeamer. Dêr is hy dan. En dêr steane âlde argyfkasten mei yn de laden de skibbige klean út eardere tiden. Lûk sa’n laad iepen en sjochst broeken dêr’tst noch yn fervje kinst en ûnderguod dêr’tst poetslapen fan meitsje kinst. En yn in oar laad: skuon dy’tst yn de beammen hingje kinst, as nêstkastkes foar de fûgels.’

No kriget it selskip besite fan in ûnthjittende mar wat ôfwêzige choreograaf. Dy rint yn in strakke line oer it beton, hâldt syn gong yn by ien fan de pylders, stiet stil by it opinoar taaste ôffal. Makket in heale draai op syn steanskonk, lûkt syn frije skonk by.
Hjir hie ik wol even in foto fan meitsje wollen, seit Diderot, ek dakleas.

Der begjint in rêstige koelens it tafereel yn te streamen.
Soest hast net sizze dat dizze wrâld in hel is. Yn de huzen yn de omjouwing fan de parkeargaraazje sitte de bewenners nei harren laptops te sjen en op harren tillefoans, en hoopje dat der ien wat slims sein hat. As it hiel slim is, reagearje se. Harren kanonnen skelle derop los.

In wethâlder fynt de krêft om har laptop ticht te dwaan, en begjint nei te tinken oer de taspraak dy’t se moarn hâlde moat. Se debattearret op ferûngelike toan mar altyd mei ynmoed. Dêrom hat se der ek nocht oan om har ta te rieden. Se tinkt nei oer foardielen en neidielen, fan wat dan ek, en dat neamt se: har stânpunten oerwaagje. En se lûkt har selsstannichste gesicht, ek as gjinien sjocht. Dan giet se nei har badkeamer om yn de spegel te sjen. Restanten fan har idealen binne op de ien of oare manier noch sichtber. Hoe? Faaks is it de lichte dusoarder fan har hier. Of is it de lêsbril, dy’t se achteleas op har hier set hat, as in merkwurdich diadeem. Wat te tinken fan de subsidiearre wynmûneparken? Fan de subsidiearre megastâlen? Fan de subsidiearre datasintrums? Fan de fergese bedrigings dy’t de sosjale media op har ôffjurje?
Healweis har oerwagings kommen, befynt se har net mear yn har badkeamer. Se wit net wêr’t se is. Se byldet har yn dat se foar twa by-inoar pleatste megastâlen stiet en harket nei it sûzjen fan tweintich wynmûnen. Se sit yn gedachten yn it gemeentehûs en peilt de stimming fan de boargemaster. Se fielt har in influencer. Se sit achter har laptop en wol in redefiering skriuwe. Mar der is gjin regisseur dy’t seit: doch it.

In Unbekinde rydt op syn brommer de parkeargaraazje yn. Rydt in rûntsje, jout gas en rydt de skeante op dy’t nei de earste ferdjipping laat. Rydt in rûntsje op de earste ferdjipping, jout gas en feegde troch nei de twadde ferdjipping. Wêr’t Shakespeare, Wittgenstein en Diderot yn petear binne mei de choreograaf, se neame him Noerejev. En meidat Noerejev net goed stilstean kin, is it hiele selskip oerein kommen. Se steane allegear wat hinne en wer te beweegjen. Harren steanskonken feroarje yn spylskonken wylst harren spylskonken steanskonken wurde. Ek de jonge dakleaze Van Gogh, dy’t him yn it petear byfoege hat, lykas syn maat de noch jongere dakleaze Scarlatti. En de oant no ta swijsume mar rûnom wurdearre Tesselschade.

En dêr komt de Unbekinde oan op syn brommer. Remmet ôf, jout wylst er ôfremmet noch in pear kear gas om leven te meitsjen, stiet no stil en set syn motor út.
Diderot freget: ‘Wat silsto hjir dwaan?’
De Unbekinde seit: ‘Allo, ik bin Jean-Henry. D’Anglebert. Ek yn Arkadië hearskje ik. Of lit my sizze: ik haw der ek west. Nee, better, ik haw der ek altyd west. Ik bin sa te sizzen yn de wrâld mar ek yn Arkadië. Foar my is dat itselde.’
Dat lêste is gjin folsin, it is in sucht.

Guon bewenners fan de huzen yn de omjouwing binne no foar har ruten stean gien, dy’t útsjogge op ’e wrâld. Se sjogge op nei de loft boppe de supermerk en de parkeargaraazje. Se hawwe har laptop tichtklapt en har tillefoantsjes omkeard dellein op har tafels. Se warskôgje inoar mei gebearen. Guozzen fleane oer, in ûnstabile V dy’t rjocht op in ûnbekend doel ôf fleant. En de lûden dy’t dyen foar inoar meitsje, wurde ek heard troch de dakleazen yn de parkeargaraazje. De choreograaf, ek regisseur, hâldt de wiisfinger foar de lippen. Net nedich, elkenien is stil. En harket.

Noch mear guozzen yn de loft, it binne fyftjin. Of sechtjin, of santjin. En dêr: achtentritich. Se strike del tusken de guozzen yn de greiden, dêr’t de wethâlders by fleagen yn harren tinzen tahâlde. It binne hûndert, tûzen, rêsteleas op ’e syk nei rêst.

It reint net mear. De lette sinne skynt troch de rânen fan de wolken oan de hoarizon. It is tsjuster, mar it is ek noch ljocht. Kinst stjerren sjen en de grutte moanne komt op.

Fia it koartetermynûnthâld komst yn it langetermynûnthâld. En fan dêrút wer werom yn it koartetermynûnthâld. As in mol dy’t syn gongen groeven hat en op ’e syk is net hy wit net wat. Hy komt de oare mollen tsjin en se oerlizze: yn hokker gong sille se feestfiere? As it sa fier is. Dan begjint de hiel lange termyn.

Et in Arcadia ego

Shakespeare, dakloos, schraapt zijn keel. Het kleine gezelschap, dat al niks zei, valt stil. Dat geeft Shakespeare de gelegenheid te doen alsof hij schichtig om zich heen kijkt. Dan neemt hij het woord, dat hij eigenlijk al heeft vanaf het moment dat hij zijn keel begon te schrapen.

Maar weet niet wat hij moet zeggen. Houdt zijn mond. Schraapt zijn keel opnieuw, nu zonder betekenis.

Het kleine gezelschap is bijeen in een parkeergarage bij een supermarkt. Om de tijd door te komen. Om elkaar te vertellen over de wereld waar ze allemaal in rondlopen. Rondhangen, op betonnen muurtjes zitten of tegen geparkeerde auto’s leunen. De regen valt uit de hemel, de wind blaast een deel ervan naar binnen. Natte betonnen vloer. Opeenhoping van opgewaaid afval achter de auto’s en de pilaren. Verpakkingsmaterialen, blikjes, mondkapjes.

Dan vraagt Wittgenstein, ook dakloos, of hij een verhaal mag vertellen. En steekt meteen van wal:

‘Terwijl er tijdens de dierenshow tussen de konijnen een lijk wordt gevonden, houdt de regisseur een voorbijganger tegen. Hij wil wat zeggen, maar er komt nog een andere regisseur aanlopen. Die roept, alsof hij een overwinning heeft behaald: Ik had toch beloofd dat ik het niet zou vergeten? Hier ben ik dan! In de gang bij de slaapkamer. Dat had ik nog moeten zeggen: het verhaal speelt in een slaapkamer. En gedeeltelijk in de gang bij de slaapkamer. Daar is hij dan. En daar staan oude archiefkasten met in de laden de afgedragen kleding uit andere tijden. Trek zo’n la open en je ziet broeken waar je nog in kunt schilderen en ondergoed waar je poetslappen van kunt maken. En in een andere la: schoenen die je in de bomen kunt hangen, als nestkastjes voor de vogels.’

Nu krijgt het gezelschap bezoek van een veelbelovende maar wat afwezige choreograaf. Die loopt in een strakke lijn over het beton, mindert vaart bij een van de pilaren, staat stil bij het opeengehoopte afval. Maakt een halve draai op zijn standbeen, trekt zijn speelbeen bij.

Hier had ik wel even een foto van willen maken, zegt Diderot, ook dakloos. Er begint een rustige koelte het tafereel in te stromen.

Je zou haast niet zeggen dat deze wereld een hel is. In de huizen in de omgeving van de parkeergarage zitten de bewoners naar hun laptops te kijken en op hun telefoons, en hopen dat er iemand iets ergs heeft gezegd. Als het heel erg is, reageren ze. Hun kanonnen schelden erop los.

Een wethouder vindt de kracht om haar laptop dicht te doen, en begint na te denken over de toespraak die ze morgen moet houden. Ze debatteert op verongelijkte toon maar altijd met verve. Daarom heeft ze er ook plezier in zich voor te bereiden. Ze denkt na over voordelen en nadelen, van wat dan ook, en dat noemt ze: haar standpunt overwegen. En ze trekt haar zelfstandigste gezicht, ook als er niemand kijkt. Dan gaat ze naar de badkamer om in de spiegel te kijken. Restanten van haar idealen zijn op de een of andere manier nog zichtbaar. Hoe? Misschien is het in de lichte wanorde van haar haar. Of is het de leesbril, die ze achteloos op haar haar heeft gezet, als een merkwaardige diadeem. Wat te denken van de gesubsidieerde windmolenparken? Van de gesubsidieerde megastallen? Van de gesubsidieerde datacenters? Van de gratis bedreigingen die de sociale media op haar afvuren?

Halverwege haar overwegingen gekomen, bevindt ze zich niet meer in haar badkamer. Ze weet niet waar ze is. Ze staat in gedachten voor twee bij elkaar gezette megastallen en luistert naar het zoeven van twintig windmolens. Ze zit in gedachten in het gemeentehuis en peilt de stemming van de burgemeester. Ze voelt zich een influencer. Ze zit achter haar laptop en wil een redevoering schrijven. Maar er is geen regisseur die zegt: doe het.

Een Onbekende rijdt op zijn brommer de parkeergarage in. Rijdt een rondje, geeft gas en neemt de helling die naar de eerste verdieping voert. Rijdt een rondje op de eerste verdieping, geeft gas en scheurt door naar de tweede verdieping. Waar Shakespeare, Wittgenstein en Diderot in gesprek zijn met de choreograaf, ze noemen hem Noerejev. En omdat Noerejev niet goed stil kan staan, is het hele gezelschap overeind gekomen. Ze staan allemaal wat heen en weer te bewegen. Hun standbenen veranderen in speelbenen terwijl hun speelbenen standbenen worden. Ook de jonge dakloze Van Gogh, die zich in het gesprek heeft gemengd, net als zijn vriend de nog jongere dakloze Scarlatti. En de tot nu toe zwijgzame maar alom gewaardeerde Tesselschade.

En daar nadert de Onbekende op zijn brommer. Remt af, geeft terwijl hij afremt nog een paar keer gas om lawaai te maken, staat nu stil en zet zijn motor uit.

Diderot vraagt: ‘Wat kom jij hier doen?’

De Onbekende zegt: ‘Allo, ik ben Jean-Henry. D’Anglebert. Ook in Arcadië heers ik. Of laat ik zeggen: ik ben er ook geweest. Nee, beter, ik ben er ook altijd geweest. Ik ben zogezegd in de wereld maar ook in Arcadië. Voor mij is dat hetzelfde.’

Dat laatste is geen volzin, het is een zucht.

Sommige bewoners van de huizen in de omgeving zijn nu voor hun ramen gaan staan, die uitkijken op de wereld. Ze zien op naar de lucht boven de supermarkt en de parkeergarage. Ze hebben hun laptops dichtgeklapt en hun telefoontjes omgekeerd neergelegd op hun tafels. Ze waarschuwen elkaar met gebaren. Er komen ganzen overvliegen, een onstabiele V die recht op een onbekend doel afvliegt. En de geluiden die ze voor elkaar maken, worden ook gehoord door de daklozen in de parkeergarage. De choreograaf, ook regisseur, houdt zijn wijsvinger voor zijn lippen. Onnodig, iedereen is stil. En luistert.

Nog meer ganzen in de lucht, het zijn er vijftien. Of zestien, of zeventien. En daar: achtendertig. Ze strijken neer tussen de ganzen in de weilanden, waar de wethouder bij vlagen in gedachten vertoeft. Het zijn er honderd, duizend, rusteloos op zoek naar rust.

Het regent niet meer. De late zon schijnt door de randen van de wolken aan de horizon. Het is donker, maar het is ook nog licht. Je kunt sterren zien en de grote maan komt op.

Via het kortetermijngeheugen kom je in het langetermijngeheugen. En van daaruit weer terug in het kortetermijngeheugen. Als een mol die zijn gangen heeft gegraven en op zoek is naar hij weet niet wat. Hij komt de andere mollen tegen en ze beraadslagen: in welke gang gaan ze feestvieren? Als het zover is. Dan begint de heel erg lange termijn.

Et in Arcadia ego

Shakespeare, homeless, clears his throat. The small party, which had said nothing to begin with, falls silent. It gives Shakespeare the opportunity to pretend to glance around furtively. Then he takes the floor, which had been his from the moment he started clearing his throat.

But doesn’t know what to say. Says nothing. Clears his throat again, this time to no purpose.

The small party has gathered in a multi-storey car park next to a supermarket. To pass the time. To tell one another about the world in which they all wander around. Hang around, perch on low concrete walls or lean against parked cars. Rain falls from the sky, the wind blows some of it inside. Wet concrete floor. Accumulation of windblown detritus behind the cars and the pillars. Packaging, cans, face masks.

Then Wittgenstein, also homeless, asks if he can tell a story. And launches straight in.

‘When a dead body is found among the rabbits during the animal show, the director stops a passer-by. He wants to say something, but then another director approaches. He shouts, as though he’s triumphed: I told you I wouldn’t forget, right? Here I am! In the corridor outside the bedroom. I should have said: the story is set in a bedroom. And partly in the corridor outside the bedroom. So there he is. And over there are old filing cabinets with drawers filled with the threadbare clothes from yesteryear. Open one such drawer and you’ll see trousers you can paint in and underwear you can use for cleaning rags. And in another drawer: shoes you can hang in the trees as nesting boxes for the birds.’

Now the party is joined by a promising but somewhat absent-minded choreographer. He walks across the concrete in a straight line, slows down beside one of the pillars, halts in front of the heaped rubbish. Does a half-turn on his supporting leg, pulls up his working leg.

I would’ve liked to have taken a photo of that, says Diderot, also homeless. A gentle breeze is beginning to sweep across the scene.

You wouldn’t know that this world is hell. The occupants of the houses near the car park are staring at their laptops and at their phones, hoping someone has said something bad. If it’s really bad, they’ll react. They’ll bring out the big guns and let rip.

A councillor finds the strength to close her laptop and starts thinking about the talk she’s due to give tomorrow. She tends to sound aggrieved but passionate in debates. That’s why she enjoys preparing herself. She thinks about pros and cons, of anything, it’s what she calls: considering her position. And she’ll put on her most nonpartisan face, even when no one’s watching. She’ll go into the bathroom to look in the mirror. Somehow or other, remnants of her ideals remain visible. How? Perhaps it’s the slight unruliness of her hair. Or the reading glasses, which she’s casually pushed into her hair, like a strange tiara. What to make of the subsidised wind farms? The subsidised factory farms? The subsidised data centres? The free threats fired at her on social media?

Halfway through her reflections, she no longer finds herself in her bathroom. She doesn’t know where she is. In her mind, she stands in front of two adjacent factory farms and listens to the swooshing of twenty wind turbines. In her mind, she’s at the town hall, gauging the mayor’s mood. She feels like an influencer. She’s at her laptop and wants to write a speech. But there’s no director to say: go ahead.

A Stranger enters the car park on his motorbike. Rides around, accelerates and ascends the ramp leading to level one. Rides around the first floor, accelerates and zips up to level two. Where Shakespeare, Wittgenstein and Diderot are having a conversation with the choreographer; they call him Nureyev. And because Nureyev isn’t good at standing still, the whole party has got to its feet. They’re all swaying back and forth. Their supporting legs turn into working legs, while their working legs become supporting legs. This includes the young homeless Van Gogh, who has joined the conversation, just like his friend, the even younger homeless Scarlatti. As well as the still silent but well-liked Tesselschade.

The Stranger approaches on his motorbike. Slows down, and while he slows revs a few times just to make a noise, stops and switches the engine off.

Diderot asks: ‘What are you doing here?’

The Stranger says: ‘Allo, my name is Jean-Henry. D’Anglebert. I’m the king of Arcadia. Or let’s say: I’ve been there. Or rather, I’ve always been there. I’m in the world, if you will, but also in Arcadia. To me it’s one and the same.’

The latter is not a complete sentence, it’s a sigh.

Some of the occupants of the nearby houses are standing in front of their windows overlooking the world. They glance up at the sky above the supermarket and the car park. They’ve closed their laptops and have put their phones face down on their tables. They warn each other with gestures. Geese fly over in an unstable V heading straight for an unknown destination. And the noises they make for one another are also heard by the homeless in the car park. The choreographer –and director – raises his index finger to his lips. Unnecessarily – everybody’s quiet. And listening.

More geese in the air, fifteen in total. Or sixteen, or seventeen. And over there: thirty-eight. They alight among the geese in the meadows, where the councillor’s mind wanders from time to time. A hundred, a thousand, restless in search of rest.

It has stopped raining. The late sun illuminates the edges of the clouds on the horizon. It’s dark, but it’s still light too. The stars are out and the full moon is rising.

Short-term memory leads to long-term memory. And from there you go back to short-term memory. Like a mole that’s dug its burrows and is looking for it knows not what. It comes across the other moles and together they deliberate: in which burrow are they going to party? When it’s time. And the very long-term begins.

Mienskipsgrûn
fan Nicole van den Berg

Gemeenschapsgrond
fan Nicole van den Berg

Common Land
fan Nicole van den Berg

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Mienskipsgrûn

I
In keurige man en in trochlibbe man sitte yn in achtertún en sjogge nei in fjoer. De trochlibbe man besiket syn nije sigaret oan te stekken mei it foarige eksimplaar. De keurige man is mei ducttape en in tsjok tou fêstbûn oan syn klapstoel. It tou snijt yn syn wolfeartsbúkje, dat yn in spierwyt, strak stive boesgroentsje stekt.
‘It is apart,’ seit de trochlibbe man. ‘It iene momint hast sa’n lytse poppe yn ’e hannen, hielendal ôfhinklik fan dy en oanienwei sykjend om kontakt. En tweintich jier letter kinne jim net iens mear op deselde bank sitte, om’t it ûngemaklik fielt as jim knibbels inoar per ûngelok reitsje. Kenst dat?’
De keurige man besiket te fersitten. Yn stee dêrfan ferpleatst er de hiele klapstoel twa sintimeter nei links. Hy sit goed fêst. ‘Sorry,’ seit er.
De trochlibbe man blaast syn reek út yn krinkjes en digeret se biologearre nei.
‘Ik bedoel, as bern learst praten, gewoan sizze watst bedoelst en watst wolst. Snapst? Mar dan – as it derop oankomt – feroaret dat stadichwei yn it útwikseljen fan lege wurden. Net prate. Allinnich gelûd. Trillingen!’
‘Myn bern binne noch wat jonger,’ mompelet de keurige man.
‘Och ja, miskien haw ik it ek wol ferkeard dien. Ik hoopje dat it by dy oars útpakt. Ik bedoel, ik ken dy fierder net, mar dochs.’
‘Tankjewol,’ seit de keurige man. Hy besiket syn bierfleske nei de mûle te bringen, mar it tou om syn lichem lit it net ta. De trochlibbe man giet oerein, nimt it fleske oer en set it tútsje foarsichtich oan ’e mûle fan syn gast. ‘Holle nei achteren. Ik hâld de hân der wol ûnder.’
De keurige man docht de mûle iepen.
Foarsichtich begjint de trochlibbe man te skinken, syn sigaret bongeljend yn ’e mûlshoeke. De keurige man klokt it bier fuort, de holle achteroer, oant er it tempo net mear byhâlde kin. Hy hikket en prúst. Bier dript him oer it kin en ferdwynt yn it boardsje fan syn wite boesgroentsje. De switplakken ûnder syn earms binne sa grut dat se ûnder syn oerinoar sleine earms út kypje.
‘Ik sil in doekje helje,’ seit de trochlibbe man. ‘Amtners kinne gewoan net sa goed sûpe, ik wie it even fergetten. Myn ferûntskuldigings.’

II
Dy moarns hie de keurige man al syn twivels hân by dat spierwite oerhimd. Moast er dat no wol oandwaan, presys op de dei fan de túnkontrôle? It lêste dat er woe wie oerkomme as in wrâldfrjemde kantoarklerk. Sa’nien dy’t ûnder in systeemplafond wei de libbens fan oare minsken dreech makket. Mar it oerhimd lei klear op ’e stoel, neist syn sokken, ûnderbroek en pantalon. Alles wie al mei soarch stoomd en strutsen troch syn frou.
Mei it oerhimd noch iepen rûn de keurige man de trep del, nei de wenkeuken.
Dêr stie syn frou de bôletrompkes klear te meitsjen. Noch tsien minuten en dan soe se de tafel dekke foar it moarnsiten en de bern wekker meitsje. Om healwei achten stipt soene se tegearre alles wer opromje – hy it ôfwaskjen, sy de iterij – en inoar hastich in fijne dei tútsje.
Hy iet twa stikjes brune bôle mei aai en avokado. Syn tinzen dwaalden ôf nei de iepen dei op de skipswerf yn it doarp, in pear wiken earder. Hy wie der allinnich hinne gien; de jonges wiene te fuotbaljen en syn frou woe de foarriedkasten oanpakke. De skipsbouwers lieten sjen hoe’t hout bûgd wurdt. Trije man sterk dûnsen se om ’e stoomde planken hinne. Se pleatsten houtklemmen, fluch en as in goed smarde masine, sûnder tuskentiids ek noch mar wat hoege te oerlizzen. Neitiid fertelde de foarman datst it yn ien kear goed dwaan moast, sûnder omgriemen en sûnder te praten. Elk moast fan tefoaren syn taak witte. Sa diene se it al generaasjes lang.
‘In bytsje sa’t myn frou en ik gjin tiid mear hawwe, om’t wy rjochtskepen bern besykje grut te bringen yn in kromme wrâld,’ hie de keurige man gnyske. De timmerman hie him meilydsum oansjoen.
‘Hallo? Siep? Binne wy der noch?’
‘Sorry, leave, ik bin noch net wekker. Hast foar my wat ekstra bôle ynpakt? Ik haw in lange dei.’
‘Hm?’
‘Ik haw in lange dei. It is túnkontrôle.’
‘Wêrom moatsto dat wer dwaan? Giet der ien mei?’
‘Nee, it is mar in lytse wyk.’
‘Mar ek in minne wyk.’
Syn frou klikte de bôletrompkes ekstra feninich ticht. Dat die se altyd as se yn noed siet. Eins algeduerigen, foaral sûnt de bern der wiene. Soms hearde hy it lûd op kantoar noch hieltyd. By de foardoar knope se syn boesgroentsje ticht, hielendal oan it boppeste knoopke ta.

III
It fjoer knisteret lûd. Ut en troch falle der lytse fonkjes op ’e klean fan ’e mannen. De trochlibbe man jout der neat om, de keurige man sit noch altyd fêstbûn op syn stoel. Neist swit en bier sitte der no ek lytse brângatsjes yn syn wite boesgroentsje. It boppeste knoopke snijt him yn ’e kiel.
De keurige man seit: ‘No ja, ik kin it net moaier meitsje. It ûnkrûd moat fuort, it wytguod nei it stoart, even dy jiskepûden yn ’e kontener, kattestront opromje, en sa mear. Dogge jo dat net, dan binne wy needsake in túnman te stjoeren en de kosten op jo te ferheljen.’
‘Ik ha gjin sinten foar túnark.’
‘Mar jo ha wol sinten foar in grutte telefyzje.’
‘Dat komt om’t ik gjin túnark haw.’
‘En in kuolkast yn ’e foartún?’
‘It is winter, dat ding brûkt in soad stroom.’
‘Dochs sil dyn tún opromme wurde moatte.’
De trochlibbe man komt oerein. Hy giet foar de keurige man stean. Syn joggingbroek sit los om syn heupen. De toutsjes dêr’tst de boarde mei ferstelle kinst, hingje der wurkleas by. Unhandich fimelet er dermei om.
‘Asjeblyft, net dwaa-’
‘Nee, ik wol dy wat sjen litte.’
De trochlibbe man giet noch wat tichter by stean. Syn knibbels reitsje no de skonken fan ’e keurige man. Hy lûkt oan ’e linkerkoarde fan ’e broek. Oan ’e oare kant ferdwynt it toutsje dêrtroch yn ’e elastyske bân. De trochlibbe man peuteret it útein op ’e nei tefoarskyn; it puntsje fan syn tonge stek him út ’e mûle. Dan sykhellet er djip, lûkt syn búk nei binnen en bynt de beide toutsjes oaninoar fêst. Sa gau’t er sitten giet, sjit de strús wer los. Selsfoldien sjocht er op, as hat er krekt in prestaasje fan formaat levere.
‘Sjoch, sa giet dat dus. Betelje ik de iene rekkening, dan haw ik gjin jild foar de oare. Keapje ik túnark, dan haw ik gjin iten. Gean ik op ’e knibbeltsje it ûnkrûd te liif, dan haw ik gjin enerzjy mear foar sollisitaasjebrieven. Skriuw ik gjin sollisitaasjebrieven, dan bin ik hielendal de sjaak.’
‘Ik begryp it,’ seit de keurige man.
‘Nee, dat dochst net. Mar ik wurdearje it datst it besikest.’

IV
Dy moarns wie de trochlibbe man de dei begûn mei in kop Senseo en in heale joint. Hy moast earst mar nei de winkel. Hy die de jas oan en socht syn kaaien. Wêr wiene dy dochs? Net ûnder de folders op ’e salontafel. Hy rûn nei de keuken, socht op ’e itenstafel, fersette kofjekopkes mei oansette boaiemkes brune dridze. Stie it hjir juster ek al sa fol?
De kat miauke om iten.
‘Ja, ja – kalm mar.’
Hy helle in iepen blikje kattefoer út ’e kuolkast, spielde de foarke ôf ûnder de hjitte kraan en skepte it fleis yn it Tupperware-bakje dêr’t er justerjûn stamppot soerkoal út iten hie. Dat hie de buorfrou makke. Dy wie ek mar allinnich en sûnt har mageferlytsing koe se net folle mear ite, sei se. Se sei it wol fjouwer oant seis kear deis. Soms liet er dêrom de gerdinen ticht. De kat flaaike him tsjin ’e skonken. ‘Baaske giet nei de winkel. Mar earst even romte meitsje hjir.’
De trochlibbe man makke in waarm sopke en smiet der safolle mooglik smoarge ôfwask yn. De mouwen fan syn jas waarden wiet, mar om dy no wer út te dwaan wylst er dochs sa nei bûten gean soe, dat sloech ek nergens op. Wyld begûn er te skrobjen, mar de smoargens op ’e boarden like wol ynbaarnd. Boppedat stie it ôfdriprek noch fol mei skjin guod fan de wike derfoar. De trochlibbe man drûge de hannen en drukte it Senseo-apparaat op ’e nij oan.
Earst kofje.
Middeis appte er syn soan. Hy siet op ’e bank by it keamersrút, noch altyd yn ’e jas. Der ferskynden twa blauwe finkjes, krekt as by syn oare berjochten. Unbeäntwurde gjalpen yn ’e woestyn, lykas de berjochten fan minsken dy’t fia Marktplaats nije leafdes, reisgenoaten en kuiermaten besochten te finen.
Noch wat út te hâlden op it wurk? Fijne jierdei, gr Heit. Noch belang by dy fiskangel + wat derby heart? Kaam Richard tsjin, dy fan de middelbere, hy docht de groetnis. Hy wie der net iens wis fan oft syn soan noch wol itselde nûmer hie.
Miskien kamen alle berjochten al moannen lang oan by ien as oare opperteur dy’t de telefoan kocht hie op ’e swarte merk. Hy soe belje kinne om te sjen wa’t der opnimt. As der al ien opnimme soe. En as er syn soan dan oan ’e lijn krije soe, dan soe er sorry sizze en ‘fansels hâld ik wol fan dy’ en al dat soart dingen mear. Mar no moast er earst nei de winkel.

V
De measte minsken hiene de gerdinen noch ticht, ek al wie de keurige man let begûn oan syn omgong. It wurk wie yn wêzen simpel: alle foartunen yn it oan him tawiisde gebiet beoardielje oan ’e hân fan in checklist. Wie der sprake fan hinderlike begroeiïng (sichtber fan ’e dyk ôf), omslingerjend ôffal (bygelyks: jiskepûden, wytguod, ôftanke meubels en sa) of fernieling (bygelyks: sneuvele ruten, ferrotte stekjes en sa) dan moast er oanbelje en in formele warskôging útdiele.
It probleem wie dat net ien iependie. Guon hiene de bel ûnklear makke. Oaren hiene de doar beplakt mei leuzen as: BLIUW FAN MYN BEL OF en WURD WEKKER!!! MEDIA = FIRUS. Ien persoan siet by it rút en stoarre him oan sûnder de doar iepen te dwaan, sels nei trije kear oanbeljen. De keurige man hie swaaid en dêrby syn notysjeblok tusken it metershege ûnkrûd falle litten.
Yn ’e middei trof er in túntsje oan dat oan werklik alle betingsten foar in skrobbearring foldie. In trochlibbe man yn in winterjas die iepen. Om ien as oare reden wiene syn mouwen trochweakke. It wetter wie oan syn earmtakken ta oplutsen, mar it like him neat skele te kinnen. Fuort begûn de man te praten, in sjekje bongeljend yn ’e mûlshoeke.
‘Ik woe krekt nei de winkel.’
‘O, it duorret net lang, it giet even om de steat fan jo foartún. Ik sjoch dat it wat oergroeid rekket. By de korporaasje wolle wy de minsken stimulearje om har eigen wyk op oarder te hâlden, dat is foar elkenien wol sa noflik.’
‘Kom der mar yn. Ik bin Harco, trouwens.’
‘Dat is net noadich, it giet inkeld om it perseel om it hûs hin-’
Ear’t de keurige man der erch yn hie, griep de man dy’t himsels Harco neamde him by de boppe-earm. Op ’e nij foel syn notysjeblok op ’e grûn. Hy woe bûge om it te pakken, mar de greep wie sterker as er ferwachte hie. ‘Bakje derby,’ easke de man. ‘Gewoan, fan mins ta mins.’
De greep waard lichter.
De keurige man digere nei syn notysjeblok. Hy hie der noch gjin inkelde persoanlik oerbrochte warskôging yn notearje kinnen en briefkes yn ’e brievebus wurken simpelwei minder goed, hie út eardere omgongen bliken dien. ‘In bakje kin gjin kwea,’ besleat er. ‘Dan kin ik fuort hearre hoe’t wy jo it bêste helpe kinne, dêr binne wy by de korporaasje altyd benijd nei.’
De trochlibbe man luts him deryn – de keuken troch – streekrjocht nei de achtertún. Dêr skynde de sinne noch oant let yn ’e middei en wie it kreas opromme, bewearde er. Wol ferûntskuldige de trochlibbe man him foar de rommel yn ’e keuken. Hy hie drok west mei de grutte boadskippen, dêrom.

VI
It fjoer smeult nei. De trochlibbe man en de keurige man sitte tsjininoar oer en sjogge nei de gloeiende stikken hout. Op ’e grûn lizze in bultsje tou en wat stikken ducttape. De lucht fan frituer walmet út it skuorke.
‘Wêrom hiest my eins fêstbûn?’
‘Omdatsto sa’nien bist dy’t fan ’e klok is. Altyd jakkerje, fleane, drave. Krekt as myn soan. Nergens mear tiid foar, hielendal net foar in petear.’
‘Dat is miskien wol wier, ja.’
‘Harkje, hoe hjitst eins, mynhear de kontroleur?’
‘Siep.’
‘Bist gelokkich, Siep?’
‘Ja, ik wit net. Ik tink dêr net sa oer nei.’
‘Wat fynst aardich om te dwaan?’
‘Pfoe. Ja, ik ha lêsten in drone kocht. Noch net sa hiel folle oan takommen. En no ja, te rinnen mei de frou, dat soarte dingen. Se sil wol yn noed sitte, trouwens, ik moat sa al fuort -’
‘Siep, moatst hearre. Wy binne net sa ferskillend, do en ik.’
De trochlibbe man knypt de eagen ta skreefkes en bestudearret syn gast. Dan pakt er in bitterbal, set de tosken deryn en flokt ynmoedich.
‘Te hyt?’
‘Nee, gewoan godferdommese lekker. Nim der ek ien.’
Unwis pakt de keurige man in bal út it Tupperware-bakje. Op ’e boaiem sit hurde brune smoargens fêstplakt.
‘Tankjewol. Lekker, hear.’
De trochlibbe man glunderet. Hy stekt syn sigaret op ’e nij oan en seit: ‘Earlik, ik woe ek gewoan ris in echt mins sprekke. Fan de ynstânsjes, witst wol. Sjen oft jim no echt … sá binne. Sa’t se sizze.’
‘Hoe?’
‘Gewoan, jittikmigers. Ferklikkers. Nazi’s.’
‘Aha.’
‘Mar do dochst ek mar gewoan dyn bêst, eins.’
De keurige man digeret nei it oerbleaune stikje bitterbal. Op ’e ûnderkant fan ’e bal sit ek al goarichheid, it liket wol wat op kattefoer. Dan skrabbet er de kiel en seit: ‘Ja, mar wêrom eins? Wêrfoar?’
‘Brek my de bek net iepen.’ De trochlibbe man giet oerein, ynienen ûnrêstich. ‘Mar ik moat no echt nei de winkel. Dy giet sa ticht.’
De keurige man kloppet it panearmoal fan ’e broek. De trochlibbe man drukt him in lêste bitterbal yn ’e hannen en pakt in ferheistere boadskiptas út it skuorke. Ut ’e doariepening wei wiist er nei it oergroeide blomperk op ’e hoeke.
‘Sis, heart dat stik ek by myn ferantwurdlikheden?’
‘Nee,’ antwurdet de keurige man. ‘Dat is mienskipsgrûn. Dat moatte wy mei-inoar dwaan. Gjin noed.’

Gemeenschapsgrond


Een keurige man en een doorleefde man zitten in een achtertuin en kijken naar een vuur. De doorleefde man probeert zijn nieuwe sigaret aan te steken met het voorgaande exemplaar. De keurige man is met ducttape en een dik touw vastgebonden aan zijn klapstoel. Het touw snijdt in zijn welvaartsbuikje, dat is gestoken in een spierwit, strak gesteven overhemd.
‘Het is gek,’ zegt de doorleefde man. ‘Het ene moment heb je zo’n kleine baby in je handen, helemaal afhankelijk van jou en voortdurend op zoek naar contact. En twintig jaar later kunnen jullie niet eens meer op dezelfde bank zitten, omdat het ongemakkelijk voelt als jullie knieën elkaar per ongeluk raken. Herken je dat?’
De keurige man probeert te verzitten. In plaats daarvan verplaatst hij de hele klapstoel twee centimeter naar links. Hij zit goed vast. ‘Sorry,’ zegt hij. De doorleefde man blaast zijn rook uit in kringetjes en tuurt ze gebiologeerd na.
‘Ik bedoel, als kind leer je praten, gewoon zeggen wat je bedoelt en wat je wilt. Snap je? Maar dan – als het erop aankomt – verandert dat langzaam in het uitwisselen van lege woorden. Niet praten. Alleen geluid. Trillingen!’
‘Mijn kinderen zijn nog wat jonger,’ mompelt de keurige man.
‘Ach ja, misschien heb ik het ook wel verkeerd gedaan. Ik hoop dat het bij jou anders uitpakt. Ik bedoel, ik ken je verder niet, maar toch.’
‘Dankjewel,’ zegt de keurige man. Hij probeert zijn bierflesje naar zijn mond te brengen, maar het touw om zijn lichaam laat het niet toe. De doorleefde man staat op, neemt het flesje over en zet het tuitje voorzichtig aan de mond van zijn gast. ‘Hoofd naar achter. Ik houd m’n hand er wel onder.’
De keurige man opent zijn mond.
Voorzichtig begint de doorleefde man te schenken, zijn sigaret bungelend in zijn mondhoek. De keurige man klokt het bier weg, het hoofd achterover, totdat hij het tempo niet meer kan bijbenen. Hij hikt en proest. Bier druipt over zijn kin en verdwijnt in de boord van zijn witte overhemd. De zweetplekken onder zijn oksels zijn zo groot dat ze onder zijn over elkaar geslagen armen uit piepen.
‘Ik ga een doekje halen,’ zegt de doorleefde man. ‘Ambtenaren kunnen gewoon niet zo goed zuipen, ik was het even vergeten. Mijn excuus.’

II 
Die ochtend had de keurige man al getwijfeld aan dat spierwitte overhemd. Moest hij dat nou wel aantrekken, precies op de dag van de tuincontrole? Het laatste wat hij wilde was overkomen als een wereldvreemde kantoorklerk. Zo eentje die vanonder een systeemplafond de levens van andere mensen moeilijk maakt. Maar het overhemd lag klaar op de stoel, naast zijn sokken, onderbroek en pantalon. Alles was al zorgvuldig gestoomd en gestreken door zijn vrouw.
Met zijn overhemd nog open liep de keurige man de trap af, naar de woonkeuken. Daar stond zijn vrouw de broodtrommels klaar te maken. Nog tien minuten en dan zou ze de ontbijttafel dekken en de kinderen wakker maken. Om half acht stipt zouden ze samen alles weer opruimen – hij de afwas, zij de ontbijtproducten – en elkaar gehaast een fijne dag kussen.
Hij at twee bruine boterhammen met ei en avocado. Zijn gedachten dwaalden af naar de open dag op de scheepswerf in het dorp, een paar weken eerder. Hij was er alleen heengegaan; de jongens waren naar voetbal en zijn vrouw wilde de voorraadkasten aanpakken. De scheepsbouwers lieten zien hoe hout gebogen wordt. Met drie man sterk dansten ze om de gestoomde planken heen. Ze plaatsten houtklemmen, snel en als een geoliede machine, zonder tussentijds ook maar iets te hoeven overleggen. Naderhand vertelde de voorman dat je het in een keer goed moest doen, zonder treuzelen en zonder te praten. Iedereen moest vooraf zijn taak kennen. Zo deden ze het al generaties lang.
‘Een beetje zoals mijn vrouw en ik geen tijd meer hebben om te praten omdat we rechtschapen kinderen proberen groot te brengen in een kromme wereld,’ had de keurige man gegrinnikt. De timmerman had hem meewarig aangekeken.
‘Hallo? Siep? Zijn we er nog?’
‘Sorry, lieve, ik ben nog niet wakker. Heb je voor mij wat extra brood ingepakt? Ik heb een lange dag.’
‘Hm?’
‘Ik heb een lange dag. Het is tuincontrole.’
‘Waarom moet jij dat weer doen? Gaat er iemand mee?’
‘Nee, het is maar een kleine wijk.’
‘Maar ook een slechte wijk.’
Zijn vrouw klikte de broodtrommels dicht met extra venijn. Dat deed ze altijd als ze bezorgd was. Eigenlijk voortdurend, vooral sinds de kinderen er waren. Soms
hoorde hij het geluid op kantoor nog steeds. Bij de voordeur knoopte ze zijn overhemd dicht, helemaal tot aan het bovenste knoopje.

III 
Het vuur knispert luid. Zo nu en dan vallen er kleine vonkjes op de kleren van de mannen. De doorleefde man deert het niet, de keurige man zit nog altijd vastgebonden op zijn stoel. Naast zweet en bier zitten er nu ook kleine brandgaatjes in zijn witte overhemd. Het bovenste knoopje snijdt in zijn keel.
De keurige man zegt: ‘Afijn, ik kan het niet mooier maken. Het onkruid moet weg, het witgoed naar de stort, even die vuilniszakken in de container, kattendrollen opruimen, enzovoorts. Doet u dat niet, dan zijn we genoodzaakt een hoveniersbedrijf langs te sturen en de kosten op u te verhalen.’
‘Ik heb geen geld voor tuingereedschap.’
‘Maar u heeft wel geld voor een grote televisie.’
‘Dat komt omdat ik geen tuingereedschap heb.’
‘En een koelkast in de voortuin?’
‘Het is winter, dat ding verbruikt veel stroom.’
‘Toch zal je tuin opgeruimd moeten worden.’
De doorleefde man staat op. Hij gaat voor de keurige man staan. Zijn joggingbroek zit losjes om zijn heupen. De touwtjes waarmee je de boord kunt verstellen hangen er werkeloos bij. Onhandig friemelt hij eraan.
‘Alsjeblieft, niet doe-’
‘Nee, ik wil iets laten zien.’
De doorleefde man gaat nog iets dichterbij staan. Zijn knieën raken nu de benen van de keurige man. Hij trekt aan het linkerkoord van de broek. Aan de andere kant verdwijnt het touwtje daardoor in de elastische band. De doorleefde man peutert het uiteinde opnieuw tevoorschijn; het puntje van zijn tong steekt uit zijn mond. Dan ademt hij diep in, trekt zijn buik naar binnen en bindt de beide touwtjes aan elkaar vast. Zodra hij gaat zitten, schiet de strik weer los. Zelfvoldaan kijkt hij op, alsof hij zojuist een prestatie van formaat heeft geleverd.
‘Kijk, zo gaat dat dus. Betaal ik de ene rekening, dan heb ik geen geld voor de andere. Koop ik tuingereedschap, dan heb ik geen eten. Ga ik op mijn knietjes het onkruid wieden, dan heb ik geen energie meer voor sollicitatiebrieven. Schrijf ik geen sollicitatiebrieven, dan ben ik helemáál de sjaak.’
‘Ik begrijp het,’ zegt de keurige man.
‘Nee, dat doe je niet. Maar ik waardeer het dat je het probeert.’

IV 
Die ochtend was de doorleefde man de dag begonnen met een kop Senseo en een halve joint. Hij moest eerst maar naar de winkel. Hij trok zijn jas aan en zocht zijn sleutels. Waar waren die toch? Niet onder de folders op de salontafel. Hij liep naar de keuken, zocht op de ontbijttafel, verplaatste koffiekopjes met aangekoekte bodempjes bruine drek. Stond het hier gister ook al zo vol?
De kat miauwde om eten.
‘Ja, ja – rustig maar.’
Hij haalde een geopend blikje kattenvoer uit de koelkast, spoelde een vork af onder de hete kraan en schepte het vlees in het Tupperware-bakje waar hij gisteravond stamppot zuurkool uit had gegeten. Dat had de buurvrouw gemaakt. Die was ook maar alleen en sinds haar maagverkleining kon ze niet veel meer eten, zei ze. Ze zei het wel vier tot zes keer per dag. Soms liet hij daarom de gordijnen dicht. De kat vleide zich tegen zijn benen.
‘Baasje gaat naar de winkel. Maar eerst even ruimte maken hier.’ De doorleefde man maakte een warm sopje en gooide er zoveel mogelijk vuile vaat in. De mouwen van zijn jas werden nat, maar om ‘m nou weer uit te doen terwijl hij zo toch naar buiten zou gaan, dat sloeg ook nergens op. Woest begon hij te schrobben, maar het vuil op de borden leek wel ingebrand. Bovendien stond het afdruiprek nog vol met schone vaat van de week ervoor. De doorleefde man droogde zijn handen en drukte het Senseo-apparaat opnieuw aan.
Eerst koffie.
In de middag appte hij zijn zoon. Hij zat op de bank bij het woonkamerraam, nog altijd in zijn jas. Er verschenen twee blauwe vinkjes, net zoals bij zijn andere berichten. Onbeantwoorde kreten in de woestijn, zoals de berichten van mensen die via Marktplaats nieuwe liefdes, reisgenoten en wandelmaatjes proberen te vinden.    Nog wat uit te houden op het werk? Fijne verjaardag, gr Pa. Nog belang bij die vishengel + toebehoren? Kwam Richard tegen, die van de middelbare, hij doet de groeten. Hij wist niet eens zeker of zijn zoon nog wel hetzelfde nummer had. Misschien kwamen alle berichten al maanden aan bij een of andere raddraaier die de telefoon had gekocht op de zwarte markt. Hij zou kunnen bellen om te kijken wie er op zou nemen. Of er überhaupt iemand op zou nemen. En als hij zijn zoon dan aan de lijn zou krijgen, dan zou hij sorry zeggen en ‘natuurlijk hou ik wel van je’ en al dat soort dingen meer. Maar nu moest hij eerst naar de winkel.


De meeste mensen hadden de gordijnen nog dicht, ook al was de keurige man laat begonnen aan zijn ronde. Het werk was in principe simpel: alle voortuinen in het aan hem toegewezen gebied beoordelen aan de hand van een checklist. Was er sprake van hinderlijke begroeiing (zichtbaar vanaf de straatkant), rondslingerend afval (voorbeeld: vuilniszakken, witgoed, afgedankte meubels e.d.) of vernieling (voorbeeld: gesneuvelde ramen, verrotte hekjes e.d.) dan moest hij aanbellen en een formele waarschuwing uitdelen.
Het probleem was dat niemand opendeed. Sommigen hadden de bel onklaar gemaakt. Anderen hadden de deur beplakt met leuzen als: BLIJF VAN MIJN BEL AF en WORD WAKKER!!! MEDIA = VIRUS. Eén persoon zat bij het raam en staarde hem aan zonder de deur te openen, zelfs na drie keer bellen. De keurige man had gezwaaid en daarbij zijn notitieblok tussen het metershoge onkruid laten vallen.
In de middag trof hij een tuintje dat aan werkelijk alle voorwaarden voor een berisping voldeed. Een doorleefde man in een winterjas deed open. Om een of andere reden waren zijn mouwen doorweekt. Het water was opgetrokken tot aan zijn ellebogen, maar het leek hem niet te deren. Onmiddellijk begon de man te praten, een sjekkie bungelend in zijn mondhoek.
‘Ik wilde net naar de winkel.’
‘O, het duurt niet lang, het gaat even om de staat van uw voortuin. Ik zie dat het wat overwoekerd raakt. Bij de corporatie willen we de mensen stimuleren om hun eigen wijk op orde te houden, dat is voor iedereen wel zo prettig.’
‘Kom maar binnen. Ik ben Harco, trouwens.’
‘Dat is niet nodig, het gaat puur om het perceel om het huis hee-’ Voor de keurige man er erg in had, greep de man die zichzelf Harco noemde hem bij zijn bovenarm. Opnieuw viel het notitieblok op de grond. Hij wilde bukken om het op te pakken, maar de greep was sterker dan hij had verwacht. ‘Bakje erbij,’ gebood de man. ‘Gewoon, van mens tot mens.’
De greep verlichtte.
De keurige man tuurde naar zijn notitieblok. Hij had er nog geen enkele mond-tot-mond-waarschuwing in kunnen noteren en briefjes in de brievenbus werkten simpelweg minder goed, was uit vorige rondes gebleken. ‘Een bakje kan geen kwaad,’ besloot hij. ‘Dan kan ik direct horen hoe we u het beste kunnen helpen, daar zijn we bij de corporatie altijd benieuwd naar.’
De doorleefde man trok hem naar binnen – de keuken door – linea recta richting de achtertuin. Daar scheen de zon nog tot laat in de middag en was het keurig opgeruimd, beweerde hij. Wel verontschuldigde de doorleefde man zich voor de rommel in de keuken. Hij was druk geweest met de grote boodschappen, vandaar.

VI 
Het vuur smeult na. De doorleefde man en de keurige man zitten tegenover elkaar en kijken naar de gloeiende stukken hout. Op de grond liggen een hoopje touw en wat stukken ducttape. De geur van frituur walmt uit het schuurtje.
‘Waarom had je me eigenlijk vastgebonden?’
‘Omdat jij er zo eentje bent die van de klok is. Altijd rennen, vliegen, draven. Net als mijn zoon. Nergens meer tijd voor, zeker niet voor een gesprek.’
‘Dat is misschien wel waar, ja.’
‘Luister, hoe heet je eigenlijk, meneer de controleur?’
‘Siep.’
‘Ben jij gelukkig, Siep?’
‘Ja, ik weet niet. Ik denk daar niet zo over na.’
‘Wat vind je leuk om te doen?’
‘Pfoe. Ja, ik heb laatst een drone gekocht. Nog niet heel veel aan toegekomen. En nou ja, wandelen met mijn vrouw, dat soort dingen. Ze zal wel bezorgd zijn trouwens, ik moet er zo wel vandoor -’
‘Siep, moet je luisteren. Wij zijn niet zo verschillend, jij en ik.’
De doorleefde man knijpt zijn ogen samen en bestudeert zijn gast. Dan pakt hij een bitterbal, zet zijn tanden erin en vloekt hartgrondig.
‘Te heet?’
‘Nee, gewoon godverdomde lekker. Neem er ook eentje.’
Onzeker pakt de keurige man een bal uit het Tupperware-bakje. Op de bodem zit harde bruine smurrie vastgeplakt.
‘Dankjewel. Lekker, hoor.’
De doorleefde man glundert. Hij steekt zijn sigaret opnieuw aan en zegt: ‘Eerlijk, ik wilde ook gewoon eens een echt mens spreken. Van de instanties, weet je wel. Kijken of jullie nou echt… zó zijn. Zoals ze zeggen.’
‘Hoe?’
‘Gewoon, azijnpissers. Verklikkers. Nazi’s.’
‘Aha.’
‘Maar jij doet ook maar gewoon je best, eigenlijk.’
De keurige man tuurt naar het overgebleven stukje bitterbal. Op de onderkant van de bal zit ook al smurrie, het lijkt wel wat op kattenvoer. Dan schraapt hij zijn keel en zegt: ‘Ja, maar waarom eigenlijk? Waartoe?’
‘Breek me de bek niet open.’ De doorleefde man staat op, plotseling onrustig. ‘Maar ik moet nu echt naar de winkel. Hij gaat zo dicht.’
De keurige man klopt het paneermeel van zijn broek. De doorleefde man drukt hem een laatste bitterbal in de handen en pakt een gehavende boodschappentas uit het schuurtje. Vanuit de deuropening wijst hij naar het overwoekerde bloemperk op de hoek.
‘Zeg, hoort dat stuk ook bij mijn verantwoordelijkheden?’
‘Nee,’ antwoordt de keurige man. ‘Dat is gemeenschapsgrond. Dat moeten we samen doen. Geen zorgen.’

Common Land


A spruce man and a world-weary man are sitting in a back garden, looking at a fire. The world-weary man is trying to light a new cigarette with his previous one. The spruce man is bound to a folding chair with duct tape and a thick rope. The rope is cutting into his middle-class paunch, which is clad in a brilliant-white, crisply starched shirt.
‘It’s mad,’ the world-weary man says. ‘One moment you’re holding a tiny baby in your hands, completely dependent on you and constantly looking for contact. And twenty years later you can’t even sit on the same couch because it’d feel awkward if your knees happened to touch. D’you know the feeling?’
The spruce man tries to shuffle. Instead, he moves the entire folding chair two centimetres to the left. He is tightly bound. ‘Sorry,’ he says. The world-weary man exhales circles of smoke and stares at them mesmerised.
‘I mean, as a kid you learn to talk, to say just what you mean and what you want. You know? But then – when it comes to the crunch – that slowly turns into exchanging empty words. Not talking. Just sound. Vibrations!’
‘My children are still a little younger,’ the spruce man mumbles.
‘Ah well, maybe I also did it wrong. I hope things work out differently for you. I mean, I don’t know you, but anyway.’
‘Thanks,’ the spruce man replies. He tries to lift the bottle of beer to his mouth, but the rope around his body prevents him from doing so. The world-weary man gets up, takes the bottle and carefully places the lip against his guest’s mouth.
‘Bend your head backwards. I’ll keep my hand beneath it.’
The spruce man opens his mouth.
Carefully the world-weary man starts pouring, his cigarette dangling from the corner of his mouth. The spruce man gulps down the beer, his head bent backwards, until he can’t keep up with the flow. He coughs and splutters. Beer trickles over his chin and disappears into the collar of his white shirt. The sweat marks beneath his armpits are so large that they can be seen beneath his folded arms.
‘I’ll get a cloth,’ the world-weary man says. ‘Civil servants just aren’t any good at downing, I’d forgotten. My apologies.’

II
That morning the spruce man had been in two minds about this brilliant-white shirt. Should or shouldn’t he wear it, on the very day of the garden inspections? The last thing he wanted was to come across as an otherworldly office clerk. One of those who sit beneath a modular ceiling and made other people’s lives difficult. But the shirt had been ready on the chair, next to his socks, underpants and trousers. Everything had already been meticulously steamed and ironed by his wife.
With his shirt still open, the spruce man had gone downstairs to the open kitchen, where his wife had been preparing the lunch boxes. In another ten minutes she would prepare the breakfast table and wake the children. At half-past-seven on the dot they would clear up everything together – he the washing up and she the breakfast things – and hurriedly kiss each other goodbye.
He had eaten two brown sandwiches with egg and avocado. His thoughts had wandered to the open day at the shipyard in the village, a few weeks ago. He had gone alone; the boys had been at football and his wife had wanted to sort out the store cupboard. The shipbuilders had shown how they bent wood. A group of three men had danced around the steamed planks. They had placed wood clamps, swiftly and like a well-oiled machine, without having had to discuss the least thing during the process. Afterwards the foreman had said that you had to get it right the first time, without dawdling and without talking. Everybody had to know their tasks beforehand. They had been doing it like this for generations.
‘A bit like how my wife and I no longer have time to talk because we’re trying to raise upright children in a crooked world,’ the spruce man had chuckled. The carpenter had looked at him pityingly.
‘Hello Siep? Are you still there?’
‘Sorry, darling, I’m not awake yet. Did you pack me some extra bread? I’m going to have a long day.’
‘Mm?’
‘I’m going to have a long day. Garden inspections.’
‘Why do you have to do that again? Is someone going with you?’
‘No, it’s just a small area.’
‘But a bad one too.’
His wife had snapped shut the lunch boxes with extra vitriol. She always did so when she was worried. In fact, constantly, especially since they had had children. Sometimes he could still hear the sound at his office. At the front door she had buttoned up his shirt, right up to the top button.

III
The fire is crackling loudly. Every now and again little sparks fall on the men’s clothes. This doesn’t bother the world-weary man; the spruce man is still tied up on his chair. As well as sweat and beer, there are now also tiny burn holes in his white shirt. The upper button is chafing his throat.
The spruce man says: ‘Well, I can’t make the situation sound better than it is. The overgrowth must go, the white goods must be taken to the dump; the bin bags put in the container, clean up the cat shit and so on. If you don’t, we’ll be forced to contract a gardening company and send you the bill.’
‘I don’t have the money for gardening tools.’
‘But you do have money for a large television.’
‘That’s because I don’t have gardening tools.’
‘And a fridge in the front garden?’
‘It’s winter – that thing uses tonnes of electricity.’
‘Even so, your garden will have to be tidied up.’
The world-weary man gets up. He stands in front of the spruce man. His sweatpants hang loosely around his hips. The drawstrings for adjusting the waistband hang idly by. He awkwardly fiddles with them.
‘Please, don’t do –’
‘No, I want to show you something.’
The world-weary man shifts a little closer. His knees touch the spruce man’s legs. He pulls the left drawstring on his trousers. This causes the string on the other side to disappear into the elastic band. The world-weary man picks out the end, with the tip of his tongue sticking out of his mouth. Then he inhales deeply, pulls in his belly and ties the two strings together. As soon as he sits down the bow comes undone. Filled with satisfaction he looks up, as though he has produced a magnificent achievement.
‘Look, that’s how things go. If I pay one bill, then I don’t have money for the other one. If I buy gardening tools, then I don’t have food. If I get on my knees and weed the garden, then I don’t have the energy to write job applications. If I don’t write job applications, then I’m really in for it.’
‘I understand,’ says the spruce man.
‘No, you don’t. But I appreciate that you’re trying to.’

IV
That morning the world-weary man had started his day with a cup of instant coffee and half a joint. He first had to go to the shop. He had put on his jacket and looked for his keys. Where were they? Not under the leaflets on the coffee table. He had walked to the kitchen, looked on the breakfast table, moved around coffee cups with dried brown residue. Was it also this cluttered yesterday?
The cat had miaowed for food.
‘Yes, yes – hush, hush.’
He had fetched an opened can of cat food from the fridge, rinsed a fork under the hot water tap and scooped the meat into a Tupperware tub in which he had eaten mashed potatoes and sauerkraut the evening before. The neighbour had made it. She was also on her own and could no longer eat as much since her gastric bypass, she had said. She said so four to six times a day. Which is why he sometimes kept his curtains closed. The cat had rubbed against his legs.
‘Daddy’s going to the shop. But first he’s going to make some space here.’ The world-weary man had filled the sink with hot soapy water and chucked as many dirty dishes into it as possible. The sleeves of his jacket had been soaked but taking it off hadn’t made much sense as he had been about to go out. He had started scrubbing furiously, but the dirt almost seemed to be fired into the plates. To boot, the dish drainer had still been cluttered with clean dishes from the previous week. The world-weary man had dried his hands and turned the kettle back on.
First coffee.
In the afternoon he had messaged his son. He had sat on the sofa by the sitting-room window, still in his jacket. Two blue ticks had appeared, as with his other messages. Unanswered cries in the desert, like messages sent by people trying to find new romances, travelling companions, hiking buddies on Craigslist… Still sticking it out at work? Enjoy your birthday, cheers Dad. Still interested in the fishing rod + accessories? Bumped into Richard, from secondary school, he says hi. He didn’t even know for sure whether his son still had the same number. Perhaps all the messages had been received for months by some or other good-for-nothing who had bought the telephone on the black market. He could call to see who picked up. Or whether anyone would answer at all. And if he were to speak to his son on the phone then he would have said sorry and ‘of course I love you’ and things like that. But he first had to go to the shop.

V
Most people’s curtains were still closed, even though the spruce man had started his rounds late. The job was basically simple: assess all the front gardens in the area allotted to him according to a checklist. If there was obstructive vegetation (visible from the street), rubbish lying around (e.g.: bin bags, white goods, unwanted furniture or the like) or damage (e.g.: broken windows, dilapidated gates or the like) he would have to ring at the door and give a formal warning.
The trouble had been that nobody opened their door. Some of them had disabled their doorbells. Others had plastered their walls with slogans like: STAY AWAY FROM MY DOORBELL and WAKE UP!!! MEDIA = VIRUS. One person had sat at the window and stared at him without opening the door, even after he had rung the bell three times. The spruce man had waved, in the process dropping his notebook amongst the towering weeds.
In the afternoon he had come across a garden which truly satisfied all the conditions for a reprimand. A world-weary man in a winter jacket had opened the door. For some reason, his sleeves had been soaked. The water had risen to his elbows, but it hadn’t seemed to bother him. The man had started talking immediately, a fag hanging out of the corner of his mouth.
‘I was about to go to the shop.’
‘Oh, it won’t take long, it’s just about the state of your front garden. I see that it’s getting a little overgrown. We at the housing corporation want to stimulate people to keep their neighbourhood in order, which is nice for everyone.’
‘Come in. I’m Harco by the way.’
‘That won’t be necessary, it’s only about the plot around the hou–’ Before the spruce man had realised what was happening, the man who had called himself Harco had grabbed hold of his upper arm. Once again, the notebook had fallen to the ground. He had wanted to stoop to pick it up, but his grip had been stronger than he had expected. ‘Cup of coffee,’ the man had offered. ‘Just person to person.’
His grip had loosened.
The spruce man had gazed at his notebook. He hadn’t been able to note a single verbal warning, and previous rounds had shown that notes in the post box simply didn’t work as well. ‘A coffee can’t do any harm,’ he had decided. ‘Then I can hear directly how best we can help you, something that always interests us at the corporation.’
The world-weary man had dragged him inside – through the kitchen – straight towards the back garden. The sun shone until late in the afternoon there and it was neat and tidy, he had claimed. The world-weary man had apologised for the mess in the kitchen. He had been preoccupied with the big shop, had been the reason.

VI
The fire is still smouldering. The world-weary man and the spruce man are sitting opposite each other and looking at the embers. On the ground is a small pile of rope and some bits of duct tape. The smell of a chip pan wafts from the shed.
‘Why did you actually tie me up?’
‘Because you’re one of those people who keep time. Always running, flying, on the go. Like my son. No time for anything, certainly not for a conversation.’
‘Perhaps that’s true, yes.’
‘Listen, what’s your name actually, Mr Inspector?’
‘Siep.’
‘Are you happy, Siep?’
‘Yeah, I don’t know. I don’t really think much about it.’
‘What do you like to do?’
‘Gee. Yes, I recently bought a drone. Haven’t got round to it much. And, um, going for walks with my wife, things like that. She’ll be worried by the way; I’ll have to go in a minute –’
‘Siep, you must listen. We’re not so different, you and me.’
The world-weary man narrows his eyes and studies his guest. Then he takes a meat croquette, bites into it and swears vehemently.
‘Too hot?’
‘No, just damned tasty. Have one too.’
Unsure, the spruce man takes a ball out of the Tupperware tub. There is hard brown gunge stuck to the base.
‘Thanks. Delicious.’
The world-weary man beams. Relighting his cigarette, he says: ‘Honestly, I just wanted to speak to a real person for once. From the authorities, you know. See if you’re really… like that. Like they say.’
‘Like what?’
‘Just, sourpusses. Snitches. Nazis’
‘Aha.’
‘But you also just do your best, really.’
The spruce man stares at the remnants of the croquette. There is also gunge on the base of the ball; it looks like cat food. Then he clears his throat and says: ‘Yes, but why exactly? For what?’
‘Don’t get me started.’ The world-weary man gets up, suddenly unsettled. ‘But now I really must go to the shop. It’s closing just now.’
The spruce man brushes the breadcrumbs from his trousers. The world-weary man thrusts a final croquette in his hand and grabs a battered shopping bag from the shed. From the doorway he points to the overgrown flowerbed around the corner.
‘Hey, is that area also my responsibility?’
‘No,’ the spruce man replies. ‘That’s common land. We have to do it together. Don’t worry.’

Utsteld lok
fan Philip Huff

Uitgesteld geluk
fan Philip Huff

Happiness Delayed
fan Philip Huff

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Janneke Brakels
Utsteld lok

Se stiet by de goatstien dy’t se krekt mei de úttrekbere slang skjinspuite hat en sjocht op fan it giele skûteldoekje dat rûkt nei wat freesliks en út oer de oprit. In momint lyn tocht se noch datst oan it skjinmeitsjen bliuwst, opromje, waskje, dat dat is wat soargjen is, kofjegrom fuortspiele, de kerlen kofjepoeier ûnwillich, as opjage, stúmjende bisten en it holle lûd fan wetter op rustfrij stiel en ynienen wie har heit dêr en it momint fan ûnfrede foargoed fuort, dat wol sizze: dat momint, dát gefoel fan ûnfrede. Har heit, syn sêfte, hingjende wangen, in hamster, Goeie hûn, sei er tsjin har; knyn tsjin har mem. En noch. Op de heldere dagen — de heldere mominten. Hooplik fan ’e middei.
Hoe let is it? Kertier oer njoggenen. Isabella sil hjir om tsien oere wêze en noch net alle wask is drûch. Se hat noch wat foar har, in kado foar har bern yn Brazilië.
Se azemet djip út, bewust. Konsintrearret har op de hege hage by it grintpaad lâns, de wyn is deryn te sjen. De toppen binne te heech, de tinne takjes soeikje, en ast achterút it paad del rydst, reitsje de legere tûken mei útstutsen hannen dyn auto, leauwigen dy’t mei de fingers de seame fan Syn klaad sykje. Behalve dan, dat dy auto fansels de úteinlike dea betsjut fan al it grien yn de wrâld. Of soene de beammen en strûken no krekt better groeie fan alle koalstof en wiene it de fûgels en de minsken, wie it dit leechlân dat foar de dea opskreaun wie? Komt it wetter oant healwei de kastanjebeam ta te stean?
It hout ûnder har hânpalmen fielt sêft oan, te sêft; it hat tefolle wetter hân. Witst noait wêr’tst op fertrouwe kinst: jins ûnthâld is in kompostbult dêr’t alle dagen wer wat nijs op útstoart wurdt, wat derûnder leit broeit, ferrottet, baktearjes en skimmels, feroaret wêzentlik fan substânsje, feroaret wa’tsto bist; ast sjochst wat der no yn de kronkels fan it brein fan har heit bart; it lichem hat syn eigen wil of wei, dy’tst tegearre bewannelest — tegearre, dyn geast en dyn liif, al hat se ergens ris lêzen dat dyn geast de stimming op it feestje fan dyn lichem is en is se dy wurden noait fergetten.
Doe’t se fan ’e moarn om kertier foar sânen wekker waard, fan Richard, dy’t tsjintwurdich om ’e dei foar syn wurk te swimmen giet, fernaam se it wer: it neare gefoel op har boarst. Se wachte even — wat? tweintich sekonden, se hie nei de wekker sjen bliuwe moatten — en jawis, dy lûde slach, in ekstra slach, as it slaan fan it healoere fan de klok op har mem har sekretêre, eartiids. Syn klean hat er klearhongen oan ’e wandlampe op ’e gong, boppe de optearde, opsteapele trainingsklean dy’t er ûnderweis nei it swimbad draacht. Hy jout har gjin tút mear. Hy lit har sliepe. Dat is in opsje. De oare opsje, tinkt se, is dat se der gewoan net is, foar him. Dat net allinnich alles wat se docht mar wa’t se is foar him ûnsichtber is.
Janet Sobel makke al lang fóár Pollock har grutte doeken mei fervespetters. Allinne gie hy der mei de eare fan troch. Om’t froulju — en harren wurk — ûnsichtber binne. Trije kilometer fierderop, yn in lyts kistke dêr’t se net te lang oer neitinke kin, leit har dochter, oardel meter ûnder de grûn en nimmen wit noch har namme.
De echoskopiste hearde gjin hertslach mear, rôp de dokter derby. Se stjoerden har wat letter nei hûs. Fjouwer dagen dêrnei koe se weromkomme en waard de befalling ynlaat. Fjouwer dagen! Se joegen har in middel om de fleagen op te wekken. En no leit har dochter yn ’e grûn, ûnder in grien bêd fan moas. Se hiene har yn it sikehûs kalmearringstabletten meijûn, en slieppillen. Mar de trep makke har dwyl. Se begriep neat fan de stilte yn ’e hûs. Ljocht makke har mislik, se woe der fanôf wêze. En wat oerdeis ien ding wie, wie nachts wat hiel oars, dan hearde se de stilte dy’t ûnder de deistige stilte lei.
Justerjûn op bêd lies se oer it ûnsichtbere, mar krúsjale wurk fan baktearjes en skimmels ûnder de grûn, de basis fan bosken, en tocht oan harsels. Ergens tusken dat bosk en har selsbyld en de kompostbult yn har holle, yn har heit syn holle, ergens yn dat bosk, yn de kompostbult, yn har holle, leit in dolk fan in argumint, de learen hoes justjes oantaast mar it limmet blinkend, helder, skerp. Se kin der net by. Se is te wurch, te drok.
In jier as fiif, seis lyn, Aniek wie seis, yn dizze keuken dwaande mei har húswurk.
Mem, wurkje der ek froulju yn ’e polityk?
Ja, fansels.
Wêrom steane der dan allinnich mar manlju op de plaatsjes?
En it wie echt sa, alle politisy yn it wurkboek wiene manlju. Froulju: briedmasines, sûnder namme of gesicht, dy’t, yn it gesicht fan de westerske skiednis, noch mar krekt stimme mochten.
It gefoel ûnsichtber te wêzen, net heard en net sjoen; in pear jier lyn gie se derfoar yn terapy, in Hawaïaanske ferjouwingsterapy yn it hûs fan in ynternist út Soest — Vrieling!, dat wie it —, de kahuna en syn froulike gefolch sliepten yn it túnhûs. Se hie fan har heard fia in freondinne dy’t yn skieding lei, har man in Israelyske konsertfioelist, in maestro, in sjeny dy’t noch gjin aai bakke koe en noch foar de skieding ta werklikheid wurden wie tegearre wenne mei syn meast resinte minneresse, in frou fan begjin tweintich.
Sânenfjirtich! Sânenfjirtich is se! Har heit trijensantich, dus. Aniek tolve, takom jier giet se al nei de middelbere skoalle. As se witten hie hoe hurd de tiid gean soe, as se witten hie hoe wier de klisjees wiene, hie se it oars dien. Net de bern, fansels net, mar se wie skilderjen bleaun. No skilderet se ek, mar se hie it sa dien, dat se eksposearjen bleaun wie, dat der njonken Aniek noch immen west hie dy’t him ynteressearre foar har wurk.
En wer! Dat hert. Dy fersnelling, in dûbeldslach. Ynazemje. Sân sekonden. En rêstich, djip útazemje. Alve sekonden lang. Ien, twa, trije, fjouwer, fiif, seis, sân en ien, twa, trije fjouwer fiif —
Dy terapy hie har ek neat brocht, útsein dan it ynsjoch dat se al har lilkens oer it patriargaat op de mislieding fan de kursuslieder projektearre.
Mei rjocht, tocht se.
Op har plak set, holden troch de safolste korpulinte man mei in messiaskompleks. Der is gjin ferjouwingsterapy dy’t dit oplost, gjin terapy, punt. Allinnich in revolúsje. En sy is dêr te wurch foar, te âld —
Unrêst. De eagen op it paad. It readboarstje. It ljocht. Har heit syn wangen, dy’t har dus yn it sin komme sa’t se no binne: sêft, hingjend, mei de lichtste, wite stoppels. Se woe dat se it skilderje koe, it ljocht, de loft, krekt sa’t it no is. Swier fan tonger. Wat in frjemd waar wie it dizze moanne, rûzich as it moed fan in bern. Klimaatferoaring. Hie ek te krijen mei de ûnsichtberens fan Mem Ierde as útrûpele entiteit, sa yn dit earste jier fan de ienentweintichste iuw. Dus úteinlik …
In houten oanrjocht. Wat tochten de eardere eigeners? It rottet yn griistinten fuort. Nim dan in nije keuken, mem, ropt Christiaan, de âldste, hy ropt it al jierren, as is it in broadsje dat je bestelle, mar Aniek wol it net, Aniek wol net iens dat har mem de laden fan de kast yn de hal meitsje lit. It is net dat se fan ferfal hâldt, har jongste bern; Aniek hâldt gewoan net fan feroaring. Se hat sûnt har pakes diagnoaze ek net mear mei west nei Zutphen. It is no in lyts healjier bekend, tinkt se, sa ûngefear, wat har heit hat. Dêrfoar foel it ek al op: de skrassen op ’e auto, de fergetten boadskippen, de lilkens, dat frjemde telefoantsje dêr’t er yn sei dat er de krante net langer ûntfange woe; hy fûn datst yn in hoeke treaun waard.
As de rein aanst falt sil it wite grint bûten donker kleurje, wiet wêze, sa’t it eartiids wie, fuortbewegend op de bêding fan de rivier. En no leit it hjir, in fisk op it drûge, happend nei wetter. Rivieren bewege, wâlkanten bewege, sels de grûn dêr’tst op rinst, leit los. De grûn ûnder dyn fuotten, ek al net te fertrouwen.
In klikkend lûd, twa kear, as in gewear dat laden wurdt yn in Twadde-Wrâldoarlochsfilm mei John Wayne of Richard Burton, Aap dy’t in poat troch it kattelûk stekt. Hy wachtet mar even, se geane aanst ú—t. Aniek neamde doe’t se krekt prate koe alle bisten aapkes: Stip nei de pleats: aapke, aapke, aapke. In besite oan de bistetún (dat barbaarske ynstitút!): aapke, aapke, aapke. Elke hûn, elke húskat, it knyn fan ’e buorlju: aapke, aapke, aapke. De pup? Aapke.
Se hie nea sa min sliept as de wiken, moannen, nei Aniek har berte, sels no noch net. Alle nachten wer gie it loftalarm ôf, Londen yn ’e Blitz. Trije, fjouwer, fiif kear nachts siet se rjochtop yn bêd en moast derút. It rjochtop sitten gie troch, sels nei’t it gûlen opholden wie. Auditive hallusinaasjes, hie de húsdokter sein. Jo tinke dat jo jo dochter gûlen hearre, sels as dat net sa is. Kranksinnich hurd, hie Richard dy jûns sein. Hy moast lûd laitsje om syn eigen grap, om alles dat útelkoar foel.
Wat die er yn dy tiid? Richard? Hy wie dwaande karriêre te meitsjen, bleau lizzen, yn it waarme bêd, om’t er de oare deis in wichtige ôfspraak hie. In readboarstje fljocht no lâns de griene gevels fan de hage. Allinnich sy kin dizze fûgel sjen, sa. Dêroer neitinke.
Se tinkt oan wat har mem sei as de bakjes op ’e tafel kamen en se nei fla rikte: Moatsto wol in neigesetsje? Wêrom nó? Dit oantinken?
Kinst as minske altyd ergens oars wêze. In seine, ast mei in jonge dêr’tst de rook net fan ferneare kinst yn syn heechslieper leist, mar ek in flok, want komselden is eat inkeld wat it is: dûse, de sulveren messen ôfwaskje, de hûn útlitte en in begraafplak besykje, in readboarstje besjen troch it keukensrút. De fingers fan it iene momint rikke oer dagen hinne, jierren, en reitsje in oar momint oan, gripe it fêst. En wat sei har heit tsjin har mem? Sei er, Lit dat bern? Noch sa’n flok: de winsk dy’t de heit fan dyn tinzen is. Mar goed, sa wrakselet elkenien mei oantinkens. Se moat oan ’e slach: de wask yn ’e masine, mei Aap de heide lâns, boadskippen helje. En do wolst noch skilderje hjoed. Of net?
Jezus, dy lucht. En ynienen, in skerp lûd, glês dat springt. It kofjesetapparaat. Dat rûkte se! In pot mei barsten. Richard dy’t fan ’e moarn foar twa koppen kofje set hie, dy opdronken hie, en nei alle gedachten fergetten wie de waarmhâldstân út te setten. Ién ding. Hy moat íén ding dwaan, moarns! Se draait har nei it apparaat, klikt it oranje lampke om.
En de buorman dy’t de griene bak by de dyk set. De griene bak, net ferjitte. Isabella sil hjir oer in healoere wêze.
Se draait har nei it fornús, pakt de teetsjettel op, set de radio oan. En dan stiet se der wer, by de goatstien, oan it oanrjocht, foar dit útsjoch. It roppige lûd fan de lege tsjettel, in pianokonsert op ’e achtergrûn. Se fynt de muzyk fan Sjostakovitsj gaoatysk. De muzyk fan Prokofjev is ék gaoatysk, mar makket har net sa nerveus as dy fan Sjostakovitsj. Richard krijt fan de bank faak kaartsjes foar it konsertgebou. Soms sitte se sa tichtby it poadium datst it swit op de noasbrêge fan de pianist sjen kinst. Ast dat ienkear sjoen hast, hearst yn de muzyk ek de konstante langst fan de komponist, fynst de sporten werom yn de fingers fan de muzikant, yn de toetsoanslach fan de pianist, en wa’t dy langst heart, útfierd, heart ek alle smoarde, net-spile klanken. Se moat nei har atelier, foardat Isabella der is de kar meitsje mei hokker skilderij se hjoed fierder wol. Nei’t se de tsjettel oer it fjoer setten hat — tik, tik, tik — rint se werom nei de goatstien en smyt it giele doekje fuort yn it jiskefet ûnder de skoarstien.
Se hie in bûnzjend hert, lang foardat se wekker waard. Se rekke yn ’e sliep, waard twa oeren letter wekker, Richard neist har, it lûd fan de oseaan, de weach dy’t him mei wat tsjinsin weromluts en dêrnei wer fol oerjefte oer it strân útstoarte. Trije kertier lei se wekker, seach nei de fluorisearjende wizers fan de wekker. En wer dat ûnrêstige hert, oars as normaal. As knikkerts diskear, dy’t fan in trep rôlen. En dêrnei, har dream: sij en John yn harren sliepkeamer, mar oars: in rêstjaande kleur blau op ’e muorren, en bûten beammen dy’t mei har griene tûken de romte kleuren, sêft tsjin it rút soeiken, loksillich it glês streaken as in minskehân in hûn, en syn tonge tusken har skonken en it waarme gefoel yn har ûnderbúk en doe kaam se klear, yn har sliep, mar ek echt, en dêrnei, doe’t se nei John ta woe, om him fêst te hâlden, om har troch him fêsthâlde te litten, siet se ynienen fêst, mei har fuotten, en wie Susan dêr, en wiene de bern der ek en moast se ûntkenne wat der krekt bard wie mar Susan noch de bern leauden har.
Der binne nachten dat er yn har dreamen stil de keamer ynkomt en by har op bêd lizzen komt en dat er har fêsthâldt en dat der fierder neat bart.
En soms hat se dreamen, nachtmerjes, mei bylden fan wat se oerdeis besiket te ferwurkjen. Har lichem as dat fan in heiden, in heks, en it iennichste middel om wat te bewizen: sûnder te razen yn de hjitte fan it lûd fan de flammen opgean, toane dat se in minske is mar te grutsk om dat ek nochris te sizzen, te grutsk om har pine op dy wize sjen te litten. (Mar ek, tinkt se no, om de bern net foargoed mei har geraas op te skypjen. Foargoed, oant ek by harren de ferfrommeling en de ferrotting begjint.) Wa’t goed sjocht, kin sjen dat se brânt.
De losse tegeltsjes ûnderoan de trep. In ûnbestimde plestik pûde njonken it kastke yn de hal. Se wykt út foar de doar, har skouder rekket it keunstwurk fan de sittende frou mar it glês beskermet de oaljeferve op papier en yn de spegel boppe it fonteintsje yn de hal, foar de wc oer, flak foardat se yn it ljocht fan de spotsjes fan it waskhok stapt, sjocht se harsels, en bliuwt stean. Dit is sa’t de rest fan de wrâld har sjocht — it hier pluzich, en drûch; de lyntsjes njonken har eagen; de ieren ûnder har eagen; en de mûle, skrale lippen mei te min kleur — troch har eagen, dan. En dat seit neat, seit Richard dan, oer hoe’t de rest fan de wrâld dy werklik sjocht.
Dan heart se Isabella har kaai stekken yn it slot.

Uitgesteld geluk

Ze staat bij de gootsteen die ze net met de uittrekbare slang heeft schoongespoten en kijkt op van het gele vaatdoekje dat ruikt naar iets vreselijks en uit over de oprit. Een moment terug dacht ze nog dat je blijft schoonmaken, opruimen, wassen, dat dat is wat zorgen is, koffiedrab wegspoelen, de korrels koffiepoeder onwillig, als opgejaagde, bokkende dieren en het holle geluid van water op roestvrijstaal en ineens was haar vader daar en het moment van onvrede voorgoed weg, dat wil zeggen: dat moment, dát gevoel van onvrede. Haar vader, zijn zachte, hangende wangen, een hamster, Dag hond, zei hij tegen haar; konijn tegen haar moeder. En nog. Op de heldere dagen — de heldere momenten. Hopelijk vanmiddag.
Hoe laat is het? Kwart over negen. Isabella is hier om tien uur en nog niet alle was is droog. Ze heeft nog iets voor haar, een cadeau voor haar kinderen in Brazilië.
Ze ademt diep uit, bewust. Concentreert zich op de hoge heg langs het grindpad, de wind is erin te zien. De toppen zijn te hoog, de dunne takjes zwieren, en als je achteruit het pad afrijdt, raken de lagere takken met uitgestoken handen je auto, gelovigen die met hun vingers de zoom van Zijn gewaad zoeken. Behalve dan, dat die auto natuurlijk de uiteindelijke dood betekent van al het groen in de wereld. Of gingen de bomen en struiken nu juist beter groeien van alle koolstof en waren het de vogels en de mensen, was het dit laagland dat ten dode was opgeschreven? Komt het water tot halverwege de kastanjeboom te staan?
Het hout onder haar handpalmen voelt zacht aan, te zacht; het heeft te veel water gehad. Je weet nooit waarop je kunt vertrouwen: je geheugen is een composthoop waarop elke dag weer wat nieuws wordt uitgestort, wat eronder ligt broeit, verrot, bacteriën en schimmels, verandert wezenlijk van substantie, verandert wie jij bent; als je ziet wat er nu in de kreukels van de hersenen van haar vader gebeurt; het lichaam heeft zijn eigen wil of weg, die je samen bewandelt — samen, je geest en je lijf, al heeft ze ergens eens gelezen dat je geest de stemming op het feestje van je lijf is en is ze die woorden nooit vergeten.
Toen ze vanochtend om kwart voor zeven wakker werd, van Richard, die tegenwoordig om de dag voor zijn werk gaat zwemmen, voelde ze het weer: het drukkende gevoel op haar borst. Ze wachtte even — wat? twintig seconden, ze had naar de wekker moeten blíjven kijken — en jawel, die luide slag, een extra slag, als de halfuurslag van de klok bovenop haar moeders secretaire, vroeger. Zijn kleren heeft hij klaar gehangen aan de wandlamp op de gang, boven de opgevouwen, opgestapelde trainingskleding die hij naar het zwembad draagt. Hij geeft haar geen zoen meer. Hij laat haar slapen. Dat is een optie. De andere optie, denkt ze, is dat ze er gewoon niet is, voor hem. Dat niet alleen alles wat ze doet maar wie ze is voor hem onzichtbaar is.
Janet Sobel maakte al lang vóór Pollock haar grote doeken met verfspetters. Alleen ging híj er met de eer vandoor. Omdat vrouwen — en hun werk — onzichtbaar zijn. Drie kilometer verderop, in een klein kistje waar ze niet te lang over na kan denken, ligt haar dochter, anderhalve meter onder de grond en niemand weet nog haar naam.
De echoscopiste hoorde geen hartslag meer, riep de dokter erbij. Ze stuurden haar iets later naar huis. Vier dagen later kon ze terugkomen en werd de bevalling ingeleid. Vier dagen! Ze gaven haar een middel om de weeën op te wekken. En nu ligt haar dochter in de grond, onder een groen bed van mos. Ze hadden haar in het ziekenhuis kalmeringstabletten meegegeven, en slaappillen. Maar de trap maakte haar duizelig. Ze begreep niets van de stilte in huis. Licht maakte haar misselijk, ze wilde ervan af zijn. En wat overdag één ding was, was ’s nachts iets heel anders, dan hoorde ze de stilte die onder de dagelijkse stilte lag.
Gisteravond in bed las ze over het onzichtbare, maar cruciale werk van bacteriën en schimmels onder de grond, de basis van bossen, en dacht aan zichzelf. Ergens tussen dat bos en haar zelfbeeld en de composthoop in haar hoofd, in haar vaders hoofd, ergens ín dat bos, ín de composthoop, ín háár hoofd, ligt een dolk van een argument, de leren hoes licht aangetast maar het lemmet blinkend, helder, scherp. Ze kan er niet bij. Ze is te moe, te druk.
Een jaar of vijf, zes geleden, Aniek was zes, in deze keuken bezig met haar huiswerk.
Mama, werken er ook vrouwen in de politiek?
Ja, natuurlijk.
Waarom staan er dan alleen maar mannen op de plaatjes?
En het was echt zo, alle politici in het werkboek waren man. Vrouwen: broedmachines, zonder naam of gezicht, die, in het gezicht van de westerse geschiedenis, pas net mochten stemmen.
Het gevoel onzichtbaar te zijn, ongehoord en ongezien; enkele jaren geleden ging ze ervoor in therapie, een Hawaïaanse vergevingstherapie in het huis van een internist uit Soest — Vrieling!, dat was het —, de kahuna en zijn vrouwelijk gevolg sliepen in het tuinhuis. Ze had van hen gehoord via een vriendin die in scheiding lag, haar man een Israëlische concertviolist, een maestro, een genie die nog geen ei kon bakken en nog voor de scheiding was voltrokken samenwoonde met zijn meest recente minnares, een vrouw van begin twintig.
Zevenenveertig! Zevenenveertig is ze! Haar vader drieënzeventig, dus. Aniek twaalf, volgend jaar gaat ze al naar de middelbare school. Als ze had geweten hoe snel de tijd zou gaan, als ze had geweten hoe waar de clichés waren, had ze het anders gedaan. Niet de kinderen, natuurlijk niet, maar ze was blijven schilderen. Nu schildert ze ook, maar ze had het zo gedaan dat ze was blijven exposeren, dat er naast Aniek nog iemand was geweest die zich interesseerde voor haar werk.
En weer! Dat hart. Die versnelling, een dubbelslag. Inademen. Zeven seconden. En rustig, diep uitademen. Elf seconden lang. Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven en een, twee, drie vier vijf —
Die therapie had haar ook niets gebracht, behalve dan het inzicht dat ze al haar woede over het patriarchaat op de misleiding van de cursusleider projecteerde.
Terecht, dacht ze.
Op haar plek gezet, gehouden door de zoveelste corpulente man met een messiascomplex. Er is geen vergevingstherapie die dit oplost, geen therapie, punt. Alleen een revolutie. En zij is er te moe voor, te oud —
Onrust. De blik op het pad. Het roodborstje. Het licht. Haar vaders wangen, die ze zich dus herinnert zoals ze nu zijn: zacht, hangend, met de lichtste, witte stoppels. Ze wilde dat ze het kon schilderen, het licht, de lucht, precies zoals het nu is. Zwanger van onweer. Wat een vreemd weer was het deze maand, onstuimig als het gemoed van een kind. Klimaatverandering. Had ook te maken met de onzichtbaarheid van Moeder Aarde als uitgebuite entiteit, zo in dit eerste jaar van de eenentwintigste eeuw. Dus uiteindelijk …
Een houten aanrecht. Wat dachten de vorige eigenaren? Het rot in grijstinten weg. Neem dan een nieuwe keuken, mam, roept Christiaan, de oudste, hij roept het al jaren, alsof het een broodje is dat je bestelt, maar Aniek wil het niet, Aniek wil niet eens dat haar moeder de laden van de kast in de hal laat maken. Het is niet dat ze van verval houdt, haar jongste kind; Aniek houdt gewoon niet van verandering. Ze is sinds haar grootvaders diagnose ook niet meer mee geweest naar Zutphen. Het is nu een halfjaartje bekend, denkt ze, zo ongeveer, wat haar vader heeft. Daarvoor viel het ook al op: de krassen op de auto, de vergeten boodschappen, de boosheid, dat vreemde telefoontje waarin hij zei niet langer de krant te willen ontvangen; hij vond dat je in een hoek werd geduwd.
Als de regen straks valt zal het witte grind buiten donker kleuren, nat zijn, zoals het vroeger was, voortbewegend op de bedding van de rivier. En nu ligt het hier, een vis op het droge, happend naar water. Rivieren bewegen, oevers bewegen, zelfs de grond waarop je loopt, ligt los. De grond onder je voeten, ook al niet te vertrouwen.
Een klikkend geluid, tweemaal, als een geweer dat wordt geladen in een Tweede-Wereldoorlogfilm met John Wayne of Richard Burton, Aap die een poot door het kattenluik steekt. Hij wacht maar even, ze gaan straks u—i—t. Aniek noemde toen ze net kon spreken alle dieren aapjes: Dribbel op de boerderij: aapje, aapje, aapje. Een bezoek aan de dierentuin (dat barbaarse instituut!): aapje, aapje, aapje. Elke hond, elke huiskat, het konijn van de buren: aapje, aapje, aapje. De pup? Aapje.
Ze had nooit zo slecht geslapen als de weken, maanden, na Anieks geboorte, zelfs nu nog niet. Elke nacht opnieuw ging het luchtalarm af, Londen in de Blitz. Drie, vier, vijf keer per nacht zat ze rechtop in bed en moest eruit. Het rechtop zitten ging door, zelfs nadat het huilen was gestopt. Auditieve hallucinaties, had de huisarts gezegd. U denkt dat u uw dochter hoort huilen, zelfs als dat niet zo is. Gestoord hard, had Richard die avond gezegd. Hij moest hard lachen om zijn eigen grap, om alles dat uit elkaar viel.
Wat deed hij in die tijd? Richard? Hij was bezig carrière te maken, bleef liggen, in het warme bed, omdat hij de volgende dag een belangrijke afspraak had. Een roodborstje vliegt nu langs de groene gevels van de heg. Alleen zij kan deze vogel zien, zo. Erover denken.
Ze denkt aan wat haar moeder zei als de bakjes op tafel kwamen en ze naar vla reikte: Moet jij wel een toetje? Waarom nú? Deze herinnering?
Je kunt als mens altijd ergens anders zijn. Een zegen, als je met een jongen van wie je de geur niet kunt verdragen in zijn hoogslaper ligt, maar ook een vloek, want zelden is iets enkel wat het is: douchen, de zilveren messen afwassen, de hond uitlaten en een begraafplaats bezoeken, een roodborstje bekijken door het keukenraam. De vingers van het ene moment reiken over dagen heen, jaren, en raken een ander moment aan, grijpen het vast. En wat zei haar vader tegen haar moeder? Zei hij, Laat dat kind? Nog zo’n vloek: de wens die de vader van je gedachten is. Maar goed, zo worstelt iedereen met herinneringen. Ze moet aan de slag: de was in de machine, met Aap de hei langs, boodschappen doen. En je wilt nog schilderen, vandaag. Of niet?
Jezus, die lucht. En ineens, een scherp geluid, glas dat springt. Het koffiezetapparaat. Dat rook ze! Een gebarsten pot. Richard die vanochtend voor twee koppen koffie had gezet, die had gedronken, en waarschijnlijk was vergeten de warmhoudstand uit te zetten. Eén ding. Hij moet één ding doen, ’s ochtends! Ze draait naar het apparaat, klikt het oranje lampje om.
En de buurman die de groene bak aan de straat zet. De groene bak, niet vergeten. Isabella is hier over een half uur.
Ze draait naar het fornuis, pakt de theeketel op, zet de radio aan. En dan staat ze er weer, bij de gootsteen, aan het aanrecht, voor dit uitzicht. Het gulzige geluid van de lege ketel, een pianoconcert op de achtergrond. Ze vindt de muziek van Sjostakovitsj chaotisch. De muziek van Prokofjev is óók chaotisch, maar maakt haar niet zo nerveus als die van Sjostakovitsj. Richard krijgt van de bank vaak kaartjes voor het concertgebouw. Soms zitten ze zo dichtbij het podium dat je het zweet op de neusbrug van de pianist kan zien. Als je dat eenmaal hebt gezien, hoor je in de muziek ook het constante verlangen van de componist, vind je de sporten terug in de vingers van de muzikant, in de toetsaanslag van de pianist, en wie dat verlangen hoort, uitgevoerd, hoort ook alle gekeelde, niet-gespeelde klanken. Ze moet naar haar atelier, voordat Isabella er is de keuze maken met welk schilderij ze vandaag verder wil. Nadat ze de ketel op het vuur heeft gezet —tik, tik, tik — loopt ze terug naar de gootsteen en gooit het gele doekje weg in de prullenbak onder de schoorsteen.
Ze had een bonkend hart, lang voordat ze wakker werd. Ze sliep in, werd twee uur later wakker, Richard naast haar, het geluid van de oceaan, de golf die zich met wat tegenzin terugtrok en daarna weer vol overgave over het strand uitstortte. Drie kwartier lag ze wakker, kijkend naar de fluorescerende wijzers van de wekker. En weer dat onrustige hart, anders dan normaal. Als knikkers dit keer, die van een trap rolden. En daarna, haar droom: zij en John in hun slaapkamer, maar anders: een rustgevende kleur blauw op de muren, en buiten bomen die met hun groene takken de ruimte kleurden, zacht tegen het raam wiegden, gelukzalig het glas streelden als een mensenhand een hond, en zijn tong tussen haar benen en het warme gevoel in haar onderbuik en toen kwam ze klaar, in haar slaap, maar ook echt, en daarna, toen ze naar John wilde toegaan, om hem vast te houden, om zich door hem te laten vasthouden, zat ze ineens vast, met haar voeten, en was Susan daar, en waren de kinderen er ook en moest ze ontkennen wat er net was gebeurd maar Susan noch de kinderen geloofden haar.
Er zijn nachten dat hij in haar dromen stil de kamer binnenkomt en bij haar in bed komt liggen en dat hij haar vasthoudt en dat er verder niets gebeurt.
En soms heeft ze dromen, nachtmerries, met beelden van wat ze overdag probeert te verwerken. Haar lichaam als dat van een heiden, een heks, en het enige middel om iets te bewijzen: zonder te schreeuwen in de hitte van het geluid van de vlammen opgaan, tonen dat ze een mens is maar te trots om dat ook nog eens te zeggen, te trots om haar pijn op die wijze te tonen. (Maar ook, denkt ze nu, om haar kinderen niet voorgoed met haar geschreeuw op te zadelen. Voorgoed, tot ook bij hen de verkreukeling en de verrotting begint.) Wie goed kijkt, kan zien dat ze brandt.
De losse tegeltjes onderaan de trap. Een onbestemde plastic zak naast het kastje in de hal. Ze wijkt uit voor de deur, haar schouder raakt het kunstwerk van de zittende vrouw maar het glas beschermt de olieverf op papier en in de spiegel boven het fonteintje in de hal, tegenover de wc, vlak voordat ze in het licht van de spotjes van het washok stapt, ziet ze zichzelf, en blijft staan. Dit is zoals de rest van de wereld haar ziet — het haar pluizig, en droog; de lijntjes naast haar ogen; de aderen ónder haar ogen; en de mond, schrale lippen met te weinig kleur — door haar ogen, dan. En dat zegt niets, zegt Richard dan, over hoe de rest van de wereld je werkelijk ziet.
Dan hoort ze Isabella haar sleutel steken in het slot.

Happiness Delayed

She is standing in front of the sink which she has just sprayed down with the extractable sprayer and looks up from the yellow dishcloth which smells of something awful and out over the driveway. A moment before she had been thinking that you keep cleaning, tidying, washing and that is what caring is, washing away coffee grounds, the grains of coffee powder recalcitrant, like hounded, bucking animals and the hollow sound of water on stainless steel and suddenly her father was there and the moment of discontent was gone for good, that is: this moment, this sense of discontent. Her father, his soft, droopy cheeks, a hamster, Hallo dog, he said to her; rabbit to his mother. And still did. On the clear days – in the clear moments. Hopefully this afternoon.
What is the time? Quarter past nine. Isabella will be there at ten o’clock and not all the washing has dried yet. She has something for her, a present for her children in Brazil.
She exhales deeply, consciously. Concentrating on the tall hedge along the gravel driveway; the wind is visible in it. The tops are too tall, the thin twigs sway, and when you reverse down the driveway, the lower twigs touch your car with outstretched hands, believers reaching for the hem of His robe. Except of course, this car ultimately meant death to all the green in the world. Or would all the trees and bushes grow better from all the carbon and was it the birds and people, this low-lying country which was doomed? Will the water rise halfway up the chestnut?
The wood beneath her hand palms felt soft, too soft; it has had too much water. You never know what you can rely on: your memory is a compost heap onto which something new is tipped every day, everything beneath it heats up, rots, bacteria and fungi, fundamentally changes in substance, changes who you are; if you saw what was happening now in the folds of her father’s brain; the body has its own will or way, that you take together – together, your spirit and your body, even though she once read somewhere that your spirit is the mood at your body’s party and she has never forgotten these words.
When she had been woken at quarter to seven that morning, by Richard, these days he goes for a swim every other day before work, she had felt it again: the oppressive feeling on her chest. She had waited a moment – what? twenty seconds, she should have kept looking at the alarm clock – and sure enough, that loud gong, an extra gong, like the half-hour stroke of the clock on top of her mother’s secretaire in years past. He had hung up his clothes on the wall lamp in the passage, on top of the folded pile of workout gear he wears to the swimming pool. He no longer gives her a kiss. He left her sleeping. That is one explanation. The other explanation, she thinks, is that for him, she simply isn’t there. That not only everything she does but who she is is invisible to him.
Janet Sobel had been making her large canvases with splashes of paint long before Pollock. Only he took all the credit. Because women – and their work – are invisible. Three kilometres away, in a little coffin which she couldn’t think about for too long, her daughter lies, one-and-a-half metres below the ground and nobody knows her name anymore.
The ultrasound operator no longer heard a heartbeat, called in the doctor. A little later they sent her home. Four days later she was allowed to return for an induced labour. Four days! They gave her a drug to cause contractions. And now her daughter lies in the ground, under a bed of green moss. In the hospital they had given her tranquillisers to take with her and sleeping pills. But the stairs made her giddy. She couldn’t make sense of the silence in the house. Light nauseated her, she wanted to be rid of it. And what was one thing in the daytime was something quite different at night, when she heard the silence which lay beneath the daytime silence.
Yesterday evening in bed, she had read about the invisible but crucial work bacteria and fungi did beneath the ground, the basis of forests, and she had thought of herself. Somewhere between that forest and her self-image and the compost heap in her head, in her father’s head, somewhere in that forest, in the compost heap, in her head, was a dagger of an argument, the leather scabbard slightly damaged but the blade gleaming, clear, sharp. She can’t get to it. She is too tired, too busy.
Five or six years ago, Aniek had been six, doing her homework in this kitchen.
Mum, do women also work in politics?
Yes, of course.
Then why are there only men in the pictures?
And it was true, all the politicians in the workbook were men. Women: incubators, lacking a name or face, who, in the course of western history, have only just been given the vote.
The feeling of being invisible, unheard and unseen; she had had therapy for it a few years ago, Hawaiian forgiveness therapy at the home of a physician from Soest – Vrieling!, that was his name – the kahuna and his female retinue slept in the summer house. She had heard about them from a friend who was going through a divorce, her husband an Israeli concert violinist, a maestro, a genius who couldn’t fry an egg and had moved in with his most recent lover, a woman in her early twenties, even before the divorce was through.
Forty-seven! She is forty-seven! So, her father is seventy-three. Aniek twelve, next year she will go to secondary school. If she had known how fast time would go by, if she had known how true the clichés were, she would have done things differently. Not the children, of course not, but she would have carried on painting. She still paints now, but she would have made sure that she had kept exhibiting her work, that there was someone other than Aniek who took interest in her work.
And again! That heart. That quickening, skipping a beat. Inhale. Seven seconds. And exhale slowly, deeply. Eleven seconds long. One, two, three, four, five, six, seven and one, two, three, four, five –
That therapy hadn’t done anything for her, except make her realise that she had projected all her fury at the patriarchy on the course instructor’s deceit.
Rightly, she thought.
Put in her place, kept there by the umpteenth corpulent man with a messiah complex.
There isn’t any kind of forgiveness therapy that would sort this out, no therapy, full stop. Only a revolution. And she is too tired for that, too old –
Agitation. The view of the driveway. The robin. The light. Her father’s cheeks, which she recalls as they are now: soft, drooping, with the lightest, white stubble. She wished she could paint it, the light, the air, exactly as it is now. Foreboding a storm. How strange the weather had been this month, as tempestuous as a child’s mind. Climate change. Also had to do with the invisibility of Mother Earth as an exploited entity, in this first year of the twenty-first century. So, finally…
A wooden worktop. What had the previous owners been thinking? It is rotting away in tints of grey. Then get a new kitchen, mum, exclaims Christiaan, her eldest, he has been saying it for years, as though it is a sandwich that you ordered, but Aniek is against it, Aniek doesn’t even want her mother to get the drawers of the cabinet in the hall repaired. It isn’t that she likes dilapidation, her youngest child; she just doesn’t like change. Neither had she come along to Zutphen since her grandfather’s diagnosis. It had been known for half a year by now, she thinks, just about, what her father has. It was already noticeable before then: the scratches on the car, the forgotten shopping, the anger, that odd telephone conversation in which he had said that he no longer wanted to receive the newspaper; he felt that you were pinned down.
When it rained in a while the white gravel outside would darken, be wet, as it used to be, moving forward along the riverbed. And now it lies here, a fish out of water, gulping for water. Rivers move, banks move, even the ground you walk on isn’t fixed. The ground beneath your feet, not to be trusted either.
A clicking sound, like a gun being loaded in a second world war film with John Wayne or Richard Burton, Monkey sticking a paw through the cat flap. He will have to wait a moment, they are about to go o-u-t. When Aniek first learnt to speak she called all animals monkeys: Spot Goes to the Farm: monkey, monkey, monkey. A trip to the zoo (that barbaric institution!): monkey, monkey, monkey. The puppy? Monkey.
She had never slept as badly as the weeks, months after Aniek was born, not even now. The air-raid siren went off every night, London in the Blitz. Three, four, five times a night she sat bolt upright in bed and had to get out. She kept sitting bolt upright, even when the crying had stopped. Auditive hallucinations, her GP had said: you think you hear your daughter crying even when it isn’t so. Insanely loud, Richard had said that evening. He had had a good laugh at his own joke, at everything that was falling apart.
What had he been doing at that time? Richard? He had been making a career for himself, stayed in bed, the warm bed, because he had an important meeting the next day. A robin now flew past the green gables of the hedge. Only she can see this bird, like this. Think about it.
She thinks of what her mother had said when putting the bowls on the table, and she had reached for the custard: Should you be having pudding? Why now? This memory.
You can always be somewhere else as a person. A blessing, if you are in a bunkbed with a boy whose odour you can’t stand, but a curse too, for seldom is something merely what it is, showering, washing the silver knives, taking out the dog and visiting a cemetery, watching a robin through the kitchen window. The fingers of one moment reach over days, years, and touch another moment, and grasp hold of it. And what did her father say to her mother? Did he say, Leave the child? Another one of those curses: the wish is the father to your thoughts. Anyway, everybody struggles like this with memories. She must get going: the laundry in the machine, take Monkey round the heath, do the shopping. And you also want to paint today. Or don’t you?
Christ, that stench. And suddenly, a sharp sound, glass breaking. The coffee machine. She smells it! A cracked pot. Richard, who had made two cups of coffee that morning, had drunk them, and had probably forgotten to turn off the warmer switch. One thing. The one thing he had to do in the morning! Turning towards the machine, she switches off the orange light.
And the neighbour putting the organic waste container on the curb. The organic waste container, don’t forget. Isabella will be here in half an hour.
She turns to the stove, picks up the teakettle, turns on the radio. And then she is standing there again, at the worktop, with this view. The voracious sound of the empty kettle, a piano concerto in the background. She finds Shostakovich’s music chaotic. Prokofiev’s music is also chaotic, but it doesn’t make her as nervous as Shostakovich’s does. Richard often gets tickets for the Concertgebouw from the bank. Sometimes they sit so close to the stage that you can see the sweat on the bridge of the pianist’s nose. Once you have seen that you can hear the composer’s constant yearning, recognise the practice in the musician’s fingers, in the pianist’s key strikes, and when you hear that yearning, performed, you hear the throttled, unplayed sounds too. She must go to her studio, choose a painting to carry on with before Isabella arrives. After she has put the kettle on the hob – tick, tick, tick – she walks back to the sink and chucks the yellow dishcloth in the dustbin beneath the chimney.
Her heart had been racing, long before she awoke. She had slept in, had woken up two hours later, Richard next to her, the sound of the ocean, the wave which had retreated with some reluctance and then crashed once more on the beach with absolute commitment. For three quarters of an hour, she had lain awake, looking at the fluorescent hands on the alarm clock. And that agitated heart again, different from usual. Like marbles this time, rolling down a staircase. And then, her dream: she and John in their bedroom, but different: a calming tint of blue on the walls, and outside trees coloured the space with their green branches, gently swaying against the window, blissfully stroking the glass like a human hand would a dog, and his tongue between her legs and the warm sensation in her groin and she came, in her sleep, but in reality too, and then, when she wanted to go to John, hold him, be held by him, all at once she was stuck, by her feet, and Susan was there, and the children were there too and she had to deny what had just happened, but neither Susan nor the children believed her.
There are nights that he silently enters the room in her dreams and lies down in bed with her and he holds her and nothing else happens.
And sometimes she has dreams, nightmares, with images of what she tries to process by day. Her body like a heathen’s, a witch’s, and the only means to prove something: being absorbed by the heat of the sound of the flames without screaming, showing that she is a human but too proud to say it again, too proud to show her pain like that. (But also, she thinks, not to burden her children forever with her screams. Forever, until they too start wrinkling and decaying.) If you look hard you can see that she is aflame.
The loose tiles at the bottom of the stairs. A non-descript plastic bag next to the cupboard in the hallway. She side-steps the door, her shoulder touches the work depicting a sitting woman, but the glass protects the oil painting, and in the mirror above the washbasin in the hallway, opposite the loo, just before she walks into the light from the spotlights in the laundry room, she sees herself and halts. This is how the rest of the world sees her – her hair frizzy and dry; the creases next to her eyes; the veins beneath her eyes; and her mouth, thin lips with too little colour – in her eyes, in any case. And that says nothing, Richard then says, about how the rest of the world really sees you.
Then she hears Isabella putting her key in the lock.

Fergetten griente (8+)
fan Thys Wadman

Vergeten groente (8+)
fan Thys Wadman

Forgotten vegetables (8+)
fan Thys Wadman

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem
Fergetten griente (8+)

‘Getfer … Dit fyn ik dus écht goar!’
Jildau lûkt in fiis geschicht en skoddet even hiel wyld mei de holle. Dan bûcht se in bytsje foaroer en pjukt mei har foarke yn ’e giele griente om dy’t op har board leit.
‘Dit smakket nei gers. Of nei modder. En it stjonkt ek noch! Bah! Ik yt dit écht net, hear!’
‘Net sa raar, Jildau,’ seit heit, ‘dat heart net sa. Hast it wol oer iten.’
‘Ik neam dit gjin iten,’ seit Jildau, ‘dit liket mear op bargefoer.’
‘No ik fyn koalraap wol lekker,’ seit Sipke. ‘En mem sei dat it hiel sûn is en dat der allegear fitaminen yn sitte.’
Jildau sjocht har broer oan. Lekker? Mient er dit no? Of makket er in grapke?
‘Fynsto dít lekker, Sipke?’ freget se.
Sipke knikt. ‘Ja hear. In minsk hat no ien kear fitaminen noadich en dy sitte hjir yn. En ast mar genôch fitaminen ytst, dan krijst ek gjin skuorbúk!’
‘Skuorbúk?’ Jildau sjocht Sipke ferbaasd oan. ‘Wat is dát no wer?’
Sipke, dy’t krekt in hap nommen hat fan syn koalraap, docht demonstratyf syn mûle in eintsje iepen en wiist der mei syn foarke nei.
‘Hjir! Allegear fitaminen!’ prommelet er. ‘Sjochst se wol?’
Jildau knypt gau har eagen ticht en lûkt wer in fiis gesicht.
‘Dat hawwe wy op skoalle hân,’ giet Sipke fierder, as er syn mûle wer leech hat.
‘Juf fertelde dat de minsken op ’e VOC-skippen froeger siik waarden en deagongen  omdat se gjin farske griente krigen. En dus ek gjin fitaminen. Bedoarn wetter, dat krigen se. Oars neat. No, en dan krigen se dus skuorbúk.’
Dêr skrikt Jildau wol wat fan. ‘Skuorbúk? En giest dea, ast dat hast?’
Sipke knikt. ‘Ast gelok hiest net, mar ast pech hiest wol.’ Hy laket even.
‘Mar ast dea gongst, krigest wol in seemansgrêf en dát wie dan wer in gelokje.’
Mem sjocht Sipke ferheard oan. ‘In gelokje? Wat bedoelst?’
Sipke lûkt syn skouders op. ‘No, as ik dea wie, soe ik leaver yn ’e see lizze dan ûnder de modder.’
As Jildau ‘modder’ heart, rûkt se nochris oan de koalraap op har board en sjocht heit oan. ‘Fynsto koalraap lekker, heit?’
Heit is even stil. Dan leit er syn foarke del en sjocht Jildau oan.
‘Tsja Jildau, wat sil ik sizze. Mem hat har bêst dien om ris wat oars as oars te meitsjen. En hjoed is dat dus koalraap wurden. Ik moat earlik bekenne dat ik dat ek noch nea earder hân haw.’
‘Dat is gjin antwurd op har fraach, Fokko,’ laket mem. ‘Fynst it lekker? Dat freget Jildau.’
Se sjocht heit oan, mar dy seit neat. Dy sjocht nei de koalraap op syn eigen board, wêr’t er noch net in hap fan hân hat.
‘Dan wit ik wol genôch,’ seit mem. ‘Witst, ik tocht: lit ik ris wat oars op ’e tafel sette as slaad of woartels of spinaazje.’
Mei in opskepleppel hellet se in hapke koalraap út ’e panne en hâldt it omheech.
‘Dit neame se tsjintwurdich in fergetten griente. En Sipke hat gelyk: der sitte in protte fitaminen yn. Eartiids waard dit in protte iten. Myn pake en beppe ieten it ek faak. Dy fûnen it hearlik.’
Jildau slacht har earms oerelkoar en sjocht mem boas oan.
‘Ik yt it yn elts gefal net! En ik hoech ek gjin fitaminen. Dy fyn ik ek fiis!’
Dan slacht se ynienen hurd mei har fûst op de râne fan har board. Mei in bôge fljocht in kwak koalraap troch de loft en ploft del op de flier.
‘Sa hat it wol genôch west, Jildau,’ seit heit kalm. ‘Ik haw no myn nocht en mem ek, tink ik. Gean mar nei boppen, nei dyn keamer.’
‘Mar ik wol noch yochert ha’, seit Jildau.
‘Nee, dat dogge we hjoed net. Ik sei: it is klear sa! Nei boppen, do! Roef-roets!’
Jildau sjocht nei heit. Dy is lilk, dat kinst wol sjen.
Se sjocht even hiel boas werom en stapt dan driftich fuort. Mei in klap lûkt se de doar achter har ticht en se stampt ekstra hurd op de treppen.
Heit is lilk? No, sy is noch folle lilker! En dat allegear troch dy fize koalraap.

As mem in skoftke letter by har op ’e keamer komt, docht Jildau krekt oft se sliept. Ek heit kipet noch even troch de doar fan har keamer en freget sacht oft se al sliept. Jildau heart it wol, mar seit neat. Krekt goed. Dat is syn eigen skuld.

Jildau docht dan wol krekt of sliept se, mar sliepe, dat slagget har hielendal net. Want ast lilk bist, kínst net sliepe. En Jildau is noch hieltyd lilk. En: klearwekker. Foarsichtich glydt se út har bêd om by de wasktafel wat wetter te drinken.
It wetter is kâld, mar yn elts gefal net bedoarn, lykas it wetter op dy seeskippen dêr’t Sipke it oer hie. Want ast bedoarn wetter dronken hiest, dan koest dea gean en in seemansgrêf krije. Wat soe dat wêze, in seemansgrêf?
Se hat gjin idee. Moarn mar even oan Sipke freegje. Dy wiisnoas sit al yn groep 7 en wit alles. Dat seit er teminsten.

As heit en mem op bêd gean, is Jildau noch wekker. Se docht gau har holle ûnder de tekkens as heit en mem noch even by har sjogge.

En dan, even letter, fielt Jildau ynienen har búk. Dy docht wat sear. Soe dat miskien fan dat kâlde wetter komme dat se dronken hat?
Of soe se … hoe neamde Sipke dat ek al wer? Skuorbúk. Soe se miskien skuorbúk hawwe? Want ast gjin griente ytst en ek gjin fitaminen, dan krijst skuorbúk.
Ja, dat sei Sipke ommers.
Jildau tinkt nei. Se hat hjoed hielendal gjin griente hân. En dus ek gjin fitaminen. Want de apel, dy’t mem har meijûn hie foar skoalle, dy hat se net opiten. En dy fan juster ek net. Doe hie se ommers fan Saskia in sjerpwafel krigen.

Skuorbúk. Hoe soe dat fiele? En hoe kinst sjen ofst dat hast? Soenen der dan samar skuorren yn dyn búk komme?
Jildau knipt har bêdlampke oan en skoot de tekkens oan ’e kant. Mei triljende hannen knopet se har piamajaske los. Der is gjin skuor te sjen, mar pine yn ’e búk hat se noch wol. Miskien is dat wol it begjin. Miskien hat sy ek pech en komt dy skuorbúk aanst.

Hiel hoeden skoot Jildau har bêd út en docht de sliepkeamerdoar iepen. It is hielendal stil yn ’e hûs, se sliepe allegear.
Op har teannen slûpt se nei ûnderen en giet nei de keuken. Foar de kuolkast bliuwt se stean. Har hannen trilje at se de kuolkastdoar iepen docht.
Yn hokker griente soenen de measte fitaminen sitte? Jildau wit it net.
Dan hellet se in tomaat út ’e kuolkast en besjocht him fan alle kanten. It griene stâltsje mei it stjêrke sit der noch oan.
Se docht de eagen ticht en nimt dan in grutte hap. It is net allinnich tomaat. Se fielt dat se ek it stâltsje yn ’e mûle hat en allegear lytse pitsjes. Mar se spuit it net út,
want dêr sille ek wol fitaminen yn sitte.

Der leit fierder noch in komkommer yn de kuolkast. Jildau lûkt it plestik derôf en nimt in pear grutte happen. Mei skyl en al, want dêr sitte miskien ek wol fitaminen yn.
Yn de grientebak ûnderyn de kuolkast sjocht se noch mear griente lizzen.
Jildau hellet der in plestik pûde mei spinaazje út en skuort him iepen.
Even moat se slokke, mar dan proppet se har hiele mûle fol. It fielt wol raar om sa op dy drûge blêden te kôgjen, mar se fynt it net fiis.
Dan sjocht se boppe yn ’e kuolkast in glêzen bakje stean mei in stikje sulverpapier der oerhinne.
Jildau pakt it derút en sjocht deryn. It is it oerbleaune restje fan de koalraap fan dizze jûn. Se rûkt der even oan. It rûkt no net mear nei gers, of nei modder.
Se suchtet en docht dan de eagen ticht. Mei har hân skept se it klikje koalraap derút en proppet it yn ien kear yn ’e mûle. Se kokhalzet al wat, mar dan slokt se it sa troch.
Krekt as se noch in hap nimme sil, giet it ljocht yn ’e keuken oan. It is mem.
Dy seit neat, mar giet neist Jildau op ’e kâlde keukenflier sitten. Sûnder fierder wat te sizzen slacht mem har earm om Jildau hinne.
‘Ik hie sa’n pine yn ’e búk,’ flústeret Jildau. Har stim trillet en se fielt dat der samar triennen oer har wangen rinne. ‘Wat tinkt mem, soe ik skuorbúk ha?’
Mem sjocht har oan en laket even.
‘Do skuorbúk? Tinkst dat? Wolnee, leave skat! Tuerlik net!’
‘Mar ik haw wol pine yn ’e búk,’ flústeret Jildau, ‘en dêr begjint dat mei.’
‘Miskien hast pine yn ’e búk fan al dy griente dy’tst opiten hast,’ seit mem sacht en faget foarsichtich de triennen fan Jildau har wangen.
‘Sil ik dy no mar wer op bêd bringe?’
Jildau knikt en tegearre gean se nei boppen. Mem stoppet Jildau lekker ûnder en leit har knuffels neist har holle op it kessen.
‘Is mem no net lilk mear?’ freget Jildau.
Mem skodhollet. ‘Nee hear,’ seit se en se hellet in bledsje spinaazje út it hier fan Jildau.
‘En heit dan? Is dy noch lilk?’ flústeret Jildau.
Mem skoddet wer de holle. ‘Nee hear,’ seit se, ‘heit woe noch even by dy sjen, mar doe leisto al te sliepen.’
Se laket even en dan flústeret se: ‘Heit woe even tsjin dy sizze dat hy dy koalraap ek net lekker fûn. Hy hat der sels ek neat fan iten …’
‘Echt wier?’ freget Jildau. ‘Fûn hy it ek net lekker?’
Se laket even, mar dan giet se ynienen oerein en pakt de hân fan mem beet.
‘Mem … haw ik echt gjin skuorbúk?’ flústeret se.
‘Nee famke! Wier net!’ seit mem.
‘En kin dat fannacht ek net mear komme?’
‘Nee, gjin sprake fan!’ seit mem.
‘Dan haw ik dus écht gelok hân,’ seit Jildau en se giet wer lizzen.
‘No, we moatte it allegear mar gau ferjitte,’ seit mem, ‘en do moatst dy no deljaan, Jildau. Moarnier moatst wer nei skoalle ta en dan binne wy dy koalraap wer fergetten, ôfpraat? Fergetten griente hjit dat ommers …’

Vergeten groente (8+)

‘Getver … Dit vind ik dus écht goor!’
Jildau trekt een vies gezicht en schudt even heel wild met haar hoofd. Dan buigt ze zich een stukje voorover en pulkt met haar vork in de gele groente die op haar bord ligt. ‘Dit smaakt naar gras. Of naar modder. En het stinkt nog ook! Bah! Ik eet dit écht niet, hoor!’
‘Doe niet zo overdreven, Jildau,’ zegt papa, ‘dat hoort niet. Je hebt het wel over eten.’
‘Ik noem dit geen eten,’ zegt Jildau, ‘dit lijkt meer op varkensvoer.’
‘Nou, ik vind koolraap wel lekker,’ zegt Sipke. ‘En mama zegt dat het heel gezond is en dat het boordevol vitamines zit.’
Jildau kijkt haar broer aan. Lekker? Meen hij dat nou? Of maakt hij een grapje? ‘Vind jij dit lekker, Sipke?’ vraagt ze.
Sipke knikt. ‘Ja, hoor. Een mens heeft nou eenmaal vitamines nodig en die zitten hierin. En als je maar genoeg vitamines eet, dan krijg je ook geen scheurbuik!’
‘Scheurbuik?’ Jildau kijkt Sipke verbaasd aan. ‘Wat is dat nou weer?’
Sipke, die net een hap heeft genomen van zijn koolraap, doet demonstratief zijn mond een stukje open en wijst ernaar met zijn vork.
‘Hier! Allemaal vitamines!’ murmelt hij met volle mond. ‘Zie je ze wel?’
Jildau knijpt haar ogen dicht en trekt weer een vies gezicht.
‘Dat hebben wij op school gehad,’ gaat Sipke verder, als hij zijn mond heeft leeggegeten. ‘Juf vertelde dat de mensen op de VOC-schepen vroeger ziek werden en doodgingen omdat ze geen verse groente kregen. En dus ook geen vitamines. Bedorven water, dat kregen ze. Verder niets. Nou, en dan kregen ze dus scheurbuik.’
Daar schrikt Jildau wel een beetje van. ‘Scheurbuik? En ging je dood, als je dat had?’
Sipke knikt. ‘Als je geluk had niet, maar als je pech had wel.’ Hij lacht even. ‘Maar als je doodging, kreeg je wel een zeemansgraf en dat was dan weer een gelukje.’
Mama kijkt verbaast naar Sipke. ‘Een gelukje? Hoe bedoel je?’
Sipke haalt zijn schouders op. ‘Nou, als ik dood was, zou ik liever in de zee liggen, dan onder de modder.’
Als Jildau ‘modder’ hoort, ruikt ze nog eens aan de koolraap op haar bord en kijkt papa aan. ‘Vind jij koolraap lekker, pap?’
Papa is even stil. Dan legt hij zijn vork neer en kijkt Jildau aan.
‘Tja, Jildau, wat zal ik zeggen. Mama heeft haar best gedaan om eens wat anders te maken. En vandaag is dat dus koolraap geworden. Ik moet eerlijk toegeven dat ik dat ook nog nooit eerder gehad heb.’
‘Dat is geen antwoord op haar vraag, Fokko,’ lacht mama. ‘Vind je het lekker? Dat vraagt Jildau.’
Ze kijkt papa aan, maar die zeg niets. Hij kijkt naar de koolraap op zijn eigen bord, waar hij nog geen hap van genomen heeft.
‘Dan weet ik wel genoeg,’ zegt mama. ‘Weet je, ik dacht: laat ik eens wat anders op tafel zetten dan sla, worteltjes of spinazie.’
Met een opscheplepel haalt ze een hapje koolraap uit de pan en houdt het omhoog. ‘Dit noemen ze tegenwoordig een vergeten groente. En Sipke heeft gelijk, het zit boordevol vitamines. Vroeger werd dit veel gegeten. Mijn opa en oma aten het ook vaak. Die vonden het heerlijk.’
Jildau slaat haar armen over elkaar en kijkt mama boos aan.
‘Ik eet het in ieder geval niet! En ik hoef ook geen vitamines. Die vind ik ook vies!’
Dan slaat se plotseling hard met haar vuist op de rand van haar bord. Met een boog vliegt een kwak koolraap door de lucht en ploft op de vloer.
‘Zo is het wel genoeg geweest, Jildau,’ zegt papa kalm. ‘Nu ben ik er klaar mee en mama ook, denk ik. Ga maar naar boven, naar je kamer.’
‘Maar ik wil nog wel yoghurt hebben,’ zegt Jildau.
‘Nee, dat doen we vandaag niet. Ik zei, het is genoeg zo! Naar boven, jij! En rap een beetje!’
Jildau kijkt naar papa. Die is kwaad, dat kun je wel zien.
Ze kijkt even heel boos terug en stapt dan driftig weg. Met een klap trekt ze de deur achter zich dicht en ze stampt extra hard op de trap.
Papa is kwaad? Nou, zij is nog veel kwader! En dat allemaal door die vieze koolraap.

Als mama een poosje later op haar kamer komt, doet Jildau net of ze slaapt. Ook papa kijkt nog even om het hoekje en vraagt zacht of ze al slaapt. Jildau hoort het wel, maar ze zegt niets. Net goed. Dat is zijn eigen schuld.
Jildau doet dan wel net alsof ze slaapt, maar slapen, dat lukt helemaal niet. Want als je kwaad bent, kun je niet slapen. En Jildau is nog steeds kwaad. En: klaarwakker. Voorzichtig glijdt ze haar bed uit om bij de wastafel wat water te drinken. Het water is koud, maar in ieder geval niet bedorven, zoals het water op die zeeschepen waar Sipke het over had. Want als je bedorven water had gedronken, dan kon je dood gaan en een zeemansgraf krijgen. Wat zou dat zijn, een zeemansgraf?
Ze heeft geen idee. Morgen maar even aan Sipke vragen. Die wijsneus zit al in groep 7 en weet alles. Dat zegt hij tenminste.

Als papa en mama naar bed gaan, is Jildau nog wakker. Ze stopt vlug haar hoofd onder de dekens als papa en mama nog even bij haar kijken.
En dan, even later, voelt Jildau plotseling haar buik. Die doet een beetje pijn. Zou dat misschien van het koude water komen, dat ze heeft gedronken?
Of zou ze … hoe noemde Sipke dat ook alweer? Scheurbuik. Zou ze misschien scheurbuik hebben? Want als je geen groente eet en ook geen vitamines, dan krijg je scheurbuik. Ja, dat zei Sipke immers.
Jildau denkt na. Ze heeft vandaag helemaal geen groente gehad. En dus ook geen vitamines. Want de appel die mama haar had meegegeven naar school, die heeft ze niet opgegeten. En die van gister ook niet. Toen had ze immers een stroopwafel gekregen van Saskia.

Scheurbuik. Hoe zou dat voelen? En hoe kun je zien dat je dat hebt? Zouden er dan zomaar scheuren in je buik komen?
Jildau knipt haar bedlampje aan en schuift haar dekens aan de kant. Met trillende handen knoopt ze haar pyjamajasje los. Er is geen scheur te bekennen, maar buikpijn heeft ze nog wel. Misschien is dat wel het begin. Misschien heeft zij ook pech en komt die scheurbuik straks.

Heel voorzichtig schuift Jildau haar bed uit en doet de deur van haar slaapkamer open. Het is helemaal stil in huis, ze slapen allemaal.
Op haar tenen sluipt ze naar beneden en gaat naar de keuken. Voor de koelkast blijft ze staan. Haar handen trillen als ze de koelkastdeur opendoet.
In welke groente zouden de meeste vitamines zitten? Jildau weet het niet.
Dan haalt ze een tomaat uit de koelkast en bekijkt hem van alle kanten. Het groene steeltje met het sterretje zit er nog aan.
Ze doet haar ogen dicht en neemt dan een grote hap. Het is niet alleen tomaat. Ze voelt dat ze ook het steeltje in haar mond heeft en allemaal kleine pitjes. Maar ze spuugt het niet uit, want daar zullen ook wel vitamines in zitten.
Er ligt ook nog een komkommer in de koelkast. Jildau trekt het plastic eraf en neemt een paar grote happen. Met schil en al, want daar zitten misschien ook wel vitamines in.
In de groentebak onderin de koelkast ziet ze nog meer groente liggen.
Jildau haalt de plastic zak met spinazie eruit en scheurt die open.
Ze moet even slikken, maar dan propt ze haar hele mond vol. Het voelt wel raar om zo op die droge bladeren te kauwen, maar ze vindt het niet vies.
Dan ziet ze boven in de koelkast een glazen bakje staan met een stukje aluminiumfolie eroverheen.
Jildau pakt het eruit en kijkt erin. Het is het overgebleven restje van de koolraap van vanavond. Ze ruikt er even aan. Het ruikt nu niet meer naar gras, of naar modder.
Ze zucht en doet dan haar ogen dicht. Met haar hand schept ze het kliekje koolraap eruit en propt het in een keer in haar mond. Ze kokhalst wel een beetje, maar dan slikt ze het zo door. Net als ze nog een hap wil nemen, gaat het licht in de keuken aan. Het is mama.
Die zegt niks, maar gaat naast Jildau op de koude keukenvloer zitten. Zonder verder wat te zeggen slaat mama haar arm om Jildau heen.
‘Ik had zo’n buikpijn,’ fluistert Jildau. Haar stem trilt en ze voelt dat er zomaar tranen over haar wangen lopen. ‘Wat denk jij, mama, zou ik scheurbuik hebben?’
Mama kijkt haar aan en lacht even.
‘Jij, scheurbuik? Denk je dat? Welnee, lieverd! Natuurlijk niet!’
‘Maar ik heb wel buikpijn,’ fluistert Jildau, ‘en daar begint het mee.’
‘Misschien heb je buikpijn van al die groente die je opgegeten hebt,’ zegt mama zacht en veegt voorzichtig de tranen van Jildau’s wangen.
‘Zal ik je nu maar weer naar bed brengen?’
Jildau knikt en samen gaan ze naar boven. Mama stopt Jildau lekker in en legt haar knuffels naast haar hoofd op het kussen.
‘Ben je niet meer boos, mama?’ vraagt Jildau.
Mama schudt haar hoofd. ‘Nee, hoor,’ zegt ze, en ze haalt een blaadje spinazie uit Jildau’s haar.
‘En papa dan? Is die nog boos?’ fluistert Jildau.
Mama schudt haar hoofd nog eens. ‘Nee, hoor,’ zegt ze, ‘papa wilde nog even bij je kijken, maar toen lag je al te slapen.
Ze lacht even en dan fluistert ze: ‘Papa wilde even tegen je zeggen dat hij die koolraap ook niet lekker vond. Hij heeft er zelf ook niets van gegeten …’
‘Echt waar?’ vraagt Jildau. ‘Vond hij het ook niet lekker?’
Ze lacht even, maar dan gaat ze ineens rechtop zitten en pakt mama’s hand vast.
‘Mama … heb ik echt geen scheurbuik?’ fluistert ze.
‘Nee, lieverd! Echt niet!’ zegt mama.
‘En kan dat vannacht ook niet meer komen?’
‘Nee, geen sprake van!’ zegt mama.
‘Dan heb ik dus echt geluk gehad,’ zegt Jildau en ze gaat weer liggen.
‘Nou, we moeten het allemaal maar vlug vergeten,’ zegt mama, ‘en jij moet nu gaan slapen, Jildau. Morgenochtend moet je weer naar school en dan zijn we die koolraap weer vergeten, afgesproken? Vergeten groente, heet het immers …’

Forgotten vegetables (8+)

‘Yuck… This is so gross!’
Jildau pulls a disgusted face and shakes her head wildly for a moment. Then she bends forward a little and picks with her fork at the yellow vegetable on her plate. ‘This tastes of grass. Or mud. What’s more, it stinks! Bah! No way am I eating this!’
‘Stop exaggerating, Jildau,’ says Dad, ‘that’s rude. This is food we’re talking about.’
‘I don’t call this food,’ says Jildau, ‘this looks more like pigswill.’
‘Well, I think swede is delicious,’ says Sipke. ‘And Mum says it’s really healthy and packed full of vitamins.’
Jildau looks at her brother. Delicious? Does he mean that? Or is he joking? ‘You think this is delicious, Sipke?’ she asks.
Sipke nods. ‘Yeah, I do. A person needs vitamins and this contains them. And if you eat enough vitamins, they’ll stop you getting scurvy too!’
‘Scurvy?’ Jildau looks at Sipke in surprise. ‘What’s that?’
Sipke, who has just taken a bite of his swede, demonstratively opens his mouth some way and points inside with his fork.
‘Here! All vitamins!’ he murmurs with his mouth full. ‘See?’
Jildau closes her eyes tight and pulls another disgusted face.
‘We had it at school,’ Sipke continues, once he’s swallowed his mouthful. ‘Our teacher told us that people on the ships of the Dutch East India Company became ill and died because they didn’t get any fresh vegetables. So no vitamins either. Fetid water, they had that. Nothing else. Well, so then they got scurvy.’
Jildau feels a little scared now. ‘Scurvy? And did you die, if you had that?’
Sipke nods. ‘Not if you were lucky, but if you were unlucky then yes.’ He laughs a moment. ‘But if you died, you were buried at sea and that was a piece of luck.’
Mum looks at Sipke in surprise. ‘A piece of luck? How do you mean?’
Sipke shrugs. ‘Well, if I were dead, I’d rather lie in the sea than under the mud.’
When Jildau hears the word ‘mud’, she smells the swede on her plate again and looks at Dad. ‘Do you like swede, Dad?’
Dad is quiet for a moment. Then he puts down his fork and looks at Jildau.
‘Er, Jildau, what can I say? Mum’s done her best to make us something tasty. And today that was swede. I have to admit I’d never had it before either.’
‘That’s not an answer to her question, Fokko,’ Mum laughs. ‘Do you like it? That’s what Jildau is asking.’
She looks at Dad, but says nothing. He looks at the swede on his own plate, of which he hasn’t yet taken a single bite.
‘Enough said then,’ says Mum. ‘You know, I thought: why don’t I serve something different from lettuce, carrots or spinach for a change.’
With a serving spoon she takes a bite of swede from the pan and holds it up. ‘This is what they call a forgotten vegetable these days. And Sipke’s right, it’s packed with vitamins. This used to be eaten a great deal. My granddad and granny ate it frequently. They loved it.’
Jildau crosses her arms and looks at Mum crossly.
‘Well I’m not eating it in any case! And I don’t need any vitamins. I think they’re disgusting too!’
Then she suddenly bangs the edge of her plate hard with her fist. A lump of swede flies through the air and splats onto the floor.
‘That’s enough, Jildau,’ says Dad calmly. ‘I’m done with this and I think Mum is too. Go upstairs, to your room.’
‘But I still want yoghurt,’ says Jildau.
‘No, we’re not doing that today. I said that’s enough! Upstairs with you! And quick!’
Jildau looks at Dad. He’s angry, you can see that.
She looks back angrily for a moment, then stomps away. She slams the door behind her and stamps extra hard on the stairs.
Dad’s angry? Well, she’s far angrier! And all that for that disgusting swede.

When Mum comes to her room a little while later, Jildau pretends to be asleep. Dad also peeks in and asks softly if she’s already sleeping. Jildau hears, but she doesn’t say anything. Serve him right. It’s his own fault.
Jildau might be pretending to sleep, but actual sleep doesn’t come at all. Because if you’re angry, you can’t sleep. And Jildau is still angry. And wide awake. Cautiously she slips out of bed to drink some water at the basin. That water is cold, but at least it’s not fetid, like the water on the ships Sipke was talking about. Because if you’d drunk fetid water, you could die and be buried at sea. What would that be like, being buried at sea?
She has no idea. Ask Sipke tomorrow. That know-it-all is already in year 6 and knows everything. So he claims, anyway.

Jildau is still awake when Dad and Mum go to bed. She quickly hides her head under the covers when Dad and Mum look in on her.
And then, a little later, Jildau suddenly feels her stomach. It’s a bit sore. Could that be from the cold water she drank?
Or might she have… what did Sipke call it again? Scurvy. Might she have scurvy? Because if you don’t eat vegetables or vitamins, then you get scurvy. Yes, that’s what Sipke said.
Jildau ponders this. She hasn’t had any vegetables today. So no vitamins either. That apple Mum gave her to take to school, she didn’t eat that either. Nor yesterday’s. After all, yesterday Saskia gave her a syrup waffle.

Scurvy. How would that feel? And how do you know you have it? Could it cause a tummy ache?
Jildau switches on her bedside lamp and pushes her covers aside. Hands trembling, she unbuttons her pyjamas. There’s nothing to see, but her tummy still hurts. Perhaps that’s the beginning. Perhaps she’s unlucky and the scurvy is on its way.

Very carefully Jildau shuffles out of her bed and opens her bedroom door. It’s silent in the house, they’re all asleep.
On her tiptoes she creeps downstairs and enters the kitchen. She stops in front of the fridge. Her hands tremble as she opens the fridge door.
Which vegetable contains the most vitamins? Jildau doesn’t know.
Then she takes a tomato from the fridge and examines it from all sides. The green stem with the little star is still attached.
She closes her eyes and takes a large bite. It’s not just tomato. She can feel that she also has the stem in her mouth and lots of tiny pips. But she doesn’t spit it out, because there will be vitamins in it.
There’s also a cucumber in the fridge. Jildau pulls the plastic off and takes a couple of big bites. Skin and all, because perhaps there are vitamins there too.
In the vegetable drawer at the bottom of the fridge she sees even more vegetables.
Jildau takes out the plastic bag of spinach and tears it open.
She pauses to swallow first, but then she stuffs her mouth full of it. It feels a bit strange, chewing on those dry leaves like that, but it’s not disgusting.
Then she sees a glass bowl higher up in the fridge with a piece of aluminium foil over it.
Jildau takes it out and looks inside. It’s the leftovers of this evening’s swede. She sniffs it. It doesn’t smell of grass anymore, or of mud.
She sighs and closes her eyes. With her hand she scoops some leftover swede out and stuffs it into her mouth in one go. She wretches a little, but then swallows it down. Just as she’s about to take another bite, the light goes on in the kitchen. It’s Mum.
She doesn’t say anything, but sits down next to Jildau on the kitchen floor. Without saying anything more, Mum puts her arm around Jildau.
‘I had such a tummy ache,’ Jildau whispers. Her voice trembles and she suddenly feels tears running down her cheeks. ‘What do you think, Mum, could I have scurvy?’
Mum looks at her and laughs.
‘You, scurvy? Is that what you think? No, darling! Of course not!’
‘But I do have a tummy ache,’ Jildau whispers, ‘and that’s how it starts.’
‘Perhaps you have a tummy ache from all those vegetables you’ve eaten,’ says Mum softly, carefully wiping the tears from Jildau’s cheeks.
‘Shall I take you back to bed now?’
Jildau nods and together they go upstairs. Mum tucks Jildau in nice and cosy and puts her cuddly toys beside her head on the pillow.
‘Are you still cross, Mum?’ asks Jildau.
Mum shakes her head. ‘No,’ she says, and she pulls a spinach leaf out of Jildau’s hair.
‘What about Dad? Is he still cross?’ whispers Jildau.
Mum shakes her head again. ‘No,’ she says, ‘Dad wanted to look in on you but you were already asleep.’
She laughs and then whispers: ‘Dad wanted to come and tell you he didn’t like that swede either. He didn’t eat any of his either…’
‘Really?’ asks Jildau. ‘Didn’t he like it either?’
She laughs for a moment, but then she sits upright and grabs Mum’s hand.
‘Mum… do I really not have scurvy?’ she whispers.
‘No, darling! You really don’t!’ says Mum.
‘Could it still come on in the night?’
‘No, absolutely not!’ says Mum.
‘Then I’ve been really lucky,’ says Jildau and she lies down again.
‘Well, we should all forget the whole thing as quick as we can,’ says Mum, ‘and you need to go to sleep now, Jildau. You have school tomorrow morning and then we’ll have forgotten about that swede, okay? They are called forgotten vegetables after all…’

Parkeare yn it paradys
fan Sietse de Vries

Parkeren in het paradijs
fan Sietse de Vries

Parkeare yn it paradys
fan Sietse de Vries

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem
Parkeare yn it paradys

Doe’t wy de lêste bocht fan de stream útfearen en tusken de oerhingjende tûken fan in treurwylch troch, sicht op de âlde filla krigen, wie it Patrick dy’t rôp: ‘It liket it paradys wol.’ Patrick wie mei Johnny, Ralf, Tiffany, Berber en Grace útkeazen as dielnimmer oan de Reis nei it Paradys. Hy begriep, sa like it, as earste wêr’t it ús yn essinsje om te dwaan wie.
Reis nei it Paradys wie oars as de measte opfiedkundige útsjes fan Stichting De Takomst. Gewoanwei stiet by jongereinprojekten it probleem sintraal: dielnimmers komme út in sosjaal swak fermidden, binne mishannele, seksueel misbrûkt, hawwe in rêchsekje mei ADHD, PDD-NOS of in oare ôfkoarting, en as it tsjinwierret binne en hawwe se alles tagelyk. Doelstelling fan de helpferliening is sokken safier krije dat se net al te jong gewelddiedich wurde, oan ’e drugs reitsje of oare kriminele paden ynslaan.
Wat de dielnimmers oan Reis nei it Paradys mienskiplik hiene, wie dat se oant no ta altyd út hannen fan De Takomst en oare helpferlieners bleaun wiene. En dat se allegear njoggentjin of tweintich jier wiene. It iennichste dat wy as begelieders fan te foaren wisten, wie it slachte – de helte jonges, de helte famkes – mar ek dêr wiene wy mei it erkennen fan in hieltyd gruttere genderdiversiteit net wis fan. Oft heit boufakker wie of musikus, mem skjinmakker of heechlearaar, wy wisten fan neat. Yn ’e praktyk in frijwat oerstallige geheimsinnichdoggerij, safolle tiid giet der meast net oerhinne ear’t de dielnimmers oan sokke projekten it ien en oar priis jouwe oer harren sosjale eftergrûn. In gymnasiast mei akademysk oplate âlden uteret him ornaris oars as in vmbo-learling út in arbeidersfermidden.
Reis nei it Paradys wie der net om de dielnimmers in útwei te bieden út harren problemen, mar om harren útsicht te jaan op in moai, yn it geunstichste gefal, ideaal libben. Yn âlde, earmoediger tiden dreamden minsken fan in libben sûnder materiële soargen en sûnder wurkdagen fan tolve oeren; wat bliuwt der yn rikere, paradyslike tiden foar minsken oer om fan te dreamen? Dat wie it idee.

Filla Riviersicht is oan de ein fan de njoggentjinde iuw boud as bûten foar in famylje dy’t ryk wurden wie mei de hannel yn koloniaal guod. Sûnt de jierren sechstich waard it brûkt om út hûs pleatste bern ûnderdak te jaan, trije jier lyn is it restaurearre en hat it wer de alluere fan in rikeljuswente krigen. It hiem wurdt foar in grut part yn beslach nommen troch in stik bou – prei, blomkoal, andyvje, ierdbeien, der is gjin nee te keap –  en in hôf mei apel-, parre-, prûme- en kersebeammen. Ek is der in kas mei komkommers, paprika’s, tomaten en druven. Oait moat it hiem de bewenners fan Riviersicht foarsjoen hawwe fan hast al it iten en drinken dêr’t se ferlet fan hiene.

Ralf stapte as earste de wâl op. Hy makke it foarste tou fêst oan in apelbeam, by it oereinkommen stjitte er de holle tsjin in leechhingjende apel. Hy luts de apel fan ’e tûke, naam in hap en smiet him fuortendaliks sa fier as er koe it wetter yn.
‘Meist him wol opite. It is gjin ferbeane frucht.’
‘Hy is is hartstikke soer.’
Rillegau soe bliken dwaan dat Ralf net de iennichste wie by wa’t it wurd ‘paradys’ oare assosjaasjes oprôp as by my, harren begelieder.

Under de tee ferdielden wy de taken. Johnny en Tiffany soene yn ’e tún op syk nei jirpels en griente, Patrick en Grace soene dêr in miel iten fan siede, Berber en Ralf, soene nei ôfrin kofjesette en ôfwaskje.
It wie Patrick, deselde dy’t filla Riviersicht ‘it paradys’ neamd hie, dy’t it earste hoekje fan it troch De Takomst boetsearre ideaalbyld bikke. Yn ôfwachting fan de jirpels en griente fan Johnny en Tiffany, blêde er in pear minuten yn in krante op de grutte tafel fan de wenkeamer, die er mei Grace in slach troch it hôf en gie er neist my op ’e túnbank foar de serre sitten. ‘Wannear krij ik myn mobyl werom? Ik ferfeel my dea.’
Geduldich lei ik him út dat se fjouwer wike sûnder mobyltsje moasten en dat er dêr sels mei ynstimd hie. ‘O ja, dat is ek sa.’
Hy gie oerein, rûn in pear meter nei foaren en draaide him om. Mei de earmen heech en wiid út elkoar, as rôp er alle goaden yn ’e himel oan, spriek er plechtich: ‘Hjir begjint it paradys.’ Dêrnei liet er de earmen sakje. Suver saaklik heakke er der oan ta: ‘En wy moatte it sels ôfmeitsje.’
Patrick joech him op ’e leuning fan de túnbank del en sei: ‘As ik it goed begrepen ha, is it oan ús om út te finen wat der noch oan dit rikeljusplak ûntbrekt om der in paradys fan te meitsjen. En dêr binne wy folslein eigen baas yn.’’
Ik knikte. ‘Dat is wêr’t it yn dit eksperimint om giet: sjen hoe moai de wrâld wurdt as seis jonge minsken dy nei eigen goedtinken ynrjochtsje.’
‘As wy it iens binne oer wat wy oanpasse wolle, hoege wy dat earst net my dy te oerlizzen.’
‘Dat is kearn fan it hiele projekt. Jim ha fjouwer wike de tiid om fan dit paradyslike plakje in echt paradys te meitsjen.’
‘Ik haw in geweldich idee,’ sei Patrick. ‘Ik rop de oaren by elkoar om demokratysk ta in beslút te kommen. Hoechst nergens oer yn te sitten, it wurdt hjir hiel moai.’

Hy rûn nei de grientetún foar oerlis, ik gie de hûs yn om oer de fêste telefoan – ik hie myn mobyltsje ek ynlevere – ferslach út te bringen oan kollega Afke fan De Takomst.
Twa oeren letter hearde ik in auto it hiem opriden. It wie it lêste dat ik ferwachte hie, want de ferfiermiddels dêr’t wy ús fjouwer wike mei rêde soene wiene sân fytsen en de elektryske sloep dêr’t wy mei kaam wiene.
Troch it rút fan de wenkeamer seach ik hoe’t de seis dielnimmers út in âlde BMW rûgelen. Patrick wie, nei’t er earst noch in plom dûnkergrize reek troch de útlit jage hie, de lêste. Doe’t er my foar it rút stean seach, rôp er: ‘Hoe fynst him? Fiif bankjes, gjin jild of wol?’
Wat moast ik? Ik koe wol in ferhaal hâlde oer myn eigen foarstelling fan it paradys en dat âlde, fersmoargjende diselauto’s dêr gjin plak yn hiene, mar dat wie no krekt net de bedoeling fan dit eksperimint. It paradys fan de dielnimmers wie it útgongspunt en dat mocht ik net beynfloedzje.
‘O ja,’ hold Tiffany twa plestyk pûden omheech. ‘Wy ha pizza’s meinaam. Dy griente yn de tún seach der ôfgryslike fris út, mar doe’t ik in krop sla út ’e grûn skuorde, seach ik daliks in grouwe slak. Ik sei tsjin Johnny: “Wy helje pizza’s.” Wy ha foar dy in Campagnola spesjaal meinaam. Of bist gjin fegetariër?’

Nei in ûnrêstige nacht, mei in soad ferkear tusken de manljus- en frouljussliepkeamers, giene fiif fan de seis dielnimmers nei de tún om ûnder lieding fan in pensjonearre túnker te learen hoe moai en befredigjend it wêze kin om jins eigen iten te ferbouwen. Allinne Johnny wie mei de BMW nei it doarp, in pear kilometer fierderop. Hy soe, nei in demokratysk nommen beslút, yn opdracht fan de oaren it ien en oare regelje om de filla noch paradysliker te meitsjen as dy al wie.
Túnker Jabik lei ús it nut fan it dievjen fan de tomaten út, die foar hoe’t it moast en sette ús oan it wurk. Berber lake my ta en sei dat se noait tinke kinnen hie dat se nochris aardichheid oan sok dom wurk krije soe. ‘Neat moaiers as dyn eigen iten ferbouwe.’
‘Spitich datst gjin pizza’s ferbouwe kinst,’ sei Grace in smiet in hantsjefol leaten fan in tomateplant yn in amer.
Ik hie wat sizze wollen oer tomaten as ûnmisber yngrediïnt foar in pizza, mar krekt op dat momint hearde ik in lûd út ’e fierte dat my bekend foarkaam sûnder dat ik it daliks thúsbringe koe. De fiif tomatedievers wisten net hoe gau’t se by de útgong fan de kas komme moasten.
Ik rûn har efternei, ik wie healwei it hôf doe’t ik yn ’e gaten krige wat it lûd dat ik net thús bringe koe feroarsake. In oranje betonauto lege syn giel-grize lading op in stik grûn njonken it hûs. Fjouwer mannen yn oranje overals en Johnny stiene derom hinne, dwaande om it beton te egalisearjen. In stik grûn fan rûchwei tsien by trije meter hiene se mei planken ôfset.
It die my sear oan ’e eagen, dat beton tusken de restaurearre serre en de bêden mei slaad en andyvje, mar neffens de projektregels wie ik ferplichte om elke mooglike ynterpretaasje fan it paradys te respektearjen. Dochs koe ik net neilitte om te freegjen hoe’t al dat beton it paradys tichterby brocht.
Johnny: ‘Moatst dat noch freegje? Nergens op dit hiele hiem kinst fatsoenlik in auto kwyt sûnder yn it paad te stean of yn it gers wei te sakjen.’
‘Mar wêrom sa grut?’ frege ik.
‘Wat tochtst?’ Tiffany glimke suver triomfantlik. ‘Wy wolle allegear in auto. Ast in paradys kreëarje wolst, moatst foarút tinke.’

Twa dagen letter gie ik moarns foar achten de doar al út foar in twadaagse gearkomst fan de stêf fan De Takomst. Ik wie der – om’t se my tasein hiene dat se serieus wurk meitsje soene fan it útbouwen fan it paradys – net gerêst op hoe’t ik filla Riviersicht de oare deis wer oantreffe soe.
Om healwei fiven de oare deis stapte ik nei in frijwat oerstallige konferinsje út ’e trein wei op ’e fyts, in kertier letter ried ik it hiem fan de filla op. Wat ik by it passearen fan de homeiepeallen seach, rekke my hurder as ik foar mooglik hâlden hie. In tredde part fan de grientetún wie ferdwûn ûnder in laach beton en yn twa stikken opdield mei in tennisnet. Patrick en Berber dûbelen tsjin Ralf en Grace. Ralf sloech krekt in bal yn it net doe’t ik ta stilstân kaam. Tiffany rûn op my ta. ‘Hoe fynst it?’ frege se.
Se fernaam dat ik sa hurd net wist wat ik sizze moast. ‘Wy ha der goed oer neitocht, sei se. It is net allinne in tennisbaan, wy kinne ek folleybalje en fuotbalje, race mei modelautootsjes en as wy in feestje hâlde, ha wy genôch parkearromte foar de gasten. Earst koest der allinne griente ferbouwe, dy kinne wy likegoed yn ’e winkel keapje.’

De wyks dêrnei kamen der alle dagen ien of twa auto’s by, de freeds stiene der seis auto’s op it nije parkearplak. Stik foar stik disels fan op syn minst fyftjin jier âld. Se hiene de auto’s betelle fan it jild dat se op Marktplaats foar de fytsen bard hiene.
De sneons dêrnei siet ik jûns om in oere as tsien te krantlêzen doe’t Berber my nei bûten rôp. Noch foardat ik in jas oanlûke koe, hearde ik in lûde knal en waard de keamer fan bûtenôf ferljochte.
‘Kom gau,’ rôp Berber my ta. ‘Hast noch neat mist.’
Op itselde stuit jage Johnny in fjoerpylk de loft yn, dy’t in ein fierder heech yn ’e loft útelkoar spatte yn hûnderten ljochtpuntsjes. Patrick stiek de folgjende oan, dêrnei wie Tiffany oan bar. Mei de holle yn ’e nekke stiene se alle seis sichtber genietsjend nei in útbarsting fan ljocht en kleur te sjen.
Tweintich minuten letter wie de lêste pylk de lucht yngien en praten wy, elk mei in fleske bier foar ús en de swevellucht yn ’e noas, noch wat nei.
‘Wy binne justerjûn, doe’tsto al op bêd leidest, eefkes goed de djipte yngien,’ begûn Berber. ‘Wat fine wy no echt belangryk yn it libben? En: wat fine wy no echt moai om te dwaan?’
Ralf naam it fan har oer. ‘Wy witte ek wol dat wy neat te kleien ha. Ferlike mei leeftydsgenoaten yn earme lannen ha wy it hartstikke goed, mar dêr giet it no net om. Dat wy ha ús gewoan ôffrege: wat hindert ús om it libben te lieden dat wy it leafst wolle? Patrick is gek fan fjoerwurk. Of net Patrick?’
‘It is it moaiste dat der is. It paradys is my foar in plak dêr’st altyd fjoerwurk ôfstekke meist.’
Grace: ‘In eigen tennnisbaan, noait wachtsje oant der in baan frij is, dat is foar my it ultime genot. It paradys.’
Johnny: ‘Ik wol bêst in eintsje ride foar in potsje tennis, mar dan moat der wol genôch parkearromte wêze. As ik earst in ein rinne moatte, hoecht it om my net.’
Berber: ‘Wy binne de twa dagen datsto fuort wiest aardich opsketten, of net? Fjoerwurk, tennisje, parkearromte en geregeld in pizza.’
Se pakte har fleske bier fan it taffeltsje foar har om te toasten. ‘Op it paradys.’

Nei fjouwer wike starte ik de elektromotor foar de weromreis. Goed hûndert meter fierderop seach ik, tusken de oerhingjende tûken fan de treurwilch troch, werom op it paradys. Of op wat, neffens de wurden fan Patrick, it paradys wol like hie. Ik siet as iennichste yn ’e sloep. De oaren wiene earder op ’e dei al ôfset. It nije parkearterrein lei der ferlitten by.

Parkeren in het paradijs

Toen wij de laatste bocht van de rivier uitvoeren en tussen de overhangende takken van een treurwilg door zicht kregen op de oude villa, was het Patrick die riep: ‘Dit lijkt het paradijs wel.’ Patrick was met Johnny, Ralf, Tiffany, Berber en Grace uitgekozen als deelnemer aan de Reis naar het Paradijs. Hij begreep, zo leek het, als eerste waar het ons in essentie om ging.
Reis naar het Paradijs was anders dan de meeste opvoedkundige uitstapjes van Stichting De Toekomst. Doorgaans staat bij jeugdprojecten het probleem centraal: deelnemers kommen uit een sociaal zwak milieu, zijn mishandeld, seksueel misbruikt, hebben een rugzakje met ADHD, PDD-NOS of een andere afkorting, en als het tegenzit zijn en hebben ze alles tegelijk. Doelstelling van de hulpvereniging is om deze kinderen zover te krijgen dat ze niet al te jong gewelddadig worden, aan de drugs raken of andere criminele paden inslaan.
Wat de deelnemers aan de Reis naar het Paradijs met elkaar gemeen hadden, was dat ze tot nog toe altijd uit handen van De Toekomst en andere hulpverleners waren gebleven. En dat ze allemaal negentien of twintig jaar oud waren. Het enige dat wij   als begeleiders vooraf wisten, was het geslacht – de helft jongens, de helft meisjes – maar ook daar waren wij, met het erkennen van een steeds grotere genderdiversiteit – niet zeker van. Of pa nu bouwvakker was of musicus, ma schoonmaakster of hoogleraar, wij hadden geen idee. In de praktijk een tamelijk overbodige geheimzinnigdoenerij, zolang duurt het meestal niet voordat de deelnemers aan dergelijke projecten een en ander prijsgeven over hun sociale achtergrond. Een gymnasiast met academisch opgeleide ouders uit zich doorgaans anders dan een vmbo-leerling uit een arbeidersgezin.
Reis naar het Paradijs was er niet om de deelnemers een uitweg te bieden uit hun problemen, maar om hun uitzicht te geven op een mooi, in het gunstigste geval ideaal, leven. In oude, armoediger tijden droomden mensen van een leven zonder materiële zorgen en zonder werkdagen van twaalf uren; wat blijft er in rijkere, paradijselijke tijden voor mensen over om van te dromen? Dat was het idee.

Villa Rivierzicht is aan het einde van de negentiende eeuw gebouwd als buiten voor een familie die rijk was geworden met de handel in koloniaal goud. Sinds de jaren zestig werd het gebruikt om uit huis geplaatste kinderen onderdak te bieden, drie jaar geleden is het gerestaureerd en heeft het weer de allure gekregen van een rijkeluiswoning. Het erf wordt voor een groot deel in beslag genomen door een moestuin – prei, bloemkool, andijvie, aardbeien, er is geen nee te koop – en een boomgaard met appel-, peren-, pruimen- en kersenbomen. Ook is er een kas met komkommers, paprika’s, tomaten en druiven. Ooit moet het erf de bewoners van Rivierzicht hebben voorzien van nagenoeg al het eten en drinken dat ze nodig hadden.

Ralf stapte als eerste aan wal. Hij maakte het voorste touw vast aan een appelboom, bij het overeind komen stootte hij zijn hoofd tegen een laaghangende appel. Hij trok de appel van de tak, nam een hap en smeet hem meteen zo ver hij kon het water in.
‘Je mag hem wel opeten. Het is geen verboden vrucht.’
‘Dat ding is hartstikke zuur.’
Al gauw zou duidelijk worden dat Ralf niet de enige was bij wie het woord ‘paradijs’ andere associaties opriep dan bij mij, hun begeleider.

Tijdens het theedrinken verdeelden we de taken. Johnny en Tiffany zouden in de tuin op zoek gaan naar aardappelen en groente, Patrick en Grace zouden daar een maaltijd van koken, Berber en Ralf zouden na afloop koffiezetten en de afwas doen.
Het was Patrick, dezelfde die villa Rivierzicht het paradijs genoemd had, die het eerste stukje van het door De Toekomst geboetseerde ideaalbeeld hakte. In afwachting van de aardappelen en de groente van Johnny en Tiffany bladerde hij een paar minuten in een krant die op de grote tafel in de woonkamer lag, maakte met Grace een rondje door de boomgaard en ging naast mij zitten op de tuinbank voor de serre. ‘Wanneer krijg ik mijn mobiel terug? Ik verveel me dood.’
Geduldig legde ik hem uit dat ze het vier weken lang zonder mobieltje moesten stellen en dat hij daar zelf mee had ingestemd. ‘Oh ja, dat is ook zo.’
Hij kwam overeind, liep een paar meter naar voren en draaide zich om. Met zijn armen hoog en wijd gespreid, als riep hij alle goden in de hemel aan, sprak hij plechtig: ‘Hier begint het paradijs.’ Daarmee liet hij zijn armen zakken. Bijna zakelijk voegde hij eraan toe: ‘En we moeten het zelf afmaken.’
Patrick liet zich op de leuning van de tuinbank zakken en zei: ‘Als ik het goed begrepen heb, is het aan ons om te ontdekken wat er nog aan deze rijkeluisplek ontbreekt om er een paradijs van te maken. En daarin zijn wij geheel eigen baas.
Ik knikte. ‘Dat is waar het in dit experiment om gaat: zien hoe mooi de wereld wordt wanneer jonge mensen die naar eigen inzicht inrichten.’
‘Als wij het eens zijn over wat we willen veranderen, hoeven we dat eerst niet met jou te overleggen.’
‘Dat is de kern van het hele project. Jullie hebben vier weken de tijd om van dit paradijselijke plekje echt een paradijs te maken.’
‘Ik heb een geweldig idee,’ zei Patrick. ‘Ik roep de anderen bij elkaar om democratisch tot een besluit te komen. Maak je maar geen zorgen, het wordt hier erg mooi.’

Hij liep naar de groentetuin voor overleg, ik ging het huis in om via de vaste telefoon – ik had mijn mobieltje ook ingeleverd – verslag uit te brengen aan collega Afke van De Toekomst. Twee uur later hoorde ik een auto het erf oprijden. Dat was het laatste wat ik verwacht had, want de vervoermiddelen waar wij ons vier weken lang mee zouden behelpen waren zeven fietsen en de elektrische sloep waarmee we waren gekomen.
Door het raam van de woonkamer zag ik hoe de zes deelnemers uit een oude BMW kwamen gerold. Patrick was, nadat hij eerst nog een pluim donkergrijze rook door de uitlaat had gejaagd, de laatste. Toen hij mij voor het raam zag staan, riep hij: ‘Hoe vind je ’m? Vijf barkies, geen geld toch?’
Wat kon ik doen? Ik kon wel een verhaal afsteken over mijn eigen voorstelling van het paradijs en dat oude, vervuilende dieselauto’s daarin geen plaats hadden, maar dat was nu net de bedoeling van dit experiment. Het paradijs van de deelnemers was het uitgangspunt en dat mocht ik niet beïnvloeden.
‘Oh ja,’ hield Tiffany twee plasticzakken omhoog. ‘We hebben pizza’s meegenomen. Die groente in de tuin zag er waanzinnig fris uit, maar toen ik een krop sla uit de grond trok, zag ik meteen een dikke slak. Ik zei tegen Johnny: “We halen pizza’s.” We hebben voor jou een Campagnola Speciaal meegenomen. Of ben je geen vegetariër?’

Na een onrustige nacht, met een hoop verkeer tussen de heren- en damesslaapkamers, gingen vijf van de zes deelnemers naar de tuin om onder leiding van een gepensioneerde tuinier te leren hoe mooi en bevredigend het kan zijn om je eigen eten te verbouwen. Alleen Johnny was met de BMW naar het dorp, een paar kilometer verderop. Hij zou, in opdracht van de anderen, het een en ander regelen om de villa nog paradijselijker te maken dan die al was. Tuinier Jabik legde ons het nut uit van het dieven van tomaten, deed voor hoe dat moest en zette ons aan het werk. Berber lachte me toe en zei dat ze nooit had gedacht dat ze zulk dom werk nog eens leuk zou gaan vinden. ‘Niks mooiers dan je eigen eten verbouwen.’
‘Jammer dat je geen pizza’s kunt verbouwen,’ zei Grace en mikte een handvol loten van een tomatenplant in een emmer.
Ik had iets willen zeggen over tomaten als onmisbaar ingrediënt voor een pizza, maar net op dat moment hoorde ik een geluid uit de verte dat mij heel bekend voorkwam, zonder dat ik het zo een-twee-drie thuis kon brengen. De vijf tomatendievers wisten niet hoe gauw ze bij de uitgang van de kas moesten komen.
Ik liep hen achterna, ik was halverwege de boomgaard toen ik in de gaten kreeg wat het geluid dat ik niet kon thuisbrengen veroorzaakte. Een oranje betonauto leegde zijn geel-grijze lading op een stuk grond naast het huis. Vier mannen in oranje overalls en Johnny stonden eromheen, druk bezig het beton te egaliseren. Het stuk grond van grofweg tien bij drie meter hadden ze met planken afgezet.
Het deed pijn aan mijn ogen, dat beton tussen de gerestaureerde serre en de bedden met sla en andijvie, maar volgens de projectregels was ik verplicht om iedere mogelijke interpretatie van het paradijs te respecteren. Toch kon ik het niet nalaten om te vragen hoe al dat beton het paradijs dichterbij bracht.
Johnny: ‘Moet je dat nog vragen? Je kunt op dit hele erf nergens met goed fatsoen een auto kwijt zonder dat hij in de weg staat of wegzakt in het gras.’
‘Maar waarom zo groot?’ vroeg ik.
‘Wat denk je?’ Tiffany glimlachte bijna triomfantelijk. ‘Wij willen allemaal een auto. Als je een paradijs wilt creëren, moet je vooruitdenken.’

Twee dagen later ging ik ’s ochtends al voor achten de deur uit voor een tweedaagse vergadering van de staf van De Toekomst. Ik was er – omdat ze mij beloofd hadden serieus werk te zullen maken van het uitbouwen van het paradijs – niet gerust op hoe ik villa Rivierzicht bij terugkomst zou aantreffen.
Om halfvijf de volgende dag stapte ik na een tamelijk overbodige conferentie uit de trein op de fiets, een kwartier later trapte ik het erf van de villa op. Wat ik zag toen ik tussen de grote palen door de oprit op fietste, raakte mij harder dan ik voor mogelijk had gehouden. Een derde deel van de groentetuin was verdwenen onder een laag beton en in twee stukken opgedeeld met een tennisnet. Patrick en Berber dubbelden tegen Ralf en Grace. Ralf sloeg net een bal in het net toen ik tot stilstand kwam. Tiffany liep mij tegemoet. ‘Hoe vind je het?’ vroeg ze.
Ze merkte dat ik zo gauw niet wist wat ik moest zeggen. ‘Wij hebben er goed over nagedacht,’ zei ze. Het is niet alleen een tennisbaan, we kunnen ook volleyballen en voetballen, racen met modelautootjes en als we een feestje houden, hebben we genoeg parkeerruimte voor de gasten. Eerst kon je hier alleen groente verbouwen, dat kun je net zo goed in de winkel kopen.

De week daarna kwamen er elke dag één of twee auto’s bij, op vrijdag stonden er zes auto’s op de nieuwe parkeerplaats. Stuk voor stuk diesels van op zijn minst vijftien jaar oud. Ze hadden de auto’s betaald van het geld dat ze op Marktplaats gekregen hadden voor de fietsen.
De zaterdag daarna zat ik ’s avonds om een uur of tien de krant te lezen toen Berber mij naar buiten riep. Nog voordat ik een jas had kunnen aantrekken, hoorde ik een luide knal en werd de kamer van buitenaf verlicht.
‘Kom gauw,’ riep Berber naar mij. ‘Je hebt nog niks gemist.’
Op datzelfde moment joeg Johnny een vuurpijl de lucht in, die een eind verder hoog in de lucht uiteenspatte in honderden lichtpuntjes. Patrick stak de volgende aan, daarna was Tiffany aan de beurt. Met het hoofd in de nek stonden ze alle zes zichtbaar genietend te kijken naar een uitbarsting van licht en kleur.
Twintig minuten later was de laatste pijl de lucht ingegaan en praatten wij, ieder met een flesje bier voor ons en de zwavellucht in de neus, nog wat na.
‘Wij zijn gisteravond, toen jij al naar bed was, even flink de diepte ingegaan,’ begon Berber. ‘Wat vinden wij nou echt belangrijk in het leven? En: wat vinden wij nou echt leuk om te doen?’
Ralf nam het van haar over. ‘Wij weten ook wel dat we niets te klagen hebben. Vergeleken met leeftijdsgenoten in arme landen hebben wij het hartstikke goed, maar daar gaat het nu niet om. Daarom hebben wij ons gewoon afgevraagd: wat houdt ons tegen om het leven te leiden zoals wij dat het liefst willen? Patrick is dol op vuurwerk. Of niet, Patrick?’
‘Dat is het mooiste wat er is. Het paradijs is voor mij een plek waar je altijd vuurwerk mag afsteken.’
Grace: ‘Een eigen tennisbaan, nooit wachten tot er een baan vrij is, dat is voor mij het ultieme genot. Het paradijs.’
Johnny: ‘Ik wil best een stukje rijden voor een potje tennis, maar dan moet er wel genoeg parkeerruimte zijn. Als ik eerst een eind moet lopen, hoeft het voor mij niet.’
Berber: ‘Wij zijn in die twee dagen dat jij weg was aardig opgeschoten, toch? Vuurwerk, tennissen, parkeerruimte en een pizza op z’n tijd.’
Ze pakte haar flesje bier van het tafeltje voor haar om te toasten. ‘Op het paradijs.’

Na vier weken startte ik de elektromotor voor de terugreis. Zo’n honderd meter verderop keek ik, tussen de overhangende takken van de treurwilg door, terug op het paradijs. Of op wat, volgens Patrick, het paradijs geleken had. Ik zat als enige in de sloep. De anderen waren eerder die dag al vertrokken. Het nieuwe parkeerterrein lag er verlaten bij.

Parkeare yn it paradys

As we rounded the last curve in the river and caught a glimpse of the old villa through the overhanging branches of a weeping willow, it was Patrick who called out: ‘This place is like paradise.’ Patrick, along with Johnny, Ralf, Tiffany, Berber and Grace, had been selected as a participant in the Journey to Paradise. He was the first, or so it seemed, to understand the essence of what we hoped to achieve.
Journey to Paradise was different from most of the Future Foundation’s educational trips. Usually, in youth projects, the focus is on the problem: participants come from a socially disadvantaged background, have been physically and/or sexually abused, have a history of ADHD, PDD-NOS or some other acronym, and if they’re unlucky, all of these at the same time. The aim of the foundation is to get these children to a point where they don’t become violent at a young age or start taking drugs or embark upon other criminal paths.
What all the participants in the Journey to Paradise had in common was that until then they had always stayed out of the clutches of the Future Foundation and other care providers. And that they were all nineteen or twenty years old. The only thing we supervisors knew in advance was their gender – half of them boys, half girls – but, with the recognition of increasing gender diversity, we weren’t even sure about that. We had no idea if Dad was a builder or a musician, or if Mum was a cleaning lady or a professor. In practice, this secrecy was somewhat superfluous. It doesn’t usually take that long for the participants in such projects to start revealing this and that about their social background. A grammar-school student with university-educated parents generally expresses himself differently from a working-class student at a vocational college.
Journey to Paradise was not there to offer participants a way out of their problems but to give them a prospect of a beautiful life, in the best-case scenario even an ideal one. In older, more impoverished times, people dreamed of a life without material worries and without twelve-hour working days; in richer, more paradisiacal times, what is left for people to dream of? That was the idea.

Villa Rivierzicht was built in the late eighteenth century as a country retreat for a family who had become rich through trading in colonial gold. Since the 1960s, it had been used to house children who had been removed from their homes; three years ago it was restored and once again has all the charm of a rich person’s mansion. Most of the land is occupied by a vegetable garden – leeks, cauliflower, endive, strawberries, you name it – and an orchard with apple, pear, plum and cherry trees. There’s also a greenhouse with cucumbers, peppers, tomatoes and grapes. Once upon a time, the garden must have supplied the residents of Rivierzicht with practically all the food and drink they needed.

Ralf was the first to step ashore. He tied the front rope to an apple tree. As he stood up, he bumped his head on a low-hanging apple. He pulled the apple from the branch, took a bite and immediately threw it as far as he could into the water.
‘You’re allowed to eat it. It’s not forbidden fruit.’
‘That thing was totally sour.’
It would soon become clear that Ralf was not the only one for whom the word ‘paradise’ had different associations than it did for me, their supervisor.

As we drank tea, we divided up the jobs. Johnny and Tiffany would look for potatoes and vegetables in the garden, Patrick and Grace would use them to cook a meal, Berber and Ralf would make coffee afterwards and do the washing-up.
It was Patrick, the same one who had called Villa Rivierzicht paradise, who chipped off the first piece of the idealised image created by the Future Foundation. While waiting for Johnny and Tiffany’s vegetables, he spent a few minutes leafing through a newspaper that lay open on the big table in the living room, went for a walk around the orchard with Grace and then sat down beside me on the bench in front of the greenhouse. ‘When can I have my phone back? I’m bored to death.’
Patiently, I explained to him that they were going to have to do without their mobiles for four weeks and that he had agreed to that arrangement himself. ‘Oh yeah, you’re right.’
He stood up, walked a few metres and turned around. With his arms outspread, high and wide, as if invoking all the gods in heaven, he spoke solemnly: ‘This is where paradise begins.’ Then he lowered his arms. In a matter-of-fact tone, he added: ‘And we have to finish it ourselves.’
Patrick dropped down onto the arm of the bench and said, ‘So, if I’ve understood this correctly, it’s up to us to find out what’s missing from this rich people’s place to make it a paradise. And we are completely in charge.’
I nodded. ‘That’s what this experiment is all about: to see how beautiful the world can become when young people are free to organise it as they see fit.’
‘And if we agree about what we want to change, we don’t have to discuss it with you first.’
‘That’s the core of the whole project. You have four weeks to make this heavenly place an actual paradise.’
‘I’ve got a cool idea,’ Patrick said. ‘I’ll call the others together so we can reach a democratic decision. Don’t you worry. This place is going to be really beautiful.’

He headed to the vegetable garden for a discussion, and I went into the house to use the landline – I’d handed in my mobile as well – to report back to Afke, my colleague at the Future Foundation. Two hours later, I heard a car driving up to the house. That was the last thing I was expecting – the vehicles we’d have to get by with for four weeks were seven bikes and the electric boat we’d arrived on.
Through the living-room window, I saw the six participants climbing out of an old BMW. Patrick, after sending a plume of dark-grey smoke out of the exhaust pipe, was the last. When he saw me at the window, he yelled: ‘What do you think of it? Five hundred. Bargain, huh?’
What could I do? I could have launched into a story about my own notion of paradise and said that old, polluting diesel cars had no place there, but that wasn’t the idea behind this experiment at all. The participants’ paradise was key, and I wasn’t allowed to influence things.
‘Oh yes,’ said Tiffany, holding up two plastic bags. ‘We brought pizzas. Those vegetables in the garden looked super fresh, but when I pulled a lettuce out of the soil, there was a big fat slug on it. So, I said to Johnny: “Let’s get pizzas.” We got a Campagnola Special for you. You are a vegetarian, aren’t you?’

After a restless night, with a lot of toing and froing between the ladies’ and the gentlemen’s bedrooms, five of the six participants went to the garden to learn, under the guidance of a retired gardener, how wonderful and rewarding it can be to grow your own food. Johnny had driven the BMW to the village, a few kilometres away. The others had put him in charge of arranging a few things to make the villa even more like paradise than it already was. Jabik the gardener explained to us the value of pruning tomatoes, showed us how to do it and put us to work. Berber smiled at me and said she’d never imagined she’d find such stupid work fun. ‘Nothing better than growing your own food.’
‘Too bad you can’t grow pizzas,’ said Grace, tossing a handful of suckers from a tomato plant into a bucket.
I had been about to say something about tomatoes as an essential ingredient for a pizza, but right at that moment I heard a sound in the distance that sounded very familiar, even though I couldn’t put my finger on it at first. The five tomato pruners couldn’t get to the exit of the greenhouse quickly enough.
I ran after them and was halfway across the orchard when I realised what was making the sound I couldn’t place. An orange concrete truck was emptying its grey load onto a piece of land beside the house. Four men in orange overalls stood around it with Johnny, busily levelling the concrete. They had used planks to block off a piece of ground about ten by three metres.
It hurt my eyes to see that concrete among the restored greenhouse and the beds of lettuce and endive, but according to the rules of the project, I was obliged to accept every possible interpretation of paradise. Still, I couldn’t help but ask how all that concrete brought paradise any closer.
Johnny: ‘You really need to ask? There’s nowhere around here to put a car without it being in the way or sinking into the grass.’
‘But why so big?’ I asked.
‘Why do you think?’ Tiffany smiled almost triumphantly. ‘We all want a car. If you want to create a paradise, you have to think ahead.’

Two days later, I left the house before eight in the morning to go to a two-day staff meeting at the Future Foundation. The participants had promised me that they’d get down to serious work on expanding their paradise, so I was somewhat concerned about the state in which I’d find Villa Rivierzicht on my return.
At half past four the next day, I got off the train after a rather unnecessary meeting and hopped onto my bike, and fifteen minutes later I rode up to the villa. What I saw as I cycled between the gateposts and up the driveway hit me harder than I could have imagined possible. A third of the vegetable garden had vanished under a layer of concrete and been divided in two by a tennis net. Patrick and Berber were playing doubles against Ralf and Grace. Ralf hit a ball into the net as I came to a stop. Tiffany walked towards me. ‘What do you think?’ she asked.
She could see I didn’t quite know how to respond. ‘We thought about it carefully,’ she said. ‘It’s not just a tennis court. We can play volleyball and football too, and race model cars and if we have a party, we’ll have plenty of parking space for the guests. Before, all you could do here was grow vegetables, but you can just as easily buy them from a shop.’

The week after that, one or two more cars came along every day, and by Friday there were six cars in the new carpark – each one of them diesel-powered and at least fifteen years old. They had paid for the cars with the money they’d got for selling their bikes online.
The following Saturday I was reading the newspaper at about ten at night when Berber called me to come out. Before I’d had time to put my coat on, I heard a loud bang, and the room was lit up from outside.
‘Quick,’ Berber shouted to me. ‘You haven’t missed anything yet.’
At that moment, Johnny shot a rocket into the sky, and it exploded into hundreds of points of light high up in the air. Patrick lit the next one, and then it was Tiffany’s turn. With their heads tilted back, the six of them stood visibly enjoying the explosion of light and colour.
Twenty minutes later, the last rocket had been sent up into the sky and we were sitting and talking, each with a bottle of beer in front of us and a sulphurous smell in our noses.
‘Yesterday, after you’d gone to bed, we had a pretty deep conversation,’ began Berber. ‘What do we think is really important in life? And: what do we really enjoy doing?’
Ralf took over. ‘We know we’ve got nothing to complain about. Compared to people of our age in poor countries, we’ve got it good, but that’s not the point. So, we started wondering: what’s preventing us from living our lives as we want to? Patrick loves fireworks. Don’t you, Patrick?’
‘Most beautiful thing in the world. Paradise for me is a place where you can always set off fireworks.’
Grace: ‘A tennis court of my own, never having to wait for it to be free. That’s my ultimate pleasure. That’s paradise.’
Johnny: ‘I’m happy to drive a bit for a game of tennis, but there has to be enough parking space. If I’ve got to walk for ages first, then I can’t be bothered.’
Berber: ‘We made quite a bit of progress in those two days you were away, didn’t we? Fireworks, tennis, parking space and the occasional pizza.’
She picked her bottle of beer up off the table in front of her to make a toast. ‘To paradise.’

When the four weeks were up, I started the electric motor for the return journey. About a hundred metres away, through the overhanging branches of the weeping willow, I looked back at paradise. Or at what, according to Patrick, had seemed like paradise. I was the only one in the boat. The others had left earlier that day. The new carpark was deserted.

It is mar wat motrein
fan Pilar Quintana

Gewoon een beetje motregen
fan Pilar Quintana

It's only a little drizzle
fan Pilar Quintana

Es solo una lloviznita
fan Pilar Quintana

Oerset troch Albertina Soepboer
Oerset troch Jos den Bekker
Oerset troch Lisa Dillman

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
It is mar wat motrein

Doe’t se opstiigden, kûndige de piloat troch de lûdsprekker oan dat it waar op har bestimming, it eilân San Andrés, poerbêst wie mei sinne en in skjinne loft. Maria tocht dat se by de ôfdaling troch it rút hinne in paradys sjen soe fan wite strannen en in turkooisen see dy’t te sjen wienen op de ôfbyldings op Google.
Dochs wie by it lanjen alles griis. De loft, de see, de strannen. Sels de gebouwen en de fegetaasje wienen mat en sûnder glâns. Jose Miguel, dy’t ûnder de flecht oan it lêzen wie op syn iPad, die de holle omheech en seach troch it rútsje.
‘It reint.’
‘It is mar wat motrein,’ sei Maria.
It grutste part fan de reizgers kaam al ûngeduldich oerein, noch foar’t de fleanmasine stil stie. Maria en Jose Miguel stienen yn de rige en moasten in skoft wachtsje. Yn plak fan in tunnel om fan de fleanmasine nei de terminal te kommen, stie der in âlderwetske trep. Sa gau as se út de fleanmasine stapten, fielden se de sâlte en waarme lucht yn har gesicht slaan. Op it oanjûne paad op it platfoarm letter it pripjen fan de motrein.
De rige by kontrôlepost fan de dûane wie sa rommelich dat it wol in kloft minsken by in konsert like. It duorre in ivichheid. Se waarden opwachte troch in grutte frou mei foarse bewegings, dy’t har identiteitsbewizen en toeristekaarten kontrolearre en frege hoe lang as se bliuwe soenen en wêr’t se tahâlde soenen. Se sette der in stimpel op en sûnder fierder wat te sizzen, joech se har de papieren werom. Fan dêrút kamen se yn in smelle romte mei smoarge muorren en twa ratteljende bannen. Har rêchpûden fan itselde model, harres pears en sines oranje, draaiden al yn ’e rûnte. Se krigen se beet en gienen doe yn in oare lange rige stean dy’t einige by de bagaazjeskanner fan de plysje. Dy gie noch stadiger as de foarige.
It wie der grôtfol. Bern draafden, froulju wapperen harsels ta mei de toeristekaarten, manlju switten, jongfolk makke selfies. Der wie gjin airco en de waarmte wie plakkerich. Weagen mei de roken fan bakte hin, seewier en sketen kamen oansetten. By Jose Miguel brutsen by de fleet op ’e lippe trochsichtige drippen swit út as blierren. Maria sei neat tsjin him, net dat er him skjinmeitsje moatst, neat oer hoe waarm, ik bin wanhopich, lokkich hawwe wy tiid genoch foar de ferbining mei Providencia, wannear sil dit oer wêze. Se wappere harsels allinne mar ta mei de toeristekaarten.
Uteinlik kamen se by de bagaazjeskanner. Se hoegden de rêchpûden net iepen te meitsjen. Se gienen troch in gong dy’t einige yn in berch taksisjauffeurs en manlju dy’t har toeristyske tsjinsten oanbeanen. Famke, wêr kin ik jim hinne bringe? Binne jim al teplak? Myn broer, krij dit kaartsje mar, it is sûnder ferplichtings. Maria en Jose Miguel gienen fierder en rûnen doe troch de lofthaven nei de baaljes fan de loftfeartmaatskippijen.
Se gienen yn in nije rige stean, joegen har rêchpûden oer, krigen de ynstapbewizen foar de flecht nei Providencia en sochten doe de wachthal op de twadde ferdjipping. Wer in rige. Wer in bagaazjeskanner. Wer troch de dûane. Jose Miguel syn earmsholten wienen dweiltrochwiet en Maria hie it gefoel as hie se in maraton draafd. Se gienen fierder troch Duty Free en troch de earste wachthallen fol mei minsken, koffers en kabaal. Lokkich wienen der yn har wachthal mar in pear reizgers en de airco draaide op folle toeren, wat in ferroming wie. Se sieten op de earste rige mei stuollen, tsjinoer in grut rút dat útseach op de oare wachthallen. De ruten nei bûten ta sieten oan wjerskanten.
‘As se roomservice hawwe, dan soenen wy wol op de keamer ite kinne,’ sei Maria. ‘Der is in balkon mei útsicht op see.’
‘Asto dat graach wolst.’
‘As se gjin roomservice hawwe, dan geane wy nei it restaurant ta. Dat is hielendal iepen en leit oan see.’
‘Soe it sa wêze kinne dat it waar yn Providencia better is?’
De motrein wie der net mei opholden. Ut de ruten oan de sydkant koest de wiete fleanmasines op it platfoarm sjen, it skaad op ljochtskyndei en de tsjustere wolk dy’t it hiele útsicht bepaalde. De motrein wie miskien wol fûler wurden.
‘Ik bin der wis fan dat it dêr godlik is,’ sei Maria
Jose Miguel joech gjin antwurd. Hy krige syn iPad en sette útein mei lêzen. Maria beseach de minsken yn de oare wachthallen troch it grutte rút hinne. Toeristen ferbaarnd troch de sinne mei dreadlocks en t-shirts oan mei it eilân San Andrés, Colombia, motiven fan palmbeammen en de kleuren fan de flagge fan de Rastafari’s derop. Se smeke it neat, it universum en de tipelsinnige baas fan de ferskynsels yn ’e atmosfear dat it ophâlde mocht mei reinen, dat de loft yn Providencia helder wêze soe en dat se de supermoanne opkommen sjen koenen boppe de see, as wie it makke fan fantastyske en enoarme leagens, in montaazje, in klearebare aansicht en striemin fan smaak. It kaam net by har op om in foto te meitsjen. Allinne om it spektakel te besjen en besinke te litten, sa’t it ûnthâld it bewarje koe yn har holle.
Se krige har mobyl en socht om de waarfoarsizzings. Se wie begûn om se te besjen fan it momint ôf dat se te witten kaam fan de supermoanne. Se gie troch om se te besjen wylst se de reis organisearre en se beseach se alle kearen as Jose Miguel sei dat it net sa’n goed plan wie, dat it yn novimber alle dagen reinde en dat se better yn Bogota bleaunen. Maria tocht dat de rein yn novimber allinne mar in útflecht wie dy’t him wol goed útkaam, want hy woe altiten yn Bogota bliuwe. De foarsizzing wie altiten itselde: rein.
Maria hie fjirtjin berjochten op Whatsapp, allegear op de chat fan har âlde stúdzjegenoaten. Ien hie der in meme opset en doe kaam der in wetterfal oan reaksjes, stickers, emoji, LOL, mear memes. Maria skreau wat in geweldige meme LOL. Se fertelde mem dat se al op San Andrés wienen. Se gie op Facebook, joech in pear likes, makke in pear opmerkings, felisitearre ien dy’t jierdei wie en folge in foarstelde link nei in artikel oer in isolearre stam yn it Amazonegebiet.
De isolearre stam, sa lies se, waard ûntdutsen doe’t in helikopter ûnderweis nei in post yn de jungle út ’e koers rekke troch in stoarm. Der wienen foto’s út de loft wei makke. De ynhiemske stam yn muldoek, sûnder hier, de holle foar in part skeard of parten mei hiel swart hier en gesichten en liven read of mei donkere motiven opskildere. Ien dy’t it âldst like, hie in sierlike en kleurige toai op ’e holle. Bern, froulju, manlju. Guon mei in bôge rjochten har pylken nei de ynkringers boppe har yn ’e loft. Oaren makken sinjalen mei de hannen. Wer oaren seagen allinne mar, in pear fan har ferskûle ûnder de blêden. Op alle gesichten stie ferbazing of miskien wie it in kombinaasje fan eangst en nijsgjirrichheid. Maria tocht dat se deadseangst yn in bern sjen koe dy’t de lange stam fan in palmbeam beet hie. Se hie it bern graach treaste wollen, in kalmearjend gebear meitsje, it witte litte dat de minsken dy’t har fûn hienen net ferkeard wienen, dat se lykas har ferbaasd wienen, dat se bliid wienen om har sûn en sterk te sjen en har ferwar yn de jungle mei har wize fan libjen, dat se allinne mar in pear foto’s meitsje soenen, dy’t as in oantinken wienen, mar dan bûten de holle, dat dan eltsenien har sjen koe en dat se har meikoarten gewurde litte soenen.
Oan de rjochterkant wie in rubryk mei as titel ‘meast populêr’ mei links nei oare artikels. Se klikte ien oan mei in foto fan omfallen beammen. It gie oer de ûntbosking fan it reinwâld en de epidemyen dy’t net te ferklearjen wienen, hyltiten faker foarkamen, de ynhiemske bisten útputten en ier of let oer de wrâld har ferspriede soenen ûnder de minsken. Se siet yn ’e pine, in soart fan druk op it boarst, in dizenige eangst foar de takomst fan it deabenaude bern fan de Amazonestam en fan de minskheid. Se draaide har nei Jose Miguel ta. Hy wie konsintrearre oan it lêzen en hie net yn ’e rekken dat se nei him seach.
Wylst er lies, biet er him op ’e lippe. Hy hie him moarns skeard en it burd dat Maria sa moai fûn, wie al oan it groeien. Se tocht dat fannacht alles goed komme soe, dat yn Providencia, by de see en de supermoanne, oerweldige troch dat spektakel, se inoars hân beetkrije soenen, earst allinne mar by de fingerseinen en úteinlik har fingers ferfrissele as weefsel.
Se seach op de klok. Har fleanmasine hie 25 minuten lyn fuortgean moatten.
‘Jose, sjoch ris op de klok. Soe it kinne dat ús fleanmasine al fuort is en wy dat net yn ’e rekken hienen?’
Jose seach omheech fan syn iPad en seach om him hinne.
Maria kaam oerein. Se rûn nei in reizger ta op de rige neist har, in frou dy’t in eilanner like mei in bern op ’e earm en in tas mei ruften op de stoel neist har.
‘Is de fleanmasine nei Providencia al fuort?’
‘Nee.’
‘Dit is dochs de wachthal om fuort te gean?’
‘Ja.’
‘Binne der gjin minsken fan de loftfeartmaatskippij?’
‘Dy binne noch net oankaam.’
‘It is al let.’
‘Ja.’
‘Hoe sil it no fierder?’
Mei in gebear sei de frou dat se dat net wist. Maria gie werom nei Jose.
‘Wy komme net op ’e tiid oan.’
‘Wat sei dy frou?’
‘Se wist fan neat.’
Yn de oare wachthallen wienen likemin meiwurkers fan de loftfeartmaatskippijen. Twa rigen achter har lake in meagere man op leeftiid mei dreadlocks oant op de mul ta wylst er op syn tillefoan seach.
‘Menear, nim it my net kwea ôf,’ frege Jose Miguel him. ‘Witte jo wêrom’t wy noch net fuort binne?’
De man seach omheech fan syn tillefoan, skodholle en die syn eigen ding wer. ‘De flecht duorret kwalik in heal oere,’ sei Jose Miguel. ‘Dus helje wy it miskien wol.’
‘Fiifentritich minuten,’ ferbettere Maria him. ‘En se hawwe sels ús noch net oproppen om oan board te gean.’
‘Ik wit net wat ik tsjin dy sizze moat.’
‘Kom op, sis it mar.’
‘Wat moat ik dan sizze?’
‘Dat it gjin goed plan wie, datsto my warskôge hast.’
‘Ah Maria, wat haw ik dan ynsinuearre?’
‘Do bist oan it tinken, dat is dúdlik. Do bist lilk op my, do hast neat oars dien de hele reis as my ûntrinne.’
‘Ik moat it wurk fan myn studinten trochnimme. Moarn is it ynleverjen fan de sifers.’
‘Jose, sis it mar.’
Se stie oerein en hy siet. Hy rjochte him ta har:
‘Ik sei dy dat it net in goed plan wie, dat ik net fan reizgjen hâld, dat ik in protte wurk hie en dat ik leaver yn Bogota bleau …’
Maria kearde har ôf en skode ûngeduldich mei de foet.
‘Do wolst altiten leaver yn Bogota bliuwe,’ sei se sêft.
‘Wat is dêr mis mei dan?’
Maria rûn frustearre fuort, mar kearde har doe om en gie werom.
‘En moatst it no ferpeste foar dy en foar my? Kinst gewoan net besykje om te genietsjen?’
Jose Miguel seach mei de iPad yn ’e hân net nei Maria, mar nei it grutte rút.
‘Wat dan genietsje? Fan dat fantastyske útsicht? Fan dy plestik stuollen? Fan de airco?’ In frou hoaste. ‘Fan de firussen fan minsken?’
Maria seach lilk op him del:
‘It plan om tegearre de supermoanne by de see te sjen.’
‘Dat koenen wy yn Bogota ek sjen.’
‘Mei dy berûne loften dêr?’
Jose Miguel lei de iPad op de stoel neist him del, die de earms oerinoar en stoareage har oan. Hy sei neat, mar it wie dúdlik wat er tocht. Se ferdigene harsels:
‘Hoe koe ik witte dat it hjir itselde wêze soe?’
‘It is novimber.’
‘Yn novimber binne der dagen mei sinne.’
‘It is de moanne …’
Se ûnderbruts him:
‘Dat wit ik wol, dat hasto my wol tûzen kear ferteld, de moanne mei de measte rein yn it jier.’
‘En hoe dan ek hasto de tickets kocht en it hotel betelle. Sûnder dat myn miening dy wat skele koe. Al dat jild …’
Se woe net fierder gean mei rúzje meitsje, harkje nei wat komme soe, it gesanger oer al dat jild yn it jiskefet fuortsmiten, al dat jild dat se sparje moatten hienen foar it appartemint, in appartemint dat se nea, hoefolle at se ek sparren, keapje koenen. Se rûn nei de ruten mei útsicht op it platfoarm. It hie gjin sin. Nea soenen se it iens wêze, kalm en lokkich, net mei de supermoanne en likemin sûnder de supermoanne, net yn Bogota en likemin yn in paradys mei strannen fan wyt sân en in turkooisen see, net op in oar plak yn it universum, nea. Se moast it akseptearje. Se snapten inoar net, se wienen te ferskillend.
Op it platfoarm wie it sa tsjuster dat de ljochten oan wienen. It wie fiif oere middeis en it like wol nacht. Ynienen seach se de rein yn de kegels fan de ljochten. Krêftich en gewelddiedich, oanboazjend troch de sniestoarm. In stoarm. Wis, hy balte as in wyld bist. Asto it yn de wachthal net heardest, dan kaam dat allinne mar omdat it gebou sterk wie en it grutte rút dat fan tsjok glês wie, kaam út op in gong en dy kaam wer út op in oar rút fan tsjok glês. In stoarm sa’t se dy net hân hienen yn Bogota of alteast, sy koe it har net yn it sin bringe fan de lêste tiden. Se treaste harsels mei it idee dat se dêr likemin de supermoanne sjen kinnen hienen.
In stim begroete har lûd. Maria draaide har rjochting de stim. It wie in meiwurkster fan de loftfeartmaatskippij. Fanwege it minne waar, sei se, wie it fleanfjild ticht en de flecht annulearre.
‘Oant wannear?’ frege in man mei in bril op en in bouhelm yn ’e hân.
‘Oant moarn.’
‘Wêrom net wachtsje oant de rein ophâldt?’ frege de frou dy’t hoaste.
‘Dat kin net mefrou. Yn Providencia hat de lâningsbaan gjin ljochten en fleanmasines kinne net oan ’e grûn komme yn it tsjuster.’
Maria dy’t noch by it rút stie, gie werom nei it grutte rút. Bûten wie de fuery fan de stoarm. Yn de wachthal de protesten en it gekrimmenear fan de reizgers, dat hyltiten minder waard oant se it úteinlik opjoegen. Mei de eagen op it rút rjochte beseach Maria hoe’t de reizgers de wachthal útgienen, stadich en sleau. As kij, tocht se. Jose Miguel kaam neist har stean.
‘Sille wy gean?’
‘Ik moat it hotel belje om te sizzen dat wy net komme.’
‘Se witte al wol dat it fleanfjild ticht is.’
‘Wy moatte hjir in hotel hawwe.’
Hy besocht om har te treasten:
‘Ynienen oer in skoftsje skjinnet de loft ôf en kinne wy hjirwei it strân sjen.’
‘Ja,’ sei se sûnder oertsjûging.
In stoarm gisele oer de wrâld hinne en al rillegau soe it nacht wurde. Maria gie by it rút wei en sûnder nei Jose Miguel te sjen en sûnder dat it har wat skele koe oft er achter har oan kaam, sleat se oan by de lêste reizgers dy’t de hal útgienen.

Gewoon een beetje motregen

Bij het opstijgen klonk de stem van de piloot die zei dat de weersomstandigheden op het eiland San Andrés, de bestemming van hun vlucht, optimaal waren: zonneschijn en een onbewolkte hemel. María dacht dat ze vast, als het vliegtuig ging landen, de witte stranden en de turquoise zee te zien zouden krijgen die de foto’s op Google hadden beloofd.
Maar toen het toestel landde was alles grijs – de lucht, de zee, de stranden. Zelfs de gebouwen en de natuur zagen er grauw en dof uit. José Miguel, die de hele vlucht op zijn iPad had zitten lezen, sloeg zijn ogen op en keek door het raampje.
‘Het regent.’
‘Het motregent een beetje,’ zei María.
Al voor het toestel tot stilstand kwam waren de meeste passagiers ongeduldig opgestaan. María en José moesten een hele tijd in de rij wachten. In plaats van een slurf die naar de terminal leidde, stond er een ouderwets trapje bij de uitgang. Buiten, toen ze hun weg vervolgden langs een gemarkeerd pad, sloeg de hete, zilte lucht hen in het gezicht en prikte de motregen als naalden in hun huid.
Voor de paspoortcontrole was het zo’n chaos dat de rij voor het loket meer een meute op een concert leek. Het duurde eindeloos. Een potige, bruusk gebarende vrouw controleerde de papieren en vroeg hoe lang ze van plan waren te blijven en waar. Ze zette een stempel en gaf de papieren, de paspoorten of andere legitimatiebewijzen en de ‘toeristenkaart’, het bewijs dat de toeristenbelasting was betaald, zonder nog een woord te zeggen terug. Vandaar ging het naar een smal vertrek met groezelige muren en twee ratelende bagagebanden. Hun rugzakken, allebei van hetzelfde model, de hare paars en de zijne oranje, draaiden al rondjes. Ze hesen ze op en sloten zich aan bij een volgende lange rij, die eindigde bij een scanner van de politie. Die schoot nog minder op dan de vorige.
De ruimte was overvol. Kinderen renden rond, vrouwen zaten zich koelte toe te wuiven met hun toeristenkaarten, de mannen zweetten, de jongeren namen selfies. Er was geen airconditioning en de hitte was drukkend. Geuren van gebakken kip, zeewier en scheten kwamen aanwaaien. Bij José Miguel parelden de zweetdruppels, doorzichtig als ampullen, op zijn bovenlip. María zei niets, niet dat hij ze op moest deppen, niet ‘wat is het heet, ik heb het niet meer, gelukkig dat we tijd genoeg hebben voor de aansluitende vlucht naar Providencia als dit hier achter de rug is’. Ze waaide zich alleen maar koelte toe met de toeristenkaarten.
Eindelijk kwamen ze bij de scanner. Ze hoefden hun rugzakken niet open te ritsen. Aan het eind van een gang kwamen ze bij een groep taxichauffeurs en toeristengidsen die hun diensten aanboden. ‘Waar moet u naartoe, mevrouw?’ ‘Hebt u al logies?’ ‘Hallo, vriend, hier is mijn kaartje, maar voel je tot niets verplicht.’ María en José Miguel weerden ze af en gingen verder naar de incheckbalie.
Daar gingen ze weer in de rij staan, droegen hun rugzakken over, namen hun instapbewijzen voor de vlucht naar Providencia in ontvangst en gingen naar boven op zoek naar de gate. Weer een rij. Weer een scanner. Weer een paspoortcontrole. José Miguel had zweetplekken onder zijn armen en María had het gevoel of ze een marathon had gelopen. Ze liepen de duty-free zone door en passeerden de eerste gates waar gekrioel was van mensen en koffers. Gelukkig waren er bij hun gate maar een paar passagiers en stond de airconditioning tot hun opluchting volop aan. Ze gingen op de eerste rij stoelen zitten, recht tegenover een glazen deur die toegang gaf tot een volgende ruimte. Aan weerszijden ramen die uitzicht boden op de buitenlucht.
‘Als ze roomservice hebben kunnen we op de kamer eten,’ zei María. ‘Er is een balkon met uitzicht op zee.’
‘Wat je wilt.’
‘Als ze geen roomservice hebben gaan we naar het restaurant. Het is helemaal open, met uitzicht op zee.’
‘Denk je dan dat het op Providencia beter weer is?’
Het motregende nog steeds. Door de zijramen zagen ze natgeregende vliegtuigen onder de donkerbewolkte hemel staan, die zich uitstrekte tot aan de horizon. De motregen was misschien nog wel dichter geworden.
‘Het is daar vast prachtig weer,’ zei María.
José Miguel antwoordde niet. Hij haalde zijn iPad tevoorschijn en ging zitten lezen. María keek door het glas naar de mensen in de andere ruimtes. Bruinverbrande toeristen met dreadlocks die T-shirts droegen van San Andrés, met afbeeldingen van palmen en in de kleuren van de rastafarivlag. Ze smeekte het niets, het universum, de grillige weergoden, dat het op zou houden met regenen, dat het op Providencia onbewolkt zou zijn, zodat ze de supermaan boven de zee konden zien opkomen, als een buitenaards fenomeen, helder schijnend en uniek, als een montage, als een kitscherige ansichtkaart. Ze was niet van plan er ook maar één foto van te maken. Ze wilde alleen maar getuige zijn van het spektakel, het in zich opnemen, om nooit meer te vergeten.
Ze pakte haar mobiel om naar het weerbericht te kijken. Dat deed ze al de hele tijd sinds ze had gehoord van de supermaan. Dat had ze voortdurend gedaan tijdens de voorbereidingen voor de reis. En dat deed ze elke keer als José Miguel zei dat het geen goed idee was, dat het in november altijd regende, dat ze beter in Bogotá konden blijven. María dacht dat dat van die regen in november maar een smoesje van hem was, want hij wilde altijd in Bogotá blijven. Het weerbericht was niet veranderd: regen.
María had twaalf appjes, allemaal in de vriendengroep van de universiteit. Iemand had een meme geplaatst en daar kwam een golf van reacties op: stickers, emoji’s, gifjes, hahaha’s en nog meer memen. ‘Grappige meme,’ schreef María, ‘hahaha’. Tegen haar moeder zei ze dat ze al op San Andrés waren. Ze schakelde over naar Facebook, gaf een paar likes, schreef hier en daar een commentaar, feliciteerde iemand die jarig was en klikte op een link naar een artikel over een onbekende stam in het Amazonewoud.
Die onbekende stam werd ontdekt toen een helikopter op weg naar een landingsplaats in het oerwoud vanwege een storm van koers moest veranderen. Er stonden luchtfoto’s bij. Baardeloze indianen met lendendoeken en gedeeltelijk geschoren hoofden met gitzwart haar, hun gezichten en lichamen rood of in donkere motieven geverfd, en een van hen, de oudste zo te zien, met een mooie, gekleurde hoofdtooi. Kinderen, vrouwen, mannen. Een paar van hen, gewapend met pijl en boog, richtten hun pijlen op de indringers vanuit de lucht. Anderen zwaaiden naar ze. Weer anderen keken alleen maar omhoog, sommigen verborgen onder het gebladerte. Iedereen keek verbaasd, of met een mengsel van angst en verbazing. María meende angst te zien op het gezicht van een jongetje dat zich vastklampte aan de hoge stam van een palmboom. Ze had hem graag gerust willen stellen, een kalmerend gebaar maken, hem laten weten dat degenen die hen hadden ontdekt niks kwaads in de zin hadden, dat zij ook verbaasd waren, net als zij, dat ze blij waren te zien dat ze er gezond en wel uitzagen, dat ze hun manier van leven in het oerwoud door dik en dun in stand hadden weten te houden, dat ze alleen maar foto’s van ze gingen nemen, die als herinneringen waren, maar dan buiten je hoofd, zodat iedereen ze kon zien, en dat ze hen gauw weer met rust zouden laten.
In de rechterkolom was er een sectie onder de kop ‘Meest populair’, met links naar andere artikelen. Ze klikte op een ervan met een foto van omgevallen bomen. Het ging over de ontbossing van de oerwouden en de onverklaarbare epidemieën die steeds frequenter werden onder de inheemse diersoorten en die vroeg of laat ook de mensen zouden treffen. Ze voelde zich beklemd, een soort druk op haar borst, een onbestemde angst voor de toekomst van dat verschrikte jongetje in het Amazonewoud en van de hele mensheid. Ze keek naar José Miguel. Die was verdiept in zijn lectuur en merkte niet dat ze naar hem keek.
Hij beet op zijn lip als hij las. Die ochtend had hij zich geschoren en zijn baard, die María hem zo leuk vond staan, begon alweer te stoppelen. Vanavond, op Providencia, zou alles weer goed zijn, dacht ze, met de zee, de supermaan, en onder de indruk van dat geweldige spektakel zouden ze elkaars hand vasthouden, eerst aarzelend, alleen hun vingertoppen die over elkaar streken, maar uiteindelijk met de vingers hecht in elkaar gestrengeld, als één weefsel.
Ze keek op haar horloge. Het vliegtuig had vijfentwintig minuten geleden al moeten vertrekken.
‘José, kijk eens hoe laat het is. Is het vliegtuig misschien al vertrokken zonder dat we er erg in hadden?’
José Miguel sloeg zijn ogen op van zijn iPad en keek om zich heen. ‘Is er niemand van de luchtvaartmaatschappij?’ vroeg hij.
María stond op en liep naar een passagier op de volgende rij stoelen, een vrouw die zo te zien van de eilanden was, met een kind op schoot en een rugzakje met babyspulletjes op de zitting van de stoel naast haar. ‘Is het vliegtuig naar Providencia al vertrokken?’ vroeg ze.
‘Nee.’
‘Dit is toch de goede gate, niet?’
‘Ja.’
‘En is er niemand van de vliegmaatschappij?’
‘Die zijn er nog niet, nee.’
‘Het is al laat.’
‘Ja.’
‘Hoe moet dat nou?’
De vrouw maakte een gebaar dat ze het ook niet wist en María liep terug naar José Miguel. ‘We komen niet op tijd,’ zei ze.
‘Wat zei die vrouw?’
‘Ze weet niks.’
In de andere ruimtes was ook geen vliegpersoneel te bekennen. Twee rijen achter hen zat een magere, oudere man met lange dreadlocks tot aan zijn middel lachend op zijn telefoon te kijken.
‘Sorry, meneer,’ zei José Miguel, ‘maar weet u misschien waarom we nog niet vertrokken zijn?’
De man keek op van zijn telefoon, schudde zijn hoofd en concentreerde zich weer op zijn scherm.
‘De vlucht duurt maar een half uurtje,’ zei José Miguel. ‘Dus misschien komen we nog wel op tijd.’
‘Vijfendertig minuten,’ corrigeerde María hem. ‘En ze hebben ons nog niet eens omgeroepen.’
‘Tja, wat kan ik zeggen.’
‘Toe maar, zeg het maar.’
‘Wat?’
‘Dat het geen goed idee was. Dat je me hebt gewaarschuwd.’
‘Ach, María, zo bedoelde ik het toch helemaal niet?’
‘Je denkt het, ik zie het aan je gezicht. Je bent kwaad op me, je hebt me de hele reis lopen negeren.’
‘Ik moet het huiswerk van mijn leerlingen nakijken. Morgen moet ik de cijfers doorgeven.’
‘José, zeg het nou maar.’
Zij stond en hij zat. Hij keek haar recht aan: ‘Ik heb je gezegd dat het geen goed idee was, dat ik geen zin had in een reisje, dat ik een hoop werk heb en dat ik liever in Bogotá wilde blijven …’
María wendde haar blik af en begon ongeduldig met één voet te wiebelen. ‘Jij wilt altijd liever in Bogotá blijven,’ zei ze zacht.
‘Nou en? Wat is daar mis mee?’
Gefrustreerd liep María van hem weg, maar draaide zich meteen weer om. ‘En nu moet je chagrijnig doen en mij ook chagrijnig maken? Kun je niet een beetje je best doen en genieten?’
José Miguel, zijn iPad in de hand en zijn blik niet op María, maar op de glazen deur gericht, antwoordde: ‘Genieten waarvan? Van het prachtige uitzicht? Van deze plastic stoelen? Van de airconditioning?’ Een vrouw hoestte. ‘Van de virussen van de mensen?’
María keek hem woedend vanuit de hoogte aan. ‘Van het idee dat we samen naar de supermaan boven de zee gaan kijken.’
‘Die kunnen we ook in Bogotá zien.’
‘Met die bewolkte luchten daar?’
José Miguel legde zijn iPad naast zich neer, sloeg zijn armen over elkaar en keek haar strak aan. Hij zei niets, maar het was wel duidelijk wat hij dacht.
‘Hoe moest ik ook weten dat het hier hetzelfde was?’ verdedigde María zich.
‘Het is november.’
‘In november zijn er ook dagen dat de zon schijnt.’
‘Het is …’
‘Ja, ik weet het,’ onderbrak ze hem. ‘Dat heb je me al duizend keer verteld: november is de regenachtigste maand van het jaar.’
‘En toch kocht je de tickets en betaalde je het hotel. Zonder je iets aan te trekken van wat ik zei. Al dat geld …’
Ze wilde niet verder ruziën, ze wilde niet meer horen wat er vervolgens kwam: het oude liedje van al dat weggegooide geld, al dat geld dat ze hadden moeten sparen voor een appartement, een appartement dat ze nooit van z’n leven, hoe ze ook spaarden, konden betalen. Ze liep naar de ramen die uitkeken op het vliegveld. Het had geen zin. Nooit zouden ze het eens worden, nooit zouden ze rust en vrede kennen, niet mét en niet zonder een supermaan, niet in Bogotá en niet in een paradijs met witte stranden en een turquoise zee of waar dan ook in het universum, nooit ofte nimmer. Ze moest het accepteren. Ze begrepen elkaar niet. Ze waren te verschillend.
Buiten op het vliegveld was het inmiddels zo donker dat de lantaarns waren aangedaan. Vijf uur ’s middags en het leek wel nacht. In de lichtkegels van de lantaarns zag ze ineens de regen. Machtig en heftig, opgezweept door de jachtwind. Een storm. Hij zou wel loeien als een wild beest. Binnen hoorden ze niks, dat kwam door de massieve muren van het gebouw en door het feit dat ze door een dubbele wand van dik glas keek waartussen zich een gang bevond. Een storm zoals je die in Bogotá nooit meemaakte, althans niet voor zover zij wist. Ze troostte zich met de gedachte dat ze daar in elk geval ook geen supermaan te zien kregen.
Er klonk op luide toon een groet. María keerde zich in de richting van de stem. Het was een vrouw van de luchtvaartmaatschappij. Wegens het slechte weer, zei ze, was de luchthaven gesloten en de vlucht afgelast.
‘Tot wanneer?’ vroeg een man met een bril op en een bouwhelm in zijn hand.
‘Tot morgen.’
‘Waarom gaan we niet zodra het ophoudt met regenen?’ vroeg de vrouw die had gehoest.
‘Dat kan niet mevrouw. De luchthaven van Providencia is niet verlicht en de vliegtuigen kunnen niet in het donker landen.’
María, die bij het raam was blijven staan, keek weer naar buiten. Daar woedde de storm. Binnen woedden de protesten en klachten van de passagiers, die geleidelijk aan minder werden, tot ze zich uiteindelijk schikten. In de spiegeling van het glas zag María dat de passagiers de ruimte begonnen te verlaten, traag en met tegenzin. Als koeien, dacht ze.
José Miguel kwam naar haar toe. ‘Gaan we?’
‘Ik moet het hotel bellen om te zeggen dat we niet komen.’
‘Ze zullen inmiddels wel weten dat de luchthaven gesloten is.’
‘We moeten hier een hotel zien te vinden.’
Hij probeerde haar moed in te spreken: ‘Misschien wordt het gauw droog en kunnen we hem hier op het strand zien.’
‘Ja,’ antwoordde ze zonder overtuiging.
De storm geselde de wereld en algauw werd het nacht. María liep van het raam weg en sloot zich, zonder José Miguel een blik waardig te keuren en zonder zich erom te bekommeren of hij haar volgde of niet, achter de rij vertrekkende passagiers aan.

It's only a little drizzle

When they took off, the pilot announced that conditions on the island of San Andrés, their destination, were optimal, with clear sunny skies. María assumed that on the descent she’d see the white sand and turquoise sea paradise pictured in all of the Google images.
When they landed, though, everything was gray. The sky, the sea, the beaches. Even the buildings and vegetation looked opaque, washed out. José Miguel, who’d been reading on his iPad throughout the flight, looked up and glanced out the window.
‘It’s raining.’
‘Just a little drizzle,’ María said.
Most of the passengers, feeling impatient, stood up before the plane had stopped. María and José Miguel waited in line, and it took for ages to get off the plane. Rather than a jetway to the terminal, there were old-school boarding stairs. The moment they set foot outside, they were hit with hot salty air. Then, following the route indicated on the tarmac, came the prickly drizzle.
The line at migration control was so chaotic it more resembled the crowd at a concert. And took ages. A large woman with brusque gestures attended to them, checking their IDs and tourist cards, asking how long they’d be staying and where. She stamped their cards and, without another word, handed back their papers. From there they proceeded to a narrow hall with dirty walls and two juddering carousels. Their backpacks, which were the same brand – hers purple, his orange – were already circling. After grabbing them, they joined another long line for the police baggage scanner. This one was even slower than the last.
The place was packed. Children ran. Women fanned themselves with tourist cards. Men sweated. Younger folks took selfies. There was no air conditioning and the heat was sticky. The smells of fried chicken, seaweed and fart came in waves. Miguel had clusters of tiny sweat droplets on his top lip, like transparent blisters. María didn’t say a thing, not wipe your lip, or it’s so hot, or I’m losing my mind, or it’s a good thing we have enough time for the connection to Providencia, or when is this going to end. All she did was fan herself with the tourist cards.
Finally it was their turn at the scanner. No one made them open up their backpacks. They emerged from a corridor into a crowd of taxi drivers and men offering tour-guide services. Where am I taking you, friend? Do you have lodging? Here’s a card, brother, no commitment. María and José Miguel dodged them and continued on, staying inside the airport, to the airline counters.
They stood in line once more, handed over their backpacks, took their boarding passes for the flight to Providencia and went to find the departure lounge on the second floor. Another line. Another scanner. Another migration control checkpoint. José Miguel’s armpits were soaked, María felt like she’d just run a marathon. They passed the Duty Free, passed the first departure lounges, full of people, suitcases and noise. Fortunately, theirs had only a few passengers and the air conditioning was on full blast: a relief. They sat in the first row of chairs, before a pane of glass with a view of the other lounges. Windows to the outside were on the left and right walls.
‘If there’s room service, we could eat in the room,’ María said. ‘It has a balcony overlooking the sea.’
‘Sure.’
‘If there’s no room service, we’ll go to the restaurant. It’s open-air and faces the sea.’
‘I wonder if the weather in Providencia will be any better.’
It hadn’t stopped drizzling. Through the side windows they saw wet airplanes out on the tarmac, dusky light in the middle of the day, and black clouds that extended as far as the eye could see. The drizzle, maybe, had gotten a little heavier.
‘I’m sure it’s glorious.’
José Miguel didn’t reply. He took out his iPad and started reading. María set about watching people in other lounges through the window. The tourists burned to a crisp in the sun, with cornrows and San Andrés Island, Colombia t-shirts with palm trees and Rastafarian flag colors. She implored the Void, the Universe, the fickle authority of atmospheric conditions for it to stop raining, for the Providencia sky to be clear and for them to be able to see the supermoon rise over the sea, looking utterly unreal, shimmering and massive, a montage, a kitsch postcard. She wasn’t planning on taking a single photo. Just gazing at the whole spectacle, absorbing it, to etch the memory in her mind.
María pulled out her phone and looked at the weather forecast. She’d started checking it regularly ever since she found out about the supermoon. And kept checking as she planned the trip, then checked again every time José Miguel told her that it wasn’t a good idea, that in November it rained every day, that they’d be better off staying in Bogotá. María thought the November rains were just an excuse this time, since he always wanted to stay in Bogotá. The forecast hadn’t changed: rain.
María had fourteen WhatsApp notifications, all from her old college friends’ chat. Someone had posted a meme, and then came the slew of reactions, stickers, emojis, LOLs, more memes. María wrote Great meme LOL. She told her mother they were in San Andrés. She opened Facebook, gave several likes, made a few comments, happy birthdayed someone and followed a suggested link to an article about an isolated tribe in the Amazon.
The isolated tribe, she read, was discovered when a helicopter headed to a jungle station had been forced to deviate from its course because of a storm. There were aerial photos. The indigenous in loincloths, with hairless bodies, their heads partially shaved and the parts with hair jet black, faces and bodies painted red with dark motifs and one, who looked to be the oldest, with an elegant colorful crest. Children, women, men. Some, with bows, aimed arrows at the invaders in the sky. Others pointed at them. Still others simply stared, some hidden in the foliage. All of their faces showed shock or perhaps a mix of fear and curiosity. María thought she saw terror in the face of a boy holding on to a palm tree’s long trunk. She’d have liked to comfort him, offer a reassuring gesture, let him know that the people who’d discovered them weren’t bad, that, just like them, they were shocked, that they were happy to find them so robust and healthy, holding on to their way of life in the jungle, that they were just going to take a few photos, which were like memories except outside your head, so that everyone could see them, and soon they’d be left in peace.
To the right, in the margin, was a section called ‘trending’ with links to other articles. She clicked on one, which had a photo of some droopy trees. It was about jungle deforestation and the increasingly frequent inexplicable epidemics that decimated native animals and sooner or later spread to humans. She felt anguish, a sort of tightening of her chest, a vague fear for the futures of the terrified boy from the Amazon tribe and for all of humanity. María turned to José Miguel. He was focused on his reading and didn’t realize she was looking at him.
José Miguel bit his lip when he read. He’d shaved that morning and his beard, which María loved, was already sprouting. She thought that everything would be fine that night, that in Providencia, with the sea and the supermoon, gazing at such an astonishing spectacle, they’d be overcome, hold hands: first just their fingertips brushing lightly, then their fingers interwoven like cloth.
She looked at her watch. Their plane should have taken off twenty-five minutes ago.
‘José, look what time it is. Do you think the plane took off without us noticing?
José Miguel looked up from his iPad, glanced around.
‘Are there no airline employees around?’
María got up. She approached the passenger in the next row, a woman who looked like an islander, was holding a small child in her arms and had a diaper bag in the next seat.
‘Did the plane to Providencia already take off?’
‘No.’
‘This is the right gate for it, right?’
‘Yes.’
‘And there’s nobody from the airlines?’
‘They haven’t gotten here yet.’
‘But it’s already past the time.’
‘Yes.’
‘What do you think is going on?’
The woman gestured to say she had no idea. María went back to José Miguel.
‘We’re not going to get there in time.’
‘What did the woman say?’
‘She doesn’t know anything.’
There were no employees in the other boarding lounges either. Two rows behind them, a skinny older man with dreadlocks down to his waist was laughing at something on his phone.
‘Excuse me, sir,’ José Miguel said to him, ‘do you know why we haven’t taken off?’
The man looked up from his phone, shook his head and went back to his business.
‘It’s only a thirty-minute flight,’ José Miguel said, ‘we might still get there in time.’
‘Thirty-five’ María corrected, ‘and they haven’t even started boarding yet.’
‘I don’t know what you want me to say.’
‘Go on, say it.’
‘Say what?’
‘That it wasn’t a good idea, that you warned me.’
‘Come on, María, have I even hinted as much?’
‘You’re thinking it, I can tell. You’re furious with me, you’ve ignored me the entire trip.’
‘I have to read my students’ essays. Grades are due tomorrow.’
‘Say it, José.’
She was standing; he was sitting. Her looked up at her:
‘I told you that it wasn’t a good idea, that I don’t like traveling, that I have a ton of work, that I wanted to stay in Bogotá…’
María looked away and began tapping one foot impatiently.
‘You always want to stay in Bogotá,’ she said quietly.
‘So? What’s wrong with that?’
Frustrated, María began to walk off, then immediately turned and came back.
‘Do you have to make us both miserable? Can’t you even attempt to enjoy it?’
José Miguel, iPad in hand, was not looking at María but through the window.
‘Enjoy what? This magnificent view? These plastic chairs? The air conditioning?’ A woman coughed. ‘People’s viruses?’
María glowered down on him in rage.
‘The idea of seeing the supermoon together, at the sea.’
‘We could have seen it from Bogotá.’
‘With that sky, always so overcast?’
José Miguel set his iPad on the seat next to him, crossed his arms and stared right at her. He didn’t say a word, but it was obvious what he was thinking. She became defensive.
‘How was I supposed to know it would be the same here?’
‘It’s November.’
‘There are sunny days in November.’
‘November is the…’
She interrupted him:
‘I know, you’ve said it a thousand times, the rainiest month of the year.’
‘And yet still, you bought the tickets and paid for the hotel. Without even taking my opinion into consideration. All that money…’
She didn’t want to keep arguing, didn’t want to hear what came next, the song and dance about all that money down the drain, all that money they should have been saving for the apartment – an apartment they’d never, no matter how much saving they might do, be able to afford. She walked to the windows overlooking the tarmac. It was pointless. They’d never see eye to eye, never be carefree and content, supermoon or no supermoon, in Bogotá or a white-sand-turquoise-sea paradise or any other part of the universe, ever. She had to accept it. They didn’t get one another; they were too different.
The lights on the tarmac had come on, it was so dark. Five o’clock and it looked like the middle of the night. Suddenly, in the cones of light shining down from the lamps, she saw the rain. Hard and violent, buffeted by the gale. A real storm. No doubt it was howling like a wild animal. The only reason they couldn’t hear it was because the building was solid and the window – thick paned – gave onto a hallway, which in turn had another thick-paned window. A storm unlike any in Bogotá, or at least none that she could remember anytime recently. She consoled herself, thinking that they wouldn’t have been able to see the supermoon anyway.
Someone made an announcement. She turned to the voice. It was a woman, an airline employee. Due to the weather conditions, she said, the airport was closed, the flight canceled.
‘Till when?’ asked a man with glasses holding a hardhat.
‘Tomorrow.’
‘Why not wait for the rain to stop?’ asked the coughing woman.
‘I’m afraid that’s not possible, señora. The runway in Providencia isn’t illuminated and they can’t land in the dark.’
María, who was still standing by the window, turned to look through it. Outside, the storm’s fury. Inside, the passengers’ objections and lamentations, slowly dying down until, finally, they resigned themselves. With her eyes glued to the window, María sensed the passengers beginning to empty the lounge, slow and listless. Like cattle, she thought. José Miguel came up beside her.
‘Should we go?’
‘I need to call the hotel and tell them we’re not going to make it.’
‘They must already know the airport is closed.’
‘We need to find one here.’
He tried to console her:
‘Maybe it will clear up in a bit and we can see the moon from the beach here.’
‘Maybe,’ she replied without conviction.
A storm was lashing down on the world and soon it would be night. María stepped away from the window and, without looking at José Miguel, without caring whether he followed her or not, joined the last few passengers ambling out of the lounge.

Es solo una lloviznita

Cuando despegaron, el piloto anunció por el altavoz que en el destino, la isla de San Andrés, las condiciones eran óptimas, con sol y cielo despejado. María pensó que durante el descenso vería por la ventanilla el paraíso de playas blancas y mar de color turquesa que mostraban las imágenes de Google.
Al momento de aterrizar, sin embargo, todo estaba gris. El cielo, el mar, las playas. Hasta los edificios y la vegetación se veían opacos, deslucidos. José Miguel, que durante el vuelo estuvo leyendo en su iPad, por levantó la cabeza y miró por la ventanilla.
‘Está lloviendo.’
‘Es una lloviznita,’ dijo María.
La mayoría de pasajeros, impacientes, se levantaron antes de que el avión se detuviera. María y José Miguel estaban en la cola y tuvieron que esperar bastante tiempo. En vez de un túnel para pasar del avión a la terminal había una escalera de las antiguas. Nomás salir del avión, sintieron el golpe del aire salino y caliente. Luego, por el camino demarcado en la plataforma, los aguijones de la llovizna.
La fila en los puestos de control migratorio estaba tan desordenada que parecía la muchedumbre de un concierto. Fue eterna. Los atendió una mujer grande de ademanes bruscos, que les revisó los documentos de identidad, las tarjetas de turismo y les preguntó cuánto tiempo se quedarían y dónde se alojarían. Puso un sello y, sin decir más, les devolvió sus papeles. De allí pasaron a una sala estrecha de paredes sucias y dos bandas que traqueteaban. Sus morrales, del mismo modelo, morado el de ella y naranja el de él, ya estaban dando vueltas. Los agarraron y, a continuación, otra larga fila que terminaba en un escáner de maletas de la policía. Esta avanzaba aún más lento que la anterior.
El lugar estaba repleto. Los niños corrían, las señoras se abanicaban con las tarjetas de turismo, los señores sudaban, los jóvenes se tomaban selfies. No había aire acondicionado y el calor era pegajoso. Llegaban oleadas de olores a pollo frito, algas y pedos. A José Miguel le brotaron sobre el labio una multitud de goticas de sudor transparentes como ampollas. María no le dijo nada, ni que se limpiara, ni qué calor, estoy desesperada, menos mal tenemos tiempo para la conexión a Providencia, cuándo se acabará esto. Solo se abanicaba con las tarjetas de turismo.
Por fin llegaron al escáner. No les hicieron abrir los morrales. Salieron por un corredor, en cuya boca se aglomeraban taxistas y hombres ofreciendo servicios turísticos. ¿A dónde los llevo, amiga? ¿Ya tienen alojamiento? Mi hermano, tome esta tarjeta sin compromiso. María y José Miguel les hicieron el quite y siguieron por dentro del aeropuerto hasta los mostradores de las aerolíneas.
Hicieron una nueva fila, entregaron sus morrales, recibieron los pases de abordar del vuelo a Providencia y fueron a buscar la sala de embarque en el segundo piso. Otra fila. Otro escáner. Otro puesto de control migratorio. A José Miguel se le habían empapado las axilas y María se sentía como si acabara de correr una maratón. Avanzaron por el Duty Free y por las primeras salas de embarque, llenas de gente, maletas y ruido. Por suerte, en la que les correspondía a ellos solo había unos pocos pasajeros y el aire acondicionado estaba a tope, lo que fue un alivio. Se sentaron en la primera línea de sillas, frente a una vidriera que daba hacia las otras salas. Las ventanas hacia el exterior quedaban a los lados.
‘Si hay room service podríamos comer en el cuarto,’ dijo María. ‘Tiene un balcón con vista al mar.’
‘Como quieras.’
‘Si no hay room service, vamos al restaurante. Es todo abierto y frente al mar.’
‘¿Sí será que en Providencia el clima está mejor?’
La llovizna no había parado. Por las ventanas laterales se veían los aviones mojados en la plataforma, la penumbra a pleno día y la nube negra que se extendía hasta donde alcanzaba la vista. La llovizna, tal vez, se había hecho más fuerte.
‘Seguro allá está divino,’ dijo María.
José Miguel no contestó. Sacó su iPad y se puso a leer. María se dedicó a observar a través del vidrio a la gente de las otras salas. Los turistas ardidos por el sol, con trencitas y camisetas de San Andrés isla, Colombia, con motivos de palmeras y colores de la bandera rastafari. Le rogó a la nada, al universo, a la caprichosa autoridad de los fenómenos atmosféricos, para que dejara de llover, para que en Providencia el cielo estuviera despejado y pudieran ver la salida de la superluna sobre el mar, como si fuera de mentiras, brillante y descomunal, un montaje, una pura postal de mal gusto. No pensaba tomar ni una sola foto. Solo contemplar el espectáculo y absorberlo, para que la memoria quedara guardada en su cabeza.
Sacó el celular y buscó el pronóstico del clima. Lo había empezado a revisar desde que se enteró de la superluna. Lo siguió revisando mientras planeaba el viaje y lo revisaba cada vez que José Miguel le decía que no era una buena idea, que en noviembre llovía todos los días, que mejor se quedaran en Bogotá. María pensaba que la lluvia de noviembre era solo la excusa para esta ocasión, pues él siempre quería quedarse en Bogotá. El pronóstico estaba igual: lluvia.
María tenía catorce notificaciones en WhatsApp, todas del chat de excompañeros de la universidad. Alguien había puesto un meme y luego venía la cascada de reacciones, stickers, emojis, jajajás, más memes. María escribió qué meme tan bueno jajaja. Le dijo a su mamá que ya estaban en San Andrés. Fue a Facebook, dio varios me gusta, hizo un par de comentarios, felicitó a un cumpleañero y siguió un enlace sugerido a un artículo sobre una tribu aislada del Amazonas.
La tribu aislada, leyó, fue descubierta cuando un helicóptero que se dirigía a un puesto selvático tuvo que desviarse de su rumbo por causa de un temporal. Había fotos desde el aire. Los indígenas en taparrabos, lampiños, con las cabezas parcialmente afeitadas, las partes con pelo negrísimas, las caras y los cuerpos pintados de rojo o con motivos oscuros y uno, que parecía el más viejo, con un penacho elegante y colorido. Niños, mujeres, hombres. Algunos, con arcos, apuntaban sus flechas hacia los invasores suspendidos en el cielo. Otros los señalaban con la mano. Otros más solo los miraban, entre estos unos escondidos bajo el follaje. Las caras de todos eran de asombro o acaso de una combinación de miedo y curiosidad. María creyó advertir terror en un niño que se agarraba al largo tallo de una palmera. Le hubiera gustado confortarlo, hacerle un gesto tranquilizador, dejarle saber que quienes los habían descubierto no eran malos, que, igual que ellos, estaban asombrados, que se alegraban de verlos saludables y robustos, resistiendo en su forma de vida en la selva, que nomás iban a tomarles unas fotos, que eran como memorias, solo que afuera de la cabeza, para que todos pudieran verlas, y que en breve los dejarían en paz.
En el margen derecho había una sección llamada ‘Más popular’ con vínculos a otros artículos. Pinchó uno, cuya foto mostraba unos árboles caídos. Era sobre la deforestación de las selvas y las epidemias inexplicables cada vez más frecuentes que mermaban a los animales endémicos y tarde o temprano se extenderían a los humanos. Sintió angustia, una especie de opresión en el pecho, un miedo impreciso por el futuro del niño aterrorizado de la tribu amazónica y el de la humanidad. Se volvió hacia José Miguel. Estaba concentrado en la lectura y no se percató de que ella lo miraba.
Cuando leía, se mordía el labio. Esa mañana se había afeitado y la barba, que a María le encantaba, ya le estaba brotando. Ella pensó que esa noche todo estaría bien, que en Providencia, ante el mar y la superluna, frente a semejante espectáculo, sobrecogidos, se agarrarían de la mano, primero apenas un roce de las yemas de los dedos y al final los dedos entrelazados como en un tejido.
Miró el reloj. Su avión debería haber salido hacía veinticinco minutos.
‘Jose, mirá la hora. ¿Será que el avión ya salió y no nos dimos cuenta?’
José Miguel levantó los ojos del iPad y buscó alrededor.
‘¿No hay nadie de la aerolínea?’ dijo.
María se levantó. Fue hacia la pasajera de la fila de al lado, una mujer que parecía isleña, con un niño de brazos y una pañalera en el asiento de al lado.
‘¿El avión a Providencia ya salió?’
‘No.’
‘Esta es la sala de la que va a salir, ¿cierto?’
‘Sí.’
‘¿Y no hay nadie de la aerolínea?’
‘No han llegado todavía.’
‘Ya es tarde.’
‘Sí.’
‘¿Qué pasará?’
Con un gesto, la mujer dijo que lo ignoraba. María volvió a donde José Miguel.
‘No vamos a llegar a tiempo.’
‘¿Qué dijo la señora?’
‘No sabe nada.’
En las otras salas tampoco había funcionarios de las aerolíneas. Dos filas detrás de ellos, un hombre flaco y maduro, con rastras hasta la cintura, se reía mientras miraba el teléfono.
‘Señor, perdone,’ le dijo José Miguel, ‘¿usted sabe por qué no hemos salido?’
El hombre levantó la vista del teléfono, negó con la cabeza y volvió a lo suyo.
‘El vuelo apenas dura media hora,’ dijo José Miguel, ‘de pronto sí alcanzamos a llegar.’
‘Treinta y cinco minutos,’ corrigió María, ‘y ni siquiera nos han llamado a abordar.’
‘No sé qué decirte.’
‘Dale, decilo.’
‘¿Decir qué?’
‘Que no era una buena idea, que me lo advertiste.’
‘Ay, María, ¿acaso insinué algo?’
‘Lo estás pensando, se te nota. Estás furioso conmigo, no has hecho sino evitarme todo el viaje.’
‘Tengo que leer los trabajos de mis estudiantes. Mañana es la entrega de notas.’
‘Jose, decilo.’
Ella estaba de pie y él, sentado. La encaró:
‘Te dije que no era una buena idea, que no me gusta viajar, que tenía un montón de trabajo, que prefería quedarme en Bogotá…’
María desvió la mirada y empezó a mover un pie con impaciencia.
‘Tú siempre prefieres quedarte en Bogotá,’ dijo en voz baja.
‘¿Y qué?, ¿eso qué tiene de malo?’
Frustrada, María se alejó, pero enseguida dio la vuelta y regresó:
‘¿Y tenés que amargarte y amargarme? ¿No podés hacer el intento de disfrutar?’
José Miguel, con el iPad en la mano, no miraba a María sino a la vidriera.
‘¿Disfrutar qué? ¿La vista magnífica? ¿Estas sillas de plástico? ¿El aire acondicionado?’ Una mujer tosió. ‘¿Los virus de la gente?’
María lo miró desde arriba, con rabia:
‘La idea de ver la superluna juntos en el mar.’
‘La podíamos ver en Bogotá.’
‘¿Con esos cielos tan nublados de allá?’
José Miguel puso el iPad en la silla de al lado, se cruzó de brazos y la miró con fijeza. No dijo nada, pero era obvio lo que estaba pensando. Ella se defendió:
‘¿Cómo iba a saber que acá estaría igual?’
‘Es noviembre.’
‘En noviembre hay días que hace sol.’
‘Es el mes…’
Lo interrumpió:
‘Ya sé, me lo dijiste como mil veces, el mes más lluvioso del año.’
‘Y de todas maneras compraste los tiquetes y pagaste el hotel. Sin que te importara mi opinión. Toda esa plata…’
Ella no quiso seguir discutiendo, escuchando lo que seguiría, la cantaleta sobre toda esa plata tirada a la basura, toda esa plata que debían haber ahorrado para el apartamento, un apartamento que nunca, por más que ahorraran, podrían comprarse. Fue hacia las ventanas que daban a la plataforma. Era inútil. Nunca estarían de acuerdo, tranquilos y contentos, ni con superluna ni sin superluna ni en Bogotá ni en un paraíso con playas de arena blanca y mar de color turquesa ni en ningún otro lugar del universo ni nunca. Tenía que aceptarlo. No se entendían, eran demasiado distintos.
En la plataforma estaba tan oscuro que las luces se habían encendido. Eran las cinco de la tarde y parecía de noche. De pronto, en los conos de luz de los faroles, vio la lluvia. Poderosa y violenta, zarandeada por la ventisca. Una tempestad. Seguro bramaba como una fiera salvaje. Si adentro no se oía era solo porque el edificio era sólido y la ventana, de vidrio grueso, daba un pasillo y este a otra ventana de vidrio grueso. Una tempestad como no las había en Bogotá o por lo menos no, que ella recordara, en los últimos tiempos. Se consoló pensando que de cualquier manera allá tampoco habrían podido ver la superluna.
Una voz saludó en voz alta. María se volvió hacia ella. Era una funcionaria de la aerolínea. Debido al mal tiempo, dijo, el aeropuerto estaba cerrado y el vuelo, cancelado.
‘¿Hasta cuándo?’ preguntó un señor de gafas que llevaba un casco de construcción en la mano.
‘Hasta mañana.’
‘¿Por qué no esperar a que pare la lluvia?’ dijo la mujer que tosía.
‘No se puede, mi señora. En Providencia la pista no tiene luces y los aviones no pueden aterrizar en la oscuridad.’
María, que seguía junto a la ventana, volvió al vidrio. Afuera, la furia de la tempestad. Adentro, las protestas y los lamentos de los pasajeros, cada vez más débiles hasta que, por fin, se resignaron. Con los ojos fijos en la ventana, María percibió que los pasajeros empezaron a vaciar la sala, lentos y desganados. Como vacas, pensó. José Miguel llegó a su lado.
‘¿Vamos?’
‘Tengo que llamar al hotel a decir que no vamos a llegar.’
‘Ya deben saber que el aeropuerto está cerrado.’
‘Tenemos que conseguir uno acá.’
Él trató de consolarla:
‘De pronto en un rato escampa y la podemos ver en la playa de aquí.’
‘Sí,’ dijo ella sin convencimiento.
Una tempestad azotaba al mundo y ya pronto se haría de noche. María se apartó de la ventana y, sin mirar a José Miguel, sin que le importara saber si él la seguía, se sumó a los últimos pasajeros que dejaban la sala.

Geasten, doe en no
fan Persis Bekkering

Geesten, toen en nu
fan Persis Bekkering

Ghosts, then and now
fan Persis Bekkering

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Brecht Wassenaar
Geasten, doe en no

De tiid hat waarme hannen
knypkes yn dyn skouder wannear’tst
trochgiest
witst wat dit is it is alles watst wollen
hast oant fier foarby
de pinegrins
mar it is of dit of dêrbûten en
dit salang’t de grins yn stân bliuwt
dizze langst giet net oer suverens mar
soarch is in relaasje
it yn stân hâlden fan ôfstân
der wol en net wêze
it is simpel
de iene logika troch de oare ferfange

It kostet my in soad om dy te skriuwen. It spyt my datst dêrop sietst te wachtsjen. Ik ha my loslûke moatten út in krêftich organisme dêr’t ik mar in ferfangber orgaan fan bin, in sel, of noch lytser: in mitochondrion. In mitochondrion hat gjin eigen stim, it is inkeld in brommend motorke dat enerzjy generearret om wer ôf te stean. Brommmm. Ik kin dy net skriuwe as mitochondrion, ik ha my losmeitsje moatten om wer dy heldere ik te wurden dêr’tst wat fan hearre wolst. Mar dizze ik bestiet allinne noch foar dy. Kinst dy ôffreegje oft wat ik dy fertel wat mei de werklikheid fan myn ûnderfining fan dwaan hat.

Bûten raze de bommen, binnen dreunt de muzyk hurd genôch om se te oerstimmen. Wy sliepe tsjin de muorren. Ast tsjin de betonnen muorre leunst, falst yn ’e sliep mei it sêft pulsearjen fan beats en ûntploffingen yn ’e rêch. Lûd is oanreitsing. Alles bart hjir yn deselde romte, binnen minge libben en dea, dei en nacht, sliepe en weitsje har sûnder ôfskiedingen, membranen en maskers. Gesichten switte yninoar oer, alles dript en stringelet, we binne in tútsjend, krioelend, sloarpjend mycelium dat de wrâld rotterij neamt mar wêryn’t mear libben trillet as yn dyn tolve fjouwerkante meter fertutearze achtertún.

Wy sitte net opsletten, wy kinne gean en stean wêr’t wy wolle, mar ik ha noch gjinien fuortgean sjoen. De doar funksjonearret as feilichheidsklep, út en troch puft der immen nei binnen ta. De regel – mar gjin wet – is om ien email wyks te ferstjoeren. De measte minsken komme net út de stêd, mar út it achterlân. Se ferskine op in dei yn de doariepening mei in ferwyldere blik, blauwe plakken en net folle wurden. De skiednis litte se bûten lizze. We witte dat it dielen fan ferhalen hielje kin, we ûntkenne net hoe wichtich it is om heard te wurden, mar wat der achter de muorre yn dyn wrâld bart past hjir ienfâldichwei net, it slacht dea, fersûpt yn it wite gerûs dat alle klanken fermôget. We kinne hjir neat reparearje. Gerjochtichheid al lang opjûn. Der ûntbrekt in ramt dêr’t wurden yn begrepen wurde kinne, de taal fan bûten is net deselde as binnen. Hjir prate we mei tentakels en oanreitsingen. Myn eigen bagaazje is lang lyn oplost yn stjoerleaze atomen yn myn holle, ûntploft as in supernova fan dopamine.

It slagget my dus net om dy te missen, ik ha it besocht. Skea en skande transformearret hjir yn enerzjy. Us wrâldsje is materialistysk, net yntellektueel. Focht. Ierde. Beweging.

Salang’t ik mitochondrion bin.

Ik tocht dat myn ferline oplost wie, mar doe’t ik my hjoed einlings losweakke om achter de kompjûter sitten te gean, waard ik oerspield troch oantinkens oan wat ik achterlitten hie, oan dyn wrâld, dyn rook, en de skiednis stie mei waarme boezem klear om my wer yn har op te nimmen. As ik it net as died fan soarchsumens sjoen hie om mei dy yn kontakt te bliuwen, hie ik dit nea skreaun. Soarch: wat de relaasje mei bûten yn stân hâldt. Ik wist ynienen wer hoe’t ik bûten omdoarme, myn eagen drûch en read fan wurgens, myn geast ferflakke troch oerdied. Ik lies al jierren gjin boeken mear, te wurch, ik dronk gjin alkohol mear, sels te wurch foar selsdestruksje. It absolute nulpunt hie ik berikt. As in geast stapte ik deryn, hoewol’t ik uterlik ûntagonklik like; ik leau dat ik oantreklik wie, doe. It wiene de waarme triljende muorren dy’t my sêfter makken en my derfan oertsjûgen dat ik bliuwe moast, de klamme waarme hannen dy’t my ferwolkommen en bemoedigjend knetten ta foarmleas, warleas, brommend wêzen. Stadich hold ik op te bestean, mar krige der libben foar werom. Loftwoartels en synapsen.

Wat kin ik dy fertelle. In barren, in ferhaal hat in barren nedich, dat is wat men dan foarm neamt. Lêsten foel it stil hjirbinnen. Ien luts de stekker derút en mei in lûde knal ferdampten de muzyk en it ljocht. Yn it tsjuster sei nimmen wat. Der binne gjin ôfspraken of regels, gjin protokol foar wannear’t de plenners ynbrekke, mar elkenien fielde de driging. De azem fan de oaren struts my oer it gesicht. Ik doarst net te bewegen, mar hie krekt myn earm ûnder in oar lein, dy’t troch it gewicht begûn te prykjen. In puber skrabbe de kiel. Ik rûkte eangst en urine. Witst noch doe’t wy yn ’e bosk rûnen en ûngemurken op in jachtterrein bedarre wiene? Neist ús fleach in fûgel fuort en do lutst my del en wy leine mei ús liven op ’e deade blêden, ús hymjen tufte wolkjes yn ’e loft. Ik krige oanstriid om te gibeljen, mar seach oan dyn earnstich gesicht datst it miendest, hiest wat sjoen, of hiest dit earder meimakke, dyn holle lei net op ’e blêden, holdest dyn gesicht in sintimeter boppe de grûn om better harkje te kinnen, dyn noas read fan ’e kjeld yn ’e loft. We huveren, ik wist net wêrom’t we bang wêze moasten en dochs wie ik it. We strieden tsjin dyn geasten dy’t foar my ûnsichtber wiene; ik seach allinne watfoar effekt se op dy hiene. Mar no, yn ’e stilte yn ’e bunker dêr’t wy yn befrearen, hjitte ik se wolkom, de geasten, se skoden by ús oan, diene mei oan ús kommuny. Doe’t myn eagen wend rekken oan it tsjuster bestudearre ik foar it earst mei oandacht de gesichten fan myn kammeraten, en de betingsten foar it bestean fan ús organisme begûnen my te daagjen.

Uteinlik gie de stekker der wer yn. We twongen it ôf, rekken ûngeduldich fan it wachtsjen. Wy kinne net lang ús siken ynhâlde. Earst begûnen we sels lûd te meitsjen – in hakke tikke op ’e grûn om ritme te meitsjen, in fûst sloech op in boarst. I like padoem tsj I like padoem tsj. Foarsichtich begûn it organisme wer te pulsearjen, hieltyd hurder, we beukten tsjin de muorre, dronken waarden we fan ús beats, fan ús lichems dy’t dit yn gong set hiene, we fielden ús ûnoerwinlik, sterker as ea. De swiere tentakels glieden fan my ôf, myn bloed mocht wer streame. Ik seach troch myn teisters, de muorren draaiden om my hinne oant ik gjin naden mear seach. Kom ús mar heljen, wy binne net bang, jimme soene bang foar ús wêze moatte, kom ús mar heljen, wy libje net foar de takomst, alles wat wy binne is wat der al is, hjir no, it is bard it hat west.

Doe’t ik de lûdsynstallaasje ynspektearre, fûn ik in famke achter in speaker yninoar dûkt, de earms op slot en beskermjend om har gesicht. Wat ea in wyt t-shirt west hie, kleefde om har boppelichem. Ik wist dat se kjel wurde soe as ik har oanreitsje soe, dat ik hûkearze njonken har del en azeme rêstich yn har nekke. Se reagearre net, mar ik fielde har lichem ûntspannen. Sa bleaune wy in skoftke sitten, sûnder wat te sizzen. Letter soe se my fertelle dat dit har twadde bunker wie, dat se earst in skoftsje earne oan see sitten hie. De groep yn de bunker oan see wie útinoar fallen doe’t immen de oaren derfan oertsjûge hie dat se nei bûten ta moasten, de sinne yn, dat it feilich wie dêr, dat de moanne op harren wachte, fjilden fol blommen, dat der in taak foar har lei. In groep ferkenners wie derop útstjoerd en nea weromkaam. Guon tochten dat alle ferkenners omkaam wiene, oaren wiene der wis fan dat de bunker fergetten wie, opjûn, dat it blommefjild bûten alles wie en mear, dat it libben dêr wêze moast. It rûn út op in grut gefjocht dat in pear dagen duorre en wêryn’t hast elkenien ferwûne rekke. It famke draaide har gesicht nei my ta sadat ik har fermôge noas sjen koe. Ik frege har wêrom’t se ús opsocht hie, wêrom’t se noch yn de bunkers leaude. It leauwe achterfolge har, sei se, as in geast dy’t har net mei rêst liet. We moatte allegear kieze, it is dit of dêrbûten. Se hie it gefoel dat der hjir in foarskot naam waard op in takomst dy’t miskien wol noait komme soe. Mar in foarskot wie teminsten wat. De takomst draaft altyd foar ús út, wy ha inkeld it no.
We koene inoar no hast net mear ferstean, de muzyk wie wer op âlde sterkte. Ik joech har in hân en luts har oerein. Yn ’e flitsen fan ljocht seach ik momintopnamen fan har sylhûet, de frjemde bochel dy’t foar har noas trochgie. Ik streake har skouder en dêrnei rekke ik har kwyt. Weromjûn oan de tentakels, oan it komplekse organisme dêr’t ik mitochondrion fan bin.

Se hie it blommefjild trouwens fûn, it bestie, mar se hie der net komme kinnen. It wie ôffredige, der waard tagongsjild frege. Dêr moasten wy hurd om laitsje.

Geesten, toen en nu

De tijd heeft warme handen
kneepjes in je schouder wanneer je
voortgaat
je weet wat dit is het is alles wat je gewild
hebt tot ver voorbij
de pijngrens
maar het is of dit of daarbuiten en
dit zolang de grens in stand blijft
dit verlangen gaat niet over zuiverheid maar
zorg is een relatie
het in stand houden van afstand
er wel en niet zijn
het is simpel
de ene logica door de andere vervangen

Het kost me veel om je te schrijven. Het spijt me dat je erop zat te wachten. Ik heb me moeten lostrekken uit een krachtig organisme waarvan ik slechts een vervangbaar orgaan ben, een cel, of nog kleiner: een mitochondrion. Een mitochondrion heeft geen eigen stem, ze is enkel een brommend motortje dat energie genereert om weer af te staan. Brommmm. Ik kan je niet schrijven als mitochondrion, ik heb me moeten losmaken om weer die heldere ik te worden van wie je iets wenst te horen. Maar deze ik bestaat alleen nog voor jou. Je kunt je afvragen of wat ik je vertel iets met de werkelijkheid van mijn ervaring van doen heeft.

Buiten razen de bommen, binnen dreunt de muziek hard genoeg om ze te overstemmen. We slapen tegen de muren. Als je tegen de betonnen muur leunt, val je in slaap met het zacht pulseren van beats en ontploffingen in je rug. Geluid is aanraking. Alles gebeurt hier in dezelfde ruimte, binnen vermengen leven en dood, dag en nacht, slapen en waken zich zonder afscheidingen, membranen en maskers. Gezichten zweten in elkaar over, alles druipt en verstrengelt, we zijn een kussend, krioelend, slurpend mycelium dat de wereld rotting noemt maar waarin meer leven trilt dan in jouw twaalf vierkante meter verwaarloosde achtertuin.

We zitten niet opgesloten, we kunnen gaan en staan waar we willen, maar ik heb nog niemand zien vertrekken. De deur functioneert als veiligheidsklep, af en toe puft er iemand naar binnen. De regel – maar geen wet – is om één email per week te versturen. De meeste mensen komen niet uit de stad, maar uit het achterland. Ze verschijnen op een dag in de deuropening met een verwilderde blik, blauwe plekken en weinig woorden. De geschiedenis laten ze buiten liggen. We weten dat het delen van verhalen kan helen, we ontkennen niet hoe belangrijk het is om gehoord te worden, maar wat er achter de muur in jouw wereld gebeurt past hier simpelweg niet, het slaat dood, verzuipt in de witte ruis die alle klanken vermolmt. We kunnen hier niets repareren. Gerechtigheid allang opgegeven. Er ontbreekt een kader waarbinnen woorden begrepen kunnen worden, de taal van buiten is niet dezelfde als binnen. Hier praten we met tentakels en aanrakingen. Mijn eigen bagage is lang geleden opgelost in stuurloze atomen in mijn hoofd, ontploft als een supernova van dopamine.

Het lukt me dus niet je te missen, ik heb het geprobeerd. Schade en schande transformeert hier in energie. Ons wereldje is materialistisch, niet intellectueel. Vocht. Aarde. Beweging.

Zolang ik mitochondrion ben.

Ik dacht dat mijn verleden was opgelost, maar toen ik me vandaag eindelijk losweekte om achter de computer te gaan zitten, werd ik overspoeld door herinneringen aan wat ik had achtergelaten, aan jouw wereld, jouw geur, en de geschiedenis stond met warme boezem klaar om me weer in zich op te nemen. Als ik het niet als daad van zorgzaamheid had beschouwd om met je in contact te blijven, had ik dit nooit geschreven. Zorg: wat de relatie met buiten in stand houdt. Ik wist ineens weer hoe ik buiten ronddwaalde, mijn ogen droog en rood van vermoeidheid, mijn geest vervlakt door overdaad. Ik las al jaren geen boeken meer, te moe, ik dronk geen alcohol meer, zelfs te moe voor zelfdestructie. Het absolute nulpunt had ik bereikt. Als een geest stapte ik binnen, hoewel ik uiterlijk ongenaakbaar leek; ik geloof dat ik aantrekkelijk was, toen. Het waren de warme trillende muren die me verzachtten en me overtuigden dat ik moest blijven, de klamme warme handen die me verwelkomden en bemoedigend kneedden tot vormloos, weerloos, brommend wezen. Langzaam hield ik op te bestaan, maar kreeg er leven voor terug. Luchtwortels en synapsen.

Wat kan ik je vertellen. Een gebeurtenis, een verhaal heeft een gebeurtenis nodig, dat is wat men dan vorm noemt. Laatst viel het stil hierbinnen. Iemand trok de stekker eruit en met een luide knal verdampten de muziek en het licht. In het donker zei niemand iets. Er zijn geen afspraken of regels, geen protocol voor wanneer de planners inbreken, maar iedereen voelde de dreiging. De adem van de anderen streek over mijn gezicht. Ik durfde niet te bewegen maar had net mijn arm onder iemand anders gelegd, die door het gewicht begon te tintelen. Een tiener schraapte zijn keel. Ik rook angst en urine. Weet je nog toen we in het bos liepen en ongemerkt een jachtterrein hadden betreden? Naast ons vloog een vogel weg en jij trok me omlaag en we lagen met onze buiken op de dode bladeren, ons gehijg tufte wolkjes in de lucht. Ik kreeg zin om te giechelen, maar zag aan je ernstige gezicht dat je het meende, je had iets gezien, of je had dit eerder meegemaakt, je hoofd lag niet op de bladeren, je tilde je gezicht een centimeter boven de aarde om beter te kunnen luisteren, je neus rood van de kou in de lucht. We rilden, ik wist niet waarom we bang moesten zijn en toch was ik het. We streden tegen jouw geesten die voor mij onzichtbaar waren; ik zag alleen welk effect ze op je hadden. Maar nu, in de stilte in de bunker waarin we bevroren, verwelkomde ik ze, de geesten, ze schoven bij ons aan, namen deel aan onze communie. Toen mijn ogen gewend raakten aan het duister bestudeerde ik voor het eerst aandachtig de gezichten van mijn kameraden, en de voorwaarden voor het bestaan van ons organisme begonnen me te dagen.

Uiteindelijk ging de stekker er weer in. We dwongen het af, raakten ongeduldig van het wachten. We kunnen niet lang onze adem inhouden. Eerst begonnen we zelf geluid te maken – een hak tapte op de grond om ritme te maken, een vuist sloeg op een borst. I like padoem tsj I like padoem tsj. Voorzichtig begon het organisme weer te pulseren, steeds harder, we beukten tegen de muur, dronken werden we van onze beats, van onze lichamen die dit in gang hadden gezet, we voelden ons onoverwinnelijk, sterker dan ooit. De zware tentakels gleden van me af, mijn bloed mocht weer stromen. Ik keek door mijn wimpers, de muren draaiden om me heen tot ik geen naden meer zag. Kom ons maar halen, we zijn niet bang, jullie zouden bang voor ons moeten zijn, kom ons maar halen, we leven niet voor de toekomst, alles wat we zijn is wat er al is, hier nu, het is gebeurd het is geweest.

Toen ik de geluidsinstallatie inspecteerde vond ik een meisje achter een speaker in elkaar gedoken, haar armen op slot en beschermend om haar gezicht. Wat ooit een wit t-shirt was geweest kleefde om haar bovenlichaam. Ik wist dat ze zou schrikken als ik haar zou aanraken, dus hurkte ik naast haar neer en ademde rustig in haar nek. Ze reageerde niet, maar ik voelde haar lichaam ontspannen. Zo bleven we een tijdje zitten, zonder iets te zeggen. Later zou ze me vertellen dat dit haar tweede bunker was, dat ze eerst een tijdje ergens aan zee had gezeten. De groep in de bunker aan zee was uit elkaar gevallen toen iemand de anderen ervan had overtuigd dat ze naar buiten moesten, de zon in, dat het veilig was daar, dat de maan op hen wachtte, velden vol bloemen, dat er een taak voor hen lag. Een groep verkenners was erop uitgestuurd en nooit teruggekeerd. Sommigen dachten dat alle verkenners waren omgekomen, anderen waren er zeker van dat de bunker vergeten was, opgegeven, dat het bloemenveld buiten alles was en meer, dat het leven dáár moest zijn. Het eindigde in een groot gevecht dat een paar dagen duurde en waarin vrijwel iedereen gewond raakte. Het meisje draaide haar gezicht naar me toe zodat ik haar vermolmde neus kon zien. Ik vroeg haar waarom ze ons had opgezocht, waarom ze nog in de bunkers geloofde. Het geloof achtervolgde haar, zei ze, als een geest die haar niet met rust liet. We moeten allemaal kiezen, het is dit of daarbuiten. Ze had het gevoel dat er hier een voorschot werd genomen op een toekomst die misschien wel nooit zou komen. Maar een voorschot was tenminste iets. De toekomst rent altijd voor ons uit, we hebben enkel het nu.
We konden elkaar nu bijna niet meer verstaan, de muziek was weer op oude sterkte. Ik gaf haar een hand en trok haar omhoog. In de flitsen van licht zag ik momentopnames van haar silhouet, de vreemde bochel die voor haar neus doorging. Ik streelde haar schouder en vervolgens raakte ik haar kwijt. Teruggegeven aan de tentakels, aan het complexe organisme waarvan ik mitochondrion ben.

Ze had het bloemenveld trouwens gevonden, het bestond, maar ze had het niet kunnen betreden. Het was omheind, er werd toegangsgeld gevraagd. Daar moesten we hard om lachen.

Ghosts, then and now

Time has warm hands
squeezes your shoulder when you
move on
you know what this is
it’s everything you’ve wanted
to far past
the pain threshold
but it’s either this or outside it and
this as long as the threshold remains
this longing is not about purity but
care is a relationship
the maintenance of distance
being and not being
it’s simple
exchanging one logic for another

It costs me a lot to write to you. I’m sorry you’ve been left waiting for that. I’ve had to pull myself free of a powerful organism of which I’m only a replaceable organ, a cell, or even smaller: a mitochondrion. A mitochondrion has no voice of its own, it’s simply a little humming engine that generates energy only to relinquish it again. Hummm. I can’t write as a mitochondrion; I’ve had to free myself to become again that lucid self from whom you’re eager to hear something. But this self remains in existence only for you. You might wonder whether what I tell you has anything to do with the reality of my experience.

Outside, bombs are raging, inside the music is booming loudly enough to drown them out. We sleep against the walls. If you lean against the concrete wall, you fall asleep with the soft pulse of beats and explosions in your back. Sound is touch. Everything here happens in the same space. Inside, life and death, day and night, sleep and waking blend without partitions, membranes and masks. Faces sweat into each other, everything drips and entwines, we’re a kissing, teeming, slurping mycelium that the world calls rot but in which more life quivers than in your twelve-square-metre neglected back garden.

We’re not shut in, we can go wherever we like, but I’ve never seen anyone leave. The door functions as a safety valve; from time to time someone puffs inside. The rule – not a law – is to send one email per week. Most people don’t come from the city but from the interior. They appear one day in the doorway with bewildered expressions, bruises and few words. They leave history outside. We know that the sharing of stories can heal, we don’t deny how important it is to be heard, but what happens behind the wall in your world simply doesn’t fit here, it fizzles out, drowns in the white noise that decomposes all sounds. We can’t repair anything here. Justice was given up long ago. A framework is lacking in which words can be understood, the language of outside is not the same as inside. Here we talk with tentacles and touches. My own baggage has long since dissolved into drifting atoms in my head, exploded like a dopamine supernova.

So I can’t manage to miss you. I’ve tried. Pain and struggle are transformed into energy here. Our world is materialistic, not intellectual. Moisture. Soil. Movement.

As long as I’m a mitochondrion.

I thought my past had dissolved, but when I finally detached myself today to go to sit at the computer, I was inundated by memories of what I’d left behind, of your world, of your smell, and history stood ready with a warm bosom to embrace me again. If I hadn’t regarded it as a caring act to stay in touch with you, I would never have written this. Care: that maintains the relationship with outside. I suddenly remembered how I wandered about out there, my eyes dry and red with exhaustion, my mind flattened by excess. I hadn’t read a book for years, too tired; I no longer drank alcohol, too tired even for self-destruction. I’d reached absolute zero. I stepped inside like a spirit, although externally I seemed unapproachable; I believe I was attractive, then. It was the warm, vibrating walls that softened me and convinced me I had to stay, the clammy warm hands that welcomed me and moulded me encouragingly into a shapeless, defenceless, humming creature. Slowly I ceased to exist, but I got life in return. Aerial roots and synapses.

What can I tell you? An event – a story needs an event, that’s what people call form. Recently silence fell in here. Someone pulled the plug, and with a loud bang the music and light evaporated. In the darkness nobody said anything. There are no agreements or rules, no protocol for when the planners break in, but everyone felt the threat. The breath of the others swept across my face. I didn’t dare move but I’d just laid my arm underneath someone else and the weight made it start to tingle. A teenager cleared his throat. I smelled fear and urine. Do you remember when we walked in the forest and entered hunting grounds without noticing? Next to us a bird flew up and you pulled me down and we lay on our stomachs on the dead leaves, our panting breath puffing little clouds into the air. I wanted to giggle, but saw from your serious face that you meant it, you’d seen something, or you’d experienced this before, your head was not lying on the leaves, you lifted your face a centimetre above the earth to be able to listen better, your nose red from the cold in the air. We shivered, I didn’t know why we should be afraid, yet I was. We fought against your ghosts, which were invisible to me; I only saw the effect they had on you. But now, in the silence in the bunker in which we froze, I welcomed them, the ghosts, they joined us and took part in our communion. When my eyes grew accustomed to the darkness I studied the faces of my comrades attentively for the first time, and the preconditions for the existence of our organism began to dawn on me.

Eventually the plug went in again. We made that happen, becoming impatient with waiting. We can’t hold our breath for long. First we started to make noise ourselves – a heel tapped on the ground to create a rhythm, a fist thumped on a chest. I like pa-boom tsh I like pa-boom tsh. Cautiously the organism began pulsating again, louder and louder; we banged on the wall, we grew drunk on our beats, on our bodies that had set all this in motion. We felt invincible, stronger than ever. The heavy tentacles slid off me, my blood was able to flow again. I peered through my eyelashes; the walls spun around me until I no longer saw any joins. Just come and fetch us, we’re not afraid, you ought to be afraid of us. Just come and fetch us, we don’t live for the future, everything we are is what already exists, here now, it’s happened, it has been.

When I inspected the sound equipment I found a girl behind a speaker, curled up, her arms locked protectively over her face. What had once been a white T-shirt clung to her upper body. I knew she’d be startled if I touched her, so I crouched down next to her and breathed calmly at her neck. She didn’t react, but I felt her body relax. We stayed there sitting like that for a while, without saying anything. Later she told me this was her second bunker, that she’d first been somewhere near the coast for a while. The group in the bunker at the coast had fallen apart when someone persuaded the others they had to go outside, into the sun, that it was safe there, that the moon was waiting for them, fields full of flowers, that a task awaited them there. A group of scouts was sent out and never came back. Some thought all the scouts had died, others were certain the bunker had been forgotten, abandoned, that the field of flowers outside was everything and more, that life must be there. It ended in a big fight that lasted several days and in which almost everyone was injured. The girl turned her face towards me so that I could see her rotting nose. I asked her why she’d sought us out, why she still believed in the bunkers. The faith pursued her, she said, like a ghost that wouldn’t leave her in peace. We must all choose; it’s this or outside. She had the feeling that here an advance was taken out on a future that might never come. But an advance was at least something. The future always runs ahead of us; we have only the now.
We could hardly understand each other any longer. The music was at its old volume again. I gave her a hand and pulled her upwards. In the flashes of light I saw snapshots of her silhouette, the strange lump that passed for her nose. I stroked her shoulder and then I lost her. Given back to the tentacles, to the complex organism of which I am a mitochondrion.

She had found the field of flowers, by the way; it existed, but she’d been unable to enter. It was fenced off, entrance money was charged. That made us laugh out loud.

Tsien dagen ivichheid
fan Jannie Regnerus

Tien dagen in de eeuwigheid
fan Jannie Regnerus

Ten Days in Eternity
fan Jannie Regnerus

Oerset troch Jantsje Post en Willem Adema
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Marjolein Ley
Tsien dagen ivichheid

Alle jierren bring ik yn ‘t neijier in dei of tsien troch yn in wytpleistere húske mei blauwe blinen, it leit op de eastlikste punt fan Kreta. Dat plakje fielt net allinnich oan as de ein fan ‘e wrâld, mar ek as in jierliks útstapke nei de ivichheid. Men rekket hjir al rillegau it paad bjuster yn ‘e tiid, dagen fan ‘e wike en jiertallen ha gjin betsjutting yn it ljocht fan de argeologyske opgravingen yn dizze kriten. In hoannestap fan it húske ôf leit in labirint fan muorkes dy’t net heger as de knibbels rikke, ôfbrokkele bouseltsjes fan op syn minst trijetûzen jier âld. It binne oerbliuwsels fan wat ienris in Minoysk paleis wie. De grûn dêr’t ik op rin is antyk, hjir hat Theseus de Minotaurus ferslein, ik stean op ‘e kliffen dêr’t Daedalus syn soan Ikarus twa wjukken oanbûn hat.
Op ‘e lêste kilometers fan de reis wynt de wei him yn lussen by in berch del en komt út by de baai, in griene oase fan reiden, tamarisken en fruchtbeammen fol mei rypjende granaatappels en griene sitroenen dy’t noch giel kleurje moatte. It strân fan grintstiennen leit beskûle tusken twa berchkammen, dy’t stadichwei hichte ferlieze, en op hûndert meter út ‘e kust ûnder wetter ferdwine. Oan it strân tingje trije restaurantsjes nei de geunst fan in krappe klandyzje, it binne mar in stikmannich reizgers dy’t hielendal hjir oan ta ride. Fan it begjin fan de middei ôf draait by elk restaurantsje in yn marinade klearmakke hin en lammefleis yn de bûtengril, yn ‘e fallei hinget de swietrook fan it brette fleis.
It eilân hat syn foarm te tankjen oan in omheechtwongen stienmassa, bergen dy’t by it ûndergean fan de sinne de kleur fan brûns en roast krije. Allinnich oer de see fine myn eagen in rjochte kym, de skerpe streek dy’t in skieding makket tusken it kobaltblauwe seewetter en de loft. Yn falleien waakse olivebeammen, de spjalte stammen binne yn ‘e rin fan de iuwen in pear kear om harren spil draaid en waakse as koarkelûkers de kant fan de sinne op.
Elke hjerst fyn ik alles hjir krekt sa werom as ik it in jier lyn efterlitten haw. Dat der yn dizze rûzige tiid noch plakken binne dy’t net feroarje, beskôgje ik as in woldied. It wytpleistere hûs hjit my wolkom as in trouwe freon, by wa’t ik my fuortdaalk thús fiel. De bougainville op it terras pronket wer bûten roai. By elk suchtsje seewyn struit er in hantsjefol blombledsjes út oer it terras, flinterfyn, knisterjend as floeipapier. It hûs stiet yn in útbuorren; in pear brekfallige skuorkes, fiif huzen, de trije restaurantsjes oan it strân en in lytse kapel, dêr’t nacht en dei in kearske baarnt. Ferkearsboetes komme nea oan, want dit hûs hat gjin adres. Dit buorrentsje is sa lyts dat it net op in kaart optekene is. It paad dat by it túnstek lâns rint, hat gjin namme en neist de doar mist in hûsnûmer.
Alle dagen lykje hjir op inoar en sadwaande is dizze tiid hjir ien grut ritueel, alles wat ik doch is wer itselde as yn foargeande jierren: lêze, mei myn freon swimme, in kearske baarne yn ‘e kapel. It is net nedich en meitsje in plan foar de wike, ik hoech hjir net yn termen fan problemen en oplossingen te tinken, hjir kin ik gewoanwei ‘wêze’.
Alle moarnen wurd ik wekker yn in fredige stilte, dy’t stadichoan opfolle wurdt troch in meldij fan koperen klokjes. It tingeljen betsjut dat der in keppel geiten yn ‘e buert is. Soms galmet it holle, kraskjende lûd fan in raven boppe de baai en op ‘e eftergrûn is altyd it kalme suchtsjen fan de see te hearren.
Wat bin ik wiis mei dit toarre en ûnbarmhertige eilân, mei de troch de sinne teskroeide heuvels. Fan fierrens sjogge de bergen der sêft en tagonklik út, mar alle kearen wer ûnderfyn ik dat it stiente like skerp is as koraal. As ik in eintsje te kuierjen gean, boarje de puntige rotsen har yn ‘e soallen fan myn berchskuon. It liket oft elke stien my sizze wol dat ik hjir neat te sykjen haw, ik bin te weak, ik bin fan in te swak skaai. As ik my ferstap en hâld sykje, helje ik my de hannen iepen oan de skerpe richels. Tusken de rotsen waakse toarre, stikelige strûken. Ut ‘e fierte lykje de kroandeade strûken in sulverkleurich drûchboeket, mar as ik in tûkje ôfbrek en it tusken myn fingers fynwriuw, komt der in skerp aroma frij fan sealje of roasmaryn. Wat toar en dea like, hat binnenyn wol deeglik piid en libben, konsintrearre as de smaak en rook yn in bûljonblokje.
De tiid fertichtet him; tsien dagen, tweintich dagen, in moanne, ik ferjit hoelang’t ik hjir al bin. De hytste oeren fan de dei sit ik op it terras. Ut it skaad wei sjoch ik nei de bergen, nei de see dy’t der op alle oeren fan de dei oars útsjocht. Yn ‘e ieremoarn liket er fan sulver en nei’t de sinne heger komt en in oare ynfalshoeke krijt, kleuret it wetter donkerblau. Even foardat it begjint te tsjusterjen, weaget it wetter as in siden lekken, yn pearse en ljochtgiele kleurskaden.
De sinne skynt oerdeis sa fel dat er oan ‘e ein fan de middei wurch is en betiid ûndergiet, om healwei seizen hinne begjint it te skimerjen. Dat is it momint dat de hiemhûnen yn ‘e fallei yn koar begjinne te byljen, it liket hast oft se de nacht as in fijannige ynslûper beskôgje. Mar hoe fûl at se ek tsjin it ynfallende tsjuster blaffe, der is gjin kearen oan. Om’t der gjin strjitlampen binne, is te sjen hoe’t de himel mei stjerren bestruid is. As ik oan ‘e tsjustere kime in flakkerjend ljochtsje foarbyglydzjen sjoch, tink ik oan in oare noarderling, de dichter en skipsdokter Slauerhoff, en stek ik de hân nei him op. Myn groet moat in iuw oerbrêgje, de tiid tusken no en dy nacht dat er by dit eilân lâns fear en it fan ‘e see ôf beseach:

Kreta

Under nacht fol stjerren lei de see hem del
Stiller as in gouden flues, in sulvren fel.
Elts suchtsje wyn like foargoed wei te driuwen.
It swiere skip slagget der net yn fierder te kliuwen
Troch it lichte, it kleare, fan wjerstân frij,
En it eilân, stadich, fear foarby.

As wie ‘t in skip stil en djip fersonken,
Dêr’t de seilen fan yn it moanneljocht blonken,
Skoden syn wytbesnijde toppen sacht
bylâns de fiere wâlden fan de nacht,
Troch de moannesirkel en de stjerreswermen
Meitroaid, weinommen fan kust en bergen,

Like skerp ôfsnien en losrekke fan dy kontreien
As myn boaiemleaze libbensdreamerijen.

Op ús bêd, finzen ûnder de klamboe, lêst myn freon my alle jûnen foar út de Grykske myten. It kearsljocht, dêr’t er it boek yn syn hannen mei byljochtet, ferdûbelet syn profyl ûnbidich op ‘e muorre, de kreaze rjochte noas en syn bewegende mûle, it muskitenet in breidswale. Ek al fal ik no en dan yn ‘e slûge, dochs heint myn ûnderbewuste brokstikjes op. Oer Odysseus, dy’t him oan ‘e mêst fan syn skip fêstbine lit, fan roeiers dy’t waaks yn ‘e earen stopje om te ferhinderjen dat se tajaan sille oan de lokjende sangen fan de Sirenen.
Hiel inkeld komt it sliepende stiente yn beweging. Wylst ik oan ‘e tafel sit en in boek lês, begjint samar ynienen de grûn ûnder myn fuotten te grommeljen. It liket earne fan djip yn ‘e ierde wei te kommen, it beart as in ûndergrûnske tongerbui. Mei’t de rôljende tonger tichterby komt, begjinne de letters oer de bledside te dûnsjen. Myn freon snijt tomaten, mar syn hannen falle stil. As beferzen sitte we foar elkoar oer, wachtsjend op wat der komme sil. De teekopkes trilje op har pantsjes, hieltyd wat lûder. De lampe dy’t oan in koarde boppe de tafel hinget, komt as in pendule yn beweging. Net folle letter skuort in krêftich skokjende weach ûnder de betonnen flier fan it hûs troch. Tafel, kasten en boekeplanken, alles wat nea fan ’t plak komt, skoddet fûleindich hin en wer, lyk as de muorren en de stoel dêr’t ik op sit, sels myn skonken trilje mei. Wankeljend flechtsje ik nei bûten ta. Fan it terras ôf sjoch ik de oare húskes en de kapel dúnjen. Fierderop liket sels it berchmassyf te wâljen, mar miskien is dat omdat iksels trilje? Ik stean op in rôze kleed, de bougainville hat by ‘t soad bledsjes ôfskodde. It wurdt my dwyl yn ‘e holle. Like gau as it opkaam, ebbet it geweld no yn ‘e fierte wei. Alle opstode stof sakket del, alles stiet wer deastil op syn plak. Gjin gerop of geraas of sirenes, neat. Myn freon sit noch by de tafel. It biuwt stil, sa stil dat ik oan mysels begjin te twifeljen, is dit wol echt bard? It moat wol sa wêze, want it hert bûnzet my fan eangst benaudens, de adrenaline jaget my troch de lea. In ierdbeving sa krêftich as dizze soe yn ‘e stêd dêr’t ik wenje grutte panyk feroarsaakje, mar hjir fielt it as moast it eilân even prûste. Hielendal oerstjoer sjoch ik om my hinne en ik realisearje my op ‘e nij: yn dizze wrâld fan goaden, myten en oerâld stiente docht in minskelibben der net ta. Sels in ierdbeving is hjir neat oars as in rimpeling yn ‘e ivichheid. Op de ien of oare manier stelt my dat tinken gerêst. Ik gean werom yn ‘e hûs, jou myn freon in tút, krij myn boek en lês fierder.

Tien dagen in de eeuwigheid

Ieder najaar verblijf ik tien dagen in een witgepleisterd huisje met blauwe luiken, het bevindt zich op de meest oostelijke punt van Kreta. Die plek voelt niet alleen als het einde van de wereld, maar ook als een jaarlijkse uitstapje naar de eeuwigheid. Een mens verdwaalt hier gemakkelijk in de tijd, weekdagen en jaartallen stellen niets voor in het licht van de archeologische opgravingen in deze streek. Op steenworp afstand van het huisje ligt een labyrint van kniehoge muurtjes, afgebrokkelde bouwsels van minstens drieduizend jaar oud. Het zijn de overblijfselen van wat ooit een Minoisch paleis was. De grond waarop ik loop is antiek, hier versloeg Theseus de Minotaurus, ik sta op de kliffen waar Daedalus zijn zoon Icarus twee vleugels aanbond.
In de laatste kilometers van de reis slingert de weg in lussen van een berg en eindigt in de baai, een groene oase van riet, tamarisken en fruitbomen vol met rijpende granaatappelen en groene citroenen die nog geel moeten kleuren. Het kiezelstrand vindt beschutting tussen twee bergruggen die geleidelijk in hoogte afnemen en op honderd meter uit de kust onder water verdwijnen. Langs het strand concurreren drie taveernes om de schaarse klandizie, slechts weinig reizigers rijden helemaal door tot hier. Vanaf het middaguur draait bij elke taveerne een gemarineerde kip en lamsvlees in de buitengrill, het gebraad vult de vallei met heerlijke geuren.
Het eiland dankt zijn vormen aan hoog opgestuwd gesteente, bergen die bij het ondergaan van de zon de kleur van brons en roest aannemen. Alleen op zee vinden mijn ogen een vlakke horizon, de scherpe lijn die het kobaltblauwe zeewater scheidt van de lucht. In valleien groeien olijfbomen, de gespleten stammen zijn in de loop van eeuwen een paar keer rond hun as gewenteld en groeien als kurkentrekkers in de richting van de zon.
Iedere herfst vind ik hier precies terug wat ik een jaar geleden achterliet. Dat er in het tumult van deze tijd nog plekken bestaan die niet veranderen, beschouw ik als een zegen. Het witgepleisterde huis ontvangt me als een trouwe vriend, bij wie ik me meteen thuis voel. De bougainville op het terras staat weer uitbundig in bloei. Bij elke zeebries strooit ze een handvol bloemblaadjes uit over het terras, vliesdun, knisperend als vloeipapier. Het huis maakt deel uit van een buurtschap; een paar vervallen schuurtjes, vijf huizen, de drie taveernes langs het strand en een kleine kapel waarin dag en nacht een kaarsje brandt. Verkeersboetes komen nooit aan want dit huis heeft geen adres. Het gehucht is zo klein dat het niet op een kaart is ingetekend. Het pad dat langs het tuinhek voert, heeft geen naam en naast de deur ontbreekt een huisnummer.
Alle dagen lijken hier op elkaar en in die zin is dit verblijf één groot ritueel, alles wat ik doe is een herhaling van voorgaande jaren; lezen, met mijn Lief in de baai zwemmen, een kaarsje branden in de kapel. Er is geen noodzaak om een weekplanning te maken, ik hoef hier niet in problemen en oplossingen te denken, hier kan ik simpelweg ‘zijn’.
Iedere ochtend ontwaak ik in een vredige stilte die langzaam wordt ingevuld met een melodie van koperen bellen. Het geklingel verraadt de aanwezigheid van een kudde geiten. Soms galmt de holle krauw van een raaf boven de baai en op de achtergrond klinkt altijd het kalme zuchten van de zee.
Wat houd ik van dit dorre en onbarmhartige eiland, van de door zon geschroeide heuvels. Van een afstand ogen de bergen zacht en toegankelijk, maar telkens weer ondervind ik dat het gesteente net zo scherp is als koraal. Wanneer ik een wandeling maak, boren de puntige rotsen in de zolen van mijn bergschoenen. Het is alsof elke steen me duidelijk wil maken dat ik hier niets te zoeken heb, ik ben te week, mijn soort is niet hard genoeg. Wanneer ik misstap en grip zoek, haal ik mijn handen open aan de scherpe richels. Tussen de rotsen groeien dorre, stekelige struiken. Samen vormen de morsdode struiken een zilverkleurig droogboeket, maar wanneer ik een takje afbreek en het tussen mijn vingers kneus, komt een verhevigde geur vrij van salie of rozemarijn. Wat dor en dood leek, blijkt in de kern wel degelijk levenskracht te bezitten, samengeperst als smaak en geur in een bouillonblokje.
De tijd verdicht zich; tien dagen, twintig dagen, een maand, ik vergeet hoe lang ik hier al ben. De heetste uren van de dag breng ik door op het terras. Vanuit de schaduw kijk ik naar de bergen, naar de zee die op ieder uur van de dag anders oogt. In de vroege ochtenduren lijkt ze van zilver en naarmate de zon klimt en van hoek verandert, kleurt het water donkerblauw. Vlak voor het duister invalt golft het water als een laken van zijde, in paarse en lichtgele tinten.
De zon schijnt overdag zo fel dat ze aan het eind van de middag moe is en vroeg ondergaat, rond half zes begint het te schemeren. Dat is het moment waarop de waakhonden in de vallei massaal aanslaan, het lijkt alsof ze de nacht als een vijandelijke insluiper beschouwen. Maar hoe hard ze ook naar het invallende duister blaffen, er is geen keren aan. Door de afwezigheid van straatverlichting is de hemel met sterren bezaaid. Wanneer ik aan de donkere kim een flakkerend lichtje voorbij zie glijden, denk ik aan een andere noorderling, de dichter en scheepsarts Slauerhoff, en hef mijn hand naar hem op. Mijn groet moet een eeuw overbruggen, de tijd tussen nu en die nacht waarin hij langs dit eiland voer en het vanaf zee beschouwde:

Kreta 

Zee lag stiller onder sterrennacht
Dan een gulden vlies, een zilveren vacht.
Iedre windvlaag scheen voorgoed te luwen.
’t Zware schip kon zich niet verder stuwen
In het weerstandloze, ijle klare,
En het eiland kwam voorbijgevaren.

Of het een stil schip was, diep gezonken,
Welks topzeilen in het maanlicht blonken,
Schoven zijn besneeuwde toppen zacht
Langs de verre wouden van de nacht,
Door de manekring en sterrenzwermen
Meegetroond, ontvreemd van kust en bergen,

Even streng gescheiden en ontheven
Als mijn grondloos dromen van mijn leven.

In ons bed, gevangen onder een klamboe, leest mijn Lief me iedere avond voor uit de Griekse mythen. Het kaarslicht waarmee hij het boek in zijn handen bijlicht, herhaalt zijn profiel reusachtig groot op de muur, de mooie rechte neus en zijn bewegende mond, het muskietennet een bruidssluier. Hoewel ik af en toe indommel, vangt mijn onderbewustzijn details op. Over Odysseus die zich aan de mast van zijn schip laat vastbinden, van roeiers die was in hun oren stoppen om te voorkomen dat ze zullen zwichten voor de verlokkende gezangen van de Sirenen.
Heel soms komt het slapende gesteente in beweging.  Terwijl ik aan tafel zit en een boek lees, begint vanuit het niets de grond onder mijn voeten te grommen. Het geluid lijkt van ergens diep in de aarde te komen, het klinkt als een ondergronds onweer. Naarmate de rollende donder dichterbij komt, gaan de letters over de pagina dansen. Mijn Lief snijdt tomaten, maar zijn handen vallen stil. Als bevroren zitten we tegenover elkaar, in afwachting van wat gaat komen. De theekopjes trillen op hun schoteltjes, steeds wat harder. De lamp die aan een snoer boven de tafel hangt, komt als een pendule in beweging. Niet veel later trekt een krachtige schokgolf onder de betonnen vloer van het huis door. Tafel, kasten en boekenplanken, alles wat nooit van zijn plaats komt schudt hevig heen en weer, net als de muren en de stoel waarop ik zit, zelfs mijn benen trillen mee. Tollend vlucht ik naar buiten.  Vanaf het terras zie ik de andere huisjes en de kapel deinen. Verder weg lijkt zelfs het massief te golven, maar misschien komt dat omdat ik tril? Ik sta op een roze tapijt, de bougainville heeft een veelvoud van blaadjes afgeworpen. Het duizelt me. Even snel als het opkwam, sterft het geweld nu in de verte weg. Alle opgeworpen stof daalt neer, alles staat weer roerloos op zijn plek. Geen gegil of sirenes, niets. Mijn Lief zit nog aan tafel. Het blijft stil, zo stil dat ik aan mezelf begin te twijfelen, is dit wel echt gebeurd? Het moet zo zijn, want mijn hart bonkt van angst, de adrenaline jaagt door mijn lijf. Een aardbeving zo krachtig als deze, zou in mijn thuisstad grote paniek veroorzaken, maar hier voelt het alsof het eiland even moest niezen. Vertwijfeld kijk ik om me heen en realiseer me opnieuw; in deze wereld van goden, mythen en oeroude gesteenten doet een mensenleven er niet toe. Zelfs een aardbeving is hier niets meer of minder dan een rimpeling in de eeuwigheid. Op de een of andere manier stelt die gedachte mij gerust. Ik loop terug het huis in, kus mijn Lief, pak het boek op en lees verder.

Ten Days in Eternity

Every autumn I spend ten days in a plastered white cottage with blue shutters, at the most easterly point on Crete. This place doesn’t just feel like the end of the world but also like an annual trip to eternity. A person can easily lose their way in time here; days of the week and years pale into insignificance in the light of the archaeological excavations in this region. A stone’s throw from the cottage is a labyrinth with knee-high walls, crumbling structures that are at least three thousand years old. They are the remnants of what was once a Minoan palace. The ground I am walking on is antique, Theseus defeated the Minotaur here; I am walking along the cliffs where Daedalus fashioned two wings for his son Icarus.
In the final kilometres of the journey the road snakes from a mountain and ends at the bay, a green oasis of reeds, tamarisks and fruit trees filled with ripening pomegranates and green lemons yet to turn yellow. The pebble beach is sheltered between two mountain ridges which gradually descend and disappear beneath the water a hundred metres from the coast. Along the beach three tavernas compete for scarce clientele; very few travellers drive all the way here. From noon a chicken and lamb meat turn on a spit on the outside grill at every taverna; the roast fills the valley with delicious smells.
The island owes its contours to upwardly thrust layers of rock, mountains which colour bronze and rust as the sun sets. Only at sea do my eyes find a flat horizon, the sharp line dividing the cobalt blue sea water from the air. In valleys green olive trees grow, their fissured trunks have wound around their axes several times over the centuries and grow like corkscrews towards the sun.
Every autumn I find exactly what I left behind a year ago. That there are still places that don’t change in the tumult of this age is to my mind a blessing. The plastered white cottage receives me like an old friend, with whom I feel at home right away. The bougainvillea on the terrace is again blossoming profusely. With every gust of sea breeze it strews a handful of petals over the terrace, wafer thin, rustling like tissue paper. The house is in a hamlet – a few tumble-down barns, five houses, the three tavernas on the beach and a small chapel where a candle burns day and night. Traffic fines never arrive because this house doesn’t have an address. The hamlet is so small that it isn’t drawn on any map. The path running past the garden fence doesn’t have a name and there is no house number next to the door.
Every day is like another here and in this sense this stay is one big ritual, everything I do is a repetition of previous years; reading, swimming with my Love in the bay, lighting a candle in the chapel. There is no need to plan the week; I don’t have to think in terms of problems and solutions here; I can simply ‘be’ here.
Every morning I awake in a peaceful silence that is slowly filled with a melody of copper bells. The tinkle betrays the presence of a flock of goats. Sometimes the hollow squawk of a raven resounds above the bay and the calm sigh of the sea can always be heard in the background.
How I love this harsh and arid island, its sun-scorched hills. From a distance the mountains look soft and approachable, but time and again I discover how the rock is as hard as coral. When I go for a hike the jagged rocks bore into the soles of my climbing boots. It is as though every stone wants to make clear to me that I have no business here; I’m too tender, my species isn’t hard enough. When I stumble and look for a hold I scrape my hands on the sharp ledges. Parched, thorny shrubs grow between the rocks. Together, the utterly lifeless shrubs form a silvery dry bouquet, but when I break off a twig and crush it between my fingers, it releases an intense scent of sage or rosemary. Something that had appeared barren and dead does indeed have vitality at its core, compressed as taste and scent in a stock cube.
Time condenses; ten days, twenty days, a month, I forget how long I have been here. I spend the hottest hours of the day on the terrace. From the shadows I behold the mountains, the sea whose appearance changes every hour of the day. In the early hours of the morning it appears silver, and as the sun climbs and changes position, the water turns a dark blue. Just before darkness falls, the water ripples like a silk sheet, in shades of purple and pale yellow.
The sun shines so fiercely during the day that it is tired by the end of the afternoon and sets early; it starts to get dark around half past five. That is when the guard dogs in the valley all sound the alarm in force; it is as though they consider the night a hostile intruder. But no matter how loudly they bark at the descending darkness, it can’t be halted. Thanks to the absence of street lighting, the sky is strewn with stars. When I see a flickering light glide across the dark horizon, I think of another northerner, the Frisian poet and ship’s doctor Jan Jacob Slauerhoff, and I raise my hand to him. My salutation has a century to bridge, the time between this moment and that night when he sailed past this island and viewed it from the sea:

Crete

Sea lay stiller under starry night
Than a golden fleece, a silver hide.
Every breath of wind seemed to die down
And the heavy ship could not push on
Through that lucid void of brine and sky.
Then I saw the island sailing by.

Like a still ship, sunk in depthless dreams,
Topsails shining in the moon’s bright beams,
Snowy peaks came drifting, slow and white,
Through the far-off woodlands of the night,
Swept by lunar disc and stellar host
High above the mountains and the coast,

Distant and detached from earthly strife
As my groundless dreams are from my life.

In our bed, confined beneath a mosquito net, my Love reads to me every night from the Greek myths. The candlelight with which he illuminates the book in his hands reproduces his profile enormously on the wall, the beautiful straight nose and his moving mouth, the mosquito net a bridal veil. Though I doze off every now and then, my subconscious picks up details. About Odysseus being bound to the mast of his ship, of oarsmen stuffing wax in their ears to prevent them from succumbing to the Sirens’ enticing singing.
Very occasionally the sleeping rock stirs. While I sit at the table reading a book, out of nowhere the ground beneath my feet starts growling. The sound seems to come from somewhere deep in the earth, it sounds like an underground thunderstorm. As the rolling thunder gets closer, the letters start dancing across the page. My Love is cutting tomatoes, but his hands halt. We sit across from each other as though frozen, waiting to see what is to come. The teacups shudder on their saucers, more and more vigorously. The lamp hanging from a cord above the table starts moving like a pendulum. Not much later, a powerful shock wave passes under the concrete floor of the house. The table, cupboards and bookshelves, everything that never moves from its place shakes violently, as do the walls and the chair I am sitting on, even my legs vibrate with it. Reeling, I run outside. From the terrace I see the other houses and the chapel heaving. Further away, even the massif seems to ripple, but perhaps that is because I am trembling? I am standing on a pink carpet, the bougainvillea has shed a mass of petals. It makes my mind spin. As suddenly as it arose, the violence now fades away in the distance. All the dust that had been thrown up settles, everything is motionless back in its place. No screams or sirens, nothing. My Love is still sitting at the table. It stays silent, so silent that I start doubting myself – did this really happen? It must be so because my heart is pounding with fear, adrenaline is racing through my body. An earthquake as powerful as this would cause great panic in my hometown, but here it feels as though the island just had to sneeze. In despair I look around and realise again; in this world of gods, myths and ancient rocks, human life doesn’t matter. Here even an earthquake is nothing more than a ripple in eternity. Somehow that thought reassures me. I walk back into the house, kiss my Love, pick up my book and carry on reading.

Translation Slauerhoff’s poem ‘Crete’ by David McKay

It paradys fan in âldman
fan Sipke de Schiffart

Het paradijs van een oude man
fan Sipke de Schiffart

An Old Man's Paradise
fan Sipke de Schiffart

Oerset troch Sipke de Schiffart
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
It paradys fan in âldman

Myn âlden hienen in pleats op de terp fan in ôfhandich Frysk doarpke middenmank útstrekte lannen. Allegear greiden mei slinken, greppels, hichten en lichten, wiete en drûge stikken, dêr’t ferskate soarten gerzen en oare krûdachtige planten groeiden, dy’t in grut part fan it jier bloeiden. Yn ’e maitiid wie it lân om it boeredoarp hinne op guon plakken in giele see fan hynsteblommen, de pinksterblommen bloeiden al foar Peaske, dêrneist seachst in protte wite koweblomkes, simmers kleurde surk de fjilden read en yn ’e hjerst waarden de weidlannen fersierd mei bûterblommen. It wie it fûgelrykste gebiet fan Nederlân. Boppe elk pûnsmiet song wol in ljurk. Woest yn it lân achter ús pleats by alle nêsten del? Dan hiest in deitaak! Der wienen bijen en flinters yn oerfloed. It fee rûn as it waar it taliet fan maart oant novimber ta bûtendoar fredich te weidzjen. Oan de opfeart stie in fraaie Amerikaanske wynmotor dy’t it wetterpeil yn de polder regele.
Net ien syn jonge jierren wienen kostberder as dy fan my, omdat ik opgroeide yn in utopyske krite. Myn boartersplak wie in tún fan tsientallen hektares. Alle yngrediïnten foar in gelokkige bernetiid wienen oanwêzich. Leafhawwende âlden, hûnen en katten, ek kij, hynders, skiep en geiten dy’t ik persoanlik koe, dêr’t ik in bân mei hie.
God bestie doe werklik, elkenien leaude. Gjin wûnder, de minsken hienen alle reden om te leauwen, want se seagen deistich Gods wûnderbaarlike skepping yn folle pracht om harren hinne. Alleman prate allinne mar Frysk, prachtich Frysk. It Nederlânsk wie as it wiere in frjemde taal, dêr’t men net folle mei yn oanrekking kaam, yn dy tiid hie nimmen telefyzje.
De bern krigen sels ûnderwiis yn it Frysk. Ik siet yn in oanbuorjend doarp op skoalle. Us master wie in freonlike, rêstige man dy’t meinimmend fertelle koe. Yn myn ûnthâld wienen we faker oan it sjongen, nifeljen, boetsearjen en oan it harkjen nei Bibelske ferhalen as dat we rekkenjen en taal hienen. Op myn achtste gong ik mei in moai rapport oer fan de twadde nei de tredde klasse.
Yn datselde jier kamen in stik as tsien nije learlingen op it skoaltsje. Beukers fan fiif oant seis jier, sy foarmen de earste klasse; de earste, twadde en tredde klasse sieten yn itselde lokaal en hienen deselde master. Under de nijkommers wie in opfallend leuk famke mei in leaf gesichtsje. Se hie it hier meastal yn flechtsjes. Ik sjoch har noch foar my yn har skarlekkenreade jurkje sûnder mouwen. It famke hite Janny de Jong en sy wie de dochter fan de koster yn it doarp dêr’t ik nei skoalle gong.
It duorre net lang of ik wie folslein troch har betovere. Se naam besit fan sawat al myn harsensellen. Koe ik it wurd fereale al? Gjin idee, ik wist doe yn alle gefallen net dat dat soarte heftige gefoelens op ’en doer slite en foarbygean, ik miende dat myn nije geastessteldheid altyd bliuwe soe. De langst nei it bekoarlike famke mei de flechtsjes wie oerstjalpend. Janny waard it middelpunt fan al myn tinzen, op skoalle, mar ek thús. Oant doe, yn de earste en twadde klasse, hie ik de bêste learling west, dêrnei sakke ik ôf nei it trochsneed nivo.
De oanlûkingskrêft dy’t sy op my útoefene wie enoarm. Nettsjinsteande dat, of better sein krekt dêrtroch, wie ik te bleu om har te benaderjen. Moannen besocht ik op it skoalplein sa ticht by har yn ’e buert te kommen as myn eangst it taliet.
Foar in folwoeksene liket in fol boartersplein in gaos fan razende bern. Nim fan my oan: se witte eksakt wat se dogge. Ik wist it teminsten wol. Meastal boarte ik sa’n tsien meter fan Janny ôf. As sy oan it knikkerjen wie, of as sy mei stoepkryt tekene op it skoalplein, doarst ik wat tichterby te kommen, dan draafde ik soms deun achter har lâns. Yn it klasselokaal foarme de twadde klasse in feilige buffer tusken har en my.
Op in woansdeitemiddei, doe’t alle bern frij wienen fan skoalle, kaam ik min ofte mear troch in stjoerd tafal einlings mei har yn kontakt. Tegearre mei in freontsje wie ik te boartsjen gien by it stroomhokje yn har doarp, skean tsjinoer de tsjerke, ticht by it hûs dêr’t sy wenne.
Hoewol ’t ik fansels stikem hope dat ik har dêr treffe soe, waard ik kjel as in hazze doe’t sy mei in freondintsje yndied opdaagjen kaam.
Gelokkich wist myn freontsje fan neat, bernlik naam er de kennismakking foar syn rekken; yn ’t earstoan stie ik der mar wat by, wierskynlik mei in reade holle. Stadich rekke ik lykwols myn ferlamming kwyt, ik libbe wat op, begûn it sels aardich te finen. De leafde like it te winnen fan de eangst.
Ik wit net mear presys hoe’t it gong, hoe’t it kaam, we boarten mei ús fjouweren, pleagen inoar en oan ’e ein fan ’e middei, nei’t har mem har thús roppen hie, krige ik samar in tútsje fan har op it wang.
It ierdske paradys waard it himelske paradys. Al it moaie om my hinne waard noch moaier, waard omtsjoend ta it moaiste datst dy foarstelle koest. Yn ’e loft dreaunen wite wolken sa’t gjin keunstskilder se oait skildere hat. Klysters songen en it klonk of ingels songen. Yn in rûs sweve ik nei hûs.
Net te leauwen: ik, dy’t my as bern oeral oer ferwûndere, sels oer it lytste, ik hie in tút krigen fan Janny, it famke dat ik oanbea, in hegere foarm fan gelok wie ûntinkber. Janny, ik hie Janny moete en sy hie my tute, it wie net te befetsjen. Sy wie alles foar my, ik fertoeve mei har yn ’e sânde himel, de eufory like sûnder ein.

As bern hie ik nochal wat talinten. Ik koe goed knikkerje, mei LEGO boartsje, ponnyride, mei pylk en bôge sjitte, hynsteride, sleatsjespringe, ús heit helpe op ’e pleats, autopetsje, ferskûlboartsje, ik blonk yn alles út. Letter kaam it besef dat de konkurrinsje yn in lyts doarp net grut is, dêr bist al gau de bêste. Hawar, no die bliken dat ik ek it talint hie om fereale te wurden. It gefoel yn my wie alles omfetsjend en alles oerhearskjend. Yn myn realistyske deidreamen barden fantastyske dingen. We knikkeren, boarten mei LEGO, rieden op ponnys, we dienen alles tegearre. Ik foel sels mei Janny yn ’e sliep, waard mei har wekker, sa yntym as ik it mar betinke koe, de hiele dei wie se by my, amper fan echt te ûnderskieden.
Yn it werklike libben feroare der net folle, spitigernôch, der feroare neat te’n goede. De firtuele Janny waard fertroud, foar de echte Janny dêrfoaroer wie ik as gefolch fan de tút noch banger wurden. Op it skoalplein doarst ik noch altyd net op har ôf te stappen. Hie sy in prinsesse west, of it suske fan Jezus, dan soe ik net banger wêze kinnen ha. Fanwege dy ekstreme ferlegenheid gong it op it lêst ûnûntkomber by de berch del mei my, dat koe net oars. Ik wie mysels net mear.
In pear wike nei ús triomfantlike moeting krige Janny ferkearing mei in jonge fan har eigen jierren, in klasgenoatsje, Hein Gietema. Myn ferealens en leafdesgelok gongen oer yn leafdesfertriet, hokker emoasje net minder ynkringend wie. En op ’e nij tocht ik dat ik dat gefoel noait wer kwytreitsje soe.
Oan myn soargeleaze libbentsje wie hoe dan ek definityf in ein kommen. De poarten fan de himel wienen sletten, it paradys feroare yn ’e wrâld sa’t dy yn werklikheid is, net moaier, net lilker. Neigeraden ik âlder en de wrâld grutter waard, kaam ik derachter dat it libben alderminst in feestje is, dat minsken as it derop oankomt inoar nei it libben stean, dat God net almachtich is. Mar dy tút fan Janny namen se my net ôf.
Der folgen mear tuten fan oare famkes doe’t ik in puber waard en der folgen oare yntimiteiten mei fammen yn myn adolessinsjeperioade. Dat wie noflik, befredigjend, enervearjend of plan-út geil, mar it helle it net by it tútsje fan Janny.
Al ridlik gau nei de legere skoalle wie ik har trouwens út it each ferlern, trochdat har âlden ferhuzen nei in stêd bûten de provinsje. Sels ferliet ik it doarp op myn achttjinde om der selden werom te kearen.
Yn myn studintetiid yn Grins dielde ik it bêd mei tsientallen jonge froulju. Hieltyd fanatiker of wanhopiger socht ik nei genot. Doe wie de skamte fier te sykjen. Ik gong mei twa of mear froulju tagelyk op bêd, soms wienen der manlju by, ik gong nei eroatyske massaazjesalons, hoeretinten en mei partners nei peareklups, ik partisipearre yn gangbangs, die oan sm (passyf en aktyf), ik smookte joints, naam pillen. Neat gong te mâl. De prikkels waarden hieltyd fûler, it effekt hieltyd minder.
Soe ik dat ek allegear dien ha as ik as bern noait tute wie troch Janny, freegje ik my no wolris ôf. Underwilens rekke ik fierder en fierder fuort fan dat iene glorieuze momint yn it begjin fan myn libben.
As jong folwoeksene ferhuze ik nei de Rânestêd. Dêr socht ik behalve yn seks myn heil yn sport, literatuer en keunst. Der wienen goede ûnderfiningen by, topûnderfiningen, in soad mominten fan gelok makke ik mei. Sa spile ik ris remize tsjin in ynternasjonale skaakmaster. Mar sels al hie ik wûn fan ’e wrâldkampioen skaken, dan noch soe it gelok minder yntins west ha as nei dy earste tút. Faak tink ik deroan werom, oan it teare tútsje fan dat leave famke mei har flechtsjes, út en troch biedt it my wat treast.

De lêste jierren wenje ik wer yn Fryslân, yn in âldereinflat oan de râne fan in grut doarp dat yngeand fergalle is troch nije, ûnsjogge hûzen, krekt as myn bertedoarpke en safolle oare doarpen. Myn trije etaazjes tellende flat is in ôfgryslike pûst, mar detonearret amper fanwegen alle oare pûsten. It âlde wurdt ferfongen troch it nije, want jild spilet gjin rol. De betegele tunen binne kreas fersoarge, dêr wurdt mei pronke, de blommen en planten stean yn potten. Mar hoefolle iken en ipen en mear fan dat soarte ymposante beammen binne der net roaid yn de ôfrûne jierren, omdat se yn ’e simmer wenningen fertsjusterje soenen en omdat ôffallen hjerstblêden tsjintwurdich beskôge wurde as túnôffal? Ik ken hjir net folle minsken; yn it doarpke dêr’t ik hikke en tein bin, ken ik gjinien mear en ik ha der yn tiden net west.
Ut myn flat wei sjoch ik út oer de fjilden, mar der is gjin aardichheid mear oan. De blom- en fûgelrike greiden út myn jeugd binne fergien. De gersfjilden fan doe binne ferwurden ta in ferfeelsum, gifgrien biljertlekken. Elk perseel is freesd, egalisearre, drainearre en ynsiedde mei Ingelsk raaigers; de iennichste plant dy’t der groeie mei, al it oare wurdt sjoen as ûnkrûd. It ynsektebestân is ysbaarlik ôfnommen. De greidefûgels binne praktysk útrûge, it is unheimisch stil yn it lân as der gjin trekkers brulle. De útmergele kij sûnder hoarnen, fan wa’t de libbensferwachting yn in heale iuw keldere is fan fyftjin nei fiif jier, stean it hiele jier troch op stâl. De hoarizon wurdt ferpest troch in grut tal draaiende wynturbines dy’t soms tweintich kear heger binne as in pleats of tsjerketoer. Foar it útsjoch hoech ik moarns de gerdinen net iepen te dwaan.
Eartiids hie dit doarp trije tsjerken. Ien derfan is sloopt, in oare omboud ta wenhûs en de tredde tsjerke fungearret no as doarpshûs. God stoar mei de skientme fan de skepping.
Alles wurdt minder, takelet ôf, ek myn âlde liif. It tal sykten en kwalen dat ik ha, giet yn heech tempo omheech, se binne al hast net mear te tellen en se wurde omtrint mei de dei slimmer. Ik bin dôfachtich, ympotint, myn bloeddruk is te heech, nachts moat ik trije kear fan ’t bêd ôf om te pisjen, myn fingers binne dôf en myn teannen gefoelleas, ik ha in pear TIA’s hân, it rinnen giet muoisum en gean sa mar troch. Myn libben wurdt hieltyd ûngeselliger, de wrâld lytser, stadich feroaret myn bestean yn in hel.
Lykas it gea fan myn heitelân is myn memmetaal op stjerren nei dea. Wat men tsjintwurdich Frysk neamt, is in totaal oare taal as dy’t myn âlden en omkes en muoikes en âld-doarpsgenoaten praten. It idioom is fierhinne hielendal ferdwûn, gâns Nederlânske wurden en útdrukkingen kamen derfoar yn it plak. Sels de oerbleaune Fryske wurden sprekt men hjoed-de-dei út mei in Nederlânsk aksint, benammen de jongerein. It probleem is dus net dat hieltyd minder minsken Frysk prate, mar dat de minsken dy’t it prate it hieltyd minder prate, minder goed. De prachtige taal dy’t it Frysk oait wie, is degenerearre ta in neatsizzend taaltsje, in soarte fan dialekt, ryp foar eutanasy.
Gjin minske dy’t it wat skele kin. Se binne bliid mei stees mear jild, bettere auto’s, fluggere kompjûters, smartphones, iPads en oare gadgets. De minsken stoarje har blyn op byldskermen. Foar in moai lânskip gean se nei it bûtenlân.
Mei ôfgriis sjoch ik hoe’t myn oerheid op it stuit fassistyske trekken fertoant. Se biedt dy (skyn)feilichheid foar frijheid, mar ast net yn ’e beage rinst, bist net feilich foar har, dan lit se har smoarge kop sjen. De polityk is siik, it gros fan de politisy walchlik. Der wurdt manipulearre by it libben. De ligers en bedragers dy’t it bêste lige en bedrage, krije de measte stimmen. Ik sjoch der net fan op, want ik fernuverje my al jierren nergens mear oer.
It tútsje fan Janny is sa lang lyn, sa fier fuort en it rekket hieltyd fierder op ’e achtergrûn. Ik kin de ûnderfining ûnmooglik weromhelje, net sa’t ik it destiids belibbe ha. It leaflike famke mei de flechtsjes kin ik noch foar my krije, it tútsje is foar in part ferdizene, krekt as it gefoel dat ik derby krige. Omkeard kin ik glimkjend weromtinke oan pynlike yngrepen by de toskedokter, glimkjend, want de pine fan doe kin ik likemin neifiele.
Soe Janny noch wolris oan my tinke? Nee, ik tink dat se net iens mear tinkt oan Hein Gietema. Nei alle gedachten is se fol fan de bernsbern. As se noch libbet!
Feitliken is selsmoard foar my de bêste opsje. Hoe faak ha ik it net oerwage? Der giet gjin dei foarby dat ik gjin balke en tou foar eagen sjoch. Alle ellinde wie dan foarby. Soms tink ik dat it tútsje fan Janny my tsjinhâldt.
De lêste tiid is der wat dat my noch in bytsje op fuotten hâldt. It is de hoop dat as ik op myn stjerbêd lis – ûnder ynfloed fan morfine, losslein fan de werklikheid, yn ’e bernskens faaks – dat der dan in moaie en leave ferpleechster is dy’t har hân even op myn foarholle leit, of myn hân in hoartsje fêsthâldt. En dat ik dan noch ien kear deselde sensaasje ûnderfine mei as doe’t Janny my lang, lang lyn tute achter it stroomhokje by har âlderlik hûs. Dat is it iennige dêr’t ik noch foar libje. It stjerbêd is myn paradys.

Het paradijs van een oude man

Mijn ouders hadden een boerderij op de terp van een afgelegen Fries dorpje te midden van uitgestrekte landerijen. Allemaal weilanden met slenken, greppels, hoogten en laagten, natte en droge stukken, waar diverse soorten grassen en andere kruidachtige planten groeiden, die een groot deel van het jaar bloeiden. In het voorjaar was het land rond het boerendorp op sommige plaatsen een gele zee van paardenbloemen, de pinksterbloemen bloeiden al voor Pasen, daarnaast zag je veel witte madeliefjes, in de zomer kleurde zuring de velden rood en in het najaar waren de weilanden versierd met boterbloemen. Het was het vogelrijkste gebied van Nederland. Boven elke pondemaat zong wel een leeuwerik. Wilde je langs alle nesten gaan in de weilanden achter onze boerderij? Dan had je een dagtaak! Er waren bijen en vlinders in overvloed. Het vee liep, als het weer het toeliet, van maart tot november vredig buiten te grazen. Aan de opvaart stond een fraaie Amerikaanse windmotor die het waterpeil in de polder regelde.
Niemands prille jeugd was kostbaarder dan de mijne, omdat ik opgroeide in een utopische omgeving. Een tuin van tientallen hectares was mijn speelplek. Alle ingrediënten voor een gelukkige kindertijd waren aanwezig. Liefhebbende ouders, honden, katten en ook koeien, paarden, schapen en geiten die ik persoonlijk kende, met wie ik een band had.
God bestond toen werkelijk, iedereen geloofde. Geen wonder, de mensen hadden alle reden om te geloven, want ze zagen elke dag Gods wonderbaarlijke schepping in volle luister om zich heen. Allen spraken alleen maar Fries, prachtig Fries. Het Nederlands was als het ware een vreemde taal, waarmee men slechts weinig in aanraking kwam, in die tijd had niemand televisie.
De kinderen kregen zelfs onderwijs in het Fries. Ik zat in een naburig dorp op school. Onze meester was een vriendelijke, rustige man die meeslepend kon vertellen. In mijn herinnering waren we vaker aan het zingen, knutselen, boetseren en aan het luisteren naar Bijbelse verhalen dan dat we rekenen en taal hadden. Op mijn achtste ging ik met een mooi rapport over van de tweede naar de derde klas.
In datzelfde jaar kwamen er een stuk of tien nieuwe leerlingen op het schooltje. Kleuters van vijf tot zes jaar, zij vormden de eerste klas; de eerste, tweede en derde klas zaten in hetzelfde lokaal en hadden dezelfde meester. Onder de nieuwkomers was een opvallend leuk meisje met een lief gezichtje. Ze droeg haar blonde haar meestal in vlechtjes. Ik zie haar nog voor me in haar scharlakenrode jurkje zonder mouwen. Het meisje heette Janny de Jong en zij was de dochter van de koster in het dorp waar ik naar school ging.
Het duurde niet lang of ik was finaal door haar betoverd. Ze nam bezit van bijna al mijn hersencellen. Kende ik het woord verliefd al? Geen idee, ik wist toen in elk geval niet dat dat soort heftige gevoelens op den duur slijten en voorbijgaan, ik meende dat mijn nieuwe geestesgesteldheid altijd zou blijven. Het verlangen naar het bekoorlijke meisje met de vlechtjes was overweldigend. Janny werd het middelpunt van al mijn gedachten, op school, maar ook thuis. Tot dan toe, in de eerste en tweede klas, was ik de beste leerling geweest, daarna zakte ik af naar het gemiddelde niveau.
De aantrekkingskracht die zij op mij uitoefende was enorm. Desondanks, of beter gezegd juist daardoor, was ik te verlegen om haar te benaderen. Maandenlang probeerde ik op het schoolplein zo dicht bij haar in de buurt te komen als mijn angst toeliet.
Voor een volwassene lijkt een vol speelplein een chaos van schreeuwende kinderen. Neem van mij aan: ze weten precies wat ze doen. Ik wist het tenminste wel. Meestal speelde ik zo’n tien meter bij Janny vandaan. Als zij aan het knikkeren was, of als zij met stoepkrijt tekende op het schoolplein, durfde ik wat dichterbij te komen, dan rende ik soms vlak achter haar langs. In het klaslokaal vormde de tweede klas een veilige buffer tussen haar en mij.
Op een woensdagmiddag, toen alle kinderen vrij waren van school, kwam ik door een min of meer gestuurd toeval eindelijk met haar in contact. Samen met een vriendje was ik gaan spelen bij het stroomhokje in haar dorp, schuin tegenover de kerk, dicht bij het huis waar zij woonde.
Hoewel ik natuurlijk stiekem had gehoopt dat ik haar daar zou treffen, schrok ik me wezenloos toen zij met een vriendinnetje daadwerkelijk kwam opdagen.
Gelukkig wist mijn vriendje van niks, kinderlijk nam hij de kennismaking voor zijn rekening; aanvankelijk stond ik er maar wat bij, waarschijnlijk met een rood hoofd. Langzaam raakte ik echter mijn verlamming kwijt, ik leefde wat op, begon het zelfs leuk te vinden. De liefde leek het te winnen van de angst.
Ik weet niet meer precies hoe het ging, hoe het kwam, we speelden met z’n vieren, plaagden elkaar en aan het einde van de middag, nadat haar moeder haar naar huis had geroepen, kreeg ik zomaar een kusje van haar op mijn wang.
Het aardse paradijs werd het hemelse paradijs. Al het mooie om mij heen werd nog mooier, werd omgetoverd tot het mooiste dat je je kon voorstellen. In de blauwe lucht dreven witte wolken zoals geen kunstschilder ze ooit heeft geschilderd. Merels zongen en het klonk of engelen zongen. In een roes zweefde ik naar huis.
Ongelooflijk: ik, die me als kind overal over verwonderde, zelfs over het kleinste, ik had een kus gekregen van Janny, het meisje dat ik aanbad, een hogere vorm van geluk was ondenkbaar. Janny, ik had Janny ontmoet en zij had mij gekust, het was niet te bevatten. Zij was alles voor me, ik vertoefde met haar in de zevende hemel, de euforie leek eindeloos.

Als kind had ik nogal wat talenten. Ik kon goed knikkeren, met LEGO spelen, ponyrijden, met pijl en boog schieten, paardrijden, slootjespringen, mijn vader helpen op de boerderij, steppen, verstoppetje spelen – ik blonk in alles uit. Later pas kwam het besef dat de concurrentie in een klein dorp niet groot is, daar ben je al snel de beste. Enfin, nu bleek ik ook het talent te hebben om verliefd te worden. Het gevoel in mij was alomvattend en allesoverheersend. In mijn realistische dagdromen gebeurden fantastische dingen. We knikkerden, speelden met LEGO, reden op pony’s, we deden alles samen. Ik sliep met Janny in, werd met haar wakker, zo intiem als ik het maar kon bedenken, dag en nacht was ze bij me, amper van echt te onderscheiden.
In het werkelijke leven veranderde er weinig, helaas, er veranderde niets ten goede. De virtuele Janny werd vertrouwd, voor de echte Janny daarentegen was ik als gevolg van de kus nog banger geworden. Op het schoolplein durfde ik nog steeds niet op haar af te stappen. Was zij een prinses geweest, of het zusje van Jezus, dan zou ik niet banger hebben kunnen zijn. Vanwege die extreme verlegenheid ging het op het laatst onvermijdelijk bergafwaarts met mij. Ik was mezelf niet meer.
Enkele weken na onze triomfantelijke ontmoeting kreeg Janny verkering met een jongen van haar eigen leeftijd, een klasgenootje, Hein Gietema. Mijn verliefdheid en liefdesgeluk gingen over in liefdesverdriet, welke emotie niet minder indringend was. En opnieuw dacht ik dat ik dat gevoel nooit meer zou kwijtraken.
Aan mijn zorgeloze leventje was hoe dan ook definitief een einde gekomen. De poorten van de hemel waren gesloten, het paradijs veranderde in de wereld zoals die in werkelijkheid is, niet mooier, niet lelijker. Naarmate ik ouder en de wereld groter werd, kwam ik erachter dat het leven allerminst een feestje is, dat mensen als het erop aankomt elkaar naar het leven staan, dat God niet almachtig is. Maar die kus van Janny namen ze mij niet af.
Er volgden meer kussen van andere meisjes toen ik een puber werd en er volgden andere intimiteiten met meiden in mijn adolescentieperiode. Dat was aangenaam, bevredigend, enerverend of ronduit geil, maar het haalde het niet bij het kusje van Janny.
Al vrij snel na de lagere school was ik haar trouwens uit het oog verloren, doordat haar ouders verhuisden naar een stad buiten de provincie. Zelf verliet ik het dorp op mijn achttiende om er zelden terug te keren.
In mijn studententijd in Groningen deelde ik het bed met tientallen jonge vrouwen. Steeds fanatieker of wanhopiger zocht ik naar genot. Toen was de schaamte ver te zoeken. Ik ging met twee of meer vrouwen tegelijkertijd naar bed, soms waren er mannen bij, ik ging naar erotische massagesalons, hoerententen en met partners naar parenclubs, ik participeerde in gangbangs, deed aan sm (passief en actief), ik rookte joints, slikte pillen. Niets was te dol. De prikkels werden steeds heftiger, het effect steeds geringer.
Zou ik dat ook allemaal hebben gedaan als ik als kind nooit was gekust door Janny, vraag ik me nu weleens af. Ondertussen raakte ik verder en verder weg van dat ene glorieuze moment in het begin van mijn leven.
Als jongvolwassene verhuisde ik naar de Randstad. Daar zocht ik behalve in seks mijn heil in sport, literatuur en kunst. Er waren goede ervaringen bij, topervaringen, ik maakte veel momenten van geluk mee. Zo speelde ik eens remise tegen een internationale schaakmeester. Maar zelfs al had ik gewonnen van de wereldkampioen schaken, dan nog zou het geluk minder intens zijn geweest dan na die eerste kus. Vaak denk ik eraan terug, aan het tedere kusje van dat lieve meisje met haar vlechtjes, af en toe biedt het me een beetje troost.

De laatste jaren woon ik weer in Friesland, in een bejaardenflat aan de rand van een groot dorp dat grondig is vergald door nieuwe, lelijke huizen, net als mijn geboortedorpje en zoveel andere dorpen. Mijn drie etages tellende flat is een afschuwelijke puist, maar detoneert nauwelijks vanwege de vele andere puisten. Het oude wordt vervangen door het nieuwe, want geld speelt geen rol. De betegelde tuinen zijn keurig verzorgd, daar wordt mee gepronkt, de bloemen en planten staan in potten. Maar hoeveel eiken en iepen en meer van dat soort imposante bomen zijn er niet gerooid in de afgelopen jaren, omdat ze in de zomer woningen zouden verduisteren en omdat afgevallen herfstbladeren tegenwoordig worden beschouwd als tuinafval? Ik ken hier weinig mensen; in het dorpje waar ik ben geboren en getogen, ken ik niemand meer en ik ben er in tijden niet geweest.
Vanuit mijn flat kijk ik uit over de velden, maar er is geen aardigheid meer aan. De bloem- en vogelrijke weilanden uit mijn jeugd zijn verdwenen. De grasvelden van toen zijn verworden tot een saai, gifgroen biljartlaken. Elk perceel is gefreesd, geëgaliseerd, gedraineerd en ingezaaid met Engels raaigras; de enige plant die er mag groeien, al het overige wordt gezien als onkruid. Het insectenbestand is schrikbarend afgenomen. De weidevogels zijn praktisch uitgeroeid, het is unheimisch stil op het land als er geen trekkers brullen. De uitgemergelde koeien zonder hoorns, van wie de levensverwachting in een halve eeuw is gekelderd van vijftien naar vijf jaar, staan het hele jaar door op stal. De horizon wordt verpest door een groot aantal draaiende windturbines die soms twintigmaal hoger zijn dan een boerderij of kerktoren. Voor het uitzicht hoef ik ’s ochtends de gordijnen niet open te doen.
Vroeger had dit dorp drie kerken. Een ervan is gesloopt, een andere omgebouwd tot woonhuis en de derde kerk fungeert nu als dorpshuis. God stierf met de schoonheid van de schepping.
Alles wordt minder, takelt af, ook mijn oude lijf. Het aantal ziekten en kwalen waaraan ik lijd, stijgt in rap tempo, ze zijn al bijna niet meer te tellen en ze verergeren zowat met de dag. Ik ben slechthorend, impotent, mijn bloeddruk is te hoog, ’s nachts moet ik drie keer opstaan om te plassen, mijn vingers zijn doof en mijn tenen gevoelloos, ik heb een paar tia’s gehad, het lopen gaat moeizaam en ga zo maar door. Mijn leven wordt steeds ongezelliger, de wereld kleiner, langzaam verandert mijn bestaan in een hel.
Net als het landschap van mijn jeugd is mijn moedertaal op sterven na dood. Wat men tegenwoordig Fries noemt, is een totaal andere taal dan die mijn ouders en ooms en tantes en oud-dorpsgenoten spraken. Het idioom is nagenoeg verdwenen, talrijke Nederlandse woorden en uitdrukkingen kwamen ervoor in de plaats. Zelfs de overgebleven Friese woorden spreekt men vandaag de dag uit met een Nederlands accent, vooral de jongeren. Het probleem is dus niet dat steeds minder mensen Fries spreken, maar dat de mensen die het spreken het steeds beroerder spreken. De prachtige taal die het Fries ooit was, is gedegenereerd tot een nietszeggend taaltje, een soort dialect, rijp voor euthanasie.
Geen mens die het wat kan schelen. Men is blij met steeds meer geld, betere auto’s, snellere computers, smartphones, iPads en andere gadgets. De mensen staren zich blind op beeldschermen. Voor een mooi landschap gaan ze naar het buitenland.
Met lede ogen zie ik hoe mijn overheid momenteel fascistische trekken vertoont. Ze biedt je (schijn)veiligheid voor vrijheid, maar als je niet in het gareel loopt, ben je niet veilig voor haar, dan laat ze haar lelijke kop zien. De politiek is ziek, het gros der politici weerzinwekkend. Er wordt gemanipuleerd bij het leven. De leugenaars en bedriegers die het beste liegen en bedriegen, krijgen de meeste stemmen. Ik kijk er niet van op, want ik verwonder me al jaren nergens meer over.
Het kusje van Janny is zo lang geleden, zo ver weg en het raakt almaar verder op de achtergrond. Ik kan de ervaring onmogelijk terughalen, niet zoals ik het destijds heb beleefd. Het lieflijke meisje met de vlechtjes kan ik me nog herinneren, het kusje is deels vervaagd, net als het gevoel dat ik erbij kreeg. Omgekeerd kan ik glimlachend terugdenken aan pijnlijke ingrepen bij de tandarts, glimlachend, want de pijn van toen kan ik evenmin navoelen.
Zou Janny nog weleens aan mij denken? Nee, ik denk dat ze niet eens meer denkt aan Hein Gietema, waarschijnlijk is ze vol van de kleinkinderen. Als ze nog leeft!
In feite is zelfmoord voor mij de beste optie. Hoe vaak heb ik het niet overwogen? Er gaat geen dag voorbij dat ik geen balk en touw voor ogen zie. Alle ellende was dan voorbij. Soms denk ik dat het kusje van Janny mij tegenhoudt.
De laatste tijd is er iets dat mij nog enigszins op de been houdt. Het is de hoop dat als ik op mijn sterfbed lig – onder invloed van morfine, losgeslagen van de werkelijkheid, kinds wellicht – dat er dan een mooie en lieve verpleegster is die haar hand even op mijn voorhoofd legt, of mijn hand een poosje vasthoudt. En dat ik dan nog eenmaal dezelfde sensatie mag ervaren als toen Janny mij lang, lang geleden kuste achter het stroomhokje bij haar ouderlijk huis. Dat is het enige waar ik nog voor leef. Het sterfbed is mijn paradijs.

An Old Man's Paradise

My parents had a farm on the terp of a remote Frisian village surrounded by sweeping countryside. It was all meadows with streams, ditches, hillocks and hollows, wetlands and dry spots, where various kinds of grasses and other herbaceous plants grew, flowering for much of the year. In the springtime, the land around the farming village was a yellow sea of dandelions in some places, the Whitsun flowers, or lady’s smock, were already blooming before Easter, and you saw a lot of daisies too; in the summertime the fields were red with sorrel, and in the autumn the meadows were adorned with buttercups. It was the richest area for birds in the Netherlands. A lark sang above every acre. Want to visit all the nests in the meadows behind our farm? It was a day’s work! There were bees and butterflies in abundance. The cattle – weather permitting – grazed peacefully outside from March to November. On the canal, there was a beautiful American wind engine, which regulated the water level in the polder.
No one’s early years were more precious than mine because I grew up in utopian surroundings. A garden of dozens of hectares in size was my playground. All the ingredients for a happy childhood were present. Loving parents, dogs, cats and also cows, horses, sheep and goats that I knew personally, with whom I had a bond.
God existed for real back then, and everyone was a believer. No wonder – people had every reason to believe, as they saw God’s wondrous creation in all its splendour around them every day. Everyone spoke only Frisian, beautiful Frisian. Dutch was a foreign language, with which there was little contact; no one had a television in those days.
The children were even educated in Frisian. I went to school in a neighbouring village. Our teacher was a friendly, peaceful man and a captivating storyteller. In my memory, we spent more time singing, doing arts and crafts and listening to Bible stories than we did on sums and grammar. When I was eight, I moved up from the second to the third year with a good report.
That same year, about ten new students came to the little school. Children of five or six – they were in the first year; the first, second and third years were in the same classroom and had the same teacher. Among the newcomers, a remarkably pretty girl with a sweet face caught my eye. She usually wore her blonde hair in plaits. I can still picture her in her scarlet sleeveless dress. The girl was called Janny de Jong, and she was the daughter of the sexton in the village where I went to school.
It didn’t take long for me to become completely enchanted by her. She took possession of almost all of my brain cells. Did I already know the expression ‘to fall in love’? No idea, but I certainly didn’t know back then that such intense emotions eventually wear off and pass. I thought my new state of mind would last forever. My longing for the delightful girl with the plaits was overwhelming. Janny became the focus of all my thoughts, not only at school, but also at home. Until that point, in the first and second year, I’d been the best student, but after she arrived, I dropped to average.
The attraction she exerted on me was enormous. Even so, or rather, precisely because of that, I was too shy to approach her. For months, I tried to get as close to her in the playground as my fear would allow.
To an adult, a packed playground seems like a chaos of screaming children. Take it from me – they know exactly what they’re doing. At least, I did. I usually played about ten metres away from Janny. If she was playing a game of marbles or drawing with chalk on the playground, I dared to go a little closer, and sometimes I would run past, just behind her. In the classroom, the second years formed a safe buffer between her and me.
On a Wednesday, when all the children had the afternoon off school, I finally met her properly, by way of a more or less staged coincidence. Together with a friend, I had gone to play by the electrical substation in her village, across from the church, close to the house where she lived.
Although I had of course been secretly hoping to see her there, I was shocked when she actually showed up with a friend.
Luckily my friend knew nothing about it and, in the way that children do, he took care of the introductions; at first I just stood there, probably with a red face. Slowly, though, I shook off my paralysis, perked up, even started having fun. Love seemed to have won over fear.
I can no longer remember exactly how it happened, how it came about; the four of us were playing together, teasing one another and at the end of the afternoon, after her mother had called her to come home, she suddenly gave me a kiss on the cheek.
Earthly paradise transformed into heavenly paradise. All the beauty around me became even more beautiful, magically transformed into the most beautiful sight you can imagine. White clouds, unlike clouds ever painted by any artist, drifted through the sky. Blackbirds sang, and it sounded as if angels were singing. I floated home in a daze.
Unbelievable: I, who as a child marvelled at everything, even at the smallest of things, had received a kiss from Janny, the girl I adored; it was impossible to imagine any higher form of bliss. Janny, I had met Janny and she had kissed me – it was beyond comprehension. She was everything to me, I was in seventh heaven with her, the euphoria seemed infinite.

As a child, I had quite a few talents. I was good at marbles, at playing with LEGO, riding ponies, shooting with a bow and arrow, riding horses, jumping over ditches, helping my dad on the farm, racing around on my scooter, playing hide and seek – I excelled at everything. It was only later that it dawned on me that there’s not much competition in a small village – it doesn’t take much to be the best. Anyway, now it turned out that I also had a talent for falling in love. The feeling within me was all-encompassing and all-consuming. Amazing things happened in my realistic daydreams. We played marbles, played with LEGO, rode ponies, we did everything together. I fell asleep with Janny, woke up with her, as intimate as I was capable of imagining; she was with me day and night, and it was barely distinguishable from reality.
Sadly, in real life, little changed. There was no change for the better. The virtual Janny became close and familiar, but the kiss had made me even more scared of the real Janny. I still did not dare to approach her in the school playground. I could not have been more afraid if she had been a princess or the sister of Jesus. Because of that extreme shyness, things inevitably went downhill for me in the end. I wasn’t myself anymore.
A few weeks after our triumphant encounter, Janny started going out with a boy of her own age, someone in her year, Hein Gietema. My besotted happiness turned into heartbreak, and the emotion hit me just as hard. And once again, I thought I would never lose that feeling.
My carefree life had come to an end. The gates to heaven were closed, paradise transformed into the world as it is in reality, no more beautiful, no uglier. As I grew older and the world grew larger, I discovered that life is anything but a party, that people are ultimately out to get one another, that God is not omnipotent. But no one could take Janny’s kiss away from me.
There were more kisses from girls when I entered puberty, and other intimacies followed during my adolescence. That was pleasant, satisfying, exciting or downright dirty, but none of it came close to Janny’s kiss.
Soon after primary school, I lost touch with her when her parents moved to a city outside the province. As for me, I left the village when I was eighteen, and I rarely returned.
In my student days in Groningen, I shared my bed with dozens of young women. I sought pleasure, ever more fanatically or desperately. Back then, there was little shame. I slept with two or more women at a time, and sometimes men were involved too. I visited erotic massage parlours, brothels and went with partners to swingers’ clubs, I took part in gangbangs, got into S&M (passive and active), I smoked joints, swallowed pills. Nothing was off limits. The stimuli became more and more intense, the effects less and less.
I sometimes wonder now if I would have done all that if I had not been kissed by Janny as a boy. Meanwhile I was moving further and further away from that one glorious moment at the beginning of my life.
In my twenties, I moved to the Randstad, where I sought refuge not only in sex but also in sport, literature and art. There were good experiences, great experiences. I had many moments of happiness – like the time I drew a game of chess against an international master. But even if I’d beaten the world champion, the happiness would still have been less intense than after that first kiss. I often think back to it, to that tender kiss from that sweet girl with her plaits. Sometimes it offers me a little comfort.

In recent years, I’ve been back in Friesland, living in an apartment for the elderly on the edge of a large village that has been thoroughly spoiled by new, ugly houses, just like the village where I was born and so many others. My three-storey block is an appalling carbuncle, but it barely stands out because of all the other carbuncles. The old is replaced by the new because money is no object. The paved gardens are well kept, people show them off, the flowers and plants are in pots. But how many oaks and elms and other such impressive trees have been uprooted over the years because they cast shade on houses in the summer and because fallen leaves are considered garden waste these days? I don’t know many people here; I no longer know anyone in the village where I was born and raised, and I haven’t been there in ages.
From my flat, I look out across the fields, but there’s no pleasure in it anymore. The meadows of my childhood, full of flowers and birds, have disappeared. The grassy fields of back then have become a dull, acid-green billiard cloth. Every plot has been cultivated, levelled, drained and sown with perennial ryegrass, the only plant allowed to grow there; everything else is considered a weed. The insect population has decreased alarmingly. The meadow birds have practically been exterminated; it is eerily quiet out on the land when there are no tractors roaring. The emaciated cows without horns, whose life expectancy has plummeted from fifteen to five years in half a century, spend the whole year in sheds. The horizon has been ruined by a multitude of spinning wind turbines, some of them twenty times the height of a farmhouse or a church tower. There is no point opening the curtains in the morning to look at the view.
This village used to have three churches. One has been demolished, another converted into a house, and the third now serves as a village hall. God died along with the beauty of creation.
Everything is dwindling, deteriorating, and that includes my old body. The number of illnesses and ailments I suffer from is rapidly increasing; it’s hard to keep count of them, and they are getting worse by the day. I am hard of hearing, impotent, my blood pressure is too high, I have to get up three times at night to pee, my fingers are numb and there’s no feeling in my toes, I’ve had a couple of TIAs, walking is difficult and so on. My life is becoming more and more miserable, the world smaller, and slowly my existence is turning into a hell.
Like the landscape of my youth, my mother tongue is as good as dead. What people call Frisian nowadays is a completely different language from the one my parents and uncles and aunts and people in the village spoke. The idiom has all but disappeared, replaced by so many Dutch words and expressions. Even the remaining Frisian words are spoken with a Dutch accent these days, particularly by young people. So, the problem is not that fewer and fewer people speak Frisian, but that the people who do speak it are speaking it worse and worse. The beautiful language that Frisian once was has now degenerated into a meaningless jargon, a sort of dialect, ready for euthanasia.
And no one gives a damn. People are happy with more and more money, better cars, faster computers, smartphones, iPads and other gadgets. People stare boggle-eyed at screens. If they want to see a beautiful landscape, they go abroad.
With sorrow, I see that my government is currently showing fascistic traits. They offer (false) security in exchange for freedom, but if you don’t fall in line, you’re not safe – then the government shows its ugly face. Politics is sick, and the majority of the politicians are repulsive. There is so much manipulation going on. The liars and the deceivers who are best at lying and deceiving receive the most votes. That doesn’t surprise me because nothing has surprised me in years.
Janny’s kiss is so long ago, so far away, and it is receding more and more into the background. It is impossible for me to recall the experience, not as I felt it at the time. I can still remember the sweet girl with the plaits, but the kiss has partly faded, along with the feeling it gave me. On the other hand, I can smile as I think back to painful procedures at the dentist’s, as I can no longer feel the pain I felt back then either.
Does Janny ever think about me? No, I imagine she doesn’t even think about Hein Gietema anymore. She’s probably occupied with her grandchildren. That’s if she’s still alive!
In fact, suicide is the best option for me. How many times have I considered it? There is not a day that goes by when I don’t picture a beam and a rope. Then all the misery would be over. Sometimes I think it’s Janny’s kiss that’s preventing me.
Lately there’s another thought that’s kept me going a little. It is the hope that when I’m on my deathbed – under the influence of morphine, detached from reality, maybe senile – there will be a kind and beautiful nurse who will place her palm on my forehead, or hold my hand for a while. And that I’ll feel once again the same sensation as I did when Janny kissed me, long, long ago behind the substation by her parents’ house. That’s all that I’m still living for. The deathbed is my paradise.

Weefde dream
fan Sholeh Rezazadeh

Geweven droom
fan Sholeh Rezazadeh

Woven dream
fan Sholeh Rezazadeh

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Jan Tiede Bouma
Weefde dream

Doe’t de hjerstwyn begûn te waaien en de blêden op myn lichem falle liet, stiene de beammen neaken en har slanke fingers wiene goed te sjen. Al har skjintme en tier feroare yn in dizige dream dy’t inkeld in swiete neismeits efterliet. Ik koe sjen dat de eagen fan de beammen stadichoan ticht foelen en har griene blik ferdwûn. Ut en troch hearde ik midden yn ’e nacht harren gekreun, lykas wiene se oan it dreamen. Dreamen oer de maitiid, blossem, fruit. Hok oare dream soe it wêze kinne? Hoe oars soe in beam dy’t de hiele winter ûnder in laach snie sliepte oerlibje kinne? As it oan my lei, soe ik de beammen oant de ein fan ’e winter omearmje, dat se fanûnder myn glibberige hûd neat mear fernimme soene fan dizze kjeld. En dat se, oant ’e maitiid, ûnderdompele wêze soene yn myn wetter. Mar de beammen lieten my, krekt as al it oare, winterdeis iensum efter. De winter wie it seizoen fan fuortgean. In seizoen dat gewoan oergean moast en de maitiid berikke moast.
Mei it begjin fan ’e kâlde tiid fan ’t jier wie oeral stilte en ûnwittendheid. It wie as luts de natoer ynienen har feestjurk út, smiet se har ûnnoflike skuon yn in hoeke en foel se dronken, wurch en foldien nei in lang feest yn sliep.
Winterdeis koe ik nóch it lûd fan de keppel, nóch dat fan de hoeders hearre. De tinten fan de nomaden waarden ferset. Fan de berch nei de bedelte, fan de heechflakten tichtby de toppen nei de legere fallei. De stam hold it grutste part fan de dei ta yn ’e grutte tinten. Soms kamen der dochs wat minsken op my ta om wetter te heljen, mar se seagen net mear nei my wylst se harren pot mei wetter follen. Harren blik bleau rjochte op ’e tinte dêr’t se nei longeren en dêr’t se gau wer nei weromkeare woene. Harren fingers sakken net ferduldich myn hûd yn, mar gongen safolle mooglik út ’e wei om my oan te reitsjen. Se bedutsen it hiele gesicht mei in grouwe sjaal en allinnich harren eagen wiene te sjen.
Hjerstmis en winterdeis wie ik lulk en kâld troch de ôfwêzichheid fan de nomaden. En eltsenien wie bang foar de útbarstingen fan myn lulkens. Se wiene bang dat ik se oanfalle soe en har tinten weitôgje soe. Earne fier fan my fuort brochten se de nachten troch. Myn lulkens boaze oan en de winter waard ûnmeilydsumer. By winterdei hoeden de jonge mannen har keppels yn in syktocht nei fretten foar har fee. Se woene dat de keppel safolle mooglik farsk gers te fretten krige en namen har bisten mei op dagenlange tochten. De froulju bleauwen efter, tegearre mei de âlderein en bern, oan myn oever mar djipper yn ’e fallei.

Der wie mar ien persoan dy’t net bang wie, noch foar my noch foar de winter. In frou mei harte-eagen dy’t, lykas wie it noch simmer, neist my sitten bleau. Se sette in rjochthoekich houten weeftou en in pear kleaunen kleurde wol op ’e grûn en siet mei de rêch nei my ta op in stikje kelym. Mei har fuotten oerinoar teard weve se sûnder belies nije kelyms en tapiten. Ik seach dat har fingers read waarden fan ’e kjeld en somtiden klemde se de tosken opinoar. Mar se bleau sitten en weve troch, sels oant midden yn ’e nacht, dan sette se in lytse lantearne njonken it houten weeftou en skildere se bylden mei kleurrike knoopkes. It wiene bylden fan blommen en fûgels, yn read, oranje, giel. Bylden fan alles dat der op dat stuit net wie. De iennige kleuren dy’t ik winterdeis seach, wiene de kleuren fan de tapiten fan dizze frou. Se weve en song súntsjes in liet dat hieltyd klonk as it lûd fan ’e wyn. Ik wie bliid dat der njonken it lûd fan myn lulke drippen, noch in oar lûd te hearren wie op ’e flakte. Soms draaide se har om fan it tapyt ôf en seach my oan.
Wat seach se yn my? Wat kinst yn in rivier sjen útsein in wjerspegeling fan de wrâld deromhinne? In wjerspegeling fan de beammen, wolken, loft en gesichten dy’t doare him benei te kommen? Wannear’t it houten weeftou fol stie mei kleurrike knoopkes en de lêste tried ta ôfrûning lein wie, knipte se de skearingtriedden troch mei deselde skjirre wêrmei’t se de triedden fan ’e knopen ien foar ien al ôfknipt hie. Wannear’t in tapyt klear wie, sloech se it om de drûge, kâlde stamme fan in beam en bûn se de úteinen fan ’e skearingtriedden stevich oaninoar. It neakene liif fan de beam waard bedutsen mei knopen en blommen. Ik tocht by mysels: as de dreamen fan ’e beammen te sjen wêze soene, dan soene se der sa útsjen. Fol blossems, fûgels en kleuren. Faaks dreamden de beammen mei har stammen. It wie krekt as hie dizze frou de dreamen fan ’e beammen weve. Ik seach nei dizze frou en har tapiten. Soms hold se in baarnend stik hout yn ’e hân wylst se reaunte. De stilte waard hieltyd ferbrutsen troch it lûd fan ’e tapytkaam, mar dy ôfbrutsen stikken stilte krûpten al gau wer tusken de knopen fan it tapyt. Se hold it baarnende hout njonken it healôf weefde tapyt, dan seach se nei de fûgels en blommen. Troch it ljocht fan it súntsjes baarnende hout dat op har antlit foel, koe ik de kleur fan har wangen sjen: in mjuks fan giel en read, lykas de opgeande sinne. Dêrnei seach se nei de beammen, nei de himel dy’t donkerblau wie en soms nei my.
Se neamde my ‘Bulaq’. Wannear’t se nei my eage, hie ik it gefoel dat se my sjen koe. Se seach my, nettsjinsteande alle refleksjes op myn betize gesicht. Tagelyk mei al myn drippen. Los fan al de drippen. Se rôp my en ik wie net langer lulk. Ik wie gjin glydzjende trien mear. Ik wie Bulaq, stream, baltend en altyd libben.

Har gouden blik kalmearre my as de sêfte hannen fan ’e sinne. Under har waarme blik foelen al myn drippen yn sliep en ferjitte ik it seizoen en de tiid. Ik wie wer deselde raande snieflok op ’e top fan ’e berch, of deselde drip dy’t, op in simmermiddei, nei oerenlang hoederswurk oer har waarme wangen glide en har wurgens oan ’e hannen fan ’e wyn oerlange. Ik song mei har mei. It lûd fan ús flústerjen wjerklonk oer de flakten en fersteurde de sliep fan de dronken en ôfmêde winter. De winter prottele en slute dêrnei de swiere eachlidden wer. De beammen waarden lykwols net wekker út har kleurrike dreamen. It byld fan de sliep op har stamme bleau hingjen oant de maitiid.
Tusken de dreamende beammen, fier fan my ôf, sieten de nomaden, waarm fan inoarrens azem, yn ’e tinten fan de wol dy’t simmerdeis skeard wie en fan Korsi. Korsi, dy’t bedutsen wie mei grutte tekkens mei dêrûnder in bak fol gleone koaltsjes op in tsjokke laach jiske, dy’t har waarmte stadich ôfjoegen. De waarmte kaam ek fan in tsjettel fol wetter dat altyd oan ’e soad wie. De nomaden ûndergiene de winter en makken harren ree foar de maitiid en de simmer. De âlde en ôfmêde winter wie te gast en se moasten dy gast foar in skoftke ferneare, sadat se har, krekt as elk oar âldminske, ynienen ferfele soe en dernei langje om wer nei hûs te gean.

De beammen dreamden troch oant ’e maitiid; ik gong en kaam werom. Ik wie en ik song.

Geweven droom

Toen de herfstwind begon te blazen en de bladeren op mijn lichaam liet vallen, stonden de bomen naakt en hun slanke vingers waren goed te zien. Al hun schoonheid en pracht veranderde in een mistige droom die slechts een zoete nasmaak achterliet. Ik kon zien dat de ogen van de bomen langzaam dicht vielen en hun groene blik verdween. Af en toe hoorde ik midden in de nacht hun gekreun, alsof ze aan het dromen waren. Dromen over de lente, bloesem, fruit. Welke andere droom zou het kunnen zijn? Hoe anders zou een boom die de hele winter onder een laag sneeuw en in de gure wind sliep kunnen overleven? Als het aan mij lag, zou ik de bomen tot het einde van de winter omhelzen, zodat ze vanonder mijn glibberige huid niets meer zouden merken van deze kou. En zodat ze, tot de lente, ondergedompeld zouden zijn in mijn water. Maar de bomen lieten me, net als al het andere, in de winter alleen achter. De winter was het seizoen van het vertrek. Een seizoen dat gewoon voorbij moest gaan en de lente moest bereiken.
Met het begin van het koude seizoen was er overal stilte en onwetendheid. Het was alsof de natuur plotseling haar feestjurk uittrok, haar ongemakkelijke schoenen in een hoek gooide en dronken, moe en voldaan na een lang feest in slaap viel.
In de winter kon ik noch het geluid van de kudde, noch van de herders horen. De tenten van de nomaden werden verplaatst. Van de berg naar het dal, van de hoogvlaktes dicht bij de toppen naar de lagere vallei. De stam verbleef het grootste deel van de dag in de grote tenten. Soms kwamen er toch wat mensen naar me toe om water te halen, maar ze keken niet meer naar me terwijl ze hun pot met water vulden. Hun blik bleef gericht op de tent waar ze naar verlangden en waar ze snel weer naar terug wilden keren. Hun vingers zakten niet geduldig mijn huid in, maar vermeden het zoveel mogelijk om me aan te raken. Ze bedekten hun hele gezicht met een dikke sjaal en alleen hun ogen waren te zien.
In de herfst en winter was ik boos en koud door de afwezigheid van de nomaden. En iedereen was bang voor mijn woede-uitbarstingen. Ze waren bang dat ik ze aan zou vallen en hun tenten mee zou nemen. Ergens ver van mij vandaan brachten ze hun nachten door. Mijn woede groeide en de winter werd meedogenlozer. Tijdens de winter hoedden de jonge mannen hun kuddes in een zoektocht naar voedsel voor hun vee. Ze wilden dat de kudde zoveel mogelijk vers gras te eten kreeg en namen hun dieren mee op dagenlange tochten. De vrouwen bleven achter, samen met de ouderen en kinderen, aan mijn oever maar dieper in de vallei.

Er was maar één persoon die niet bang was, noch voor mij noch voor de winter. Een vrouw met hertenogen die, alsof het nog zomer was, naast me bleef zitten. Ze zette een rechthoekig houten weefgetouw en een paar bollen gekleurde wol op de grond en zat met haar rug naar me toe op een stukje kelim. Met haar benen over elkaar geslagen weefde ze onvermoeibaar nieuwe kelims en tapijten. Ik zag dat haar vingers rood werden van de kou en soms klemde ze haar tanden op elkaar. Maar ze bleef zitten en weven, zelfs tot midden in de nacht, dan zette ze een kleine lantaarn naast het houten weefgetouw en schilderde ze beelden met kleurrijke knoopjes. Het waren beelden van bloemen en vogels, in rood, oranje, geel. Beelden van alles wat er op dat moment niet was. De enige kleuren die ik in de winter zag waren de kleuren van de tapijten van deze vrouw. Ze weefde en zong zachtjes een lied dat constant klonk als het geluid van de wind. Ik was blij dat er behalve het geluid van mijn boze druppels, nog een ander geluid te horen was op de vlakte. Soms keerde ze zich om van het tapijt en keek me aan.
Wat zag ze in mij? Wat kan je in een rivier zien behalve een weerspiegeling van de wereld eromheen? Een weerspiegeling van de bomen, wolken, lucht en gezichten die hem durven te naderen? Wanneer het houten weefgetouw vol stond met kleurrijke knoopjes en de laatste draad ter afronding was gelegd, knipte ze de scheringdraden door met dezelfde schaar als die waarmee ze de draden van de knopen één voor één al had afgeknipt. Wanneer een tapijt klaar was, sloeg ze het om de droge, koude stam van een boom en bond de uiteinden van de scheringdraden stevig aan elkaar. Het naakte lichaam van de boom werd bedekt met knopen en bloemen. Ik dacht bij mezelf: als de dromen van de bomen te zien zouden zijn, dan zouden ze er zo uitzien. Vol bloesems, vogels en kleuren. Misschien droomden de bomen met hun stammen. Het was alsof deze vrouw de dromen van de bomen had geweven. Ik keek naar deze vrouw en haar tapijten. Soms hield ze een brandend stuk hout in haar hand terwijl ze neuriede. De stilte werd constant verbroken door het geluid van de tapijtkam, maar die afgebroken stukken stilte kropen weldra weer tussen de knopen van het tapijt. Ze hield het brandende hout naast het half geweven tapijt, dan keek ze naar de vogels en bloemen. Door het licht van het zacht brandende hout dat op haar gezicht viel, kon ik de kleur van haar wangen zien: een mengeling van geel en rood, zoals de zonsopgang. Daarna keek ze naar de bomen, naar de hemel die donkerblauw was en soms naar mij.
Ze noemde me ‘Bulaq’. Wanneer ze naar me keek, had ik het gevoel dat ze me kon zien. Ze zag mij, ondanks alle reflecties op mijn verwarde gezicht. Samen met al mijn druppels. Los van al de druppels. Ze riep mij en ik was niet langer boos. Ik was geen glijdende traan meer. Ik was Bulaq, stroom, brullend en altijd levend.
Haar gouden blik kalmeerde me als de zachte handen van de zon. Onder haar warme blik vielen al mijn druppels in slaap en vergat ik het seizoen en de tijd. Ik was weer dezelfde gesmolten sneeuwvlok op de top van de berg, of dezelfde druppel die, op een zomermiddag, na urenlang herderswerk over haar warme wangen gleed en haar vermoeidheid in de handen van de wind achterliet. Ik zong met haar mee. Het geluid van ons gefluister echode over de vlaktes en verstoorde de slaap van de dronken en vermoeide winter. De winter mopperde en sloot vervolgens haar zware oogleden weer. De bomen werden echter niet wakker uit hun kleurrijke dromen. Het beeld van de slaap op hun stam bleef tot de lente hangen.
Tussen de dromende bomen, ver van mij, zaten de nomaden, warm van elkaars adem, in de tenten van de wol die in de zomer was geschoren en van Korsi. Korsi, die bedekt was met grote dekens met daaronder een bak vol gloeiende kolen op een dikke laag as, die hun warmte langzaam afgaven. De warmte kwam ook van een ketel gevuld met water dat altijd aan het koken was. De nomaden ondergingen de winter en maakten zich klaar voor de lente en de zomer. De oude en vermoeide winter was te gast en ze moesten deze gast voor een tijdje verdragen, zodat ze zich, net als elke andere bejaarde, plotseling zou vervelen en ernaar zou verlangen weer naar huis te gaan.

De bomen bleven tot de lente dromen; ik ging en kwam terug. Ik was en ik zong.

Woven dream

When the autumn wind began to blow, causing the leaves to drop on my body, the trees were naked and their slender fingers clearly visible. All their beauty and splendour transformed into a misty dream that left nothing but a sweet aftertaste. I could see the eyes of the trees slowly fall shut and their green outlook disappear. Now and then, in the middle of the night, I heard them groan, as though they were dreaming. Dreaming about spring, blossom, fruit. What other dream could it be? How else could a tree that slept all winter, covered in snow and buffeted by bitter winds, possibly survive? If it were up to me, I’d hug the trees until the end of winter, so they wouldn’t notice the cold beneath my slippery skin; so they’d be submerged in my water until spring. But the trees, like everything else, left me alone in winter. Winter was the season of departures. A season that simply had to pass and make it through to spring.
The beginning of the cold season brought silence and oblivion. It was as if nature suddenly slipped off her pretty frock, flung her uncomfortable shoes in a corner and fell asleep drunk, tired but happy after a long party.
In winter I could hear neither the herd nor the shepherds. The nomads’ large tents were relocated, from the mountain to the valley, from the plateaus near the peaks to the valley below. The tribe spent the best part of the day inside, but now and then a few people came over to fetch water. They no longer looked at me while they filled their pots with water. Their eyes remained riveted on the tent they longed for and wanted to hurry back to. Their fingers didn’t patiently sink into my skin, but avoided touching me where they could. They covered their faces with thick scarves, so only their eyes could be seen.
In autumn and winter, I was angry and cold in the nomads’ absence. And everybody feared my fits of rage. They were afraid I might attack and take their tents. They spent their nights somewhere far from me. My anger grew and winter became more merciless. In winter the young men herded their flocks in search of food. Wanting their animals to eat as much fresh grass as possible, they travelled for days on end. The women stayed behind, with the elderly and the children, on my banks, but further down in the valley.

There was only one person who wasn’t afraid, neither of me nor of winter. A woman with doe eyes remained by my side, as though it was still summer. She placed an oblong wooden loom and a few skeins of coloured wool on the ground and sat on a piece of kilim with her back to me. With her legs crossed, she tirelessly wove new kilims and carpets. I noticed that her fingers turned red with cold and sometimes she clenched her teeth. But she stayed and kept weaving, until deep into the night, when she set a small lantern beside the wooden loom and painted pictures with colourful little knots. They were images of flowers and birds, in red, orange and yellow. Images of everything that the world lacked at that moment. The only colours I saw in winter were the colours of this woman’s rugs. While weaving, she softly sang a song as constant as the sound of the wind. I was pleased there was another sound on the plain beside that of my angry droplets. Occasionally she turned away from the rug and looked at me.
What did she see in me? What can you see in a river besides a reflection of the world around it? A reflection of the trees, clouds, sky and faces that have the courage to go near? When the wooden loom was full of colourful knots and the final weft had been threaded through, she cut the warp with the same pair of scissors she’d used earlier to cut the knotted threads one by one. When a rug was done, she wrapped it round the dry, cold trunk of a tree and tied the warp ends tightly together. The tree’s naked body was covered in knots and flowers. I thought to myself: if the trees’ dreams were visible, they’d look like this. Full of blossoms, birds and colours. Maybe trees dream with their trunks. It was as if this woman had woven the trees’ dreams. I watched this woman and her rugs. Sometimes, she held a burning length of wood in her hand while she hummed. The silence was constantly broken by the noise of the weaving comb, but soon those broken bits of silence crept back in among the carpet’s knots. She held the burning wood close to the half-woven rug, peering at the birds and flowers. The gently burning wood illuminated her face, allowing me to see the colour in her cheeks: a mixture of yellow and red, like sunrise. Then she looked at the trees, at the dark-blue sky and sometimes at me.
She called me ‘Bulaq’. When she gazed at me, I had the feeling that she could see me. She saw me, despite the many reflections on my troubled face. Together with all my droplets. Separate from all those droplets. She called to me and I stopped being angry. I was no longer a sliding tear. I was Bulaq, river, roaring and always alive.
Her golden gaze calmed me like the tender hands of the sun. Under her warm gaze, all my droplets fell asleep and I forgot what season and time it was. I became once more that melted snowflake on top of the mountain, or that droplet which, one summer afternoon, after hours of herding, slid down her warm cheeks and surrendered her fatigue to the hands of the wind. I sang along with her. Our whispers echoed across the plains and disturbed winter’s drunk and tired sleep. Winter grumbled and closed her heavy lids again. The trees, however, didn’t wake from their colourful dreams. The image of sleep on their trunks lingered until spring.
Among the dreaming trees, far from me, the nomads sat in their tents of wool sheared in summer, warmed by each other’s breath and the korsi. The korsi, covered in big blankets and under it a brazier full of hot coals on a thick layer of ash, slowly giving off their heat. Warmth, too, came from a kettle filled with water that was always on the boil. The nomads suffered winter and readied themselves for spring and summer. Old and weary winter was visiting and they had to put up with this guest for a while, until, like any other elder, she suddenly grew bored and longed to go home.

The trees carried on dreaming until spring; I came and went. I was and I sang.

Moaier as in simmerdei (10+)
fan Janny van der Molen

Mooier dan een zomerdag (10+)
fan Janny van der Molen

More lovely than a summer's day (10+)
fan Janny van der Molen

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Janneke Brakels
Moaier as in simmerdei (10+)

D bist sa moai, de moaiste bist

Se skreau de wurden dy’t de hiele dei al yn har songen. Wurd foar wurd, sa sierlik en oandachtich as se mar koe. It fielde as rekke se mei elk wurd dat út har pinne floeide in hân oan, in gesicht. Nee, net samar in hân, net samar in gesicht. Syn hân, syn gesicht. Kinst immen streakje mei in pinne? Ja, dat koe, want se die it. Se lei har hân op ’e wurden en beweegde der mei har fingers oerhinne.
‘Wat dochsto no?’
Lieve joech har in por ûnder wiskunde en wiisde nei de wurden dy’t se yn gedachten yn har wiskundeskrift skreaun hie.
‘O, neat. Bytsje kliderje.’
Mar Lieve seach har sawat oan. ‘Ik sjoch hertsjes …’
‘Sst,’ systere se. As bern foar of achter harren dit hearre soene, wiene de rapen gear. Dan soe se de rest fan ’e wike allinnich mar geklier oer har hinne krije. ‘Ella is fereale! Ella is fereale!’ Miskien moast se oerwaagje it Lieve te fertellen. Dan koe se fan har easkje dat se har stilhold. Dat soe se grif dwaan, want sy wist ek fan Lieve en Omar en dêr kletste sy ek net oer. Dus.

Trije dagen koe se him no. No ja, kenne … Se hie him woansdei besjoen fan in ôfstân, doe’t er yn ’e kantine in broadsje bestelde, doarde him net oan te sprekken. Se wist net iens hoe’t er hiet. Hy wie nij op skoalle. In jonge út ’e stêd, dat koest sa sjen. Syn kapsel wie dryster, syn klean orizjineler. Hy droech no ris gjin spikerbroek en ek gjin gympen. Hy hie in krêmkleurige chino en donkerblauwe fiterskuon. Hiel elegant. En in hoody, mar dan net sa’n grouwe, lompe mei razende wurden derop, mar ien fan fijne djipreade stof dy’t soepel om it liif foel. Hy hie donkere krollen en syn hier wie op ’e sliepen wat opskeard, sadat de krollen boppe-op syn holle fleurich dûnsen. Allinnich de kleur fan syn eagen hie se noch net besjoen. Dêrfoar moast se tichterby komme en dat doarde se no krekt net.

‘Dy nije jonge,’ flústere se Lieve even letter yn ’e gong yn it ear.
‘Bedoelst dy lange mei dy donkere krollen?’
Ella knikte.
‘Huh? Dy fyn ik no krekt in bytsje … no ja, truttich of sa.’
‘Ik fyn him krekt saaaaaa leuk! Witsto hoe’t er hjit?’
Lieve helle de skouders op.
‘Kensto ien dy’t him ken, dan?’
Mar Lieve skodholle.

Se treuzele dy middeis om nei de bus te gean, hoopjend dat se him sjen soe by de lockers, de garderobe of by de fytsen. Mar hy kaam net en de knoop yn har mage waard mei de minút grutter. Se suchte.
By de bushalte stjitte se har waarme azem tsjin it glês fan de abri en skreau mei har wiisfinger opnij de wurden D bist sa moai, de moaiste bist♥ en makke der in foto fan mei har telefoan. Samar.
Wie se mar in dichter! Lêsten, by Ingelsk, hie menear Stellinga in gedicht fan in Shakespeare foardroegen, in dichter fan hûnderten jierren lyn, dat er út ’e holle koe. Se koe har allinnich de earste sinnen yn it sin bringe:

‘Shall I compare thee to a summer’s day?
Thou art more lovely and more temperate.’

Fierder wist se it net krekt mear, mar wol wat de konklúzje wie: Shakespeare rekkene derop ferneamd te wurden, sadat it gedicht foar altyd bewarre bliuwe soe en dus dyjinge dêr’t it foar skreaun wie foar altyd trochlibjen bliuwe soe yn dy wurden.

Ien ferlykje mei in moaie, sinnige dei. En dan sizze: nee, nee, do bist moaier as dat. Moaier as in simmerdei.

Wauw.

Himelsk, fûn se it. Jaloerskmeitsjend ek. Koe sy mar sa skriuwe, sa wurden fine foar wat se fielde en tocht. Sy kaam net fierder as dy pear wurden:
D bist sa moai, de moaiste bist

De bus siet grôtfol. Se stie achteryn en seach hoe’t de dei stadich yn ’e sliep foel. Hast desimber. Net bepaald in summer’s day. Wêr koe se him mei ferlykje? Mei ien? In sanger? In influencer? Mei eat? De sinne? In prachtich skilderij? Te ôfkôge! Se skodde de holle en seach dat in wat âlder man yn ’e bus dêr freonlik om lake. Se krige in kaam. Se moast normaal dwaan! Mar hoe moast dat ek alwer?

Dy jûns, nei de stamppot boerekoal, pakte se har godstsjinstboek. Moarn in toets. Se nestele har mei har rêch tsjin ’e sintrale ferwaarming, in kop tee yn ’e oanslach. Goed. It Paradys:
Adam, earste mins, Check.
Eva, wat mei in ribbe. Check.
Beam om te witten fan goed en kwea. Apeltsje. Check.
It Paradys: it plak dat it begjin wie fan alles, ‘de masterproef fan de Godlike skepping,’ stie yn it boek. Check.
It plak dêr’t alles perfekt wie. Dêr’t blommen bloeiden, bisten weiden, dêr’t gjin oarloch wie en gjin pine. Check, check, check.

Mar se fernaam dat se lies sûnder te lêzen, besocht te ûnthâlden sûnder ek mar wat op te slaan. It mocht dan sa wêze dat yn it Paradys de sinne altyd skynde, tocht se, mar sy wist no dat der wat wie dat moaier wie as dat. Moaier as de meast paradyslike sinne. Yn wiskundetermen, it Paradys yn it kwadraat. Want hy …

Se sucht en moast dêr doe ek in bytsje om laitsje, want sûnt trije dagen die se neat oars as dat. Belachlik eins. Se koe him net iens. Miskien wie hy allinnich mar oan ’e bûtenkant as in simmerdei. Wie er fanbinnen glûpende kâld as in dei yn febrewaris mei lege temperatueren, mei izel en wyn. Se moast dêr achter sjen te kommen. Mar hoe?

De oare moarns rûn se spand nei de bushalte om nei skoalle te gean. Spand fanwegen dy toets dy’t se min leard hie, mar foaral fanwegen it idee him miskien te sjen. Se huvere. De dei wie kâld, kâlder as de dagen dêrfoar. Gelokkich kaam de bus flot en wie der romte genôch. Se skode op in stoel oan ’e rútkant en sakke wei yn dreamerij. Se soe op him ôfstappe. Dat koe se bêst. Se soe gewoan ‘hallo’ sizze. Of, as se doarde, ‘Hallo, bisto nij op skoalle?’ Suffe sin fansels, want dat wist se heus wol. It moast der wol in bytsje spontaan útkomme, uteraard. En dan soe se sizze dat se Ella hiet en him freegje wat syn namme is. Gewoan: ‘Hoe hjitst?’ Twa wurden. Hoe dreech koe it wêze?

De bus stoppe by in halte. In kâlde wyn kaam deryn. Se luts har sjaal wat heger om ’e nekke en stoarre nei bûten. Oant se in freonlike stim hearde: ‘Is dy stoel frij?’ Se knikte, eins sûnder op te sjen, oant de stim opnij spruts: ‘Do sitst dochs ek op it Gregorius?’
No seach se op. Se seach yn twa prachtige brune eagen, dy’t freonlik nei har seagen.
Leave santjin. Hy wie it. Hy! Se moast wat sizze. Makket net út wat. Eat. Mar wat? Hy frege wat. Dochs? Shit, shit, shit, shit. Wat frege hy?
‘Sorry,’ sei se mei in nuver heech lûd. ‘Wat fregest?’
‘Ik sit sûnt koart op it Gregorius,’ sei er. ‘Do dochs ek?’
Se woe sjen, mar se koe net sjen. Hy wie te ticht by. Fierstente ticht by. Syn jas rekke har jas. Syn knibbel rekke har knibbel.
Se knikte.
‘Ik miende al dat ik dy dêr sjoen hie,’ sei er. Syn lûd wie moai. Syn eagen wiene moai. Sels syn knibbels wiene moai. Se moast wat sizze. Wat freegje. O, man!
‘Ik hjit Berend,’ sei er en stuts syn hân út.
Syn hân! Se stuts har iene hân út en lei de oare op har búk, dy’t hiel nuver fielde.
‘Ella,’ sei se.
Ek al wie it noch sa kâld bûten, syn hannen wiene waarm. Se hie him oanrekke.
‘Moaie namme,’ sei Berend.
Se knikte, mar doarst him net mear oan te sjen. Te folle. Te fluch.
‘Fynst it in leuke skoalle?’ frege Berend.
En se knikte wer. ‘Bêst wol. De kantine hat lekkere broadsjes.’
Wat in ûnnoazele sin. Se koe harsels wol foar de kop slaan. Wat in muts wie se ek! Sitst neist de leukste jonge fan ’e hiele skoalle, kinst alles sizze watst wolst, begjinst oer de broadsjes.
Berend lake nei har. ‘Absolút,’ sei er. ‘It binne prima broadsjes.’
De bus remme ôf. Berend gie oerein, Ella ek. Doe’t de doarren iepengiene, rûnen se achterinoar it trepke ôf en de strjitte op.
‘Brr,’ sei Berend. ‘Kâld, hin? Ik ha it net sa op ’e winter. Jou my de simmer mar. Neat sa fijn as in simmerdei.’
Ella begûn te strieljen. ‘Hast neat,’ sei se.

Ien kear binnen moast Berend de trep op, Ella bleau ûnder.
‘Oant letter,’ wist se derút te parsjen.
‘Ja, letter!’ sei Berend.

Wylst er fuortrûn, koe se de wurden dy’t yn har songen net langer ûnderdrukke. Se spruts se súntsjes út, hiel, hiel súntsjes. Sa súntsjes dat er it ûnmooglik hearre koe. D bist sa moai, de moaiste bist. Mar wylst se dat lêste wurd flústere, draaide er him om en lake.

Mooier dan een zomerdag (10+)

Niem♥nd, niem♥nd is zo mooi als jij

Ze schreef de woorden die de hele dag al in haar zongen. Woord voor woord schreef zij ze, zo sierlijk en aandachtig als ze kon. Het voelde alsof ze met ieder woord dat uit haar pen vloeide een hand aanraakte, een gezicht. Nee, niet zomaar een hand, niet zomaar een gezicht. Zijn hand, zijn gezicht. Kun je iemand strelen met een pen? Ja, dat kon, want ze deed het. Ze legde haar hand op de woorden en bewoog er met haar vingers overheen.
‘Wat doe jij nou?’
Lieve gaf haar een por tijdens wiskunde en wees naar de woorden die ze in gedachten in haar wiskundeschrift geschreven had.
‘O, niks. Beetje kliederen.’
Maar Lieve keek haar veelbetekenend aan. ‘Ik zie hartjes …’
‘Sst,’ siste ze. Als kinderen voor of achter hen dit zouden horen, waren de rapen gaar. Dan zou ze de rest van de week alleen maar geklier over zich heen krijgen. ‘Ella is verlie-hiefd! Ella is verlie-hiefd!’ Misschien moest ze overwegen het Lieve te vertellen. Dan kon ze van haar eisen dat ze haar mond zou houden. Dat zou ze vast doen, want zij wist ook van Lieve en Omar en daar kletste zij ook niet over. Dus.

Drie dagen kende ze hem nu. Nou ja, kennen … Ze had hem woensdag bekeken van een afstandje toen hij in de kantine een broodje bestelde, durfde hem niet aan te spreken. Ze wist niet eens hoe hij heette. Hij was nieuw op school. Een jongen uit de stad, dat kon je zo zien. Zijn kapsel was gedurfder, zijn kleren origineler. Hij droeg nou eens geen spijkerbroek en ook geen gympen. Hij droeg een crèmekleurige chino en donkerblauwe veterschoenen. Heel elegant. En een hoody, maar dan niet zo’n dikke, lompe met schreeuwende woorden erop, maar eentje van fijne dieprode stof die soepel om zijn lijf viel. Hij had donkere krullen en zijn haren waren op zijn slapen wat opgeschoren waardoor de krullen bovenop zijn hoofd vrolijk dansten. Alleen de kleur van zijn ogen had ze nog niet bekeken. Daarvoor moest ze dichterbij komen en dat durfde ze nou juist niet.

‘Die nieuwe jongen,’ fluisterde ze even later in de gang Lieve in het oor.
‘Je bedoelt die lange met die donkere krullen?’
Ella knikte.
‘Huh? Die vind ik nou juist een beetje … nou ja, truttig ofzo.’
‘Ik vind hem juist zoooo leuk! Weet jij hoe hij heet?’
Lieve haalde haar schouders op.
‘Ken jij iemand die hem kent, dan?’
Maar Lieve schudde haar hoofd.

Ze treuzelde die middag om naar de bus te gaan, hopend dat ze hem zou zien bij de lockers, de garderobe of bij de fietsen. Maar hij kwam niet en de knoop in haar maag werd met de minuut groter. Ze zuchtte.
Bij de bushalte stootte ze haar warme adem tegen het glas van de abri en schreef met haar wijsvinger opnieuw de woorden Niemnd, niemnd is zo mooi als jij en maakte daar een foto van met haar telefoon. Zomaar.

Was ze maar een dichter! Laatst, bij Engels, had meneer Stellinga een gedicht van ene Shakespeare voorgedragen, een dichter van honderden jaren geleden, dat hij uit zijn hoofd kende. Ze herinnerde zich alleen de eerste zinnen:

‘Shall I compare thee to a summer’s day?
Thou art more lovely and more temperate.’

De rest wist ze niet meer precies, maar wel wat de conclusie was: Shakespeare rekende erop beroemd te worden zodat het gedicht voor altijd bewaard zou blijven en dus degene voor wie het geschreven was voor altijd zou blijven voortleven in die woorden.

Iemand vergelijken met een mooie, zonnige dag. En dan zeggen: nee, nee, jij bent mooier dan dat. Mooier dan een zomerdag.

Wauw.

Hemels, vond ze dat. Jaloersmakend ook. Kon zij maar zo schrijven, zo woorden vinden voor wat ze voelde en dacht. Zij kwam niet verder dan die paar woorden: Niemnd, niemnd is zo mooi als jij. 

De bus zat stampensvol. Ze stond achterin en zag hoe de dag langzaam in slaap viel. Bijna december. Niet bepaald een summer’s day. Waar kon ze hem mee vergelijken? Met iemand? Een zanger? Een influencer? Met iets? De zon? Een prachtig schilderij? Te afgezaagd! Ze schudde haar hoofd en zag dat een wat oudere man in de bus daar vriendelijk om lachte. Ze bloosde. Ze moest normaal doen! Maar hoe moest dat ook alweer?

Die avond, na de stamppot boerenkool, pakte ze haar godsdienstboek. Morgen een toets. Ze nestelde zich met haar rug tegen de centrale verwarming, een kop thee in de aanslag. Goed, het Paradijs:
Adam, eerste mens. Check.
Eva, iets met een rib. Check.
Boom van de kennis van goed en kwaad. Appeltje. Check.
Het Paradijs: de plek die het begin was van alles, ‘de meesterproef van de Goddelijke schepping,’ stond in het boek. Check.
De plek waar alles perfect was. Waar bloemen bloeiden, dieren graasden, waar geen oorlog was en geen pijn. Check, check, check.

Maar ze merkte dat ze las zonder te lezen, probeerde te onthouden zonder ook maar iets op te slaan. Het mocht dan zo zijn dat in het Paradijs de zon altijd scheen, dacht ze, maar zij wist nu dat er iets was dat mooier was dan dat. Mooier dan de meest paradijselijke zon. In wiskundetermen, het Paradijs in het kwadraat. Want hij …

Ze zuchtte en moest daar toch ook een beetje om lachen, want sinds drie dagen deed ze niets anders dan dat. Belachelijk eigenlijk. Ze kende hem niet eens. Misschien was hij alleen maar aan de buitenkant als een zomerdag. Was ’ie van binnen snerpend koud als een dag in februari met lage temperaturen, met ijzel en wind. Ze moest daar achter zien te komen. Maar hoe?

De volgende ochtend liep ze gespannen naar de bushalte om naar school te gaan. Gespannen vanwege die toets, die ze slecht geleerd had, maar vooral vanwege de gedachte hem misschien te zien. Ze rilde. De dag was koud, kouder dan de dagen daarvoor. Gelukkig kwam de bus vlot en was er ruimte genoeg. Ze schoof op een stoel aan de raamkant en verzonk in gedroom. Ze zou op hem afstappen. Dat kon ze best. Ze zou gewoon ‘hallo’ zeggen. Of, als ze durfde, ‘Hallo, ben jij nieuw op school?’ Suffe zin natuurlijk, want dat wist ze heus wel. Het moest er wel een beetje spontaan uitkomen natuurlijk. En dan zou ze zeggen dat ze Ella heet en hem vragen wat zijn naam is. Gewoon: ‘Hoe heet je?’ Drie woorden. Hoe moeilijk kon het zijn?

De bus stopte bij een halte. Een koude wind kwam binnen. Ze trok haar sjaal wat hoger om haar nek en staarde naar buiten. Tot ze een vriendelijke stem hoorde: ‘Is die stoel vrij?’ Ze knikte, eigenlijk zonder opkijken, tot de stem opnieuw sprak: ‘Jij zit toch ook op het Gregorius?’
Nu keek ze op. Ze keek in twee prachtige bruine ogen die vriendelijk naar haar keken. Mijn hemel. Hij was het. Hij! Ze moest iets zeggen. Iets, maakt niet uit. Iets. Maar wat? Hij vroeg iets. Toch? Shit, shit, shit, shit. Wat vroeg hij?
‘Sorry,’ zei ze met een vreemde hoge stem. ‘Wat vroeg je?’
‘Ik zit sinds kort op het Gregorius,’ zei hij. ‘Jij toch ook?’
Ze wilde kijken, maar ze kon niet kijken. Hij was te dichtbij. Veel te dichtbij. Zijn jas raakte haar jas. Zijn knie raakte haar knie.
Ze knikte.
‘Ik dacht al dat ik je daar gezien had,’ zei hij. Zijn stem was mooi. Zijn ogen waren mooi. Zelfs zijn knieën waren mooi. Ze moest iets zeggen. Iets vragen. Oh, man!
‘Ik heet Berend,’ zei hij en hij stak zijn hand uit.
Zijn hánd! Ze stak haar ene hand uit en legde de andere op haar buik die erg raar voelde.
‘Ella,’ zei ze.
Zijn handen waren warm ondanks de kou buiten. Ze had hem aangeraakt.
‘Mooie naam,’ zei Berend.
Ze knikte, maar durfde hem niet meer aan te kijken. Te veel. Te snel.
‘Vind je het een leuke school?’ vroeg Berend.
En ze knikte opnieuw. ‘Best wel. De kantine heeft lekkere broodjes.’
Wat een súffe zin. Ze kon zichzelf wel tegen haar hoofd slaan. Wat een muts was ze toch! Zit je naast de leukste jongen van de hele school, kun je alles zeggen wat je wilt, begin je over de broodjes.
Berend lachte naar haar. ‘Zeker,’ zei hij. ‘Het zijn prima broodjes.’
De bus remde af. Berend stond op, Ella ook. Toen de deuren open gingen, liepen ze achter elkaar het trappetje af en de straat op.
‘Brr,’ zei Berend. ‘Koud, hè? Ik heb het niet zo op de winter. Geef mij maar de zomer. Niets zo fijn als een zomerdag.’
Ella begon te stralen. ‘Bijna niets,’ zei ze.

Eenmaal binnen moest Berend de trap op, Ella bleef beneden.
‘Tot later,’ wist ze eruit te persen.
‘Ja, later!’ zei Berend.

Terwijl hij wegliep, kon ze de woorden die in haar zongen niet langer onderdrukken. Ze sprak ze zachtjes uit, heel, heel zachtjes. Zo zacht dat hij het onmogelijk kon horen. Niemnd, niemnd is zo mooi als jij. Maar terwijl ze dat laatste woord fluisterde, draaide hij zich om en lachte.

More lovely than a summer's day (10+)

No ne, no ne is as lovely as you

She wrote the words which sang in her all day long, word for word she wrote them, as gracefully and attentively as she could. It felt as if with every word which flowed from her pen she touched a hand, a face. No, not just any hand, not just any face. His hand, his face. Could you stroke someone with a pen? Yes, you could, for she was doing it. She laid her hand on the words and moved her fingers over them.
‘What are you doing now?’
Lieve nudged her during maths and pointed to the words she’d written in thoughts in her exercise book.
‘Oh, nothing. Just messing around.’
But Lieve gave her a meaningful look. ‘I see little hearts …’
‘Shh,’ she hissed. If the children in front or behind heard this, there’d be trouble. Then she’d be constantly teased for the rest of the week. ‘Ella is in lo-ove! Ella is in lo-ove!’ Perhaps she should consider telling Lieve. Then she could insist she kept her mouth shut. She’d be sure to do it, because she knew about Lieve and Omar too, and she didn’t gossip about it. Well then.

Three days, she’d known him now. Well, yeah, known … On Wednesday she’d watched him from a short distance as he ordered a sandwich in the canteen, she hadn’t dared speak to him. She didn’t even know his name. He was new at school. A boy from the city, you could see it right away. His haircut was more daring, his clothes more original. He didn’t even wear jeans or trainers. He wore cream-coloured chinos and dark-blue lace-up shoes. Very elegant. And a hoody, not one of those thick, bulky ones with screaming words on it, but one made of fine deep-red material which draped loosely over his body. He had dark curls and his hair was shaved slightly at his temples, making the curls on top dance joyfully. It was just the colour of his eyes she hadn’t had a chance to examine yet. For that she’d have to get closer, and she didn’t dare do that.

‘That new boy,’ she whispered a little while later into Lieve’s ear.
‘You mean the tall one with the dark curls?’
Ella nodded.
‘Huh? To me he seems a bit … well yeah, a bit dorky somehow.’
‘I think he’s gorgeous! Do you know his name?’
Lieve shrugged.
‘Do you know anyone who knows him, then?’
But Lieve shook her head.

That afternoon she dawdled on her way to the bus, hoping to see him by the lockers, cloakroom or bikes. But he didn’t come and the knot in her stomach grew larger by the minute. She sighed.
At the bus stop she blew her warm breath onto the glass of the shelter and with her index finger again wrote the words No ne, no ne is as lovely as you and took a photo with her mobile. Just like that.

If only she were a poet! Recently in English, Mr Stellinga had recited a poem by a certain Shakespeare, a poet from hundreds of years ago, which he knew by heart. She only remembered the first phrases:

‘Shall I compare thee to a summer’s day?
Thou art more lovely and more temperate.’

She couldn’t remember details of the rest now, but she did remember the conclusion: Shakespeare counted on becoming famous so that the poem would always be preserved and thus the person for whom it was written would always live on in those words.

Comparing someone with a lovely, sunny day. And then saying: no, no, you’re lovelier than that. More lovely than a summer’s day.

Wow.

Sublime, she thought it. Enviable too. If only she could write like that, find words like that for what she felt and thought. She didn’t get any further than those few words: No ne, no ne is as lovely as you.

The bus was packed. She stood at the back and watched the day slowly fall asleep. Almost December. Not much of a summer’s day. What could she compare him with? With someone? A singer? An influencer? With something? The sun? A magnificent painting? Too hackneyed! She shook her head and saw a fairly elderly man on the bus respond with a friendly smile. She blushed. She had to act normal! But what was that again?

That evening, after the kale and mash, she picked up her religious studies book. Test tomorrow. She nestled with her back against the heater, a cup of tea in hand. Good, Paradise:
Adam, first human. Check.
Eve, something about a rib. Check.
Tree of the knowledge of good and evil. Apple. Check.
Paradise: the place that was the beginning of everything, ‘the masterpiece of Divine creation,’ it said in the book. Check.
The place where everything was perfect. Where flowers bloomed, animals grazed, where there was no war and no pain. Check, check, check.

But she noticed that she was reading without reading, trying to remember without really retaining anything. It might have been the case that in Paradise the sun always shone, she thought, but she knew something that was more lovely than that. More lovely than the most heavenly sun. In mathematical terms, Paradise squared. Because he …

She sighed and couldn’t help laughing a bit, because for three days that was all she’d been doing. Ridiculous really. She didn’t even know him. Perhaps he was only like a summer’s day on the outside. Perhaps on the inside he was like a biting cold day in February, with low temperatures, black ice and wind. She’d have to find out somehow. But how?

Next morning she walked to the bus stop to go to school feeling tense. Tense because of that test, which she’d revised badly, but mainly at the thought of perhaps seeing him. She shivered. The day was cold, colder than the day before. Fortunately the bus came promptly and there was enough room. She shuffled into a window seat and sank into dreams. She’d approach him. She could do that. She’d simply say ‘hello’. Or, if she dared, ‘Hello, are you new at school?’ Stupid line, of course, since she knew that perfectly well. It would have to come across a bit spontaneous, of course. Then she’d say she was Ella and ask him his name. Simply: ‘What’s your name?’ Three words. How difficult could it be?

The bus stopped at a shelter. A cold wind blew in. She pulled her scarf a bit higher around her neck and stared out. Until she heard a friendly voice: ‘Is this seat free?’ She nodded, without actually looking up, until the voice spoke again: ‘You go to Gregorius too, don’t you?’
Now she looked up. She was looking into two magnificent brown eyes which looked back kindly. Heavens. It was him. Him! She had to say something. Something, never mind what. Something. But what? He asked something. Didn’t he? Shit, shit, shit, shit. What did he ask?
‘Sorry,’ she said in an odd, high-pitched voice. ‘What did you ask?’
‘I recently started going to Gregorius,’ he said. ‘Don’t you go there too?’
She wanted to look, but couldn’t. He was too close. Much too close. His coat was touching her coat. His knee was touching her knee.
She nodded.
‘I thought I’d seen you there,’ he said. His eyes were lovely. Even his knees were lovely. She had to say something. Ask something. Oh, man!
‘I’m Berend,’ he said and he held out his hand.
His hand! She held out one hand and placed the other on her belly, which felt really weird.
‘Ella,’ she said.
His hands were warm despite the cold outside. She’d touched him.
‘Lovely name,’ said Berend.
She nodded, but didn’t dare look at him again. Too much. Too fast.
‘Do you like the school?’ asked Berend.
And she nodded again. ‘It’s pretty good. The canteen serves tasty sandwiches.’
What a stupid line. She wanted to slap herself on the forehead. What a dimwit she was! There you are sitting next to the most gorgeous boy in school, you can say anything you want, and you start on about the sandwiches.
Berend laughed at her. ‘Sure,’ he said. ‘The sandwiches are fine.’
The bus slowed to a stop. Berend stood up, Ella too. Then the doors opened, they walked one by one down the step and onto the street.
‘Brr,’ said Berend. ‘Cold, isn’t it? I’m not so keen on winter. Give me summer any day. Nothing as lovely as a summer’s day.’
Ella beamed. ‘Almost nothing,’ she said.

Once inside, Berend had to go upstairs, Ella remained on the ground floor.
‘See you later,’ she managed to squeeze out.
‘Yeah, later!’ said Berend.

As he walked away, she could no longer repress the words singing inside her. She spoke them softly, very, very softly. So softly that he couldn’t possibly hear. No ne, no ne is as lovely as you. But as she whispered that last word, he turned and smiled.

Grutte kânsen
fan Maxim Osipov

Grote kansen
fan Maxim Osipov

Big Opportunities
fan Maxim Osipov

БОЛЬШИЕ ВОЗМОЖНОСТИ
fan Maxim Osipov

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Yolanda Bloemen en Seijo Epema
Oerset troch Boris Dralyuk

Ynsprutsen troch Brecht Wassernaar
Grutte kânsen

Kânsen, tink dy ris yn, ynkoarten soe er grutte kânsen krije, syn mooglikheden wiene praktysk sûnder ein. Hy hie oars gjin praat as oer dy kânsen dy’t er sûnder mis yn it foarútsjoch hie. Se moast net miene dat it no net goed mei him gie, gjin misferstân dêroer: prima sels, folle better as dat sy har yntinke koe. Sy hie fansels gjin idee fan syn mooglikheden, lit stean fan de kânsen dêr’t er op doelde, se woe allinnich mar dat er har sa fluch mooglik teplak brocht – wêr moast se ek alwer hinne: nei de redaksje, by ien op besite, nei de skouboarch? – Wol se dan net witte wat er docht? – Och, foar harsels is it antwurd op dy fraach wol dúdlik, mar se seit it dochs mar net: wer sa’n ergerlike sjauffeur dy’t freeslik sit te âldwiivjen, dizze grdontsjik. Grdontsjik is ien fan de pear Armeenske wurden dy’t se ken, jargon dat se leard hat fan freonen en nettsjinsteande it tekoart oan klinkers in stik sjongsumer en freonliker as it Russyske wurd bombila, hoewol’t it krekt itselde betsjut, ien dy’t as sjauffeur wat besiket by te fertsjinjen. Wy binne hjir yn Moskou, dêr’t de helte fan ’e auto’s in taksy is. Hoechst de hân mar op te stekken en fregest: ‘Hoefolle?’ – ‘Wat hast derfoar oer?’ – Nee, hy is gjin bombila, hy eamelet mar troch, dat fehikel dêr’t se no yn ride is net syn eigen auto, dizze is fan it wurk, syn eigen masine, sa neamt er it, is echt hiel wat oars en hy is net fan doel dy nei de barbysjes te helpen op dizze rotdiken fol kûlen, mar hy hat har echt net meinommen foar de sinten. – Sa’t er praat; gjin stedsman, hy liket net joadsk, mar is ek beslist gjin Rus – Komi, Tsjoevasj, Oedmoert, lyts fan stal, mar mei nei eigen sizzen geweldige kânsen yn it foarútsjoch. Hy praat fluch, justjes hastich en syn styl fan riden is ek wat rimpen, mar fierder wol yn oarder, syn antlit is net echt ûnkreas, mar is sûnder útdrukking. Hy hat rjocht op in auto mei sjauffeur, giet er fierder, mar hy docht leaver alles sels. Om dit soarte moetings, faaks? Wat kin har dat skele? – Wolle jo hjir stopje? – Wat seit se derfan, in lunch miskien, hjir as dêr in hapke ite? – Heare god, sis, hat er himsels wol ris yn ’e spegel besjoen? – Mar okee, net sneu wurde. En hoe’t er har besocht te fersieren, lit ús it sa mar neame, dat wie net misledigjend, mar earder nayf, fantasyleas, freeslik ûnnoazel. Gjin lef, gjin yntelliginsje of talint, mar geweldige kânsen – dêrmei besocht er har yn te palmjen, te ferlieden. It iennichst minsklike trekje dat se wol grappich oan him fûn, wie in spraakgebrek dat wat bernliks hie, hy sliste in bytsje. Se hie besocht him twahûndert roebel te jaan, of tweintichtûzen – se wit it net mear, yn wat jier giene der ek mar wer in pear nullen fan ’e roebel ôf? – mar hy wegere. Hastich treau er har syn kaartsje mei syn telefoannûmer derop yn ’e hân en hy sei derby dat er dat nûmer noait oan ien joech, hast noait, dus as se har betocht … ja, fansels, merçi.
Oerwinningen as dizze, dêr keapest neat foar, en se soe ek noait wer oan dy lytse grdontsjik tocht hawwe – hoefolle mannen hiene dêrfoar en dêrnei net achter har oan sitten, hoewol komselden sa ûnnoazel as hy – as net dat iene bard wie, dat foarfal dat har libben foar altyd feroare. Moarnsier wiene se kommen – seis man en in hûn – har achttjinjierrige dochter waard yn in auto set en fuortfierd, harren appartemint waard fan ûnderen oant boppen oer de kop helle, en wylst se midden yn in ferbouwing sieten en mienden dat de gaos net slimmer koe – ja, dat koe dus wol. Se siet yn noed oer har dochter, leaude net dat dit mei harren barde, mei har, se skamme har om de steapels ûnderguod, âlde brieven, famyljefoto’s dy’t oeralhelle waarden en dêrby kaam noch it gefoel dat se fjochtsje moast – belje nei advokaten, dy dweilen de hûd fol skelle – en dat har libben foarby wie. ‘Wat sykje jim, hearen?’ Hearen, godnochta. ‘Ik wol witte mei wat rjocht oft jo myn wenning trochsykje.’ Op grûn fan in oarder – sjoch hjir. Ekstremisme, terrorisme, anargisme, berjochten op ynternet, dat heart se wol as it safier is. De hûn wie de ienige dy’t noch in bytsje normaal die: dy rûn wat om, snuffele hjir en dêr en joech him doe del. Se joech it bist wetter. ‘Wat is dit?’ freget de man dy’t de lieding hat en foar it earst klinkt der wat fan ynteresse yn syn lûd. In echte prof is it, yn in âld tas yn in boppekast hat er yn ’e stikkene fuorring in kaartsje fûn – namme, achternamme, telefoannûmer – datselde kaartsje, dus. ‘Jou hjir!’ se raamt him it kaartsje út ’e hannen en sûnder ek mar in tel nei te tinken oer wat se sizze wol, bellet se. ‘Wa ish dêr?’ Dat karakteristike slislûd. It petear duorret amper twa minuten en allinnich sy hat it wurd: skrieme, flokke, smeekje, dit is net it momint foar skrutelens. En dan seit er op dyselde ûnferskillige toan as dêr’t er har op oer syn grutte kânsen ferteld hie: ‘Jou de telefoan even oan dejinge dy’t de lieding hat.’ Dy rint derút en komt fuort letter werom: ‘No, as se foar tiisdei net it lân út is, giet se foar in hiel skoft de finzenis yn. En dat nûmer belje jo noait wer, begrepen?’ Dan gnysket er: ‘Meld jo mar op it buro om dat leave famke fan jo op te heljen. Caesar, hjir.’ It libben is lullich – In opskrift earne op in skutting, wa’t it derop kalke hat is net bekend; fan de goeie dingen, de bêste dingen, is de makker meast ûnbekend. Dat is by rymkes sa, by sprekwurden, by grappen.
Sûnt binne der al wat jierren foarbygien, hiel wat jierren, want har dochter is wilens ôfstudearre oan de universiteit fan Lille, Moskouse freonen en freondinnen fan har dochter, allegear krekt as sy út goede fermiddens, hawwe harren tiid yn de finzenis of it kamp wilens útsitten, guon de hiele termyn, oaren in part derfan – se hienen sân oant tolve jier krige – en sels is se nei withoefolle aventoeren en omswervingen yn in eigen hûs yn it suden fan Frankryk bedarre. En fansels, al dy jierren hat se fan in distânsje, út ’e eachshoeken wei, om sa mar te sizzen, de karriêre folge fan har – sa moast se it dochs mar neame – har woldwaner, de bombila-grdontsjik. Mei ôfgrizen hat se dy karriêre folge. Want wêr dan ek, yn Afrika, yn Azië, of sels yn it heitelân, altyd blykt er yn it middelpunt te operearjen fan in ûntinkber, ûnfoarstelber kwea dat alle godlike en minsklike regels skeint. Oant de dei dat har each falt op in berjochtsje dat him in stjer takend is, in oarder, al foar de twadde kear, mar no postúm. Dat hy ‘yn in besykjen de bemanning te rêden’ ensafuorthinne – net botte oannimlike poepelerij sûnder ek mar ien oertsjûgjend detail, mar soks soe hjir ek net op syn plak wêze; hy wie in heroyske dea stoarn en mei him noch in hiel soad oaren. En it is har, lykas de kommentatoaren, folslein dúdlik dat al dat offisjele gejeuzel inkeld as doel hie it walchlike, it skandalige dat der werklik bard wie, te ferheeljen, wei te stopjen – in dronken dea by it jeien, in politike moard, of sokssawat. Wat apart, tinkt se, bykleure en bepoeiere leit er no mei syn geweldige, ûnbegrinze kânsen yn in lúkse kiste te wachtsjen oant er ûnder de klanken fan prachtige muzyk, dêr’t er nei alle gedachten noait fan holden hat, begroeven wurdt op it moaiste begraafplak datst dy foarstelle kinst, neist skriuwers, keunstners en komponisten. Soe se dan wolle dat it berjocht oer syn ferstjerren falsk blykt te wêzen? Nee, dêr moat se mar net oer neitinke, foar har hat er goed west, wylst er oaren allinnich mar ellinde op ’e hals jage hat, ôfgeande op de freeslike dingen dy’t oer him skreaun en sein wurde. Goed: mar begruttet it har dan om dizze lytse man mei syn bernlike spraakgebrek? Se hat dan úteinlik miskien net har libben oan him te tankjen, mar wol hiel folle: de frijheid fan har dochter, en dit hjir allegear yn Súd-Frankryk. Ja, miskien is it spitich. In bytsje.

Grote kansen

Binnenkort zou hij grote kansen krijgen, zijn mogelijkheden waren praktisch onbegrensd. Dat was waar hij het aan een stuk door over had, over die kansen die in het verschiet lagen. Op dat moment ging het ook al goed met hem, geen misverstand daarover: prima zelfs, veel beter dan zij zich kon voorstellen. Zij stelde zich helemaal niets voor bij die kansen van hem, laat staan bij de kansen die naar hij zei nog zouden komen, ze wilde alleen maar dat hij haar snel naar haar bestemming bracht – waar moest ze toen ook alweer naartoe: naar de redactie, bij iemand op bezoek, naar de schouwburg? – Vindt ze het dan niet interessant om te horen wat hij doet? – Ach, voor haarzelf is het antwoord op die vraag wel duidelijk, maar ze zegt het toch maar niet: weer zo’n irritante chauffeur die vreselijk zit te ouwehoeren, deze grdontsjik. Grdontsjik is een van de weinige Armeense woorden die ze kent, jargon dat ze van vrienden geleerd heeft en ondanks het tekort aan klinkers is het een stuk welluidender en vriendelijker dan het Russische woord bombila, hoewel het precies hetzelfde betekent, iemand die als chauffeur wat probeert bij te verdienen. We zijn hier in Moskou, waar de helft van de auto’s een taxi is. Je hoeft je hand maar op te steken en je vraagt: ‘Hoeveel?’ – ‘Wat je wil geven.’ – Nee, hij is geen bombila, hij leutert maar door, de auto waar ze nu in zitten, dat is niet zijn eigen wagen, deze is van zijn werk, zijn eigen auto is echt van een andere orde, als hij daarmee op deze rotwegen met kuilen rijdt, dan is-ie zo naar de Filistijnen, maar hij heeft haar echt niet meegenomen vanwege de centen. – Hoe hij praat: hij is niet van hier, denkt ze. Nee, joods is hij niet, maar een gewone Rus is hij zeker ook niet, wat dan wel: Komi, Tsjoevasj, Oedmoert? Hij is klein van stuk, maar zijn vooruitzichten zijn geweldig. Hij praat snel, een beetje gejaagd en zijn manier van rijden is ook snel, maar verder wel oké, zijn gezicht is niet echt lelijk, maar uitdrukkingsloos. Hij heeft recht op een auto met chauffeur, gaat hij verder, maar hij doet dingen liever zelf. Om dit soort ontmoetingen misschien? Wat moet ze hier nou mee? – Wilt u hier stoppen? – Wat denkt ze ervan? Een lunch misschien, ergens een hapje eten? – Mijn god, zeg. Heeft hij wel eens in de spiegel gekeken? – Maar oké, niet kwetsend worden. En de manier waarop hij haar probeerde in te pakken, laten we het zo maar noemen, die was niet grof, maar eerder naïef, fantasieloos, suf. Geen durf of intelligentie of talent maar geweldige vooruitzichten – daarmee probeerde hij haar te versieren, te verleiden. Het enige menselijke trekje dat ze wel grappig aan hem vond, was een spraakgebrek dat iets kinderlijks had, hij sliste een beetje. Ze had geprobeerd tweehonderd roebel aan hem te geven, of twintigduizend – ze weet het niet meer, wanneer gingen er ook weer een paar nullen van de roebel af? – maar hij weigerde. Haastig duwde hij haar zijn kaartje met zijn telefoonnummer erop in de hand en hij zei erbij dat hij dat nummer nooit aan iemand gaf, haast nooit, dus als ze zich bedacht… Ja ja, natuurlijk.
Veroveringen als deze, daar koop je niks voor, en zij zou ook nooit meer aan die kleine grdontsjik gedacht hebben – hoeveel mannen hadden daarvoor en daarna niet achter haar aan gezeten, maar dat iemand het zó klunzig aanpakte dat maakte je niet vaak mee – als dat ene niet gebeurd was, dat moment dat haar leven voorgoed veranderde. Vroeg in de ochtend waren ze gekomen – zes mannen en een hond, haar achttienjarige dochter werd in een auto gezet en weggevoerd, hun appartement werd van onder tot boven overhoop gehaald, en terwijl ze net met een verbouwing bezig waren en dachten dat een grotere chaos niet denkbaar was: jawel, dat kon dus wel. De angst om haar dochter, het gevoel dat het onmogelijk was dat dit met haar, met hen gebeurde, de schaamte over al die dingen die op een hoop werden gesmeten: ondergoed, oude brieven, foto’s van familieleden. Natuurlijk, ze had het idee dat ze moest vechten – bellen naar advocaten, die klootzakken de huid vol schelden – en tegelijk dat haar leven voorbij was. ‘Wat zoekt u, heren?’ Heren, godbetert. ‘Ik wil weten op welke gronden u mijn woning doorzoekt.’ Op grond van een order, simpel. Extremisme, terrorisme, anarchisme, berichten op Internet, ze krijgt het nog wel te horen, t.z.t. De hond is de enige die zich een houding weet te geven: hij loopt even rond, snuffelt wat en gaat dan onverschillig liggen, zij geeft hem water. ‘Wat is dit?’ vraagt de man die de operatie leidt en voor het eerst is er interesse in zijn stem te horen: een echte prof, in een oude tas in een bovenkast heeft hij in de kapotte voering een kaartje gevonden – naam, achternaam, telefoonnummer – dat kaartje van toen. ‘Geef hier!’ ze grijpt het kaartje uit handen van de man en zonder ook maar even tijd te nemen om te bedenken wat ze wil zeggen, belt ze. ‘Met wie spreek ik?’ Dat karakteristieke slisgeluid. Hun gesprek duurt maar een paar minuten en alleen zij is aan het woord: tranen, gevloek, een smeekbede, dit is niet het moment voor terughoudendheid. En dan zegt hij op diezelfde onbewogen toon waarop hij haar over zijn grote kansen had verteld: ‘Ik wil even spreken met degene die de leiding heeft.’ Die verlaat het vertrek en komt even later weer terug: ‘Oké, als ze niet voor dinsdag het land uit is, gaat ze voor lange tijd de gevangenis in. En dit nummer belt u nooit meer, begrepen?’ Dan met een grijns: ‘Meldt u zich maar bij ons om uw schatje op te halen. Caesar, volg.’ – Fuck dit leven. Een opschrift ergens op een schutting, wie dat daar geschreven heeft is niet bekend: van goede dingen, de beste, is de maker vaak onbekend. Bij rijmpjes is dat zo, bij spreekwoorden, bij grappen.
Een aantal jaren is sindsdien verstreken, en niet zo weinig ook, want haar dochter is inmiddels afgestudeerd aan de universiteit van Lille, Moskouse vriendinnen en vrienden van haar dochter, allemaal jongens en meisjes uit net zulke goede gezinnen, hebben hun tijd in de gevangenis of het kamp inmiddels uitgezeten, sommige de hele termijn, andere een deel ervan – straffen van zeven tot twaalf jaar hadden ze gekregen – en zelf is ze na allerlei avonturen en verhuizingen in een eigen huis in het zuiden van Frankrijk beland. En natuurlijk, al die jaren heeft ze op afstand, met een schuin oog zeg maar, de carrière gevolgd van haar – ja, zo moet je het toch maar noemen – haar weldoener, de chauffeur, de bombila-grdontsjik. Vol ontzetting heeft ze die carrière gevolgd. Want waar het ook is, in Afrika, in Azië, of ook in het vaderland – altijd blijkt hij te opereren in het middelpunt van ondenkbaar, onvoorstelbaar kwaad dat alle goddelijke en menselijke regels schendt. Tot de dag dat haar oog valt op een berichtje dat hem een ster is toegekend, een orde, voor de tweede keer al, maar nu postuum. ‘In een poging de bemanning te redden’ et cetera – weinig plausibele flauwekul, geheel gespeend van geloofwaardige details, maar die zouden hier ook niet op hun plaats zijn; hij was een heldendood gestorven en met hem nog een flink aantal andere mensen. En het was haar, net als alle commentatoren, volstrekt duidelijk dat al dat officiële geklets alleen diende om te verhullen, aan het zicht te onttrekken wat voor schandelijks en smerigs er werkelijk gebeurd was – een dood door dronkenschap tijdens de jacht, een politieke moord, iets dergelijks. Wat vreemd, denkt ze, bijgekleurd en gepoederd ligt hij nu met zijn geweldige, onbegrensde kansen in een luxe doodskist te wachten tot hij, begeleid door prachtige muziek waar hij waarschijnlijk nooit van heeft gehouden, wordt begraven op de mooiste begraafplaats die je je voorstellen kunt naast schrijvers, kunstenaars en componisten. Zou ze dan willen dat het bericht over zijn dood vals blijkt te zijn? Nee, daar moet ze maar niet over nadenken, voor haar is hij goed geweest, terwijl hij anderen alleen maar kwaad heeft berokkend, te oordelen naar wat voor vreselijks over hem wordt geschreven en gezegd. Goed: maar heeft ze dan te doen met die kleine man met zijn kinderlijke spraakgebrek? Uiteindelijk heeft ze dan misschien niet haar leven aan hem te danken, maar wel heel erg veel: de vrijheid van haar dochter, en dit alles hier, Zuid-Frankrijk. Ja, ze heeft toch met hem te doen. Een beetje.

Big Opportunities

Opportunities, you understand? Soon he’d have enormous, almost limitless opportunities. He kept insisting on those opportunities – opportunities that would open up for him soon, that lay just around the corner. She should know, though, he added, that he was doing just fine as is, better than fine, better, in any case, than she could imagine. She, of course, hadn’t the slightest intention of imagining his current opportunities, much less the ones at which he was hinting. All she needed was for him to deliver her as quickly as possible – who can remember where, after all this time? The editorial office, a party, the theater. So what, she doesn’t want to hear who he is? Oh, she knows well enough, but she won’t say it: another annoying, chatty driver, a ‘grdonchik’ – one of a handful of words of Armenian slang she’d picked up from friends. Despite the cluster of consonants, ‘grdonchik’ was still, in her opinion, far more euphonious, more affectionate than the Russian ‘bombila,’ although it meant exactly the same thing – a private cabby. This is Moscow in the nineties, every other car is a cab. Raise your hand and someone’s right there: ‘How much?’ ‘How much can you spare?’ No, he’s no ‘bombila,’ the fellow yammers on, and this isn’t his car – he gets this one through his job. His own vehicle’s totally different, of a whole other order, and he isn’t about to ruin it on these roads. He didn’t pick her up for the money, either – pronounced ‘eee-ther,’ with a kind of Jewish intonation, though he clearly isn’t a Jew. Then again, he also doesn’t look Russian: maybe Komi, Chuvash, Udmurt? A small man, but with enormous, in his words, opportunities ahead of him; a rapid, choppy manner of speech, matched by a rapid though generally careful manner of driving; a face that isn’t exactly ugly, just expressionless. He’s entitled, he says, to a personal driver, but he prefers to do everything himself. For the sake of encounters like this, maybe? But what’s it to her? ‘Stop over there.’ So that’s it? Maybe she’d like to have lunch or dinner, ‘get a meal’ together? Oh God… Have you looked at yourself in the mirror? No, she doesn’t want to offend him. His courtship, let’s call it, wasn’t arrogant, but rather naive, automatic, terribly foolish. He tried to seduce her not with a show of prowess, of wit, or of talent, but with big opportunities. The only appealingly human thing about him was his speech impediment, a childish one: his s’s sounded like sh’s. She had tried to leave him two hundred, or maybe twenty thousand (she can’t remember what the money was worth back then), but he refused to take it. Instead he handed her a card with his personal number, saying he never gave this number out, to anyone, hardly ever, so if she happened to change her mind… Oh, certainly – merci.
Victories of this sort don’t bring even a hint of joy, and she would never have remembered the pintsize ‘grdonchik’ – considering the number of men who had hit on her before and after, although seldom quite so clumsily – if not for an incident, an occurrence that changed her life forever. They showed up at her door early in the morning – six men and a dog – put her eighteen-year-old daughter in a car and took her away, and then turned the apartment upside down. She was having the place renovated and it seemed to her that it couldn’t have been more of a mess, but apparently it could. She was afraid for her daughter, felt all this was happening to someone else, not to them, not to her, and was ashamed – embarrassed by the piles of underwear, old letters, photographs. She also knew she needed to fight, of course – to call lawyers, say nasty things to these goons – but her life seemed to be over. ‘What are you looking for, gentlemen?’ Gentlemen, right. ‘Listen, on what basis are your searching my apartment?’ On the basis of an order – see for yourself. Extremism, terrorism, anarchism, social media records. When the time comes, she’ll hear all about it. The dog alone behaved itself more or less decently: walked around, sniffed a few things, then plopped down. She gave it some water. ‘What’s this?’ the one in charge asks her, sounding, for the first time, the least bit interested. A real professional: he had found a card in the lining of an old purse – name, surname, number, that very card. ‘Give it here!’ she snatches it from his hands and, without giving herself time to figure out what exactly she wants to say, makes the call. ‘Yesh,’ with the characteristic ‘sh.’ Their conversation hardly lasts two minutes, and she’s the only one talking: tears, vows, pleas – not the moment for shyness or discretion. He finally says, in the same dispassionate tone in which he’d told her about his opportunities, ‘Pass the phone to the one in charge.’ The man goes out, then comes back: ‘Alright. We’ll lock her up for a long time if she doesn’t leave the country by Tuesday. Never call that number again, got it?’ He grins: ‘Go over to the station and pick up your darling. Caesar, come.’ They leave. ‘Life’s fucking sense…’: a half-finished inscription on a fence, author unknown. The good things, the best ones, are often anonymous.
A number of years passed – quite a few years, because her daughter had since managed to graduate from the university in Lille, while the daughter’s Moscow friends and acquaintances, boys and girls from good families just like hers, had managed to serve out their sentences in prisons and camps – they were given from seven to twelve years – while after numerous adventures and travels she herself had ended up in her own house in the south of France. And, of course, all these years she’d been following, peripherally, out of the corner of her eye, the career of (it must be said) her benefactor, the ‘bombila,’ the ‘grdonchik’ – following it with horror, since here and there, in Africa, Asia, and even at home, he was invariably to be found at the center of some unthinkable, unimaginable evil, in violation of all divine and human laws. Until finally she comes across an announcement that he’s been awarded a hero’s Gold Star, his second – this time, however, posthumously. ‘In an attempt to save the crew’ and so on, and so forth – implausible nonsense, without even a single believable detail, which is of course never the point – ‘he died a hero’s death,’ along with some number of people. And to her, as to all commentators, it’s perfectly obvious that all this official chatter is intended only to conceal, to drown in itself the shameful, disgusting truth of what had actually happened – a drunken death while out hunting, a political murder, or something of that sort. How strange, she thinks: he’s lying there in a deluxe coffin, powdered and made up, with his enormous, limitless opportunities, waiting to be buried in the best cemetery next to writers, artists, and composers, all to the sounds of beautiful music that he probably never liked. And would she want to find out that the announcement of his death was false? No, better not to ask oneself such a question. He had done her a favor, been good to her, while to everyone else – judging by the terrible things they write and say about him – he had been exclusively bad. Alright: does she feel sorry for this little man with his childish speech impediment? After all, she owes him, if not her life, still a very great deal: her daughter’s freedom, this south of France. Maybe she does. A little.

БОЛЬШИЕ ВОЗМОЖНОСТИ

Вообразите себе, возможности, скоро у него будут большие, практически неограниченные возможности. Он настаивал именно на возможностях, которые перед ним откроются, непременно, причем в самые ближайшие времена. Пусть она имеет в виду, говорил он, что у него все хорошо и теперь, прямо отлично, много лучше, во всяком случае, чем она может себе представить. Она, разумеется, никак не представляла себе ни теперешних его возможностей, ни тем более тех, на которые он намекал, ей и всего-то надо было от него, чтоб довез поскорей — сейчас и не вспомнишь, куда: в редакцию, в гости, в театр. — Ей, что же, выходит, не интересно послушать, кто он такой? — О, она, кажется, знает, но не станет произносить: еще один приставучий болтливый водитель, грдончик — одно из нескольких слов по-армянски, жаргонных, которым ее научили друзья. «Грдончик» несмотря на проблемы с гласными — куда благозвучней, ласковей, чем «бомбила» по-нашему, хотя означает ровно то самое. Это Москва, каждый второй автомобиль тут — такси. Только поднимешь руку и: — Сколько? — А сколько дашь? — Нет, он не бомбила, — этот все продолжает бубнить, — и машина, на которой они сейчас едут, она не его собственная, а служебная, у него самого имеется совершенно другая тачка, другой, как он выразился, аппарат, но он не собирается его на наших колдобинах убивать, а подобрал он ее не потому, что нуждается в дéньгах — с ударением на первый слог, очень по-местечковому, хотя уж кем-кем, а евреем он быть не мог, но и на русского не похож — коми, чуваш, удмурт, маленький, но с громадными, по его словам, возможностями впереди. Быстрый, дробный такой говорок, и быстрая, но аккуратная в целом манера вождения, лицо хоть и не безобразное, но и не выражающее ничего. Ему, продолжает он, полагается личный водитель, однако он предпочитает все делать самостоятельно. Уж не ради таких ли вот встреч? Впрочем, ей-то какое дело? — Остановите вон там. — Так она?.. Пообедать, поужинать, «вместе покушать». О, Господи. В зеркало давно смотрел на себя?  — нет-нет, зачем обижать? — да и его ухаживание, так это назовем, было не наглым, а каким-то наивным, автоматическим, глупым до чрезвычайности — не удаль, не ум, не талант, а большие возможности — вот чем он пытался ее соблазнить, привлечь. Из человеческого, пожалуй что, только дефект речи, детский какой-то: он смешно выговаривал букву «ша» . Попробовала оставить ему то ли двести рублей, то ли двадцать тысяч — она совершенно не помнит, какие суммы были тогда в ходу, — отказался. Сунул ей карточку, с личным номером, сказал: он этот номер вообще никому не дает, никогда, почти, так что если она передумает… — О, непременно, мерси.
Победы, подобные этой, не приносят и тени радости, и она никогда бы не вспомнила низкорослого грдончика — мало ли кто волочился за ней до и после, хотя так нелепо, как он, мало кто, — если б не случай, не происшествие, навсегда изменившее жизнь. Утром рано пришли — шестеро и собака, восемнадцатилетнюю дочь ее посадили в машину и увезли, а квартиру перевернули вверх дном, хотя у них шел ремонт и, казалось, сильнее переворачивать некуда — выяснилось, что есть, еще как. Страх за дочь, ощущение того, что все происходит не с ними, не с ней, стыд от сваленных в кучу белья, старых писем, фотографий родных и чувство, что надо бороться, конечно: звать адвокатов, говорить гадости этим жлобам, но жизнь, в общем, кончилась. — Что вы ищете, господа? — какие они к черту ей господа. — Граждане, на каком основании вы производите обыск в моей квартире? — На основании ордера — вот. Экстремизм, терроризм, анархизм, записи в сети Интернет, когда надо будет, ей объяснят. Только собака вела себя более или менее пристойно: походила, понюхала и улеглась безучастно, она дала собаке воды. — Это что? — спрашивает ее старший, и впервые в его голосе слышится интерес: профессионал, обнаружил в старой сумке на антресолях за рваной подкладкой карточку — имя, фамилия, номер — ту самую. Дайте сюда! — она выхватывает карточку из рук старшего и, не дав себе времени сообразить, что именно хочет сказать, звонит. — Слушаю, — с характерным «ша». Разговор их длится едва ли минуту-две, да и говорит-то одна она: слезы, клятвы, мольба — не время стесняться. Он наконец произносит все тем же бесстрастным тоном, которым рассказывал ей про возможности: — Передайте трубку старшему. — Тот выходит, потом возвращается: — Значит, так. Закроем ее надолго, если до вторника не выедет из страны. По номеру этому никогда не звоните, поняли? — Усмехается: — Идите в отделение, забирайте свое сокровище. Цезарь, за мной. — Ушли. «Жизнь отымела смысл» — надпись, сделанная на заборе, автор надписи неизвестен: часто хорошее, самое лучшее автора не имеет — как частушка, пословица, анекдот.
И теперь, спустя сколько-то лет, немало, потому что дочь ее за это время закончила университет в Лилле, московские подруги и друзья дочери, такие же, в общем, девочки и мальчики из хороших семей, успели отсидеть в тюрьмах и лагерях, кто весь срок, а кто — часть его, им дали от семи до двенадцати, а сама она после многочисленных приключений и переездов оказалась в собственном доме на юге Франции, — и, конечно, все эти годы она краем глаза, боковым зрением следит за карьерой своего — необходимо признать — благодетеля, водилы-бомбилы, грдончика, следит с ужасом. Поскольку то там, то сям, в Африке, Азии, а то и на родине, он непременно оказывается в центре какого-то немыслимого, непредставимого зла с нарушением всех божеских и человеческих правил, пока наконец на глаза ей не попадается сообщение о том, что его наградили звездой, орденом, во второй уже раз, но теперь, однако, посмертно. Что, пытаясь спасти экипаж и так далее — малоправдоподобная чушь без попытки поместить в нее истинные подробности, впрочем, им и не место тут, — он погиб смертью храбрых и с ним еще столько-то человек. И ей, как и всем комментаторам, совершенно ясно, что вся эта официальная болтовня должна только скрыть, утопить в себе то позорное, гадкое, что случилось на самом деле — пьяную смерть на охоте, политическое убийство или что-нибудь в том же роде. Как странно, — думает она, — подкрашенный, припудренный, он лежит теперь со своими огромными, неограниченными возможностями в дорогущем гробу и ждет, когда под прекрасную музыку, которую вряд ли любил, его похоронят на самом что ни на есть лучшем кладбище рядом с писателями, артистами и композиторами. А хотела ли бы она, чтобы сообщение о самой гибели его оказалось ложным? — нет, такой вопрос себе лучше не задавать, ей-то он сделал только хорошее, тогда как всем остальным — только плохое, судя по тому, какую про него пишут и говорят жуть. Хорошо: жалко ли ей этого маленького человека с детским дефектом речи? Она ведь ему обязана пусть не жизнью, но — очень и очень многим: свободой дочери, этим вот югом Франции. Может, и жалко. Чуть-чуть.

De stêden ûnder en boppe
fan Cat Hellisen

De steden beneden en boven
fan Cat Hellisen

The Cities Below and Above
fan Cat Hellisen

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Elske Schotanus

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
De stêden ûnder en boppe

Yn de stêd mei de tûzen poarten binne tûzen tunen. En yn dizze tûzen tunen jouwe de minsken fan de stêd oerdiedige feesten. Ast, as in feale gier, heech boppe de bemuorre sitadel opstige soest, soest de festiviteiten yn it troch riviersiggen omsletten gebiet sprankeljen sjen, as wiene it pearelsnoeren op sêft fluwiel.
De feesten nimme de nachtlike tunen yn. Tinten en luifels strekke har fan de tûken fan âlde beammen ôf út, en de fochtige griene moassen binne bedutsen mei tapiten dy’t sa weve binne dat se der útsjogge as greiden fol blommen. Lampeglêzen mei fjoermichjes hingje skriks en skrank tusken it beamte, as dûnsjende planeten. Guon, lykas Asper, de fioelist, wenje dizze feesten alle jûnen by, om harren hinne de klanken fan it hynstehier dat oer de snaren strykt, harren fingers bepoeiere mei hars.
Alle manlju en froulju fan ’e stêd – en elkenien tusken dy beide utersten – toaie har mei de meast ekstravagante klean. Se drage brokaat, borduerd mei safolle kralen en spegeltsjes dat it wol harnassen lykje, sa stiif. De learene learzens binne bestikt mei wylde blommen en stjerren. Se drinke goudene wyn en ite fruit dat fan fierôf lizzende eilannen komt. Elkenien dy’t de feesten bywennet, ferberget syn gesicht achter gigantyske bistekoppen fan beskildere en fergulde papier-masjee. Allinne de muzikanten en de kelners litte har minsklike gesichten op de feesten sjen, en allinne de muzikanten en de betsjinners is it ferbean om te dûnsjen.
De riken neame har stêd Tauri, en it libben is dêr, nettsjinsteande de dûnspartijen en de feesten, rêstich en foarsisber. Oeren nei it opkommen fan ’e sinne komme de ynwenners fan Tauri fan bêd, gapjend en mei in kleur as jiske, om nei har ûnproduktive wurksumheden, har gearkomsten en lunches fan sân gongen te gean. It is in stêd fol mei bankiers en accountants, politisy en prinzen. Foarname dieven. Har doel, har besteansrjocht bestiet út neat oars as it binnen heljen fan mear jild, it ferheegjen fan har banksaldy, it bemachtigjen fan gruttere bûtenpleatsen. Yn Tauri is it besit fan in hûs mei fjirtich keamers foar in man allinne wat om grutsk op te wêzen.
Tauri, mei syn mei goud opsnolke leanen, wite byldhoude paleizen en har kreas oanleine tunen herberget in twadde stêd. Sjochst it allinnich ast dêr berne bist, en it hat gjin namme. Asper neamt it thús, of de stêd ûnder, mar it plak sil nea yn skiednisboeken noch yn atlassen opnommen wurde. De stêd ûnder bestiet net. Foar de Fal wiene beide stêden miskien mear yntegrearre, mar de Fal feroare alles. De dochs al delikate machtsferhâldingen ferskoden.
De Fal makke dat de stêd ûnder ferdwûn.
It is de tredde jûn fan in feest dat organisearre wurdt troch de keninginne-keapman fan de 89e Poarte, en Asper hat harren fingers dôf spile. Swit dript fan harren foarholle en harren kin de stank fan de oare muzikanten rûke. Nimmen kleit oer pynlike earms of de einleaze werhelling fan noaten, har lege magen en drûge kielen. Hja binne ûnpersoan, hja bestean net of lije net. Dit is de rol fan dejingen dy’t yn ’e ferkearde stêd berne binne. Mei in hânbeweging makket de maestro lang om let in ein oan it optreden, en in farske set muzikanten sammelet him, klear om har plak yn te nimmen.
Asper ferlit de feestromte en folget it selskip nei de leger lizzende keamers fan it paleis, dêr’t harren harren talage yn ’e foarm fan op gleone koaltsjes bakte bôle, losse tee en hjerring ûntfange sil. Sa gong it tûzen kear earder en sa sil noch hûnderttûzen kear gean oant Asper te âld is om te fideljen, en harren troch ien fan ’e poarten nei de woestine dreaun wurdt as proai foar de gieren.
Diskear hat Asper te lang omdreutele, wurch en hongerich, en it is by fersin dat harren de ferkearde gong yn stroffelet, en yn ien fan de withoefolle net-brûkte keamers fan it paleis bedarret.
‘Shit’, seit Asper.
Der bestiet gjin straf foar sa’n leech-by-de-grûnske died, benammen om’t de minsken fan Tauri har net yntinke kinne dat in ûnpersoan as Asper it yn harren holle krije soe in keamer yn te gean dy’t net foar harren bedoeld is. Oan ’e oare kant, as ien fan de bewenners Asper fine soe, soe it net lang duorje foardat der in geskikte sanksje foar sa’n oertrêding betocht wurde soe.
Asper kuert nei bûten ta en lûkt harren dan wer werom. Fan tichteby klinke lûd de stimmen fan feestgongers, machtich en ryk, it paad werom blykt ôfsletten te wêzen. Harren nimt in oare trochgong, bedarret op ’e nij yn in lúksueus ynrjochte keamer. Oeral dêr’t harren sjocht, sjocht Asper allinnich harren eigen snústerige refleksje, donker en meager, te grutte eagen yn in úthongere gesicht. Der is gjin kâns dat harren ûngemurken troch it paleis nei bûten slûpt of nei de tunen werom kin.
It mei sa wêze dat Asper troch ûnderfieding in groeiachterstân oprûn hat, yn in keamer wennet dy’t troch gerdinen yn noch tsien keamers ferdield is, neat oars yt as hjerring en drûge bôle, mar harren is wis en wrachtich net dom. It duorret net lang foardat harren, op syk nei bút, troch it doalhôf fan lege sliepkeamers en suiten jaget.
Stadich, safolle knopen en linten net wend, lûkt harren in jurk oan, makke fan goudgiel guod, besiedde mei topazen en granaatstiennen en tigereagen. It moat in jurk wêze, wiid genôch om harren tehavene fioelekiste fol skrassen ûnder de enoarme rokken ferside te bringen. Yn in lange keamer fol fersierde maskers siket harren de papier-masjee kop fan in wite hazze út, ien beskildere mei prachtige grizen en sulvertinten, en set de kop sa op ’e holle dat de ûnderkant op harren smelle skouders rêst. Asper docht in wite kraach om ’e nekke. As harren yn ’e spegel sjocht, is it in ôfgryslik gesicht, en bekoarlik tagelyk.

#

Dit is net it earste feest dat Asper bywennet, mar it is harren earste as gast. Harren ken alle dûnspassen. Yn ’e stêd ûnder dûnset men deselde gavottes – dribbelje, swaaie en swiere – al binne de passen hoekiger en woester as dy fan de bewenners fan ’e stêd boppe. Hoeden, om harrensels net te ferrieden, sweeft Asper troch de balseal, harren fuotten sjitte oer sêfte tapiten, harren rokken swaaie om ’e ankels. Harren fioelekiste bonket tsjin ’e knibbels.
De minsken fan Tauri ite en drinke, dêrby dogge se har maskers wat omheech, mar sa dat se harsels nea ferriede sille. Asper folget har foarbyld en triuwt swiete sêfte beien yn ’e mûle. As in mes snijt de honger troch harren hinne as harren foar it earst meloen en toarnbeien priuwt, en ek lytse, sûkerswiete gebakjes, rynsk fersierd mei roazesjerp en sûkelade. Asper spielt de rykdom fuort mei goudene dranken en fernimt amper noch hoe deadlik útput oft harren eins is.
Yn it hert fan it feest dûnset de wite hazze op it ritme fan harren klapperjende tosken.
As in yn it read klaaid hart mei in swarte kop harren by hân nimt, wurdt Asper oerweldige troch in wanhopich gefoel fan ferromming dat harren by de jurk ek in pear bypassende fingerwanten stellen hat. It oanreitsjen fan harren tinne en ilige fingers soe harren fuortdaliks as ûnpersoan ferret hawwe. It hert bûnzet Asper yn ’e kiel as harren de bûging fan it hart beäntwurdet en sa de útnûging ta de dûns akseptearret.
‘Do bist nij hjir,’ seit it hart. ‘Ik werken dy net.’
Asper besiket de opmerking fuort te laitsjen. ‘Is dat net wêr’t it om draait?’ It ritueel fan de maskerades stammet ommers út ’e tiid fan de Fal. Allinnich dyjingen dy’t har in masker permittearje koene, oerlibben de besmetting. Sa ha de riken it ûntholden.
‘Miskien.’ As in twirre liedt it hart harren by de folgjende dûns. ‘Earlik sein fyn ik it allegear slim ferfeelsum.’
‘Wat? Dit?’ Al draaiend swaait Asper yn ’e rjochting fan de festiviteiten, wêrnei’t harren wer yn de earmen fan it hart lutsen wurdt. It hart harren hoarnen binne bedutsen mei goud en de glêzene knikkerts, dy’t harren eagen foarmje, glinsterje ûnder it skynsel fan de fjoermichjes, mar harren earmen binne waarm en Asper kin it bûnzjen fan harren hert troch harren jas hinne fiele. ‘Ik nim oan dat it foar de kelners en it orkest ferfelend wêze sil, mar foar ús?’ Asper laket. ‘Hoe kin immen ferfeeld reitsje troch skientme en wielde?’
‘Is it skientme?’ It hart liedt Asper nei in tafel beladen mei sûkere fruchten, lytse iistaartsjes, kristallen gleskes mei rjemmewite likeuren. Der binne sulveren pinnen mei meloen en tinsnien fleisguod, en Asper nimt ien. It wetter rint harren yn ’e mûle as harren it masker wat oplichtet om mei de tosken in blokje meloen fan de pin te skowen.
‘It iennige wat ik sjoch binne maskers. Op ’t lêst soest wolris in echt minsklik gesicht sjen wolle, de hân fan in minske’, seit it hart. ‘Miskien soe de wrâld better wurde as de Fal weromkaam.’
‘Sjoch dêr,’ knikt Asper yn ’e rjochting fan de muzikanten – reade beswitte gesichten, de kragen dy’t jokje yn har nekke, meager en mei lege magen – ‘en sjochst hiel it minskdom dêr’tsto sa’n ferlet fan hast.’
‘Miskien’, is it, leechachtsjend skouderlûkend. Asper folget harren hart fan it strieljende lampeljocht troch in tsjustere nis nei in ferskûle lizzende feranda mei in brede glêzen doar. It hart triuwt de doar iepen en winkt Asper de stilte yn.
Nerveus, mar ek benijd, ferdôve troch wyn en lekker iten, rint Asper harren hart efternei nei in keamer fol mei fearen en oare frjemde planten. Even hopet Asper dat se de koele fochtige lucht fan de keamer tsjin har ferhjitte hûd fiele kinne soene, muoiteleas sykhelje sûnder it benearjende masker. It hart soe in punt ha kinne.
‘Wy hawwe it feest ferlitten,’ seit it hart, ‘en de regels hâlde ús net langer tsjin.’ Harren tilt de hartekop fan ’e skouders en skoddet it hier los. Yn it skimerljocht kin Asper sjen dat harren hart in jonge man is, de soan fan in bankier, of miskien in ordinêr prinske. Om ien as oare ûndúdlike reden makket it harren fertrietlik en in bytsje teloarsteld.
De man is net ûnoantreklik, al hat er in wat langwerpich gesicht, en wurdt er by syn sliepen al wat keal. Oer in pear jier sil syn jeugdige skientme ferflein wêze, en sil er der útsjen as alle oaren, oanfretten troch syn eigen oerdied. It masker sil syn favorite wapenútris wêze. Hy set it hartemasker op in lytse glêzen tafel en rikt nei foaren om de eangstige kop fan de wite hazze fan Aspers skouders te nimmen. Harren is der klear foar, de spieren spand.
De man stiet mei de wite kop yn ’e hannen en stoarret dernei, djippe tearen yn ’e foarholle. ‘Ik werken dy n…’ mar noch foardat er syn sin ôfmeitsje kin, hellet Asper út en raamt de sulveren pinne yn it sêfte fleis ûnder syn kaak.
Bloed floeit en lûkt troch it reade jaske oant it donker kleuret, en de man lit de holle sakje, de eagen wiidiepen fan ûntsetting, te ferbjustere om te skreauwen. Even letter slingeret er, wankelet, sakket dan op ’e grûn yninoar. Hoflik docht Asper in stap fansiden, harren rokken risselje.
Harren stoarret nei it bloed dat út it lyk fan ’e rike menear floeit, faget de pinne sekuer skjin en ferberget it yn harren mouwe. Algau komt harren hert, dat slacht as dat fan in bang knyn, wer ta rêst. In weach fan kalmte en helderheid siicht oer harren del. Asper slikket harren tomme, faget in lyts bytsje bloed fan de papieren holle en set de hazzekop werom te plak. It masker op giet harren werom nei it bal om wyn te drinken en seldsume fruchten te nuttigjen oant de stjerren by it himelferwulft ferdwine en de hoarizon opljochtet yn sulvereftige en rôze tinten.

#

Yn de stêd mei tûzen poarten binne tûzen feesten. En alle jûnen spilet Asper op ’e fioele, harren fingers fleane oer de snaren, harren hert tynt. Alle nachten stelt harren in masker om in oar hart, in oare hauk, in oare hûn te ferlieden.
Harren dûnset en drinkt en jout harren mage syn gerak mei fruchten en gebak en fleisguod, en as de dage oan ’e loft komt, easket harren in hege tol foar in stêd dy’t net bestiet.

De steden beneden en boven

In de stad met de duizend poorten zijn duizend tuinen. En in deze duizend tuinen geven de mensen van de stad uitbundige feesten. Als je, als een vale gier, hoog boven de ommuurde citadel zou opstijgen, zou je de festiviteiten binnen het door haar oevers omsloten gebied zien, sprankelend als waren het parelsnoeren op zacht kreukfluweel.
De feesten vullen de tuinen van de nacht. Tenten en luifels strekken zich uit vanaf de takken van oude bomen, en de vochtige groene mossen zijn bedekt met tapijten die zo zijn geweven dat ze eruitzien als weilanden vol bloemen. Lampenglazen gevuld met vuurvliegjes hangen kriskras door elkaar, als dansende planeten. Sommigen, zoals Asper, de violist, wonen deze feesten elke avond bij, gehuld in de klanken van het paardenhaar dat de snaren beroert, hun vingers bepoederd met hars.
Alle mannen en vrouwen van de stad – en iedereen tussen deze twee uitersten – tooien zich in hun meest extravagante kledij. Ze dragen brokaat, geborduurd met zoveel kralen en spiegeltjes dat het harnassen lijken, zo stug. Hun leren laarzen zijn bestikt met wilde bloemen en sterren. Ze drinken gouden wijn en eten fruit dat van verafgelegen eilanden komt. Iedereen die de feesten bijwoont, verbergt zijn gezicht achter gigantische dierenkoppen van beschilderd en verguld papier-maché. Alleen de muzikanten en de bedienden laten hun menselijke gezichten zien, en alleen de muzikanten en de bedienden is het verboden tijdens de feesten te dansen.
De rijken noemen hun stad Tauri, en het leven is er, ondanks de danspartijen en de feesten, rustig en voorspelbaar. Uren na zonsopkomst staan de inwoners van Tauri pas op, geeuwend en asgrauw, om naar hun niet-productieve werkzaamheden, hun vergaderingen en zevengangenlunches te gaan. Het is een stad vol bankiers en accountants, politici en prinsen. Voorname dieven. Hun doel, hun bestaansrecht bestaat slechts uit het binnenhalen van meer geld, het verhogen van hun banksaldi, het verwerven van grotere landgoederen. In Tauri is het bezit van een huis met veertig kamers voor een alleenstaande man iets om trots op te zijn.
Tauri, met zijn vergulde lanen, witte gebeeldhouwde paleizen en keurige tuinen herbergt een tweede stad. Je ziet het alleen als je er geboren bent, en het heeft geen naam. Asper noemt het thuis, of de stad beneden, maar het zal nooit in geschiedenisboeken noch in atlassen worden opgenomen. De stad beneden bestaat niet. Voor de Val waren de steden misschien meer geïntegreerd, zij het altijd nog ongelijkwaardig, maar de Val veranderde alles. De toch al delicate machtsverhoudingen verschoven.
De Val deed de stad beneden verdwijnen.
Het is de derde avond van een feest dat wordt georganiseerd door de koningin-koopman van de 89e Poort, en Asper heeft hun vingers doof gespeeld. Zweet druipt van hun voorhoofd en hen kan de stank van hun medemuzikanten ruiken. Niemand klaagt over pijnlijke armen of de eindeloze herhaling van noten, hun lege magen en droge kelen. Zij zijn onpersoon, ze bestaan niet of lijden niet. Dit is de rol van degenen die in de verkeerde stad zijn geboren. Tenslotte maakt de maestro met een gebaar een eind aan hun optreden, en een verse set muzikanten verzamelt zich, klaar om hun plaats in te nemen.
Asper volgt hun gezelschap van de feestruimte naar de lagergelegen kamers van het paleis, waar ze hun toelage in de vorm van op gloeiende kooltjes gebakken brood, losse thee en haring zal ontvangen. Zo ging het duizend keer eerder en zo zal nog honderdduizend keer gaan tot Asper te oud is om te spelen, en hen door een van de poorten naar de woestijn wordt gedreven als prooi voor de gieren.
Deze keer heeft Asper te lang gedraald, moe en hongerig, en het is per ongeluk dat hen de verkeerde gang in struikelt, en in een van de vele ongebruikte kamers van het paleis belandt.
‘Shit’, zegt Asper.
Er bestaat geen straf voor een dergelijke laag-bij-de-grondse daad, vooral omdat de mensen van Tauri zich niet kunnen voorstellen dat een onpersoon als Asper ooit zou durven dromen een kamer binnen te gaan die niet voor hen bedoeld is. Anderzijds, als een van de bewoners Asper zou vinden, zou het niet lang duren voordat er een geschikte sanctie voor deze overtreding bedacht zou worden.
Asper tuurt naar buiten en trekt zich dan weer terug. Van dichtbij klinken luid de stemmen van feestgangers, machtig en rijk, de weg terug blijkt afgesloten. Hen neemt een andere doorgang, komt terecht in een volgende luxueus ingerichte kamer. Overal waar hen kijkt ziet Asper alleen hun eigen groezelige reflectie, donker en mager, te grote ogen in een uitgehongerd gezicht. Er is geen kans dat hen ongemerkt door het paleis naar buiten kan sluipen of terugkeren naar de tuinen.
Asper mag dan door ondervoeding een groeiachterstand hebben opgelopen, in een kamer wonen die door gordijnen in nog tien kamers is verdeeld, niets anders eten dan haring en hard brood, maar hen is bepaald niet dom. Het duurt niet lang voordat hen, op zoek naar hun buit, door het doolhof van lege slaapkamers en suites jaagt.
Langzaam, niet gewend aan zoveel knopen en linten, kleedt hen zich in een jurk, gemaakt van een goudkleurige stof en bezaaid met topazen en granaatstenen en tijgerogen. Het moet een jurk zijn, groot genoeg om hun gehavende vioolkoffer vol krassen te verbergen onder de wijde rokken. In een lange kamer vol versierde maskers zoekt hen de papier-maché kop van een witte haas uit, beschilderd met fraaie grijzen en zilvertinten, en zet het zo op hun hoofd dat de onderkant op hun smalle schouders rust. Hen doet een witte kraag om hun nek. Als Asper hun in de spiegel ziet, ziet het er afschuwelijk uit, tegelijk bekoort het beeld.

#

Dit is niet het eerste feest dat Asper bijwoont, maar het is hun eerste als gast. Hen kent alle danspassen. In de stad beneden danst men dezelfde gavottes – dribbelen en zwieren – hoewel hun passen hoekiger zijn en woester dan die van de bewoners van de stad boven. Voorzichtig, om henzelf niet te verraden, zweeft Asper door het bal, hun voeten scheren over zachte tapijten, hun rokken zwaaien om hun enkels. Hun vioolkist bonkt tegen hun knieën.
De mensen van Tauri eten en drinken, daarbij doen ze hun maskers ietsje omhoog, maar zo dat ze zichzelf nooit zullen verraden. Asper volgt hun voorbeeld en stopt zoete zachte bessen in hun mond. Als een mes snijdt de honger door hen heen als hen voor het eerst meloen en bramen proeft, en ook kleine, mierzoete gebakjes, royaal versierd met siropen en chocolade. Hen spoelt deze rijkdom weg met gouden wijnen en voelt nauwelijks nog hoe dodelijk uitgeput hen eigenlijk is.
In het hart van het feest danst de witte haas op het ritme van hun klappertanden.
Als een in het rood gekleed hert met een zwarte kop hun bij de hand neemt, wordt Asper overweldigd door een wanhopig gevoel van opluchting dat hen bij hun jurk ook bijpassende handschoenen heeft gestolen. De aanraking van hun dunne en eeltige vingers zou hen onmiddellijk als onpersoon hebben verraden. Het hart bonst hen in de keel als hen de buiging van het hert beantwoordt en zo de uitnodiging tot de dans accepteert.
‘Jij bent nieuw hier,’ zegt het hert. ‘Ik herken je niet.’
Asper probeert de opmerking weg te lachen. ‘Is dat niet waar het om draait?’ Het ritueel van de maskeraden stamt immers uit de tijd van de Val. Alleen degenen die zich maskers konden veroorloven overleefden de besmetting. Dit is hoe de rijken het zich herinneren.
‘Misschien.’ Als een wervelwind leidt het hert hen bij de volgende dans. ‘Eerlijk gezegd vind ik het allemaal erg saai.’
‘Wat? Dit?’ Al draaiend gebaart Asper in de richting van de festiviteiten, waarna hen weer in de armen van het hert wordt getrokken. Hun hoorns zijn bedekt met goud en de glazen knikkers, die hun ogen vormen, glinsteren onder het schijnsel van de vuurvliegjes, maar hun armen zijn warm en Asper kan het bonzen en sidderen van hun hart door hun jas heen voelen. ‘Ik veronderstel dat het voor de bedienden en het orkest vervelend zal zijn, maar voor ons?’ Asper lacht. ‘Hoe kan iemand verveeld raken door schoonheid en weelde?’
‘Is het schoonheid?’ Het hert leidt Asper naar een tafel beladen met gesuikerde vruchten, kleine ijstaartjes, kristallen glaasjes met pepermuntwitte likeuren. Er zijn zilveren spiesen met meloen en dungesneden vleeswaren, en Asper neemt er een. Het water loopt hen in de mond als hen het masker een beetje oplicht om met hun tanden een blokje meloen van de spies te schuiven.
‘Het enige wat ik zie zijn maskers. Tenslotte zou je weleens een echt menselijk gezicht willen zien, de hand van een mens’, zegt het hert. ‘Misschien zou de wereld beter worden als de Val terugkeerde.’
‘Kijk daar,’ knikt Asper in de richting van de muzikanten – rode bezweette gezichten, de kragen die jeuken in hun nek, mager en met lege magen ‘en je ziet heel het mensdom waar jij zo’n behoefte aan hebt.’
‘Misschien.’ Een minachtend schouderophalen. Asper volgt hun hert van het stralende lamplicht via een donkere nis naar een verscholen liggende veranda met een brede glazen deur. Het hert duwt de deur open en wenkt Asper de stilte in.
Nerveus, maar ook nieuwsgierig, verdoofd door wijn en lekker eten, loopt Asper hun hert achterna naar een kamer vol varens en andere vreemde planten. Even hoopt Asper dat ze de koele vochtige lucht van de kamer tegen hun verhitte huid zouden kunnen voelen, moeiteloos konden ademen zonder het benauwende masker. Het hert zou een punt kunnen hebben.
‘We hebben het feest verlaten,’ zegt het hert, ‘en de regels houden ons niet langer tegen.’ Hen tilt de hertenkop van hun schouders en schudt hun haren los. In het schemerlicht kan Asper zien dat hun hert een jonge man is, de zoon van een bankier, of misschien een ordinair prinsje. Om een of andere onduidelijke reden voelt hen zich verdrietig en enigszins teleurgesteld.
De man is niet onaantrekkelijk, zij het dat hij een wat langwerpig gezicht heeft, en bij zijn slapen al enigszins kalend is. Over een paar jaar zal zijn jeugdige schoonheid zijn vervlogen, en zal hij eruitzien als alle anderen, aangevreten door zijn eigen overdaad. Het masker zal zijn favoriete wapenuitrusting zijn. Hij zet het hertenmasker op een kleine glazen tafel en reikt naar voren om de angstige kop van de witte haas van Aspers schouders te nemen. Hen is er klaar voor, hun spieren gespannen.
De man staat met de witte kop in zijn handen en staart ernaar, het voorhoofd gefronst. ‘Ik herken je n…’ maar nog voor hij zijn zin af kan maken, haalt Asper uit en ramt de zilveren spies in het zachte vlees onder zijn kaak.
Bloed vloeit en doordrenkt het rode jasje tot het donker kleurt, en de man laat zijn hoofd zakken, de ogen wijd open van ontzetting, te verbijsterd om te schreeuwen. Even later slingert hij, wankelt, zakt dan ineen op de grond. Asper doet keurig een stap opzij, hun rokken ritselen.
Hen staart naar het bloed dat uit het lijk van de welgestelde man vloeit, veegt hun fruitspies zorgvuldig schoon en verbergt het in hun mouw. Algauw komt hun hart, dat bonkt als dat van een bang konijn, weer tot rust. Een golf van kalmte en helderheid daalt over hen neer. Asper likt hun duim, veegt een klein beetje bloed van het papieren hoofd en zet de hazenkop terug op zijn plaats. Gemaskerd keert hen terug naar het bal om wijn te drinken en zeldzame vruchten te nuttigen tot de sterren langs het hemelgewelf vervagen en de horizon oplicht in zilverachtige en roze tinten.

#

In de stad met duizend poorten zijn duizend feesten. En elke avond speelt Asper, hun vingers vliegen over de snaren, hun hart zwelt. Elke nacht steelt hen een masker om een ander hert, een andere havik, een andere hond te verleiden.
Hen danst en drinkt en vult hun buik met vruchten en gebak en vleeswaren, en wanneer de dageraad nadert, eist hen een hoge tol voor een stad die niet bestaat.

The Cities Below and Above

In the city of a thousand gates are a thousand gardens. And in these thousand gardens, the people of the city throw lavish parties. If you were to ascend like one of the gryphon vultures to a point high above the walled citadel, you would see festivities spangled through the contained acreage of her embankments like strings of pearls dropped on soft, rumpled velvets.
The parties fill the night gardens. Tents and canopies stretch from the boughs of ancient trees, and the wet green mosses are covered with carpets woven to look like meadows filled with flowers. Glass-blown lamps filled with fireflies criss-cross the gardens, planetary dances. Some, like the violist Asper, attend these parties every night, cocooned in the sound of horse hair across catgut, their fingers powdered with rosin.
All the men and women of the city – and every person between these extremes – dresses in their most extravagant finery. They wear brocaded silks, embroidered with beads and mirrors until they are as stiff as armour. Their leather boots are stitched with wildflowers and stars. They drink golden wine and eat fruit shipped from distant islands. All who attend the parties hide their faces behind giant papier-mâché animal heads painted and gilded and buttoned. Only the musicians and the servants are allowed to wear their human faces at the parties, and only the musicians and the servants may not dance.
The rich call their city Tauri, and it is, despite the dances and the parties, a staid and predictable place. Long after the sun rises, the people of Tauri rise from their beds, yawning and ashen, and go to their make-work, their meetings and seven-course lunches. It is a city of bankers and accountants, of politicians and princes. High-born thieves. Their goal, their reason for existence, is only to acquire more money, bigger bank balances, larger estates. It is a point of pride in Tauri for a single man to own a house with forty rooms.
There is another city that lives between Tauri’s gilded avenues and white-hewn palaces, its delicate gardens. You cannot see it unless you were born into it, and it does not have a name. Asper calls it home, or the undercity, but it will not be recorded in history books and atlases. The undercity does not exist. Before the Fall, perhaps, the cities were more integrated, if still unequal, but the Fall changed everything. It shifted the delicate balances of power.
The Fall made the undercity disappear.
It is the third night of a party thrown by the merchant-queen of the 89th Gate, and Asper has played their fingers numb. Sweat marks their brow, and they can smell the stink of their fellow musicians. No one complains about their aching arms or the endless repetition of notes, their empty stomachs or their parched throats. They are unperson, they do not exist or suffer. This the role of those born to the wrong city. Eventually, the maestro ends their performance with a flourish, and a fresh set of musicians gathers, ready to take their place.
Asper follows their pack out of the party to the lower rooms of the palace where they will be handed their stipend of ash-baked bread, loose tea, herring. This has happened a thousand times before and will happen a hundred thousand more times until Asper is too old to play, and they are herded from one of the gates into the desert, and left for the vultures.
This time, Asper has dawdled too long, tired and hungry, and it is only accident that causes them to stumble down the wrong hallway, into one of the many unused rooms in the palace.
‘Shit,’ Asper says.
There is no punishment for an act so vulgar, mainly because the people of Tauri would never imagine that an unperson like Asper would ever dream to set foot into a room that was not meant for them. On the other hand, if any Taurian did find Asper, it would not be long before they thought of a suitable sanction for this transgression.
Asper peers out, and then draws back again, the voices of nearby revellers chime with wealth and power, blocking their return. They take a different passage, find themselves in another lavish room. Everywhere they look Asper sees only their own grubby reflection, dark and pointed, eyes too wide in a starving face. There is no chance they will be able to sneak out through the palace or return to the gardens without being noticed.
Asper may be stunted by malnutrition, may live in a room partitioned by curtains into ten more rooms, may eat nothing but herring and hard bread, but they are far from stupid. It takes only a moment before they begin hunting through the maze of empty bedrooms and suites until they have found their prize.
Slowly, unused to so many buttons and ribbons, they armour themselves in a dress of tawny gold, beaded with topaz and garnets and tigers-eyes. It must be a dress, one wide enough to hide their scratched and battered violin case under the voluminous skirts. In a long room filled with decorated masks, they select the papier-mâché head of a white hare, painted with fine silvers and greys, and place this over their head to rest on their narrow shoulders. Asper binds their throat with a white ruff, and when they see their reflection, it is both hideous and charming.

#

This is not the first party Asper has attended, but it is their first as a guest. They know all the steps of dances. In the undercity, they dance these same gavottes and trots and reels, though theirs have a hard-edged ferocity the Taurian’s lack. Careful not to give themselves away, Asper glides through the dances, their feet flying over soft carpets, their skirts swirling about their ankles. Their violin case knocking against their knees.
The people of Tauri eat and drink, raising their masks fractionally so that they never give themselves away, and Asper copies them, pressing sweet soft berries into their mouth. A hunger sharp as knives rises in them at that first taste of melon and blackberries, of little baked pastries oozing with syrups and chocolates. They wash this richness down with the golden wines, and the bone-deep exhaustion they have been carrying drops away, almost forgotten.
In the heart of the party, the white hare dances to a song of teeth.
When a red-jacketed, black-headed stag takes their hand, Asper is filled with desperate relief that they stole the matching gloves too. The touch of their thin and calloused fingers would have betrayed them instantly as an unperson. Heart pounding in their throat, they accept the invitation to dance, and return the stag’s bow.
‘You’re a new guest,’ the stag says. ‘I don’t recognise you.’
Asper tries to laugh the observation away. ‘Isn’t that the point?’ they say. After all, the ritual of the masked balls is as old as the Fall. Only those who could afford masks survived the contagion. This is how the rich remember.
‘Perhaps.’ The stag whirls them through the next part of the dance. ‘To be honest, I find it all very boring.’
‘What, this?’ Asper waves at the revels as they spin, before they are drawn back into the stag’s embrace. Their horns are tipped with gold, and the glass marbles of their eyes glitter under the firefly lamps, but their arms are warm, and Asper can feel the thud and shudder of their heartbeat through their jacket. ‘I suppose it must get boring for the servants and the orchestra, but for us?’ Asper laughs. ‘How does one tire of beauty and luxury?’
‘Is it beauty?’ The stag leads Asper to a table laden with sugared fruits, tiny iced cakes, crystal glasses of mint-white liqueurs. Melons and slivers of meat are speared on silver sticks, and Asper takes one, salivating as they lift their mask a little to pull a cube of melon free with their teeth.
‘All I see are masks. Eventually one wishes for the reality of a human face, a human hand,’ the stag says. ‘Perhaps the world would be better if the Fall returned.’
‘Look there,’ Asper nods to the musicians, red-faced and sweating, their collars itching against their necks, their bellies tight and small, ‘and you will see all the humanity you need.’
‘Perhaps.’ They are dismissed with a shrug, and Asper follows their stag away from the blossoming lamp light into a shadowed alcove leading to a hidden porch with a wide glass door. The stag pushes the door open and beckons for Asper to follow them into the quiet.
Nervous now, but also curious, lulled with wine and good food, Asper goes with them into a room filled with ferns and other strange plants. For a moment, Asper wishes they could feel the cool moist air of the room against their flushed skin, breathe easily without the slow constriction of the mask. The stag may have a point.
‘We have left the party,’ the stag says, ‘and the rules no longer bind us.’ They lift the stag head from their shoulders and shake their hair loose. In the dim light, Asper can see that their stag is a young man, a son of a banker, or perhaps a slumming princeling. For some reason they cannot explain, they find themselves feeling sad, and a little disappointed.
The man is not unattractive, albeit a little long in the face, and prone to balding at his temples. In a few years, his flush of youthful good looks will have eroded, and he will look like all the rest of them, bloated on his own excess. His mask will become his favourite piece of armour. He sets the stag mask down on a small glass table and reaches forward to lift the white hare’s startled head from Asper’s shoulders, and they ready themself, muscles tensing.
The man holds the white head, and stares, his brow furrowed. ‘I don’t know yo–’ but before he can say more, Asper punches forward with the silver fruit spike, ramming it up into the soft meat under his jaw.
Blood spills and darkens the red jacket, and the man drops the head, his eyes wide with shock, too stunned to scream. After a moment he sways, staggers, then crumples to the floor, and Asper neatly sidesteps him, their skirts swishing.
They stare at the blood pooling now under the rich man’s corpse, then carefully wipe their fruit stick clean, and slide it up their sleeve. After a moment, their heart stops its rabbit-frightened pulsing and settles. A wave of calm and clarity descends. Asper licks their thumb, wipes a small spatter of blood from the papier-mâché hare’s head, and sets it back in place. Masked, they return to the dance to drink wine and eat rare fruits until the stars slide down the bell jar of the sky, and the horizon is stained with peach and silver.

#

In the city of a thousand gates are a thousand parties. And each night Asper plays, their fingers flying over the strings, their heart swelling. Each night, they wear a stolen mask, and seduce another stag, another hawk, another hound.
They dance, and drink, and fill their belly with fruits and pastries and cured meats, and when the dawn draws close, they exact the price of a city that does not exist.

 

 

(The Cities Below and Above by Cat Hellisen was commissioned by Shorelines of Infinity, Scotland’s science fiction and fantasy magazine.)

Lytse kategismus fan gelok
fan Baukje Zijlstra

Kleine catechismus van geluk
fan Baukje Zijlstra

A little catechism of happiness
fan Baukje Zijlstra

Oerset troch Baukje Zijlstra
Oerset troch David McKay

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
Lytse kategismus fan gelok

Wat is in ferhaal?
Der wie ris in fûgelflapper dy’t it gelok fange woe. Hy tocht: as it my slagget it gelok yn myn netten te krijen en yn stikjes te ferpartsjen, dan kin ik it ferkeapje en wurd ik ryk. En as ik ryk bin, dan bin ik gelokkich, sadat ik sels gjin gelok mear hoech te keapjen, sadat ik jild oerhâld en noch riker wurd en noch gelokkiger. En sa streamden syn tinkkronkels oant yn ’e ivichheid fierder.

Der wie ien probleemke, of eins twa: de fûgelflapper wie berne yn in lân dêr’t gelok offisjeel op ’e swarte list fan dekadinsje stie en dêr’t it wurd ‘ik’ ferbean wie. Altyd wie der wol wat dat wichtiger wie as gelok of it ik; revolúsje bygelyks: yndustriële revolúsje, wrâldrevolúsje, flewielen revolúsje, nasjonale revolúsje, der kaam gjin ein oan. De fûgelflapper kaam út in famylje fan dissidinten, yndividuen dy’t al desennialang fûgelflapper wurden wienen. Dat berop wie net populêr, it fertsjinne net in soad en de beropsgroep wie sa goed as ûnsichtber yn it sosjale libben. Sa kaam it dat de fûgelflapper sinnen brûke koe dêr’t wol fjouwer kear it wurd ‘ik’ yn foarkaam, sûnder dat er oppakt waard. En sa kaam it ek dat er sokke aparte ideeën hie as besykje it gelok yn syn netten te fangen om it te ferkeapjen.

Sa lang as er libbe, seach de fûgelflapper al dat de minsken net gelokkiger waarden fan al dy revolúsjes dêr’t se hieltyd foar yn ’t spier moasten. Al die elkenien it foar de bûtenwrâld útskinen as dienen se neat leaver as mei flaggen swaaie en troch strjitten marsjearje, har gesichten waarden ûnderwilens griis en har skouders krûm. Hast net ien dy’t it lûdop doarst te sizzen, heechút flústerjend yn de lytse keukens fan de lytse wenten dêr’t se yn taholden, mar de minsken hienen oer it algemien leaver gelok as revolúsje, dat wie foar de fûgelflapper sa helder as wetter. Yn syn eigen lân soe de hannel yn gelok lykwols net sûnder risiko wêze, dat it like him better om te begjinnen mei it opsetten fan in bloeiend bedriuw yn in lân dêr’t minsken ree wienen in soad jild del te tellen foar in bytsje gelok. Dan koe er it letter wol nei syn eigen lân smokkelje en it dêr ynearsten op ’e swarte merk ferkeapje, foardat de rop om gelok sa oerweldigjend wurde soe, dat de regearing ek wol oerstach moatte soe.

Der siet neat oars op of slûp de grins oer en gean op reis, op syk nei in plak dêr’t gelok wichtiger wie as wat dan ek. Underweis koe de fûgelflapper dan moai eksperimentearje mei metoaden om it gelok yn syn netten te fangen. Behalve dy netten naam er net in hiel soad mei. Hy frijde noch ien kear ynmoedich mei it famke-foar-ien-nacht mei wa’t er al in ivichheid elke nacht frijde. Doe skode er syn swarte slippers oan ’e bleate fuotten, hyste syn netten op ’e rêch en gie op ’en paad. Hy reizge nei it westen, omdat dêr de sinne ûnder gie. It koe hast net oars of dêr soenen minsken wenje dy’t ferlet hienen fan gelok.

#

Wat is it tsjinoerstelde fan in ferhaal?
Dêr sit se, de brêgewachter, altyd op itselde plak oan de rivier. Al in ivichheid ferlyn is de wipbrêge feroare yn in draaibrêge en nei it ferstjerren fan har mem is de draaibrêge feroare yn in fêste brêge, sadat sy gjin brêgewachter mear hoecht te wurden en ek gjin dochter mear hoecht te krijen dy’t nei har ferstjerren brêgewachter wurde sil. Sûnt it ferstjerren fan har mem sit se dêr, altyd allinnich op itselde plak oan de rivier, of – as it winterkâld is – op de boppeferdjipping fan it brêgehûs, yn de grutte sliepkeamer mei it rút oer de folsleine breedte, mei útsicht op de meanderjende rivier en har uterwaarden. By sinneskynwaar, mei stjalprein, yn wâlen fan mist of by strykljocht: altyd is it in machtich gesicht hoe’t it wetter kronkeljend har gong giet en har fan nimmen of neat wat oanlûkt.

De brêgewachter hat fan natuere in soad geduld. Dat sit yn de famylje. Alles wat de muoite wurdich is, freget in soad geduld, en sy wit dat, al in ivichheid. Sûnt har mem ferstoarn is, sit se simmerdeis dus oan de rivier en winterdeis foar it rút fan de grutte sliepkeamer en skildert se de beam midden yn har útsicht. It is in âlde treurwylch dy’t mei syn woartels yn it wetter stiet, al in ivichheid, moerallinne tusken de waaibeammen dy’t oerwâldzje op dit plak oan de rivier.

Sûnt de brêgewachter begûn is de wylch te skilderjen, lit se dei en nacht de gerdinen iepen, om alle oeren dat se wekker is sjen te kinnen wat har net loslit. Alle dagen in sneinsskilder. De grutte sliepkeamer is de moaiste keamer fan it brêgehûs, fanwegen it útsicht, fanwegen it oerweldigjende moarnsljocht én fanwegen de samling glêzen aaien yn it finsterbank. Glês, dat docht wat mei it ljocht; ek al komt it net fan ’t plak, elke minút skynt it oars út.

#

Wat is revolúsje? – A
‘Ik’ sizze sûnder datst bang hoechst te wêzen, tocht de fûgelflapper. Dat hie er leard yn de tiid dat er ûnderweis wie en it hie him sa’n soad enerzjy koste, dat it der noch amper fan kaam wie te eksperimentearjen mei it fangen fan gelok.

Doe’t de fûgelflapper de brêgewachter moete, yn it lân fan de fêste brêgen, hie er it gefoel dat er opnij berne waard, op in oar plak, yn in oare tiid, yn in wrâld dêr’t ‘ik’ sûnder mear bestean mocht. De brêgewachter hie him al oankommen sjoen, troch it grutte sliepkeamersrút op it easten. It wie in mylde dei yn ’e hjerst, dat se hie him útnûoege om mei har oan de rivier te sitten, bôle mei bûter en seesâlt te iten en wyn te drinken. Doe’t er har by fersin lyk yn de blaugriene eagen seach, koe er ynienen net mear betinke wêrom’t it ek al wer sa wichtich wie om ‘ik’ sizze te meien.

‘Wolst in bern fan my ha?’ frege de fûgelflapper.
‘Nee,’ glimke de brêgewachter, ‘dat hoecht net. Sûnt de brêge in fêste brêge wurden is, hoecht der gjin brêgewachter mear te wêzen, dus hoech ik gjin bern mear op ’e wrâld te setten. It is wol goed sa. Mar ik soe it wol fijn fine ast by my bliuwe soest. Dêr hoechst my neat foar te jaan, dêr hoechst neat foar te dwaan.’

Dat brocht de fûgelflapper wol wat fan ’t stik. Hy woe altyd stomme graach wat jaan en wat dwaan. Foaral no’t er ienkear leard hie om ‘ik’ te sizzen sûnder bang te wêzen, woe er graach wat betsjutte yn ’e wrâld en foaral net fergetten wurde, oant yn ’e ivichheid. Mar hy hoegde allinnich mar yn de blaugriene eagen fan de brêgewachter te sjen of hy joech him del en burch syn netten op yn ’e kelder fan it brêgehûs.

Wat is revolúsje? – B
Wekker wurde neist immen by wa’tst bliuwe wolst en dy’t by dy bliuwe wol, tinkt de brêgewachter, immen mei wa’tst âld wurde wolst en dy’t mei dy âld wurde wol, op in dei dat it sneid hat en der in sêft en suver ljocht troch de tinne gerdinen falt, sa sêft as it skaad fan lange eachteisters op sinnebrune wangen.

It is net sa’t it heart: wenje yn it brêgehûs mei immen oars as dyn eigen bern. Dat wit de brêgewachter al sa lang as se libbet. Dat wit se fan har mem, dy’t it wist fan har mem, dy’t it wist fan har mem en sa fierder oant yn ’e omkearde ivichheid fan it ferline. Mar de brêgewachter libbet net yn it ferline. Sûnt de brêge in fêste brêge wurden is, is alles oars. Se moat it libben libje om te witten hoe’t it moat.

Yn oare tiden hie se ‘ja’ sein tsjin de fûgelflapper, ‘ja, jou my in bern’, en sa gau’t it bern op ’e wrâld kaam wie, hie se de netten fan de fûgelflapper kreas yn in reistas by de achterdoar set. No tinkt se it allinnich mar: ‘ja’, it is krekt de see, ‘ja’, it komt elke kear oant in oare hichte en witst noait krekt wêr’t dat fan komt, ‘ja’, is it de moanne, de wyn, it sin? – ‘ja’, it moaist is it as it wetter oer de dyk slacht, ‘ja’, mar dat bart net al te faak, miskien mar goed ek, oars komme der noch ûngelokken fan, ‘ja’, útstel gjin ôfstel wurde litte, dat is de keunst.

#

Wat is ivichheid? – A
Witte dat dyn bern dy net ferjitte sille en dyn bernsbern ek net en dy har bern ek net, sels net al bist al in ivichheid dea, tocht de fûgelflapper. Sa siet de wrâld no ienris yninoar, of net? Mar de brêgewachter hie him leard wat it wurd ‘geduld’ te betsjutten hie: neat ferlangje, neat ferwachtsje, der frede mei ha dat de rivier streamt mar datsto stilstietst.

Doe’t it winter waard, stie de fûgelflapper hieltyd faker skoften en skoften foar it rút fan de grutte sliepkeamer te sjen, dat rút op it easten. Ta syn spyt wie de brêgewachter opholden de wylch te skilderjen. Se hie al har wurk nei de kelder brocht en de stoel mei de rêch nei it rút ta set. Op in dei daalde de fûgelflapper ôf nei dy kelder, om te sjen hoe’t dat wurk derby lei. Mar yn stee fan har wurk, fûn er syn eigen lege netten én in plomkebiezem fan strúsfûgelfearren. Dêrmei begûn er de glêzen aaien yn it finsterbank ôf te stofjen, stadich oan, hiel foarsichtich, ien foar ien. Glês, dat docht wat mei it ljocht.

Op in izige winterdei seach de fûgelflapper troch it rút op it easten al fan fierren in man oankommen op in fyts, in swart figuerke dat hieltyd grutter waard. De man hie in brief by him foar de fûgelflapper, in brief út it lân dêr’t it wurd ‘ik’ ferbean wie. Ungeduldich skuorde de fûgelflapper de slúf iepen, lies de brief, lies de brief nochris en nochris. Underwilens stie de tiid stil.

Wat is ivichheid? – B
In dream hawwe dêr’t gjin ein oan komt, tinkt de brêgewachter. Yn dy dream is it in dizige sneintemiddei yn ’e hjerst. Yn it stedsje oan ’e ein fan ’e rivier is in âld havenkafee. Der wurdt benammen brún bier ferkocht, op ’e bar stiet in kistke mandarijnen mei it blêd der noch oan en yn ’e kelder spilet in tango-orkest. Yn it goudene ljocht fan echte kearsen draaie pearkes fan alle leeftiiden om inoar hinne, sliep tsjin sliep, liif tsjin liif. De mankelikens spielt har om ’e hegehakkeskuon, as in rivier dy’t yn ’e iere maitiid de kaaien ûnder wetter set. Op in taffeltsje by de doar stiet in blau glêzen faas mei izich wite roazen, foar de leafhawwer, foar al wa’t fersliten wurde kin foar in leafhawwer.

In libben libje dêr’t neat oan feroare hoecht te wurden, winsket de brêgewachter. Moarns falt it ljocht fan de sinne krekt op it plak dêr’t de swarte slippers fan de fûgelflapper steane, oan syn kant fan it bêd, troch it rút op it easten. As der sinne is, teminsten. De brêgewachter kin it net helpe, it is net sa’t it heart, mar sûnt koart tinkt se sa no en dan oan de takomst, oan de maitiid. Tusken it súntsjes risseljende wylgeblêd troch sjocht se it blikkerjen fan de rivier, wit se it weagjen sûnder ein, om de woartels fan de wylch hinne. De teisterlange tûken swaaie stadich hinne en wer: in ivich dach sizzen. De brêgewachter wit as gjin oar dat dizze rivier útkomt yn see.

#

Wat is gelok? – A
Wekker wurde mei de dûnkerreade dream fan it driuwen yn in skûlliif noch farsk yn ’t sin, tocht de fûgelflapper. Hy wie it net sels, wist er fuortendaliks by it wekker wurden, mar it wie wol fan him. Elke minút fan de dei moast er tinke oan har, mar mear noch: oan wat der binnen yn har foarmkrige. Hoe dit te fertellen? Net alle ferhalen binne gaadlik om ferteld te wurden. En soms wurdt dat wat op it earste each in ferhaal liket, sels it tsjinoerstelde fan in ferhaal.

Op in izige nacht yn desimber kaam de fûgelflapper oan op it fleanfjild. Skoften en skoften stie er yn in lange rige foar de baly dêr’t se kaarten ferkochten foar de foarlopich lêste flecht nei it lân dêr’t it wurd ‘ik’ ferbean wie. Der jage in sniestoarm om de barakken en de loftferkearstoer, as in swerm oerstjoere bijen om in bijekoer. Rinnendewei hie de fûgelflapper it lân fan de fêste brêgen berikt, fleanendewei soe er weromgean nei wêr’t er weikaam. De swarte slippers hie er neist it grutte bêd stean litten.

Yn syn reistas sieten net allinnich syn lege netten, mar ek de brief dy’t er krigen hie, de brief dy’t sa wûnderbaarlik syn wei fûn hie fan it lân dêr’t it wurd ‘ik’ ferbean wie nei it brêgehûs, de brief fan it famke-foar-ien-nacht. Hieltyd wer sochten syn fingers it papier, de drager fan it boadskip dat alles feroare hie, alles feroarje soe. Gelok wie al dyn kaarten ynsette op de ivichheid.

Wat is gelok? – B
Wekker wurde mei it moarnsljocht fan in dei yn desimber mei farsk fallen snie, tinkt de brêgewachter, in sêft en suver ljocht dat dwers troch de tinne gerdinen hinne de glêzen aaien yn ljochterlaaie set. Neist har yn it fierstente grutte bêd leit de fûgelflapper, oprôle as in net foldroegen frucht. Se lit har finger oer syn rêchbonke gliidzje. De leave lytse draaibonkjes lizze ûnder syn hûd as túnbeantsjes yn ’e húl.

Yn alle oare keamers fan it brêgehûs bart oars neat as it delkommen fan stof op it stoflike.
De brêgewachter sil dêrnei harkje, sa goed as se kin, krekt lykas se de wylch skildere hat, sa goed as se koe.

‘Wat is gelok?’ tinkt de brêgewachter lûdop. ‘Ja’, wat der ek west hat, ‘ja’, wat der ek komme sil, ‘ja’, gelok is altyd no.

Kleine catechismus van geluk

Wat is een verhaal?
Er was eens een vogelvanger die het geluk wilde vangen. Hij dacht: als het me lukt het geluk in mijn netten te krijgen en in stukjes te verdelen, dan kan ik het verkopen en word ik rijk. En als ik rijk ben, dan ben ik gelukkig, zodat ik zelf geen geluk meer hoef te kopen, zodat ik geld overhoud en nog rijker word en nog gelukkiger. En zo stroomden zijn gedachtekronkels verder tot in de eeuwigheid.

Er was één probleempje, of eigenlijk twee: de vogelvanger was geboren in een land waar geluk officieel op de zwarte lijst van decadentie stond en waar het woord ‘ik’ verboden was. Altijd was er wel iets wat belangrijker was dan geluk of het ik, revolutie bijvoorbeeld: industriële revolutie, wereldrevolutie, fluwelen revolutie, nationale revolutie, er kwam geen eind aan. De vogelvanger kwam uit een familie van dissidenten, individuen die al decennialang vogelvanger waren geworden. Dat beroep was niet populair, het verdiende niet veel en de beroepsgroep was zo goed als onzichtbaar in het sociale leven. Zo kwam het dat de vogelvanger zinnen kon gebruiken waar wel vier keer het woord ‘ik’ in voorkwam, zonder dat hij werd opgepakt. En zo kwam het ook dat hij van die aparte ideeën had, zoals proberen het geluk in zijn netten te vangen om het te verkopen.

Zolang hij leefde, zag de vogelvanger al dat de mensen niet gelukkiger werden van al die revoluties waar ze telkens voor in de weer moesten. Al deed iedereen het voor de buitenwereld lijken alsof ze niets liever deden dan met vlaggen zwaaien en door straten marcheren, hun gezichten werden ondertussen grijs en hun schouders krom. Bijna niemand durfde het hardop te zeggen, hooguit fluisterend in de kleine keukens van de kleine woningen waarin ze verbleven, maar de mensen hadden over het algemeen liever geluk dan revolutie, dat was voor de vogelvanger zo helder als water. In zijn eigen land zou de handel in geluk evenwel niet zonder risico zijn, dus leek het hem beter om te beginnen met het opzetten van een bloeiend bedrijf in een land waar mensen bereid waren veel geld neer te tellen voor een beetje geluk. Dan kon hij het later wel naar zijn eigen land smokkelen en het daar in eerste instantie op de zwarte markt verkopen, voordat de roep om geluk zo overweldigend zou worden, dat de regering ook wel overstag zou moeten.

Er zat niets anders op dan de grens over te sluipen en op reis te gaan, op zoek naar een plek waar geluk belangrijker was dan wat dan ook. Onderweg kon de vogelvanger dan mooi experimenteren met methoden om het geluk in zijn netten te vangen. Behalve die netten nam hij niet heel veel mee. Hij vrijde nog één keer innig met het meisje-voor-één-nacht met wie hij al een eeuwigheid elke nacht vrijde. Toen schoof hij zijn zwarte slippers aan zijn blote voeten, hees zijn netten op zijn rug en ging op pad. Hij reisde naar het westen, omdat daar de zon onderging. Het kon haast niet anders of daar zouden mensen wonen die behoefte hadden aan geluk.

#

Wat is het tegenovergestelde van een verhaal?
Daar zit ze, de brugwachter, altijd op dezelfde plek aan de rivier. Al een eeuwigheid geleden is de wipbrug veranderd in een draaibrug, en na het overlijden van haar moeder, is de draaibrug veranderd in een vaste brug, zodat zij geen brugwachter meer hoeft te worden en ook geen dochter meer hoeft te krijgen die na haar overlijden brugwachter zal worden. Sinds het overlijden van haar moeder zit ze daar, altijd alleen op dezelfde plek aan de rivier, of – als het winterkoud is – op de bovenverdieping van de brugwachterswoning, in de grote slaapkamer met het raam over de volledige breedte, met uitzicht op de meanderende rivier en haar uiterwaarden. Bij zonneschijn, met stortregen, in sluiers van mist of bij strijklicht: altijd is het een machtig gezicht hoe het water kronkelend haar gang gaat en zich van niets of niemand iets aantrekt.

De brugwachter heeft van nature veel geduld. Dat zit in de familie. Alles wat de moeite waard is, vraagt veel geduld, en zij weet dat, al een eeuwigheid. Sinds haar moeder is overleden, zit ze ’s zomers dus aan de rivier, en ’s winters voor het raam van de grote slaapkamer en schildert ze de boom midden in haar uitzicht. Het is een oude treurwilg die met zijn wortels in het water staat, al een eeuwigheid, moederziel alleen tussen de waaibomen die overheersen op deze plek aan de rivier.

Sinds de brugwachter is begonnen de wilg te schilderen, laat ze dag en nacht de gordijnen open, om elk uur dat ze wakker is te kunnen zien wat haar niet loslaat. Elke dag een zondagsschilder. De grote slaapkamer is de mooiste kamer van de brugwachterswoning, vanwege het uitzicht, vanwege het overweldigende ochtendlicht én vanwege de verzameling glazen eieren in de vensterbank. Glas, dat doet iets met het licht; ook al komt het niet van z’n plek, elke minuut schijnt het anders uit.

#

Wat is revolutie? – A
‘Ik’ zeggen zonder dat je bang hoeft te zijn, dacht de vogelvanger. Dat had hij geleerd in de tijd dat hij onderweg was en het had hem zoveel energie gekost, dat het er nog amper van was gekomen te experimenteren met het vangen van geluk.

Toen de vogelvanger de brugwachter ontmoette, in het land van de vaste bruggen, had hij het gevoel dat hij opnieuw werd geboren, op een andere plek, in een andere tijd, in een wereld waar ‘ik’ zonder meer mocht bestaan. De brugwachter had hem al aan zien komen, door het grote slaapkamerraam op het oosten. Het was een milde dag in de herfst, dus had ze hem uitgenodigd om met haar aan de rivier te zitten, brood met boter en zeezout te eten en wijn te drinken. Toen hij haar per ongeluk recht in haar blauwgroene ogen keek, kon hij ineens niet meer bedenken waarom het ook al weer zo belangrijk was om ‘ik’ te mogen zeggen.

‘Wil je een kind van me?’ vroeg de vogelvanger.
‘Nee,’ glimlachte de brugwachter, ‘dat hoeft niet. Sinds de brug een vaste brug is geworden, hoeft er geen brugwachter meer te zijn, dus hoef ik geen kind meer op de wereld te zetten. Het is wel goed zo. Maar ik zou het wel fijn vinden als je bij me zou blijven. Daar hoef je me niets voor te geven, daar hoef je niets voor te doen.’

Dat bracht de vogelvanger wel wat van z’n stuk. Hij wilde altijd dolgraag iets geven en iets doen. Vooral nu hij eenmaal had geleerd om ‘ik’ te zeggen zonder bang te zijn, wilde hij graag iets betekenen in de wereld en vooral niet vergeten worden, tot in de eeuwigheid. Maar hij hoefde alleen maar in de blauwgroene ogen van de brugwachter te kijken of hij kwam tot bedaren en borg zijn netten op in de kelder van de brugwachterswoning.

Wat is revolutie? – B
Wakker worden naast iemand bij wie je wilt blijven en die bij jou wil blijven, denkt de brugwachter, iemand met wie je oud wilt worden en die met jou oud wil worden, op een dag dat het heeft gesneeuwd en er een zacht en zuiver licht door de dunne gordijnen valt, zo zacht als de schaduw van lange wimpers op zongebruinde wangen.

Het is niet zoals het hoort: wonen in de brugwachterswoning met iemand anders dan je eigen kind. Dat weet de brugwachter al zolang ze leeft. Dat weet ze van haar moeder, die het wist van haar moeder, die het wist van haar moeder en zo voort tot in de omgekeerde eeuwigheid van het verleden. Maar de brugwachter leeft niet in het verleden. Sinds de brug een vaste brug is geworden, is alles anders. Ze moet het leven leven om te weten hoe het moet.

In andere tijden had ze ‘ja’ gezegd tegen de vogelvanger, ‘ja, geef me een kind’, en zodra het kind op de wereld was gekomen, had ze de netten van de vogelvanger netjes in een reistas bij de achterdeur gezet. Nu denkt ze het alleen maar: ‘ja’, het is net de zee, ‘ja’, het komt elke keer tot een andere hoogte en je weet nooit precies waar dat van komt, ‘ja’, is het de maan, de wind, de zin? – ‘ja’, het mooist is het als het water over de dijk slaat, ‘ja’, maar dat gebeurt niet al te vaak, misschien maar goed ook, anders komen er nog ongelukken van, ‘ja’, uitstel geen afstel laten worden, dat is de kunst.

#

Wat is eeuwigheid? – A
Weten dat je kinderen je niet zullen vergeten en je kleinkinderen ook niet en die hun kinderen ook niet, zelfs al ben je al een eeuwigheid dood, dacht de vogelvanger. Zo zat de wereld nou eenmaal in elkaar, of niet? Maar de brugwachter had hem geleerd wat het woord ‘geduld’ had te betekenen: niets verlangen, niets verwachten, er vrede mee hebben dat de rivier stroomt maar dat jij stilstaat.

Toen het winter werd, stond de vogelvanger steeds vaker tijden en tijden voor het raam van de grote slaapkamer te kijken, dat raam op het oosten. Tot zijn spijt was de brugwachter opgehouden de wilg te schilderen. Ze had al haar werk naar de kelder gebracht en de stoel met de rug naar het raam gezet. Op een dag daalde de vogelvanger af naar die kelder, om te kijken hoe dat werk erbij lag. Maar in plaats van haar werk, vond hij zijn eigen lege netten én een plumeau van struisvogelveren. Daarmee begon hij de glazen eieren in de vensterbank af te stoffen, langzaamaan, heel voorzichtig, een voor een. Glas, dat doet iets met het licht.

Op een ijzige winterdag zag de vogelvanger door het raam op het oosten al van verre een man aankomen op een fiets, een zwart figuurtje dat steeds groter werd. De man had een brief bij zich voor de vogelvanger, een brief uit het land waar het woord ‘ik’ verboden was. Ongeduldig scheurde de vogelvanger de envelop open, las de brief, las de brief nog eens en nog eens. Ondertussen stond de tijd stil.

Wat is eeuwigheid? – B
Een droom hebben waar geen eind aan komt, denkt de brugwachter. In die droom is het een heiïge zondagmiddag in de herfst. In het stadje aan het eind van de rivier is een oud havencafé. Er wordt voornamelijk bruin bier verkocht, op de bar staat een kistje mandarijnen met het blad er nog aan en in de kelder speelt een tango-orkest. In het gouden licht van echte kaarsen draaien paartjes van alle leeftijden om elkaar heen, slaap tegen slaap, lijf tegen lijf. De melancholie omspoelt hun hooggehakte schoenen, als de rivier die in het vroege voorjaar de kaden onder water zet. Op een tafeltje bij de deur staat een blauw glazen vaas met ijzig witte rozen, voor de liefhebber, voor al wie versleten kan worden voor een liefhebber.

Een leven leven waar niets aan veranderd hoeft te worden, wenst de brugwachter. ’s Morgens valt het licht van de zon precies op de plek waar de slippers van de vogelvanger staan, aan zijn kant van het bed, door het raam op het oosten. Als er zon is, tenminste. De brugwachter kan het niet helpen, het is niet zoals het hoort, maar sinds kort denkt ze zo nu en dan aan de toekomst, aan het voorjaar. Tussen het zachtjes ritselende wilgenblad door ziet ze het blikkeren van de rivier, weet ze het golven zonder eind, om de wortels van de wilg heen. De wimperlange takken zwaaien langzaam heen en weer: een eeuwig gedag zeggen. De brugwachter weet als geen ander dat deze rivier uitkomt in zee.

#

Wat is geluk? – A
Wakker worden met de donkerrode droom van het drijven in een baarmoeder nog vers in het geheugen, dacht de vogelvanger. Hij was het niet zelf, wist hij meteen bij het wakker worden, maar het was wel van hem. Elke minuut van de dag moest hij denken aan haar, maar meer nog: aan wat er binnen in haar vorm kreeg. Hoe dit te vertellen? Niet alle verhalen zijn geschikt om verteld te worden. En soms wordt dat wat op het eerste gezicht een verhaal lijkt, zelfs het tegenovergestelde van een verhaal.

Op een ijzige nacht in december kwam de vogelvanger aan op het vliegveld. Tijden en tijden stond hij in een lange rij voor de balie waar ze kaarten verkochten voor de voorlopig laatste vlucht naar het land waar het woord ‘ik’ verboden was. Er joeg een sneeuwstorm om de barakken en de luchtverkeerstoren, als een zwerm opgewonden bijen om een bijenkorf. Lopend had de vogelvanger het land van de vaste bruggen bereikt, vliegend zou hij teruggaan naar waar hij vandaan kwam. De zwarte slippers had hij naast het grote bed laten staan.

In zijn reistas zaten niet alleen zijn lege netten, maar ook de brief die hij had gekregen, de brief die zo wonderbaarlijk zijn weg had gevonden van het land waar het woord ‘ik’ verboden was naar de brugwachterswoning, de brief van het meisje-voor-één-nacht. Telkens weer zochten zijn vingers het papier, de drager van de boodschap die alles had veranderd, alles zou veranderen. Geluk was al je kaarten inzetten op de eeuwigheid.

Wat is geluk? – B
Wakker worden met het ochtendlicht van een dag in december met vers gevallen sneeuw, denkt de brugwachter, een zacht en zuiver licht dat dwars door de dunne gordijnen heen de glazen eieren in lichterlaaie zet. Naast haar in het veel te grote bed ligt de vogelvanger, opgerold als een niet voldragen vrucht. Ze laat haar vinger over zijn ruggengraat glijden. De lieve kleine wervels liggen onder zijn huid als tuinboontjes in de schil.

In alle andere kamers van de brugwachterswoning gebeurt anders niks dan het neerkomen van stof op het stoffelijke. De brugwachter zal daarnaar luisteren, zo goed als ze kan, net zoals ze de wilg heeft geschilderd, zo goed als ze kon.

‘Wat is geluk?’ denkt de brugwachter hardop. ‘Ja’, wat er ook is geweest, ‘ja’, wat er ook zal komen, ‘ja’, geluk is altijd nu.

A little catechism of happiness

What is a story?
Once upon a time there was a birdbagger who wanted to bag happiness. He thought, If I can catch happiness in my snares and divide it up in pieces, then I can sell it and I’ll be rich. And when I’m rich, I’ll be happy, so I won’t need to buy more happiness for myself, so I’ll save money and be even richer and even happier. And his musings flowed on and on like this endlessly.
Just one little problem, or two in fact: the birdbagger had been born in a country where happiness was on the official blacklist of decadence and where the word ‘I’ was forbidden. Something else was always more important than happiness, and more important than ‘I’: revolution, for example, industrial revolution, world revolution, velvet revolution, national revolution, there was no end to it. The birdbagger came from a family of dissidents, individuals who had been birdbaggers for centuries. It wasn’t a popular line of work, it didn’t pay well, and birdbaggers were next to invisible in polite society. That was why the birdbagger could use the word ‘I’ as many as four times in a single sentence without being arrested. And that was also why he had such unusual ideas, like trying to bag happiness and sell it.
Throughout his life, the birdbagger saw that all the revolutions people were expected to fight for didn’t make them happier. Even if everyone was just doing it for other people, it looked as if there was nothing they loved more than waving flags and marching through the streets, their faces turning gray and their shoulders hunching. Almost no one dared to say it out loud – at best, they would whisper about it in the little kitchens of the little apartments they stayed in – but most people preferred happiness to revolution. To the birdbagger, that was as clear as water. In his own country, however, the happiness trade would be a risky business, so he decided it would be better to start by setting up a flourishing company in a country where people were willing to pay much more for a bit of happiness. Then he could smuggle it into his own country later and sell it on the black market at first, until the demand for happiness became so overwhelming that the regime would have to give in.
So his only option was to sneak across the border and become a traveler, in search of a place where happiness was more important than anything else. Along the way, the birdbagger would have plenty of opportunities to experiment with methods for bagging happiness. Besides his snares, he didn’t take much with him. He had one last one-night stand with the woman he’d been having one-night stands with every night for an eternity. Then he slid his black slippers onto his bare feet, picked up his snares, and hit the road. He traveled west, because that was where the sun went down. The people who lived there just had to be in need of happiness.

#

What is the opposite of a story?
There she sits, the bridgekeeper, always in the same place by the river. An eternity ago, the drawbridge was turned into a swing bridge, and after her mother died, the swing bridge was turned into a fixed bridge, so that she wouldn’t have to be a bridgekeeper anymore and wouldn’t have to have a daughter who would become a bridgekeeper after she died. Ever since her mother’s death she’s been sitting there, always alone in that same place by the river or – in the cold of winter – on the upper floor of the bridge house, in the master bedroom with a window covering the whole width of one wall, with a view of the winding river and its floodplains. By daylight, in the pouring rain, through veils of mist, or in the raking beams of the low sun, it is always moving to see the water still meandering along, without a thought for anyone or anything.
The bridgekeeper is patient by nature. It runs in the family. Anything worth the trouble demands great patience, she’s known that for an eternity. Ever since her mother died, she’s spent her summers on the riverbank and her winters by the window of the master bedroom, painting the tree in the middle of her view. It’s an old weeping willow with its roots in the water, and it’s been there for an eternity, all alone among the poplars that predominate in this place by the river.
Ever since the bridgekeeper started painting the willow, she has left the curtains open day and night, whenever she’s awake, so that she can see what will not let go of her. Every day she’s a Sunday painter. The master bedroom is the most attractive room in the bridge house, because of the view, because of the flood of morning light, and because of the collection of glass eggs on the windowsill. Glass – it does something to the light. Even if it never moves from its place, every minute it radiates something new.

#

What is revolution? (A)
Saying ‘I’ without having to feel scared, the birdbagger thought to himself. That was something he’d learned during his time on the road, and it had cost him so much energy that he’d hardly found time to experiment with bagging happiness.
When the birdbagger met the bridgekeeper, in the land of fixed bridges, he felt he was reborn, in a different place, in a different time, in a world where ‘I’ was simply allowed to exist. The bridgekeeper had seen him coming through the bedroom window, which faced east. It was a mild autumn day, so she had invited him to join her by the river for bread with butter and sea salt washed down with wine. When by accident he looked her straight in her blue-green eyes, he could no longer remember why it was so important to be able to say ‘I.’
‘Would you like to have a child with me?’ the birdbagger asked.
‘No,’ the bridgekeeper replied with a smile, ‘there’s no need for that. Now that the bridge is a fixed bridge, it doesn’t require a keeper, so I don’t have to bring a child into the world. I’m quite content. But I’d like it if you stayed with me for a while. You don’t have to give me anything or do anything in return.’
That threw the birdbagger a little bit off balance. He had always loved to give and do things. Now that he had learned to say ‘I’ without being afraid, he wanted to make a difference in the world and, most of all, not be forgotten, for all eternity. But one look into the bridgekeeper’s blue-green eyes was enough to calm him down, and he put away his snares in the cellar of the bridge house.

What is revolution? (B)
Waking up next to someone you want to stay with who wants to stay with you, thinks the bridgekeeper, someone you want to grow old with who wants to grow old with you, on a day when snow has fallen and a soft, pure light enters through the thin curtains, as soft as the shadow of long lashes on suntanned cheeks.
This is not how things are supposed to be: living in the bridge house with someone who is not your own child. The bridgekeeper has known that all her life. She learned it from her mother, who learned it from her mother, who learned it from her own mother and so on, into the backwards eternity of the past. But the bridgekeeper does not live in the past. Since the bridge has become a fixed bridge, everything has changed. She will have to live life to learn how things must be.
In a different era, she would have said yes to the birdbagger, ‘yes, give me a child,’ and as soon as the child had come into the world, she would have packed the birdbagger’s snares neatly into a travel bag and placed it next to the back door. Now all she can think is ‘yes,’ it’s like the sea, ‘yes,’ it reaches a different height each time and you never know exactly where it comes from, ‘yes,’ is it the moon, the wind, desire? – ’yes,’ the best part is when the water sloshes over the dike, ‘yes,’ but that doesn’t happen so often, probably all for the best, otherwise accidents could happen, ‘yes,’ to play for time but not miss your chance, that’s the art of it.

#

What is eternity? (A)
Knowing your children won’t forget you and neither will your grandchildren or their children either, even after you’ve been dead for an eternity, the birdbagger thought. That was how the world was put together, wasn’t it? But the bridgekeeper had taught him the meaning of the word ‘patience’: desiring nothing, expecting nothing, finding peace with the river flowing while you stand still.
When winter came, the birdbagger could be found more and more often staring out of the window, the east-facing window of the master bedroom, for ages and ages. To his disappointment, the bridgekeeper had stopped painting the willow. She had taken all her paintings down to the cellar and placed the chair with its back to the window. One day the birdbagger went down to that cellar to see how the paintings looked there. But instead of the paintings, he found his own empty snares, and an ostrich-feather-duster. He took it upstairs and started dusting the glass eggs on the windowsill, very slowly and carefully, one by one. Glass – it does something to the light.
On an icy winter day, the birdbagger saw through the east-facing window that a man was approaching on a bicycle, still in the distance but getting closer. The man had a letter with him for the birdbagger, a letter from the country where the word ‘I’ was forbidden. The birdbagger impatiently tore the envelope open and read the letter, read it again and again. Meanwhile, time stood still.

What is eternity? (B)
Having a dream that never ends, the bridgekeeper thinks. In that dream, it’s a hazy Sunday afternoon in the autumn. In the town at the end of the river is an old waterfront café. It sells mainly brown beer, there’s a crate of mandarin oranges on the bar, unpeeled, and in the cellar a tango orchestra is playing. In the golden light of real candles, couples of all ages are wheeling around each other, temple to temple, flesh to flesh. Melancholy swirls around their high-heeled shoes, like the river, which floods the buildings alongside it in the early spring. On a table by the door is a blue glass vase of icy white roses, for lovers, for whoever can pass for lovers.
To live a life in which nothing needs changing – that’s the bridgekeeper’s wish. In the morning, the sunlight through the east-facing window reaches the exact spot where the birdbagger keeps his slippers, on his side of the bed. When it’s sunny, that is. The bridgekeeper can’t help it, it’s not how things are supposed to be, but recently, she’s been thinking now and then about the future, about the spring. Through the rustling leaves of the willow, she sees the glittering of the river, she knows its waters lap without end at the willow’s roots. The branches, long as lashes, brush slowly back and forth, in an endless goodbye. The bridgekeeper knows better than anyone that this river flows to the sea.

#

What is happiness? (A)
Waking up with the dark red dream of drifting in the womb still fresh in your memory, the birdbagger thought. It wasn’t him, he knew the instant he woke, but it was his. Every minute of the day, he couldn’t help thinking of her, but more than that, of what was taking shape inside her. How could this be told? Not all stories are made for telling. And sometimes what seems to be a story at first can even turn out to be just the opposite.
One icy night in December the birdbagger arrived at the airport. For ages and ages, he stood in a long line at the counter where tickets were sold for the last flight, for the time being, to the country where the word ‘I’ was forbidden. A snowstorm was raging around the hangars and the air traffic control tower, like a swarm of excited bees around a beehive. The birdbagger had reached the land of fixed bridges on foot; he would return to the place where he came from by air. He had left his black slippers next to the large bed.
His travel bag held not only his empty snares, but also the letter he’d received, the letter that had so miraculously found its way from the country where the word ‘I’ was forbidden to the bridge house, the letter from his one-night stand. His fingers kept groping for the paper that bore the message that had changed everything, that would change everything. Happiness was staking everything on eternity.

What is happiness? (B)
Waking up to the morning light of a December day with freshly fallen snow, thinks the bridgekeeper, a soft, pure light that passes straight through the thin curtains and sets the glass eggs ablaze. Beside her in the oversized bed lies the birdbagger, curled up like an unborn babe. She runs her finger along his backbone. His sweet little vertebrae lie beneath his skin like broad beans in a pod.
In all the other rooms of the bridge house, nothing is happening but dust drifting down onto furniture. The bridgekeeper will listen to the sound, as well as she can, just as she painted the willow, as well as she could.
‘What is happiness?’ the bridgekeeper thinks aloud. ‘Yes,’ whatever has been, ‘yes,’ whatever will be, ‘yes,’ happiness is always now.

Fae Hemerai
fan Amber Idzinga

Fae Hemerai
fan Amber Idzinga

Fae Hemerai
fan Amber Idzinga

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Elske Schotanus

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Fae Hemerai

Se is allinnich en wachtet ergens op, of op immen. Se is âld en jong tagelyk, in wielderige, elegante skientme, mar ferâlderet hieltyd flugger en flugger no, it begjin fan ’e tiid. De beammen om har hinne soeikje súntsjes yn ’e boskwyn. It ljocht filteret troch it blêdte en bedekt it gers mei gouden en wite spikkels. Se hat wat fergetten. It is by har wei wat it is en se komt oerein. Se hat lang genôch wachte no. Fuotsje foar fuotsje, stapke foar stapke foarút. De fûgels sjonge fan in oerwinning, mar safier is it noch lang net.
Har eagen weidzje alle kanten op, lykas har tinzen. Tusken al it grien sit pears, in blom, yn bloei. Se is folle heger as it gers deromhinne en hat grutte, hertfoarmige kroanblêden en in sulveren hert. Har helderheid giet fier út boppe dy fan it sêfte rôs tusken de strûken. It is in natuerlike lieder, keninginne fan it strewelleguod.
Se rint troch, wisberet om foarút te gean, wêr’t it paad har ek hinne bringe mei. Pearze eagen achter in grien masker hâlde har skerp yn ’e gaten en bestudearje har nijsgjirrich.
Underwilens stiet de sinne heger oan ’e himel. De iere moarn is foarby en de dize oplost. Se swalket troch de wyldernis, mar giet nergens hinne. Yn krinkjes rinne en nergens in útwei, yn dizze wrâld fan einleaze wegen en leagens dêr’t gjin ein oan komt. Har grutte eagen, as dy fan in hert, binne fan triennen wiet. Se siket om hoop, mar alle hope is ferlern — lykas sy. Wêr sil se no hinne?
Har fuotten, dy’t ynearsten stadich foarút gongen, stean no stil en sjitte woartel op in plak dêr’t it optilt fan âlde ierdske wêzens. Allegeduerigen op ’e siik draait se har om. In somber gefoel sakket del yn har hert.
In iensume fûgel, sjongleafhawwer, lit in melodytsje hearre, fjouwer noaten, foar wa’t de oerwinning binnenhelje. Fortuna kaam werom.
It sinneljocht, yn al syn gloarje, lit it famke in klaverkefjouwer sjen en foarseit har in nije takomst. Mar de reis is pas begûn, sjoen yn it ljocht fan de ivichheid. Griene eagen folgje har, wachtsje yn spanning ôf. Se rint hurder no, se wit wat har bestimming is. De takomst temjitte wylst de goudene sinne heger en heger riist. Der komt har wat yn it sin, se stiet stil.
Se fergeat wat, eat dat se nedich hat — no. De Sturt fan ’e Hûn. In suverjend ljocht, in halssnoer, in juwiel, fuortbrocht troch de ierde en langst fan ’e himel. Wêr is it bleaun? Dizichblauwe eagen sjogge fan út de loft wei ta en ynienen sakket in gedaante del. In wolk, in Fae, mei wjukken as dy fan in do en irisearjende fearren as dy fan in akster. It famke beseft dat skyn bedrage kin.
De Fae praat, syn stim swiet as huning: ‘Do sikest wat, en watsto sikest is yn myn besit. Mar om it werom te krijen, freegje ik wat yn ruil. Wat seist derfan?’
Se fronselet de foarholle. ‘Wat fregest?’
It gniist. ‘In geunst. Foar watsto no ha wolst, sil ik letter wat weromfreegje.’ Fertrou de Fae net, sis har neat ta, galmet it yn har holle. Spitich, mar har oardielsfermogen is fertroebele en se mist har lytse stjerke. ‘In goede died, yn ’e wrâld dy’t komme sil,’ seit se, ‘yn ruil foar it halssnoer dat ik weromkrij.’
‘Sa sil it wêze. Dat it jo mar mar net yn ’e swierrichheden bringe mei.’ It knypeaget en de wolkens lûke fierder, dreaun troch de wyn.
De Fae is ferdwûn en se giet fierder. Kuierjend troch de bosken tinkt se oan har leafste, heech tusken de stjerren. No binne se foar altyd fan elkoar skieden, mar ienris, lang lyn, wiene se ien: nea twa helten, beide folslein, makken se elkoar kompleet en follen se elkoar oan.
Oaren beskôgen it as gaos, mar is dat net hoe’t alles begûn?
Ut gaos kaam oarder fuort, en oare tsjinstellingen. De wrâld bestiet út kontrasten en elkenien moat leare om yn frede mei elkoar te libjen, sûnder oarloch, konflikt of wapentúch. Blykber is it dreech foar harren; se seach it bloedferjitten, en nimt waar hoe’t it bloedferjitten almar trochgiet.
Yn dizze wrâld en yn dizze tiid is de nachtlike himel fol mei stjerren fan hoop en wurdt de dage befolke troch herten fol eangst foar takomstige mislearringen. O, wie der mar in manier om der … gewoan wat oan dwaan te kinnen, sadat elkenien leafde kenne soe … Se skodhollet. Leafde oerwint en ferneatiget tagelyk. Se moatte sykje en fjochtsje en foar harsels soargje. Underwilens kuere rôzereade eagen hoeden troch it strewelleguod. Yn it lêste jûntiidsljocht krije roazen in goudene gloede. De bosken flonkerje yn ’e sêfte toanen fan ’e ûndergeande sinne, as yn in mearkebosk, as it dat net al wêze soe.
Se rint troch, it halssnoer stevich yn ’e hannen. De edelstien, as kompas, Poalstjer, wiist har it paad, foarstlik lytse dame yn ’e jûnsskimer.
De sinne tutet de wolken en nimt ôfskied. De nacht falt, de himel rekket bedutsen mei alderhande kleuren pears en blau en swart, wurdt opsierd mei sulverwite stjerren, dy’t stadichoan ferskine.
It tsjuster iepenet him, as in oesterskulp, en de wolken iepenbierje in glânzgjende pearel, in glinsterjend himellichem. In folle moanne, keninginne fan ’e nacht en stille minners.
It ljocht berikt de kâlde boskgrûnen amper. Se moat troch. Ut har eachhoeke wei sjocht se wat bewegen. Waarmte. In gloede. Oranje skynsels yn in blauwich ljocht. Ynsekten litte harren nachtlike lûden hearre. Dan litte se harsels sjen, ljochtsje op. In weach, in mystike swaarm fjoermichjes, lytse fjurrige michjes, dy’t har troch de donkerste oeren liede.
It is as litte de oranje eagen in glimke sjen. ‘Ferljochtsje de nacht, freondinne, en set de striid fuort’, lústeret in stim yn ’e wyn.
Fiif folgje no, en fiif sille noch folgje. Oeral eagen, lilkaardige Fae: in bloeiende pearse, in lokkige griene, in dizichblauwe, in moaie rôze, in fjurrige oranje.
Fiif Fae, mar de bestimming is noch fier fuort.
En it famke wit dat se yn it fizier holden wurdt, de eagen fan ’e skiednis binne ûnmeilydsum yn har oardiel, mar dat jildt ek foar dy út in mooglike takomst wei, weromsjend op alles wat ea west hie, wêze kinnen hie en wêze moatte soe.
De dame fan ’e stjerrehimel glimket slûchslim. In obstakel blykt it paad fan de moasgriene, de fruchtbere, de rjochtfeardige ôf te sluten.
Op ’e nij is it in Fae, in slûchslimme Sfinks mei grize eagen gniist en grommet: ‘Los myn riedseltsje op en do kinst trochrinne, do earmsillich wêzen. Dangelest mar wat om, en dyn reis is om ’e nocht.’
‘Dat is it net. Jou my dyn riedsel op.’
It gniist en twinkelet. ‘Doe’t de Pleagen oer de minskheid kamen, en Genede it ryk fan de stjerliken ferliet, wat bleau harren as iennichste noch oer?’
Se sizze dat Hoop it iennichste wie dat achterbleau yn ’e kanne, dy’t troch in nijsgjirrige frou iepene waard, wylst it ûnheil fan alle Pleagen de herten en sielen fan minsken fertarre.
De eagen fan it famke fonkelje. Alle kleuren fan ’e reinbôge sitte dêryn en se skitterje yn it tsjuster.
‘Der wie Leechte, oars neat; alles wat der earder wie, wie ferdwûn.’
De Sfinks grommet. Grize eagen dije út en feroarje yn tongerwolken.
It gniist en kriezet en raast: ‘Hoop, do lytskert!’ It raast en pipet en jankt.
It famke hâldt de foet by de kûle. ‘Hoop bleau net allinne achter, even letter wie se der foar de stjerlingen. Se hâldt de herten fêst fan de lytse en ierdske wêzens. Sy sille it nea oerjaan, net foar al it kwea yn de wrâld, want Hoop stiet altyd oan harren kant. Se sille fjochtsjen bliuwe. Gjinien is oait hielendal allinnich – wy hawwe elkoar.’
De Fae befriest, it krôlet syn fûsten, in keakeljende laits. ‘Oant sjen, do suterich wêzen.’ Yn in sucht is it ferdwûn. No folgje seis pear eagen de fuotstappen fan de freonlike en rjochtfeardige.
Iuwen wurde mominten en ynienen is de nacht foarby. Alle moarnen sjonge iere fûgels har melodyen en meitsje se har rûntsjes.
Har mage rommelet.
Fierderop iepenbierje iere sinnestrielen in iepen plak mei yn ’e midden in apelbeam. Dizze bosken binne gefaarlik, wit se, mar diskear wint de langst it. Se rint op ’e beam ôf. ‘Goeie. Hallo, lea … bliuw dêr stean.’ In slangeftige Fae mei bloedreade eagen glidet om ’e tûken hinne en sjocht op har del.
‘Is dit jo beam, mynhear?’ freget se.
‘Ja, ja, dit is myn teare, lytse jonge beamke, mei soppige fruchten. Bist der wis fan datst der ien fan nimme wolst?’ It griene famke glimket. ‘Ik soe graach in apel fan dyn beam ha wolle, ast my tastiest, myn freon.’
De slang hâldt de kop skean en syn skerpe eagen mei de splytfoarmige pupillen bestudearje de lytse dame.
‘Ah … ik ken dy. Nim. Nimme moatst, jaan silst, ek al sil it tsjin dyn wil yngean, en ik hoopje fan herte datst likegoed ûntfange silst.’ De Fae lûkt him werom yn ’e griene beamkrún en ferberget him tusken de blêdrike mystearjes fan it ferline.
Se stoarret nei de apel yn har hannen. ‘Dat hoopje ik ek. Meastal binne se selssuchtich’, seit se tsjin harsels, en nimt in grutte hap.
De sinne stiet ûnderwilens heech, dat se beslút om yn it skaad te bliuwen. It is waarm. Rûkt se reek? In skrokken foks fljocht foarby, ûnderweis nei in oare takomst.
It famke is op har iepenst. Se wie der al bang foar: der is yndied ergens brân, mar it giet te hurd, yn in omsjoch hat it fjoer in ferneatigjende krêft.
It fertart de beammen, de bosken, de wyldernis. Yn it suden falle ûnbidich grutte swartbleakere beammen útelkoar. East en West brâne, yn skarlekkenread en karmozyn. De edele fonkelstien liedt har nei it noarden.
Se rint troch it strewelleguod, stiet dan stil. In glinstering hat har oandacht lutsen. In beamke, noch net skansearre, lyk neist har. Lauriergriene eagen sjogge har wanhopich oan. In smeekbea berikt de earen fan it famke, amper te hearren, in lústering yn it ferneatigjende tumult.
‘O, asjebleaft, help my. Asjebleaft. Rêd my.’
‘Ik kin dy net rêde’, antwurdet se. It flugge fjoer hat har oerrompele, earlik sein, har ferrifele. It kaam folle flugger as dat se tocht hie. No komt se tiid te koart. It komt, it komt al. Alles fertarrend. Hurder, fjurrich. Hongerich. It sil alles op syn paad opfrette en de takomst folslein ferdylgje.
Hoeden brekt se in tûke ôf. ‘Lit it in teken en in symboal wêze. Wy sille it besykje, we gean troch.’
De lauriergriene eagen litte in glim sjen as se stadich yn jiske feroarje.
De loft is griis no en fol snie. Se kin net mear gewoan rinne, se moat drave. Beamsoppen en triennen komme út de himel delfallen. In fjoersee dy’t alles ferbrânt. Har oanstekt. Tusken de boskreuzen troch, allegear yn fjoer en flam, draaft it famke nei foaren. Wêrhinne? Hjir groeie minder beammen. De rook fan reek sit noch yn har noas. Jiske yn har hier. It benearjende wjerljocht, tongerslaggen, en achter har miggelet it earder sa blomrike blêdte del yn ’e foarm fan jiske. Drave. No. Hurder.
De wyldernis giet oer yn gerslân, hjir en dêr ferspraat oer de flakte binne jonge beamkes te sjen. De sinne skynt. Hjir groeie koweblomkes en hynsteblommen. Sinneblommen tuorkje boppe alles út, de iene noch grutter as de oare. It famke dwaalt wat om, ferheard en fol ferwûndering.
Heldergiele eagen gean iepen en toane har in nije wei. ‘Fertrou op harren herten en sielen. Lit har jaan en waakse, en elkoar fertrouwe.’
De lytse moasgriene dame glimket, al is it mei pine yn it hert. ‘Dat wol ik graach.’ Der knipperet in wyt ljocht. In wite flinter twinkelet, freon fan elkenien. It skitteret en glinsteret, as briljant, yn it ljocht fan ’e takomst. Sy folget. Wite eagen bestudearje har.
Der komme noch tsien en der sille noch folle mear komme. Oeral eagen, ferrifeljende Fae: in bloeiende pearze, in lokkige griene, in dizichblauwe, in moaie rôze, in fjurrige oranje, in hoopfolle grize, in smaaklike reade, in symboalyske donkergriene, in heldergiele, in freonlike wite. En dochs is de bestimming noch fier en ferburgen.
En it famke wit dat se yn ’e gaten hâlden wurdt. De eagen fan de skiednis binne ûnmeilydsum yn harren oardiel, mar dat jildt ek foar de blik út in mooglike takomst wei, weromsjend op alles wat ea wie, of kinnen hie en wêze moatten.
In gersfjild leit foar har fuotten. Achter har stiet de wrâld yn ’e brân.
In nije moarn sjocht de dei ûnder eagen, de wrâld.
Sy, it moasgriene famke, de foarstlike dame, de rjochtfeardige fan ’e bosken, har namme is Gaia.
Achter har leit de skiednis, altyd hongerich easket se it hjoed. Easket alle tiid op dy’t wy noch hawwe, fol langstme ús patroanen kear op kear te werheljen, ferneatigjend en rampsillich.
En dy iene geunst, dy lêste útdaging, moat noch komme. De himel sjocht altyd ta. Sy is Gaia en de takomst leit yn ús hannen.

Fae Hemerai

Ze is alleen en wacht op iets, of iemand. Ze is oud en jong tegelijk, een weelderige, elegante schoonheid, maar veroudert steeds sneller en sneller nu, het begin van de tijd. De bomen om haar heen wiegen zachtjes in de boswind. Het licht filtert door de bladeren en bedekt het gras met gouden en witte spikkels. Ze is iets vergeten. Ze kan zich niet herinneren wat het is en staat op. Ze heeft nu lang genoeg gewacht. Voetje voor voetje, stapje voor stapje voorwaarts. De vogels zingen van een overwinning, maar zover is het nog lang niet.
Haar ogen dwalen af, net als haar gedachten. Tussen al het groen zit paars, een bloem, in bloei. Ze is veel hoger dan het gras eromheen en heeft grote, hartvormige kroonbladen en een zilveren hart. Haar helderheid overtreft die van het zachtroze tussen de struiken. Het is een natuurlijke leider, koningin van het struikgewas.
Ze loopt door, vastbesloten om vooruit te gaan, waar het pad haar ook heen leidt. Paarse ogen achter een groen masker houden haar scherp in de gaten en bestuderen haar nieuwsgierig.
Ondertussen staat de zon hoger aan de hemel. De vroege ochtend is voorbij en de dauw opgelost. Ze zwerft door de wildernis, maar gaat nergens naartoe. In kringetjes lopen en nergens een uitweg, in deze wereld van eindeloze wegen en leugens waar geen eind aan komt. Haar grote ogen, als die van een hert, zijn gevuld met tranen. Ze zoekt naar hoop, maar alle hoop is verloren – net als zij. Waar nu heen te gaan?
Haar voeten, aanvankelijk gestadig voortbewegend, staan ​​stil en schieten wortel op een plek waar het wemelt van oude aardse wezens. Aldoor op zoek draait ze zich om. Een somber gevoel daalt neer in haar hart.
Een eenzame vogel, zangliefhebber, laat een melodietje horen, vier noten, voor wie de zege binnenhalen. Fortuna kwam terug.
Het zonlicht, in al zijn glorie, toont het meisje een klavertjevier, en voorspelt haar een nieuwe toekomst. Maar de reis is pas begonnen, gezien in het licht van de eeuwigheid. Groene ogen volgen haar, wachten gespannen af. Ze loopt sneller nu, ze weet wat haar bestemming is. De toekomst tegemoet terwijl de gouden zon hoger en hoger rijst. Er schiet haar iets te binnen, ze staat stil.
Ze vergat iets, iets wat ze nodig heeft – nu. De Staart van de Hond. Een zuiverend licht, een halssnoer, een juweel, voortgebracht door de aarde en het verlangen van de hemel. Waar is het gebleven? Blauwe mistige ogen kijken toe vanuit de lucht en plotseling daalt een gestalte neer. Een wolk, een Fae, met vleugels als die van een duif en iriserende veren als die van een ekster. Het meisje beseft dat schijn kan bedriegen.
De Fae spreekt, zijn stem zoet als honing: ‘Je zoekt iets, en wat jij zoekt is in mijn bezit. Maar om het terug te krijgen, vraag ik iets in ruil. Wat zeg je ervan?’
Ze fronst. ‘Wat vraag je?’
Het grijnst. ‘Een gunst, voor wat jij nu wilt hebben, zal ik later iets terugvragen.’ Vertrouw de Fae niet, beloof hen niets, echoot het in haar hoofd. Maar helaas, haar beoordelingsvermogen is vertroebeld en ze mist haar kleine sterretje.
‘Een goede daad, in de wereld die gaat komen,’ zegt ze, ‘in ruil voor het halssnoer.’
‘Zo zal het zijn. Moge het u geen verdere problemen bezorgen.’ Het knipoogt en de wolken trekken verder, voortgedreven door de wind.
De Fae is verdwenen en ze vervolgt haar reis. Slenterend door het bos denkt ze aan haar liefste, hoog tussen de sterren. Nu zijn ze voor altijd gescheiden, maar eens, lang geleden, waren ze één; nooit twee helften, beide volledig, elkaar voltooiend en aanvullend.
Anderen beschouwden het als chaos, maar is dat niet hoe alles begon?
Uit chaos kwam orde voort, en andere tegenstellingen. De wereld bestaat uit contrasten en iedereen moet leren in vrede samen te leven, zonder oorlog, conflict of wapentuig. Blijkbaar is het moeilijk voor hen; ze zag, en ziet nog steeds hoe bloed wordt vergoten.
In deze wereld en in deze tijd is de nachtelijke hemel vol sterren van hoop en wordt de dageraad bevolkt door harten vol angst voor toekomstige mislukkingen. Oh, was er maar een manier om er … gewoon iets aan te kunnen doen, zodat iedereen liefde zou kennen … ze schudt haar hoofd. Liefde overwint en vernietigt tegelijk. Ze moeten zoeken en vechten en voor zichzelf zorgen. Ondertussen spieden rozerode ogen voorzichtig door het struikgewas. In het laatste avondlicht krijgen rozen een gouden gloed. De bossen flonkeren in de zachte tonen van de ondergaande zon, als in een sprookjesbos, als het dat niet al zou zijn.
Ze loopt door, het halssnoer stevig in haar handen. De edelsteen, als kompas, Poolster, wijst haar de weg, vorstelijk kleine dame in de avondschemering.
De zon kust de wolken en neemt afscheid. De nacht valt, de hemel raakt bedekt met allerlei tinten paars en blauw en zwart, wordt getooid met zilverwitte sterren, die langzaam verschijnen.
Het duister opent zich, als een oesterschelp, en de wolken onthullen een glanzende parel, een glinsterend hemellichaam. Een volle maan, koningin van de nacht en stille minnaars.
Het licht bereikt de koude bosgronden nauwelijks. Ze moet door. Vanuit haar ooghoek ziet ze iets bewegen. Warmte. Een gloed. Oranje tinten in een blauwachtig licht. Insecten laten hun nachtelijke geluiden horen. Dan laten ze zichzelf zien, lichten op. Een golf, een mystieke zwerm vuurvliegjes, kleine vurige vliegjes, die haar door de donkerste uren leiden.
De oranje ogen lijken vrolijk. ‘Verlicht de nacht, vriendin, en zet de strijd voort’, fluistert een stem in de wind.
Vijf volgen nu, en vijf zullen nog volgen. Overal ogen, boosaardige Fae: een bloeiende paarse, een gelukkige groene, een mistige blauwe, een mooie roze, een vurige oranje.
Vijf Fae, maar de bestemming is nog ver.
En het meisje weet dat ze in de gaten wordt gehouden, de ogen van de geschiedenis zijn meedogenloos in hun oordeel, maar dat geldt ook voor de blik vanuit een mogelijke toekomst, terugkijkend op alles wat ooit was, had kunnen zijn en zou moeten zijn geweest.
De dame van de sterrenhemel glimlacht sluw. Een obstakel blijkt het pad van de mosgroene, de vruchtbare, de rechtvaardige te versperren.
Het is opnieuw een Fae, een Sfinx met sluwe grijze ogen grijnst en gromt: ‘Los mijn raadseltje op en je kunt doorlopen, jij armzalige. Je slentert maar wat rond, en je reis is tevergeefs.’
‘Dat is het niet. Geef mij je raadsel op.’
Het grinnikt en twinkelt. ‘Toen de Plagen over de mensheid kwamen, en Genade het rijk der sterfelijken verliet, wat bleef hen als enige nog over?’
Ze zeggen dat Hoop het enige was dat achterbleef in de kan, die door een nieuwsgierige vrouw werd geopend, terwijl het onheil van de vele Plagen de harten en zielen van mensen verteerde.
De ogen van het meisje fonkelen. Ze bevatten alle kleuren van de regenboog en schitteren in het donker.
‘Er was Leegte, anders niets; alles wat er eerder was, was verdwenen.’
De Sfinx gromt. Grijze ogen dijen uit tot donderwolken.
Het grijnst en krijst en gilt: ‘Hoop, kleintje!’ Het giert en piept en jankt.
Het meisje houdt voet bij stuk. ‘Hoop bleef niet alleen achter, even later was zij er voor de stervelingen. Ze houdt de harten vast van de kleine en aardse wezens. Ze zullen nooit zwichten voor al het kwaad in de wereld, want Hoop staat altijd aan hun kant. Ze zullen blijven vechten. Niemand is ooit helemaal alleen – we hebben elkaar.’
De Fae bevriest, het balt zijn vuisten, een kakelende lach. ‘Tot weerziens, armzalig wezen.’ In een oogwenk is het verdwenen. Nu volgen zes paar ogen de voetstappen van de vriendelijke en rechtvaardige.
Eeuwen worden momenten en plotseling is de nacht voorbij. Vroege vogels zingen hun ochtendmelodieën en maken hun ochtendronde.
Haar maag rommelt.
Verderop onthullen vroege zonnestralen een open plek met in het midden een appelboom. Deze bossen zijn gevaarlijk, weet ze, maar dit keer wint het verlangen. Ze loopt op de boom af. ‘Hallo. Hallo, scha … blijf daar staan.’ Een slangachtige Fae met bloedrode ogen slingert zich om de takken en kijkt op haar neer.
‘Is dit uw boom, meneer?’ vraagt ​​ze.
‘Ja, ja, dit is mijn fijne, kleine jonge boompje, met sappige vruchten. Weet je zeker dat je er een van wilt nemen?’ Het groene meisje glimlacht. ‘Ik zou graag een appel van je boom willen, als je me toestaat, mijn vriend.’
De slang houdt zijn kop schuin en zijn scherpe ogen met de spleetvormige pupillen bestuderen de kleine dame.
‘Ah … ik ken jou. Neem. Nemen moet je, geven zul je, zij het tegen je wil, en ik hoop van harte dat je zult ontvangen.’ De Fae trekt zich terug in de groene boomkruin en verbergt zich tussen de lommerrijke mysteries van het verleden.
Ze staart naar de appel in haar handen. ‘Dat hoop ik ook. Meestal zijn ze zelfzuchtig’, zegt ze tegen zichzelf, en neemt een grote hap.
De zon staat hoog ondertussen, dus besluit ze in de schaduw te blijven. Het is warm. Ruikt ze rook? Een geschrokken vos vliegt voorbij, op weg naar een andere toekomst.
Het meisje is op haar hoede nu. Er brandt inderdaad iets, zoals ze al vreesde, maar het gaat te snel, het vuur heeft nu al een vernietigende kracht.
Het verteert de bomen, de bossen, de wildernis. In het zuiden vallen reusachtige zwartgeblakerde bomen uit elkaar. Oost en West branden, in scharlaken en karmozijnrood. De zuivere edelsteen leidt haar naar het noorden.
Ze loopt door het struikgewas, staat dan stil. Een glinstering heeft haar aandacht getrokken. Een boompje, nog ongedeerd, vlak naast haar. Lauriergroene ogen kijken haar wanhopig aan. Een smeekbede bereikt de oren van het meisje, nauwelijks hoorbaar, een fluistering in het verwoestende tumult.
‘O, alsjeblieft, help me. Alsjeblieft. Red mij.’
‘Ik kan je niet redden’, antwoordt ze. Eerlijk gezegd heeft het snelle vuur haar overrompeld, bedrogen. Het kwam veel sneller dan ze had verwacht. Nu komt ze tijd te kort. Het komt, het komt al. Alles verterend. Sneller, vurig. Hongerig. Het zal alles op zijn pad opvreten en de toekomst totaal verslinden.
Voorzichtig breekt ze een tak af. ‘Laat het een teken en een symbool zijn. We zullen het proberen, wij gaan door.’
De lauriergroene ogen laten een glimlach zien als ze langzaam veranderen in as.
De lucht is grijs nu en vol sneeuw. Ze kan niet meer gewoon lopen, ze moet rennen. Boomsappen en tranen vallen uit de hemel. Een vuurzee die alles verbrandt. Haar aansteekt. Tussen de bosreuzen door, allemaal in vuur en vlam, sprint het meisje naar voren. Waarheen? Hier groeien minder bomen. De geur van rook zit nog in haar neus. As in haar haar. Het weerlicht angstaanjagend, donderslagen, en achter haar dwarrelt het eens zo bloemrijke gebladerte neer als asregen. Rennen. Nu. Sneller.
De wildernis gaat over in grasland, her en der verspreid over de vlakte zijn jonge boompjes te zien. De zon schijnt. Hier groeien madeliefjes en paardenbloemen. Zonnebloemen torenen boven alles uit, de ene nog groter dan de andere. Het meisje dwaalt rond, verbaasd en vol verwondering.
Heldergele ogen gaan open en tonen haar een nieuwe weg. ‘Vertrouw op hun hart en ziel. Laat hen geven en groeien, en elkaar vertrouwen.’
De kleine mosgroene dame glimlacht met pijn in haar hart. ‘Dat wil ik graag.’
Er knippert een wit licht. Een witte vlinder twinkelt, vriend van allen. Het schittert en glinstert, als briljant, in het licht van de toekomst. Zij volgt. Witte ogen bestuderen haar.
Er volgen er nog tien en er zullen er nog veel meer komen. Overal ogen, misleidende Fae: een bloeiende paarse, een gelukkige groene, een mistige blauwe, een mooie roze, een vurige oranje, een hoopvolle grijze, een smakelijke rode, een symbolische donkergroene, een heldere gele, een vriendelijke witte. En toch is de bestemming nog ver en verborgen.
En het meisje weet dat ze in de gaten wordt gehouden. De ogen van de geschiedenis zijn meedogenloos in hun oordeel, maar dat geldt ook voor de blik vanuit een mogelijke toekomst, terugkijkend op alles wat ooit was, of had kunnen en moeten zijn.
Een grasveld ligt voor haar voeten. Achter haar staat de wereld in brand.
Een nieuwe morgen ziet de dag onder ogen, de wereld.
Zij, het mosgroene meisje, de vorstelijke dame, de rechtvaardige van de wouden, haar naam is Gaia.
Achter haar ligt de geschiedenis, altijd hongerig eist zij het heden. Eist alle tijd op die we nog hebben, vol verlangen onze patronen keer op keer te herhalen, vernietigend en rampzalig.
En die ene gunst, die laatste uitdaging, moet nog komen. De hemel kijkt altijd toe. Zij is Gaia en de toekomst ligt in onze handen.

Fae Hemerai

She is sitting alone and she is waiting for something, or someone. She’s old, and young, lush, lady-like beauty, but aging faster and faster now, the beginning of time. Trees around her sway softly in the forest winds. Light filters through the leaves, covering the grass in specks of gold and white. She has forgotten something. Unable to recall what it is, she gets up. She is done waiting. One foot in front of the other, one step at a time, forward. The birds sing of a victory, but it is still far away.
Her eyes wander, as do her thoughts. Between all the green, there is purple, a flower, a flourishing one. It is much taller than the grass around it, and with big, heart-shaped petals and a silver core. Its brightness exceeds that of the soft pink in the bushes, this one is a natural leader, queen of the shrubbery.
She keeps walking, determined to go forward, wherever her path may lead. Purple fae eyes behind a green mask, follow her keenly and study her curiously.
The sun is higher up in the sky now. The early morning has passed and the dew is gone. She hikes through the wilds, but nowhere she goes. Circles and circles and no way out, endless lines and endless lies in this world. Her big eyes, like eyes of a deer, are filled with tears. She searches for hope, but it is lost – as is she. Where to now?
Her feet, moving steady at first, now stand still, taking root in a place full of ancient earthly beings. She seeks and seeks and turns around. A feeling, heavy, sinks to the bottom of her heart.
One lone bird, lover of song, drops a melody, four notes, for the harvesters of victory. Fortuna has returned.
In all its glory, sunlight shows the girl a four-leaf clover, telling her of a new future. All that, but the journey is still young, in the midst of ages. Green eyes watch, eagerly waiting. She moves quicker now, she knows where to go. Into the future as the sun rises further, golden and bright. Then, remembering, stops.
She had forgotten something, and she needs it back – now. The Dog’s Tail. A purifying light, a necklace, gem of the earth and wish of the sky. Where is it? Blue misty eyes watch from the sky, and suddenly, a figure comes down. A cloud, a Fae, with wings like a dove and iridescent feathers like a magpie. The girl knows appearances can be deceiving.
The Fae speaks, with honey on its tongue: ‘You seek something, and that which you seek I possess; but to have it back, I want something in return. What do you say?’
She frowns. ‘What is it you ask?’
It grins. ‘A favour, for you want something now, and I’ll want something then.’ Do not trust the Fae, do not give them anything, echoes in her head. Alas, her judgement is clouded, and she wants her little star.
‘An act of kindness for you, in the world to come,’ she says, ‘and in this moment, I will have my necklace.’
‘So it shall be. May it bring no further trouble for your person.’ It winks, and the clouds move on, chased by the winds.
The Fae has disappeared, and she continues her journey. Strolling through the forest, she thinks of her love, up high, between the stars. They are forever separated now, but once, long ago, they were one; never halves, whole each, completing and complementing.
Others deemed it chaos, but is that not how everything began?
From chaos, order sprung, and other opposites. The world is made of them, and all must learn to coexist in peace, without war, conflict, or means of combat. Apparently, it is hard for them; she saw, and still sees, the bloodshed.
In this world and time, the night sky is filled with hopeful stars, and the daylight inhabited by hearts flushed with fear of future failures. Oh, if there was a way to just … do something about that, for all to find love … she shakes her head. Love is as victorious as it is destructive. They must find and fight and fend for themselves. Meanwhile, pink eyes cautiously narrow from below the bushes. Roses turn gold in the last light of the day. The woods shimmer in the soft tones of the sunset, as if it were a fairy-tale forest, if it was not already.
She keeps going, holding the necklace tightly in her hands. The gem, compass, Polestar, tells her where to go, little lush lady in the twilight.
The sun kisses the clouds and says goodbye. The night falls, covering the heavens with purples and blues and blacks, adorned by silvery stars, slowly appearing.
The dark opens like an oyster, and the clouds reveal a shiny pearl, shimmering orb. A full moon, queen of the night and silent lovers.
Barely any light reaches the cold forest grounds. She has to carry on. Something moves in the corner of her eye. Warmth. Orange tones in bluish light. Bugs make their nightly noises. Then they reveal themselves, lighting up. A wave, a mystical swarm of fireflies, little fiery ones, guiding her through the darkest hour.
Orange eyes seem to be smiling. ‘Set the night alight, and soldier on, my friend,’ a voice whispers in the wind.
Five follow now, and five will follow further on. Many eyes, mischievous Fae: purple flourishing one; green lucky one; blue cloudy one; pink lovely one; orange fiery one.
Five Fae, but the goal is faraway.
And the girl knows she is being watched, the eyes of history are relentless and judgemental, but so are those from some futurity, looking back at all that once was, or could and should have been.
The lady of the starry skies smiles shrewdly. An obstacle has come in the way of the forest-like, fertile, fair one’s path.
A newcomer Fae, a Sphinx with grey eyes, grins a cunning growl. ‘Solve my little riddle and you may pass, idle one; you are idling anyway, your journey is in vain.’
‘It is not. Speak your riddle.’
It chuckles and twinkles. ‘When the Plagues came to mankind, and the Graces left the mortal realm, what was left, all alone?’
They say Hope was all that was left in the jar, opened by one curious woman, as the Plagues of many evils devoured the hearts and minds of men.
The girl’s eyes sparkle. They contain all colours, and shine in the dark.
‘There was Emptiness, all alone; for what was there before, had left.’
The Sphinx snarls. Grey eyes grow into thunderstorms.
It sneers and screeches and shrieks: ‘Hope! Small one, you should have made a single sound!’ It screams and squeals and squawks.
The girl stands her ground. ‘Hope was not left all alone, she came to the mortals moments later. She holds the hearts of the small and earthly. They will never give in to all the evils in the worlds, as they have ever-giving Hope on their side. They will keep fighting. No one is ever all alone − we have each other.’
The Fae freezes, it clenches its claws, cackles. ‘So long, idle one.’ It is gone in the blink of an eye, and now, six pairs of eyes follow the friendly fair one’s footsteps.
Ages become moments, and suddenly, the night has passed. Morning birds sing their morning melodies, and make their morning rounds.
Her stomach rumbles.
Up ahead, the early rays reveal an open spot, with an apple tree in its centre. These are dangerous woods, her mind knows, but desire wins this time. She walks up to the tree. ‘Hello. Hello, hon … hold it right there.’ A snake, serpent-like Fae with blood red eyes slides around the branches and looks down at her.
‘Is this your tree, sir?’ she asks.
‘Yes, yes, this is my fine, small sapling, with juicy fruits. Are you sure you’ll have one?’ The green girl smiles. ‘I would like to have one of your tree’s apples, if you will allow me, friend.’
The snake tilts its head, and its sharp eyes with slit pupils study the little lady.
‘Ah … I know you. Take. Take you must, give you shall, albeit against your will, and receive, I dearly hope you will.’ The Fae retreats into the green crown of the tree and hides within leafy mysteries of the past.
She stares at the apple in her hands. ‘I hope so too. They are usually selfish,’ she says to herself, and takes a big bite.
The sun is higher up again now, so she decides to stay in the shade. It is hot. Is that smoke she smells? A spooked fox flies by, heading towards a different future.
The girl has grown wary now. Something is indeed burning, as she feared, but too quick, far too destructive already.
The fire consumes the trees, the woods, the wilderness. The green giants are blackened and crumbling South of her. East and West are burning, in scarlet and crimson. The pure gem is leading the way North.
She steps through the shrubbery, then stops. A glimmer has caught her attention. One little tree is still unharmed, right next to her. Olive eyes look at her, desperately. A plea reaches the girl’s ears, barely a whisper in the tumult of destruction.
‘Oh, please, help me. Please. Save me.’
‘I cannot save you,’ she replies. Frankly, the rapid fire has surprised, deceived her. It came much faster than she anticipated. Now, she is running out of time. It is coming, coming already. Consuming. Faster, fiery. Hungry. It will eat everything on its path and devour the future whole.
She gently snaps off one branch. ‘Let that be a sign and a symbol. We will try, we will keep going.’
A smile within the laurel eyes as they slowly turn to ash.
The sky is snowy and grey now. She can’t simply walk anymore. She has to run. There is tree sap and tears falling from the heavens. Fire is raining down and burning up. Burning her up. Through the forest giants, all ablaze, the girl sprints forward. Where to? Less trees grow here. The smell of smoke is still in her nose. Ash in her hair. Behind her, the once flowery foliage falls at the frightening flash and crash of thunder. Forward. Now. Faster.
The wilds turn into grasslands, with only small saplings spread out over the plains. The sun shines. Daisies grow here, and dandelions. Sunflowers excel, one growing even taller than the other. The girl wanders around, astonished and full of wonder.
Yellow bright eyes open, showing a new path forward. ‘Trust their hearts and souls. Let them give and grow, and trust each other.’
The little leafy lady smiles with heartache. ‘I want to.’
A white light flashes. A white butterfly winks, friend of all. It shimmers and shines, brilliantly, in the lights of the future. She follows. White eyes study her.
Ten follow now, and many more to come. Many eyes, mischievous Fae: purple flourishing one; green lucky one; blue cloudy one; pink lovely one; orange fiery one; grey hopeful one; red appetizing one; laurel symbolic one; yellow bright one; white friendly one. And yet the goal is distant and concealed.
And the girl knows she is being watched. The eyes of history are relentless and judgemental, but so are those from some futurity, looking back at all that once was, or could and should have been.
A grassy field lies before her feet. Behind her, the world burns.
A young tomorrow faces the day, the world.
She, the girl, the lush lady, forest-like, fair one, is Gaia.
Behind her, history is hungry, it wants the present. It wants all the time we have left, eager to repeat our patterns over and over again, destructive and disastrous.
And that one favour, one last challenge, is still to come. The heavens are always watching. She is Gaia and the future is in our hands.

Rezinebôle mei brannetteltsiis
fan Welmoed Wijma

Rozijnenbrood met brandnetelkaas
fan Welmoed Wijma

Raisin bread with nettle cheese
fan Welmoed Wijma

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
Rezinebôle mei brannetteltsiis

Ite is ûnfoarstelber yntym. Dochst wat yn ’e mûle en litst dat ta yn dyn lichem. Dêr bringt it, ast it no wolst of net, allerlei sensaasjes en gewaarwurdingen tewei; priuwst wat fertrouds of wat datst net kenst, wat oarspronkliks of krekt ienheidswoarst, dyn lichem jûcheit om mear, mear fan dat iene, of keart it preaune teloarsteld de rêch ta.
Soms, hiel soms, liedt priuwen ta in wiidfiemjende, hast mystike ûnderfining. Dit makke ik ris mei by in whiskypriuwerij. In freon en ik hienen al in pear oeren omrûn yn ’e grutte hal dêr’t de priuwerij wie, mei ús priuwglês fan kream nei kream, om safolle mooglik whiskys út te probearjen. ‘Dizze is lekker,’ seinen wy. Of: ‘Hm, krûdich!’ Wy besochten it ferskil te ûntdekken tusken Japanske whisky (‘wol knap’), of op portfetten ripe (‘swietich’), of whisky mei seewier (‘silt’). Hoe mear soarten wy preaunen, hoe djipper wy yn ússels ôfdale moasten om de smaken te tsjutten. Hieltyd muoisumer fûnen wy wurden om de mannichte oan yndrukken te beskriuwen.
Omskriuwingen feroaren no yn: ‘Wauw, hjir bart wat dat ik net hielendal begryp’, of: ‘Dizze wol deryn sûnder te klopjen’. Dêrnei spuiden wy it priuwslokje kreas út, sadat wy net smûsterich reitsje soenen. Ien kream hienen wy foar it lêst bewarre. Wy telden ús lêste jild en keazen nei lang hiftsjen en skiftsjen in whisky fan tweintich euro it glês: tritich jier âld, Skotsk, bottele yn in tige lytse oplaach. Wy stieken behoedsum de noas yn it glês, rûkten deroan, walsten de floeistof rûn en namen foarsichtich in slokje.
Wy seagen inoar oan. Ien fan ús skeat fol. Wy seinen neat mear.
Ik wit net wat myn maat meimakke, mar ik wie tute troch wat dat tritich jier lein hie te rypjen yn in kelder yn de Skotske heechlannen. Ik waande my ynienen yn in hiel grutte, âlde tsjerke, mei in prachtich beskildere plafond en in houten Jezusbyld dêr’t ik fan gûle moast. En net wist wêrom. Ik hearde dêrbûten, op in ferlitten pleintsje ek noch ien prachtich sello spyljen, wylst earne yn ’e fierte in keppel swarte skiep in heuvel ôfdraafde, op wei nei de stâl. Sa’n mannichte oan ferheven yndrukken twingt stilte ôf.

Al sa lang’t my heucht bin ik bûtenwenstich ynteressearre yn iten, drinken, priuwen en alles wat dêrmei te krijen hat. Ik jei op ultime priuwûnderfinings. Soms fyts ik de heale stêd ôf sykjend nei dy iene spesjale hazzenútoalje út de Piemonte, of besteegje ik dagen oan it meitsjen fan in yngewikkelde saus, dêr’t mear as tweintich – it leafst min te krijen – yngrediïnten foar nedich binne. Op fakânsjes yn it bûtenlân sjoch ik it measte út nei in besite oan de pleatslike supermerk. Mei deselde opwining dêr’t ik betiden in besite mei bring oan in museum, om’t ik wit dat dêr de keunstwurken hingje dy’t ik al jierren bewûnderje, kin ik in Spaanske supermercado yn rinne. Myn hert begjint flugger te slaan by it skap mei de fiskkonserven. Myn eagen glide lâns de kleurige, ambachtlik eagjende ferpakkingen. Moksels yn escabechemarinade, glêsieltsjes yn knyflok, inketfisk yn eigen inket, kokkels yn tomatesaus. Ik stel my foar hoe’t se smeitsje sille, hoe’t se der útsjen sille op myn board. Ik wol alle blikjes iepenmeitsje. Slút my mar op yn sa’n supermerk. Ik soe sliepe kinne yn in romte mei safolle soarten iten. Ik soe myn bêd spriede by de blikjes ansjofisk en potsjes oliven, my waarmje oan de 35 soarten oliifoalje, myn wang flije tsjin de farskbakte bôlen, my burgen fielen midden tusken al dy rokige hammen en ûnderskate soarten tsizen. Al dy ripe oandacht, leafde, histoarje, ambacht, waarmte. Ik wol deryn wenje.

Dizze leafde foar iten ha ik net fan hûs út meikrigen. It iten by ús thús ferrûn neffens itselde kâlde stramyn as de tsjerketsjinsten fan de grifformearde tsjerke dêr’t ik alle sneinen hinne moast. Ik learde al gau om sûnder protteljen ta my te nimmen wat my foarset waard, neffens in fêst ritueel, yn in foarskreaun tiidsbestek, middenmank de keppel. Om’t wy thús mei ús tsienen wienen, wie it jûnsiten net mear as in needsaaklik fiedingsmomint dat sa fluch en effisjint mooglik ôfhannele wurde moast. Us mem skylde alle middeis fjirtich oant fyftich ierappels, makke ien soarte griente klear en waarme it kofleis of de gehakballen op, dy’t oan it begjin fan ’e wike alfêst yn grutte hoemannichten gearstoofd wienen. It iten duorre sawat tsien minuten, ynklusyf bidden foarôf en bibellêzen plus tankbea neitiid.
Ik wraksele mei dit tiidskema. Doe’t ik lyts wie, boarte ik foaral mei myn iten. Ik prike de ierappels, lei de beantsjes der kreas omhinne, makke goatsjes foar de sjú, iet der in hapke fan en makke dan wer in nij lânskip. Us mem hie gjin each foar myn kreativiteit en foaral gjin geduld. As ik myn ierappels noch net op hie as it al tiid wie foar it neigesetsje, dan gie de yochert der gewoan oerhinne en ik mocht net fan tafel ear’t ik alles opiten hie. Ik kin my de smaak fan yochert, mei dêryn krommelige ierappels, de weeïge smaak fan blomkoal en de fette fleissjú, noch goed yn it sin bringe. En myn kokhalzjen. ‘Opite,’ sei ús mem.
Yn dy tiid hold it ferhaal út ’e bibel oer de sûndefal my nochal yn de besnijing. Adam en Eva libje lokkich yn it paradys, oant sy – dêrta ferlokke troch de duvel – ite fan in apel dy’t groeit oan ’e beam om te witten fan goed en kwea; de iennichste beam dêr’t God se fan ferbean hat om te iten. It iten fan ’e apel hat grutte gefolgen; Adam en Eva sjogge ynienen dat se neaken binne en wurde ferdreaun út it paradys.
Dit ferhaal rôp gâns fragen by my op. Wie it dan ‘sûndich’ om kennis te nimmen fan goed en kwea? Mochtst net it iene boppe it oare ferkieze? Waardst ûngelokkich fan it meitsjen fan ûnderskied?
Mei taknypte eagen brocht ik de foarke nei de mûle en negearre de byhearrende sensaasjes safolle mooglik; de iennichste wize om it miel troch te kommen.

Yn myn middelbereskoalletiid iet ik foar it earst by in freondintsje yn in oar doarp. Dêr ferrûn it iten hiel oars as by ús thús. Yn ’e keuken fan har âlden wie it gesellich, it rûkte der krûdich en eksoatysk en der mocht praat wurde ûnder iten. Ik krige selsmakke ierappel-preisop mei pofte knyflok en roastere hazzenuten. Har mem joech my der in partsje sitroen by dat ik deroer útparsje koe. ‘Mar allinnich ast it lekker fynst hear,’ sei se derby. Der stie biologyske bôle mei nuten en rezinen op tafel. Har âlden fregen oft ik it lekker fûn. Ja, ik fûn it hearlik. En oft ik ek in neigesetsje hawwe woe? ‘Graach,’ sei ik, myn hannen skruten yninoar teard op skurte. Ik blikte fluch even fansiden, nei myn freondinne. Se siet te iten as wie dit de gewoanste saak fan ’e wrâld.
In pear wiken letter naam se in heale rezinenutebôle foar my mei, fan har mem,  om’t ik dat sa lekker fûn hie. Ik bewarre it yn in laad fan myn buro, mei in stik brânnetteltsiis dat ik fan in oar freondintsje krigen hie, fan hár mem, om’t ik dat sa lekker fûn hie. Ik smokkele in mes mei nei myn keamer, snie plechtich in plakje fan ’e bôle en belei it mei de tsiis. Mei myn eagen ticht preau ik wat wûnderliks: it swiete sêfte fan rezinen, it knapperige ierdske fan de hazzenuten, it sâltige en rjemmige fan de tsiis, it gerzige en krûdige fan de brânnettel. Dêrnei burch ik it wer op yn myn buro. Der siet leafde yn dat laad, en dy wie fan my.
De geheime itenswaren yn myn laad liken yn de dagen dêrnei in waarm ljocht ôf te jaan. As ik jûns yn it tsjuster yn sliep besocht te kommen, ynsnuorre troch de fierste strak spande lekkens, tocht ik oan ’e rezinebôle en de brânnetteltsiis.
Wie dit faaks wat Adam en Eva ûnderfûnen, nei’t se iten hienen fan de ferbeane frucht? Waarden se ferdreaun út it paradys of fielden se har dêr net mear thús no’t se ûnderskied meitsje koenen tusken goed en kwea?
Iksels hie in oare, moaiere wrâld preaun en fielde my ynienen in ferdreaune op it plak dêr’t ik thúswêze moatte soe.
Wurdst dan ûngelokkich fan it meitsjen fan ûnderskied? Kinst dy in wrâld dy’t dy net oanstiet net eigen meitsje troch de yndrukken derfan safolle mooglik binnen komme te litten en dy ûnderfining sa eksakt mooglik besykje te tsjutten? Want priuwe is in moeting tusken dy en de wrâld. Krekt troch yndrukken ynkomme te litten kinst dysels ûnderskiede.
Sa waard de rezinebôle mei brânnetteltsiis myn beam fan ’e kennis fan goed en kwea. Myn thús wie gjin paradys, sa bliek, mar yn dat ferdreaun wêzen fûn ik it paad nei hûs.

Rozijnenbrood met brandnetelkaas

Eten is ongelooflijk intiem. Je stopt iets in je mond en laat dit toe in je lichaam. Daar brengt het gewild en ongewild allerlei sensaties en ervaringen teweeg; je proeft iets vertrouwds of iets wat je niet kent, iets oorspronkelijks of juist eenheidsworst, je lichaam juicht om meer, meer van dat ene, of keert het geproefde teleurgesteld de rug toe.
Soms, heel soms, leidt proeven tot een veelomvattender, bijna mystieke ervaring. Dit maakte ik eens mee tijdens een whiskyproeverij. Een vriend en ik hadden al een paar uur rondgelopen in de grote hal waar de proeverij plaatsvond, met ons proefglas van kraam naar kraam, om zoveel mogelijk whisky’s uit te proberen. ’Deze is lekker,’ zeiden we. Of: ‘hm, kruidig!’ We probeerden het verschil te ontdekken tussen Japanse whisky (‘best goed’), of op portvaten gerijpte (‘zoetig’), of whisky met zeewier (‘zilt’). Hoe meer soorten we proefden, hoe dieper we in onszelf moesten afdalen om de smaken te duiden. Steeds moeilijker vonden we woorden om de veelheid aan indrukken te beschrijven. Omschrijvingen veranderden nu in: ‘Wauw, hier gebeurt iets wat ik niet helemaal begrijp’, of: ‘Deze wil naar binnen zonder kloppen’. Daarna spuugden we het proefslokje netjes uit, zodat we niet beneveld zouden raken. Eén stand hadden we voor het laatst bewaard. We telden ons laatste geld en kozen na lang wikken en wegen een whisky van twintig euro per glas: dertig jaar oud, Schots, gebotteld in een zeer kleine oplage. We staken behoedzaam onze neus in het glas, roken eraan, walsten de vloeistof rond en namen voorzichtig een slokje.
We keken elkaar aan. Een van ons schoot vol. We zeiden niks meer.
Ik weet niet wat mijn metgezel meemaakte, maar ik was gekust door iets wat dertig jaar had liggen rijpen in een kelder in de Schotse hooglanden. Ik waande me plotseling in een hele grote, oude kerk, met een prachtig beschilderd plafond en een houten Jezusbeeld waar ik van moest huilen. En niet wist waarom. Ik hoorde daarbuiten, op een verlaten pleintje ook nog iemand prachtig cello spelen, terwijl ergens in de verte een kudde zwarte schapen een heuvel afrende, op weg naar hun stal. Zo’n veelheid aan verheven indrukken dwingt stilte af.

Al zo lang ik me kan herinneren ben ik bovenmatig geïnteresseerd in eten, drinken, proeven en alles wat daar mee te maken heeft. Ik jaag op ultieme proefervaringen. Soms fiets ik de halve stad af op zoek naar die ene speciale hazelnootolie uit de Piemonte, of besteed ik dagen aan het maken van een ingewikkelde saus, waar meer dan twintig – het liefst moeilijk verkrijgbare – ingrediënten voor nodig zijn. Op vakanties in het buitenland verheug ik me het meest op een bezoek aan de plaatselijke supermarkt. Met dezelfde opwinding waarmee ik soms een museum bezoek, omdat ik weet dat daar de kunstwerken hangen die ik al jaren bewonder, kan ik een Spaanse Supermercado in lopen. Mijn hart gaat sneller kloppen bij het schap met de visconserven. Mijn ogen glijden langs de kleurige, ambachtelijk ogende verpakkingen. Mosselen in escabechemarinade, glasaaltjes in knoflook, inktvis in eigen inkt, kokkels in tomatensaus. Ik stel me voor hoe ze zullen smaken, hoe ze eruit zullen zien op mijn bord. Ik wil alle blikjes openmaken.
Sluit mij maar op in zo’n supermarkt. Ik zou kunnen slapen in een ruimte met zoveel soorten eten. Ik zou mijn bed spreiden bij de blikjes ansjovis en potjes olijven, me warmen aan de 35 soorten olijfolie, mijn wang vlijen tegen de versgebakken broden, me geborgen voelen te midden van al die geurige hammen en verschillende soorten kazen. Al die gerijpte aandacht, liefde, historie, ambacht, warmte. Ik wil erin wonen.

Deze liefde voor eten heb ik niet van huis uit meegekregen. De maaltijden bij ons thuis verliepen volgens hetzelfde kille stramien als de kerkdiensten van de gereformeerde kerk waar ik elke zondag naartoe moest. Ik leerde al snel om zonder morren tot me te nemen wat me voorgezet werd, volgens een vast ritueel, in een voorgeschreven tijdsbestek, te midden van de kudde.
Omdat we thuis met z’n tienen waren, was het avondeten niet meer dan een noodzakelijk voedingsmoment dat zo snel en efficiënt mogelijk moest worden afgehandeld. Mijn moeder schilde elke middag veertig tot vijftig aardappelen, maakte één soort groente klaar en warmde de riblappen of gehaktballen op, die aan het begin van de week alvast in grote hoeveelheden waren gaar gestoofd. De maaltijd duurde ongeveer tien minuten, inclusief bidden vooraf en bijbellezen plus dankgebed daarna.
Ik worstelde met dit tijdschema. Toen ik klein was, speelde ik vooral met mijn eten. Ik prakte de aardappelen, legde de peultjes er mooi omheen, maakte gootjes voor de jus, at er een hapje van en maakte dan weer een nieuw landschap. Mijn moeder had geen oog voor mijn creativiteit en vooral geen geduld. Als ik mijn aardappelen nog niet op had als en het al tijd was voor het toetje, dan ging de yoghurt daar gewoon overheen en ik mocht niet van tafel voor ik alles had opgegeten. Ik herinner me nog goed de smaak van yoghurt, met daarin kruimelige aardappelen, de weeïge smaak van bloemkool en de vette vleesjus. En mijn kokhalzen. ‘Opeten,’ zei mijn moeder.
In die tijd hield het verhaal uit de bijbel over de zondeval me nogal bezig. Adam en Eva leven gelukkig in het paradijs, tot ze – daartoe verleid door de duivel – eten van een appel die groeit aan de boom der kennis van goed en kwaad; de enige boom waarvan God ze heeft verboden om te eten. Het eten van de appel heeft grote gevolgen; Adam en Eva zien plotseling dat ze naakt zijn en worden verdreven uit het paradijs.
Dit verhaal riep veel vragen bij me op. Was het dan ‘zondig’ om kennis te nemen van goed en kwaad? Mocht je niet het ene boven het andere verkiezen? Werd je ongelukkig van onderscheid maken?
Met dichtgeknepen ogen bracht ik de vork naar mijn mond en negeerde de bijbehorende sensaties zoveel mogelijk; de enige manier om de maaltijd door te komen.

Tijdens mijn middelbareschooltijd at ik voor het eerst bij een vriendinnetje in een ander dorp. Daar verliep de maaltijd heel anders dan bij ons thuis. In de keuken van haar ouders was het gezellig, het rook er kruidig en exotisch en er mocht gepraat worden tijdens het eten. Ik kreeg zelfgemaakte aardappel-preisoep met gepofte knoflook en geroosterde hazelnoten. Haar moeder gaf me er een partje citroen bij dat ik er over uit kon persen. ‘Maar alleen als je dat lekker vindt hoor,’ voegde ze eraan toe. Er stond biologisch brood met noten en rozijnen op tafel. Haar ouders vroegen of ik het lekker vond. Ja, ik vond het heerlijk. En of ik ook een toetje wilde? ‘Graag,’ zei ik, mijn handen verlegen in mijn schoot gevouwen. Ik blikte snel even opzij, naar mijn vriendin. Ze zat te eten alsof dit de gewoonste zaak van de wereld was.
Een paar weken later nam ze een half rozijnennotenbrood voor me mee, van haar moeder, omdat ik het zo lekker had gevonden. Ik bewaarde het in een la van mijn bureau, samen met een stuk brandnetelkaas dat ik van een ander vriendinnetje had gekregen, van háár moeder, omdat ik dat zo lekker had gevonden. Ik smokkelde een mes en een kaasschaaf mee naar mijn kamer, sneed plechtig een plakje van het brood en belegde het met de kaas. Met mijn ogen dicht proefde ik iets wonderlijks: het zachte zoete van rozijnen, het knapperige aardse van de hazelnoten, het zilte en romige van de kaas, het grassige en kruidige van de brandnetel. Daarna borg ik het weer op in mijn bureau. Er zat liefde in die la, en die was van mij.
De geheime etenswaren in mijn la leken in de dagen daarna een warm licht af te geven. Als ik ’s avonds in het donker in slaap probeerde te komen, ingesnoerd door de veel te strak gespannen lakens, dacht ik aan het rozijnenbrood en de brandnetelkaas.
Was dit misschien wat Adam en Eva ervoeren, nadat ze hadden gegeten van de verboden vrucht? Werden ze verdreven uit het paradijs of voelden ze zich er niet meer thuis nu ze onderscheid konden maken tussen goed en kwaad?
Ikzelf had een andere, mooiere wereld geproefd en voelde me ineens ontheemd op de plek waar ik thuis zou moeten zijn.
Word je dan ongelukkig van onderscheid maken? Kun je een wereld die je niet bevalt niet juist eigen maken door de indrukken ervan zo veel mogelijk binnen te laten komen en die ervaring zo nauwkeurig mogelijk te duiden? Want proeven is een ontmoeting tussen jou en de wereld. Juist door het binnen laten komen van indrukken kun je jezelf onderscheiden.
Zo werd het rozijnenbrood met brandnetelkaas mijn boom der kennis van goed en kwaad. Mijn thuis was geen paradijs, zo bleek, maar in die ontheemding vond ik de weg naar huis.

Raisin bread with nettle cheese

Eating is incredibly intimate. You put something in your mouth and allow it into your body. There it causes all kinds of sensations and experiences, wanted and unwanted; you taste something familiar or something you don’t recognise, something original or rather dull, your body cries out for more, more of that one thing, or turns its back on the flavour in disappointment.
Occasionally, very occasionally, tasting leads to a more comprehensive, almost mystical experience. I once encountered this during a whisky tasting. A friend and I had already been walking around for a couple of hours in the large hall where the tasting was taking place, carrying our sampling glass from tap to tap, to try out as many whiskies as possible. ‘This one is delicious,’ we said. Or: ‘Hmm, aromatic!’ We tried to identify the difference between Japanese whisky (‘pretty good’), or whisky matured in port barrels (‘slightly sweet’), or whisky with seaweed (‘briny’). The more styles we tried, the deeper we had to descend within ourselves to distinguish the flavours. We found it increasingly difficult to describe the multiplicity of impressions. Descriptions now turned into: ‘Wow, there’s something happening here that I don’t entirely understand,’ or: ‘This one’s trying to enter without knocking’. Then we spat out the sample sip, so we wouldn’t grow foggy. We’d saved one particular stand for last. We counted our remaining cash and after a long while humming and harring we picked out a whisky for twenty euros a glass: thirty years old, Scottish, bottled in a very small batch. Cautiously we poked our noses into the glass, sniffed at it, rolled the fluid around and carefully took a sip.
We looked at one another. One of us was overcome with emotion. We said nothing more.
I don’t know what my companion experienced, but I was kissed by something that had been maturing for thirty years in a cellar in the Scottish highlands. I could suddenly picture myself in a really big old church, with a magnificently painted ceiling and a wooden statue of Jesus that made me cry. Without knowing why. Outside, in a deserted little square, I could also hear someone playing the cello beautifully, while somewhere in the distance a flock of black sheep ran down a hill, on their way to their stall. Such a multitude of elevated impressions instils silence.

As long as I can remember I have been disproportionately interested in eating, drinking, tasting and everything that goes along with those things. I chase after the ultimate tasting experience. Sometimes I cycle halfway round the city in search of that one special hazelnut oil from Piedmont, or spend days making a complicated sauce, requiring more than twenty ingredients – preferably items that are difficult to obtain. On holidays abroad I look forward most of all to a visit to the local supermarket. The excitement I sometimes feel visiting a museum, knowing it contains works of art I’ve admired for years, is the same as the excitement with which I walk into a Spanish supermercado. My heart beats faster as I near the shelf with the tinned fish. My eyes glide along the colourful, artisanal-looking packaging. Mussels in escabeche marinade, glass eels in garlic, squid in its own ink, cockles in tomato sauce. I imagine how they will taste, how they will look on my plate. I want to open all the tins.
Lock me up in a supermarket like that. I could sleep in a room with so many kinds of food. I would spread my bed next to the tins of anchovies and jars of olives, warm myself on the thirty-five varieties of olive oil, rub my cheek along the freshly baked loaves, feel sheltered among all those fragrant hams and different kinds of cheese. All that matured attention, love, history, craftsmanship, warmth. I’d like to live in it.

I didn’t develop my love for food from my upbringing. Meals in our home followed the same cold pattern as the services at the Reformed church I had to attend every Sunday. I soon learnt to take in what was put in front of me without grumbling, following a fixed ritual, in a prescribed timeframe, amidst the flock.
Since we were a family of ten, dinner was no more than a necessary feeding moment to be dealt with as quickly and efficiently as possible. Every afternoon my mother peeled forty to fifty potatoes, prepared one kind of vegetable and reheated the ribs or meatballs that had already been stewed in large quantities at the start of the week. The meal lasted about ten minutes, including praying beforehand and Bible reading plus grace at the end.
I struggled with this timetable. When I was little, I mostly played with my food. I mashed the potatoes, placed the peas prettily around them, formed ducts for the gravy, ate a bite and then made a new landscape. My mother had no eye for my creativity, still less patience. If I hadn’t eaten my potatoes when it was time for dessert, then the yogurt was simply served on top and I wasn’t allowed to leave the table until I’d eaten everything. I still remember the taste of yogurt with crumbled potatoes in it, the faint flavour of cauliflower and greasy meat sauce. And my retching. ‘Eat up,’ said my mother.
In that time I was quite preoccupied with the Bible story of the fall of man. Adam and Eve live happily in paradise, until – tempted by the devil – they eat of an apple which grows on the tree of knowledge of good and evil; the only tree from which God has forbidden them to eat. Eating the apple has major consequences; Adam and Eve suddenly see that they are naked and are driven from paradise.
This story raised many questions for me. Was it ‘sinful’ to acquire knowledge of good and evil? Couldn’t you choose one over the other? Would it make you unhappy to distinguish between them?
Eyes tightly closed, I brought the fork to my mouth, ignoring the accompanying sensations as best I could; the only way to get through the meal.

While at secondary school, I ate at a friend’s house in another village for the first time. There the meal went very differently from at home. It was cosy in her parents’ kitchen, it smelt spicy and exotic and talking was permitted while eating. I was given homemade leek and potato soup with puffed garlic and roasted hazelnuts. Her mother gave me a lemon wedge to squeeze over it. ‘Only if you like it that way though,’ she added. There was organic bread with nuts and raisins on the table. Her parents asked if I was enjoying it. Yes, it was delicious. And would I like dessert? ‘Yes please,’ I said, my hands folded shyly in my lap. I stole a glance at my friend next to me. She sat there eating as if it were the most ordinary thing in the world.
A couple of weeks later she brought me half a loaf of raisin bread, from her mother, because I’d enjoyed it so much. I kept it in a drawer of my desk, along with a piece of nettle cheese I’d been given by another friend, by her mother, because I’d liked it so much. I smuggled a knife and cheese slicer to my room, reverently cut a slice of bread and topped it with cheese. Eyes closed, I tasted something wondrous: the soft sweetness of raisins, the crunchy earthiness of the hazelnuts, the salty creaminess of the cheese, the grassy herbal notes of the nettles. Then I hid it again in my desk. There was love in that drawer, and it was mine.
Over the days that followed, the secret food in my drawer seemed to emit a warm light. When I was trying to sleep in the evenings in the dark, hemmed in by excessively tightly stretched sheets, I thought of the raisin bread and nettle cheese.
Might that have been what Adam and Eve experienced, after they had eaten of the forbidden fruit? Were they banished from paradise, or did they no longer feel at home, now that they could distinguish between good and evil?
I myself had tasted another, more beautiful world, and suddenly felt uprooted from the place which should have been home.
Does distinguishing make you unhappy? Can’t you take ownership of a world that doesn’t please you by letting in impressions of it as much as possible and describing the experience as precisely as possible? For tasting is a meeting between yourself and the world. It is precisely by allowing impressions in that you can distinguish yourself.
Thus the raisin bread with nettle cheese became my tree of the knowledge of good and evil. My home was no paradise, it turned out, but in being uprooted I found my way home.

Einliks rêst!
fan Said El Haji

Eindelijk rust!
fan Said El Haji

Peace at Last!
fan Said El Haji

Oerset troch Anne Popkema
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Zen Roorda
Einliks rêst!

Foarme troch ûnderfinings dy’t altiten ûnbeneamd bleaun binne, wiene heit en mem der net gerêst op dat it libben yn Nederlân altiten itselde paad nimme soe. Nea giene se konkreet yn op oarsaken dy’t ús derta twinge kinne soene, it sei gewoanwei himsels dat de ûnleauwigen, dy’t wy íroemiën neamden, ús der op in dei út sette soene. Fan ’e klok mei ynboude muezzin, de brune jierrensantichhoekbank mei in donkergrien lekken deroerhinne om de slytplakken oan it sicht te ûntlûken, oant de kleurige keunstblommen dy’t út ’e parlemoeren fazen omheechstutsen, om mar net te swijen fan it glêswurk fan Marokkaanske makkelij dat yn ’e fitrine oerdiedich stie te blinken, alles wie healsliten en neat wie ús dierber. Of dochs wol?
Ik kin net mei wissichheid sizze dat de dingen barre om’t se dat kinne en net om’t se dat moatte, mar neffens Moes koe it net oars as dat men earder of letter krekt dêr rekke wurdt dêr’t men it kwetsberst is.

We wennen yn in rychjeshûs mei oan ’e iene kant in tsiental identike huzen en oan ’e oare kant in fiiftal fan deselde huzen. De gevels hienen in monumintaal oansjoch troch de betonnen kolommen en lateien dêr’t se op rêsten, de grutte skeane dakken skeaten fan de wenkeamer oan ’e túnkant ûnder in hoeke fan fiifenfjirtich graden strak it loftrom yn, op ’e stjerren ta. Heit wie krekt nei boppen gien om himsels ree te meitsjen foar de jûnsbea, doe’t de doarbel trijeris gie. Mem en Moes wienen krekt yn in diskusje tangele oer wa’t no wat gizele hie, it folk it leauwe of it leauwe it folk. Mem lake derom, hertlik en sûnder ferwyt, sa’t se wol faker die by de dingen dy’t har earstberne bewearde, dêrnei sei se dat ik mar efkes sjen moast wa’t der oanbelle.
Dêr stie in man, yn in grize oerjas dy’t him oant op ’e knibbels kaam, mei yn ’e rjochterhân in brúnlearen tas. Achter him ljochte it miggelige healtsjuster op troch strjitlampen dy’t ien foar ien oansprongen. ‘Is jim heit of mem ek thús, jongkeardel?’ Hy seach der net yndrukwekkend út, al wie er hiel lang.
‘Hoesa?’ frege ik.
‘As ynspekteur fan ’e Keninklike PTT Nederlân bin ik belêste mei it útfieren fan in regionaal ûndersyk nei it beteljen fan sjochjild. Past it as ik der efkes yn kom?’
Ik maneuvele dat er even wachtsje moast en liet de doar op in kierke stean – in iepening fan sa’n tsien sintimeter, miskien noch wat minder. De doar hielendál tichtdwaan wylst m’near stie te wachtsjen, wie ûnbeleefd. Hy soe miene kinne dat er net wolkom wie en dat wie net goed. Mar ik moast ek soargje dat er der net in útnûging yn sjen soe, en dochs wie dat krekt wat barde. Sûnder ôfwachtsjen slûpte er as in dief nei binnen ta.
Noch ear’t mem freegje koe wa’t der oanbelle hie, sloech ik alarm: ‘In ároemi! Hy stiet al yn ’e gong! Hy is sels de hûs ynkaam!’
Mar ús mem sei: ‘Hearken, lit dy man der dan hielendál yn komme! Lit him plaknimme yn ’e wenkeamer, dan set ik tee.’
Syn oanwêzigens fielde fuort frjemd oan, fûn ik. Miskien kaam it troch syn lingte. De húskeamer like derfan te krimpen. En dan noch te betinken dat er himsels suver in heale meter koarter makke, wat men by lange lju wol mear sjocht as se ûnder minsken komme dy’t net sa lang binne.
‘Soe ik even fan jo húske gebrûk meitsje meie?’ frege er.
Moes lei freonlik út dat m’near efkes wachtsje moast. De wc boppe wie beset troch ús heit, en de oare, hjir yn ’e gong, wie stikken. ‘Der is wat mei de stoartbak. Kom mar mei, dan lit ik it jo sjen.’
De ynspekteur toande ús syn hiele repertoire oan freonlike gebearten om sjen te litten dat er ús leaude, mar op syn bar koe Moes der gjin twifel oer bestean litte dat wy fatsoenlik folk wienen. ‘Sjoch’, sei er, wylst er stie te roppen oan in toutsje dat oan ’e stoartbak hinge, ‘hy docht it net. Jo moatte dus net tinke dat ik liich of sa.’
M’near de ynspekteur skodde de holle en lake mei alle foarkommendheid dy’t syn lange liif opbringe koe. ‘Nochris, ik ha gjin reden om oan te nimmen dat jo lige. Ik kontrolearje telefyzjes en gjin wc’s,’ sei er.
It wie myn taak om myn broer te assistearjen, dat ik wiisde ús gast in plak op ’e bank om sitten te gean. Wylst er romte foar de skonken socht, frege er: ‘Jo binne Turksk?’
‘Sis mar “do”,’ korrizjearre Moes selsfersekere, wylst hy en ik ús bêst dienen om de tafel in pear sintimeter fan de bank ôf te krijen. ‘En wy binne net Turksk, wy binne Marokkaansk.’
‘Marokkaansk. En hoe lang wenje jim al yn Nederlân?’
‘Goed fiif jier.’
‘Dan kinsto knap Nederlânsk prate!’
‘Is dat in komplimint?’ woe Moes fuortdaalk witte.
‘Jawis.’
Moes skodholle minlik en sei: ‘Ik fyn fan net.’
Der foel in stilte. De ynspekteur gie der net daalk op yn, as woe er earst by himsels neigean wat er niis eins heard hie. Hy wie oprjocht ynteressearre, mar Moes krige er net goed hichte fan. Hie er no te krijen mei in jong sjeny of mei in jeuzelkont? Op ’t lêst frege er: ‘Wêrom eins net, as ik freegje mei?’
‘It is gewoan in maklike taal, fyn ik. Wa’t seit dat Nederlânsk dreech is, dy wit gewoan net wat dreech is. Neffens my is gjin libbene taal sa dreech dat men der fiif jier foar nedich hat, al hielendal net as it in taal is dêr’t men yn wennet en opgroeit. Wy binne hjir opgroeid en wy ha yn ien jier Nederlânsk leard. Witte jo hokker taal oft dreech is? De taal fan ’e Koran. Dat is no werklik in taal dêr’t men fan sizze kin: “Oei, dreech!”’
En ik tocht: Oei, dêr gean we wer! Sa’t MacGyver yn de telefyzjesearje fan dyselde namme in satellyt optúcht mei in Switsersk bûsmes en in paperclip, sa koe Moes elts petear yn in tel ombûgje nei in spotske ferhanneling oer godstsjinst. Héarlik fûn er dat.
De man hinge achteroer, sloech foarsichtich de iene skonk oer de oare en frege hiel geleard: ‘Komt soks faaks troch it feit dat de taal fan de Koran net mear yn ’e swang is?’
Moes knikte. ‘Ik ha noait witten wat ik sei ûnder it bidden. Miskien frege ik God wol om de ferneatiging fan alle ûnleauwigen, wist ik folle!’ Hy lake.
De ynspekteur frege troch: ‘En jim heit en mem dan? Hoe stean sy deryn?’
‘Jo bedoele oft se moslims binne? Fanséls binne se moslims, wy binne ek moslims!’
‘Kinne se lêze en skriuwe?’
Moes sei gjin ja en gjin nee. ‘De Koran is gjin lêsboek, lykas de Bibel. De iennige en lêste oersetting fan ’e Koran dy’t ik sels lêzen ha wie in kadootsje fan in moskee yn De Haach, dêr’t ik jierren lyn op besite wie om’t ik meidie oan in resytkriich foar bern. – Jo witte wat dat is, in resytkriich? Dat is in soart wedstryd wêrby’t minsken de Koran sa moai mooglik besykje te resitearjen, op in sjongerige wize. Mar yn ’e ynlieding fan dy oersetting nimme de oersetters harsels foar om allerhanne misferstannen út ’e wrâld te helpen, se behannelje allegearre fragen en dat dogge se frij knap. Op ’e fraach wêrom’t der ferskate godstsjinsten binne wylst der mar ien God is, skriuwe sy: Om’t der doe noch gjin telefoan, radio of telefyzje wie.’ Moes sette grutte eagen op ear’t er himsels hurd op ’e knibbels sloech fan it laitsjen.
De ynspekteur frege: ‘Do fynst dat ûnsin?’
‘Fanséls fyn ik dat ûnsin. Minsken dogge fan alles om oars te wêzen, krekt op de plakken dêr’t se mei-inoar libje moatte. Kristenen skowe de joaden de skuld fan de krusiging fan Kristus yn ’e skuon en gean sneins te bidden yn stee fan sneons. In pear iuwen letter roppe moslims de freeds út ta de dei fan God. Joaden, kristenen, moslims, se komme allegearre út deselde sânbak. En dan ha ik it noch net iens oer al dy subkultueren fan al dat jongfolk hjoed-de-dei, dat him ôfset tsjin alles wat boargerlik of mainstream is.’
De ynspekteur knikte ynstimmend. As in kannibaal dy’t fan syn meiminske yt om wat fan dy syn krêften binnen te krijen, sa friet er de wurden fan myn broer, mei earen en eagen. It klikte.
‘Binne jo kristlik?’ frege Moes.
‘Grifformeard,’ ferdútste de man. ‘Mar ik ha it grifformeerde leauwe altiten hiel tsjuster en deprimearjend fûn. Ik bin der eins altiten noch wol wat bang fan. Ik fyn it sa bysûnder datsto mei sokke spotlust oer dyn leauwe fertelle kinst.’
Op dat stuit sette ús mem ús in tsjinblêd fan fergroomd metaal foar, mei dêr in sierlike Marokkaanske teepot, trije kleurige teegleskes en in skaaltsje koekjes op. Doe ferdwûn se wer yn ’e keuken. Wylst Moes de gleskes folle en ik it skaaltsje mei koekjes foarhold, bekende m’near dat er noch net earder sa iepenhertich te wurd stien wie troch Marokkaanske minsken. Alhiel út it neat frege er:
‘Jo binne yn ’t besit fan in telefyzje?’

Fjouwer jier nei ús oankomst yn dit lân krigen we lang om let in telefyzje. Myn broer en ik wienen bliid en optein, mar ek wer net sá bliid en optein. Ommers, elk dy’t wy koenen hie al lang en breed in telefyzje, guon Marokkanen hienen sels al in djoere Philips kleuretelefyzje yn ’e hûs, ek al wiene se letter nei Nederlân kaam as ús. Us telefyzje wie healsliten, swartwyt en fan in B-merk dat nimmen koe. Oprjochte blydskip, strieljende grutskens en weardichheid fielden wy pas in pear moannen letter, doe’t ús heit thúskaam mei in twaddehâns VHS-fideorecorder fan Sony en in fideokassette mei de film al-Risala derop. Dat wie in epyske film oer it ûntstean fan de islam en yn it bysûnder oer Hamza, dy’t in neef fan de profeet Mohammed wie en boppedat in nommel kriichsman. As hienen we in suske krigen, sa útskroeven wienen we. Us heit en mem seagen ek mei. Alle jûnen sieten we foar de telefyzje. Famylje, freonen en kunde út ’e buert, ynklusyf de Nederlânske buorlju, dêr’t we net in soad kontakt mei hiene mar dy’t we mei Marokkaanske koekjes en dadels te freon holden, om’t hja no ienris buorlju wienen, de hiele wrâld wie wolkom om del te kommen en mei te sjen, yn ’e folop te genietsjen fan de heechsteande Hamza en syn nommele, ûnbaatsuchtige striid foar de islam.
Moes wie al oereinkaam om se sjen te litten, de swartwyttelefyzje en – sûnder dat derom frege wie – de film, doe’t ús heit de keamer yn kaam. ‘Wa is jim gast?’ frege er, mei de rook fan muskus.
Moes lei út wa’t dit wie en wat er hjir die: m’near wie wie in amtner dy’t witte woe hoe’t ús telefyzje derút seach. En wêrom hie m’near dan sa’n belangstelling foar ús telefyzje, frege heit doe. Moes sei dat er dat net krekt wist, mar dat it nei alle gedachten wat mei syn wurk as ynspekteur te krijen hie. Wat ús heit sûnder wifkjen op de man tarinnen die, mei de wurden: ‘Wy gjin telefyzje. Asjeblyft, wy moslims.’ Syn earm en wiisfinger lieten der gjin misferstân oer bestean hokker kant oft de man op moast: de doar út. ‘Fuort!’
‘As moslim meie jo net lige, m’near,’ wist de ynspekteur. Want de telefyzje stie yn ’e kast tsjin de muorre en dêr stie er al fan it momint ôf dat we ’m yn ’e hûs helle hiene, tegearre mei de fideorecorder. Koest ’m net sjen troch it skodoarke fan it telefyzjemeubel, mar men koe jin wol yntinke dat er dêr stie, en dat die de ynspekteur dus ek.
Lykwols, der wie gjin wet of lear dy’t fereaske dat in telefyzje yn it dêrta ornearre kompartimint fan de wandkast stean moatte soe en heit hold de finger stiif op de foardoar rjochte. ‘Fuort!’
‘Earst wol ik sjen wat der achter dat skodoarke sit, m’near.’
Heit liet neat fan him easkje, net wêr’t wy by wienen en net yn syn eigen hûs. ‘Fuort!’ sei er wer. ‘Dizze myn hûs, net dyn hûs, do hufter!’ En sa treau er de ynspekteur stap foar stap de doar út, de rein yn.

‘Ik sis it jim earlik,’ begûn heit om de earnst fan wat no komme soe te ûnderstreekjen. We sieten om ’e tafel dêr’t Moes ik noch net in oere lyn mei de ynspekteur sitten hiene as hie it in omke west. Der baarnde ljocht boppe ús, mar der wie gjin ljocht. De wenkeamer, ús wenkeamer, bleau tsjuster en kâld, as wie ús hûs ús hûs net. ‘Ik sis it jim earlik: hie it oan my lein, dat hiene we dat ding net yn ’e hûs helle. Hy soarget foar problemen. Dat ha ik altiten al sein, mar jim woene net harkje. En wêrom woene jim net harkje? Jim woene Maradonna sjen. Mar wat ha we oan fuotbal as we dea binne? Miene jim soms dat de Ivige ús aanst freget om in baltsje heech te hâlden? Ik fied jim dochs net op om ûnwittend te wêzen? En, nee, it giet my der net om dat ik gelyk ha, want ik sis it jim earlik: ik soe leaver ûngelyk ha. Of miene jim noch altiten dat telefyzje sa ûnskuldich is?
Telefyzje is tydlik. Maradonna is tydlik. Us libben op dizze wrâld is tydlik. We sille hoe dan ek út ’e dea opwekt wurde om rekkenskip ôf te lizzen foar wat we yn it libben dien ha. As de ingels fan ’e dea freegje wat jim yn it libben dien ha, wat is dan jim antwurd?’
Doe kamen ek noch syn boaze geboaden:

1) ‘Nimmen wurdt tenei de hûs yn litten, útsein goekunde fan de famylje.’
2) ‘De doarbel wurdt útskeakele. It moat dien wêze mei dat allerûnhuerichste gerinkel. De minsken moatte mar oanklopje, krekt as earder.’
3) ‘Allinne ik, jimme heit, doch de doar tenei iepen. As ik der net bin om iepen te dwaan, dan Moesa. As hy der ek net is, dan Salam. As ik, Moesa en Salam der allegeare net binne, dan bliuwt de doar ticht.’
4) ‘Jimme mem is it net tastien om de doar iepen te dwaan, want op har swakke skouders rêst de eare fan it hûs.’
5) ‘En de telefyzje giet net mear oan. Kwea is er yn wat er sjen lit, en kwea is er yn syn ferbrûk fan stroom, en stroom kostet jild.’

Aldergeloks wie mem al begûn mei it útsprieden fan it grutte gebedskleed oer de flier. Se liet heit rêstich útprate en sei doe dat er ús mar foargean moast, wat er ek die. Moes ik giene doe achter him stean en mem naam plak achter ús. Mei-inoar bidde wie soenna, oanrekommandearre, sa’t it ek soenna wie om lekker lang te bidden. Moes hie der it mier oan as heit fan dy lange teksten resitearre, mar ik fûn it moai. Einliks rêst!

Eindelijk rust!

Gevormd door ervaringen die altijd onbenoemd zijn gebleven, waren vader en moeder er niet gerust op dat het leven in Nederland altijd dezelfde gang zou gaan. Nooit gingen zij concreet in op oorzaken die ons ertoe zouden kunnen dwingen, het was gewoon vanzelfsprekend dat de ongelovigen, die wij íroemiën noemden, ons op een dag eruit zouden zetten. Van de klok met ingebouwde muezzin, de bruine jaren zeventig hoekbank waarover een donkergroen laken gedrapeerd was om de slijtageplekken aan het zicht te onttrekken, tot de kleurige kunstbloemen die uit de parelmoeren vazen omhoogstaken, om maar niet te zwijgen van het glaswerk van Marokkaanse makelij dat in de vitrine overdadig stond te blinken, alles was tweedehands en niets was ons dierbaar. Of toch wel?
Ik kan niet met zekerheid zeggen dat de dingen gebeuren omdat ze dat kunnen en niet omdat ze dat moeten, maar volgens Moes kan het niet anders dan dat je vroeg of laat precies dáár wordt geraakt, waar je het kwetsbaarst bent.

We woonden in een rijtjeshuis met aan de ene kant een tiental identieke huizen en aan de andere kant een vijftal van dezelfde huizen. De gevels boden een monumentaal aanzicht door de betonnen kolommen en lateien waarop ze rustten, de grote schuine daken schoten vanaf de woonkamer aan de tuinzijde onder een hoek van vijfenveertig graden strak het luchtruim in, richting de sterren. Vader was juist naar boven gegaan om zich klaar te maken voor het avondgebed toen driemaal achtereen de deurbel ging. Moeder en Moes waren verwikkeld in een discussie over wie nou wat gegijzeld hield, de mensen het geloof of het geloof de mensen. Moeder lachte erom, hartelijk en zonder enig verwijt, zoals ze wel vaker deed bij de dingen die haar eerstgeborene beweerde, daarna zei ze dat ik maar even moest kijken wie er aanbelde.
Daar stond een man, gekleed in een grijze overjas die tot aan zijn knieën reikte en in zijn rechterhand droeg hij een bruinleren tas. Achter hem werd de druilerige avondschemer opgelicht door straatlantaarns die één voor één aansprongen. ‘Is vader of moeder thuis, jongeman?’ Hij zag er op het oog niet indrukwekkend uit, al was hij erg lang.
‘Waarom?’ vroeg ik.
‘Ik ben als inspecteur van de Koninklijke PTT Nederland belast met het uitvoeren van een regionaal onderzoek naar de betaling van kijkgeld. Schikt het als ik even binnenkom?’
Ik gebaarde dat hij even moest wachten en liet de deur op een kier staan – een opening van zo’n tien centimeter, misschien iets minder. De deur helemáál dichtdoen terwijl meneer stond te wachten, was onbeleefd. Hij zou kunnen denken dat hij niet welkom was en dat was niet goed. Maar ik moest ook voorkomen dat hij er een uitnodiging in zag en toch is dat precies wat gebeurde. Zonder afwachten sloop hij als een dief naar binnen.
Nog voor moeder kon vragen wie er aangebeld had, alarmeerde ik: ‘Een ároemi! Hij staat al in de hal! Hij is zelf binnengekomen!’
Maar mijn moeder zei: ‘Mijn hemel, laat de man dan helemáál binnenkomen! Laat hem plaatsnemen in de woonkamer, dan zet ik thee.’
Zijn aanwezigheid voelde meteen raar aan, vond ik. Misschien kwam het door zijn lengte. De huiskamer leek daardoor te krimpen. En dan nog te bedenken dat hij zichzelf bijna een halve meter korter maakte, een gebaar dat lange mensen wel vaker aan de dag leggen wanneer ze onder mensen zijn die niet zo lang zijn.
‘Zou ik even van uw toilet gebruik mogen maken?’ vroeg hij.
Moes legde vriendelijk uit dat meneer even moest wachten. De wc boven was bezet door onze vader en de andere, hier in de gang, was kapot. ‘Er is iets met de stortbak. Kom maar mee, dan laat ik het u zien.’
De inspecteur demonstreerde zijn gehele repertoire aan vriendelijke gebaren om te laten zien dat hij ons geloofde, maar Moes kon er op zijn beurt geen twijfel over laten bestaan dat wij fatsoenlijke mensen waren. ‘Kijk,’ zei hij, terwijl hij aan het touwtje dat aan de stortbak hing stond te sjorren, ‘hij doet het niet. U moet dus echt niet denken dat ik lieg of zo.’
Meneer de inspecteur schudde zijn hoofd en lachte met alle voorkomendheid die zijn lange lijf kon herbergen. ‘Nogmaals, ik heb geen reden te veronderstellen dat u liegt. Ik controleer televisies en geen wc’s,’ zei hij.
Mijn taak was het om mijn broer te assisteren, dus wees ik onze gast een plaats op de bank aan om te zitten. Terwijl hij ruimte zocht voor zijn benen vroeg hij: ‘U bent Turks?’
‘Zeg maar “je”,’ corrigeerde Moes zelfverzekerd, terwijl hij en ik ons inspanden om de tafel een paar centimeters van de bank af te verplaatsen. ‘En we zijn niet Turks, we zijn Marokkaans.’
‘Marokkaans. En hoe lang wonen jullie al in Nederland?’
‘Ruim vijf jaar.’
‘Dan spreek je heel goed Nederlands!’
‘Is dat een compliment?’ wilde Moes direct weten.
‘Ja, absoluut.’
Moes schudde minzaam lachend zijn hoofd en zei: ‘Ik vind van niet.’
Er viel een stilte. De inspecteur ging er niet direct op in, alsof hij eerst bij zichzelf te rade wilde gaan over wat hij gehoord had. Hij was oprecht geïnteresseerd, maar hij kon Moes niet gemakkelijk duiden. Had hij nou te maken met een jeugdig genie of met een kletskous? Tenslotte vroeg hij: ‘Waarom eigenlijk niet, als ik vragen mag?’
‘Het is gewoon een makkelijke taal, vind ik. Wie zegt dat Nederlands moeilijk is, die weet gewoon niet wat moeilijk is. Volgens mij is geen levende taal ter wereld zo moeilijk dat je er vijf jaar voor nodig hebt, al helemaal niet als het een taal is waarin je woont en opgroeit. Wij zijn hier opgegroeid en we leerden binnen één jaar Nederlands. Weet u wélke taal pas moeilijk is? De taal van de Koran. Dat is nou écht een taal waarvan je kunt zeggen: “Oei, moeilijk!”
En ik dacht: oei, daar gáán we weer! Zoals MacGyver in de gelijknamige televisieserie een satelliet optuigt door middel van een Zwitsers zakmes en een paperclip, zo wist Moes elk gesprek binnen de kortste keren om te buigen naar een spottende verhandeling over godsdienst. Hij vond het héérlijk.
De man leunde achterover, sloeg voorzichtig zijn ene been over het andere en vroeg heel geleerd: ‘Komt dat misschien door het feit dat de taal van de Koran niet meer in zwang is?’
Moes knikte. ‘Ik heb nooit geweten wat ik zei tijdens het bidden. Misschien vroeg ik God wel om de vernietiging van alle ongelovigen, wist ík veel!’ Hij lachte.
De inspecteur vroeg door: ‘En jullie vader en moeder? Hoe staan zij erin?’
‘U bedoelt of zij moslims zijn? Túúrlijk zijn zij moslims, wij zijn ook moslims!’
‘Kunnen zij lezen en schrijven?’
Moes zei geen ja en geen nee. ‘De Koran is geen leesboek zoals de Bijbel. De enige en laatste vertaling van de Koran die ik persoonlijk heb gelezen was een cadeautje van een moskee in Den Haag, waar ik jaren geleden op bezoek was omdat ik meedeed aan een recietwedstrijd voor kinderen. − U weet wat dat is, een recietwedstrijd? Dat is een soort wedstrijd waarbij mensen de Koran zo mooi mogelijk proberen te reciteren, op een zangerige manier. Maar in de inleiding van die vertaling nemen de vertalers zich voor om allerlei misverstanden uit de wereld te helpen, ze behandelen allerlei vragen en dat doen ze best goed. Op de vraag waarom er meerdere godsdiensten bestaan terwijl er maar één God is, schrijven zij: omdat er toen nog geen telefoon, radio of televisie waren.’ Moes zette grote ogen op alvorens hij zich hard op de dijen sloeg van het lachen.
De inspecteur zei: ‘Jij vindt dat onzin?’
‘Natúúrlijk vind ik dat onzin. Mensen doen van alles om anders te zijn, juist op plekken waar ze moeten samenleven. Christenen schuiven de schuld van de kruisiging van Christus in joodse schoenen en gaan op zondag bidden in plaats van op zaterdag. Een paar eeuwen later roepen moslims de vrijdag uit tot de dag van God. Joden, christenen, moslims, ze komen allemaal uit dezelfde zandbak! En dan heb ik het nog niet eens over al die subculturen van al die jongeren tegenwoordig, die zich afzetten tegen alles wat burgerlijk of mainstream is.’
De inspecteur knikte instemmend. Als een kannibaal die van zijn medemens eet om iets van zijn krachten binnen te krijgen, verslond hij met zijn oren en ogen de manier waarop mijn broer sprak. Het klikte.
‘Bent u christelijk?’ vroeg Moes.
‘Gereformeerd,’ verduidelijkte de man. ‘Maar ik heb het gereformeerde geloof altijd heel duister en deprimerend gevonden. Ik ben er in zekere zin nog steeds wel bang voor. Ik vind het zo bijzonder dat jij met zoveel spotlust over je geloof kunt vertellen.’
Op dat moment zette moeder ons een dienblad van verchroomd metaal voor, met daarop een sierlijke Marokkaanse theepot, drie kleurige theeglaasjes en een schaaltje koekjes. Toen verdween zij weer de keuken in. Terwijl Moes de glaasjes vulde en ik het schaaltje met koekjes aanbood, bekende meneer dat hij nog niet eerder zo openhartig te woord gestaan was door Marokkaanse mensen. Volkomen uit het niets vroeg hij:
‘U bent in het bezit van een televisie?’

Vier jaar na onze aankomst in dit land kregen we eindelijk een televisie. Mijn broer en ik waren blij en verheugd, maar ook weer niet zó blij en verheugd. Per slot van rekening had iedereen die wij kenden allang en breed een televisie, er waren zelfs al Marokkanen met een dure kleurentelevisie van Philips in huis terwijl ze later naar Nederland waren gekomen dan wij. Onze televisie was tweedehands, zwartwit en van een B-merk dat niemand kende. Oprechte blijdschap, blakende trots en waardigheid ervoeren we enkele maanden later, toen onze vader thuiskwam met een tweedehands VHS-videorecorder van Sony en een videocassette met de film al-Risala erop. Dat was een epische film over het ontstaan van de islam en in het bijzonder over Hamza, die een neef van de profeet Mohammed was en een nobel krijger bovendien. Alsof we een zusje kregen, zo blij waren we. Ook onze vader en moeder keken mee. Elke avond zaten we voor de televisie. Familie, vrienden en kennissen uit de buurt, inclusief onze Nederlandse buren, met wie we weinig contact hadden maar die we met Marokkaanse koekjes en dadels te vriend hielden, omdat ze nu eenmaal buren waren, de hele wereld was welkom langs te komen en mee te kijken, volhartig te genieten van de hoogstaande Hamza en zijn nobele, onvoorwaardelijke strijd voor de islam.
Moes was al opgestaan om ze te laten zien, de zwartwittelevisie en – ongevraagd – de film, toen vader in de kamer verscheen. ‘Wie is jullie gast?’ vroeg hij, geurend naar muskus.
Moes legde uit wie hij was en wat hij kwam doen: meneer was een ambtenaar die wilde weten hoe onze televisie eruitzag. En waarom had meneer dan zo’n belangstelling voor onze televisie, vroeg vader toen. Moes zei dat hij het niet precies wist, maar dat het waarschijnlijk iets met zijn werk als controleur te maken had. Waarop vader zonder aarzelen op de man afliep en zei: ‘Wij geen televisie. Alstublieft, wij moslims.’ Zijn arm en wijsvinger lieten er geen misverstand over bestaan welke richting de man op moest: naar buiten. ‘Weg!’
‘Als moslim mag u ook niet liegen, meneer,’ wist de inspecteur. Want de televisie stond in de kast tegen de muur en daar stond hij al vanaf het moment dat we ’m in huis hadden gehaald, samen met de videorecorder. Je kon ’m niet zien door de schuifdeur van het televisiemeubel, maar je kon hem daar wel vermoeden en dat deed de inspecteur dus ook.
Er was evenwel geen wet of leer die eiste dat een televisie in het daarvoor bestemde compartiment van de wandkast hoorde te staan en vader bleef naar de voordeur wijzen. ‘Weg!’
‘Ik wil eerst zien wat achter die schuifdeur zit, meneer.’
Vader liet niets van zich eisen, niet waar wij bij waren en niet in zijn eigen huis. ‘Weg!’ zei hij weer. ‘Deze mijn huis, niet jouw huis, jij klootzak!’ En zo duwde hij de inspecteur stap voor stap naar buiten, de regen in.

‘Ik zeg jullie eerlijk,’ begon vader ter onderstreping van de ernst van wat er ging komen. We zaten rondom de salontafel waar Moes en ik nog geen uur geleden met de inspecteur hadden gezeten alsof hij een oom was. Er brandde licht boven ons, maar er was geen licht. De woonkamer, onze woonkamer, bleef donker en kil alsof ons huis ons huis niet was. ‘Ik zeg jullie eerlijk: als het aan mij lag, dan hadden we dat ding niet in huis gehaald. Hij zorgt voor problemen. Dat heb ik altijd gezegd, maar jullie wilden niet luisteren. En waarom wilden jullie niet luisteren? Jullie wilden Maradonna zien. Maar wat hebben we aan voetbal als we dood zijn? Denken jullie soms dat de Eeuwige ons gaat vragen een bal hoog te houden? Ik voed jullie toch niet op om onwetend te zijn? En, nee, het gaat me er niet om dat ik gelijk heb, want ik zeg jullie eerlijk: liever had ik géén gelijk. Of denken jullie nog steeds dat televisie onschuldig is?
Televisie is tijdelijk. Maradonna is tijdelijk. Ons leven op deze wereld is tijdelijk. We zullen hoe dan ook uit de dood worden opgewekt om rekenschap af te leggen voor wat we in het leven hebben gedaan. Als de engelen des doods vragen wat jullie in het leven hebben gedaan, wat zullen jullie dan antwoorden?’
Toen kwamen ook nog zijn boze geboden:

1) ‘Niemand wordt voortaan binnengelaten, behalve als het een goede bekende van de familie is.’
2) ‘De deurbel wordt buiten werking gesteld. Het moet afgelopen zijn met dat hemeltergende gerinkel. De mensen moeten maar aankloppen, zoals vroeger.’
3) ‘Alleen ik, jullie vader, doet de deur voortaan open. Als ik er niet ben om open te doen, dan Moesa. Als hij er ook niet is, dan Salam. En als ik, Moesa of Salam er allemaal niet zijn, dan blijft de deur gesloten.’
4) ‘Het is jullie moeder dus niet toegestaan de deur open te doen, want op haar zwakke schouders rust de eer van het huis.’
5) ‘En de televisie gaat niet meer aan. Behalve slecht in wat hij laat zien, is hij ook slecht in het verbruiken van stroom en stroom kost geld.’

Gelukkig was moeder al begonnen met het op de vloer uitspreiden van het grote gebedstapijt. Ze liet vader rustig uitpraten en zei toen dat hij ons maar moest voorgaan, wat hij ook deed. Moes en ik gingen vervolgens achter hem staan en moeder nam plaats achter ons. Samen bidden was soenna, aanbevolen, zoals het ook soenna was om lekker lang te bidden. Moes had er een hekel aan wanneer vader van die lange teksten reciteerde, maar ik genoot ervan. Eindelijk rust!

Peace at Last!

Shaped by experiences that have always been left unmentioned, father and mother were not at all confident that life in the Netherlands would always take a steady course. They never went into details about what pressure might be used, it was simply self-evident that the unbelievers, whom we called íroemiën, would one day throw us out. From the clock with its built-in muezzin and the brown seventies corner sofa, which had a dark-green sheet draped over it to hide the worn patches, to the colourful artificial flowers that stuck up out of the mother-of-pearl vases, to say nothing of the glassware of Moroccan manufacture that stood shining extravagantly in the glass-fronted cabinet, everything was second-hand and nothing was precious to us. Or was it?
I can’t say for certain that things happen because they can and not because they must, but according to Mus there’s no avoiding the fact that sooner or later you’ll be hit at precisely your weakest spot.

We lived in a terraced house with on one side ten identical houses and on the other side five more the same. The frontages made a palatial impression because of the concrete columns and beams that supported them. The big sloping roofs shot up from the living room on the garden side at an angle of forty-five degrees straight into space, towards the stars. Father had just gone upstairs to get ready for evening prayers when the doorbell rang three times in a row. Mother and Mus were caught up in an argument about who was holding what hostage, the people the religion or the religion the people. Mother laughed, heartily and without the slightest reproach, as she often did about her firstborn’s assertions, then she said I should go and see who was ringing the bell.
There stood a man, dressed in a grey overcoat that reached to his knees and holding a brown leather briefcase in his right hand. Behind him the overcast twilight was lit up by streetlights that flicked on one by one. ‘Is your father or your mother home, young man?’ He didn’t look particularly impressive, even though he was very tall.
‘Why?’ I asked.
‘I’m an inspector from Royal PTT Netherlands, charged with carrying out a regional investigation into the payment of TV licenses. Is it convenient for me to come in?’
I gestured to him to wait and left the door ajar – an opening of around ten centimetres, perhaps a little less. Shutting the door completely while the man stood waiting would be impolite. He might think he wasn’t welcome and that wouldn’t be good, but I also had to prevent him from seeing it as an invitation. Nevertheless, that’s exactly what happened. Without waiting, he snuck inside like a thief.
Even before mother could ask who had rung the bell, I raised the alarm. ‘An ároemi! He’s already in the hall! He let himself in!’
But my mother said, ‘Good heavens, let the man come in completely then. Get him to take a seat in the lounge, then I’ll make tea.’
His presence immediately felt strange, to me at least. Maybe that was because of his height. It seemed to make the lounge shrink. And then to think that he was making himself almost half a metre shorter, a gesture tall people often come up with when they’re among people who aren’t tall.
‘May I quickly make use of your toilet?’ he asked.
Mus explained in a friendly manner that he would have to wait a moment. The toilet upstairs was occupied by our father and the other one, here in the hallway, was broken. ‘There’s something wrong with the cistern. Just come with me and I’ll show you.’
The inspector ran through his entire repertoire of friendly gestures to indicate that he believed us, but Mus for his part could not allow any room for doubt that we were respectable people. ‘Look,’ he said, tugging at the string that hung from the cistern. ‘It doesn’t work. So you mustn’t think I’m lying or something.’
The inspector shook his head and smiled with all the amiability his tall body could muster. ‘As I said, I’ve no reason to imagine you’re lying. I check televisions, not toilets,’ he said.
My job was to help my brother, so I showed our guest a place on the sofa where he could sit. While he was looking for space for his legs, he said, ‘You’re Turkish?’
‘Just use the familiar form of address,’ Mus corrected him confidently, as he and I strained to move the table a few centimetres further from the sofa. ‘And we’re not Turkish, we’re Moroccan.’
‘Moroccan. So how long have you been living in the Netherlands?’
‘More than five years.’
‘Then you speak very good Dutch!’
‘Is that a compliment?’ Mus immediately wanted to know.
‘Yes, absolutely.’
Mus shook his head with a condescending smile. ‘I don’t think so.’
A silence fell. The inspector did not directly take up the point, as if he first wanted to contemplate what he’d heard. He was genuinely interested, but he couldn’t easily evaluate Mus. Was he dealing with a youthful genius or with a blabbermouth? Eventually he asked, ‘Why not, actually, if I may ask?’
‘It’s an easy language, in my view. Anyone who says Dutch is difficult doesn’t know what difficult is. I reckon there’s no modern language in the world so hard that you need five years for it, certainly not if it’s a language you’re living in and growing up in. We grew up here and we learnt Dutch within a year. Do you know which language really is difficult? The language of the Koran. Now, there’s a language of which you might rightly say, “Woah, difficult!”’
And I thought: woah, here we go again. The way MacGyver in the television series of that name rigs up a satellite using a Swiss penknife and a paperclip, so Mus managed to turn every conversation in no time into a sardonic treatise on religion. He loved doing it.
The man leaned back, cautiously put one leg over the other and asked in an erudite tone, ‘Is that perhaps because of the fact that the language of the Koran has fallen out of use?’
Mus nodded. ‘I never knew what I was saying during prayers. Perhaps I was asking God for the annihilation of all unbelievers; how would I know?’ He laughed.
The inspector pursued his line of inquiry. ‘And your father and mother? How do things stand with them?’
‘You mean are they Muslims? Of course they’re Muslims, and we’re Muslims too!’
‘Can they read and write?’
Mus didn’t say yes and he didn’t say no. ‘The Koran isn’t a reading book like the Bible. The one and only translation of the Koran that I’ve personally read was a present from a mosque in The Hague, which I visited years ago because I was taking part in a reciting competition for children. – You know what that is, a reciting competition? It’s a kind of competition in which people try to recite the Koran as beautifully as they can. Melodiously. But in the introduction to that translation the translators decided to scotch all kinds of misunderstandings. They tacked on a whole range of questions and they did it rather well. To the question as to why several different religions exist whereas there’s only one God, they write: because there was no telephone, radio or television in those days.’ Mus widens his eyes before slapping himself hard on the thighs with laughter.
The inspector said, ‘You think that’s nonsense?’
‘Of course I think that’s nonsense. People do all sorts of things to be different, especially at places where they have to live together. Christians shift the blame for the crucifixion of Christ onto the Jews and start praying on Sundays instead of Saturdays. A couple of centuries later Muslims declare Friday to be God’s day. Jews, Christians, Muslims, they all came out of the same sandpit! And that’s without even starting on all those subcultures young people are into these days, reacting against everything that’s bourgeois or mainstream.’
The inspector nodded in agreement. Like a cannibal who eats a fellow human to absorb some of his strength, he devoured with his eyes and ears the way my brother spoke. It clicked.
‘Are you a Christian?’ asked Mus.
‘Reformed Church,’ the man clarified. ‘But I’ve always found the Reformed faith very dark and depressing. In a sense I’m still fearful of it. It’s extraordinary to me that you can talk so facetiously about your religion.’
At that point mother put a chrome metal tray in front of us, with a decorative Moroccan teapot, three colourful tea glasses and a plate of biscuits. Then she disappeared back into the kitchen. While Mus filled the glasses and I passed round the plate of biscuits, the man admitted that he’d never before been spoken to so candidly by Moroccan people. Completely out of the blue he asked, ‘Are you in possession of a television set?’

Four years after our arrival in this country we finally got a television. My brother and I were happy and excited, but not so happy and excited as you might think. After all, everyone we knew had had a television for absolutely ages, there were even Moroccans who owned an expensive Philips colour television, even though they’d come to the Netherlands later than we had. Our television was second-hand, black-and-white and of a second-rank brand nobody had heard of. Genuine delight, glowing pride and self-esteem were reserved for several months later, when our father came home with a second-hand Sony VHS video recorder and a video cassette with the film al-Risala on it. That was an epic film about the origins of Islam and more specifically about Hamza, a cousin of the prophet Mohammed and furthermore a noble warrior. We were as happy as if we’d got a little sister. Mother and father watched along with us. We sat in front of the TV every night. Family, friends and neighbours we knew – including our Dutch neighbours, with whom we had little contact but whom we kept on side with Moroccan biscuits and dates, simply because they were neighbours – the whole world was welcome to come and watch with us, to enjoy wholeheartedly the highly principled Hamza and his noble, uncompromising battle for Islam.
Mus had just got up to show them to him, the black-and-white television and – unasked – the film, when father came into the room. ‘Who’s your guest?’ he asked, smelling of musk.
Mus explained who he was and what he’d come to do: this was an official who wanted to know what our television looked like. And why was he so interested in our television, father asked then. Mus said he didn’t rightly know, but it probably had to do with his work as an inspector.
At that father walked up to the man without the slightest hesitation and said, ‘We no television. Please, we Muslims.’ His arm and index finger left no room for misunderstanding as to which way the man was required to move: out of the door. ‘Go!’
‘As a Muslim you mustn’t tell lies either, sir,’ the inspector observed. The television was in the cupboard against the wall and it had been there from the moment we brought it into the house, along with the video recorder. You couldn’t see it through the sliding door of the television cabinet, but you might suspect it was there and the inspector certainly did.
Nevertheless there was no law or teaching that demanded a television had to be in the compartment of the cupboard provided and father carried on pointing at the front door: ‘Go!’
‘I first want to see what’s behind that sliding door, sir.’
Father never allowed demands to be made of him, not when we were around and not in his own house.
‘Go!’ he said again. ‘This my house, not your house. You bastard!’ And so he pushed the inspector outside step by step, into the rain.

‘I tell you honestly,’ father began, to underline the seriousness of what was coming. We were sitting around the coffee table where Mus and I had sat less than an hour earlier with the inspector, as if he was an uncle. The light above us was turned on, but there was no light. The living room, our living room, remained dark and bleak as if our house wasn’t our house. ‘I tell you honestly, if it was up to me we’d never have brought that thing into our home. It causes problems. I’ve always said that, but you lot refused to listen. And why did you refuse to listen? You wanted to watch Maradona. But what use is football to us when we’re dead? Do you perhaps think the Everlasting is going to ask us to play keepie-uppie? I’m not bringing you up to be ignorant, am I? And no, it’s not a matter of me being right, because I tell you honestly, I’d rather not be right. Or do you still think television is innocent? Television is temporary. Maradona is temporary. Our life in this world is temporary. No matter what happens we shall be woken from death to account for what we’ve done in life. When the angels of death ask what you two have done in life, what are you going to say?’
This was followed by his evil commandments:

1) ‘Nobody will be let in from now on, unless they’re well known to the family.’
2) ‘The doorbell will be put out of action. That appalling ringing has got to stop. People will just have to knock, like they used to.’
3) ‘Only I, your father, opens the door from now on. If I’m not here to open it, then Musa. If he’s not here either, then Salam. And if I, Musa and Salam aren’t here, then the door stays shut.’
4) ‘Your mother is therefore not allowed to open the door, because the honour of the house rests on her weak shoulders.’
5) ‘And the television doesn’t get switched on anymore. Apart from being bad in what it shows, it’s also bad in using electricity and electricity costs money.’

Fortunately mother had already started spreading the big prayer mat out on the floor. She calmly let father have his say and then told him he must go ahead of us, which he did. Mus and I went to stand behind him and mother took her place behind us. Praying together was sunnah, encouraged, just as it was sunnah to pray for a nice long time. Mus hated it when father recited those long texts, but I enjoyed it. Peace at last!

Sille wy in spultsje dwaan
fan Nyk de Vries

Laten we een spel doen
fan Nyk de Vries

Shall We Play a Game
fan Nyk de Vries

Oerset troch Nyk de Vries
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
Sille wy in spultsje dwaan

1.

It gebeurde wol faker, dat ik te lang mei wat trochgie.

‘Sille we in spultsje dwaan,’ hie ien sein, healweis dy sneintemiddei, yn dy lytse studintikoaze keamer oan de Fiskmerke. ‘Wa’t it langst stil wêze kin.’ It doel wie fansels om de bern kalm te krijen, dy’t mar omtjirgen en al twa glêzen omgoaid hienen. Earlik sein koe ik mar in pear minsken op it feest, eins allinnich myn kollega dy’t jierdei wie. Underweis hie ik my ôffrege: Wêrom hat er my eins útnoadige en de oaren net. Is er ferlyfd op my?

Ynienen wie iderien stil. Fansels die ik mei. Ik bûn myn hier yn in sturt en eage amusearre om my hinne, nei de famylje en freonen dy’t opinoar pakt sieten yn dy lytse keamer en keuken, en op it balkon. It wie in skoander momint, dy hommelse rêst om ús hinne, wylst bûten mei in protte leven in scooter foarby feegde. Ik wie goed yn ditsoarte dingen, dat wist ik. Ik koe trochgean, dêr’t oaren in spultsje al gau-achtich ferfelend fûnen.

Ien foar ien foelen se ôf, de bern fansels it earst, ôfsjoen fan in grappich jonkje dat de mûle stiif ticht hâlde. Tsjin my oer siet in famke fan ûngefear myn leeftyd dat der ek wille oan hie, sa like it, op in mysterieuze manier. Se hie donkere krollen dy’t se hieltyd út har gesicht treau. Hoewol’t ik op jonges foel, koe ik my ynienen in oar paad yntinke. Se glimke. Ik glimke werom en tocht, wy binne trochsetters: minsken dy’t in saak serieus nimme.

Doe’t it jonkje mei in lûd ‘tsjonge, ik jou it oer’ opjoech, wienen wy ​​noch mei ús twaen. It wie bjusterbaarlik om sa lang stil te wêzen, frjemd en sensasjoneel op itselde momint. Ik kearde yn myself en op itselde momint observearre ik alles om my hinne hiel presys. Minsken begûnen my te negearjen, as wie ik der net echt. Oaren hienen my op in pypfol, fernaam ik wol. ‘Wa is dy dame?’ hearde ik in frou yn ’e keuken sizzen.

It koe my neat skille wat se tochten. Ik sette troch, oant de smaaklike hapkes, oant de broadsjes mei knakwoarst, oant it momint dat it famke mei de donkere krollen fuortgie. It grappige jonkje sei: ‘Hâlde jimme dit altyd fol? Oant ien fan jimme it net mear kin?’

Wy knikten beide. Doe’t it famke de keamer útgong, wist ik har namme net iens. Ik koe it har net freegje fansels. Ik tocht, dat komt noch wol. Miskien in healoere letter gong ik ek op hûs oan en fielde opnij hoe spesjaal it wie om swijend yn ’e wrâld te stean. De oare deis rûn ik yn grutte konsintraasje troch de supermerk om yn stilte by de kasjêre in pak yoghurt te beteljen. Tiisdeis woe it myn kollega net oan dat ik noch hieltyd net prate. Fansels wie ik benijd oft dat ek foar myn tsjinspylster jilde. Myn kollega begriep my earst net, doe’t ik myn fraach op in briefke skreau. Uteinlik joech er my skodholjend har mailadres.

De oare moarns mailde ik har, oft se noch hieltyd folhâlde. Ik krige net daliks antwurd en ûnderwilens sette ik troch. Sa dreech wie dat no ek wer net. Minsken wenden der frij gau oan. Guon tochten dat it om in weddenskip gie. Nei trettjin dagen, doe’t ik hast opjaan woe en it net mear ferwachte, krige ik op in moarn in mailtsje. It wie in frij formeel berjocht, blykber fan in famyljelid. Hy skreau dat er my net koe, mar dat it him hiel bot spiet. Syn suster wie ferline wike ferstoarn by in motorûngelok.

2.

Yn ’e skimer gloeiden de ljochtsjes op as fan kabouterhûskes, in mysterieus gesicht fan it berchpaad ôf. It hie hast twa wiken duorre foar’t ik it doarpke, dat ik wyls al goed koe, fanút it noarden benei kaam wie. Al mear as trije simmers wie ik oan it rinnen, gjin frjemde kar foar ien yn myn steat. Ik hoechde ûnderweis gjin wurd te sizzen. As ik ien tsjinkaam, joech ik in lyts knikje. Soms rûn ik kilometers lang yn stilte mei ien op. As ien wol wat sei, yn it Frâns of Ingels, dan die ik krekt as ferstie ik him of har net.

Ik fielde my in moderne mûnts – ien dy’t devoat swijt en de wrâld sekuer observearret sûnder self mei te dwaan, hoewol’t ik alhiel net selibatêr wie. Ik fernaam dat in protte jonges wol hâlde fan in swijende freondin. Myn freontsje fan dy simmer prate foaral self in protte, oer auto’s dy’t self rieden en oer revolúsjonêre ynnovaasjes. Doe’t ik him dumpte, ûnder oaren om’t de regels him alhiel neat seinen, wie er oerstjoer en gûlde dramatys. It koe my net folle skille. Ik hie in grutte eigenwearde yn dy tiid. Ik fielde my ferheven, grut en himels, as stie ik fier boppe de wrâld.

Yn dy snoarje wie ik wyls hast al myn âlde freonen kwytrekke. Myn suster seach my amper mear oan as ik by har op besite wie. Myn âlden wienen beide al jierren lyn ferstoarn, dy koenen der teminsten net mear lulk oer wurde.

Soms fielde it as wie ik self ek ferstoarn. Unoandien seach ik nei de wrâld, hoewol’t ik tagelyk de aktualiteit goed yn ’e gaten hâlde. Ik stavere de websiden dêr’t de ferskate mieningen oerinoar hinne tûmelen, yn dy heisterige jierren doe’t it firus him foar it earst oppenearre en de digitale honger hieltyd grutter waard. Soms wist ik self ek net mear wêr’t ik stie en wat ik fûn. Ekstreme partijen holden gjin maat. Nuansearre groepen smieten gjin seadden oan ’e dyk.

As ik de mûle wer iepen dwaan soe, frege ik my soms ôf, wat soe ik dan sizze wolle? Under myn lange kuiers besocht ik wurden te finen dy’t it ferskil meitsje koenen. Watfoar wize wurden soenen in bydrage jaan kinne? Rinnend lâns djippe ravinen waarden myn gedachten hieltyd filosofiser. Hoe slim soe it wêze as ús hiele wrâld yninoar donderje soe? Dan is it einlik dien mei it domme gebalt en geraas. Uteinlik sille we as minskheid mar in tin laachje yn ’e sediminten achterlitte. Dy gedachte wie frij maklik te akseptearjen yn dat rûge lânskip. Krekt lykast akseptearje moast dat der ek oan dyn eigen libben in kear in ein komt.

En op dat stuit tocht ik wer oan it famke mei de donkere krollen. Ik rûn yn ’e skimer de delte yn, nei it lytse gasthûs dat ik noch koe fan it jier dêrfoar, en foar it earst tocht ik werklik nei oer wat der de ôfrûne jierren mei my gebeurd wie. Myn died wie yntuïtyf west. Doe’t ik sa’n fjirtjin dagen nei it feest dy mail krige, hie ik net bewust in beslút naam. Miskien wie ik der te bot oan hechte rekke, oan it swijen. Nei it boadskip fan har broer biet ik my der noch mear yn fêst. Sa dreech wie it ek net. Elkenien siet yn dy tiid yn syn eigen hokje, hast alle kommunikaasje koest op ôfstân dwaan, typend op dyn skermke.

Dat ik oan it kuierjen slein wie, hie ek net nuver west, tocht ik dy jûns – in terapy foar ien dy’t harself siket. Dy nachts sliepte ik ûnrêstich en de oare moarns wie ik ûntsettend wurch. Toch sette ik troch, noch in wike tôge ik de bergen troch, oant ik by Valence by in soarte fan natuerfreonenhûs kaam. Dêr trof ik in jonge. Hy fladdere om my hinne – opnij ien betovere troch myn swijen, sa tocht ik. Dy jûns frijden we, yn in lyts húske. Ik moat tajaan dat ik der alhiel yn opgong. Ik die de eagen ticht en dreau fuort, oant it stil waard en ik ynienen oerein skrok en seach dat al myn guod fuort wie. Gau skeat ik yn ’e broek en rûn de skimer yn, sûnder te witten wêrhinne. By in beam stroffele ik en fuort skeat in ûnbidige pine troch my hinne. Ik foel en foar it earst yn al dy jierren raasde ik, in hurde flok – gjin moaie taal. It wiene de earste wurden dy’t ik nei al dy tiid wer sei.

3.

De balstiennen fan de Fiskmerke glinsteren noch fan de mottige rein. Myn hiele jonge libben ha ik fan dat plak holden, al sûnt ik foar it earst yn ’e stêd kaam. Jierren nei myn betterjen, wie ik der wer. Wy kamen der foar in feestje, net iens sa fier fan de bewuste studintikoaze keamer. It pân wie alhiel feroare, sa’t der safolle dingen yn ’e wrâld feroare wienen. En tagelyk wie der in protte itselde bleaun. De Fiskmerke wie noch hieltyd de Fiskmerke. Myn suster wie noch hieltyd myn suster, bliid dat ik einlik wer prate.

Earder as ferwachte wie myn libben wer frij normaal woarn. In skoft hie ik myn swijende jierren as beslissend sjoen, as in tiidrek dat myn libben definityf bepaald hie. Dat gefoel ferdwûn wer. Der kamen nije beslissende mominten, bygelyks doe’t ús dochter berne waard, doe’t se lang siik wie en we net wisten oft it goed komme soe. Gelokkich kaam it goed. Myn man wie in leave man dy’t los stie fan dy hiele perioade dêrfoar, hoewol’t ik by ús treffen fuort tocht dat syn krullen in teken wienen.

Yn dy jierren waard ik minder ôfstânlik. Doe’t ús dochter nei skoalle gong, naam ik in sit yn ’e âlderried, mei myn hinkepoat. Doe’t de digitale konsumpsje it enerzjyprobleem gigantys makke, gong ik by in politike partij. Ik besocht myself nuttich te meitsjen, hoewol’t myn hope foar de minskheid beskieden wie. Sykje it ticht by hûs, tocht ik. Besykje wat foar dyn buorlju te betsjutten, dat is al dreech genôch. As iderien in bytsje bydraacht, sette we lytse stappen. Folle idealer sil it net wurde.

In skoft lang wie ik der tefreden mei, al miste ik soms ynienen it radikale. As ik tocht oan hoe sereen en yntins dy jierren west hienen, ferlange ik ynienen wer nei de stilte, de konsintraasje. Of moat ik sizze waansin? Dan frege ik my ôf wat ik eins fan dy perioade leard hie. As ik besocht it yn wurden te fangen, slagge it my amper.

Doe’t myn man en dochter in eintsje foar my út rûnen, kaam it ûnrêstige gefoel wer oer my. Ik sykhelle jachtich, hoewol’t it gau wer delbêde. Op it feest waarden myn man en dochter wei yn ’e drokte. Doe’t my heal in glês bier oer de broek foel, wie ik sa wiis om nei it balkon te gean. Mei in glês wyn oan ’e mûle seach ik út oer de dakken, nei de balkons oan ’e oare kant en tocht filosofys: úteinlik is it akseptearjen en net-akseptearjen tagelyk. It klonk goed genôch, tocht ik tefreden, oant ik achter my in lûd hearde. Ien gûlde, sa like it. Ik koe de keamer fan it balkon ôf net sjen. Even letter waard der al wer lake.

Hoelang’t ik dêr stie, wit ik net mear. Op in stuit die ik de balkondoar iepen, stapte werom nei de keuken, skepte huzaresalade op in toastje, en mei de leppel yn ’e hân krige ik in idee. Mei in ûnbestimde glim op it gesicht rûn ik werom nei de folle keamer – ik lêsde myn eigen ûnbestimheid ôf op it gesicht fan myn man. Freegjend seach er my oan, fan ’e bank ôf, mei in blik dy’t ik net earder by him sjoen hie.

Yntuïtyf lei ik de wiisfinger op myn lippen en ta myn fernuvering draaide iderien him stadich nei my ta. In momint like it as wie de hiele wrâld stil, ôfsjoen fan it monotoane lûd fan ’e apparaten dy’t harself wyls programmearren en sa sacht gûnzen dat suver gjinien harren taal mear ferstie.

En foar’t ik it wist, flústere ik: ‘Sille wy in spultsje dwaan?’

Laten we een spel doen

1.

Het gebeurde wel vaker, dat ik te lang met iets doorging.

‘Laten we een spel doen,’ had iemand gezegd, halverwege die zondagmiddag, op die kleine studentikoze kamer aan de Vismarkt. ‘Wie er het langst stil kan zijn.’ Het was uiteraard bedoeld om de kinderen rustig te krijgen die maar rondrenden en al twee glazen hadden omgegooid. Eerlijk gezegd kende ik maar een paar mensen op het feestje, eigenlijk alleen m’n collega die jarig was. Onderweg had ik me afgevraagd: Waarom heeft ie me eigenlijk uitgenodigd en de rest niet. Is ie soms verliefd op me?

Plotseling was iedereen stil. Natuurlijk deed ik mee. Ik bond mijn haren in een staart en keek geamuseerd de kring van familie en vrienden rond, samengepropt in die kleine kamer en keuken, en op dat balkon. Het was een mooi moment, die plotselinge rust om ons heen, terwijl buiten keihard een scooter voorbij racete. Ik was goed in dit soort dingen, dat wist ik. Ik kon doorgaan, waar anderen een spel vaak al snel vervelend vonden.

Een voor een vielen ze af, eerst de kinderen natuurlijk, behalve een grappig jongetje dat z’n kaken stijf op elkaar hield. Tegenover me zat een meisje van ongeveer mijn leeftijd dat er ook plezier in leek te hebben, op een geheimzinnige manier. Ze had donkere krullen die ze steeds uit haar gezicht haalde. Hoewel ik op jongens viel, kon ik me ineens een ander pad voorstellen. Ze glimlachte. Ik glimlachte terug en dacht, volhouders zijn we: mensen die een zaak serieus nemen.

Toen het jongetje met een luid ‘poeh, ik stop ermee’ opgaf, waren we nog met z’n tweeën. Het was wonderlijk om zo lang te zwijgen, vreemd en sensationeel tegelijk. Ik keerde in mezelf en op hetzelfde moment nam ik alles heel precies in me op. Mensen begonnen me te negeren, alsof ik er niet echt was. Anderen ergerden zich aan me, dat merkte ik. ‘Wie is die dame?’ hoorde ik een vrouw zeggen in de keuken.

Het kon me niet schelen wat ze dachten. Ik hield vol, tot aan de hartige hapjes, tot aan de broodjes knakworst, tot aan het moment dat het meisje met de krullen wegging. Het grappige jongetje zei: ‘Blijven jullie hier altijd mee doorgaan? Tot een van jullie het niet meer volhoudt?’

We knikten beide. Toen het meisje de kamer verliet, wist ik niet eens haar naam. Ik kon het haar niet vragen natuurlijk. Ik dacht, dat komt nog wel. Misschien een half uur later vertrok ik ook en voelde opnieuw hoe speciaal het was om de wereld zwijgend in me op te nemen. De dag erna liep ik in opperste concentratie door de supermarkt om bij de kassière in stilte een pak yoghurt af te rekenen. Dinsdag kon m’n collega niet geloven dat ik nog steeds niet sprak. Natuurlijk was ik benieuwd of dat ook gold voor mijn tegenspeelster. Mijn collega begreep me eerst niet, toen ik m’n vraag op een briefje schreef. Uiteindelijk gaf hij me hoofdschuddend haar mailadres.

De volgende ochtend mailde ik haar, of ze het nog steeds volhield. Ik kreeg niet meteen antwoord en in de tussentijd hield ik stand. Het was ook niet zo moeilijk. Mensen begonnen er vrij snel aan te wennen. Sommigen dachten dat het om een weddenschap ging. Na dertien dagen, toen ik eigenlijk al op wilde geven en het niet meer verwachtte, kreeg ik op een ochtend een mail. Het was een vrij formeel bericht, kennelijk van een familielid. Hij schreef dat hij me niet kende, maar dat het hem enorm speet. Zijn zus was vorige week omgekomen bij een motorongeluk.

2.

In de schemer gloeiden de lichtjes op als van kabouterhuisjes, een mysterieuze aanblik vanaf het bergpad. Bijna twee weken had het geduurd voordat ik vanuit het noorden het dorpje naderde dat ik inmiddels al goed kende. Al meer dan drie zomers wandelde ik, niet zo onlogisch voor iemand in mijn toestand. Je hoefde geen woord te zeggen. Als ik iemand tegenkwam, gaf ik een knikje. Soms liep ik kilometers lang zwijgend met iemand op. Als iemand me wel aansprak, in het Frans of Engels, deed ik of ik hem of haar niet verstond.

Ik voelde me een moderne monnik, iemand die devoot zwijgt en de wereld secuur in zich opneemt, zonder zelf mee te doen, hoewel ik zeker niet celibatair was. Ik merkte dat veel jongens wel houden van een zwijgende vriendin. Mijn vriendje van die zomer sprak vooral zelf heel veel, over zelfrijdende auto’s en over revolutionaire innovaties. Toen ik hem dumpte, onder andere omdat hij de regels volledig aan z’n laars lapte, was ie aangedaan en huilde dramatisch. Ik was er niet zo van onder de indruk. Ik had een groot gevoel van eigenwaarde in die tijd. Ik voelde me verheven, groots en paradijselijk, alsof ik ver boven de wereld stond.

In die tijd was ik inmiddels bijna al mijn oude vrienden kwijtgeraakt. Mijn zus keek me amper nog aan als ik bij haar op bezoek was. Mijn beide ouders waren al jaren geleden overleden, die konden er tenminste niet meer kwaad over worden.
Soms voelde het alsof ik zelf ook overleden was. Onbewogen sloeg ik de wereld gade, hoewel ik tegelijk de actualiteit goed bleef volgen. Ik spelde de sites waarop de verschillende meningen over elkaar heen tuimelden, in die roerige jaren dat het virus zich voor het eerst voordeed en de digitale honger almaar groter werd. Soms wist ik zelf ook niet meer waar ik stond en wat ik vond. Extreme partijen hielden geen maat. Genuanceerde groepen zetten geen zoden aan de dijk.

Als ik mijn mond weer open zou doen, zo vroeg ik me soms af, wat zou ik dan willen zeggen? Tijdens de lange tochten probeerde ik woorden te vinden die het verschil zouden kunnen maken. Welke wijze woorden zouden iets kunnen bijdragen? Lopend langs diepe ravijnen werden mijn gedachten steeds filosofischer. Hoe erg zou het zijn als onze hele wereld in elkaar zou storten? Dan is het eindelijk gedaan met het geraaskal. Uiteindelijk zullen we als mensheid slechts een dun laagje achterlaten in de sedimenten. Die gedachte was vrij makkelijk te accepteren in dat ruige landschap. Zoals je moet accepteren dat er ook aan je eigen leven eens een einde komt.

En op dat moment dacht ik opnieuw aan het meisje met de donkere krullen. Ik liep in de schemer het dal in, naar het kleine pension dat ik nog kende van het jaar daarvoor, en voor het eerst dacht ik werkelijk na over wat er de afgelopen jaren met me was gebeurd. Mijn daad was intuïtief geweest. Toen ik zo’n twee weken na het feestje die mail kreeg, had ik niet bewust een keuze gemaakt. Misschien was ik er te veel aan gehecht geraakt, aan het zwijgen. Na het bericht van haar broer beet ik me er nog meer in vast. Het was ook niet zo moeilijk. Iedereen zat in z’n eigen hokje in die tijd, bijna alle communicatie kon je op afstand doen, typend op je schermpje.

Mijn wandelen had ook voor de hand gelegen, zo bedacht ik me die avond – een therapie voor iemand die zichzelf zoekt. Die nacht sliep ik onrustig en de volgende dag voelde ik een zware vermoeidheid. Toch liep ik door, nog een week doorkruiste ik de bergen, tot ik in de buurt van Valence uitkwam bij een soort natuurvriendenhuis. Daar ontmoette ik een jongen. Hij fladderde om me heen – opnieuw iemand betoverd door mijn zwijgen, tenminste dat dacht ik. Die avond vreeën we, in een kleine hut. Ik moet toegeven dat ik er volkomen in opging. Ik sloot mijn ogen en dreef weg, tot het stil werd en ik plotseling overeind schrok en zag dat al mijn spullen weg waren. Snel trok ik mijn broek aan en rende het schemerdonker in, geen idee waarnaartoe. Bij een boom struikelde ik en meteen schoot een onmetelijke pijn door me heen. Ik viel en voor het eerst in al die jaren schreeuwde ik, een keiharde vloek – geen mooie taal. Het waren de eerste woorden die ik na al die tijd weer sprak.

3.

De ronde keien van de Vismarkt glansden nog van de mottige regen. Mijn hele jonge leven heb ik van die plek gehouden, al sinds ik voor het eerst in de stad kwam. Jaren na mijn herstel was ik er opnieuw. We kwamen voor er een feestje, niet eens zo ver van de bewuste studentikoze kamer. Het pand was helemaal veranderd, zoals er zoveel dingen in de wereld veranderd waren. En tegelijk was er heel veel hetzelfde gebleven. De Vismarkt was nog steeds de Vismarkt. Mijn zus was nog steeds mijn zus, blij dat ik eindelijk weer sprak.

Sneller dan verwacht was mijn leven weer redelijk normaal geworden. Een tijd had ik mijn zwijgende jaren als beslissend gezien, als een periode die mijn leven definitief had bepaald. Dat gevoel verdween weer. Er kwamen nieuwe beslissende momenten, bijvoorbeeld toen onze dochter werd geboren, toen ze lang ziek was en we niet wisten of het goed zou komen. Gelukkig kwam het goed. Mijn man was een lieve man die losstond van die hele periode ervoor, hoewel ik bij onze ontmoeting meteen dacht dat zijn krullen een teken waren.

In die jaren werd ik minder afstandelijk. Toen onze dochter naar school ging nam ik plaats in de ouderraad, met mijn hinkende been. Toen de digitale consumptie het energieprobleem enorm maakte, sloot ik me aan bij een politieke partij. Ik probeerde me nuttig te maken, hoewel mijn hoop voor de mensheid bescheiden was. Zoek het dicht bij huis, dacht ik. Probeer iets voor je buren te betekenen, dat is al moeilijk genoeg. Als iedereen iets bijdraagt, zetten we kleine stappen. Veel idealer gaat het niet worden.

Lang was ik er tevreden mee, al miste ik soms ineens het radicale. Als ik dacht aan hoe sereen en intens die jaren waren geweest, verlangde ik plotseling opnieuw naar de stilte, de concentratie. Of moet ik zeggen gekte? Dan vroeg ik me af wat ik eigenlijk van die periode had geleerd. Als ik het probeerde te formuleren, lukte het me amper.

Toen mijn man en dochter een eindje voor me uit liepen, overviel het onrustige gevoel me opnieuw. Ik ademde gejaagd, hoewel ik snel weer kalmeerde. Op het feestje gingen m’n man en dochter op in de drukte. Toen er half een glas bier over m’n broek viel, stapte ik wijselijk naar het balkon. Met een glas wijn aan mijn lippen keek ik uit over de daken, naar de balkons aan de overkant en dacht filosofisch: uiteindelijk is het acceptatie en niet-acceptatie tegelijkertijd. Het klonk goed genoeg, dacht ik tevreden, tot ik achter me lawaai hoorde. Iemand huilde, zo leek het. Vanaf het balkon kon ik de kamer niet zien. Even later klonk er alweer gelach.

Hoe lang ik daar stond, weet ik niet meer. Op een gegeven moment opende ik de balkondeur, stapte terug naar de keuken, schepte huzarensalade op een toastje, en met de lepel in m’n hand kreeg ik een idee. Met een onbestemde glimlach liep ik terug naar de volle kamer – ik las mijn eigen onbestemdheid af op het gezicht van mijn man. Vragend keek hij me aan, vanaf de bank, met een blik die ik niet eerder bij hem had gezien.

Intuïtief legde ik mijn wijsvinger op m’n lippen en tot mijn verbazing draaide iedereen zich langzaam naar me toe. Een moment leek het alsof de hele wereld stil was, afgezien van het monotone geluid van de apparaten die zichzelf inmiddels programmeerden en zo zacht snorden dat vrijwel niemand hun taal meer verstond.

En voor ik het wist, fluisterde ik: ‘Laten we een spel doen.’

Shall We Play a Game

1.

I’ve never been good at knowing when to stop.

‘Shall we play a game?’ someone said, halfway through that Sunday afternoon in the small studenty flat on the Vismarkt. ‘Who can stay quiet the longest.’ It was clearly a ploy to calm down the kids, who had already sent two glasses flying. To be honest I only knew a couple of people at the party, only my workmate really, the birthday boy. On the way there I’d wondered, why has he invited me and not the others? Has he got a crush on me?

Suddenly everyone was quiet. Automatically I joined in. I pulled my hair back in a ponytail and looked around with a smile on my face, taking in the family and friends jammed into the small room and kitchen and spilling out onto the balcony. It was a beautiful moment: sudden peace around us while a scooter roared past outside. I was good at games like this and I knew it. I could keep going long after the others had started getting annoyed.

One after the other they dropped out. The kids first, of course, except for a funny little boy who kept his mouth clamped shut. Sitting across from me was another young woman who was enjoying it too, or seemed to be, in an enigmatic way. She had dark curls she kept pushing away from her face. Although I fancied guys, I could suddenly imagine another path. She smiled. I smiled back and thought, we’re stayers, people who take things seriously.

After the boy had given up with a loud ‘Pfff, I’ve had it,’ it was just the two of us. Staying silent for so long was weird – strange and spectacular at once. I withdrew into myself and at the same time observed everything around me very precisely. People started ignoring me, as if I wasn’t really there. ‘Who is that?’ I heard a woman in the kitchen ask.

I didn’t care what they thought. I stuck it out: up to the savoury snacks, up to the bread rolls with frankfurters, up to the woman with the dark curls getting up to leave. The funny little boy said, ‘Are you two going to keep going until one of you can’t stand it anymore?’’

We both nodded. When the woman left the room I didn’t even know her name. Obviously I couldn’t ask her. All in good time, I thought. Maybe half an hour later I went home too and felt once again how special it was to quietly soak up the world around me. The next day I walked through the supermarket in utmost concentration before silently paying for a tub of yoghurt at the checkout. On Tuesday my workmate couldn’t believe I hadn’t started talking yet. Of course I was curious if that also applied to my adversary. My workmate didn’t understand when I wrote the question on a piece of paper. In the end he shook his head and gave me her email address.

The next morning I emailed her to ask if she was still going. I didn’t get an answer right away and carried on in the meantime. It wasn’t that difficult. People got used to it soon enough. Some of them thought it was for a bet. After thirteen days, when I had stopped expecting a reply and was about to give up, an email arrived. It was a fairly formal message from a family member. He wrote that he didn’t know me but was very sorry to have to inform me that his sister had died the previous week in a motorbike accident.

2.

Seen from the mountain path, the lights lit up in the dusk as if they were flicking on inside little leprechaun houses, a mysterious sight. Although I’d got to know the village well it had taken me almost a fortnight to  approach it from the north. I’d spent the last three summers hiking, a logical choice for someone like me. Out walking I didn’t need to say a word. If I encountered someone else, I nodded. Sometimes I’d walk kilometres alongside someone in silence. If they said something, in French or English, I’d act like I hadn’t understood.

I felt like a member of a modern-day contemplative order – someone who keeps a devout silence while meticulously observing the world they do not participate in – but drew the line at celibacy. I noticed that a lot of guys love having a girlfriend who doesn’t say anything. My boyfriend that summer preferred the sound of his own voice, talking about self-driving cars and revolutionary innovations. When I dumped him, partly for flagrantly ignoring the rules, he got upset and bawled like a baby. I wasn’t particularly impressed. I was very sure of myself back then. I felt superior, haughty, floating over the world like a heavenly creature.

I’d lost almost all of my old friends by that stage. My sister hardly gave me a second glance when I went to visit her. My parents had both died long before. They, at least, couldn’t get angry about it.

Sometimes I felt like I’d died too. I observed the world impassively, yet kept up with current affairs. I combed through the websites where the opinions swirled in those turbulent years after the virus first emerged and my digital hunger kept growing. Sometimes I lost track of what I thought and felt. Extremists kept pushing the envelope. Balanced opinions didn’t get anyone anywhere.

If I opened my mouth again, I sometimes wondered, what would I have to say? During my long walks I tried to find the words that would make a difference. Wise words that would contribute something, but what were they? Walking past deep ravines, my thoughts became more and more philosophical.  How bad would it be if our entire world collapsed? The raving would finally stop. In the end we humans will only leave a thin layer in the sediment. Surrounded by such a rugged landscape the idea was fairly easy to accept. Just as you have to accept that your own life will one day come to an end.

And in that moment my thoughts went back to the young woman with the dark curls. I was walking into the valley at dusk, heading for the small guesthouse I knew from the year before, and for the first time I really thought about what I’d been through the last few years. I had acted intuitively. When I got that email a fortnight after the party, I hadn’t made a conscious choice. Maybe I’d got too attached to it, to my silence. After the message from her brother I clung to it even more. It wasn’t as if I found it difficult. Almost everyone was in their own little world anyway, you could do almost all your communicating remotely, typing on your screen.

Hiking was an obvious choice as well, I thought later – therapy for someone searching for themselves. I didn’t sleep well that night and the next day I was exhausted. Still, I persevered, crossing the mountains for another week until I came to a kind of Friends of Nature House. I met a guy there. He was fluttering around me, yet another person enchanted by my silence – at least, so I thought. That evening we had sex together in a small hut. I have to admit to being completely swept away. I closed my eyes and drifted off, until it went quiet and I opened my eyes again and saw that all my stuff was gone. Quickly I pulled on my pants and ran out into the dusk, without a clue where I was going. Near a tree I stumbled and right away an immense pain shot through me. I fell and for the first time in all those years I yelled, swearing at the top of my voice – as far from the beauty of language as you can get. Those were the first words I’d spoken in all that time.

3.

The Vismarkt cobblestones are still gleaming from the drizzle. I’ve loved this place all my young life, ever since I first visited the city. Years after my recovery I was there again. We’d come for a party, not far from that particular studenty flat. The building was completely changed, like so many things in the world. And at the same time, a lot had stayed the same. The Vismarkt was still the Vismarkt. My sister was still my sister, glad that I was finally talking again.

My life became reasonably normal again sooner than I’d expected. For a while I saw my silent years as decisive, a period that had permanently shaped my life. That feeling passed. New defining moments and phases came, like the birth of our daughter or when she was sick for a long time and we didn’t know if she was going to get better. Fortunately she got better. My husband was a kind man and had nothing to do with before, though when I met him I immediately thought that his curls were a sign.

In those years I became less aloof. When our daughter went to school I accepted a seat on the parents’ council, gammy leg and all. When digital consumption made the energy problem explode, I joined a political party. I tried to make myself useful, despite not having high hopes for humanity. Stay close to home, I thought. Try to make a difference for the neighbours, that’s tough enough. If everyone pitches in, we can take baby steps. It’s never going to be ideal.

For a long time I was satisfied, although I sometimes missed the extremes. Remembering the serenity and intensity of those years, I could feel a sudden longing for silence, concentration. Or should I say madness? Then I wondered what I had actually learnt from that period. If I tried to formulate it, it was almost completely beyond me.

With my husband and daughter walking ahead of me, the restless feeling hit me again. My breathing raced, though I quickly calmed it. At the party my husband and daughter dissolved into the bustle. When someone spilled half a glass of beer over my trousers, I wisely stepped out onto the balcony. Holding a glass of wine to my lips, I looked out over the rooftops and at the balconies on the other side of the square and thought philosophically, in the end it’s acceptance and non-acceptance in one. That sounded good enough, I was thinking contentedly, when a racket went up behind me. It sounded like someone crying. I couldn’t see into  the room from the balcony. A little later I heard laughter again.

I don’t know how long I stood there. Eventually I opened the balcony door, stepped back into the kitchen, scooped some Russian salad onto a cracker and, with the spoon in my hand, got an idea. With a vague smile on my face, I went back into the crowded living room – I saw my own vagueness in the expression on my husband’s face. He stared at me intently from the sofa, with a questioning look I’d never seen on his face before.

Intuitively I put a finger to my lips and to my surprise everyone slowly turned towards me. For a moment it was like the whole world had gone quiet, apart from the monotone buzz of the machines that now program themselves and hum so softly that almost nobody understands their language anymore.

And before I knew it, I had whispered, ‘Shall we play a game?’

Rhaladyk
fan Jetske Bilker

Rhaladijk
fan Jetske Bilker

Rhala Dike
fan Jetske Bilker

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Tet Rozendal
Rhaladyk

Foar wa’t it net wit: it paradys leit oan de Rhaladyk, ongefear yn it midden, yn de suderberm. Fan ’e kant fan Bartlehiem ôf stiet in ingel mei in swurd en ast út Aldtsjerk komst, stiet der in cherubs.
Rhaladyk.
Paradys.
In pracht fan in anapest.

As se op it ôfsprutsen tiidstip de stêd út, de dyk nei Lekkum op gie, duorre it noait lang of der kaam har in auto achterop, in âlde auto, in Ford Granada, dy’t remme om neist har te stopjen. Dan bûge se har om troch it rút te sjen, glimke de bestjoerder ta en iepene de autodoar.
‘Dêr wiest al.’
Sa gau’t se siet wie de rook yn har noas, syn rook. Dan wie de yngong fan it paradys al yn ’t sicht.
Hy naam de grutte bocht om Lekkum hinne, se kamen by de iensume toer fan Miedum lâns dêr’t er in kear oer sein hie dat it de skeefste toer fan it lân wie en dan namen se de skerpe bocht nei links nei Wyns om yn in lege fersnelling troch it doarpke te sukkeljen. By it kafee oan ’e Ie siet er faak, wist se. Mei freonen, mei kollega’s, mei syn broer en suster en ien kear hie er der iten mei syn frou.
En fierder gie it, op nei Bartlehiem, dat letter in ferneamd plak yn it hiele lân wurde soe, mar doe noch in neatsizzend doarpke wie mei gjin oare betsjutting as dat it oan de wei nei it paradys lei. De ôfslach nei rjochts wie de lêste en sa kamen se op de Rhaladyk.
Mei de foarrút nei Ljouwert sette er de auto del op in útsparre parkearplakje, wierskynlik oait betegele troch in boer om syn trekker del te setten sûnder dat dy fuort weisakke yn de klaai fan de berm.
Hy krige in wyt papieren pûdsje fan ’e achterbank, mei twa broadsjes fan de bakker.
‘Moatst goed ite. Wurdst al mar meagerder.’
‘Sûnt dy hoech ik gjin iten mear,’ lake se.
‘Hoe is it mei dy?’
‘Goed no’t ik by dy bin. En do? Hoe is it mei dy?’
‘No’t ik by dy bin, goed.’
Soms frijden se, mar meastal fertelden se inoar oer wat der foarfallen wie en der wie neat wat se fan de oar net wisten. De iene kear pleagen se inoar en dan wienen se wer fol omtinken foar hoe’t de oar it libben belibbe. En se praten oer de brieven dy’t se inoar skreaunen.
As se him oanseach foel alles wat him bûten de auto ôfspile fuort, want de binnenkant fan de âlde Ford Granada mei him deryn wie de wrâld. De kollega’s dy’t eamelen ûnder de kofje oer de learlingen en wurkdruk, de bern yn har klasse, de drege gearkomsten mei minsken fan tsjerke dy’t noait wer nei hûs woenen wylst sy op springen stie om him noch te skriuwen, mar ek de gedachten oan syn frou, syn trije bern, twa dochters en in soan en de fjirtjin jierren tusken harren yn wienen der net as sy inoar oanseagen. Syn rook, sa eigen en net te tsjutten mei wurden as swiet of sensueel of wat dan ek mar en dy’t se dernei noait mear fernimme soe, yn de hiele wrâld net en syn lûd, heas, sêft mar krêftich, dat er brûkt hie om te sizzen dat er har altyd om him hinne ha woe, wienen foar har alles en dêrom genôch foar de rest fan wat noch komme mocht.
Neat wat er fertelde die har fersteld stean of brocht har yn ’e war, alles wat se seinen floeide yn inoar oer. Maklik, dat wie it wurd, it gie sa maklik tusken him en har, der wie gjin misbegryp oer de betsjutting fan wurden en der wie gjin gebaar dat net goed útlein waard.
Se besaude har deroer dat se nei it nivo fan klysjees ôfsakje moast as se besocht har leafde te omskriuwen en wie mar ophâlden dy pear fertrouwelingen dy’t op de hichte wienen, te oertsjûgjen fan it puere fan harren moetingen yn de Ford oan de Rhaladyk. It levere oars net op as in lilke freondin dy’t mei de eagen begûn te rôljen en in freon, dy’t se romhertich ferwachte hie omdat er oan de sosjale akademy studearre mar dy’t har mijde fanwege har sosjaal, emosjoneel en maatskiplik ôf te karren gedrach. Fjouwer iuwen lyn hie it gedrach fan abbekaat Hindrik Rhala de Senaat fan de Frjentsjerter universiteit net noaske om’t er kolleezjes bûten syn fakgebiet joech, mar no wie der in paradyslike dyk nei him neamd.
De klok op it dashboard fan de Granada die de strakke skiedslinen dy’t it paradys fan de bûtenwrâld ôfskermen ferwyljen.
‘Leave, ik moat nei hûs.’
Se koe net oars as akseptearje dat der noch in wrâld wie dy’t foar, achter en oan de beide úteinen fan de Rhaladyk opriisde.
Hy krige har holle tusken de hannen.
‘Hoe moat ik fierder sûnder dyn eagen?’ fregen se inoar.
Dochs brocht er har altyd wer werom nei de Lekkumerwei, sadat se it paradys alle kearen wer achter har lieten. En dêr wie de wrâld sels mei syn betingsten en easken en ferbodden en de wykeinen dat er by syn húshâlding wie en sy har fermeitsje moast. Oan de kant fan Bartlehiem kaam in ingel mei in swurd te stean doe’t er, yn in Ford Focus mar midden yn Ljouwert, op har fraach antwurde dat er gjin bern mear woe.

Jierren letter draafde se op in hiel oare dyk werom oer it fytspaad nei it doarp H. dêr’t se wenne mei man en bern en waard gewaard dat der, stadich, op de dyk neist har, in auto mei har opried. It wie in swarte Fiësta. Troch it iepen rút hearde se him wifeljend har namme roppen. Oer har hurdrinswitgeur siet se net yn doe’t se him even letter frege oft se by him wenje koe as alles yn ’e wrâld har tefolle waard. Oer him wol. Op de achterbank lei bôle te ferskimmeljen.
Hy knikte.
Der wienen oare manlju west en der wienen oare froulju west. Beide wienen se skeind mar ek wizer en as se inoar oanseagen, wisten se dat se, ek al hie it libben mei syn betingsten en easken harren oare wegen gean litten, noch altyd dy iene ôfslach by Aldtsjerk, de kant wêrfan’t se noch noait de Rhaladyk opriden wienen en dêr’t noch net in cherubs stie, nimme koenen. Want salang as se libben lei dêr it paradys.

Rhaladijk

Voor wie het niet weet: het paradijs ligt aan de Rhaladijk, ongeveer in het midden, in de zuiderberm. Vanaf de kant van Bartlehiem staat er een engel met een zwaard en als je uit Oudkerk komt, een cherubs.
Rhaladijk.
Paradijs.
Een pracht van een anapest.

Als ze op het afgesproken tijdstip de stad uit, de weg naar Lekkum opliep, duurde het nooit lang of er reed haar een auto achterop, een oude auto, een Ford Granada, die remde om naast haar te stoppen. Dan boog ze zich om door het raam te kijken, glimlachte naar de bestuurder en opende het portier.
‘Daar was je al.’
Zodra ze in de auto zat was daar de geur in haar neus, zijn geur. Dan was de ingang van het paradijs al in beeld. Hij nam de grote bocht om Lekkum, ze kwamen langs de eenzame toren van Miedum, waarvan hij een keer gezegd had dat het de scheefste toren van het land was en dan namen ze de scherpe bocht naar links, naar Wijns, om stapvoets door het dorpje te rijden. In het café aan de Ee zat hij regelmatig, wist ze. Met vrienden, met zijn broer en zus en één keer had hij er gegeten met zijn vrouw.
En verder ging het, door naar Bartlehiem, dat later een beroemde plaats in het hele land zou worden, maar toen nog een nietszeggend dorpje was met geen andere betekenis dan dat het op de route naar het paradijs lag. De afslag naar rechts was de laatste en zo arriveerden ze op de Rhaladijk.
Met de voorruit naar Leeuwarden gewend zette hij de auto neer op een uitgespaard parkeerplekje, waarschijnlijk ooit door een boer betegeld om zijn trekker neer te zetten zonder dat die direct in de klei van de berm zou zakken.
Hij pakte een wit papieren zakje van de achterbank, met twee broodjes van de bakker.
‘Je moet goed eten. Je wordt steeds magerder.’
‘Sinds jou heb ik geen trek meer,’ lachte ze.
‘Hoe is het met je?’
‘Goed nu ik bij je ben. En jij? Hoe is het met jou?’
‘Nu ik bij jou ben, goed.’
Soms vrijden ze, maar meestal vertelden ze elkaar over wat er was gebeurd en er was niets wat ze niet van elkaar wisten. De ene keer plaagden ze elkaar en dan weer waren ze een en al aandacht voor hoe de ander het leven beleefde. En ze hadden het over de brieven die ze elkaar stuurden.
Als ze hem aankeek viel alles wat zich buiten de auto afspeelde weg, want de binnenkant van de oude Ford met hem erin was de wereld. De collega’s die in de koffiepauze klaagden over de leerlingen en de werkdruk, de kinderen van haar groep, de vermoeiende vergaderingen met kerkleden die aan hun stoelen geplakt leken te zijn terwijl zij op hete kolen zat omdat ze hem nog wilde schrijven, de vriendinnen die het streng afkeurden en de goede vriend die haar niet meer wenste te spreken, maar ook de gedachten aan zijn vrouw, zijn drie kinderen, twee dochters en een zoon, en de veertien jaren tussen hen in, waren er niet als zij elkaar aankeken. Zijn geur, zo van hem en niet met woorden als zoet of sensueel of wat dan ook maar te benoemen en die ze daarna nooit meer zou ruiken, in de hele wereld niet en zijn stem, hees, zacht maar krachtig, waarmee hij had gezegd dat hij haar altijd om zich heen wenste, waren voor haar alles en daarom genoeg voor de rest van wat er nog mocht komen.
Niets van wat hij vertelde verbaasde haar, of zorgde voor verwarring; alles wat ze zeiden vloeide in elkaar over. Gemakkelijk, dat was het woord, het ging zo gemakkelijk tussen hem en haar. Er was geen misverstand over de betekenis van woorden en er was geen gebaar dat verkeerd werd opgevat.
Met weerzin stelde ze vast dat ze naar het niveau van cliché’s af moest dalen als ze probeerde haar liefde te omschrijven en ze had haar pogingen maar gestaakt om die paar vertrouwelingen die op de hoogte waren, te overtuigen van het pure van hun ontmoetingen in de Ford aan de Rhaladijk. Het leverde niets anders op dan een boze vriendin die met haar ogen begon te rollen en een vriend, die ze ruimhartig had verwacht omdat hij aan de sociale academie studeerde maar die haar nu meed om wille van haar sociaal, emotioneel en maatschappelijk af te keuren gedrag. Vier eeuwen geleden had het gedrag van advocaat Hindrik Rhala de Senaat van de Franeker universiteit niet aangestaan omdat hij colleges buiten zijn vakgebied gaf maar nu was er een weg naar hem genoemd.
De klok op het dashboard van de Granada deed de strakke scheidslijnen die het paradijs van de buitenwereld afschermden, verwelken.
‘Liefste, ik moet naar huis.’
Ze had geen andere keus dan aanvaarden dat er nog een andere wereld was die voor, achter en aan de beide weerskanten van de Rhaladijk oprees.
Hij nam haar hoofd in zijn handen.
‘Hoe moet ik verder zonder jouw ogen?’ vroegen ze elkaar.
Toch bracht hij haar altijd weer terug naar de Lekkumerweg, zodat ze het paradijs steeds weer achter zich lieten. En daar was de wereld zelf met zijn voorwaarden en eisen en verboden en de weekeinden dat hij bij zijn gezin was en zij zich moest vermaken. Aan de kant van Bartlehiem verscheen een engel met een zwaard toen hij, in een Ford Focus maar midden in het centrum van Leeuwarden, op haar vraag antwoordde dat hij geen kinderen meer wilde.

Jaren later jogde ze op een heel andere weg terug over het fietspad naar het dorp H. waar ze woonde met man en kinderen en merkte dat er, langzaam, op de rijweg ernaast, een auto met haar opreed. Het was een zwarte Fiësta. Door het open raampje hoorde ze hem haar naam weifelend roepen. Ze maakte zich geen zorgen over haar hardloopzweetgeur toen ze hem de vraag stelde of ze bij hem kon wonen als alles in de wereld haar teveel werd. Over hem wel. Op de achterbank lag brood te verschimmelen.
Hij knikte.
Er waren andere mannen geweest en er waren andere vrouwen geweest. Beiden waren ze beschadigd maar ook wijzer en als ze elkaar aankeken, wisten ze dat ook al had het leven met zijn voorwaarden en eisen hen andere wegen laten gaan, ze nog altijd die ene afslag bij Oudkerk, de kant waarvan ze nooit de Rhaladijk opgereden waren en waar nog niet een cherubs stond, konden nemen. Want zolang als ze leefden, lag daar het paradijs.

Rhala Dike

In case you haven’t heard, paradise is just off Rhala Dike, more or less halfway along, southern verge. On the Bartlehiem side there’s an angel with a sword and coming from Oudkerk, a cherub.
Rhala Dike.
Paradise.
A glorious slant rhyme.

Walking out of town at the prearranged time on the Lekkum road, it never took long for a car to come up behind her, an old car, a Ford Granada, that braked and pulled over next to her. She’d bend to look in through the side window, smile at the driver and open the car door.
‘There you are.’
As she climbed in the smell was already in her nose, his smell. The gates of paradise were in sight.
He took the big bypass around Lekkum, they passed the solitary tower of Miedum, which he once called the crookedest tower in the whole country, and then the sharp bend left to Wijns, puttering through the village in a low gear.  You could often find him there at the café on the Ee – she knew that. With friends, with workmates, with his brother and sister. Once he’d eaten there with his wife.
And on towards Bartlehiem, which would later become famous, but was still an obscure village whose only significance was that it lay on the road to paradise. The turn to the right was the last one and brought them onto Rhala Dike.
He parked the car on the small lay-by with the windscreen facing Leeuwarden, the paved area presumably made by a farmer who wanted somewhere to leave his tractor where it didn’t immediately sink into the clay.
He reached over to the back seat and grabbed a white paper bag from the bakery with two bread rolls in it.
‘You should eat more. You’re getting skinnier and skinnier.’
‘I’ve lost my appetite since I met you,’ she laughed.
‘How are you managing?’
‘Fine, now I’m with you. And you? How are you?’
‘Now I’m with you, fine.’
Sometimes they kissed and cuddled, but mostly they told each other what had been happening in their lives, and there wasn’t anything they didn’t know about each other. They might tease each other for a moment and then be full of attention for how the other experienced things. And they talked about the letters they sent each other.
When she looked at him everything outside the car fell away and the inside of his old Ford Granada became the world. The other teachers who complained during the tea break about the students and their workload, the children in her class, the tedious meetings with church members who were in no hurry to go home while she couldn’t wait to write to him again, but also the thoughts of his wife, his three children, two daughters and a son, and the fourteen years that separated them – when they were looking at each other none of that was there.  His smell – so individual and impossible to capture with words like sweet or sensual or anything else, a smell she would never encounter again afterwards, nowhere in the whole world – and his voice – soft and husky but strong, in which he’d said that he always wanted her near him – were everything to her and, with that, enough for all that might come.
Nothing he told her surprised or confused her, everything they said flowed together. Easy, that was the word, things were so easy between them. There were no misunderstandings about the meaning of words and no gestures that were misinterpreted.
It annoyed her that she had to descend to the level of clichés to describe her love and she had given up her attempts to convince the few people she had taken into her confidence of the purity of their meetings in the Ford on Rhala Dike. One friend started to roll her eyes with scarcely concealed anger and another, a social-work student she’d expected to be open-minded, began avoiding her because he considered her behaviour socially, emotionally and morally reprehensible. Four centuries ago the Senate of the University of Franeker disapproved of the behaviour of the lawyer Hindrik Rhala in teaching outside his field of study, but now a heavenly road had been named after him.
The clock on the Granada’s dash dissolved the tight boundary between paradise and the outside world.
‘Love, I have to get home.’
She had no choice but to accept that there was another world that still rose up in front, behind and at both ends of Rhala Dike.
He took her head in his hands.
‘How can I go on without your eyes?’ they asked each other.
Still, he invariably drove her back to the start of the road to Lekkum, and paradise was always something she had left behind her, returning to the world with its conditions, demands and prohibitions and the weekends he spent with his family while she had to entertain herself. On the Bartlehiem side an angel with a sword appeared when he, in a Ford Focus but in the middle of Leeuwarden, answered that he didn’t want any more children.

Years later she was jogging along the cycle path next to a very different road that led to the village of H. where she lived with her husband and child when she noticed a car driving slowly beside her. It was a black Fiesta. She heard him hesitantly call her name through the open window. She wasn’t worried about the smell of her runner’s sweat when she asked a little later if she could live with him if everything in the world got too much for her. She was worried about him. The bread on the back seat had gone mouldy.
He nodded.
There had been other men and other women. They were both damaged but wiser too and when they looked at each other, they knew that even though life with its conditions and demands had sent them in different directions, the turn-off onto Rhala Dike at Oudkerk, the approach they had never used and where there was not yet a cherub, was still theirs to take. Because as long as they lived, paradise was there.

Underweis nei it paradys
fan Fikry El Azzouzi

Onderweg naar het paradijs
fan Fikry El Azzouzi

On the Way to Paradise
fan Fikry El Azzouzi

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Jan Tiede Bouma
Underweis nei it paradys

Nei’t myn omke syn tastimming jûn hat, grypt de taksysjauffeur myn rêchsek en smyt dy yn de kattebak fan de auto. Hy hjit ús gau yn te stappen, deabenaud dat der in konkurrint wêze sil dy’t him syn klandyzje ûntfytmannet. De sjauffeur hat in read, pafferich gesicht mei in rûch burd en in boarstelige snor dy’t him oer de lippen falt. Tegearre mei myn omke reizgje ik fan Tetouan nei de havenstêd El Hoceima. Dwers troch it Rifgeberchte. We sille in heale dei ride oer ferskriklike diken mei talleaze bochten en djippe ravinen, dêr’t geregeld in fjouwertsjiller de djipte yn dûkelet. As bern makke ik dizze rit sawat alle simmers en ik ha der oars neat as minne oantinkens oan oerholden. En wol om íén spesifyk ding.
Underwilens rydt ús bestjoerder as hong syn libben derfan ôf. Wylst er wyld mei syn earms swaait, skelt er net allinnich oare sjauffeurs út foar rotte fisk, mar ek jongerein op folpakte ezeltsjes en sels in âld bepke dat muoisum de dyk lâns sjuttelt.
Neidat er al syn frustraasjes – dy’t blykber hiel djip sieten – fentilearre hat, ferskynt der in sunich glimke ûnder syn snor.
Hy begjint in petear mei myn omke oer Woesweinen en dat dy Woesweinen net betrouber binne, ek al binne se fan Dútske makkelij. It iennige merk dêr’t je op bouwe kinne is de Mercedes 190 D. Dy weinen kinne ek it Rifgeberchte oan en je kinne dêr samar in miljoen kilometer mei ride. Mar moatst har al better fersoargje as dyn eigen frou. Alle dagen in deeglike poetsbeurt jaan. Geregeld it oaljepeil kontrolearje en ferfarskje mei oalje út Sina. Foardatst ynstapst in soera resitearje. It is wichtich om har ek mentaal omtinken te jaan. Ik harkje, mar wurd net by it petear belutsen, krij allinne sa út en troch in blik fia de achterútsjochspegel. Dat fyn ik net slim. Ik konsintrearje my op oare dingen en dat is: my sa stil mooglik hâlde.
Goed begûn, is de helte al wûn. Mar ik sûndige tsjin myn eigen regels. Ik ha sels tal fan flaters makke. Ynstappe mei in lege mage. Fout. Gjin pil tsjin reissykte naam. Fout. Riskearre it om saniis hiel even nei myn telefoan te sjen. In slimme flater. Mei as gefolch dat myn mage daliks yn protest gie.
Foaryn klinke se bot amusearre, wylst ik stokstiif op de achterbank sit. Hie even yn my omgean litten om mei myn omke fan plak te ruiljen, mar ha it úteinlik net dien. Eat mei âlderein en respekt. Myn mage begjint alderhande sinjalen ôf te jaan. Ik bliuw nei in net-besteand punt yn ’e fierte sjen. Ik lies earne dat soks wolris helpe kin. Foaryn stekke se beide in sigaret op. Ek dat noch. It is net allinnich de hjitte en de reek. Der komme tal fan hierspjeldebochten oan. De sjauffeur hat der blykber sin oan krigen. Hy hâldt it stjoer mei beide hannen beet en drukt wat hurder op it gaspedaal. Wylst myn lichem hinne-en-wer slingeret, tink ik oan de bochten dy’t er aanst misse sil, sadat wy delstoarte. Súntsjes preuvelje ik in koart gebed. Myn omke rekt him út, ûntspant en begjint lûd te gapjen. Dêrnei stekt er noch in sigaret op.
‘Alles goed?’ freget er. ‘Bist sa stil hjoed?
‘Elhamdoulilah, neat te kleien,’ liich ik. Myn omke sjocht fia de achterútsjochspegel nei my. Him kin ik neat wiismeitsje, want hy wit mar al te goed wat my aanst te wachtsjen stiet.
Ik wol myn gedachten net hingje litte by bochten, fersnellingen of oprispingen fan de mage. Mei fuotbaljen, films en froulju besykje ik de sinnen te fersetten. Mar ik kom net fierder as Messi dy’t yn in wedstriid ynienen oerjaan moast. Myn harsens reitsje fan ’t sintrum. Aanst wolle se alle gefaarlike stoffen oerboard smite.
It is no in kwestje fan tiid. Súntsjes tikje ik de taksysjauffeur op ’t skouder. Oft er net even stilstean kin. Hy jout in gjalp en docht as kriget er in hertfersakking. ‘Doch dat noait wer. Witst hoe gefaarlik dat is? Wy wiene hast it ravyn yndûkt en ik ha fiif bern iten te jaan. Wa sil har iten jaan, as ik der net bin? Do ferstiest dochs Amazigh? Of praat ik soms tsjin it stjoer fan de auto?’
‘Fansels ferstean ik it. Ik frege dy gewoan om stil te stean,’ antwurdzje ik yrritearre.
De sjauffeur begjint teätraal nei de siken te happen. ‘Ik moat wat drinke, ik ha driuwend ferlet fan in glês wetter.’
‘Wat kinsto dochs oerdriuwe,’ seit myn omke. ‘Hy hat dy amper oanrekke en do dochst as soe er dy slachtsje wolle.’
‘Ik wie gewoan bot skrokken,’ seit de sjauffeur, dy’t ûnderwilens kalmearre is. ‘Ik wol wol stopje, mar sis tsjin dyn neef, dat er my noait wer op ’t skouder tikje mei. Ik wol hjir net stjerre en myn fiif bern yn djippe earmoede achterlitte. Wy libje hjir net yn Europa, dêr’t de boergers en de friten dy ta de mûle ynfleane.’
Myn omke stekt noch in sigaret op. Hy ynhalearret djip en dêrtroch ferdwine syn ynfallen wangen yn syn gesicht.
‘As ik dy in wize ried jaan mei, ik soe dochs efkes hohâlde. Koarre is in bitend soer. Dat brânt oeral trochhinne. En seker de kots fan Berbers, dy sit fol mei gemikaliën. Dat komt troch al dy gemyske wapens dy’t Frânsken en Spanjerts op ús brûkt ha. Dit is dyn breawinning. Tink om dyn bern. Wa wol yn in auto stappe dêr’t allegear gatten ynsitte. En dan ha ik it noch net iens oer de stank hân. Dy rook docht dy echt nei de siken happe. Dat is ferskriklik.’
‘As er oerjout yn myn kostbere taksy, moat er alle skea betelje,’ antwurdet de sjauffeur op koarkdrûge toan. ‘Dêr spot ik net mei.’
Myn omke, dy’t altyd de fleurichheid sels is, foaral as er smookt hat, reagearret as troch in ealjebij stutsen. ‘Al fleant dy rustbak fan dy yn ’e fik. Hy betellet gjin sint. Ha jim noait genôch? Wêrom besykje jim altyd om jild ôf te troggeljen.’
‘Mei alle respekt, mar hoe moat ik sûnder taksy libje? By de doarren lâns te skoaien? Of wolst dat ik út te stellen gean?’
‘En wat diest no? Wie dat gjin stellen? Wie. Dat. Gjin. Stellen? Jou antwurd op myn fraach.’
‘Ik kaam gewoan op foar myn rjochten.’
Myn omke laket him slop. ‘Foar rjochten bist yn it ferkearde lân berne.’
No krije se beide de sloppe laits, en se nokkerje noch in skoftke troch. Ik wol dat er ophâldt en tikje him op ’e nij op it skouder.
‘No dochst it alwer,’ ropt de sjauffeur dy’t nei syn hert taast.
Ik begjin ynienen te kokhalzjen. De taksy giet suver fuortendaliks nei de kant. Ik stap út en hingje foaroer. It liket oft ik beseten bin, der komme de yslikste klanken út myn kiel, mar fierder spui ik allinne wat flibe. Ik swit, hymje noch nei fan de ynspanning, mar fiel my noch altyd mislik. Ik besykje it nochris. It slagget my net. Ik stoarje foar my út en sjoch dat ik in prachtich útsicht op de Middellânske See ha. Yn bettere omstannichheden soe ik der daliks in foto fan meitsje.
‘Ewa,’ ropt myn omke.
Ik skodholje berêstend. Hy komt glimkjend oankuierjen en seit: ‘Harkje goed, neef. Hjir yn ’e Rif bin ik in dokter, in psychiater en in professor. Dat wistest net, wol … do witst sa’n soad net fan dyn omke. Stek de wiisfinger en de middelfinger djip yn dyn kiel en dan komt al dat lekkers datst yn ’e mage hast der wer út. En do makkest slangen, skorpioenen en God withoefolle ynsekten der bliid mei.’
‘Ite slangen kots op?’ freegje ik.
‘As it moat, ite dy reptilen dy ek op. Kom op neef, twa fingers yn ’e kiel. Sa dreech is dat net. Wy moatte foar tsjuster thúskomme.’
It slagget my net daliks de earste kear, mar dan liket it as hat in demon besit fan my naam en koarje ik myn hiele mage-ynhâld derút. Ik moat even bekomme en knyp de eagen ticht. Ik tink oan allegearre foarmen fan braaksel. In reade kleur kin tsjutte op in ynterne blieding. Kofjebrún betsjut dat der bloed troch maachsoer oantaast is. Stjonkt de koarre nei ekskreminten, dan hast nei alle gedachten in termobstruksje. Ik sjoch dat ik fan al dy symptomen gjin lêst ha, fiel my sels wol noflik. Mar dan sjoch ik dat ik myn skuon en boksen ûnderspuid ha.
Krekt as wy fuort sille, stoppet in jeep fan de Royal Gendarmerie mei gierende bannen neist ús. Twa plysjes stappe út. Se lykje wat op Jansen en Janssen mei steroïden. Myn omke is mei har yn petear en ûnderbrekt it nerveuze spultsje troch de beide stikem in pear briefkes yn ’e hân te triuwen.
Nei’t wy oer sânwegen de bergen yn riden binne, stoppet de taksy. Fierder giet er net mear. Myn omke jout him it frege bedrach. Mar hy krijt gjin foai, allinne mar lokwinsken. De sjauffeur winsket ús ek it alderbêste en rydt daliks wer fuort.
Nei alle gedachten hie er folle mear ferwachte.
‘Kom,’ seit myn omke. ‘It wurdt al tsjuster. Ik ha him gjin foai jûn, omdat er mar ligen bleau. Hy hat hielendal gjin bern en libbet op kosten fan syn âlden dy’t op jierren binne. Hie er dat no ien kear of twa kear dien, dan soe ik dat net iens sa slim fine. Mar hy gong mar troch.’
Wy kuierje fierder. Ik fiel in beskate nostalgy. Der is hjir werklik neat feroare. As hat de tiid stilstien. De kaktussen en himpplanten groeie hjir noch altyd tige wielderich. By it grutte liemen hûs stoarmje in kat en in grutte hûn op ús ôf. Myn hert stiet efkes stil. Omke smyt har allegearre ferwinskingen nei de kop. Mei in grutte kaai docht er in swiere houten poarte iepen. Wy komme yn in iepen romte mei yn ’e midden in wetterput. Der wurde inkelde oaljelampen oanstutsen, de keamer dêr’t wy op bêd gean sille wurdt sekuer skjinfage.
‘Ik soe net wolle dat der in frjemd ynsekt yn dyn ear krûpe sil,’ merkt er nofteren op. Ik fal sawat daliks yn ’e sliep. Myn omke loarket ta de nacht út oan de kif-pipe. De oaremoarns kom ik folslein rêdbraakt fan bêd. Foar it earst fiel ik my âld. Myn omke is al even wekker. Hy liket hielendal fan ’e kaart te wêzen.
‘Kom gau, ik moat dy wat sjen litte.’
Hy wiist op syn hinnen tusken de kaktussen. In tweintichtal binne it der, mar wol allegear ûntholle.
‘We ha in probleem,’ seit er. ‘Der is hjir ien of oar rôfdier of in djinn dy’t allinnich hinnekoppen mei. Dit sil ik echt net sa litte. Ik swar dat ik myn hinnen wreekje sil.’
Ut in kaktusbeam fladderet in hin nei ûnderen. Se sjocht ús even oan, skarrelet kalm wat om en giet op syk nei wat om te fretten. Wy sjogge elkoar fernuvere oan. ‘Dizze hin wie it rôfdier te tûk ôf,’ seit myn omke. ‘No bin ik der wis fan dat er weromkomt. Fan no ôf hâlde wy alle nachten de wacht, oant we him te pakken krije.’
Hy grypt de hin by de wjukken beet en sjocht har rjocht yn ’e eagen. ‘Earm bistke, do moatst fannacht wol hiel bang west ha.
Hy stapt it hûs yn.
‘Wat silst dwaan?’ freegje ik.
‘Har slachtsje fansels, dit wurdt ús jûnsmiel.’

Onderweg naar het paradijs

Nadat mijn oom heeft toegestemd, grijpt de taxichauffeur mijn rugzak en gooit die in de achterbak van de auto. Hij maant ons om snel in te stappen, bang dat we nog worden afgesnoept door een concurrent. De chauffeur heeft een rood, pafferig gezicht met een slordige baard en een borstelige snor die over zijn lippen valt. Samen met mijn oom vertrek ik van Tetouan naar de havenstad El Hoceima. Dwars door het Rifgebergte. We zullen een halve dag rijden langs verschrikkelijke wegen met talloze bochten en diepe ravijnen, waar met de regelmaat van de klok een vierwieler de dieperik in duikelt. Als kind deed ik bijna elke zomer deze rit en ik heb er niets dan slechte herinneringen aan overgehouden. En wel om één specifiek ding.
Ondertussen rijdt onze bestuurder alsof zijn leven ervan afhangt. Terwijl hij wild met zijn armen zwaait, scheldt hij niet alleen andere chauffeurs uit voor rotte vis, maar ook jongeren op volgepakte ezeltjes en zelfs een omaatje dat aan de zijkant van de weg moeizaam vooruit sukkelt.
Nadat hij al zijn frustraties – die blijkbaar heel diep zaten – heeft geventileerd, verschijnt er een zuinige glimlach onder zijn snor.
Hij begint een gesprek met mijn oom over Woeswagens en dat die Woeswagens niet betrouwbaar zijn, ook al zijn ze van Duitse makelij. Het enige merk waar je op kunt bouwen is de Mercedes 190 D. Die wagens kunnen ook het Rifgebergte aan en je kunt er vlotjes een miljoen kilometer mee doen. Maar je moet haar wel beter verzorgen dan je eigen vrouw. Elke dag grondig poetsen. Regelmatig het oliepeil controleren en verversen met olie uit China. Voor je instapt een soera reciteren. Het is belangrijk om haar ook mentaal te soigneren. Ik luister mee, maar word niet betrokken bij het gesprek, krijg alleen af en toe een blik via de achteruitkijkspiegel. Dat vind ik niet erg. Ik concentreer me op andere dingen en dat is: me zo goed mogelijk stilhouden
Goed begonnen, is half gewonnen. Maar ik zondigde tegen mijn eigen regel. Ik heb zelfs tal van fouten gemaakt. Instappen met een lege maag. Fout. Geen pil tegen reisziekte genomen. Fout. Riskeerde het om daarnet heel even naar mijn telefoon te kijken. Zware fout. Met het gevolg dat mijn maag meteen in protest ging.
Vooraan klinken ze erg geamuseerd, terwijl ik stokstijf op de achterbank zit. Had even gedacht om van plek met mijn oom te ruilen, maar heb het uiteindelijk niet gedaan. Iets over ouderen en respect. Mijn maag begint allerlei signalen te sturen. Ik blijf kijken naar een onbestaand punt in de verte. Ik las ergens dat zoiets wel kan helpen. Vooraan steken ze allebei een sigaret op. Ook dat nog. Er is niet alleen de hitte en de rook. Er komen tal van haarspeldbochten aan. De chauffeur heeft er blijkbaar zin in gekregen. Hij houdt het stuur met beide handen vast en drukt wat harder op het gaspedaal. Terwijl mijn lichaam heen en weer slingert, denk ik aan de bochten die hij straks zal missen, zodat we naar beneden storten. Ik prevel zachtjes een schietgebedje. Mijn oom strekt zich ontspannen uit en begint luid te geeuwen. Daarna steekt hij nog een sigaret op.
‘Alles goed?’ vraagt hij. ‘Je bent zo stil vandaag?’
‘Elhamdoulilah, niet te klagen,’ lieg ik. Mijn oom kijkt via de achteruitkijkspiegel naar mij. Hem kan ik niets wijsmaken, want hij weet maar al te goed wat mij straks te wachten staat.
Ik wil mijn gedachten niet laten hangen bij bochten, versnellingen of maagoprispingen. Met voetbal, films en vrouwen probeer ik mijn zinnen te verzetten. Maar ik geraak niet verder dan Messi die tijdens een wedstrijd plots moest overgeven. Mijn hersenen raken de kluts kwijt. Straks willen ze alle gevaarlijke stoffen overboord gooien.
Het is nu een kwestie van tijd geworden. Zachtjes tik ik op de schouders van de taxichauffeur. Of hij niet even wil stoppen. Hij slaakt een kreet en doet alsof hij een hartverzakking krijgt. ‘Doe dat nooit meer. Weet je hoe gevaarlijk dat is? We waren bijna de ravijn ingedoken en ik heb vijf kinderen te voeden. Wie gaat hen eten geven, als ik er niet ben? Je verstaat toch Amazigh. Of ben ik tegen mijn stuur aan het praten?’
‘Natuurlijk versta ik dat. Ik vroeg je gewoon om te stoppen,’ antwoord ik geïrriteerd.
De chauffeur begint theatraal naar adem te happen. ‘Ik moet water drinken, ik heb dringend een slokje nodig.’
‘Je kan toch een stukje overdrijven,’ zegt mijn oom. ‘Hij heeft je amper aangeraakt en je doet alsof hij je wilde slachten.’
‘Ik was gewoon erg geschrokken,’ zegt de chauffeur, die nu gekalmeerd is. ‘Ik wil wel stoppen, maar zeg tegen je neef dat hij nooit meer op mijn schouder mag tikken. Ik wil hier niet sterven en mijn vijf kinderen in diepe armoede achterlaten. We leven hier niet in Europa, waar de boergers en de friet in je mond vliegen.’
Mijn oom steekt nog een sigaret op. Hij inhaleert diep waardoor zijn ingevallen wangen in zijn gezicht verdwijnen.
‘Als ik je een wijze raad mag geven, ik zou toch even halt houden. Braaksel is een bijtend zuur. Dat brandt overal door. En zeker de kots van Berbers, die zit vol met chemicaliën. Dat komt door al die chemische wapens die Fransen en Spanjaarden op ons hebben gebruikt. Dit is je broodwinning. Denk aan je kinderen. Wie wil er in een auto stappen met overal gaten in. En dan heb ik het nog niet gehad over de stank. Die geur doet je echt naar adem happen. Dat is verschrikkelijk.’
‘Als hij overgeeft in mijn kostbare taxi, moet hij alle schade betalen,’ antwoordt de chauffeur kurkdroog. ‘Hier lach ik niet mee.’
Mijn oom, die altijd de vrolijkheid zelve is, vooral als hij heeft gerookt, reageert als door een wesp gestoken. ‘Al schiet die roestbak van jou in de fik. Hij betaalt geen cent. Hebben jullie nooit genoeg? Waarom proberen jullie altijd geld af te troggelen.’
‘Met alle respect, maar hoe moet ik zonder taxi leven? Gaan bedelen? Of wil je dat ik ga stelen?’
‘En wat deed je nu? Was dat niet stelen? Was. Dat. Niet. Stelen? Antwoord op mijn vraag.’
‘Ik kwam gewoon op voor mijn rechten.’
Mijn oom krijgt de slappe lach. ‘Voor rechten ben je in het verkeerde land geboren.’
Nu krijgen ze allebei de slappe lach en hinniken een tijdje door.
Ik wil dat hij stopt en tik opnieuw op zijn schouder.
‘Nu doe je het weer,’ roept de chauffeur die naar zijn hart grijpt.
Ik begin plots te kokhalzen. De taxi gaat vrijwel meteen aan de kant. Ik stap uit en hang voorover. Het lijkt alsof ik bezeten ben, er komen de griezeligste klanken uit mijn keel, maar voor de rest spuw ik alleen wat speeksel. Ik transpireer, hijg na van de inspanning maar voel me nog steeds misselijk. Ik probeer het opnieuw. Het lukt me niet. Ik staar voor me uit en zie dat ik een prachtig uitzicht heb op de Middellandse Zee. In betere omstandigheden zou ik er meteen een foto van nemen.
‘Ewa,’ roept mijn oom.
Ik schud gelaten mijn hoofd. Hij komt glimlachend aangewandeld en zegt: ‘Luister goed, neef. Hier in de Rif ben ik een dokter, een psychiater en een professor. Dat wist je niet, wel … je weet zo veel niet van je oom. Steek je wijsvinger en je middenvinger diep in je keel en dan komt al dat lekkers in je maag er weer uit. En je maakt de slangen, schorpioenen en God weet hoeveel insecten er blij mee.’
‘Eten slangen kots op?’ vraag ik.
‘Als het moet eten die reptielen jou ook op. Komaan neef, twee vingers in je keel. Zo moeilijk is dat niet. We moeten voor het donker arriveren.’
Het lukt me niet van de eerste keer, maar dan lijkt het weer alsof een demon bezit van mij heeft genomen en braak ik mijn gehele maaginhoud uit. Ik moet even bekomen en knijp mijn ogen dicht. Ik denk aan allerlei vormen van overgeefsel. Een rode kleur kan duiden op een interne bloeding. Koffiebruin van kleur, geeft aan dat er bloed door maagzuur is aangetast. Stinkt het braaksel naar fecaliën, dan heb je waarschijnlijk een darmobstructie. Ik zie dat ik van al deze symptomen geen last heb, voel me zelfs kiplekker. Maar dan zie ik dat ik mijn schoenen en broekspijpen heb ondergekotst.
Net als we willen vertrekken, stopt een jeep van de Royal Gendarmerie met gierende banden naast ons. Twee agenten stappen uit. Ze lijken wat op Jansen en Janssen met steroïden. Mijn oom voert het gesprek met hen en stopt het nerveuze spel door stiekem enkele briefjes in hun hand te schuiven.
Nadat we over zandwegen de bergen op zijn gereden, stopt de taxi. Verder geraakt hij niet meer. Mijn oom geeft hem het gevraagde bedrag. Maar hij krijgt geen fooi, alleen maar gelukwensen. De chauffeur wenst ons ook het allerbeste en rijdt meteen weer weg. Waarschijnlijk had hij veel meer verwacht.
‘Kom,’ zegt mijn oom. ‘Het begint donker te worden. Ik heb hem geen fooi gegeven omdat hij maar bleef liegen. Hij heeft helemaal geen kinderen en leeft op kosten van zijn bejaarde ouders. Had hij dat nu één keer of twee keer gezegd, dan zou ik dat niet zo erg vinden. Maar hij bleef maar doordrammen.’
We wandelen verder. Ik voel een zekere nostalgie. Er is hier werkelijk niets veranderd. Alsof de tijd heeft stilgezeten. De cactussen en hennepplanten groeien hier nog altijd erg weelderig. Aan het grote lemen huis stormen een kat en een grote hond op ons af. Mijn hart staat even stil. Mijn oom gooit hen allerlei verwensingen naar het hoofd. Met een grote sleutel opent hij een zware houten poort. We komen in een open ruimte met in het midden een waterput. Er worden enkele olielampen aangestoken, de kamer waar we gaan slapen wordt grondig schoongeveegd.
‘Ik zou niet willen dat er een vreemd insect in jouw oor gaat kruipen,’ merkt hij droogjes op. Ik val vrijwel meteen in slaap. Mijn oom lurkt tot diep in de nacht aan de kif-pijp. De volgende ochtend sta ik geradbraakt op. Voor de eerste keer voel ik me oud. Mijn oom is al even wakker. Hij lijkt helemaal van de kaart te zijn.
‘Kom snel, ik moet je iets laten zien.’
Tussen enkele cactussen in toont hij zijn kippen. Een twintigtal zijn het, maar wel allemaal onthoofd.
’We hebben een probleem,’ zegt hij. ‘Er is hier een of ander roofdier of een djinn die alleen kippenkoppen lust. Dit ga ik echt niet zo laten. Ik zweer dat ik mijn kippen zal wreken.’
Vanuit een cactusboom fladdert een kip naar beneden. Ze kijkt ons even aan, tokkelt rustig rond en gaat op zoek naar iets om te eten. We kijken elkaar verbaasd aan. ‘Deze kip was het roofdier te slim af,’ zegt mijn oom. ‘Nu ben ik er zeker van dat hij zal terugkeren. Vanaf nu houden we elke nacht de wacht, tot we hem te pakken krijgen.’
Hij grijpt de kip bij haar vleugels vast en kijkt haar recht in de ogen. ‘Arm dier, je moet deze nacht wel erg bang zijn geweest.’
Hij wandelt het huis in.
‘Wat ga je doen?’ vraag ik.
‘Haar slachten natuurlijk, dit wordt ons avondmaal.’

On the Way to Paradise

After my uncle consented, the taxi driver grabbed my rucksack and hurled it into the car boot. He urged us to get in quickly, fearful a competitor would make off with us. The driver had a bloated, red face with a scruffy beard and a bristly moustache coming over his lips. Together with my uncle, I was going to the port city of El Hoceima. Straight across the Rif Mountains. We were going to spend half a day driving on terrible roads, with countless bends and deep ravines, where cars tumble into the depths with the regularity of clockwork. As a child I did this trip nearly every summer, and it left me with nothing other than bad memories. And about one specific thing.
Our driver drove as if his life depended on it. Waving wildly with his arms, he didn’t just call other drivers every name in the book but also boys on laden donkeys and even a little old woman trudging along at the edge of the road.
After giving vent to all his frustrations – they were evidently very deep – a chary smile appeared beneath his moustache.
He started a conversation with my uncle about Voswagens and how Voswagens weren’t reliable, even if they were German-made. The only brand you could count on was the Mercedes 190 D. These cars could manage the Rif Mountains and you could easily do a million kilometres with them. But you had to take better care of her than of your own wife. Thoroughly clean her every day. Regularly check the oil level and top it up with oil from China. Recite a sura before getting in. It was also important to take good care of her mentally. I listened but wasn’t drawn into the conversation, only getting a glance in the rear-view mirror every now and then. That didn’t bother me. I kept my mind on something else – that was, keeping as quiet as possible.
A good start is half the job. But I had broken my own rule. In fact, I had made many mistakes. Starting the journey on an empty stomach. Wrong. Not taking a pill for travel sickness. Wrong. Risking a peek at my phone. Very wrong. This resulted in immediate protest by my stomach.
In front they sounded as though they were having a good time, while I sat as stiff as a board on the back seat. The thought had crossed my mind to swap places with my uncle, but in the end, I thought the better of it. Something about elders and respect. My stomach started sending all kinds of signals. I kept my eyes glued on a non-existent point in the distance. I read somewhere that this can help. In front they both lit up a cigarette. Not that too. It wasn’t only the heat and the smoke. A host of hairpin bends were coming. The driver was clearly getting into his stride. He was clutching the steering wheel with both hands and pressing his foot a little harder on the accelerator. While my body lurched from side to side, I thought of the bends he was going to overshoot soon, sending us hurtling below. I quietly murmured a little prayer. My uncle stretched leisurely and started yawning loudly. Then he lit another cigarette.
‘Are you alright,’ he asked. ‘You’re so quiet today?’
Alhamdulillah, can’t complain,’ I lied. My uncle looked in the rear-view mirror at me. I couldn’t fool him because he knew all too well what lay in wait for me.
I didn’t want to dwell on bends, gears or stomach upsets. I tried to take my mind off them with football, films and women. But I didn’t get further than Messi suddenly vomiting during a match. My brain lost the plot. In a moment it was going to want to eject all hazardous material.
It was just a question of time now. Gently I tapped the taxi driver on the shoulder. Would he stop for a moment? He uttered a cry and acted like he was having a heart attack. ‘Don’t ever do that again. Do you know how dangerous that is? We nearly tumbled into a ravine, and I have five children to feed. Who’ll feed them if I’m not here? You do understand Amazigh, don’t you? Or am I talking to the steering wheel?’
‘Of course, I understand. I only asked you to stop,’ I answered vexedly.
The driver started gasping for breath theatrically. ‘I must have water; I urgently need a sip.’
‘You really do exaggerate,’ my uncle said. ‘He hardly touched you and you’re acting as though he wanted to kill you.’
‘I just got such a fright,’ the driver said, who had calmed down by then. ‘I don’t mind stopping but tell your nephew never to tap me on the shoulder again. I don’t want to die here and leave my children in dire poverty. We don’t live in Europe, where borgers and chips fly into your mouth.’
My uncle lit another cigarette. He breathed in deeply, making his sunken cheeks disappear into his face.
‘If I may give you a word of advice, I’d stop the car. Vomit is a corrosive acid. It eats through everything. And especially Berber puke – it’s full of chemicals. That’s thanks to all the chemical weapons the French and Spanish used on us. This is your livelihood. Think of your children. Who wants to get in a car with holes everywhere? And I haven’t even mentioned the stench. The smell really makes you gasp for breath. It’s terrible.’
‘If he vomits in my precious taxi, he’ll pay for all the damage,’ the driver answered dryly. ‘This isn’t a laughing matter.’
My uncle, who is always cheerfulness personified, especially when he has been smoking, reacted as if stung by a wasp. ‘Even if your rust bucket goes up in flames. He won’t pay a cent. Don’t you people ever have enough? Why do you always try to wring money out of people?’
‘With all due respect, how am I supposed to live without my taxi? Beg? Or do you want me to steal?’
‘And what did you just do? Wasn’t that stealing? Was. That. Not. Stealing? Answer my question.’
‘I was only asserting my rights.’
My uncle guffawed. ‘You were born in the wrong country for rights.’
Then they both roared with laughter and howled for some time.
I wanted him to stop and tapped him on the shoulder again.
‘You’re doing it again,’ the driver exclaimed, clutching his heart.
I suddenly started retching. The taxi pulled over almost immediately. I got out and bent double. It was as if I was possessed; the most gruesome sounds came out of my throat, but apart from that I only brought up a little saliva. I sweated, panted from the effort, but still I felt queasy. I tried again but in vain. Gazing in front of me, I saw that I had a magnificent view of the Mediterranean Sea. Under better circumstances I would have taken a photo straight away.
‘Ewa,’ my uncle shouted.
I wearily shook my head. Smilingly he walked up to me and said: ‘Listen carefully, nephew. Here in the Rif, I’m a doctor, psychiatrist and professor. You didn’t know that, well… there’s so much you don’t know about your uncle. Stick your index finger and your middle finger deep in your throat and all that nice stuff in your stomach will come out. And you’ll delight all the snakes, scorpions and God knows how many insects.’
‘Do snakes eat sick?’ I asked.
‘If they must, those reptiles will eat you too. Come on boy, two fingers in your throat. It isn’t so difficult. We must get there before dark.’
The first time I didn’t succeed, but then it seemed as if the demon had possessed me again and I regurgitated the entire contents of my stomach. I needed a moment to recover and shut my eyes. I thought of all kinds of vomit. A red colour can denote internal bleeding. Coffee brown indicates that the blood has been attacked by stomach acid. If the vomit stinks of faeces, then you probably have an intestinal obstruction. I saw that I wasn’t suffering from any of these symptoms, in fact I felt as fit as a fiddle. But then I saw that I had vomited all over my shoes and trouser legs.
Just as we wanted to leave, a Royal Gendarmerie jeep screeched to a halt next to us. Two officers got out. They looked a little like Thomson and Thompson on steroids. My uncle did the talking and ended the tense game by surreptitiously slipping them several banknotes.
After we had driven on dirt tracks into the mountains, the taxi stopped. He wasn’t going any further. My uncle gave him the amount requested. But he didn’t get a tip, just best wishes. The driver also wished us the best and drove straight off. He had probably expected far more.
‘Come,’ my uncle said. ‘It’s starting to get dark. I didn’t give him a tip because he kept lying. He doesn’t have any children and lives off his aged parents. If he’d only said it once or twice, I wouldn’t have minded as much. But he just kept going on about it.’
We continued walking. I felt a certain nostalgia. Nothing at all had changed here. As though time had stood still. The cactuses and hemp plants still grew lushly. At the large mud house, a cat and a big dog rushed towards us. My heart skipped a beat. My uncle hurled curses at them. With a large key he opened a heavy wooden door. We entered an open space with a well in the middle. Several oil lamps were being lit, the room we were going to sleep in was being swept thoroughly clean.
‘I wouldn’t want a strange insect to crawl into your ear,’ he wryly remarked. Almost immediately I fell asleep. My uncle smoked a kief pipe late into the night. I was shattered when I got up the next morning. For the first time I felt old. My uncle had already been up for some time. He seemed to be in a complete state.
‘Come quickly, I have to show you something.’
In between several cactuses he showed his chickens. There were about twenty of them, but all decapitated.
‘We’ve got a problem,’ he said. ‘There’s some kind of predator here or a jinn who only likes chicken heads. I’m not going to take this lying down. I swear I’ll avenge my chickens.’
A chicken fluttered down from a cactus tree. It took a quick look at us, clucked around quietly and went off looking for something to eat. We looked at each other with surprise. ‘This chicken was too clever for the predator,’ my uncle said. ‘Now I’m sure it’ll come back. From now on we’ll keep watch every night until we catch it.’
He grabbed hold of the chicken by the wings and looked straight in its eyes. ‘Poor creature, you must’ve been so frightened last night.’
He strolled into the house.
‘What are you going to do?’ I asked.
‘Slaughter it of course; it’ll be our dinner.’

Paradys op kommendewei
fan Anne Richter

Paradijs in wording
fan Anne Richter

Making Paradise
fan Anne Richter

Paradieswerdung
fan Anne Richter

Oerset troch Jantsje Post en Willem Adema
Oerset troch Jantsje Post en Willem Adema
Oerset troch Paul Henri Campbell

Ynsprutsen troch Brecht Wassenaar
Paradys op kommendewei

I
Op in dei yn ’e lette hjerst fan 1991 kuieret Marie, in jonge frou, troch de roerige buert Panier deun by de Alde Haven fan Marseille. Op in plak dêr’t yn de tichte huzesee in smelle iepening sit, sjocht se del op de sêft glinsterjende see. Se hat in bûnte patchworkjas oan, dy’t se fuort nei it fallen fan de Berlynske muorre kocht hat op ’e merk fan de stêd dêr’t se grutwurden is, doe’t foar it earst Yndiërs nei East-Dútslân kamen om harren nearing oan te bieden. Se tinkt net: dit is it paradys, dit heldere ljocht en de romte, de drokte om har hinne, de swietroken, de mylde lucht, it oerweldigjende blau fan de loft, de frjemde, sjongende taal. De lêste wiken hat se net ien kear tocht: ik bin bliid dat ik hjir bin.

In ûnopfallende oankundiging yn ’e krante, yn it jier dat de beide Dútske steaten wer ien waarden, in advertinsje mei it ûnthjit dat se lang om let it lân dêr’t se de taal fan op skoalle leard hie, better kennen leare koe. De Sovjet-Uny hie se bereizge, Frankryk net.
Der waarden au pairs socht dy’t in jier yn de grutte, súdlike stêd oan ’e see tahâlde woenen. Se liet har troch in nije kunde út West-Berlyn útlizze wat in au pair krekt wie en wat it wurk ynhâlde — mar doe hie se har beslút al nommen. It hie ek in provinsjestêd yn ’e koele bergen of in studintestêd mei in midsieusk sintrum wurde kinnen. As it mar net yn Dútslân wie.

De demonstraasjes wienen oan it begjin fan har op ien nei lêste skoallejier begûn. Yn de jierren dêrfoar wie der neat dêr’t se mear nei longere hie as nei feroaring, nei in folslein nij sosjalisme mei de frijheid om iepen oer problemen te praten en sûnder de sensuer, dy’t it near leit op eigen ideeën en in ôfwikende libbenswize. Beweging yn it strakke maatskiplike en politike libben. No fleach se ûngeduerich en efter de pûst oeral hinne dêr’t wat te rêden wie: demonstraasjes, gearkomsten, moetingen mei freonen, mei minsken dy’t krekt sa tochten as har en mei guont dy’t hiel oare ideeën hienen. Nije organisaasjes waarden by ’t sekfol oprjochte, foelen wer útinoar yn ûnderorganisaasjes, programma’s waarden skreaun en wer op ’e nij skreaun.
‘Wat moat ik jim no leare?’ sei de skiednislearaar, syn rie te’n ein. ‘Lit ús it de oermaatskippij neame. It oerkommunisme.’ Utdaagjend en sûnder benaud te wêzen foar konsekwinsjes rôp ien fan de learlingen: ‘Ha we dy oait hân dan?’

Ljocht en skaad wikselje elkoar ôf, wylst se trep op trep ôf rint, by couscoustintsjes en kroechjes lâns, troch smelle steechjes mei waskguod foar de healbesleine ruten. Iepen, donkergriene en koarnblomblauwe blinen, op ’e muorren graffiti en oanplakbiljetten, har jas past goed by dizze hoeke fan de stêd, tinkt se. It rûkt nei miich en krûden, der binne suver gjin bern te sjen, dat docht gjin nij, want de skoalle is noch net út. As it oer twa oeren begjint te skimerjen, sil se de beide jonges fan har gastgesin, wurch en roppich, by de skoalle ophelje. Húswurk, waskje, ite, in ferhaaltsje foarlêze, de bruorkes op bêd bringe. Ienfâldige putsjes, as dy beide jonkjes net sokke dwersbongels west hienen, dy’t se sûnder begryplike Frânske sinnen yn der ivichheid net ûnder de kwint krije kin. Faaks soe har dat ek net slagje as se better Frânsk prate koe: by harren thús waard soks selden mei wurden berêden.

Dat se suver gjin ynfloed op de ûntwikkelingen hienen, waard har te let dúdlik. Om’t se op kop en earen yn it barren siet? Mar no seach se it, no’t se der fierhinne bûten stie. Soe se it as stille taskôger earder begrepen hawwe? Der wiene dúdlike oanwizingen genôch. Hoe’t elkenien út ’e skroeven wie by demonstraasjes. De wylde flecht op ’e koai by de nije winkelsaken. De rop om glâns, om alles wat mei it tiidwurd ‘hawwe’ te dwaan hat en selden mei ‘wêze’. Wat in ferskil tusken de glâns fan it jild en de glâns fan de see!
Lang om let moast se harsels tajaan dat de measte minsken yn har doe noch besteande lân yndie dat begearden, wat troch de polityk faaks al lang besletten wie. Suver ûnbemurken mar yn flot tempo krige in grutte omkear syn beslach.

Ut in ienfâldich kroechje komme frjemde, ritmyske lûden, in trom en in gitaar, in stim dy’t gysten fan toanhichte wikselet, in wakker meloadysk op en del. In man mei in griene mûtse, de kelner grif, hy sil in jier of tritich wêze, ropt har út it tsjuster fan de kroech wat ta, se lûkt oan de skouders, oant er har swaaiend mei de earms der yn noeget, mar ek as er fan it Frânsk op it Ingelsk oerstapt, har tredde frjemde taal, ferstiet se der net folle fan. Se giet oan in taffeltsje by it rút sitten, bestelt in café crème en besjocht de swart-wytfoto’s oan de giele muorren. De kroech is – oars as de measte kafees yn ’e buert – leech, allinnich foar de doar sitte in pear âlde mannen drok maneuveljend te diskussiearjen. De kelner komt mei de kofje, praat, mei de hannen lynjend op ’e tafel, op har yn, leit in hân op har skouder, tsjut op de foto’s, dan op himsels, freget wat: sy glimket en anderet: ‘Allemande.’
Mei heech oplutsen wynbrauwen ropt er nei bûten ta: ‘Maurice, viens ici, elle est allemande!’ Yn ’e doar dûkt in lytse, krûme man op mei taanderige hûd en in tsjok bosk wyt hier dy’t mei in ûnferwachte faasje op har taffeltsje ôf hompelet. Hy lûkt syn iene skonk handich by en as er foar har taffeltsje stiet, sjocht er har mei in mingeling fan nijsgjirrigens en ôfkear oan. Hy hat in griis, lang net mear nij, mar hiel goed ûnderholden pak oan en praat like rêd as er rint, smyt de earms dêrby yn ’e loft, wiist nei bûten, alle kanten op, docht lûden nei fan in ûntploffing. Uteinlik wurdt har dúdlik: de Dútsers hawwe yn ’e oarloch stikken fan de buert opblaasd. Om’t se net wit hoe’t se de man útlizze kin dat har pake doetiids by it ferset siet, rint er wer fuort, wylst sy in pear kear de mûle iependocht, sykjend nei wurden. At se oerein komt, it jild leit al op ’e tafel, komt de kelner wer nei har ta mei in lyts, kleurich pantsje yn ’e hân mei stikjes farsk snijde ananas. It rûkt hearlik. Se bestudearret de heale ringen in setsje, foar’t se tataast; it is foar it earst dat se farske ananas yt. De brune eagen fan de man lykje har bewegingen te folgjen. Se glimket nei him en hy seit: ‘A bientôt, ma jolie!’

Yn it glinsterjende neimiddeisljocht rint se de strjitte del nei de Alde Haven. At se yn de Rue de Rome oankommen is, sjit it har yniens troch de holle dat it freonlike aardichheidsje fan de kelner wolris in ferkeaptrúkje wêze koe. De grôtfolle winkels oan beide kanten, de jachterige minsken mei útpûljende boadskiptassen, ûnbidige reklameplakkaten, banken; feitlik itselde strjitbyld as yn Dútslân. Foar de winkels bidlers, dakleazen, ek minsken dy’t deropút stjoerd wurde om jild byinoar te skoaien dat harren letter wer ôfpakt wurdt. Fuort nei it fallen fan de muorre joech se alle bidlers jild oant se dizze praktyk trochkrige. Se wit noch altyd net goed te ûnderskieden, om hokker reden immen om jild biddelet. Mar ien ding liket wol dúdlik: hy hat gjin kar.
Nee, dy kelner prate net mei in falsk lûd, in grut ferskil mei de ferkeapster op it stasjon fan Frankfurt, by wa’t se in broadsje kocht. By him gjin koele blik út ’e hichte. Itselde maatskiplik systeem, mar ferskillende kultueren. Yn beide lannen giet it nou op ’e winter oan, mar it sil hjir minder kâld wurde. Allinnich waait it hjir mear.

II
Moannen letter. De earste tekens fan it foarjier hat se fanwegen de mylde winter amper wat fan murken, mar doe foelen har lytse feroaringen yn it park op: iere, teargriene bledsjes, wite en giele blomkes yn it gers en oan ’e beamtûken.
It is sneontemiddei en se set ôf nei de bus om nei it strân te gean. Yn de Rue de Rome heart se ynienen sprekkoaren en wylst se hurd trochrint, komme de stimmen tichterby, oant se op ’t lêst de earste rigen fan de optocht gewaarwurdt, dêr’t foarbygongers oan wjerskanten foar besykje út te wiken. A bas le FN! lêst se op it brede wite spandoek dat de foarste demonstranten omheechhâlde; in bûnte kliber skreaut dy striidrop mei geregelde tuskenskoften. Se stiet oan ’e kant fan de strjitte en lit de lju, dy’t folslein opgean yn harren aksje, foarbyrinne, en as de optocht stadichoan úttinnet, slút se har ta har eigen fernuvering spontaan oan, njonken in frou dy’t har bemoedigjend talaket. Se liket net folle âlder as sysels. Lyts, mei swart hier, in kleurige patchworkrok, in Turkske omslachdoek. De jonge frou pakt har by de earm, lûkt har de kloft minsken yn en ropt ynienen: ‘Vive le socialisme!’ In pear demonstranten keare har nei har om en blaffe har oan, in spjochtige man fan in jier as sechstich giet fûleindich tsjin harren yn, wylst Marie de frou fan siden yn har opnimt, har smelle profyl, har wylde bosk hier, har fûle bewegingen. Wat soe se, hjir yn dit lân, ûnder socialisme ferstean? De minskekliber benimt it sicht op de see, op de kym; nee, allinnich it sicht op wat tichtby is; dat Marie neat yn ’e fierte sjen kin, komt trochdat oan wjerskanten fan de strjitte muorren binne. Ynienen wurdt de oare frou troch alles hinne lulk, ien ferbaal fjurwurk, alles wat se seit, wat se der poerrazend útspuit. Marie mient te begripen dat se wurkleas is, se heart de wurden élitiste en école, mar op ’t lêst komt se net mear boppe it wer folle gruttere geweld fan it sprekkoar út: A bas le FN!
At se de jonge frou fuortjeie soenen, ropt se faaks net folle letter ‘Les Français d’abord!’ tinkt Marie, wylst it har no krekt opfalt dat der aardich wat flics oan de kant fan de wei stean.

At se út ’e bus stapt, rûkt se de autogassen en de see. Se docht har jas út en jachtet tusken de toeterjende auto’s troch nei it strân, nei in stil plakje wat efterôf. Dêr giet se sitten yn it koele sân: se leit even de holle yn ’e nekke om de sinne te fielen, stoareaget oer de see en slacht op ’t lêst in boek op.
‘Doe’t ik begriep dat wat dêr blau opljochte oan de ein fan ’e Canebière, al de see wie, de Alde Haven, doe fielde ik einlings wer nei sa folle ûnsin en ellinde it ienige echte lok dat altyd foar alle minsken te berikken is: it lok datst libbest.’ 
Oan ’e râne fan har eachweid sjocht se in stikje stof opljochtsjen, in kleurige flarde, immen bûgt oer har hinne en besiket te lêzen wat der op it omslach fan it boek stiet.
‘Transit,’ seit de jonge frou fan de demonstraasje, ‘dat giet oer Marseille yn ’e oarloch foardat it beset waard. Se kamen yn grutte kloften hjirhinne, de emigranten, om oer see fierder flechtsje te kinnen, wisten net, wêr’t se bedarje soenen, allinnich dat se sjen moasten út Dútslân wei te kommen. Hjir yn Marseille hopen se op in oar libben nei de oertocht.’ Ek al praat se Frânsk, Marie begrypt, wat se seit, it hindert neat dat se net elk wurd ken.
‘Rabéa,’ sa stelt de frou har foar en se lûkt Maria mei faasje omheech dy’t har, wat feralterearre, ynearsten ferset.
‘Mar letter kamen noch folle mear migranten hjirhinne – dy’t hjir bleaunen.’
Ynienen stoot se fuort, draaft hiel ticht by it wetter lâns en Marie folget har hastich mar sûnder te draven, de wyn driuwt skolperige weachjes nei it lân, dêr’t Rabéa no op bleate fuotten trochhinne sljurket, se kroasket hyltiid fierder yn de see op, krekt as siket se in sterke tsjinstanner, as wol se har krêften mjitte mei de weagen.

As se wer lykop rinne fertelt Rabéa, noch efter de pûst, dat se yn de Quartiers Nord grutwurden is, mar no by in freondinne wennet, ek oan de râne fan de stêd, se fertelt oer har skoalletiid mei in bulte striid, en oer har oplieding ta bibliotekaresse. Lêze as flecht, fan begjin ôf oan. En hoe dreech as it wie om in staazjeplak te krijen. Dat se dat wer kwytrekke is nei’t se trije kear te let kommen wie. Faaks ek mar in stôk om de hûn te slaan. No lêst se en skriuwt se sollisitaasjebrieven, hat wat tydlike baantsjes.
En har heit en mem? ‘Immigranten út Algerije,’ anderet Rabéa koart en se swijt, sadat Marie mar net oer har bernetiid begjint, de pionierbeweging en de appels by it flaggeseremoanieel en de universitêre beroppen fan har âldelju, mar oer de politike omkear, en wylst Rabéa harket en fragen stelt, makket Marie har net drok oer har minne Frânsk. Se falle inoar yn it wurd en prate mei de hannen, laitsje, harren stimmen binne fol fan blidens, hertstocht en oandacht foar wat der yn de oar omgiet.
Yn it mylde blaugrizige ljocht fan de jûnsskimer tilt Marie einliks de holle op; de lêste strânkuierders – yn dizze tiid fan ’t jier dochs al net folle – binne no fuort. Twa mannen komme harren fan fier ôf yn ’e mjitte oan ’e kant fan de strjitte dy’t troch gersfjildsjes en balstiennen fan ’t strân skieden is, de lytste fan de twa rint mank en wat foaroer. As se op tsien meter ôfstân inoar foarby rinne, sjogge se elkoarren even yn ’e eagen en de grutste man stekt de hân op. Hoewol’t Marie nei dy iene kear wol faker ananas iten hat, de rook en de smaak no ken en wit dat se fan it sap klibberige fingers krijt, stiet dy novimberdei fan it foargeande jier har goed by, de ûnbehaachlikheid en it ûnferwachte lok, suver itselde as wat se no yn it kontakt mei Rabéa fielt.

Kleare stjerren boppe in oerâlde stêd. De see donker, mar net swart en likemin ûnbeweechlik. Feal moanneljocht. Hieltyd noch skowe de weagen skûm op it sân. Op in plakje yn ’e lijte, efter in pear balstiennen, hawwe se har mei har fjouweren deljûn, se hawwe foar Maurice fan kleden en wat klean in in noflik hoekje makke, sadat hy ek goed sitte kin. Se prate, drinke reade wyn dy’t nei beien rûkt, ite fan de lekkere hapkes dy’t de beide mannen by har hawwe, mear as genôch, al wie it mar foar twa man bestimd.
Maurice fertelt, mei de eagen op Marie rjochte, oer de tiid fan it ferset, dat se besochten de stêd te ferdigenjen, en einlik slagget it Marie him te sizzen dat har pake doedestiids oppakt is en finzen siet. Dan fertelt Théo, kelner en fotograaf, grutwurden yn in rike buert fan de stêd, dat syn pake in collaborateur wie. In skerpe blik fan Maurice, syn hier liket te triljen, wylst er de holle skoddet, dan seit er: ‘Gjinien praat hjir oer soks, do hast lef.’
Théo slacht him op it skouder en anderet: ‘We hawwe ús ôfkomst net foar it útsykjen, mon cher!’
‘De generaasjes fan dyn heit en mem en pake en beppe hawwe der teminsten foar fochten dat Algerije ûnôfhinklik waard, Rabéa, dat is wat om grutsk op te wêzen,’ seit Maurice kalm, wizend oer de see, ‘wat der hjoeddedei ek allegear te rêden wêze mei’.
Rabéa knikt wat wifkjend. Maurice set him mei ien hân ôf, drukt him bjusterbaarlik behindich fan de knibbels út omheech, stapt op Marie ôf en makket in lytse bûging: ‘Mei ik? Marie laket feralterearre, wifket, springt oerein en lit har in pear stappen yn ’e rjochting fan de see meifiere. Maurice is in elegante dûnser nettsjinsteande syn ûngelokkige skonk. Oer syn skouder hinne sjocht se dat Rabéa en Théo harren foarbyld folgje.

Paradijs in wording

I
Op een dag in de late herfst van 1991 wandelt Marie, een jonge vrouw, door de levendige wijk Panier, vlakbij de Oude Haven van Marseille. Op een plek waar de dichte huizenzee even uiteen wijkt, kijkt ze neer op de zwakjes glinsterende zee, ze draag een kleurige patchworkjas, die ze vlak na de val van de Berlijnse Muur op de markt in haar geboortestad heeft gekocht, toen er voor het eerst Indiërs naar Oost-Duitsland kwamen om hun waren aan te bieden.
Ze denkt niet: dit is het paradijs, die lichtheid en die verte, de drukte om haar heen, de geuren, de milde lucht, het onbevattelijke blauw van de hemel, de vreemde, melodieuze taal. De afgelopen weken heeft ze niet één keer gedacht: ik ben blij dat ik hier ben.

Een onopvallende annonce in de krant, in het jaar van de hereniging van de beide Duitse staten, een advertentie met de belofte dat ze eindelijk het land beter kon leren kennen waarvan ze de taal op school had geleerd. De Sovjet-Unie had ze bereisd, Frankrijk niet. Er werden au pairs gezocht, die een jaar in de zuidelijke stad aan zee wilden doorbrengen. Door een nieuwe kennis uit West-Berlijn liet ze zich uitleggen wat een au pair was en waar haar werk uit bestond – maar toen had ze haar besluit al genomen. Het had ook een provinciestadje in de koele bergen of een studentenstad met een middeleeuws centrum kunnen zijn. Maar in elk geval niet in Duitsland.

De demonstraties waren in het begin van haar voorlaatste schooljaar begonnen. De jaren daarvoor had ze niets inniger gewenst dan verandering, een compleet nieuw socialisme, waarin openlijk over problemen werd gesproken, waarin eigen gedachten en een afwijkende levenswijze niet sneuvelden onder de censuur. Beweging in het starre politieke en maatschappelijke leven. Nu tolde ze koortsachtig en ademloos van de ene gebeurtenis naar de volgende, demonstraties, vergaderingen, bijeenkomsten, met vrienden, met gelijkgezinden en andersdenkenden. Nieuwe organisaties schoten als paddenstoelen uit de grond, splitsten zich in suborganisaties, programma’s werden geschreven en herschreven.
‘Wat moet ik jullie nu leren?’ zei de geschiedenisleraar wanhopig. ‘Laten we het over de oersamenleving hebben. Het oercommunisme.’ Uitdagend en zonder angst voor consequenties riep een leerling: ‘Is dat er ooit geweest dan?’

Licht en schaduw wisselen elkaar af terwijl zij trap op trap af loopt, langs couscoustentjes en barretjes, door smalle steegjes met half beslagen ramen waar was voor hangt.
Openstaande, donkergroene en korenbloemblauwe luiken, op de muren graffiti en affiches; haar jas past goed bij deze wijk, denkt ze. Het ruikt naar urine en specerijen, kinderen zijn er amper te bekennen, geen wonder, die zitten nog op school. Als over twee uur de schemering invalt, zal ze de beide jongens van haar gastgezin, moe en hongerig, van school halen. Huiswerk, in bad, eten, een verhaaltje voorlezen, de broertjes naar bed brengen. Eenvoudige taken, als die jongens niet zo tegendraads waren, een tegendraadsheid die ze zonder begrijpelijke Franse zinnen met geen mogelijkheid weet in te tomen. Misschien zou ze er ook niet in slagen als ze beter Frans sprak: bij hen thuis werd dat vroeger niet met woorden opgelost.

Dat ze amper invloed hadden, daar was ze te laat achter gekomen. Omdat ze middenin het gebeuren zat? Maar dat zag ze nu pas, nu ze het vanaf een afstand kon bekijken. Zou ze het als zwijgende toeschouwster eerder begrepen hebben? De tekenen waren onloochenbaar. De blinde euforie bij de demonstraties. De run op de nieuwe warenhuizen. De roep om glamour, om alles wat bij hebben hoort en zelden bij zijn.
De schittering van het geld en de schittering van de zee, wat een verschil! Tenslotte moest ze toegeven dat de meeste mensen in haar toen nog niet opgeheven land inderdaad begeerden wat door de politiek vermoedelijk allang besloten was. Sluipend maar toch snel voltrok zich een omwenteling.

Uit een onopvallende bar klinken vreemde ritmische klanken, trommels en gitaren, een onstuimige stem die steeds van toonval wisselt, een uiterst melodieuze golfbeweging. Een man met een groene pet op, blijkbaar de kelner, roept haar vanuit het schemerdonker van de bar iets toe, ze haalt haar schouders op, tot hij haar wenkt om binnen te komen, maar ook als hij van het Frans overstapt op het Engels, haar derde vreemde taal, verstaat ze niet veel van wat hij zegt. Ze gaat aan een tafeltje bij het raam zitten, bestelt een café crème en bekijkt de zwart-wit foto’s aan de gele muren. De bar is – anders dan de meeste cafés in deze wijk – leeg, er zitten alleen een paar oude mannen voor de deur druk gebarend te discussiëren. De kelner, hij zal een jaar of dertig zijn, brengt haar koffie, praat, voorovergebogen en met zijn armen op de rand van de tafel leunend op haar in, raakt haar schouder aan, wijst op de foto’s, dan op zichzelf, vraagt iets; zij glimlacht en antwoordt: ‘Allemande.’
Met opgetrokken wenkbrauwen roept hij naar buiten: ‘Maurice, viens ici, elle est allemande!’ In de deuropening duikt een kleine, gebogen man met getaande huid en dicht wit haar op, die in een verbazend tempo naar haar tafeltje hinkt. Behendig trekt hij zijn gehandicapte been achter zich aan en bij haar tafeltje aangekomen neemt hij haar met een mengeling van nieuwsgierigheid en afkeer op. Hij draagt een grijs, bepaald niet nieuw, maar goed onderhouden pak en praat even snel als hij loopt, waarbij hij zijn armen in de lucht gooit, naar buiten wijst, alle kanten op, en geluiden van een explosie maakt. Ten slotte begrijpt ze: de Duitsers hebben in de oorlog delen van de wijk opgeblazen. Omdat ze niet weet hoe ze de man moet vertellen dat haar eigen grootvader in het verzet zat, loopt hij weer weg, terwijl zij, nog zoekend naar woorden, een paar keer haar lippen opent. Als ze opstaat, het geld ligt al op tafel, komt de kelner weer naar haar toe met een klein kleurig bordje in zijn hand met stukjes vers gesneden ananas. De vrucht ruikt heerlijk. Even bekijkt ze de halve ringen voor ze toetast, het is voor het eerst in haar leven dat ze verse ananas eet. De bruine ogen van de man lijken haar bewegingen te volgen. Ze glimlacht tegen hem en hij zegt: ‘A bientôt, ma jolie!’

In het felle namiddaglicht loopt ze naar beneden naar de Oude Haven. Als ze in de Rue de Rome is aangekomen, komt de vreemde gedachte bij haar op dat het hartelijke gebaar van de kelner weleens een verkoopstrategie zou kunnen zijn. De propvolle winkeltjes aan beide kanten, zich voortreppende mensen met volle boodschappentassen, banken, gigantische felgekleurde reclameaffiches; in feite dezelfde beelden als in Duitsland. Voor de winkels bedelaars, daklozen, ook mensen die door anderen gestuurd worden om geld in te zamelen dat ze later weer moeten afdragen. Vlak na de val van de muur gaf ze iedere bedelaar geld, tot ze dit principe doorkreeg. Nog steeds heeft ze moeite te onderscheiden om welke reden iemand bedelt. Maar één ding lijkt duidelijk: hij heeft geen andere keus.
Nee, de stem van de kelner klonk niet gekunsteld, in tegenstelling tot die van de verkoopster op het station in Frankfurt bij wie ze een sandwich kocht. Geen kille, eisende blik in zijn ogen. Hetzelfde maatschappelijke systeem en verschillende culturen. In beide landen loopt het nu naar de winter, maar de temperaturen zullen hier hoger blijven. Alleen waait het hier meer.

II
Maanden later. De eerste voorboden van de lente heeft ze door de zachte winter amper opgemerkt, maar dan ontdekt ze kleine veranderingen in het park, vroege teergroene blaadjes, witte en gele bloempjes in het gras en aan de takken van de bomen.
Het is zaterdagmiddag en ze loopt naar de bushalte om naar het strand te gaan. In de Rue de Rome hoort ze plotseling spreekkoren, en terwijl ze snel doorloopt, komen de stemmen dichterbij, tot ze eindelijk de voorste rijen van de stoet kan zien, waarvoor de voorbijgangers links en rechts proberen uit te wijken. A bas le FN! Leest ze op het brede witte spandoek dat de voorste demonstranten meedragen, een bonte menigte roept die leus met regelmatige tussenpozen. Ze staat aan de rand van de straat en laat de mensen, die opgaan in hun actie, voorbijtrekken, en als de stoet begint uit te dunnen, sluit ze zich tot haar eigen verrassing spontaan aan, naast een vrouw die haar bemoedigend toelacht, ze lijkt amper ouder dan zijzelf. Klein, zwart haar, kleurige patchworkrok, Turkse omslagdoek. De jonge vrouw geeft haar een arm, trekt haar mee en roept opeens: ‘Vive le socialisme!’ Een paar demonstranten draaien zich om en beginnen haar af te blaffen, een magere man van rond de zestig gaat fel tegen hen in, terwijl Marie de vrouw van opzij bekijkt, haar smalle profiel, haar wilde lokken, haar ranke postuur, haar heftige bewegingen. Wat zou ze – hier in dit land – onder socialisme verstaan? De menigte verspert het uitzicht op de zee, op de horizon; nee, alleen het zicht op wat er vlak voor haar is; dat Marie in de verte niets kan zien komt doordat de straat aan beide kanten door muren begrensd wordt. Opeens barst de andere vrouw uit, één verbaal verzet, één kreet, alles wat ze zegt, alles wat ze furieus lijkt uit te spugen; Marie meent te begrijpen dat ze werkeloos is, ze hoort de woorden élitiste en école, maar ten slotte wordt het weer gesmoord door het overgrote geweld van de meerderheid van het spreekkoor: A bas le FN!
Als ze die jonge vrouw nu wegjagen roept ze in een volgende demonstratie misschien ‘Les Français d’abord!’, denkt Marie, en nu pas valt haar op dat les flics in vrij grote aantallen langs de kant van de weg staan.

Als ze uit de bus stapt, ruikt ze uitlaatgassen en de zee. Ze trekt haar jas uit en loopt snel tussen de toeterende auto’s door naar het strand, naar een stil, afgelegen stuk. Daar gaat ze zitten in het koele zand, ze legt even haar hoofd in haar nek om de zon te voelen, kijkt dan naar de zee en slaat ten slotte een boek open.
Toen ik begreep dat wat daar blauw schitterde aan het eind van de Canebière, al de zee was, de Oude Haven, voelde ik na zoveel onzin en ellende eindelijk weer het enige echte geluk dat voor ieder mens op ieder moment bereikbaar is, het geluk te leven.
In haar ooghoek flitst een stukje stof op, een lichtende tip, iemand buigt voorover en probeert de titel op de het omslag van haar boek te lezen.
Transit’, zegt de jonge vrouw van de demonstratie, ‘dat gaat over Marseille in de oorlog toen het nog niet bezet was. Ze stroomden hiernaartoe, de emigranten, om over zee verder te kunnen vluchten, wisten niet waar ze zouden aankomen, alleen dat ze weg moesten uit Duitsland. Hier in Marseille hoopten ze op een ander leven na de overtocht.’
Ze spreekt Frans, maar toch verstaat Marie wat ze zegt; het maakt niet uit dat ze niet elk woord kent.
‘Rabéa,’ stelt de vrouw zich voor, terwijl ze haar een hand geeft en haar krachtig omhoog trekt, tegen haar aanvankelijk, door haar verbazing ingegeven, weerstand in. ‘Maar later kwamen er nog veel meer migranten hiernaartoe – en die bleven.’
Dan rent ze weg, vlak langs het water, en Marie loopt snel achter haar aan, maar zonder te rennen, de wind drijft de lome golven zachtjes aan land, waar Rabéa nu op blote voeten doorheen waadt, ze loopt steeds verder de zee in, alsof ze een sterke tegenstander zoekt, alsof ze zich wil meten met de golven.

Als ze weer op dezelfde hoogte zijn, vertelt Rabéa, nog buiten adem, dat ze is opgegroeid in de Quartiers Nord, maar nu bij een vriendin ook aan de rand van de stad woont, ze vertelt over haar schooltijd vol strijd en haar opleiding tot bibliothecaresse. Lezen als vlucht, van begin af aan. En hoe moeilijk het was die studieplek te krijgen, dat ze die was kwijtgeraakt nadat ze drie keer te laat gekomen was. Misschien zochten ze alleen een excuus. Nu leest ze en schrijft sollicitatiebrieven, en heeft ze allerlei tijdelijke baantjes.
En haar ouders? ‘Algerijnse migranten,’ antwoordt Rabéa kort en ze zwijgt, zodat Marie maar niet begint over haar jeugd, de pioniersbeweging, de appèls bij het hijsen van de vlag en de academische beroepen van haar ouders, maar vertelt over de politieke omwenteling. En terwijl Rabéa luistert en vragen stelt, maakt Marie zich niet druk over haar matige Frans. Ze vallen elkaar in de rede en gebaren, lachen, hun stemmen zijn vervuld van enthousiasme en overgave aan de gedachten van de ander.
In het zachte blauwgrijze licht van de avondschemering heft Marie eindelijk haar hoofd; de laatste, in dit seizoen toch al weinige strandgangers zijn weg. In de verte komen twee mannen hun tegemoet, aan de straatkant, waar het strand door een grasveld en grote keien wordt begrensd. De kleinste van de twee hinkt en loopt gebogen, en als ze elkaar op een afstand van tien meter passeren, ontmoeten hun blikken elkaar en de grotere zwaait. Hoewel Marie inmiddels vaker verse ananas heeft gegeten, de geur en de smaak ervan nu kent, en weet dat je kleverige vingers van het sap krijgt, ligt die novemberdag van vorig jaar nog vers in haar geheugen, haar onbehaaglijke gevoel en het verrassende geluk, een gevoel dat lijkt op wat ze nu weer ervaart in het gezelschap van Rabéa.

Blanke sterren boven een oeroude stad. Donker de zee, maar niet zwart, niet onbewogen. Vaal maanlicht. Nog steeds schuiven de golven schuim over het zand. Op een plekje uit de wind, tussen een paar grote keien in, zijn ze met zijn vieren gaan zitten, voor Maurice hebben ze plaids en shirts uitgespreid zodat hij goed kan zitten. Ze praten, drinken naar bessen geurende rode wijn, eten de lekkernijen die de twee mannen hebben meegebracht, rijkelijk eten hoewel het voor maar twee personen bedoeld was.
Maurice vertelt, met zijn blik gevestigd op Marie, over de tijd van de résistance, de poging om de stad te verdedigen, en eindelijk slaagt Marie erin tegen hem te zeggen dat haar grootvader destijds in een concentratiekamp zat. Dan vertelt Théo, kelner en fotograaf, opgegroeid in een rijke buurt van de stad, dat zijn grootvader een collaborateur was. Een adelaarsblik van Maurice, zijn haar lijkt te trillen, terwijl hij zijn hoofd schudt, dan zegt hij: ‘Daar praat hier niemand over … moedig van je.’
Theo slaat hem op zijn schouder en antwoordt: ‘Je hebt je afkomst niet voor het uitkiezen, mon cher!’
‘Jij kunt trots zijn op je ouders en grootouders, Rabéa, die hebben tenminste gevochten voor de onafhankelijkheid van Algerije!’ roept Maurice zacht uit. ‘Ondanks alles wat er op het moment gebeurt,’ voegt hij er, wijzend over de zee, aan toe.
Rabéa knikt alleen voorzichtig. Maurice zet zich af met één hand, komt verbazingwekkend behendig vanuit zijn knieën omhoog, hinkt naar Marie toe, maakt een kleine buiging: ‘Mag ik?’ Marie lacht verbluft, aarzelt, springt dan op en laat zich een paar stappen meevoeren in de richting van de zee. Maurice is een elegante danser, ondanks zijn gehandicapte been. Over haar schouder ziet ze dat Rabéa en Théo hun voorbeeld volgen.

Making Paradise

I
During a late autumn day in 1991, Marie, a young woman, is strolling through the Panier district located near the old harbor of Marseille. Arriving at a place where the crowded sea of houses opens up just a bit, she gazes down at the water that is silently glistening. She is wearing a colorful patchwork coat which she had bought at a market just after the Iron Curtain had come down in her homeland, when the first Indian merchants came to East Germany to sell their products.
She isn’t thinking: this is paradise, this brightness and vastness, this hustle and bustle surrounding her, the scents, the mild breeze, the elusive blue in the sky, this foreign, melodious language. In the past weeks she hadn’t once thought: I am happy to be here.

In that year, when the two German states unified, she read an unremarkable advertisement in the newspaper, a listing, inviting her finally to explore the country more intimately whose language she had learned as a second foreign tongue at school. She had traveled throughout the Soviet Union, but not France. It was offering a position as an au pair for a person ready to spend a year in the southern metropolis on the sea. She had a new friend in West-Berlin explain to her what an au pair girl was and what that kind of work encompassed – but that was after she already had firmly decided to do it. It could have also been a small town in the cool mountains or some medieval university town. Anywhere but Germany.
The demonstrations had begun one year before she graduated. She had wished for nothing more than change, for a totally new brand of socialism in which people discussed problems openly, in which independent thought and deviating from the norm wasn’t met with censorship. Movement in rigid routines. Now, she swirled breathlessly and restlessly from one event to the next – from rallies to gatherings, to meetings with friends, with allies, and with those who had different opinions. New organizations were established at a breathtaking pace, then quickly split up into sub-organizations, agendas were written and written anew.
What on earth do you want me to teach you?, her baffled history teacher asked the class. Let’s talk about primitive society. Primitive communism. Challenging her and without fear of consequences, one pupil shouted out: Did something like that ever exist?

Shade gave way to light, light gave way to shade, while she walks up and down the stairs, while she goes by couscous restaurants and bars, and passes through narrow alleyways in which laundry is hanging in front of foggy windows. Their dark green and cornflower-colored shudders are flung open, the buildings are covered with graffiti and posters – her jacket, she thinks, matches this quarter pretty well. The odor of urine and spices is in the air, there are hardly any children around. No wonder, as the afternoon lessons haven’t concluded yet. In about two hours when dawn sets in, she will pick up the two boys of her host family from school who by then will both be hungry and tired. Homework, baths, dinner, story time, and then off to bed. Simple routines if it weren’t for their stubborn will that she hardly knew how to rein in, lacking intelligible French sentences. But maybe, even if she spoke better French, she wouldn’t be able to tame the boys – in her family there was rarely a language for such matters.

It occurred to her too late – that she could hardly bring any influence to bear. Because she was in the thick of it? Indeed, she now realized, but just on one part of what transpired. Would she perhaps have understood things earlier as a silent observer? The forebodings seemed undeniable now. The blind euphoria during the demonstrations. The rush on the new shopping malls. The cries for glamor and luster, for everything that built ownership but rarely true being.
She finally had to admit to herself that most people in her former country, while it was still in existence, truly desired what the political forces had probably long already decided upon. Stealthily and yet bristly change took place.

Exotic and rhythmic sounds emanated from an inconspicuous bar, drums and a guitar, a voice that passionately shifted its pitch – a prolific and melodic up and down. A maybe thirty year old guy wearing a green hat, presumably a bartender, shouts something in her direction from the dark interior of the bar. She shrugs her shoulders. Finally, he beckons her swinging his arms, but she only understands little more, as she switches from French to English, her third foreign tongue. She takes a seat at a table near the window, orders a café crème, and takes stock of the blank-and-white photography that decorates the yellow walls. The bar is – unlike most of the other cafes in that quarter – empty. Only outside in front of the door, there are a few old men that are vividly gesticulating while they are talking with each other. As the waiter, a thirty-something, serves her coffee, he addresses her leaning forward perched on the table with his arms. He touches her shoulder, points at the pictures, and asks her something. She smiles and says, “Allemande.”
He raises his eyebrows and yells out of bar: “Maurice, viens ici, elle est allemande!” A small, hunched man with tanned skin and dense white hair shows up in the door frame who then hobbles towards her table faster than one might think looking at him. He skillfully drags one of his legs and, having arrived at the table, stares at her with both curiosity and aversion. He is dressed in a grey, somewhat worn but well-kept suit and begins to talk as fast as he walks. In doing so, he throws his arms up in the air, points outside, then into every other direction, and imitates the noise of an explosion. She finally gets it: the Germans had blown up parts of the quarter during the war. Because she doesn’t know how to tell him that her own grandfather had been in the resistance in that time, he leaves again, while she is in search for the right words, trying to open her lips a few times. As she gets up to leave, leaving money on the table, the waiter approaches her again holding a small plate with pineapple slices. The fruit is fragrant. She considers the slices a bit, and then reaches for one. It is the first time ever for her to eat pineapple. The man´s brown eyes seem to be following her movements. She smiles at him and he says: “A bientôt, my jolie!”

She climbs down to the old harbor in the glistening afternoon light. Arriving at Rue de Rome, an odd thought crosses her mind: the waiter´s warm gesture might be part of their business scheme. Surrounded by shops brimming with people, pedestrians scuttling across the street with packed shopping bags, benches, enormous and shrill advertisements, and banks – basically the same type of scenes as in Germany. In front of the stores, there are beggars, hobos, as well as people who are being sent forward to ask for money which in turn will be taken from them again. Just after the Iron Curtain had come down, she gave money to every beggar, until she realized what they were doing. Even today she hardly is able to discern exactly who´s begging for money for what reason. What seems clear is the fact that they have no other choice.
No, the waiter´s voice hadn’t sounded affected. In contrast to the voice of lady who sold her the sandwich at the Frankfurt train station. There hadn’t been a cool demand in his eyes. In both countries, winter is now swiftly approaching, although the temperatures here will remain higher than in Germany. Just the wind will be stiffer.

II
Months later. The mild winter let her take little notice of the first harbingers of spring, but then she discovered the tiny revolutions in the park – early leaves in gentle shades of green, white and yellow blossoms in the grass and twigs.
It is Saturday afternoon, and she is on her way to the bus, in order to visit the beach. In the Rue de Rome she suddenly notices people chanting, and while she hurries on, the voices come closer, until she finally sees the first row of the block which pedestrians are avoiding left and right. She reads the words A bas le FN! On a wide white banner that the demonstrators are carrying – a motley bunch is chanting the slogan in regular intervals. Standing on the side of the street, she lets those pass who are completely absorbed by their action, but as the block of demonstrators begins to fizzle out, she spontaneously joins them to her own surprise and is walking next to a woman, not much older than herself, who smiles at her encouragingly. The woman is short, black-haired, a dressed in a multicolored patchwork skirt and a turquoise shawl. The young woman touches her arm, draws her into the crowd, and shouts loudly: “Vive le socialisme!” Some of the demonstrates turn around and look at her disapprovingly, a lanky, roughly sixty-year-old man contradicts her harshly, while Marie takes stock of the woman marching next to her. She observes her slender profile, the disheveled hair, as well as her body that is in vehement commotion. Wonder how she defines the word socialism in this country? The crowd blocks the view of the sea, of the horizon. No, the crowd is just blocking the view of what is immediate. The reason why Marie can’t see anything is due to the fact that path is walled off on both sides. All of a sudden the other woman rises up in rage, a verbal upheaval, screaming each and every word she utters, spewing it out angrily – and Marie gathers that the woman seems to be unemployed. She hears her say the words élitiste and école. But soon the chanting of the crowd swallows up her singular voice with its multiplied rage: A bas le FN!
When they drive away the woman, Marie thinks, she might soon shout “Les Français d´abord!” At the same moment, she realizes that les filcs have amassed in considerable numbers along the street.

When she exits the bus, she smells exhaust fumes and the sea. She takes her coat off and rushes down to the beach, squeezing by honking cars and heads for a quiet, somewhat remote area. There she sits down in the cool sand. She lets her head fall back, in order to feel the sun, and then looks across the sea and later opens up a book.
“Having realized that the radiant blue at the end of Canebière already was the sea, the old harbor, I once again after all that nonsense and misery felt that the only, true joy available to each human being at any moment was the joy of life.”
She notices a piece of cloth flashing in the corner of her eye – a bright bit. Somebody leans over and tries to decipher the book cover.
“Transit,” says the young women from the march. “It recounts the war in unoccupied Marseille. They poured in, the emigrants, in order to flee across the sea. They didn’t know if they´d make it or even where they´d end up. They just knew they needed to get out of Germany. Here in Marseille they dreamt of a different life after they crossed the sea.”
Even though she is speaking in French, Marie understood what she was saying. It isn’t important that she doesn’t catch every word.
“Rabéa,” the woman introduces herself and pulls up Marie with great strength, even though she had initially resisted out of astonishment.
“But later on many more migrants came here – and stayed.”
She sprints off to the water and Marie follows her quickly, though without running. The wind pushes waves upon the shore that gently run tired on the beach – where Rabéa is now wading into the shallow water with her bare feet. She makes her way deeper and deeper into the sea, as if she were in search of a mighty adversary, as if she wanted to test her strength in the surf.

Standing next to each other again, Rabéa – still out of breath – tells Marie that she grew up in the Quartiers Nord. But now she also lives with a friend in a different area of the city´s outskirts. She talks about her rough experience at school and her apprenticeship as a librarian. She tells her that reading had been an escape early on and how difficult it was to even get that position which she lost again, after getting to work late three times. Maybe that had just been an excuse to fire her. Now she spends her days reading and writing applications – occasionally she does menial work here and there.
And her parents? “Immigrants from Algeria,” Rabéa replies terse and falls silent, so that Marie doesn’t make any mention of her childhood, the youth pioneer organization and the flag roll calls, the academic profession of her parents, but talks about political upheaval instead. And because Rabéa is attentive and poses questions, Marie doesn’t worry about her imperfect French. They interrupt each other and gesticulate, laugh, while their bright voices are delirious with eagerness and devotion to each other´s ideas.
Marie finally lifts her head in the mild bluish grey twilight: of the few people on the beach during this time of the year, the last had gone. Two men approach them from afar, walking on the side close to the road that is beset by grass. Of those two men, the smaller figure is hobbling along with his torso leaning forward. As they pass them by at short range, their eyes meet and the taller figure waves at them. Although Marie had savored many pineapples ever since, the scent and taste comes to her mind. She remembers how her fingers get a bit sticky from their juice as well as that day in November last year, remembering her uneasiness and the surprising joy – a feeling not unlike the emotion she feels now in the presence of Rabéa.
Bright stars above an ancient city. The sea dark, though nor black or immobile. Fallow moonlight. Still the froth is washing upon the sand with the waves. There they are – all four of them – seated in a place shielded from the wind, surrounded by rocks. They built a perch for Maurice with blankets and shirts that was very comfortable for him. They talk, enjoy red wine that carries the scent of berries, and eat the delicious food that the two men have brought plenty of, even though it was only packed for two.
Maurice recounts stories from the time of the Résistance, his eyes glued to Maie and talks about the attempts at defending the city. Finally Marie is able to slip in the story about her grandfather who had been in jail in those days. Théo, a waiter and photographer, who had grown up in an affluent section of the city says that his grandfather had been a collaborateur. Maurice eyes him sharply, his hair seems to be raising, but then he shakes his head and says, “nobody here talks about that … how brave of you.”
Théo pats him on the shoulder and responds: “You have no say in where you come from, mon cher!”
“But you Rabéa,” says Maurice quietly, “you should be proud of your forbears who have fought for Algerian independence!” He points in the direction of the sea and adds, “Despite everything that´s going on right now.”
He leans on his hand, lifts himself up from his knees, steps towards Marie, and gently bows down to her, “May I?” Marie smiles in surprise, hesitates, but then jumps up, and lets him lead her a few steps towards the sea. They dance to the sound of the sea. Maurice is an elegant dancer, despite his bad leg. Looking over her shoulder, she notices that Rabéa and Théo are following suit.

Paradieswerdung

I
An einem Tag im Spätherbst des Jahres 1991 spaziert Marie, eine junge Frau, durch das lebendige Viertel Panier in der Nähe des Alten Hafens von Marseille. An einer Stelle, wo das dichte Häusermeer sich einen Spalt breit öffnet, blickt sie von oben auf das unmerklich glitzernde Meer hinab; sie trägt eine bunte Patchworkjacke, die sie kurz nach dem Fall der Berliner Mauer auf dem Markt ihrer Heimatstadt kaufte, als zum ersten Mal Inder nach Ostdeutschland kamen, um ihre Waren anzubieten.
Sie denkt nicht: Das ist das Paradies, diese Helle und Weite, der Trubel um sie herum, die Düfte, die milde Luft, das unfassliche Blau des Himmels, die fremde, melodische Sprache. In den letzten Wochen dachte sie kein einziges Mal: Ich bin froh, hier zu sein.
Eine unscheinbare Annonce in der Zeitung, im Jahr der Wiedervereinigung der beiden deutschen Staaten, eine Anzeige, die verhieß, endlich das Land näher kennenzulernen, dessen Sprache sie als zweite in der Schule gelernt hatte. Die Sowjetunion hatte sie bereist, Frankreich nicht. Gesucht wurden Au-pair-Mädchen, die ein Jahr in der südlichen Großstadt am Meer verbringen wollten. Von einer neuen Bekannten aus Westberlin ließ sie sich erklären, was Au pair-Mädchen sind und worin ihre Arbeit besteht – doch das geschah erst, nachdem ihr Entschluss feststand. Es hätte auch eine Provinzstadt in den kühlen Bergen oder eine Studentenstadt mit mittelalterlichem Kern sein können. Aber nicht in Deutschland.
Die Demonstrationen setzten zu Beginn ihres vorletzten Schuljahres ein. Nichts hatte sie sich in den Jahren zuvor mehr gewünscht als Veränderung, einen vollkommen neuen Sozialismus, in dem offen über Schwierigkeiten gesprochen wird, in dem eigene Gedanken und ein von der Norm abweichender Lebensentwurf keiner Zensur zum Opfer fallen. Bewegung in den starren Abläufen. Jetzt wirbelte sie aufgewühlt und atemlos von einem Ereignis zum nächsten, Kundgebungen, Versammlungen, Treffen, mit Freunden, mit Gleichgesinnten und Andersdenkenden. Neue Organisationen gründeten sich in Windeseile, spalteten sich auf in Unterorganisationen, Programme wurden geschrieben und neu geschrieben. Was soll ich euch nun beibringen?, sagte der Geschichtslehrer ratlos. Sprechen wir über die Urgesellschaft. Den Urkommunismus. Herausfordernd und ohne Angst vor Konsequenzen rief

ein Schüler: Hat es den je gegeben?
Schatten und Licht wechseln einander ab, während sie treppauf, treppab läuft, an Couscous Restaurants und Bars vorüber, durch schmale Gassen, in denen Wäsche vor teilweise beschlagenen Fenstern hängt. Offene dunkelgrüne und kornblumenblaue Fensterläden, an den Häuserwänden Graffitis und Plakate, ihre Jacke, denkt sie, passt zu diesem Viertel. Es riecht nach Urin und Gewürzen, Kinder sind kaum zu sehen, kein Wunder, denn der Nachmittagsunterricht ist noch nicht beendet. Wenn es in zwei Stunden zu dämmern beginnt, wird sie die beiden dann müden und hungrigen Jungen ihrer Gastfamilie von der Schule abholen. Hausaufgaben, baden, essen, eine Geschichte vorlesen, die Geschwister ins Bett bringen. Einfache Abläufe, wäre da nicht der trotzige Wille der beiden, den sie ohne verständliche französische Sätze nicht im Geringsten zu bändigen weiß. Vielleicht gelänge es ihr auch dann nicht, wenn sie besser Französisch spräche: in ihrer eigenen Familie gab es dafür nur selten eine Sprache.
Dass sie kaum Einfluss nehmen konnten: sie erkannte es zu spät. Weil sie mitten im Geschehen war? Doch, das sah sie nun, nur in einem Teil des Geschehens. Hätte sie als stille Beobachterin früher begriffen? Anzeichen ließen sich nicht leugnen. Die blinde Euphorie auf den Kundgebungen. Die Anstürme auf die neuen Kaufhäuser. Die Rufe nach Glanz, nach allem, was zum Haben und selten zum Sein gehört.
Schließlich musste sie sich eingestehen, dass die meisten Menschen in ihrem damals noch existierenden Land wirklich das begehrten, was von der Politik vermutlich längst beschlossen worden war. Schleichend und dennoch rasch vollzog sich ein Umschwung.
Aus einer unscheinbaren Bar dringen fremde, rhythmische Klänge, Trommel und Gitarre, eine Stimme, die ungestüm Tonlagen wechselt, ein überaus melodisches Auf und Ab. Ein Mann mit grüner Mütze, offenbar der Kellner, ruft ihr aus dem dunklen Inneren etwas zu; sie zuckt mit den Achseln, bis er sie mit Armschwüngen hereinwinkt, doch sie versteht auch dann nur wenig, als er vom Französischen zum Englischen, ihrer dritten Fremdsprache, übergeht. Sie setzt sich an einen Tisch am Fenster, bestellt einen café crème und betrachtet die Schwarz Weiß-Fotografien an den gelben Wänden. Die Bar ist – anders als die meisten Cafés des Viertels – leer, nur vor der Tür sitzen einige alte Männer, die lebhaft gestikulieren und diskutieren. Der Kellner, er mag um die dreißig sein, bringt den Kaffee, redet, nach vorn geneigt und sich mit den Armen auf der Tischkante abstützend, auf sie ein, berührt sie an der Schulter, deutet auf die Fotos, dann auf sich, fragt etwas; sie lächelt und erwidert:

„Allemande.“
Mit hochgezogenen Brauen ruft er nach draußen: „Maurice, viens ici, elle est allemande!“ Im Türrahmen taucht ein kleiner, krummer Mann mit gegerbter Haut und dichtem weißem Haar auf, der in ungeahnter Schnelligkeit an ihren Tisch humpelt. Er zieht geschickt ein Bein nach
und sieht sie, am Tisch angekommen, mit einer Mischung aus Neugierde und Abneigung an. Er trägt einen grauen, keineswegs neuen, doch sehr gepflegten Anzug und spricht so schnell wie er geht, wirft dabei die Arme in die Luft, deutet nach draußen, in alle Richtungen, macht Geräusche einer Explosion nach. Schließlich begreift sie: Die Deutschen sprengten während des Krieges Teile des Viertels. Da sie nicht weiß, wie sie dem Mann erzählen soll, dass ihr Großvater damals selbst im Widerstand war, zieht er wieder davon, während sie, nach Worten suchend, einige Male ihre Lippen öffnet. Als sie sich erhebt, das Geld liegt schon auf dem Tisch, tritt der Kellner erneut auf sie zu, einen kleinen bunten Teller in der Hand, darauf Stücke frisch geschnittener Ananas. Die Frucht duftet. Sie betrachtet die Halbringe eine Weile, ehe sie zugreift; es ist das erste Mal, dass sie frische Ananas isst. Die braunen Augen des Mannes scheinen ihre Bewegungen zu verfolgen. Sie lächelt ihn an, und er sagt: „A bientôt, ma jolie!“
Im gleißenden Nachmittagslicht steigt sie hinab zum Alten Hafen. Als sie die Rue de Rome erreicht, blitzt der sonderbare Gedanke auf, die warme Geste des Kellners könnte zu einer Geschäftsstrategie gehören. Die übervollen Läden zu beiden Seiten, über die Straße hastende Menschen mit prallen Einkaufstüten, riesige grellfarbige Werbeplakate, Banken; im Grunde dieselben Bilder wie in Deutschland. Vor den Geschäften Bettler, Obdachlose, auch Menschen, die vorgeschickt werden, um Geld zu sammeln, das ihnen später abgenommen wird. Kurz nach dem Mauerfall steckte sie jedem Bettler Geld zu, bis sie dieses Prinzip erkannte. Noch immer weiß sie nicht gänzlich zu unterscheiden, aus welchem Grund jemand um Geld bettelt. Aber klar zu sein scheint: er hat keine andere Wahl.
Nein, die Stimme des Kellners klang nicht gekünstelt, im Gegensatz zu jener der Verkäuferin, bei der sie am Frankfurter Bahnhof ein Sandwich kaufte. Kein kühles Fordern in seinen Augen. In beiden Ländern geht es jetzt auf den Winter zu, doch die Temperaturen werden hier höher bleiben. Nur der Wind weht stärker.

II
Monate später. Die ersten Anzeichen des Frühlings hat sie aufgrund des milden Winters kaum bemerkt, doch dann entdeckte sie winzige Veränderungen im Park, frühe zartgrüne Blätter, weiße und gelbe Blüten im Gras und an Baumzweigen.
Es ist Samstagnachmittag, und sie macht sich auf den Weg zum Bus, um an den Strand zu fahren. In der Rue de Rome vernimmt sie plötzlich Sprechchöre, und während sie ihren Weg eilig fortsetzt, kommen die Stimmen näher, bis sie schließlich die ersten Reihen des Blocks erkennt, dem die Passanten nach rechts und links auszuweichen suchen. A bas le FN! liest sie auf dem breiten weißen Banner, das die vorderen Protestierenden tragen; eine bunte Menge ruft den Slogan in gleichmäßigen Abständen. Am Rand der Straße stehend, lässt sie die ganz auf ihre Aktion Konzentrierten vorüberziehen, und als der Block sich zu lichten beginnt, reiht sie sich zu ihrer eigenen Überraschung spontan neben einer Frau ein, die sie ermutigend anlacht und kaum älter als sie selbst zu sein scheint. Klein, schwarzhaarig, farbiger Patchworkrock, türkises Tuch. Die junge Frau fasst sie am Arm, zieht sie in die Menge und ruft jäh: „Vive le socialisme!“ Einige Demonstrierende drehen sich nach ihr um und blaffen sie an, ein hagerer Mann um die sechzig widerspricht ihnen harsch, während Marie die Frau von der Seite mustert, ihr schmales Profil, die ungeordneten Strähnen ihres Haars, ihre vehementen Bewegungen. Was sie – hier in diesem Land – wohl unter socialisme versteht? Die Menge versperrt den Blick zum Meer, zum Horizont; nein, sie verstellt nur den Blick auf das Unmittelbare; dass Marie in der Ferne nichts erkennt, liegt daran, dass der Weg zu beiden Seiten von Mauern begrenzt wird. Mit einem Mal gerät die andere Frau in Zorn, ein verbales Aufbäumen, ein Schrei alles, was sie sagt, was sie auszuspucken scheint; Marie glaubt zu verstehen, dass sie arbeitslos ist, sie hört die Wörter élitiste und école, doch schließlich legt sich, eine vervielfachte Gewalt, wieder der Sprechchor darüber: A bas le FN! Wenn sie die junge Frau vertreiben, wird sie vielleicht bald „Les Français d’abord!“ rufen, denkt Marie, während sie erst jetzt wahrnimmt, dass les flics in beträchtlicher Zahl den Straßenrand säumen.
Als sie aus dem Bus steigt, riecht sie Abgase und das Meer. Sie zieht ihre Jacke aus und eilt zwischen hupenden Autos hindurch an den Strand, an eine stille, etwas abseitige Stelle. Dort setzt sie sich in den kühlen Sand, legt kurz den Kopf in den Nacken, um die Sonne zu spüren, blickt dann aufs Meer und öffnet schließlich ein Buch.
Wie ich begriff, daß das, was blau leuchtete am Ende der Canebière, bereits das Meer war, der Alte Hafen, da spürte ich endlich wieder nach so viel Unsinn und Elend das einzige wirkliche Glück, das jedem Menschen in jeder Sekunde zugänglich ist: das Glück zu leben.“ In ihrem Augenwinkel blitzt ein Stück Stoff, ein leuchtender Zipfel auf, jemand neigt den Oberkörper und versucht, den Bucheinband zu lesen.
„Transit“, sagt die junge Frau von der Demo, „Erzählt vom im Krieg noch unbesetzten Marseille. Sie strömten hierher, die Emigranten, um übers Meer weiterflüchten zu können, wussten nicht, ob und wo sie ankommen würden, nur, dass sie fortmussten aus Deutschland. Hier in Marseille hofften sie auf ein anderes Leben nach der Überfahrt.“ Obwohl sie Französisch spricht, begreift Marie, was sie sagt; es ist unwichtig, dass sie nicht jedes einzelne Wort kennt.
„Rabéa“, stellt die Frau sich vor und zieht Marie kraftvoll hoch, gegen ihren anfänglichen, dem Erstaunen geschuldeten Widerstand.
„Aber später kamen noch viel mehr Migranten hierher – und blieben.“
Sie sprintet los, läuft ganz nah am Wasser entlang, und Marie folgt ihr eilig, aber ohne zu rennen; der Wind treibt sanft auslaufende Wellen an Land, in die Rabéa mit nunmehr bloßen Füßen hineinwatet, sie schiebt sich immer weiter ins Meer, als suche sie einen starken Gegner, als wolle sie ihre Kräfte mit den Wellen messen.
Als sie wieder auf einer Höhe sind, erzählt Rabéa, noch atemlos, dass sie in den Quartiers Nord aufgewachsen sei, jetzt jedoch bei einer Freundin wohne, ebenfalls am Stadtrand, sie erzählt von ihrer von steten Kämpfen geprägten Schulzeit und ihrer Ausbildung zur Bibliothekarin. Lesen als Flucht, von Anfang an. Und wie schwer es war, den Platz zu bekommen. Dass sie ihn wieder verloren hat, nachdem sie dreimal zu spät gekommen war. Vielleicht auch nur ein Vorwand. Nun liest sie und schreibt Bewerbungen, jobbt hie und da. Und ihre Eltern? „Algerische Einwanderer“, erwidert Rabéa knapp und schweigt, so dass Marie ihre Kindheit, Pionierorganisation und Fahnenappelle, die akademischen Berufe ihrer Eltern nicht erwähnt, sondern vom politischen Umbruch erzählt, und weil Rabéa zuhört und nachfragt, sorgt sich Marie nicht um ihr unvollkommenes Französisch. Sie fallen einander ins Wort, gestikulieren und lachen, während ihre Stimmen erfüllt sind von Eifer und Hingabe an die Gedanken der jeweils anderen.
Im milden blaugrauen Licht der Abenddämmerung hebt Marie schließlich den Kopf; die letzten, zu dieser Jahreszeit ohnehin wenigen Strandgäste sind gegangen. Zwei Männer kommen ihnen von fern entgegen, auf der zur Straße hin befindlichen Seite, die von Rasenflächen begrenzt wird, der Kleinere von beiden hinkt mit nach vorn gebeugtem Oberkörper, und als sie auf zehn Meter Entfernung aneinander vorbeigehen, treffen sich ihre Blicke und der Größere winkt. Obwohl Marie seitdem öfter Ananas gegessen hat, den Geruch und Geschmack nun kennt und weiß, dass man von dem Saft klebrige Finger bekommt, erinnert sie sich gut an den Novembertag im vergangenen Jahr, an ihr Unbehagen und das überraschende Glück, eine Empfindung, jener ähnlich, die sie jetzt wieder im Beisein von Rabéa verspürt.
Blanke Sterne über einer uralten Stadt. Dunkel das Meer, doch weder schwarz noch unbewegt. Fahles Mondlicht. Noch immer treibt Schaum mit den Wellen auf Sand. An einem windgeschützten Platz, hinter einigen Steinbrocken, haben sie sich zu viert niedergelassen, für Maurice aus Decken und Shirts einen Sitz gebaut, auf dem auch er es bequem hat. Sie reden, trinken roten, nach Beeren duftenden Wein, essen die Köstlichkeiten, die die beiden Männer mitgebracht haben, reichliche Speisen, obwohl sie nur für zwei Personen gedacht waren. Maurice erzählt, seinen Blick auf Marie geheftet, von der Zeit der Résistance, dem Versuch, die Stadt zu verteidigen, und endlich gelingt es Marie, ihm zu sagen, dass ihr Großvater damals in Haft saß. Théo, Kellner und Fotograf, in einem wohlhabenden Viertel der Stadt aufgewachsen, wirft ein, dass sein Großvater ein collaborateur gewesen sei. Ein Adlerblick von Maurice, sein Haar scheint zu beben, während er den Kopf schüttelt, dann sagt er: „Niemand hier spricht davon … mutig von dir.“
Théo schlägt ihm auf die Schulter und entgegnet: „Du suchst dir deine Herkunft nicht aus, mon cher!“
„Zumindest haben die Generationen deiner Eltern und Großeltern, Rabéa, die Unabhängigkeit Algeriens erkämpft … Darauf kann man stolz sein!“, ruft Maurice leise und deutet übers Meer: „Trotz allem, was momentan geschieht.“
Rabéa nickt nur vorsichtig. Maurice stützt sich auf eine Hand, schwingt sich erstaunlich geschickt hoch, tritt auf Marie zu und verbeugt sich leicht: „Darf ich bitten?“ Marie lacht verblüfft, zögert, springt auf und lässt sich von ihm ein paar Schritte in Richtung Meer führen. Maurice ist ein eleganter Tänzer, trotz seines versehrten Beins. Über seine Schulter hinweg sieht sie, dass Rabéa und Théo es ihnen gleichtun.

Fan bosk en iepen fjild
fan Koos Tiemersma

Van bos en open veld
fan Koos Tiemersma

Of Woods and Open Fields
fan Koos Tiemersma

Oerset troch Michele Hutchison

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
Fan bosk en iepen fjild

Lykas de rûzjende beek yn ’e djipte meänderet de werklikheid achter harren oan, it oantinken oan wat west hat, fongen yn it ljocht fan in sinne dy’t sûnt jier en dei smoart yn it wolketek dat de ierde omklammet, in beroete each, dat de trije flechtlingen kinne amper sjen wêr’t se har fuotten delsette moatte. It hjir en dêr steil oprinnende paad dat se folgje is min begeanber; útstekkende stroffelstiennen en grouwe tûken oerdwers foarmje in oanhâldende pleach.
Foarop rint Barak. Geregeld moatte de oare twa him freegje om yn te hâlden. Tiede folget flak achter him, yn it bline betrouwen dat Barak wit wêr’t se hinne moatte, en op hokker paden oft se feilich binne. De rige wurdt sletten troch Yda, dy’t derop tasjocht dat Tiede gjin gat falle lit. Tiede fielt har soarch, sa’t er him ek bewust is fan ’e posysje dy’t er ynnimt, hy, de ferteller dy’t syn beide kompanen as it tsjinwierret bemoediget mei syn ferhalen.

Barak trof er mear as in jier ferlyn, in swierbewapene âld-militêr en lieder fan in grutte groep, dêr’t no allinnich Yda en hy noch fan oerbleaun binne. Tiede wist net hoe fluch oft er him oanslute moast, allinnich fierder wie sjoen syn leeftiid gjin opsje. Unwillekeurich sjocht er oer ’t skouder. Yda rint mei de holle foardel, in kant frommes dat lykas hysels en Barak ûndermynd wurdt troch de fan binnenút om him hinne frettende honger. De bosk dêr’t se trochhinne rinne, moat, sjoen de flauwe brânlucht, al in pear jier earder ôfbaarnd wêze, sa’t de measte bosken yn dizze krite út net mear as keale prikken en bulten jiske besteane. Dat se dit min begeanbere paad folgje en sadwaande de snelwegen mije, hat alles te krijen mei de oanwêzigens fan bindes dy’t de kontrôle oer de haadrûtes oernommen hawwe. Politike systemen binne ynstoart; naasjes waarden ferfongen troch partikuliere keninkrykjes dy’t mei grof geweld ferdigene wurde. It is té nuodlik, hie Barak al by it fuortgean warskôge, wy kinne ús net ferwarre wannear’t wy oanfallen wurde. Tiede makke him sjoen de talleaze geroften oer plonderingen en ferkrêftingen dochs al gjin yllúzjes; de tocht nei feiliger oarden soe swierder útfalle as alles wat er oait meimakke hie.

It begjin fan ’e reis heucht him noch goed. Yn earste ynstânsje wie de groep allinnich mar grutter wurden, mei komplete húshâldingen, mar ek ienlingen dy’t yn har wanhoop in fracht oan kostberheden meisleepten, hoopjend op ’e feiligens dy’t in groep biede kin. Barak hie se fuortstjoerd; sokke proaidieren foarmen net allinnich in risiko foar harsels, mar ek foar it gehiel. Dêrnei foelen oaren ôf, mei bern en âlderein as earsten. It wie in drama om de ien nei de oar achterlitte te moatten, mar de trochsetters ûntbruts it oan enerzjy en nim elkenien op sleeptou. Tiede hie him machteleas field, syn helpende hannen wiene te swak om oaren by te stean. Sels syn fermogen om mei ien fan syn fertellingen it ferskil te meitsjen, hie net tarikkend west; ferhalen dy’t er mei syn oare guod bewarre yn in tas dy’t er oantroffen hie yn in ferlitten dokterspraktyk.

Barak hâldt yn. Mei in systerjend lûd en in warskôgjende hânbeweging freget er om stilte. Yda mist beide sinjalen en rint pardoes by Tiede op. Mei in flústere ‘sorry’ docht se in stapke tebek, dêrnei wachtsje se ôf, spand. Barak syn wizende finger folgjend, kuere se tusken de beamstammen troch. In hûs, dat hoecht gjin probleem te wêzen. Mar hearre se dêr no minsken praten? Dat soe in tsjinfaller wêze, je witte mar noait wa’t je tsjin ’t liif rinne. Omdat se heech op ’e helling steane, sjogge se op it hûs del, in foardiel omdat se sa net gau opmurken wurde sille. Dochs nimt Barak it wisse foar it ûnwisse en wiist er nei achteren. Bukkend slûpe Tiede en Yda in stikje werom, sa kalm mooglik om gjin oandacht te lûken, wylst Barak ûnder dekking fan wat beamstammen trochrint om der sa achter te kommen wat der te rêden wêze kin.
Wachtsje.
Langer wachtsje.
Dan: fuotstappen.
‘Kom mar,’ seit Barak as er werom is, ‘dit riede jim noait.’
‘Wat net?’ freget Yda, dy’t stiif fan ’e lange sit oereinkomt, in foarbyld dat folge wurdt troch Tiede, al hat dy der dúdlik mear muoite mei.
‘It is dy groep út Snits en omkriten,’ seit Barak earnstich.
‘Fan Márten-en-dy?’
‘Ja.’
‘Mei hoefolle binne se noch?’ freget Tiede.
Hoe lang is it net lyn dat se Marten mei syn folk tsjinkommen binne? Dat moat al mear as in healjier wêze, earne ûnder it eardere Assen, as it him net mist. Wat kin der yn sa’n skoft net allegear misbeteare?
‘Marten is dea,’ seit Barak. ‘Koart neidat wy se seagen waarden se oerfallen, mei in soad ferliezen. No binne se noch mei har sânen, se hâlde hjir al in moai skoft beskûl.’
‘Noch mar sân? Dan binne se yn alle gefallen mei mear as wy. Wa hat de lieding?’
‘Hiske, in nicht fan Marten.’
‘Dy heucht my wol,’ seit Tiede opmerksum. ‘Binne wy wolkom? Of wolle se gjin kontakt?’
‘Krekt ál. En der is mear.’
‘Want?’
‘Fierderop leit in middelgrut plak mei in Lidl. It doarp sels is sa goed as fuortspield, mar de supermerk stie oan ’e râne, justjes heger as de rest. Under it pún en de drek is noch fan alles te finen, tipte Hiske, en se kinne ús help goed brûke. Se fregen spesifyk nei dy, Tiede. Se wisten datst taai as hier bist, mar de measten seagen der dochs fan op datst it oprêden hast en kom safier. Se soene graach in ferhaal fan dy hearre wolle.’
Tiede knikt, it belang fan syn fertelkeunst om oerlibje te kinnen stiet net yn ’e kiif. Nei ûnderen dan mar. Har fêstgripend oan ’e stammen litte se har by de hichte del sakje, wat sjoen de steilte bepaald net tafalt, hielendal foar Tiede, dy’t behalve syn tas ek syn leeftiid meitôgje moat. Mei wat help fan Yda slagget it him ek om de foet fan de hichte te berikken. Dat sa steane se nei in tsiental minuten op de restanten fan wat iens in trochgeande wei wie. Om hjir yn ’e iepen romte te stean fielt ûnfeilich oan, wend as se binne oan ’e ferburgen natuerpaden dêr’t se har gewoanlik oer ferpleatse.
‘Wêr sitte se?’ freget Tiede as se foar it hûs, dat se niiskrekt út ’e hichte wei waarnommen, delrinne. It eaget ûnbewenne, mei ruten as robot-eagen, sa’n fakwurkhûs fan in type dat je hjir yn it Swarte Wâld mear sjogge.
‘Mar gau hjirwei,’ reageart Barak, om tweintich meter fierderop in paad yn te slaan dat wer in eintsje nei boppen liedt. Se komme út by krekt sa’n hûs as it earste, mar no mei fier oerstekkende daklisten dy’t mar al te goed brâne wolle. Hoe kin it dat it fjoer hjiroan foarbygien is? Ek de beammen deromhinne binne sparre bleaun, al steane se der troch de jiskerein like suterich by as yn ’e bosk dêr’t se niiskrekt trochhinne lutsen.
De doar giet al iepen sa gau as se it stiennige paadsje op rinne: se wurde ferwachte.

‘Sjoch ris oan,’ seit Hiske, dy’t der in stik âlder útsjocht as de lêste kear dat se har seagen. It famkesachtige is se kwyt; de ferantwurdlikens dy’t se op ’e skouders nommen hat, drukt swier. Tiede syn omtinken ferleit him, ûnûntkomber. Want de itenslucht klapt deryn, as in stomp yn ’e mage. Griene earte?
‘Mei stikjes bargefleis,’ seit de man by de mânske kôkkachel der laitsjend by sa gau as er fernimt hoe’t Yda en Tiede oer syn skouder gluorkje om leauwe te kinnen wat se rûke. ‘Jim hawwe grif sin oan wat, der is genôch,’ seit de man. ‘Opdold by de super, in eintsje fierderop. Om dizze tiid hinne binne der dêr altyd guon fan ús oan it graven, in put wurk, mar it betellet him út. Dêrom hawwe wy besletten om hjir ynearsten te bliuwen: proviand yn blik is te swier om mei te tôgjen.’
‘Wennet hjir dan gjinien fan ’e oarspronklike befolking mear?’ freget Barak, dy’t syn militêre pakkelaazje by it guod fan Yda en Tiede yn ’e hoeke delset hat en der no ek by komt te stean.
‘Yn ’e fiere omkriten net. Wa’tst hjir tsjinkomst, binne minsken yn losse groepkes, wêrfan guon behoarlik opfokt omdat se dizze kontreien as hár thúslân sjogge, ek al komme se hjir net iens wei. Oant no ta is it ús slagge om problemen mei praten op te lossen.’
‘En mei ruilhannel,’ ferklearret in jongkeardel út ’e hoeke fan ’e keamer wei. Hy draacht in suterige mitella, blykber hat er in ûngemak hân. ‘Want wy hawwe wat te bieden,’ ferfolget er. ‘Hawar, jim binne hjir te gast. Prate op in lege mage giet net, dus Harm, jou se te iten foardat se derhinne falle.’
De man by de kôkkachel laket, nimt in pear pannen, wiist op ’e tafel, skept yn mei in âlde sleef en tsjinnet op.

De jûns sitte se allegear byelkoar: seis manlju en fjouwer froulju, de measten te jong om te witten hoe’t it wie foardat de orkanen tasloegen, de brânen oanblazend ta fjoerstoarmen sa’t de planeet dy net earder sjoen hie, folge troch ûnbidige wetterstreamen dy’t hiele kriten fuortspielden. Dêr sitte se, feriene ûnder in fierhinne útstoarne taal dy’t opklinkt út Tiede syn mûle, in fertelling dy’t er opdjippe hat út syn tasfol ferhalen, bedoeld om syn taharkers te bemoedigjen. Want hoe soe har syktocht om in better plak slagje kinne as it doel net helder is? Dochs is dat net de iennige reden dat Tiede syn ferhalen fertelt. Wat hawwe wy dy jongere generaasjes oandien mei ús driuw nei mear? freget Tiede him al hiel lang ôf. Wêrom wisten wy ús habsucht net te betwingen? Omdat in antwurd op dy fragen te let komt, hat er derfoar keazen en bied in perspektyf, it iennige dat der foar him oerbliuwt en tagelyk it lêste dat er dwaan kin.
Sa teart er de tiden fan alear iepen en nimt er syn publyk mei op in tocht troch it iepen fjild, doe’t it klimaat noch draachlik wie en de natuer yn balâns. Hy wiist op ’e djerreblommen by in boeresleat mei kristalhelder wetter, in blauwe himel spegeljend, op ’e kikkert dy’t fan it iene op it oare pompeblêd hipt, wylst de ielreager op ’e kant syn snaffel begearlik slipet. Hy toant se de ljip, hoe’t dy oan ’e ein fan ’e ikker oer de wjuk giet en sa syn romte ôfbeakenet, mei in boer dy’t al meanend each hat foar it plak dêr’t er it nêst fermoedet, om even letter syn wurk te ûnderbrekken en de aaien salang yn syn pet fansiden te lizzen.
By dit alles spylje Tiede syn hannen net swak by; se byldzje út, slute yn en litte los, in reach fan skjintme weevjend dêr’t er syn taharkers mei ynkapselet, in fisioen dat oan syn mûle ûntkomt, streekrjocht út syn hert. Wylst bûten de jûn falt, ljochtet er mei syn ferhaal paad en doel út dy’t no noch achter de kym lizze, wittend dat sûnder dat foarútsjoch alles wêr’t de minske foar heart te stean ferlern wêze sil, in fertelling as tsjingif.
As er klear is, knipt Tiede syn tas wer ticht. It klikje ferbrekt de betsjoening en set syn taharkers werom yn it jiskelân dêr’t se ta feroardiele binne. Dochs is der wat feroare. Se fiele it, hawwe preaun fan hoe’t it wie en hoe’t it opnij wêze kin, in flamke dat se meidrage sille yn har hert, oant op ’e dei dat se dit doel berikke sille: in lân mei griene greiden en in skjinwaaide loft, fongen yn it heldere ljocht fan ’e sinne, ekstrakt fan it ferline en essinsje fan wat komme sil.

Van bos en open veld

Net als de murmelende beek in de diepte meandert de werkelijkheid achter hen aan, de herinnering aan iets wat is geweest, gevangen in het licht van een zon die sinds jaar en dag wordt gesmoord in het wolkendek dat de aarde omvat, als een beroet oog, waardoor de drie vluchtelingen nauwelijks kunnen zien waar ze hun voeten moeten neerzetten. Het hier en daar steil oplopende pad dat ze volgen is slecht begaanbaar; uitstekende struikelstenen en dikke takken overdwars vormen een aanhoudende plaag.
Voorop loopt Barak. Regelmatig moeten de andere twee hem vragen in te houden. Tiede volgt vlak achter hem, in het blinde vertrouwen dat Barak weet waar ze naartoe moeten, en op welke paden ze veilig zijn. Het rijtje wordt gesloten door Yda, die erop toeziet dat Tiede geen gat laat vallen. Tiede voelt haar zorg, zoals hij zich ook bewust is van de positie die hij inneemt, hij, de verteller die zijn beide kompanen als het tegenzit bemoedigt met zijn verhalen.

Barak ontmoette hij meer dan een jaar geleden, een zwaarbewapende oud-militair en leider van een grote groep, waarvan nu alleen Yda en hij nog zijn overgebleven. Tiede wist niet hoe snel hij zich moest aansluiten, alleen doorgaan was gezien zijn leeftijd geen optie. Onwillekeurig kijkt hij over zijn schouder. Yda loopt met gebogen hoofd, een sterke vrouw die, net als Barak en hijzelf, wordt ondermijnd door de van binnenuit om zich heen vretende honger. Het bos waar ze doorheen lopen moet, gezien de vage brandlucht, al een paar jaar hiervoor afgebrand zijn, zoals de meeste bossen in deze streek uit kale stammen en hoopjes as bestaan. Dat ze dit moeilijk begaanbare pad volgen en daarmee de snelwegen mijden, heeft alles te maken met de aanwezigheid van bendes die de controle over de hoofdroutes hebben overgenomen. Politieke systemen zijn ingestort; naties werden vervangen door particuliere koninkrijkjes die met grof geweld worden verdedigd. Het is té gevaarlijk, had Barak al bij het vertrek gewaarschuwd, we kunnen ons niet verweren wanneer we worden aangevallen. Tiede maakte zich gezien de talloze geruchten over plunderingen en verkrachtingen toch al geen illusies; de tocht naar veiliger oorden zou zwaarder uitvallen dan alles wat hij ooit had meegemaakt.

Het begin van de aftocht herinnert hij zich nog goed. In eerste instantie was de groep alleen maar groter geworden, met complete gezinnen, maar ook eenlingen die in hun wanhoop een vracht aan kostbaarheden met zich meesleepten, hopend op de veiligheid die een groep kan bieden. Barak had ze weggestuurd; zulke prooidieren vormden niet alleen een risico voor zichzelf, maar ook voor het geheel. Daarna vielen anderen af, met kinderen en bejaarden als eersten. Het was een drama om de een na de ander te moeten achterlaten, maar de doorzetters ontbrak het aan energie om iedereen op sleeptouw te kunnen nemen. Tiede had zich machteloos gevoeld, zijn helpende handen waren te zwak om anderen bij te staan. Zelfs zijn vermogen om met een van zijn vertellingen het verschil te maken, bleek niet toereikend te zijn; verhalen die hij met zijn andere spullen bewaarde in een tas die hij had aangetroffen in een verlaten dokterspraktijk.

Barak houdt in. Met een sissend geluid en een waarschuwende handbeweging vraagt hij om stilte. Yda mist beide signalen en loopt pardoes bij Tiede op. Met een gefluisterd ‘sorry’ doet ze een stapje terug, daarna wachten ze af, gespannen. Baraks wijzende vinger volgend turen ze tussen de boomstammen door. Een huis, dat hoeft geen probleem te zijn. Maar horen ze daar nu mensen praten? Dat zou een tegenvaller zijn, je weet maar nooit wie je tegen het lijf loopt. Omdat ze hoog op de helling staan, kijken ze op het huis neer, een voordeel omdat ze zo niet gauw zullen worden opgemerkt. Toch neemt Barak het zekere voor het onzekere en wijst hij naar achteren. Bukkend sluipen Tiede en Yda een stukje terug, zo kalm mogelijk om geen aandacht te trekken, terwijl Barak onder dekking van enkele boomstammen doorloopt om er zo achter te komen wat er aan de hand kan zijn.
Wachten.
Langer wachten.
Dan: voetstappen.
‘Kom maar,’ zegt Barak als hij terug is, ‘dit raden jullie nooit.’
‘Wat niet?’ vraagt Yda, die stijf van het lange zitten opstaat, een voorbeeld dat wordt gevolgd door Tiede, al heeft die er duidelijk meer moeite mee.
‘Het is die groep uit Sneek en omgeving,’ zegt Barak ernstig.
‘Van Marten en zijn volk?’
‘Ja.’
‘Met hoeveel zijn ze nog?’ vraagt Tiede.
Hoe lang is het niet geleden dat ze de groep van Marten zijn tegengekomen? Dat moet al meer dan een halfjaar zijn, in de buurt van het vroegere Assen, als hij zich niet vergist. Wat kan er in zo’n kort tijdsbestek niet allemaal misgaan?
‘Marten is dood,’ zegt Barak. ‘Kort nadat we ze zagen werden ze overvallen, met veel verliezen. Nu zijn ze nog met hun zevenen, ze houden zich hier al geruime tijd schuil.’
‘Nog maar zéven? Nou ja, dan zijn ze in ieder geval met meer dan wij. Wie heeft de leiding?’
‘Hiske, een nicht van Marten.’
‘Die herinner ik me nog wel,’ zegt Tiede opmerkzaam. ‘Zijn we welkom? Of willen ze geen contact?’
‘Juist wél. En er is meer.’
‘Want?’
‘Verderop ligt een middelgroot dorp met een Lidl. De meeste bebouwing is zo goed als weggespoeld, maar de supermarkt stond aan de rand, iets hoger dan het dorp zelf. Onder het puin en de modder is nog van alles te vinden, tipte Hiske, en ze kunnen onze hulp goed gebruiken. Ze vroegen specifiek naar jou, Tiede. Ze wisten dat je taai was, maar toch keken de meesten ervan op dat je het tot hier hebt gebracht. Ze zouden graag een verhaal van je willen horen.’
Tiede knikt, het belang van zijn vertelkunst om te kunnen overleven staat buiten kijf. Dus naar beneden dan maar. Zich vastgrijpend aan de stammen laten ze zich zakken, wat gezien de steilte bepaald niet meevalt, zeker niet voor Tiede, die behalve zijn tas ook zijn leeftijd moet meezeulen. Met hulp van Yda lukt het ook hem uiteindelijk de voet van de heuvel te bereiken. Zo staan ze na een tiental minuten op de restanten van wat eens een doorgaande weg moet zijn geweest. Om hier in de open ruimte te staan voelt onveilig aan, gewend als ze zijn aan de verborgen natuurpaden waarover ze zich gewoonlijk verplaatsen.
‘Waar zitten ze?’ vraagt Tiede als ze voor het huis langslopen dat ze zonet vanuit de hoogte geobserveerd hebben. Het oogt onbewoond, met ramen als robot-ogen, zo’n vakwerkhuis van een type dat je hier in het Zwarte Woud meer ziet.
‘Laten we hier maar gauw weggaan,’ reageert Barak, om twintig meter verderop een pad in te slaan dat weer naar boven leidt. Ze komen uit bij een huis van hetzelfde type als het eerste, maar nu met ver overstekende daklijsten die maar al te goed willen branden. Hoe is het mogelijk dat het vuur hier aan voorbijgegaan is? Ook de bomen op het erf zijn merkwaardig genoeg gespaard gebleven, al staan ze er door de asregens net zo beroerd bij als de overblijfselen van het bos waar ze zonet doorheen trokken. De deur gaat al open zodra ze het stenige paadje op lopen: ze worden verwacht.
‘Kijk eens aan,’ zegt Hiske, die er een stuk ouder uitziet dan de laatste keer dat ze haar zagen. Het meisjesachtige is ze kwijt; de verantwoordelijkheid die ze op haar schouders heeft genomen, drukt zwaar. Tiedes aandacht verlegt zich, onvermijdelijk. Want wat is dat voor geur? Snért?
‘Met stukjes varkensvlees,’ zegt de man bij de enorme kookkachel er lachend bij zodra hij merkt hoe Yda en Tiede over zijn schouder gluren om te kunnen geloven wat ze ruiken. ‘Jullie hebben vast honger, gelukkig is er genoeg,’ zegt de man. ‘Opgegraven bij de super, een eindje verderop. Rond deze tijd zijn daar altijd mensen van ons aan het graven, zwaar werk, maar het betaalt zich uit. Daarom hebben we besloten hier voorlopig te blijven, proviand in blik is sowieso te zwaar om mee te nemen.’
‘Woont hier dan niemand van de oorspronkelijke bevolking meer?’ vraagt Barak, die zijn militaire uitrusting bij de spullen van Yda en Tiede in de hoek heeft neergezet en er nu ook bij komt staan.
‘Dit hele gebied is verlaten. Wie je hier tegenkomt, zijn mensen in losse groepjes, waarvan sommigen behoorlijk opgefokt omdat ze deze streek tóch als hun thuisland zien, ook al komen ze hier niet vandaan. Tot nu toe is het ons gelukt om problemen zonder geweld op te lossen.’
‘We doen aan ruilhandel,’ verklaart een jongeman vanuit de hoek van de kamer. Hij draagt een groezelige mitella, blijkbaar is hij gewond geraakt. ‘Want we hebben iets te bieden, vervolgt hij. Maar nu zijn jullie hier te gast. Praten op een lege maag gaat niet, dus Harm, geef ze te eten voordat ze bezwijken.’
De man bij de kookkachel lacht, neemt een paar borden, wijst op de tafel en schept met een oude soeplepel op.

’s Avonds zitten ze allemaal bij elkaar: zes mannen en vier vrouwen, de meesten te jong om te weten hoe het was voordat de orkanen toesloegen, de branden aanblazend tot vuurstormen zoals de planeet die niet eerder had gezien, gevolgd door enorme waterstromen die hele landstreken wegspoelden. Daar zitten ze, verenigd onder een zo goed als uitgestorven taal die opklinkt uit Tiedes mond, een vertelling die hij heeft opgediept uit zijn tas vol verhalen, bedoeld om zijn toehoorders moed in te spreken. Want hoe zou hun zoektocht naar een betere plek kunnen slagen als het doel niet helder is? Toch is dat niet de enige reden dat Tiede zijn verhalen vertelt. Wat hebben we de jongere generaties aangedaan met onze drang naar meer? vraagt Tiede zich al heel lang af. Waarom wisten we onze hebzucht niet te bedwingen? Omdat een antwoord op die vragen te laat komt, heeft hij ervoor gekozen een perspectief te bieden, het enige wat er voor hem overblijft en tegelijk het laatste wat hij kan doen.
Zo vouwt hij de tijden van weleer open en neemt hij zijn publiek mee op een tocht door het open veld, toen het klimaat nog draaglijk was en de natuur in balans. Hij wijst op de dotterbloemen bij een boerensloot met kristalhelder water, de blauwe hemel spiegelend, op de kikker die van het ene op het andere lelieblad springt, terwijl de reiger zijn snavel alvast begerig slijpt. Hij toont ze de kievit, hoe die aan het einde van de akker zijn capriolen uithaalt en zo zijn territorium afbakent, met een boer die al maaiend oog heeft voor de plek waar hij een nest vermoedt, om even later zijn werkzaamheden te onderbreken en de eieren zolang in zijn pet opzij te leggen. Bij dit alles spelen Tiedes handen hun eigen rol; ze beelden uit, sluiten in en laten los, een web van schoonheid wevend waarmee hij zijn toehoorders betovert, een visioen dat hen inkapselt, rechtstreeks vanuit zijn hart. Terwijl buiten de avond valt, licht hij zijn toehoorders bij, wetend dat zonder het door hem geschilderde vergezicht alles waar de mens voor hoort te staan verloren zal zijn, een vertelling als tegengif.
Zodra hij klaar is, knipt Tiede zijn tas weer dicht. Het klikje verbreekt de betovering en zet zijn toehoorders terug in het verkoolde landschap waartoe ze zijn veroordeeld. Toch is er iets veranderd. Ze voelen het, hebben geproefd van hoe het was en hoe het opnieuw kan zijn, een vlammetje dat ze met zich mee zullen dragen in hun hart, totdat ze op een goede dag hun doel zullen hebben bereikt: een land met groene weiden en een schoongewaaide lucht, badend in het heldere licht van de zon, extract van het verleden en essentie van wat komen gaat.

Of Woods and Open Fields

Reality meanders along behind them like the murmuring brook down below, the memory of something that once was, caught in the light of a sun that has been smothered for years in the cloud cover around the earth, like an eye with soot in it –
the three refugees can barely see where to put their feet. The intermittently steep ascending path they are following is difficult to traverse; protruding rocks and thick branches are a continual bane.
Barak leads the way. The other two regularly have to ask him to slow down. Tiede follows on behind him, blindly trusting that Barak knows where to go and which paths are safe to take. Yda brings up the rear, making sure Tiede doesn’t straggle. Tiede feels her concern, just as he is aware of the position he is occupying, he, the narrator who encourages both his companions with his stories when things get tough.

More than a year ago he met Barak, a heavily-armed former soldier and leader of a large group, of whom only he and Yda are left. Tiede couldn’t join them fast enough, continuing alone was not an option given his age. Involuntarily he looks back over his shoulder. Yda walks with her head bowed, a strong woman whom, like Barak and himself, is weakened by the hunger devouring her from within. The forest they walk through must have burned down a few years earlier, given the faint charcoal smell, just as most forests in this area consist of bare trunks and heaps of ash.
The fact that they are taking this difficult path and avoiding the motorways, has everything to do with the presence of gangs that have taken control of the main arteries. Political systems have collapsed; nations have been replaced by private kingdoms defended with brute force. It’s too dangerous, Barak had warned when he left, we can’t defend ourselves when attacked. Given the countless stories of looting and rape, Tiede was harbouring no illusions; the journey to safer realms would be harder than anything he’d ever experienced.

He has clear memories of the beginning of the exodus. At first, the group had only grown, gaining entire families, but also loners who, in desperation, carried valuables with them, hoping for the safety that a group could offer. Barak had sent them away; such easy pickings posed a risk not only to themselves, but also to the group as a whole. Then others dropped out, children and the elderly were the first to go. It was a tragedy having to leave one after the other behind, but those who kept going lacked the energy to take the rest in tow. Tiede had felt powerless, his helping hands too weak to assist others. Even his ability to make a difference with one of his stories couldn’t help; he kept his stories along with his other belongings in a bag he’d found in an abandoned doctor’s office.

Barak stops. With a hiss and a warning hand, he calls for silence. Yda misses both signals and bangs straight into Tiede. With a whispered ‘sorry’ she takes a step back, then they wait, tense. Following Barak’s pointing finger, they peer through the trees. A house, that doesn’t have to be a problem. But can they hear people talking there? That would be a setback, you never know who you might bump into. Since they are high on the slope, they look down on the house, an advantage because they are not easily spotted. Still, Barak errs on the safe side and points back the way they came. Bent over, Tiede and Yda sneak back, as calm as possible so as not to attract attention, while Barak walks under the cover of some trees to find out what might be going on.
Wait.
Wait some more.
Then: footsteps.
‘Come on,’ says Barak when he returns, ‘you’ll never believe it.’
‘What?’ Yda asks, getting to her feet stiffly after the long sit down. Tiede follows her example, though he clearly struggles more than her.
‘It’s the group from the Sneek area,’ Baraks says in a serious voice.
‘Marten and his people?’
‘Yes.’
‘How many are there?’ asks Tiede.
How long is it since they encountered Marten’s group? It must be more than six months. It was near what used to be Assen, if he is not mistaken. How much can go wrong in such a short period of time.
‘Marten is dead,’ Barak says. ‘Shortly after we saw them they were ambushed, with many losses. Now there are only seven of them, they have been hiding here for quite some time.’
‘Only seven? Well, at least there are more of them than us. Who’s in charge?’
‘Hiske, a cousin of Marten’s.’
‘I remember her well,’ says Tiede thoughtfully. ‘Are we welcome? Or don’t they want to see us?’
‘Yes, they do, very much so. And there’s more.’
‘What?’
‘Further along, there is a medium-sized village with a Lidl. Most of the buildings were washed away, but the supermarket was on the edge, a little higher than the village itself. Hiske tipped us off that there is still a lot to find under the rubble and mud, and they could really use our help. They asked after you specifically, Tiede. They knew you were strong, but most of them were surprised that you’d made it this far. They would love to hear one of your stories.’
Tiede nods, the importance of his storytelling to survival is beyond dispute. So down they go. Grabbing hold of the tree trunks, they descend, which is not easy considering the steepness, especially for Tiede, who has to carry his age as well as his bag. With Yda’s help, he too finally manages to reach the foot of the hill. After about ten minutes they are standing on the remains of what must once have been a through road. Standing here in the open feels unsafe, accustomed as they are to the hidden paths of nature on which they usually travel.
‘Where are they?’ asks Tiede as they pass the house that they were just observing from above. It looks uninhabited, with windows like robot eyes, a half-timbered house of a type you often find here in the Black Forest.
‘Let’s get out of here,’ Barak responds, turning twenty metres further down a path that leads up again. They reach a house of the same type as the first one, but now with deep overhanging eaves that look very flammable. How could the fire have missed this place? The trees in the garden have also been strangely spared, although the ash rain has made them look as bad as the remnants of the forest they just passed through. The door opens as soon as they step onto the pebble path: they were expected.
‘What do we have here,’ says Hiske, looking a lot older than the last time they saw her. She has lost her girlishness; the responsibility she has taken on weighs heavily on her shoulders. Tiede’s attention can’t help shifting. What’s that smell? Pea soup?
‘With pork,’ says the man at the huge stove, laughing when he notices Yda and Tiede peering wide-eyed over his shoulder at what they can smell.
‘You must be hungry, luckily we have enough,’ says the man. ‘Dug up at the supermarket, a bit further down the road. Around this time of day, our people dig there, hard work, but it pays off. That’s why we’ve decided to stay here for the time being. Canned food is too heavy to carry, anyway.’
‘So nobody from the original population lives here anymore?’ Barak asks, dropping his military equipment in the corner next to Yda and Tiede’s things, before joining them.
‘This whole area is deserted. You come across people in small groups, some of them quite upset because they consider this area their homeland, even though they are not from here. So far, we have managed to solve any issues without violence.’
‘We barter,’ explains a young man in the corner of the room. He is wearing a grubby sling, apparently he has been injured. ‘Because we have something to offer,’ he continues. ‘But now you are our guests. You can’t talk on an empty stomach, so Harm, please feed them before they drop.’
The man at the stove smiles, takes a few plates, points to the table and uses an old ladle to dish up.

In the evening, they sit together: six men and four women, most of them too young to know what it was like before the hurricanes hit, before the fires became firestorms the likes of which the planet had never seen before, followed by huge floods that washed away entire regions. There they sit, united by an almost extinct language that resonates from Tiede’s mouth, a tale he has dug out of his bag of stories, intended to encourage his listeners. How can their search for a better place succeed if the goal is not clear? Yet this is not the only reason Tiede tells his stories. What have we subjected the younger generations to with our thirst for more? Tiede has long wondered. Why couldn’t we control our greed? Since any answer to these questions is too late, he has chosen to offer some perspective, the only thing left, and at the same time the last thing he can do.
And so, he unfolds the times of yore and takes his audience on a journey through the open fields, when the climate was still tolerable and nature in balance. He points to the marsh marigolds near a farming ditch with crystal-clear water that reflects the blue sky, a frog jumping from one lily pad to another, while a hungry heron is already sharpening its beak.
He shows them the lapwing performing its antics at the bottom of the field and in so doing marking out its territory; a farmer who keeps eye on the spot where he suspects a nest as he mows, only to interrupt his work a little later and move the eggs aside in his cap for a while. In all of this, Tiede’s hands play their own role; they represent, enclose and release, weaving a web of beauty with which he enchants his listeners, a vision that envelopes them, straight from his heart. As evening falls outside, he enlightens his listeners, knowing that without the panorama he has painted, all that mankind ought to stand for will be lost, narrative as antidote.
Once he has finished, Tiede pinches his doctor’s bag shut. The click breaks the spell and returns his listeners to the charred landscape they are condemned to. Still, something has changed. They feel it, they have tasted what life was once like and how it could be again, a flame they will carry with them in their hearts until one day they reach their goal: a land with green pastures and clean air, bathed in the bright light of the sun, an extract of the past and the essence of what is to come.

Wersjen
fan Annelies Verbeke

Weerzien
fan Annelies Verbeke

Reunion
fan Annelies Verbeke

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
Wersjen

Hy wriuwt syn hânpalmen fluch oerelkoar hinne om se op te waarmjen. Om my waarm oan te reitsjen. Ik lústerje nei it fertroude lûd en fiel hoe’t in leger langjende soldaatsjes yn my oereinkomt, oprukt fan teannen en fingertoppen nei skonken en billen, flanken en draaibonken – myn nekke, achterholle en skedel bestoarmet. Fanôf syn earste besite wie myn langst sa wekker wurden, sa fanselssprekkend flamjend, al remme ik it doe noch ôf troch te antisipearjen op de beëiniging derfan, de ûnmooglikheid derfan, it ferlies dat oerbliuwe soe. Mar hy kaam werom. Hy fielde it en hy woe it en hy kaam inkeld noch foar my. Earst ien kear wyks, doe twa kear, en dêrnei hast alle dagen.
En no wie it moannen lyn, moannen fol holle, stille dagen mei lange, bange telefoangesprekken. Begearige, lilke moannen.
Feest achter myn eagen as syn hannen delstrike ûnderoan myn rêch, de druk sêft ferheegje as ik útazemje, syn hannen dy’t meidynje op de weagen fan myn azem, waarme hûd op sêfte hûd, meigeand, hy en ik, striidber mits tegearre.
‘Ik ha dit sa mist,’ seit er. ‘Ik ha dyn soepele hûd mist, en de hierkes yn dyn nekke, dyn stevige skonken en dyn rûningen.’

Hy brûkt wurden lykas ‘rûningen’ en ik knap dêr net op ôf. De earste kearen hie er yn stilte wurke, yn in keamer dy’t troch myn langst folle waard. Ik besocht wat hy mei my die noch as frijwilligerswurk te sjen doe. Wy hienen allebeide stil west om neat te brekken. Soms wie ik bang om de rêst mei in ûnferwachts daverjend, kronkeljend lichem fersteure te sillen. Doe’t hy mei de kompliminten begûn, bêde dat my frjemd genôch del; myn spieren berikten in gradaasje fan ûntspanning dy’t ik foarhinne net koe. Syn wurden stillen myn honger net, mar ûntdienen dy fan wanhoop.
Sels hold ik fêst oan myn gewoante om pas achterôf te praten. By de kofje en de macarons begûn ik altyd mei in beskaafd tankjewol, wêrnei’t ik in soarchfâldige beskriuwing besocht te jaan fan de wize wêrop’t elk lichemsdiel, elke spier losgliden wie. Myn kommentaar wie miskien ûnnutte wiidweidich, as oft ik de massaazje oerdwaan woe yn wurden, om dy fêst te hâlden. Yn syn donkere eagen twinkele de hertstocht dy’t ik ferswijde. Hy wachte dêrop. Wannear’t ik myn hier yn model brocht foar de spegel seach ik him achter myn skouder mei in fyn glimke nei my sjen. It wie gjin ferkearde glim, en ik hie noait ien west dy’t gau in kleur krige.

No is er mei myn skonken dwaande. ‘You bruise like a peach,’ hie in eardere minner dêr oait oer opmurken, en dat wie wier. As myn boppeskonken by it frijen stevich beetpakt waarden of as in hûn mei syn kop tsjin myn skynbonke rûn, fertaalde him dat fuortdaliks nei oerdreaune blauwe plakken. Oait hie ik yn in Sineeske massaazjesalon ien betelle om my martelje te litten. Nei nochal wat ‘sorry’ en ‘okee’ lâns beide kanten hie ik har driuwend yn it swit smeke om dermei op te hâlden. ‘Earste kear?’ lake de Sinese. Ik knikte en tocht: lêste ek. Mar net mei him. Hy kin it, begrypt myn lichem, hy mei. Hy kin fan streakjen oergean yn djip triuwen, sûnder pine of oant de râne dêr’t it fermoeden fan pine achter skûlet. Hy strykt syn knokkels hurd hinne en wer lâns de bûtenkant fan myn boppeskonk oant it gloeit, in wyld mar wolkom ûnderdiel fan wat er mei my docht. Soms lit er syn hannen boppe myn hûd sweve en fiel ik se dochs – wat mei luchtdruk, of enerzjyfjilden, of tsjoenderij. Syn hannen binne as in stim dy’t fiif oktaven oankin.

‘As ik dy sear doch, dan moatst it sizze,’ sei er de earste kear. Dêrnei beskôge er dy meidieling as oerstallich. It genot wie fan my ôf te lêzen.
Hoewol’t er dit as frijwilliger die, begriep ik dat der in profesjonele machtsferhâlding tusken ús yn stie dy’t hy minder maklik ferbrekke koe as ik. Al wie it foar my ek net foar de hân lizzend. Ik wist dat hy oanmerklik jonger as ik wêze moast – ik hie gjin ûnderfining mei grutte leeftiidsferskillen – en hold hieltyd rekken mei de mooglikheid dat ik him ferkeard lêzen hie, dat wat him tusken ús ôfspile inkeld in winskdream wie. In fata morgana. It slimste wat der barre koe wie dat it lichem dat hy sa genietsje liet him mei in lichaamlike tanadering fuortjeie soe. Dat soe ik simpelwei net oerlibje.
Ik frege him oft er in soad klanten hie.
Hy sei dat er oaren hân hie yn it begjin mar dat ik yntusken de iennige wie.
‘Uteraard,’ sei ik wylst ik mei myn eagen rôle.
‘Leaust my net?’ frege er, in bytsje fan slach.
En doe’t ik de kofjekopkes oan ’e kant sette wie syn gesicht ynienen tichterby as dat it oait west hie en tute ik him.
Hy wie gjin fata morgana. Hy wie wetter yn ’e woestyn.

Hy rekt myn earmen no, rôlet myn skouders, makket draaiende bewegingen oer de lingte fan myn ûnderearm, massearret dan de mûs fan myn tomme, elk peeske sprankelet, elk fingerlid rekket er oan op alle plakken, elke fingertop krijt hjoed in tút. In wersjen.

Doe’t it firus kaam mocht hy der net yn. Wy bellen panysk, ferskillende kearen deis, hy út syn kangeroewenning wei, ik fanút myn godferlitten oarde fan sâlt sop en bittere triennen. Hy besocht der by de direksje in medyske draai oan te jaan. Dat syn komst ek yn oare opsichten libbensneedsaaklik foar my wêze koe, waard sa’t skynt net begrepen. Ik besocht it rêstich út te lizzen, my yn te hâlden omdat ik seach hoe deaynein it personiel derby rûn. Ik frege myn dochter – moannenlang myn iennige tastiene besiker – oft hy ris yn har plak komme mocht, in fersyk dat net yn goede ierde foel. Uteinlik wie ik ôfsakke nei de djipste, donkerste spelonken fan myn humeur en hie ik tsjin in ferpleechster raasd dat myn namme net Leave wie en dat it dien wêze moast mei dat ‘in bytsje geduld’ fan har want dat je gjin tiid hawwe foar geduld as je njoggentich binne.

Mar no is hy werom en draai ik my nei him om. Hy hat moaie, spiersterke earmen fol skeinspruten. Syn búkje, syn ûnderhimd en ûnderkin. Simmers dript syn swit soms op my del. Hy fynt dat sjenant, ik fyn it yntym.
Syn blik. Gjin man hat my oait sa fertroud west.
Ik lis langút op myn rêch, troch it rút barst útskroeven sinneljocht en wy dogge net mear oan it bedekken fan boarsten, de doar is op ’t slot.

Weerzien

Hij wrijft zijn handpalmen snel over elkaar om ze op te warmen. Om mij warm aan te raken. Ik luister naar het vertrouwde geluid en voel hoe een leger verlangende soldaatjes in mij opstaat, oprukt van tenen en vingertoppen naar benen en billen, flanken en wervels – mijn nek, achterhoofd en schedel bestormt. Van bij zijn eerste bezoek was mijn verlangen zo ontwaakt, zo vanzelfsprekend vurig, al remde ik het toen nog af door te anticiperen op de beëindiging ervan, de onmogelijkheid ervan, het verlies dat me zou resten. Maar hij kwam terug. Hij voelde het en hij wilde het en hij kwam enkel nog voor mij. Eerst wekelijks, en dan twee keer per week, en dan vrijwel elke dag.
En nu was het maanden geleden, maanden vol holle, stille dagen met lange, bange telefoongesprekken. Begerige, boze maanden.
Feest achter mijn ogen als zijn handen neerdalen onderaan mijn rug, de druk zacht verhogen als ik uitadem, zijn handen die meedeinen op mijn ademgolven, warme huid op zachte huid, gewillig, hij en ik, weerbaar indien samen.
‘Ik heb dit zo gemist,’ zegt hij. ‘Ik heb je soepele huid gemist, en de haartjes in je nek, je stevige benen en je welvingen.’

Hij gebruikt woorden als ‘welvingen’ en ik knap er niet op af. De eerste keren had hij in stilte gewerkt, in een kamer die door mijn verlangen werd gevuld. Ik probeerde wat hij met me deed nog als vrijwilligerswerk te zien toen. We waren beiden stil geweest om niets te breken. Soms was ik bang de rust met een plots daverend, kronkelend lichaam te zullen verstoren. Toen hij met de complimenten begon, suste dat mij vreemd genoeg; mijn spieren bereikten een gradatie van ontspanning die ik voorheen niet kende. Zijn woorden stilden mijn honger niet, maar ontdeden die van wanhoop.
Zelf bleef ik het praten voor achteraf houden. Bij de koffie en de macarons begon ik altijd met een beschaafde bedanking, waarna ik een getrouwe beschrijving trachtte te geven van de wijze waarop elk lichaamsdeel, elke spier losgegleden was. Mijn commentaar was nodeloos overvloedig wellicht, alsof ik de massage wilde overdoen in woorden, om ze vast te houden. In zijn donkere ogen twinkelde de hartstocht die ik verzweeg. Hij wachtte erop. Wanneer ik mijn haar goed legde in de spiegel zag ik hem achter mijn schouder met een fijne glimlach naar me kijken. Het was geen verkeerde glimlach, en ik was nooit een blozer geweest.

Nu is hij met mijn benen in de weer. ‘You bruise like a peach,’ had een voormalige geliefde er ooit over opgemerkt, en dat was waar. Als mijn bovenbenen bij het vrijen stevig werden vastgegrepen of als een hond met zijn kop tegen mijn scheenbeen liep, vertaalde zich dat onmiddellijk naar overdreven blauwe plekken. Ooit had ik in een Chinese massagesalon iemand betaald om me te laten martelen. Na veel ‘sorry’ en ‘oké’ langs beide zijden had ik haar badend in het zweet gesmeekt ermee op te houden. ‘Eerste keer?’ lachte de Chinese. Ik knikte en dacht ‘laatste ook’. Maar niet met hem. Hij kan het, begrijpt mijn lichaam, hij mag. Hij kan van strelen overgaan in diep duwen, zonder pijn of tot de rand waarachter het vermoeden van pijn schuilt. Hij strijkt zijn knokkels hard heen en weer langs de buitenzijde van mijn bovenbeen tot het gloeit, een wild maar welkom onderdeel van wat hij met me doet. Soms laat hij zijn handen boven mijn huid zweven en voel ik ze toch – iets met luchtdruk, of energievelden, of tovenarij. Zijn handen zijn als een stem die vijf octaven aankan.

‘Als ik je pijn doe, moet je het zeggen,’ zei hij de eerste keer. Daarna beschouwde hij die mededeling als overbodig. Het genot was van me af te lezen.
Hoewel hij dit als vrijwilliger deed, begreep ik dat er een professionele machtsverhouding tussen ons in stond die hij moeilijker kon verbreken dan ik. Al was het voor mij ook niet voor de hand liggend. Ik wist dat hij aanzienlijk jonger dan ik moest zijn – ik had geen ervaring met grote leeftijdsverschillen – en bleef rekening houden met de mogelijkheid dat ik hem verkeerd had gelezen, dat wat zich tussen ons afspeelde slechts een wensdroom was. Een fata morgana. Het ergste wat er kon gebeuren was dat het lichaam dat hij zo deed genieten hem met een lichamelijke toenadering weg zou jagen. Dat zou ik simpelweg niet overleven.
Ik vroeg hem of hij veel klanten had.
Hij zei dat hij er andere had gehad in het begin maar dat ik inmiddels de enige was.
‘Uiteraard,’ zei ik oogrollend.
‘Geloof je me niet?’ vroeg hij, enigszins van streek.
En toen ik de koffiekopjes aan de kant zette was zijn gezicht plots dichterbij dan het ooit was geweest en kuste ik hem.
Hij was geen fata morgana. Hij was water in de woestijn.

Hij rekt mijn armen nu, rolt mijn schouders, maakt draaiende bewegingen over de lengte van mijn onderarm, masseert dan de muis van mijn duim, elk peesje zindert, elk kootje raakt hij aan op alle plekken, elke vingertop krijgt vandaag een kus. Een weerzien.

Toen het virus kwam mocht hij er niet in. We belden panisch, meermaals per dag, hij vanuit zijn kangoeroewoonst, ik vanuit mijn godverlaten oord van zoute soep en bittere tranen. Hij probeerde er bij de directie een medische draai aan te geven. Dat zijn komst ook in andere opzichten levensnoodzakelijk voor me kon zijn werd schijnbaar niet begrepen. Ik probeerde het rustig uit te leggen, me in te houden omdat ik zag hoe afgepeigerd het personeel erbij liep. Ik vroeg mijn dochter – maandenlang mijn enige toegestane bezoeker – of hij eens in haar plaats mocht komen, een verzoek dat niet in goede aarde viel. Uiteindelijk was ik afgedaald naar de diepste, donkerste spelonken van mijn humeur en had ik tegen een verpleegster geschreeuwd dat mijn naam niet Zoetje was en dat het gedaan moest zijn met dat ‘een beetje geduld’ van haar want dat je geen tijd hebt voor geduld als je negentig bent.

Maar nu is hij terug en draai ik me naar hem om. Hij heeft mooie, gespierde armen vol sproeten. Zijn buikje, zijn onderhemd en onderkin. ’s Zomers druppelt zijn zweet soms op me neer. Hij vindt dat gênant, ik vind dat intiem.
Zijn blik. Geen man is mij ooit zo vertrouwd geweest.
Ik lig languit op mijn rug, door het raam barst uitbundig zonlicht en we doen niet meer aan borsten bedekken, de deur is op slot.

Reunion

He quickly rubs the palms of his hands together to warm them. So he can touch me warmly. I listen to the familiar sound and feel an army of eager little soldiers rise up and march from toes and fingertips to legs and buttocks, flanks and vertebrae – storming my neck, my skull, my scalp. Right from his first visit, my desire was so aroused, so patently ardent, even though I was still subduing it then by anticipating its ending, the impossibility of it, the loss I’d be left with. But he came back. He felt it and wanted it and came just for me. First weekly, then twice a week, then practically every day.
That was months ago now, months of hollow, silent days with long, anxious phone conversations. Avid, angry months.
Revels behind my eyes when his hands drop to the bottom of my back, gently increasing the pressure as I breathe out, his hands rising and falling on the waves of my breath, warm skin on soft skin, eager, he and I, resilient when together.
‘I’ve missed this so much,’ he says. ‘I’ve missed your supple skin, and the tiny hairs on your neck, your firm legs and your curves.’

He uses words like ‘curves’ and I’m not turned off. The first couple of times he worked in silence, in a room that filled up with my desire. I tried then to see what he was doing as the work of a volunteer. We were both quiet, so as not to break anything. Sometimes I feared I might disturb the peace with an abruptly quaking, squirming body. When he began on the compliments, it calmed me, oddly enough; my muscles achieved a degree of relaxation I’d never known before. His words didn’t satisfy my hunger, but they rid it of desperation.
I consistently saved my talking for afterwards. Over the coffee and macarons I always began with a polite word of thanks, after which I tried to give a faithful description of the way in which every limb, every muscle had slipped free. My comments were needlessly profuse perhaps, as if I was trying to redo the massage in words, to hold on to it that way. In his dark eyes twinkled the passion I was hiding. He waited for it. While adjusting my hair in the mirror I saw him looking at me from behind my shoulder with a subtle smile. It wasn’t a wicked smile, and I’d never been a blusher.

Now he’s getting to work on my legs. ‘You bruise like a peach,’ a former lover once said of them, and it was true. If my thighs were grasped firmly during lovemaking or if a dog ran headfirst into my shins, the impact immediately manifested itself in inordinate bruising. In a Chinese massage parlour I’d once paid someone to torture me. After a lot of ‘sorry’ and ‘okay’ on both sides, soaked in sweat, I begged her to stop. ‘First time?’ the Chinese woman smiled. I nodded, thinking ‘and the last’. But not with him. He knows how, understands my body, he has permission. He can move from stroking to deep pressing without causing pain or reaching the brink beyond which lurks the suspicion of pain. He rubs his knuckles hard back and forth along the outside of my thigh till it glows, a wild but welcome part of what he does with me. Sometimes he floats his hands above my skin and I can feel them – something to do with air pressure, or energy fields, or sorcery. His hands are like a voice that can span five octaves.

‘If I hurt you, then you must say so,’ he told me the first time. From then on he regarded any such message as redundant. My delight was plain to see.
Although he was doing this as a volunteer, I understood there was a professional balance of power between us that was harder for him to throw off than for me. Not that it was straightforward for me either. I knew he must be considerably younger – I had no experience with large age differences – and I continued to take into account the possibility I’d misread him, that what was going on between us was a delusion. A fata morgana. The worst that could happen was that a physical approach by the body to which he gave such pleasure might drive him away. I simply wouldn’t survive that.
I asked whether he had many clients.
He said he’d had another in the beginning but I was the only one now.
‘Of course,’ I said, rolling my eyes.
‘Don’t you believe me?’ he asked, somewhat put out.
And when I put the coffee cups aside, his face was suddenly closer than ever before and I kissed him.
He wasn’t a fata morgana. He was water in the desert.

Now he stretches my arms, rolls my shoulders, makes rotating movements all along my forearms, massages the ball of my thumb; every sinew pulsates, he touches every finger bone at every spot and every fingertip gets a kiss today. A reunion.

When the virus came, he was barred from entering. We rang each other in panic, several times a day, he from his supported accommodation, I from my godforsaken place of salty soup and bitter tears. He tried to convince the management there was a medical aspect to it. They apparently failed to fathom that his coming could be a matter of life and death for me in other respects as well. I tried to explain calmly, to go easy on the staff because of how worn out they looked. I asked my daughter – for months my only permitted visitor – whether he could come instead once in a while, a request that did not go down well. Eventually I descended into the deepest, darkest caverns of my mood and shouted at a nurse that my name wasn’t Sweetheart and that she should shut up about her ‘little bit of patience’, because you don’t have time for that when you’re ninety.

But now he’s back and I turn towards him. He has beautiful, muscular arms covered in freckles. His belly, his singlet and double chin. In summer his sweat sometimes drips onto me. He finds that embarrassing, I find it intimate.
His look. I’ve never felt closer to any man.
I lie stretched out on my back, exuberant sunlight bursts through the window and we’re not going to cover up breasts any longer; the door is locked.

It lytse blauwe doaske
fan Roelien Klandermans

Het kleine blauwe doosje
fan Roelien Klandermans

The Small Blue Box
fan Roelien Klandermans

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Marjolein Ley
It lytse blauwe doaske

Lang lyn, yn in lânskip dêr’t de grûn yn ’e winter like te bestean út basaltblokken fan sâlte drop en de fûgels yn it spegeljende wetter op sûkelade-iisko’s liken dy’t mei in houten stokje yn it sân stutsen wiene, dêr yn dat lânskip stie in lyts blau doaske.
It doaske wie ferskriklik lyts. It doaske wie sa ferskriklik lyts dat in tafallige passant it noait opmerke soe.
Sa sjogge wy gauris de lytse details oer ’e holle troch al it grutte om ús hinne.
Boppe it ferskriklik lytse doaske, oan in rôs satinen lint, sweefde in enoarme potfisk. Koest de potfisk net oanreitsje, mar hy wie tichteby genôch om mei prate te kinnen.
Yn ’e wyn widze it bist hinne en wer en by rein makke de potfisk út en troch in koprol om sa al it streamende wetter fan him ôf skodzje te kinnen. As de waarme sinne op de blaugrize siden fan ’e potfisk brânde, wie it mar al te fijn dat de kobben fan see ôf delstrutsen op syn rêch, om mei har wiete poaten te soargjen foar lytse plakjes ferkuolling.

Justjes fierderop yn it lânskip wie in grien begroeide heuvel. Sa grien as it grien fan swiete apels, it grien fan klaverkes fjouwer en it grien fan farsk rûkende dinnenullen. Al dy tinten grien stutsen ferliedlik ôf tsjin it donkere lânskip en sa like de heuvel op in troch in passe-partût omjûn eilân. En hoewol’t de dize yn ’e earste wiken fan it neijier derfoar soargje koe dat it in eilân op in mei langstme fulde dream like, wie der yn dit gefal perfoarst gjin sprake fan in loftspegeling.

Yn it houten húske wenne Lens. It is ûnbekend hoe’t Lens derút seach, hoe âld oft Lens wie en oft Lens ek famylje hie. It iennige dat dúdlik wie, wie dat Lens dêr allinnich wenne, yn it blauwe houten húske en dat Lens it útsjoch hie op de potfisk.

Moatst net tinke datst achter in rút ûnbemurken bliuwst. Kinst ferside krûpe achter ferblikke gerdinen en muorren mei âld behang, mar al by in inkeld wjerkeatsen fan ’e sinne kin dyn oanwêzigens samar útljochte wurde, al is it mar foar in pear tellen.
En it wiene krekt dy iene pear tellen wêryn’t de blik fan de potfisk foar hiel even heakjen bleau by wat dat beweegde achter it rút yn it blauwe houten húske. It wie as wie dat iene momint útkeazen troch de sinne om de potfisk en Lens mei-inoar yn ’e kunde komme te litten.
Mar dat yn ’e kunde kommen duorre noch lang. Hoe lang, dat is min nei te gean. Miskien wiene it wiken of moannen, mar it soe goed kinne dat it jierren wiene. Wêrom’t it sa lang duorre?
No, de potfisk wie earst allinnich nijsgjirrich. Dat is wat sa’n ljochtflits teweibringe kin. Moatst fansels wol wis wêze fan watst sjoen hast en ja, dat duorre lang by de potfisk. Dat is potfisk-eigen, sille wy mar sizze. Mar stadichwei waard de nijsgjirrigens ferfongen troch in oar gefoel, nammentlik langstme. Langstme nei wat dêr’t de potfisk net by komme koe. De holle fan de potfisk fulde him mei fragen: ‘Wa wennet dêr? Soe dyjinge my sjen? En sa ja, wat soe dyjinge fan my fine?’ De fragen steapelen har mar op en sa kaam it dat de potfisk gauris foaroer tûmele troch de swierte fan syn holle.
Oarsom waard der achter de gerdinen fan it blauwe houten húske wei alle dagen sjoen  nei de potfisk. Der wiene gjin fragen yn de holle fan Lens, mar it langstme fan de potfisk wie sa sterk dat hy der hielendal fol fan wie, sadat Lens him op in bepaald stuit net mear foarstelle koe dat it langstme net út syn eigen hert kaam.

Op in waarme simmerdei, doe’t de miggen sleau om ’e holle fan ’e potfisk fleagen en der lytse dripkes fan ’e holle fan ’e potfisk nei ûnderen foelen, besleat de potfisk wat te dwaan oan de swierte fan syn holle. It wie ôfmêdzjend om alle dagen en nachten al dy fragen gûnzjen te hearren en dat ast sliepe woest en der krekt ien weifage hiest út dyn tinzen, de folgjende fraach alwer by dy oan ’e doar kloppe.
‘Ahum,’ sei de potfisk tsjin ien fan ’e kobben dy’t krekt in lyts michje fan syn rêch pikte. ‘Sorry!’ rôp de seefûgel. ‘Ik woe dy net sear dwaan, myn snaffel kin soms wat skerp útfalle.’
‘O, dat fielde ik net echt, hear,’ sei de potfisk, ‘mar ik soe dy wat freegje wolle, of eins soe ik dy om wat freegje wolle, oftst wat foar my dwaan wolle soest.’
De seefûgel knippere even mei syn eagen en bleau rêstich sitten.
De potfisk ferfette: ‘Sjoch, ik ha al hiel lang hiel folle fragen yn ’e holle. En dat makket myn holle sa ôfgryslik swier.’
‘Tsja,’ sei de miuw, ‘dat ha wy allegear wol ris.’
‘Nee,’ sei de potfisk en hy ferfolge syn ferhaal. ‘Sjoch, ik soe sa graach witte wolle wa’t der yn dat blauwe húske wennet, dêr boppe-op dy griene heuvel. Ik tink nammentlik dat dyjinge my besjocht.’
Opnij knippere de seefûgel even mei syn eagen.
‘Soest foar my in briefke oerbringe wolle?’ frege de potfisk oan de miuw. En sa kaam it.
De potfisk fulde in fel papier mei alle fragen dy’t der troch de holle gûnzen oant er neat mear yn syn holle siet wat noch op in fraach like, en liet dit troch de miuw meinimme nei it blauwe houten húske.

It rút stie iepen en de seefûgel fleach streekrjocht de keamer yn, liet it briefke falle en fleach fuort wer nei bûten. In omjouwing dy’tst net kenst, kinst mar better drekst wer ferlitte ast witst datst nei alle gedachten net wolkom bist.
Lens fûn it briefke yn ’e jûn. Soest ferwachtsje dat it finen fan in briefke yn ’e keamer Lens ferrasse soe, mar it like wol as hie Lens der al dy tiid op wachte. Hy beljochte it útrôle papier mei in brânend stompke kears.
Dêrnei waard troch Lens yn ferskate kasten mei grutte djippen laden socht nei inket en fan dat hiel moaie papier en mei in achterbleaune miuwefear skreau er fuort in brief werom.
Al gau fleach de miuw alle dagen mear as ien kear hinne en wer mei briefkes.
Mar nei in skoftsje hie de miuw dêr skjin syn nocht fan. De miuw sei tsjin de potfisk likegoed as tsjin Lens: ‘Wêrom prate jim net gewoan wat ôf en litte jim my mei rêst, ik bin gjin postrinner fan berop!’
‘Ja, mar ik kin hjir net wei,’ sei de potfisk. En sa kaam it dat Lens, miskien wol foar it earst, bûtendoar kaam.

Lens rûn nei de potfisk ta. Hy wie lykwols gjin tafallige passant lykas de measte minsken en seach dêrom it ferskriklik lytse blauwe doaske lizzen. Miskien dat it ekstra opfoel om’t it krekt deselde kleur blau hie as it houten húske dêr’t Lens krekt de doar fan achter him tichtlutsen hie.
Hoewol’t Lens hiel bot útsjoen hie nei de moeting mei de potfisk, namen de senuwen fan it werklik moetsjen ynienen sa de oerhân, dat in lyts blau doaske – dat tinken die oan in fertroude, waarme omjouwing – sa’n ûnwjersteanbere oanlûkingskrêft krige, dat Lens syn earms útstrekte en it doaske fan ’e grûn tilde.
Om it te iepenjen luts Lens oan it rôze knope satinen lint. Yn it doaske befûn him in lyts goudkleurich skjirke yn ’e foarm fan in fisk. It wie sa’n moai skjirke dat Lens dizze wûnderlike fynst mei elkenien diele woe, mar doe’t Lens omheech seach om it oan de potfisk sjen te litten, wie de potfisk yn gjin fjilden of wegen te finen.
Lens seach nei links en rjochts, nei boppen en nei ûnderen. Lens kuerde mei syn hannen boppe de eagen nei de fierte. Mar nergens wie de potfisk noch te bekennen. Der wie oars neat as leechte. Lens pakte it goudkleurige skjirke en knipte dêrmei in lok fan syn hier ôf, dat sêft delfoel op ’e donkere, sâlte grûn.

.

Mei in enoarme faasje gean de fuotten fan de seefûgel hinne en wer oer de grûn tusken langstâlige planten, dy’t oan ’e úteinen besiedde binne mei hûnderten lytse blauwe blommen. ‘Witst mar noait wannear’t der sa’n soppige fette wjirm boppe komt, wjirmen ha by einsluten gjin harsens,’ seit de miuw tsjin net ien yn it bysûnder. Tusken it stampen troch is der even in wjerkeatsing. De miuw knipperet mei de eagen. Hy hat net troch dat er in ferskriklik lyts blau doaske platstampt.

Het kleine blauwe doosje

Lang geleden, in een landschap waar de grond in de winter leek te bestaan uit basaltblokken van zoute drop en de vogels in het spiegelende water op chocolade ijsjes leken die met een houten stokje in het zand geprikt waren, daar in dat landschap stond een klein blauw doosje.
Het doosje was ontzettend klein. Het doosje was zo ontzettend klein dat een toevallige passant het nooit zou opmerken.
Zo zien we vaak de kleine details over het hoofd door al het groots wat ons omringt.
Boven het ontzettend kleine doosje, aan een roze satijnen lint, zweefde een enorme potvis. Je kon de potvis niet aanraken maar hij was dichtbij genoeg om mee te kunnen praten.
In de wind wiegde het dier heen en weer en bij regen maakte de potvis zo nu en dan een koprol om zo al het stromende water van zich af te kunnen schudden. Als de warme zon op de blauwgrijze flanken van de potvis brandde was het maar al te fijn dat de meeuwen vanaf zee neerstreken op zijn rug om met hun natte poten te zorgen voor kleine plekjes verkoeling.

Iets verderop in het landschap bevond zich een groen begroeide heuvel. Zo groen als het groen van zoete appels, het groen van klavertjes vier en het groen van vers geurende dennennaalden. Al die tinten groen staken verleidelijk af tegen het donkere landschap en zo leek de heuvel op een door een passe-partout omgeven eiland. En hoewel de mist in de eerste weken van het najaar ervoor kon zorgen dat het een eiland uit een met verlangen gevulde droom leek, was er in dit geval zeker geen sprake van een luchtspiegeling.

In het houten huisje woonde Lens. Het is onbekend hoe Lens eruit zag, welke leeftijd Lens had of dat Lens ook familie had. Het enige wat duidelijk was, was dat Lens daar alleen woonde, in het blauwe houten huisje en dat Lens het uitzicht had op de potvis.

Je moet niet denken dat je achter een raam ongezien blijft. Je kunt je verstoppen achter verbleekte gordijnen en muren met oud behang, maar al bij een enkele weerkaatsing van de zon kan je aanwezigheid zomaar worden uitgelicht, al is het maar voor een paar seconden.
En het waren juist die ene paar seconden waarin de blik van de potvis voor heel even bleef haken bij iets wat bewoog achter het raam in het blauwe houten huisje. Het was alsof dat ene moment was uitgekozen door de zon om de potvis en Lens aan elkaar voor te stellen.

Maar dat voorstellen duurde nog lang. Hoe lang, dat is moeilijk na te gaan. Misschien waren het weken of maanden maar het zou goed kunnen dat het jaren waren. Waarom het zo lang duurde?
Nou, de potvis was eerst alleen nieuwsgierig. Dat is wat zo’n lichtflits teweeg kan brengen. Je moet natuurlijk wel zeker zijn van wat je hebt gezien en ja, dat duurde lang bij de potvis. Dat is potvis-eigen zullen we maar zeggen. Maar langzamerhand werd de nieuwsgierigheid vervangen door een ander gevoel, namelijk verlangen. Verlangen naar dat waar de potvis niet bij kon komen. Het hoofd van de potvis vulde zich met vragen: ‘Wie woont daar? Zou diegene mij zien? En zo ja, wat zou diegene van mij vinden?’ De vragen stapelden zich maar op en zo kwam het dat de potvis regelmatig voorover tuimelde door de zwaarte van het hoofd.
Andersom werd er vanachter de gordijnen van het blauwe houten huisje elke dag gekeken naar de potvis. Er waren geen vragen in het hoofd van Lens, maar het verlangen van de potvis was zo sterk dat het hem compleet vervulde, waardoor Lens zich op een gegeven moment niet meer kon voorstellen dat het verlangen niet uit zijn eigen hart kwam.

Op een warme zomerdag waarbij de vliegen loom om het hoofd van de potvis vlogen en er kleine drupjes van het hoofd van de potvis omlaag vielen, besloot de potvis wat te doen aan de zwaarte van zijn hoofd. Het was vermoeiend om elke dag en nacht al die vragen rond te horen zoemen en dat als je wilde gaan slapen en je er net een had weggeveegd uit je gedachten, de volgende vraag alweer op je deur klopte.
‘Ahum,’ zei de potvis tegen een van de meeuwen die net een klein vliegje van zijn rug pikte. ‘Sorry!’ riep de meeuw. ‘Ik wilde je geen pijn doen, mijn snavel kan soms wat scherp uitvallen.’
‘O, dat voelde ik niet echt hoor,’ zei de potvis. ‘maar ik zou je iets willen vragen, of eigenlijk zou ik je óm iets willen vragen, of je iets voor me zou willen doen.’
De meeuw knipperde even met zijn ogen en bleef rustig zitten.
De potvis ging verder: ‘Zie, ik heb al heel lang heel veel vragen in mijn hoofd. En dat maakt mijn hoofd zo vreselijk zwaar.’
‘Tja,’ zei de meeuw ‘dat hebben we allemaal weleens.’
‘Nee,’ zei de potvis en hij vervolgde zijn verhaal: ‘Zie, ik zou zo graag willen weten wie er in dat blauwe huisje woont daar bovenop die groene heuvel. Ik denk namelijk dat diegene mij bekijkt.’
Opnieuw knipperde de meeuw even met zijn ogen.
‘Zou je voor mij een briefje willen overbrengen?’ vroeg de potvis aan de meeuw. En zo geschiedde.
De potvis vulde een vel papier met alle vragen die er in zijn hoofd rond zoemden tot er niets meer in het hoofd zat wat nog op een vraag leek en liet deze door de meeuw meenemen naar het blauwe houten huisje.

Het raam stond open en de meeuw vloog rechtstreeks de kamer in, liet het briefje vallen en vloog direct weer naar buiten. Een omgeving die je niet kent kun je maar beter meteen weer verlaten als je weet dat je waarschijnlijk niet welkom bent.
Lens vond het briefje in de avond. Je zou verwachten dat het vinden van een briefje in de kamer Lens zou verrassen, maar het leek wel of Lens er al die tijd op had gewacht. Hij belichtte het uitgerolde papier met een brandend stompje kaars.
Vervolgens werd in diverse kasten met grote diepe lades door Lens gezocht naar inkt en van dat hele mooie papier en met een achtergebleven meeuwenveer schreef hij direct een brief terug.
Als snel vloog de meeuw elke dag meerdere malen heen en weer met briefjes.
Maar na een tijdje had de meeuw er schoon genoeg van. De meeuw zei zowel tegen de potvis als tegen Lens: ‘Waarom spreken jullie niet gewoon wat af en laten jullie mij met rust, ik ben geen postbode van beroep!’ ‘Ja, maar ik kan hier niet weg,’ zei de potvis. En zo kwam het dat Lens, misschien wel voor het eerst, naar buiten kwam.

Lens liep naar de potvis toe. Hij was echter geen toevallige passant zoals de meeste mensen en zag daarom het ontzettend kleine blauwe doosje liggen. Misschien dat het extra opviel omdat het precies dezelfde kleur blauw had als het houten huisje waarvan Lens net de deur achter zich had dichtgetrokken.
Hoewel Lens heel erg had uitgekeken naar de ontmoeting met de potvis, namen de zenuwen van het daadwerkelijke ontmoeten plots zó de overhand dat een klein blauw doosje – dat deed denken aan een vertrouwde, warme omgeving – zo’n onweerstaanbare aantrekkingskracht kreeg dat Lens zijn armen uitstrekte en het doosje van de grond tilde.
Om het te openen trok Lens aan het roze geknoopte satijnen lint. In het doosje bevond zich een klein goudkleurig schaartje in de vorm van een vis. Het was zo’n mooi schaartje dat Lens deze wonderlijke vondst met iedereen wilde delen, maar toen Lens omhoog keek om het aan de potvis te laten zien, was de potvis in geen velden of wegen te bekennen.
Lens keek naar links en rechts, naar boven en naar beneden. Lens tuurde met zijn handen boven zijn ogen naar de verte. Maar nergens was de potvis nog te bekennen.
Er was niets dan leegte. Lens pakte het goudkleurige schaartje en knipte daarmee een lok van zijn haar af, dat zacht neerviel op de donkere zoute grond.

.

Met een enorm tempo gaan de voeten van de meeuw heen en weer over de grond tussen langstelige planten, die aan de uiteinden bezaaid zijn met honderden kleine blauwe bloemen. ‘Je weet maar nooit wanneer zo’n sappige vette worm naar boven komt, wormen hebben tenslotte geen hersenen,’ zegt de meeuw tegen niemand in het bijzonder. Tussen het stampen door is er even een weerkaatsing. De meeuw knippert met zijn ogen. Hij heeft niet door dat hij een ontzettend klein blauw doosje platstampt.

The Small Blue Box

Long ago, in a landscape where in winter the ground seems to be made of basalt blocks of salty liquorice and the birds in the reflecting water look like chocolate ice creams affixed to the sand with wooden sticks, there in that landscape was a little blue box.
The box was incredibly small. The box was so incredibly small that a chance passer-by would never notice it.
We often overlook small details because of all the big things around us. Above the incredibly small box, on a pink satin ribbon, hung a huge sperm whale. You couldn’t touch the whale, but it was close enough for you to be able to talk with it.
The whale swung back and forth in the wind and when it rained the creature did a forward roll now and then in order to shake off all the gushing water. When a hot sun burned the whale’s blue-grey flanks, it was only too pleasant that the seagulls flew in from the sea to land on its back and create little cool spots with their wet feet.

A bit further away in the landscape was a hill covered with greenery. It was as green as the green of sweet apples, the green of four-leafed clovers and the green of fresh-smelling pine needles. All those shades of green contrasted enticingly with the dark landscape and so the hill seemed like an island surrounded by a passe-partout. And although in the early weeks of autumn the fog could make it resemble an island out of a dream filled with desire, in this case we can be certain no mirage was involved.

In the wooden house lived Lens. What Lens looked like, how old Lens was and whether Lens had a family no one knows. The only thing that was clear was that Lens lived alone there, in the blue wooden house, and that Lens had a view of the sperm whale.

You mustn’t think that inside a window you can stay out of sight. You can hide behind faded curtains and walls with old wallpaper, but even a single reflection of the sun can illuminate your presence without warning, if only for a few seconds.
It was precisely in those few seconds that the gaze of the whale caught something moving at the window of the blue wooden house. It was as if that moment had been chosen by the sun to introduce the whale and Lens to each other.

But that introduction lasted a long time. How long is hard to say. Perhaps it took weeks or months, but it’s more than possible that it took years. Why did it take so long?
Well, the whale was at first merely curious. That’s what such a flash of light can bring about. Of course you have to be certain of what you’ve seen and yes, that took the whale a long time. Let’s just say that’s a feature of whales. But slowly curiosity was replaced by a different feeling, namely desire. Desire for something the whale couldn’t gain access to. The whale’s head filled with questions: ‘Who lives there? Would that person be able to see me? And if so, what would that person think about me?’ The questions piled up and so it came about that the whale regularly tumbled forwards, toppled by the weight of its head.
Conversely, every day the whale was watched from behind the curtains of the blue wooden house. There were no questions in Lens’s head, but the whale’s desire was so powerful that it filled him completely, until a point was reached when Lens could no longer imagine that the desire came from anywhere but his own heart.

On a hot summer’s day, when the flies were flying languidly around the whale’s head and little drops fell from the whale’s forehead, the whale decided to do something about the weight of its head. It was tiring to hear all those questions buzzing around day and night. When you wanted to go to sleep and had managed to sweep one of them out of your thoughts, the next question would already be knocking at the door.
‘Ahum,’ said the whale to one of the seagulls that had just pecked a tiny fly from its back.
‘Sorry!’ the seagull called out. ‘I didn’t mean to hurt you, but my beak can sometimes prove a bit sharp.’
‘Oh, don’t worry, I didn’t really feel it,’ said the whale. ‘But I’d like to ask you something, or actually I’d like to ask you to do something for me.’
The seagull blinked briefly and continued calmly sitting there.
The whale went on, ‘See, I’ve had very many questions in my head for a very long time. And that makes my head so terribly heavy.’
‘Well,’ said the seagull. ‘We all have that sometimes.’
‘No,’ said the whale and carried on with its story. ‘See, I’d so love to know who lives in that blue house over there on that green hill. Because I think whoever it might be is watching me.’
Again the seagull blinked briefly.
‘Would you deliver a letter for me?’ the whale asked the seagull. And so it did.
The whale filled a sheet of paper with all the questions that were buzzing around in its head until there was nothing left in its head that resembled a question, and he had the seagull take the letter to the blue wooden house.

The window was open and the seagull flew straight into the living room, dropped the letter and flew straight out again. You do well to leave unknown surroundings straight away if you know that you’re probably not welcome.
Lens found the letter that evening. You might think that finding a letter in the living room would surprise Lens, but it seemed as if Lens had been waiting for it all along. He illuminated the unrolled paper with a burning stump of candle.
Next, various cupboards with big deep drawers were searched by Lens for ink and that really beautiful paper, and with a left-behind seagull feather he immediately wrote a letter in reply.
Soon the seagull was flying back and forth several times a day with letters.
After a while the seagull got fed up. The seagull said both to the whale and to Lens, ‘Why don’t you two just get together and leave me alone, I’m not a professional postman!’
‘Yes, but I can’t get away from here,’ said the whale. And so it came about that Lens, perhaps for the first time ever, went outside.

Lens walked over to the whale. He wasn’t a chance passer-by like most people, however, so he saw the incredibly small blue box lying there. Maybe it was all the more conspicuous because it was exactly the same shade of blue as the wooden house the door of which Lens had just pulled shut behind him.
Although Lens had greatly been looking forward to meeting the whale, nervousness about the imminent meeting suddenly got the better of him to such an extent that the little blue box – which made him think of familiar, warm surroundings – acquired such an irresistible power of attraction that Lens stretched out his arms and picked it up off the ground.
To open the box, Lens pulled at the bow of the pink satin ribbon. Inside was a tiny gold-coloured pair of scissors in the shape of a fish. It was such a beautiful pair that Lens wanted to share his amazing find with everyone, but when he looked up to show it to the whale, the whale was nowhere to be seen.
Lens looked to the right and left, up and down. He peered into the distance with his hands shading his eyes. But there was no sign of the whale. There was nothing but emptiness. Lens took the gold-coloured scissors and used them to cut off a lock of his hair, which fell softly onto the dark salty ground.

.

With great speed the feet of the seagull stamped back and forth across the ground between long-stalked plants, the ends of which were dotted with hundreds of tiny blue flowers. ‘You never know when one of those juicy fat worms might come to the surface – after all, worms have no brains,’ said the seagull to nobody in particular. In between the stamping there was a brief echo. The seagull fluttered its eyes. It didn’t notice that it was stamping flat an incredibly small blue box.

Oan ’e oare kant
fan Sindiswa Zulu

Aan de overkant
fan Sindiswa Zulu

On The Other Side
fan Sindiswa Zulu

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Sander Buesink

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Oan ’e oare kant

De Makhungu is hjoed sa kalm datst dy net foarstelle kinst dat hûnderten minsken jûn de rivier jûn oerstekke sille. De dize is trochskinender as gewoanlik, mar dejingen dy’t Umgidi wobuciko, de seremoanje fan de keunsten, faker meimakke hawwe, witte dat de dize by sinneûndergong sa tsjok wêze sil dat it liket as soene Makhungu en Mkhathilibe fanelkoar skaat wurde troch in wyt lekken, sadat elk dy’t him net yn it foar reinige hat, trilje sil fan eangst en ferantwurdlikheden betinkt, ferlechjes om werom nei hûs ta te kinnen. Nimmen dy’t liigd hat, de boel bedondere, ûntucht bedreaun of allinne mar jaloersk west hat op syn eigen broer, wol de hillige rivier oerstekke, want noch foar’t sy de oare kant berikke kinne, sille se opslokt wurde toch in enoarme slang mei sân koppen. Yn dit doarp is reinheid wichtich, minsken binne derfan oertsjûge dat se by har berte folslein suver binne en tidens har libben besmodzge reitsje. Dizze seremoanje wurdt útfierd om minsken werom te lieden nei har oarspronklike steat fan suverens. As elkenien rein is, is der gjin reden mear foar rûzje of hekserij. Dit is in gelokkich doarp, mei in protte seremoanjes en fieringen dy’t jin nederich meitsje.
Buhlalu, dochter fan de gewoane doarpsbewenner Mbandezelo, is de iennichste dy’t har namme yntsjinne hat by it keningshûs. It is noait foarkaam dat in frou dy’t úthâldt roppen te wêzen dêr sukses mei behelle. Noait ek mar ien kear makke in frou diel út fan it kabinet fan tolve leden. Sûnt de dea fan de âlde Thonga binne it der mar alve. De roppenen binne de lieders fan ’e mienskip. De wetten en gebrûken fan it doarp wurde besprutsen en fêstlein troch de kening en de roppenen dy’t it kabinet foarmje. Yn Mkhathilibe wurdt it net as in grap sjoen as in frou fan yn ’e tweintich in berop oannimt, sterker noch: úthâlde dat se in roppene is, is op himsels allinne al in enoarme skok, al wie it mar om’t har heit net oan it keninklik hûs ferbûn is, net iens as tsjinstfeint. Sûnt de doarpslju op ’e hichte binne fan de kandidaatstelling fan Buhlalu, in frou dy’t net iens oan in man slagje kin, wurdt der flústere dat se miskien hege eagen smite wol sadat kening Mkhathi har as syn sânde frou nimme sil. Of dat se, sa’t in pear dagen lyn rabbe waard, yndruk besiket te meitsjen op Mthala, de iennichste soan yn it keningshûs.
Mthala, de grutste keunstskilder dy’t ea op ierde omrûn hat, hat in portret fan in frou skildere op de grutste rots by de bergen. Der wurdt grute dat der gjin moaier keunstwurk bestiet, dat jaloerske jonges letter allegear in frou hawwe wolle dy’t like kreas is as sy. Betiizjend is dat de frou op it skilderij de taskôger net oansjocht. Mei har kin sa heal en heal rêstend op har rjochterskouder sjochst har profyl, dat wêrom fynt elkenien har dan folle moaier as alle oare froulju yn Mkhathilibe? Boppedat wurde alderhande keunstwurken by tal fan gelegenheden ferklearre en bedisputearre, útsein dit wurk. Nimmen wit wat de ynspiraasjeboarne west hat of wa’t de dame op de ôfbylding is. De skilder Mthala en de leden fan it kabinet hawwe it ûnderwerp altyd mijd, wylst dit skilderij krekt de reden is dat er talitten waard ta de hillichste grotten fan Makhungu.

Buhlalu hat trije dagen net iten om’t se meditearje woe oer har keunstwurken. Justerjûn hat se net sliept. Se wie klearwekker doe’t se dreamde oer in kreaze man, sa’n man dy’t besongen wurdt ûnder de Bufazana-seremoanje, dy’t komt as de rein om dy te bewarjen foar godslastering. Se is de dream net fergetten, mar kiest derfoar har op ’e nije dei te rjochtsjen. Ien fan de redenen wêrom’t de doarpslju net leauwe dat sy in roppene is, is dat nimmen oait ek mar ien keunstwurk fan har sjoen ha, mar yn it geheim makket Buhlalu bjusterbaarlik knap borduerwurk. De iennichste dochter fan de ienris sa hertlike Mbandezelo hie fan har mem silger leard om mei de hân te bordueren, in ambacht dat op it doarp net sasear seldsum is, mar sels folslein ûnbekend. Har mem, Nokwethebema, kaam hjir net wei. Hja hie Mbandezelo healwei de jierren fjirtich troffen yn ’e Kriich om Grûn. De soldaten wiene legere yn it fiere Nomnandi, yn it doarp fan kening Malanda, doe’t Mbandezelo weromgongen wie nei Mkhathilibe en kening Mkhathi smeke hie him te helpen syn frou, dy’t yn ferwachting wie fan syn bern, dêrwei te heljen. Yn it doarp waard dêr om gnyske, want wa kaam no werom fan in oarloch mei de meidieling dat er in bern oanset hat? De kening wie sa grutmoedich om Bhuqa, de soan fan Mhalakaza, en in keppel fee mei Mbandezelo mei op ’en paad te stjoeren om syn swangere frou te heljen. Nokwethebema, in kralemakster, brocht Buhlalu op ’e wrâld, in famke mei in útsûnderlik donkere hûd dat as bern kninetosken hie dêr’t hja gauris mei pleage waard.

Buhlalu sit binnen yn har rondavel fan drûge modder, in ferske núnderjend dat nea yn it Khathintu songen wurdt as se har heit syn lilke stim heart: ‘Buhlalu! Hoe faak moat ik it dy noch sizze? Do moatst ite, nimmen stekt de Makhungu oer op in lege mage. Wolst soms opfretten wurde troch de slang mei sân koppen? As dyn mem ús sjen koe, soe sy my dan wol in goede heit fine as ik dy sa trochgean lit?’ Syn eagen binne wiet, it is dúdlik dat er syn dochter ynlik leaf hat. Hja is it iennige dat him oan syn prachtige frou tinken docht.
‘O Mbandezelo, waans lea it moaiste keunstwurk foarmje, kening fan de noait kende keninginne, de rykste man fan ’t lân, ik knibbelje foar jo, o machtige! Allinne sjoen troch har dy’t wierlik roppen binne …’ Al resitearjend ferlit Buhlalu de rondavel en knibbelet foar har heit, dy’t har net iens útprate lit.
‘Ophâlde! Jimme mem ferkundige altyd dat ik har kening wie, mar ik skeat tekoart, dy rykdom is der nea kaam.’ Hy gûlt no echt. ‘Ik wol dy net kwyt, do bist myn iennige dochter, ik wit datst in roppene bist, mar wy hawwe dy ferteld hoe’t wy eartiids bespot waarden, allinne mar omdat jimme mem hjir net wei komt en ik mar in gewoane boarger bin, sûnder rang of titel. Asjebleaft, bliuw hjir om foar it gewaaks te soargjen, en neat sil ús yn ’e wei wêze, ek net ast hjir bliuwst oant dyn lêste tosk út ’e mûle falt. Ik haw gjin soan om rekken mei te hâlden,’ giet Mbandezelo fierder, syn lûd dimmen no. De lofprizing fan syn dochter sil him sêftmoediger makke ha.
‘Heit fan de roppene, ik bin noch net ûntdutsen en freegje jo nederich om de goaden net yn it paad te stean. Jo hawwe jo taak as opfieder folbrocht, lit my asjebleaft gean.’
Mbandezelo is der net gerêst op. De keunstwurken moatte nammentlik earst immen genêze foardat de keunstner ta it kabinet talitten wurde kin. Der moat in wûnder barre as bewiis dat ien de roppene is, bart der neat dan wurdt syn namme tsientallen jierren letter nóch oanhelle as foarbyld fan hoe’t it net moat.
Buhlalu komt oerein, de holle respektfol foardel. ‘Foardat ik my reemeitsje, sil ik jo favorite miel meitsje,’ seit se, en se rint nei de keuken.
Mbandezelo mompelet wat, besiket har oer te heljen om mei te iten, mar sjocht der ferslein út.

Net alle doarpslju dogge mei oan Umgidi wobuciko. Der binne ek oare rituelen, lykas Ukweshwama, wêrby’t alle jierren de wyldste bolle mei bleate hannen deade wurde moat om de manlju moed by te bringen. Sokke rituelen binne wiidferspraat ûnder de Nguni-folken. It KhathiNtu liket sterk op it isiZulu, mar troch de tiid hinne binne beide stammen troch oarloggen en omstannichheden útelkoar fallen. Froulju hawwe har eigen rituelen, lykas Bufazana, wêrby’t se paradearje mei in imbiza, in amer fol mei wetter. Wat swierder de amer, wat wichtiger it is datst net stroffelest. Ek dyn gesichtsútdrukking wurdt beoardiele by Bufazana, moatst sterk wêze, ek mei in swiere lêst op ’e skouders laitsjen bliuwe en it lykwicht net ferlieze, dêr giet it om.
Umgidi wobuciko is in ritueel om God te earjen mei keunst. Eartiids twong Kening Mkhati, dy’t twa generaasjes foar de kening dy’t hjoeddedei op ’e toan sit regearre, de doarpelingen dizze seremoanje út te fieren. Hy wie derfan oertsjûge dat as in bewenner net meidocht oan Umgidi, it betsjut dat er gjin berou fielt oer wat er ferkeard dien hat. Plakken út ’e wei gean dy’t dy ferlosse fan it kwea betsjut datst dêr sadanich op steld rekke bist datst net feroarje wolst. As dat sa is, hoe kinst dan mei oaren libje, ast mei al dat kwea yn dy omrinst? Stel, do dochst ien wat oan, ien dy’t himsels wol geregeld reiniget, en dyjinge nimt wraak, krije jimme beide dan deselde straf? De oerpake fan Mthala fûn dat ûnsin, dêrom moast elkenien deselde reiniging ûndergean, dat wie it meast rjochtfeardich.

Soest swarre datst yn in hiel oare wrâld telâne kaam bist ast de doarpsbewenners, dy’t ûnderweis binne nei de rivier de Makhungu, tsjinkomst. Se sammelje har yn ’e buert fan de bosk, net fier fan Mumbo syn hûs. Allinnich har geslachtsdielen binne bedutsen, de froulju binne beskildere mei wite en de manlju mei reade klaai. Op dizze dei hâldt elkenien syn fatsoen; sels Kholose, dy ûnbeskofte sûplap, stelt him nederich op as it tiid is foar Umgidi. It ritueel wurdt sa respektearre dat sels dejingen dy’t net meidogge de leauwigen beselskipje yn har earbetoan oan God en de goaden, hoewol’t se al op ôfstân bliuwe. Op de fjilden wurdt gjin drokte makke, der is gjin herry. Elkenien sjongt súntsjes:

Siyawela, siyawela, sisize singagoqi nyawo
Sikhumbuleni, siyawela.
Wy stekke oer, wy stekke oer, help ús net te stjerren
Tink oan ús, wy stekke oer.

As de sinne hielendal ûnder is, begjint de oerstek. Gjinien sjongt noch. Je moatte stil wêze en meditearje, sels de jongere dielnimmers krije te hearren dat se har net ôfliede litte moatte as se nei de oare kant ta gean. De bern gean foarop, folge troch de froulju en dan de manlju. De dize liket op in wyt lekken. Neffens in siswize hawwe al dyn sûnden in kleur, en sels de sûnden dy’tst fergetten wiest wurde wer helder ast oan de oerstek begjinst. Lykas gewoanlik keare guon om – trije leden fan it kabinet wachtsje op ’e wâl, se drage hûden sa lang as tabberts, en as de rige net te lang is kinst te bycht gean en werom nei de rivier gean, mar dat slagget net altyd, it is ôfhinklik fan de kompleksiteit fan dyn sûnden. Soms wurdst nei hûs ta stjoerd, soms krijst de gelegenheid in gebed op te sizzen en oer te stekken. Sadree’tst oan ’e oare kant bist, reinigest dysels en dochst farske klaai op. Bist yn in oare wrâld oankaam, moatst sels ek nij wêze. Manlju waskje har oan de súdkant fan de rivier en froulju oan de noardkant. Dêr’t de froulju har bad nimme, wurdt it wetter wyt as kowemolke. Dêr’t de manlju in bad nimme, kleuret it donkerread.
Manlju, froulju en bern gean de grutste Makhungugrot yn. Yn dizze grot is it tsjuster like swier as it stiente, mar lampen ferljochtsje it paad. Der binne âlde rotsskilderingen en -tekeningen. Nimmen is sa wiis en sekuer as de arsjitekt dy’t dizze grot boud hat. Op de rotsen is plak foar elkenien om te sitten, der hat noch nea ien stean hoegd om’t it te drok wie. Hjirbinnen hat nimmen in namme … Elkenien, sels it jongste bern, wurdt ‘hillige’ neamd, in fertsjinne titel foar elk dy’t it reinigingsritueel ûndergien hat en der is nimmen dy’t op dit plak in sûnde begean soe.
Ien fan de hilligen is Buhlalu, dy’t yn spanning ôfwachtet. Neidat se harsels reinige hat, giet se nei de achteryngong dêr’t gjinien komme mei útsein it kabinet en de roppenen dy’t har earste test trochstean moatte. Yn it tsjuster, no’t de sinne ûnder de kym ferdwûn is, wurdt har gesicht sêft yn it ljocht set troch de folle moanne. Se knibbelet foar in koarte, mar djippe meditaasje as se in djippe baritonstim heart, dy’t sa wûnderlik moai klinkt dat se ynienen flinters yn ’e búk krijt.
‘Ik haw op dy wachte, de goaden wachtsje al hiel lang op dy, kom deryn en toan my dyn keunstwurken.’ De melodieuze stim klinkt earder sjarmant as regintesk. Mthala stekt syn hân út en Buhlalu docht itselde.
‘De keunstwurken, asjebleaft,’ is it suver sjongend, en Buhlalu kin net ferbergje dat se har skammet omdat se tocht dat er har de hân jaan woe.
‘Dit binne der in pear, ik haw der mar trije by my’, seit se. Se wit net oft se genôch meinaam hat. Mthala nimt de wurken oan en lit har binnen. Hy nimt syn tiid, jout Buhlalu de kâns om goed om har hinne te sjen yn it hillichdom fan ’e hilligen. Net elkenien mei hjir samar komme, dat Buhlalu huveret en twivelet oft sy it wol wurdich is hjir te wêzen. Op ’e nij stekt Mthala syn hân út, diskear sa oertsjûgjend net as doe’t er de keunstwurken oannaam.
‘Wolle jo net earst nei de wurken sjen?’ freget se, har eagen delslein.
‘De goaden witte it better as ik, ik sil dit momint foar altyd koesterje.’
Ynienen sjit Buhlalu de dream yn it sin, se is wiet en tankber dat dizze man it net fernimt. Dit is in hiele nije ûnderfining, se hat noch nea sokke sterke gefoelens foar immen hân.
Se bliuwe stilstean, in streekje moanneljocht falt op syn gesicht, syn eagen binne helder. Wylst se tichter tsjinelkoar oan stean, begjint oan ’e oare kant fan ’e grot it núnderjen, wat betsjut dat it hast tiid is, mar se kinne de ferlieding net wjerstean, syn hannen taaste nei de ferburgen skatten. Har lippen reitsje elkoar, Buhlalu hat soks nea earder preaun.
‘Dit is in hillich plak. Hoe kinne wy weromgean, no’t wy sûndige hawwe?’ seit se, alhoewol’t se net de yndruk makket dat se dermei ophâlde wol.
‘Foardat de sinne opkomt sil ik Mbandezelo jaan wat ik him ferskuldige bin en sil ik dy earje. Mei de hân fan de goaden haw ik dy tekene, lang lyn.’
Se hearre it machtige lûd fan ’e hoarn, en Mthala seit har ta dat er gjin wurd liigd hat allinne mar om’t er gleon fan begearte nei har is. As de twa har by Umgidi foegje, fielt Buhlalu har hielendal net mear skuldich. Nei in pear lieten oer de roppene wurdt it omsittend laach har mei de hân borduerde wurk toand. De sfear feroaret as Mbukoyi, in man, dy’t sûnt syn berte blyn west hat, en dy’t elkenien ken, opspringt en it mei in stim fol ûnleauwe en folslein oerémis útraast: ‘Ik kin sjen! Ik sjoch it keunstwurk! Ik kin sjen!’

Aan de overkant

De Makhungu is vandaag zo kalm dat je je niet kunt voorstellen dat er vanavond honderden mensen doorheen zullen waden. De nevel is doorschijnender dan gewoonlijk, maar degenen die vaker hebben meegedaan aan Umgidi wobuciko, de ceremonie van de kunsten, weten dat de mist bij zonsondergang zo dik zal zijn dat het lijkt alsof Makhungu en Mkhathilibe van elkaar gescheiden worden door een wit laken, en zij die zich vooraf niet hebben gereinigd zullen beven van angst en smoesjes bedenken om terug naar huis te gaan, want als ze hebben gelogen, valsgespeeld, zijn vreemdgegaan of zelfs maar jaloers zijn geweest voor ze de rivier oversteken, worden ze onderweg opgeslokt door een grote zevenkoppige slang. In dit dorp is reinheid belangrijk, mensen zijn ervan overtuigd dat ze smetteloos worden geboren en tijdens hun leven bezoedeld raken. Daarom wordt deze ceremonie gehouden, om mensen terug te leiden naar hun onbezoedelde staat. Als iedereen rein is, is er geen reden meer voor ruzie of hekserij. Dit is een vrolijk dorp, met veel uitgebreide rituelen en feesten waarbij bescheidenheid centraal staat.
Buhlalu, dochter van de gewone dorpeling Mbandezelo, is de enige die haar naam heeft ingediend bij het koningshuis. Vrouwen die beweren dat ze geroepen zijn, worden nooit gehoord; nog nooit trad een vrouw toe tot het kabinet van twaalf leden. Nu zijn het er maar elf, sinds de dood van de oude Thonga. De leiders van de gemeenschap worden de geroepenen genoemd. De wetten en gebruiken van het dorp worden besproken en vastgelegd door de koning en de geroepenen van het kabinet. Voor een vrouw van in de twintig uit Mkhathilibe is de bewering dat ze geroepen is een serieuze zaak, en al helemaal als haar vader niet eens een dienaar aan het koninklijk huis is. Sinds de dorpelingen op de hoogte zijn van de kandidaatstelling van Buhlalu, een vrouw die niet eens een echtgenoot kan strikken, wordt er gefluisterd dat ze misschien punten wil scoren zodat koning Mkhathi haar als zevende vrouw neemt. Of dat ze, zoals een paar dagen geleden de roddel was, indruk probeert te maken op Mthala, de enige zoon binnen het koningshuis. Mthala, de beste schilder die ooit op aarde heeft rondgelopen, heeft een portret van een vrouw geschilderd op de grootste rots bij de bergen. Er wordt beweerd dat er geen mooier kunstwerk bestaat, dat jaloerse jongens later allemaal een vrouw willen die zo mooi is als zij. Verwarrend genoeg kijkt de vrouw op het schilderij niet naar de toeschouwer. Alleen de zijkant van haar gezicht is afgebeeld en haar kin rust half op haar rechterschouder. Waarom vindt iedereen haar dan mooier dan alle andere vrouwen in Mkhathilibe? Bovendien wordt dit werk nooit geanalyseerd of bediscussieerd, in tegenstelling tot de rest van de kunstwerken. Niemand weet wat de inspiratiebron is of wie de vrouw moet voorstellen. De schilder Mthala en de leden van het kabinet hebben het onderwerp altijd gemeden, terwijl het schilderij juist de reden is dat hij werd toegelaten tot de heiligste grotten van Makhungu.

Buhlalu heeft drie dagen niet gegeten omdat ze wilde mediteren over haar kunstwerken. Gisteravond heeft ze niet geslapen. Ze was klaarwakker toen ze droomde over een welgevormde man, zo’n man die bezongen wordt tijdens de Bufazana-ceremonie, die komt als de regen om je te redden van een vloek. Terwijl de droom langzaam vervaagt, richt ze zich op de nieuwe dag. Een van de redenen waarom de dorpelingen weinig vertrouwen hebben in haar roeping is dat niemand haar kunstwerken heeft mogen aanschouwen, maar stiekem is Buhlalu een uitstekende borduurster. De enige dochter van de ooit zo hartelijke Mbandezelo had van haar overleden moeder geleerd met de hand te borduren, een ambacht dat hier niet eens zeldzaam is, maar totaal onbekend. Haar moeder, Nokwethemba, kwam niet uit het dorp. Ze had Mbandezelo halverwege de jaren veertig ontmoet tijdens de Grondoorlog. De soldaten waren in het verre Nomnandi gelegerd, in het dorp van koning Malanda, toen Mbandezelo was teruggekeerd naar Mkhathilibe en koning Mkhathi om hulp had gesmeekt bij het vinden van zijn zwangere vrouw. Daar werd om gelachen in het dorp, want wie kwam er nou terug uit de oorlog met de bewering dat hij een zwangere vrouw had? De koning was zo grootmoedig om Bhuqa, de zoon van Mhalakaza, en zijn vee met Mbandezelo mee op pad te sturen om zijn vrouw te halen. Zij, een kralenmaakster, bracht Buhlalu ter wereld, een meisje met een uitzonderlijk donkere huid en later hazentanden, waar ze als kind mee werd geplaagd.

Buhlalu zit binnen in haar rondavel van gedroogde modder, een liedje neuriënd dat nooit in het Khathintu gezongen wordt, en hoort haar vader boos roepen: ‘Buhlalu! Hoe vaak moet ik het nog zeggen? Je moet eten, niemand steekt de Makhungu over op een lege maag. Wil je zo graag opgegeten worden door die zevenkoppige slang? En wat denk je dat je moeder van mij als vader zou vinden als ik je zomaar je gang liet gaan?’ Er staan tranen in zijn ogen, hij houdt duidelijk veel van zijn dochter. Zij is het enige wat hem nog aan zijn beeldschone vrouw herinnert.
‘O Mbandezelo, wiens delen samen het mooiste kunstwerk vormen, koning van de nooit gekende koningin, de rijkste man van het land, ik kniel voor u neer, o machtige! Alleen gezien door zij die waarlijk geroepen zijn…’ Die tekst opdreunend komt Buhlalu de rondavel uit lopen, en ze knielt neer bij haar vader, die haar niet eens laat uitpraten.
‘Hou op! Je moeder zei altijd dat ik haar koning was, maar ik heb gefaald, die rijkdom is er nooit gekomen.’ Hij huilt nu echt. ‘Ik wil je niet kwijt, je bent mijn enige dochter, ik weet dat je geroepen bent, maar we hebben je verteld hoe we vroeger bespot werden, alleen omdat je moeder hier niet vandaan komt en ik geen adellijk bloed heb. Blijf alsjeblieft hier om op het land te werken, dan valt niemand ons lastig, ook niet als je blijft tot je laatste tand uit je mond valt, ik heb geen zoon om rekening mee te houden,’ gaat Mbandezelo verder, met zachtere stem – misschien heeft de lof van zijn dochter hem wat doen kalmeren.
‘Vader van de geroepene, ik ben nog onontdekt en vraag u nederig om de goden niet tot last te zijn. U heeft uw taak als opvoeder gedaan, laat me alstublieft gaan.’
Mbandezelo is er niet gerust op. De kunstwerken moeten eerst iemand genezen voor de kunstenaar kan worden toegelaten tot het kabinet. Zonder een dergelijke bijzondere gebeurtenis is er geen bewijs van je roeping en word je nog tientallen jaren aangehaald als voorbeeld van hoe het niet moet.
Buhlalu staat op, haar hoofd gebogen uit respect.
‘Voor ik me klaarmaak, zal ik uw favoriete maaltijd bereiden,’ zegt ze, en ze loopt naar de keuken.
Mbandezelo mompelt wat, probeert haar over te halen om mee te eten, maar ziet er verslagen uit.
Niet alle dorpelingen doe mee aan Umgidi wobuciko. Er zijn ook andere rituelen, zoals Ukweshwama, waarbij elk jaar de wildste stier met blote handen moet worden gedood om de mannen moed bij te brengen. Dit soort rituelen zijn wijdverbreid onder de Nguni-volken. De KhathiNtu-taal lijkt sterk op het isiZulu, en volgens de geschiedenisboeken zijn de stammen alleen door oorlogen en toeval uit elkaar gedreven. Vrouwen hebben hun eigen rituelen, zoals Bufazana, waarbij ze rondparaderen met een imbiza, een emmer vol met water. Hoe zwaarder de emmer, hoe belangrijker het is dat je niet struikelt. Ook je glimlach wordt beoordeeld tijdens Bufazana, je moet sterk zijn, glimlachen met een grote last op je schouders en niet wankelen.
Umgidi wobuciko is een ritueel om God te eren door middel van kunst. De koning Mkhati van twee generaties geleden stelde deze ceremonie verplicht voor alle dorpelingen. Wie niet meedoet aan de Umgidi, heeft geen wroeging over wat hij fout heeft gedaan, was zijn overtuiging. Als je plekken mijdt waar het kwaad je wordt afgenomen, ben je er blijkbaar op gesteld geraakt en wil je het niet kwijt, en als dat zo is, hoe kun je dan samenleven met anderen, met zoveel kwaadaardigheid? Stel, je doet iemand iets aan, iemand die zichzelf wel regelmatig reinigt, en diegene neemt wraak, krijg je dan dezelfde straf? Dat vond de overgrootvader van Mthala onzin, en dus moest iedereen dezelfde reiniging ondergaan, dat was het eerlijkst.
Je zou zweren dat je in een heel andere wereld bent terechtgekomen als je de dorpsbewoners onderweg naar de rivier de Makhungu tegenkomt. Ze verzamelen zich dicht bij het bos, niet ver van de woning van Mumbo. Alleen hun geslachtsdelen zijn bedekt, de vrouwen zijn beschilderd met witte kaolien en de mannen met rode klei. Op deze dag gedraagt iedereen zich voorbeeldig; zelfs Kholose, de onbeschofte dronkenlap, stelt zich nederig op als het tijd is voor de Umgidi. Het ritueel wordt zo gerespecteerd dat de mensen die niet deelnemen er toch bij zijn ter ere van God, hoewel ze op afstand blijven. Er wordt niet gejoeld op de velden, er is geen lawaai. Iedereen zingt zachtjes:

Siyawela, siyawela, sisize singagoqi nyawo
Sikhumbuleni, siyawela.
We steken over, we steken over, help ons niet te sterven
Denk aan ons, we steken over

Zodra de zon helemaal onder is, begint de oversteek. Niemand zingt meer. Je moet stil zijn en mediteren, zelfs de jongere deelnemers krijgen te horen dat ze zich niet moeten laten afleiden. De kinderen gaan eerst, gevolgd door de vrouwen en dan de mannen. De mist lijkt op een wit laken. Volgens een gezegde hebben al je zonden een kleur, en zelfs de vaalste zonden worden weer fel tijdens de oversteek. Zoals gewoonlijk keren sommigen om – er staan drie leden van het kabinet op de oever, met huiden zo lang als mantels, en als de rij niet te lang is kun je biechten en terugkeren naar de rivier, maar dat lukt niet altijd, afhankelijk van de complexiteit van je zonden. Soms word je naar huis gestuurd, soms mag je je gebed opzeggen en oversteken. Aan de overkant was je jezelf en doe je verse klei op. Je bent in een andere wereld aangekomen, je moet zelf ook nieuw zijn. Mannen wassen zich aan de zuidkant van de rivier en vrouwen aan de noordkant. Waar de vrouwen baden, wordt het water wit als koeienmelk. Waar de mannen badderen, kleurt het donkerrood.
Mannen, vrouwen en kinderen betreden de grootste Makhungugrot. In deze grot weegt de duisternis net zo zwaar als het gesteente, maar lampen verlichten het pad. Er zijn oude rotsschilderingen en -tekeningen. Niemand is zo wijs en nauwkeurig als de architect die deze grot heeft gebouwd. Alle aanwezigen gaan zitten op de rotsen, er heeft nog nooit iemand hoeven staan omdat het te druk was. Hierbinnen heeft niemand een naam… Iedereen, zelfs het jongste kind, wordt ‘heilige’ genoemd, een toepasselijke benaming na het reinigingsritueel en het gezien het feit dat niemand hier zou zondigen.
Een van de heiligen is Buhlalu, die zenuwachtig afwacht. Nadat ze zich heeft gereinigd loopt ze naar de achteringang, waar niemand mag komen behalve het kabinet en de geroepenen die hun eerste proeve moeten doorstaan. In het duister van de zonsondergang wordt haar gezicht zachtjes beschenen door de volle maan. Ze knielt neer, komt even tot zichzelf, en dan hoort ze een diepe baritonstem die zo mooi klinkt dat ze vlinders in haar buik krijgt.
‘Ik heb op je gewacht, de goden wachten al zo lang op je, kom binnen met je kunstwerken.’ De melodieuze stem klinkt eerder charmant dan autoritair. Mthala steekt zijn hand uit en Buhlalu doet hetzelfde.
‘De kunstwerken, alsjeblieft,’ zingt hij bijna, en Buhlalu kan niet verbergen dat ze zich schaamt omdat ze dacht dat hij haar hand wilde schudden.
‘Dit zijn er een paar, ik heb er maar drie bij me,’ zegt ze. Ze weet niet of ze genoeg heeft meegenomen. Mthala pakt de werken aan en laat haar binnen. Hij neemt zijn tijd, geeft Buhlalu de kans om goed om zich heen te kijken in het heilige der heiligen. Hier mag je niet zomaar komen. Ze begint te rillen, twijfelt of ze hier wel thuishoort. Mthala steekt zijn hand weer uit, maar minder overtuigend dan toen hij de kunstwerken aanpakte.
‘Wilt u niet eerst naar de werken kijken?’ vraagt ze, haar blik neergeslagen.
‘De goden weten het beter dan ik, ik zal dit moment voor altijd koesteren.’
Plotseling denkt Buhlalu weer aan haar droom, ze is nat en dankbaar dat deze man het niet merkt. Dit is een hele nieuwe ervaring, ze heeft nog nooit zulke sterke gevoelens voor iemand gehad.
Ze blijven stilstaan, een streep maanlicht valt op zijn gezicht, zijn ogen zijn helder. Terwijl ze dichter tegen elkaar aan gaan staan, begint het neuriën aan de andere kant van de grot, wat betekent dat het bijna tijd is, maar ze willen niet stoppen, zijn handen glijden naar verborgen schatten. Hun lippen raken elkaar, Buhlalu heeft nog nooit zoiets geproefd.
‘Dit is een heilige plek. Hoe kunnen we teruggaan, nu we gezondigd hebben?’ zegt ze, hoewel ze niet de indruk wekt dat ze ermee wil ophouden.
‘Voor de zon opkomt zal ik Mbandezelo geven wat ik hem verschuldigd ben en zal ik jou eren. Ik heb je getekend met de hand van de goden, lang geleden.’
Ze horen het machtige geluid van de hoorn, en Mthala belooft haar dat hij geen woord heeft gelogen uit begeerte. Als ze zich bij de Umgidi voegen, voelt Buhlalu zich niet meer schuldig. Na een paar liederen over de geroepene wordt haar met de hand geborduurde werkje getoond, en de sfeer verandert als Mbukovi, een man die blind geboren is en iedereen kent, opspringt en opgewonden en vol ongeloof schreeuwt: ‘Ik kan zien! Ik zie het kunstwerk! Ik kan zien!’

On The Other Side

Makhungu river is so calm today, you wouldn’t think that a few hundred of people will cross it tonight. The mist is more transparent than usual but regulars of Umgidi wobuciko, the ceremony of arts, know that by sunset the mist will be thick as if there is a white cloth separating Makhungu from Mkhathilibe, so that those who didn’t cleanse themselves for the event will tremble and make excuses about certain responsibilities that they need to attend to and then return to their homes. No one wants to cross the holy river having lied, cheated, fornicated or even been jealous of their own brother, because they will be swallowed by a big seven-headed snake before they make it to the other side. Purity is important in this village, it is believed that people are born so, but eventually allow dirt in their lives – therefore this ceremony is practiced in order to get people back to their original state of cleanliness. When people are clean, there will be no fights or witchcraft. This is a very happy village, where there are many great ceremonies and celebrations that encourage humility.
Buhlalu, the daughter of village commoner Mbandezelo is the only one who submitted her name for the royal house. There has never been any success story of a woman who says that she has a calling. Not even one woman has ever been one of the twelve members of the cabinet. There are eleven now since the passing of the old man, Thonga. Leaders of the community are the called ones. Laws and customs of the village are discussed and decided by the king and the called ones of the cabinet. Being a lady in your mid-twenties, accepting a calling is not a joke in Mkhathilibe − claiming you are called to begin with is a big bang on its own, let alone if your father is not even a servant in the royal house. Since villagers heard about this specific submission of Buhlalu, a lady who can’t even get herself a husband, there has been grapevine talk that Buhlalu may be trying to score points so that she becomes the seventh wife of King Mkhathi. One of the stories that was shared a few days ago is that Buhlalu might be trying to win over Mthala, the only son in the royal house.
Mthala, the greatest painter ever seen on the face of the earth, painted a picture of a woman on the biggest rock by the mountains. It is said that there has never been a painting so beautiful, that envious boys strive to one day get a wife as beautiful as the one painted. The confusing thing is that the woman in the painting isn’t facing the onlookers, only a side of her face is visible with her chin slightly resting on her right shoulder − so, why is she believed to be more beautiful than any woman in Mkhathilibe? Also, all the art pieces are explained and discussed on relevant occasions except that one, not even a single person knows what inspired it and who the lady is. The painter Mthala and the ministers in the cabinet always avoided to talk about the painting that qualified him to be allowed in the holiest caves of Makhungu.

Buhlalu has not eaten for three days as she has been meditating on her art pieces. She did not sleep last night; she was wide awake when she dreamt of a well-built man, the kind of man they sing about at the Bufazana ceremony, who will come like a rain to save you from blasphemy. The dream isn’t forgotten but she chooses to focus on the new day. One of the reasons the villagers do not believe she is called is that they’ve never seen even a single piece of her art, but Buhlalu is secretly an amazing hand embroider. The only daughter of the once warm-hearted Mbandezelo was taught by her late mother to do embroidery by hand, an art that is not even rare in this place but totally unknown. Her mother Nokwethemba was not from this village, she had met Mbandezelo during the War of Soil mid-1940s. The army stayed in the far away land of Nomnandi, in the village of King Malanda when Mbandezelo came back to Mkhathilibe pleading with king Mkhathi to help him fetch his wife who was pregnant with his child. That was another village joke, because who goes to the war and come back claiming to have a pregnant wife? The king was so generous to ask Bhuqa, son of Mhlakaza to accompany Mbandezelo with cattle to get his pregnant wife, a bead crafter who gave birth to Buhlalu, an unusually dark skinned girl who later had rabbit teeth that she was teased for, growing up.

Buhlalu is inside her mud built rondavel humming a song that has never been heard in their Khathintu language and she hears her father shouting angrily ‘Buhlalu! I do not want to repeat myself, you must eat, no one crosses Makhungu hungry, you might as well tell me now if you want to be tonight’s supper of the seven-headed snake yourself! If your mother could see you, would she think I am a good father if I let you continue with this?’ He is teary-eyed, it is evident that he loves his daughter, she is the only thing that reminds him of his beautiful wife.
‘Mbandezelo, you whose particles form the greatest artistry yet to be seen, a king of the never got to be known queen, I kneel before you, mighty one, richest man in the land! Only seen by those who are truly called…’ Buhlalu comes out of the rondavel reciting these words, and she kneels in front of her father, who doesn’t even let her finish.
‘Stop it! Your mother always proclaimed I was her king, but I failed, those riches never manifested.’ He is crying now. ‘I cannot lose you, you are my only daughter, I know you are the called one but we told you, the mockery we had to go through just because your mother is not from here and I am a commoner. Please, please just take care of the fields and nothing will bother us even if you stay here until you lose your last tooth, I have no son to bother you,’ says Mbandezelo, with a lower voice now. The praise from his daughter must have softened him.
‘Father of the called one – yet to be discovered, I humbly ask you not to interfere with the gods. You have done your part raising me, please do not be one that stands in my way.’
Mbandezelo is anxious because art has to heal someone in order for the artist to be approved in the cabinet. An unusual thing must happen to prove that you are the called one and if it does not happen, your name will remain a bad example for decades.
Buhlalu gets up but still lowers her head in respect
‘I shall serve you your favourite meal before I get ready,’ she says and goes to the kitchen.
Mbandezelo mumbles something, insisting that she must eat with him, but you can see now that he is defeated.

Not everyone in the village attends Umgidi wobuciko, there are other ceremonies as well, like Ukweshwama where once a year the most lunatic bull has to be killed with bare hands to teach men courage. Most of these ceremonies are common between Nguni people. KhathiNtu is so close even with language to isiZulu, history says it is through wars and circumstances that they are not one tribe. Women have their ceremonies too, like Bufazana where they have to parade with an imbiza (bucket) full of water. The heavier the bucket the more you should strive not to stumble. On Bufazana you must keep smiling because that is judged too, you must be a strong woman, smile with the heaviest burden and never stumble, it is important.
Umgidi wobuciko is attended by the believers, here God is praised through Arts. A long time ago the King Mkhathi who ruled two generations before the one who is now on the throne used to force villagers to do this specific ceremony. He clearly stated that if a villager does not go to Umgidi, it means that they are comfortable in their wrongdoings. Avoiding places that seek to redeem you from your evil means you are comfortable in it, you do not want to change and if that is the case, who do you want to live with, possessing all this evil? So if you provoke someone who cleanses themselves often and they end up revenging, do you equally share punishment? Mthala’s great grandfather used to believe this is nonsensical, everyone must undergo the same scale of purification so as to maintain fairness.

You could swear you were in a different world all together if you saw the villagers on their way to Makhungu river. All of them meet close to the forest not far from Mumbo’s homestead, all of them are covering only their private parts, all the women have applied white kaolin and all the men red clay. Everyone is graceful on this day; even Kholose the rude drunkard is humble when it’s time for Umgidi. The ceremony is so respected that even the ones that do not attend it accompany the believers in honour of God and the gods but they do not get close. There is no excitement or noise on these pastures, everyone is softly singing a song:

Siyawela, siyawela, sisize singagoqi nyawo
Sikhumbuleni, siyawela.
We are crossing, we are crossing, help us not die
Remember us, we are crossing

When the sun completely sets, the crossing starts, no one sings now. You must be silent and meditate, even the younger ones are told that you do not let anyone distract you when crossing. The children start, then women follow and then men. The mist is like a white sheet. It is a saying that all your sins have colour, and that even the ones you had forgotten become vivid when you start crossing. As usual, some go back and there are three members of the cabinet on the bank, wearing hides as long as robes, and if the line is not long you are able to confess and return to the river but sometimes you cannot, depending on the complexity of your sins. Sometimes you are told to go back home, sometimes you are given a chance to recite prayers and then cross. As soon as you are on the other side, you take a bath and apply new clay, you are in the other world so you must be new. Men bathe on the south of Makhungu and women on the north. Where women bathe, the water becomes white like cow’s milk. Where men bathe, the water becomes maroon.
Men, women and children enter the biggest Makhungu cave. In this cave the darkness is as heavy as its rocks, but lamps light the way. There are ancient drawings and paintings on the walls and rocks. You have never met an architect so wise and accurate than the one who built the cave. Everyone sits on rocks and there has never been anyone who had to stand because the cave was full. Inside, no one has a name… everyone, even the youngest is called ‘holy one’. It’s a title well deserved considering everyone here has passed the test and no one thinks of sinning on these grounds. Among the holy ones there’s Buhlalu who is anxiously awaiting her time.
After cleansing herself, Buhlalu goes towards the rear entrance, where no one else is allowed, only the cabinet and the called ones who are on their first test. Her face blends with the darkness that comes with sunset but is softly lit by the full moon. Kneeling for a brief but deep meditation she hears a deep baritone voice that sounds so lovely that she suddenly feels butterflies in her stomach.
‘I have been waiting for you, the gods waited for you for so long, you may come in with your art,’ a melodic voice sounds more charming than authoritative. Mthala offers his hand and Buhlalu stretches hers.
‘The art, please,’ he almost sings, and Buhlalu cannot hide her embarrassment for thinking he is reaching for her hand.
‘These are some of them, I only brought three,’ she says, unsure if what she has is adequate. Mthala takes the pieces and invites her in. He is taking his time, giving her the opportunity to look around her in the holy of holies. This is a place not simply anyone may enter, so Buhlalu is shaking and sure of her unworthiness to be here. Mthala offers his hand again, this time not as firm as when he took the art.
‘The art, will you not look at it first?’ she asks with lowered eyes.
‘The gods know better than I do, I shall forever celebrate this moment.’
Buhlalu suddenly remembers her dream, she is wet now, and grateful that this man does not notice it. This is a totally different feeling; she has never felt so strongly about someone.
They stop walking, a shaft of moonlight falls on his face, his eyes are bright. As they move closer to each other, the humming on the other side of the cave starts, which implies that the time to start is close but they do not want to resist. His hands reach for the hidden treasures. Their lips meet and Buhlalu has never tasted something so unique.
‘This is a holy place; how will we make it back having sinned?’ although she does not look like she wants to stop.
‘By the breaking of dawn I will have paid all that is due to Mbandezelo and honour you. I painted you with the hand of the gods, long time ago.’
They hear the great sound of the horn, and Mthala assures her that he did not utter any lie because he is hot-blooded. They join Umgidi and Buhlalu does not at all feel any guilt now. Her Hand Embroidered piece is shown after a few songs about the called one and then the atmosphere changes when Mbukoyi, a well-known man who was born blind, jumps and shouts at the top of his voice in excitement and disbelief.
‘I see! I can see the art! I see!’

Hospi
fan Karen Bies

Hospi
fan Karen Bies

Room
fan Karen Bies

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
Hospi

Ik bin in achttjinjierrige twaddejiers skiednisstudint en myn âlden mear as sêd. Hast in keamer frij en sikest in gesellige húsgenoat dy’t ek noch itensiede kin? Stjoer my dan in pb. 
Hy socht in foto dêr’t er der net al te kriminiel en ek net al te gay op útseach en tikke op ‘pleatse’. Miskien makke er mei dizze post mear kâns as fia de safolste hospi. Fan ’e middei hie er wer ien, de njoggende, of de tsiende al? Hy wie de tel kwytrekke. Ek dy hospitearsesjes wie er aardich sêd.

It hiele earste stúdzjejier, doe’t er noch thús wenne, hie er de moed deryn hâlden. Fan hûs út in dreamer dy’t him der net gau ôf bringe liet. No miskien net, bêde er himsels hieltyd del, mar dan dochs grif takom simmer soe er de swiete fruchten priuwe fan it studintelibben, dêr’t er sa’n sin oan hie. Fan berjochten dat benammen de jongerein it sa dreech hie en safolle misse moast ‘yn ’e moaiste tiid fan har libben’ waard it allinne mar minder. Leaver makke er der it bêste fan.

Alle dagen waard er op syn betiidst om it middeisoere hinne wekker. Dan gie er derôf, seach filmkes op syn telefoan, dronk swarte kofje en iet wat. Soms krige er de laptop om online kolleezjes te folgjen. Hy moast derom tinke en fal net op ’e nij yn ’e sliep, foaral by dosinten dy’t him yn stienkoalingelsk wat besochten by te bringen. Hy appte mei klassegenoaten, die syn opdrachten en helle de tentamens. Sa boksele er sûnder tûkelteammen it earste stúdzjejier troch.

Syn âlden koe er prima út ’e wei gean. Har dei- en nachtritme en dy fan him rûnen nochal útinoar. Syn mem seach er allinne mar jûns, dy eamele no al oer in ‘empty nest’. Fan syn heit hie er it itensieden leard. Alteast, hy hie him it basisresept foar in reade saus dy’t likegoed by rys as by pasta treflik smakke, yn ’e holle printe. Mar ek pankoeken en appeltaart bakke koe er as gjin oar.
Syn baantsje by de supermerk die er op syn alventritichst. Jild siet er net om ferlegen, jûns stappe siet der ommers dochs net yn. No en dan gie er him te bûten oan in protte bier en nuvere cocktails op in yllegaal feestje by ien thús. Mar fierder hâlde er him meastens koest. Reboelje meitsje wie him frjemd.
It gamen jûns mei syn maten hie noch it measte wei fan normaal, omdat se dat foár de pandemy ek al dienen. Op syn souderkeamer gie er al baltend en skellend tekear tsjin de Playstation. Dan bekaam er wer wat.
Alle dagen hâlde er yn ’e tún in baltsje heech. Hy fytste nei de sportskoalle sa gau’t dy wer iepen wie. Dêr trainde er syn biseps. As er thúskaam, bakte er trije aaien foar himsels. Hy liet syn hier millimeterje, wat him net stie. Hy woe stommegraach op himsels wenje.

By in studintelibben tocht er net oan studearjen. Yn syn dreamen moete er yn kroegen en klubs nije minsken út alle hoeken fan ’e wrâld. Muzyk en stimmen soe er hearre, live en lûd, en in net te ferstean balten en razen. Hy hope op djipsinnige petearen, op laitsjen op syn grappen. Nei soele, frisse parfums longere er, mar ek nei kroechswit, bierkegels of de rook fan krekt-fan-bêd-ôf. As it mar tichtby wie. Fan hiel tichby soe er yn eagen sjen, glânzgjende, lokjende, smachtsjende eagen. Hy woe ien beetkrije, sêfte earms om him hinne fiele. Hy soe dûnsje, tútsje en sûpe oant de oare deis ierenbetiid. En dan nei wa wit waans hûs wankelje.

Oant no ta hie er altyd ien west. In bysûnderen ien, fan wa’t in soad hâlden waard, dy’t in nachttút krige foar’t er op bêd gie, op jierdeifeestjes noait ûntbriek. In teamgenoat, in bêste freon, in leave soan. Ien dy’t mist waard as er der net wie. Fan wa’t tûzenen foto’s wienen – dy’t wat him oanbelange foarearst wol yn in doaze op solder bliuwe mochten, bewarre troch syn heit en mem.
Hy woe in skoftke net ien wêze. Net ien yn ’t bysûnder. Unopfallend, as ien fan de protte oaren, yn ’e feilige anonimiteit fan ’e stêd. Hy seach himsels troch de strjitten gean, of noch better, fytsen. Kuierje wie foar toeristen. Ynwenners fytsten. Hy soe dêr samar wat omfytse kinne, sûnder dat it ien wat skele koe.
Hy soe in passant wêze, in figurant of in personaazje yn in dramatysk ferhaal dat er sels keas. Of in aventuer dêr’t er by stom tafal, stroffeljend en sûnder opsetsin yn telâne komme soe. Alles wie mooglik. Hy dreamde de stêd as in plak fan frijheid sûnder ein. Syn paradys.

By syn earste hospi moete er yn in tsjuster studintehûs fjouwer bleke jonges. Se sieten elk op in súterich keammerke foar in byldskerm, dienen ynformatika of sokssawat. Alle fjouwer hienen se in eigen plankje yn ’e keuken, dêr’t in eigen flesse oliifoalje neist in eigen koekpanne stie. In iensum tafriel. Se ieten noait tegearre, hearde er. Der wie yn dit hûs nammers ek gjin MK (Mienskiplike Keamer). Syn nije libben fan ‘net ien yn ’t bysûnder’ stelde er him dochs wat smûker foar.
Hy wiisde de keamer ôf, ien en al selsbetrouwen. Dat it sa dreech wurde soe, hie er doe noch net yn ’e rekken.

Hast alle wiken waard er útnûge foar in hospi, dat wol. Nei alle gedachten seagen se him net as in komplete idioat en hy fette dat mar op as posityf. Mar soms wist er by de foardoar al hoe’t it rinne soe. Bygelyks doe’t in fanke by de foardoar teloarsteld sei: ‘Hè, op ’e foto hiest langer hier.’
Hy learde hoe’t er him gedrage moast om yn ’e smaak te fallen. Noait siet er om wurden ferlegen. Hy hie it net oer syn stúdzje, dat wie gjin ûnderwerp. Hy toande belangstelling foar oaren, liet elk útprate, reagearre entûsjast mar ek net té. Lake op de goede mominten om de grappen fan ’e bewenners, ek al wienen se net echt leuk.

Op in jûn kaam er yn in grut hûs dêr’t wol tweintich jonges wennen. Hast allegearre studearren se bedriuwskunde. Oft er itensiede koe, ynteressearre har net. Se lieten graach iten komme, fertelden se, sels fan ’e pizzeria oan ’e oare kant fan ’e strjitte. It slagge altyd wer om de besoarger tweintich pizza’s nei de fjirde ferdjipping bringe te litten en dan joegen se him in tientsje foai.
Op it balkon leinen de pizzadoazen metersheech. Hy dronk dy jûn likefolle bier as de oaren, fielde him al hast ien fan har en bleau hingjen oant de bus nei hûs allang fuort wie. Mar doe’t er nei in wike telefoanstilte ynformearre oft der al wat bekend wie oer de keamer, dienen se him te witten dat de kar net op him fallen wie. Se hienen dochs leaver in fanke.

Dochs mocht er bliid wêze dat se him útnûgen, hearde er faak, want op elke keamer kamen op syn minst hûndert reaksjes. De easken oan kandidaten waarden sadwaande hieltyd heger. In speeddate op it dakterras wie net genôch. Ien kear moast er meidwaan oan in spul mei foarwedstriden, in puntetelling en in sjuery. Hy wist noch hoe’t se mei har stuollen omkeard sieten doe’t er de keamer ynkaam. Krekt doe’t er in kertier oan it wurd west hie, draaiden se har om. Syn manier fan praten stie har wol oan, seinen se, en se woenen wolris sjen ‘watfoar bier se yn ’t fet hienen’. Ien fan har bleau achterstefoaren sitten, mei syn wrede rêch nei him ta.
Doe’t er dy jûns in appke krige dat er dóchs troch wie nei de folgjende wedstriid, wie er siik fan blidens. Spitigernôch foel er letter ôf, yn de battle.

Kado’s foelen der goed yn, murk er. Dêrom brocht er in kear in selsmakke appeltaart mei, tafallich ien fan syn spesjaliteiten. Mar flak nei him kaam der ien yn mei in tsienliterfles bier. In keardel as in kleankast mei de mûle yn beide hannen. It slagge him net dêr noch tusken te kommen. De appeltaart op ’e tafel kamen se net mear oan. Ferlerne saak.

Alle kearen gie de keamer oan syn noas foarby. It foel him hieltyd swierder om himsels te ferkeapjen. De needlottige hospi’s wienen net allinne in hûdfol wurk, syn selsbetrouwen hie der ek fan te lijen. Hy begûn te tinken dat der wier wat mei him wie. Dat no bliken die dat syn libben, wêryn’t er it oant no ta hiel gewoan fûn hie dat elkenien sûnder betingst fan him hâlde, ien grutte leugen wie. Nettsjinsteande de tûzen foto’s.
En krekt dejinge dy’t fan him hâlden, woe er gjin treastwurden fan oannimme. Syn mem hie wat heard oer in fanke dat nei seisentritich kear hospitearjen noch gjin keamer hie.
‘Moatst foaral dysels bliuwe,’ bûn se him op it hert. ‘En asto harren net noaskest, binne se dy net wurdich.’
Hy frege har oft se har no einlings ris stil hâlde koe.

De hospi fan hjoed waard úteinlik it djiptepunt yn ’e rige. Hy hie de bus mist en wie in healoere te let. Twa-nul achter, betsjutte dat. Dus doe’t er oandraven kaam en de bewenners op ’e stoepe mei bier slepen seach, rôp er al fan fierren: ‘Sil ik even helpe?’  Hy krige twa kratten bier yn ’e hannen opsteapele. It die sear, mar hymjend, swijend en sûnder ûngemakken helle er trijeheech.
De rûnlieding troch it hûs hie er fansels mist. Se sieten yntusken mei syn allen yn ’e MK in spultsje om mei-inoar yn ’e kunde te kommen. In fanke dat der al wenne, rôp mei in heas, útlitten lûd: ‘En fertel ús no in sjenant ferhaal oer dysels!’
As earste bychte in nerveuze earstejiers rjochten in anekdoate op wêryn’t bier, koarre, bleat, in trettjinjierrich buorfamke en úteinlik har âlden dy’t neat yn ’e rekken hienen, in rol spilen. Wylst de jonge fierder stammere, foel it selskip yndie yn in beskamsum swijen. Allinne it heaze fanke lake. Ien krige in kaam, miskien hysels wol, mar dêr woe er leaver letter net mear oan werom tinke. Hy fielde djip begrutsjen mei de ûngelokkige. Mar hjir en no, tsjin dy jammerdearlike figuer dy’t ommers yn itselde krakkemikkige skip siet as him, wist er neat bemoedigjends te sizzen.
Noch mear beskamsume ferhalen wienen net nedich. Hy flechte de trije treppen ôf. De ôfwizing dy’t er jûns op ’e app lies, fielde as in ferromming. Nee, sels dat net iens, it wie mear in nuchtere konstatearring. Safier wie it no hinne.

De ein fan ’e simmer kaam tichterby. De swypkjende rutewiskers en it rûzjen fan de tsjillen op it weidek foarmen it achtergrûnlûd fan de safolste busrit nei de stêd. Yn de wjerspegeling fan ’e ruten seach er syn eigen gesicht. Skerpe eagen mei djippe wâlen derûnder.
Hy tocht oan de fjouwer bleke jonges yn it earste hûs. Sa nijsgjirrich en blier as er doe wie, sa teliderslein fielde er him no. De yntroduksjewike begûn hjoed en noch altyd hie er gjin wenromte. Wêr’t er jûn sliepe soe, wist er net.
Hy lei de holle tsjin it rút en die de eagen ticht. Yn syn dream wie er in reizger dy’t foar in rûch en steil berchte stie, mar wist dat earne derachter in fallei yn it sinneljocht lizze moast. En wat dreger it beklimmen fan ’e rotswand wêze soe, wat leafliker it paradys dat him wachte.
Hy die de eagen wer iepen en fage it besleine rút skjin. Dêr wie syn holle wer, mei it fierstente te koart knipte hier.

Nei’t er it polsbandsje ophelle hie, trof er de rest fan syn groepke. In noflik selskip, tocht er. Dúdlik earstejiers. Unwisse lju. Ien senuwpil dy’t de hiele tiid yn syn rêchtas siet te sjen. Mar gjin heasraasde fammen, gjin keardels mei in grutte bek. In fanke mei lang donker hier foel him fuort op.

De sinne kaam troch de wolken. Elk hie sin oan iten, se hellen pistoletsjes en besleaten nei it park te gean. It donkere fanke lei har reinjas del yn it wiete gers. Hy mocht neist har sitte.
No en dan doarst er fansiden te sjen, nei har gesicht, yn it wite sinneljocht dat tusken de beammen foel. Se fertelde dat se gelok hân hie. Sûnt koart siet se yn in grut studintehûs yn ’e seeheldebuert. Jûn wie der in húsfeest. Oft er ek sin hie om te kommen. ‘Jawol!’ sei er daliks.
De reinjas wie net wetterticht, murk er. It koe him neat skele. Har ek net, blykber.

Wylst de ferveleaze doar iepengie, foel der in wetterfal fan muzyk oer him hinne. Hy klom omheech, tusken de minsken troch dy’t op ’e boppeste treden sieten. Yn in keamer waard dûnse. It roek lekker yn ’e keuken. In ljochthierrige jonge wie pankoeken oan it bakken, mei op it oanrjocht in pak aaipankoekmiks. Hy koe it: allinne wetter derby.
Doe krige de jonge him yn it each. ‘Hee, bisto dejinge dy’t de keamer sjen woe?’ frege er. ‘Babette sei al datst komme soest.’ Hy krige in fleske bier yn ’e hannen treaun en waard meitôge it hûs yn, noch in trep op. ‘Bofst. Ien hat krekt ôfsein.’
Yn it keammerke stie in smel izeren bêd mei derop in âld matras. Derneist in stoel. Mei him en de jonge derby wie it fol. ‘Mar it rút kin iepen, hear. Dêr kinst eventueel úthingje. Ast him wolst, moatst it jûn sizze.’ De jonge draafde de trep wer ôf, de feestlûden wer yn ’e mjitte.
Syn gympen bleauwen oan it swilk plakken. Hy stiek de holle nei bûten ta. De koele rein wie as in woldied. Under him stiene kliko’s, in bank en in pear fytsen. Yn ’e fierste fierte net in fallei yn ’e sinne te ûntdekken. By de râne fan it dak lâns wiisden metalen punten fijannich omheech.

Werom yn ’e keuken seach er it fanke yn it finsterbank sitten. Babette.
De ljochthierrige jonge stie te hannesjen by it fornús.
‘Mei ik?’ bea er oan. Hy krige de koekpanne oer, skodde even en smiet mei in soepele beweging de pankoek yn ’e loft. Kreas foel er ûndersteboppe wer yn ’e panne.
‘En?’ frege Babette.
‘Ik wol him wol ha,’ sei er.

Hospi

Ik ben een achttienjarige tweedejaars geschiedenisstudent en mijn ouders meer dan beu. Heb je een kamer vrij en zoek je een gezellige huisgenoot die ook nog kan koken? Stuur me dan een pb.
Hij zocht een foto waarop hij er niet al te crimineel en ook niet al te gay uitzag en tikte op ‘plaatsen’. Misschien maakte hij met deze post meer kans dan via de zoveelste hospi. Vanmiddag had hij er weer één, de negende, of de tiende al? Hij was de tel kwijt. Ook die hospiteersessies was hij behoorlijk beu.

Het hele eerste studiejaar, toen hij nog thuis woonde, had hij de moed erin gehouden. Een geboren dromer die zich niet liet storen. Misschien niet nu, zei hij steeds tegen zichzelf, maar dan toch vast en zeker de volgende zomer zou hij de zoete vruchten plukken van het studentenleven waar hij zo naar verlangde. Van berichten dat vooral jongeren het moeilijk hadden en zoveel moesten missen ‘in de mooiste tijd van hun leven’ ging hij zich juist slechter voelen. Liever maakt hij er het beste van.

Hij sliep elke dag tot minstens het middaguur. Dan stond hij op, keek filmpjes op zijn telefoon, dronk zwarte koffie en at iets. Soms pakte hij zijn laptop om online colleges te volgen. Hij moest uitkijken dat hij dan niet opnieuw in slaap viel, vooral bij docenten die hem in steenkolenengels iets probeerden bij te brengen. Hij appte met zijn klasgenoten, deed zijn opdrachten en haalde zijn tentamens. Zo sukkelde hij zonder kleerscheuren het eerste studiejaar door.

Hij wist zijn ouders doorgaans prima te ontwijken. Hun dag- en nachtritme en het zijne liepen tamelijk ver uiteen. Zijn moeder zag hij alleen ’s avonds, die zeurde nu al over een ‘empty nest’. Van zijn vader had hij leren koken. Althans, hij onthield het basisrecept voor een rode saus die zowel bij rijst als bij pasta prima smaakte. Ook pannenkoeken of een appeltaart bakken kon hij als de beste.
Zijn baantje bij de supermarkt deed hij op zijn elfendertigst. Geld had hij niet nodig, uitgaan zat er immers toch niet in. Af en toe ging hij zich te buiten aan veel bier en rare cocktails op een illegaal feestje bij iemand thuis. Maar voor de rest hield hij zich meestal gedeisd. Muiten zat niet in zijn aard.
’s Avonds gamen met zijn vrienden leek nog het meest op normaal, omdat ze dat vóór de pandemie ook altijd al deden. Op zijn zolderkamer ging hij schreeuwend en scheldend tekeer tegen de Playstation. Dat kalmeerde hem.
Elke dag hield hij in de tuin een balletje hoog. Hij fietste naar de sportschool zodra die weer open was. Daar trainde hij zijn biceps. Als hij thuiskwam, bakte hij drie eieren voor zichzelf. Hij liet zijn haar millimeteren, wat hem niet stond. Hij wilde ontzettend graag op kamers.

Bij een studentenleven dacht hij niet aan studeren. In zijn dromen ontmoette hij in kroegen en clubs nieuwe mensen uit alle hoeken van de wereld. Muziek en stemmen zou hij horen, live en hard, en onverstaanbaar geschreeuw. Hij hoopte op diepzinnige gesprekken, gelach om zijn grappen. Naar zwoele, frisse parfums verlangde hij, maar ook naar kroegzweet, bierkegels of de geur van net-uit-bed. Als het maar dichtbij was. Van heel dichtbij zou hij in ogen kijken, glimmende, lokkende, smachtende ogen. Hij wilde iemand vastpakken, zachte armen om zich heen voelen. Hij zou dansen, zoenen en zuipen tot het ochtendgloren. En dan naar wie weet welk huis wankelen.

Tot nu toe was hij altijd iemand geweest. Een speciaal iemand, van wie veel gehouden werd, die een nachtzoen kreeg voor het slapen gaan, op verjaardagsfeestjes nooit ontbrak. Een teamgenoot, een beste vriend, een lieve zoon. Iemand die gemist werd als hij er niet was. Van wie er duizend foto’s bestonden – die wat hem betrof voorlopig wel in een doos op zolder konden blijven, bewaard door zijn ouders.
Hij wilde een tijdje niemand zijn. Niemand in het bijzonder. Onopvallend, als een van de velen, in de veilige anonimiteit van de stad. Hij zag zichzelf lopen door de straten, of nog beter, fietsen. Wandelen was voor toeristen. Inwoners fietsten. Niemand zou zich om hem bekommeren, en onbekommerd zou hij daar fietsen.
Hij zou een passant zijn, een figurant of een personage in een dramatisch verhaal dat hij zelf koos. Of een avontuur waarin hij stomtoevallig, struikelend en zonder bedoeling terecht zou komen. Alles was mogelijk. Hij droomde de stad als een plek van eindeloze vrijheid. Zijn paradijs.

Bij zijn eerste hospi ontmoette hij in een donker studentenhuis vier bleke jongens. Ze zaten elk op een bedompt kamertje voor een beeldscherm, deden informatica of zoiets. Alle vier hadden ze een eigen plankje in de keuken, waarop een eigen fles olijfolie stond naast een eigen koekenpan. Een eenzaam tafereel. Ze aten nooit samen, hoorde hij. Er was in dit huis trouwens ook geen GK (Gemeenschappelijke Kamer).
Zijn nieuwe leven van ‘niemand in het bijzonder’ stelde hij zich toch iets gezelliger voor.
Hij wees de kamer af, vol zelfvertrouwen. Dat het zo moeilijk zou worden, had hij toen nog niet in de gaten.

Bijna wekelijks werd hij uitgenodigd voor een hospi, dat wel. Blijkbaar zagen ze hem niet als een complete gek en dat probeerde hij te ervaren als iets positiefs. Maar soms werd de afloop hem al bij de voordeur duidelijk. Bijvoorbeeld toen het meisje dat opendeed teleurgesteld zei: ‘Hè, op de foto waren je haren veel langer.’
Hij leerde hoe hij zich ‘gewenst’ gedroeg. Nooit zat hij om woorden verlegen. Hij praatte niet over zijn studie, dat was geen onderwerp. Hij toonde belangstelling voor de anderen, onderbrak niemand, reageerde enthousiast maar niet té. Lachte op de juiste momenten om de grappen van de bewoners, ook al waren ze niet echt grappig.

Op een avond kwam hij in een groot huis waar wel twintig jongens woonden. Bijna allemaal studeerden ze bedrijfskunde. Of hij kon koken, interesseerde hen niet. Ze lieten graag eten komen, vertelden ze, zelfs van de pizzeria tegenover het huis. Het lukte altijd om de bezorger twintig pizza’s naar de vierde verdieping te laten brengen en dan gaven ze hem een tientje extra.
Op het balkon lagen de pizzadozen metershoog. Hij dronk die avond net zoveel bier als de anderen, voelde zich al bijna één van hen, bleef hangen tot hij de bus naar huis ruimschoots gemist had. Maar toen hij na een week telefoonstilte informeerde of er al iets bekend was over de kamer, lieten ze hem weten dat de keus niet op hem gevallen was. Ze hadden toch liever een meisje.

Toch mocht hij blij zijn dat ze hem uitnodigden, hoorde hij dikwijls, want op elke kamer kwamen minstens honderd reacties. De eisen aan kandidaten werden derhalve steeds hoger. Een speeddate op het dakterras voldeed niet. Eens moest hij meedoen aan een spel met voorrondes, een puntentelling en een jury. Hij herinnerde zich hoe ze met hun stoelen omgekeerd zaten toen hij de kamer binnenkwam. Pas nadat hij een kwartier aan het woord was geweest, draaiden ze zich om. Zijn manier van praten beviel hen, zeiden ze, en ze wilden wel eens zien ‘wat voor vlees ze in de kuip hadden’. Eén van hen bleef achterstevoren zitten, met zijn wrede rug naar hem toe.
Toen hij ’s avonds een appje kreeg dat hij tóch door was naar de volgende ronde, voelde hij zich ziek blij. Helaas viel hij later af, in de battle.

Cadeaus vielen in goede aarde, merkte hij. Daarom bracht hij een keer een zelfgebakken appeltaart mee, toevallig één van zijn specialiteiten. Maar vlak na hem kwam er een gast binnen met een tienliterfles bier. Een vent als een kleerkast die onmiddellijk het hoogste woord voerde. Het lukte hem niet om er nog tussen te komen. De appeltaart bleef onaangeroerd op tafel staan. Verloren zaak.

Elke keer ging de kamer aan zijn neus voorbij. Hij vond het steeds moeilijker om zichzelf te verkopen. De heilloze hospi’s waren niet alleen een hels karwei, ze pleegden ook een aanslag op zijn zelfvertrouwen. Hij begon te geloven dat er echt iets mis met hem was. Alsof zijn leven tot nu toe, waarin hij de onvoorwaardelijke liefde van zijn omgeving ervaren had als iets vanzelfsprekends, één grote leugen bleek. Ondanks de duizend foto’s.
En juist van degenen die hem liefhadden, accepteerde hij geen troostende woorden. Zijn moeder had ergens een verhaal gehoord over een meisje dat zesendertig keer had gehospiteerd en nog steeds geen kamer had.
‘Je moet vooral jezelf blijven,’ drukte ze hem op het hart. ‘En als ze je niet willen, zijn ze je niet waard.’
Hij vroeg haar of ze nu eindelijk haar mond eens kon houden.

De hospi van vandaag werd uiteindelijk het dieptepunt in de reeks. Hij had de bus gemist en was een halfuur te laat. Twee-nul achter, betekende dat. Dus toen hij aan kwam rennen en de bewoners op de stoep zag slepen met bier, riep hij al van verre: ‘Zal ik even helpen?’ Hij kreeg twee kratten opgestapeld in zijn handen. Het deed pijn, maar hijgend, zwijgend en heelhuids bereikte hij driehoog.
De rondleiding door het huis had hij natuurlijk gemist. Ze zaten inmiddels met z’n allen in de GK een kennismakingsspel te doen. Een meisje dat er al woonde, riep met schorre, uitgelaten stem: ‘En vertel ons nu een gênant verhaal over jezelf!’
Als eerste biechtte een nerveuze eerstejaars rechten een geschiedenis op waarin bier, kots, bloot, een dertienjarig buurmeisje en ten slotte haar nietsvermoedende ouders een rol speelden. Terwijl de jongen voort stotterde, viel het gezelschap inderdaad in een gegeneerd stilzwijgen. Alleen het schorre meisje lachte. Iemand bloosde, misschien was hij het zelf wel, maar dat wenste hij zich later niet meer te herinneren. Hij voelde diep medelijden met de ongelukkige. Maar hier en nu, tegen zo’n kansloze figuur die immers in hetzelfde gammele schuitje zat als hij, wist hij niks opbeurends te zeggen.
Nog meer gênante verhalen waren niet nodig. Hij vluchtte de drie trappen af. De afwijzing die hij ’s avonds op de app las, voelde als een opluchting. Nee, zelfs dat niet eens, het was meer een schouderophalen. Zover was hij nu.

Het einde van de zomer naderde. De zwiepende ruitenwissers en het ruisen van de wielen op het natte wegdek vormden het achtergrondgeluid van de zoveelste busrit naar de stad. In de weerspiegeling van de ramen zag hij zijn eigen gezicht. Scherpe ogen met diepe wallen eronder.
Hij dacht aan de vier bleke computerjongens in het eerste huis. Zo nieuwsgierig en onbevangen als hij toen was, zo neerslachtig voelde hij zich nu. De introductieweek ging vandaag van start en hij had nog steeds geen woonruimte. Waar hij vanavond zou slapen, wist hij niet.
Hij legde zijn hoofd tegen het raam en sloot zijn ogen. In zijn droom was hij een reiziger die voor een ruw en steil gebergte stond, maar wist dat ergens daarachter een zonnige vallei moest liggen. En hoe lastiger het beklimmen van de rotswand zou zijn, hoe lieflijker het paradijs dat hem wachtte.
Hij deed zijn ogen open en veegde de beslagen ruit schoon. Daar zag hij zijn hoofd weer, met de veel te kort geknipte haren.

Nadat hij het polsbandje had opgehaald, ontmoette hij de rest van zijn groepje. Een geruststellend gezelschap, vond hij. Duidelijk eerstejaars. Onzekere types. Eén zenuwpees die de hele tijd in zijn rugzak zat te kijken. Maar geen schor geschreeuwde meisjes, geen kerels met een grote bek. Een meisje met lang donker haar viel hem meteen op.
De zon kwam door de wolken. Iedereen had honger, ze haalden pistoletjes en besloten naar het park te gaan. Het donkere meisje legde haar regenjas neer in het natte gras. Hij mocht naast haar zitten.
Af en toe durfde hij opzij te kijken naar haar gezicht, in het witte zonlicht dat tussen de bomen door viel. Ze vertelde dat ze geluk had gehad. Sinds kort zat ze in een groot studentenhuis in de zeeheldenbuurt. Vanavond was er een huisfeest. Of hij ook zin had om te komen? ‘Graag!’ zei hij meteen.
De regenjas was niet waterdicht, voelde hij. Het deerde hem niet. Haar ook niet, blijkbaar.

Terwijl de verveloze deur piepend openging, viel een waterval van muziek over hem heen. Hij klom omhoog, tussen mensen door die op de bovenste treden zaten. In een kamer werd gedanst. Het rook lekker in de keuken. Een blonde jongen was pannenkoeken aan het bakken, met op het aanrecht een pak eierpannenkoekmix. Hij kende het: alleen water toevoegen.
Toen kreeg de jongen hem in het oog. ‘Hee, ben jij degene die de kamer wilde zien?’ vroeg hij. ‘Babette zei al dat je zou komen.’ Hij kreeg een flesje bier in zijn handen geduwd en werd meegesleept het huis in, nog een trap op. ‘Je boft. Iemand heeft net afgezegd.’
In het kamertje stond een smal ijzeren bed met een oud matras erop. Ernaast een stoel. Met hem en de jongen erbij was het vol. ‘Maar het raam kan open, hoor. Daar kun je eventueel uit gaan hangen. Als je ’m wilt, moet je ‘t vanavond zeggen.’ De jongen rende de trap weer af, het feestgedruis tegemoet.
Zijn gympen plakten aan het zeil. Hij stak zijn hoofd naar buiten. De regen voelde weldadig koel. Beneden hem stonden kliko’s, een bank en een paar fietsen. In de verste verte geen zonnige vallei te bekennen. Langs de randen van het platte dak wezen metalen punten vijandig omhoog.

Terug in de keuken zag hij het meisje in de vensterbank zitten. Babette.
De blonde jongen stond te hannesen bij het fornuis.
‘Zal ik?’ bood hij aan. Hij nam de koekenpan over, schudde even en gooide met een soepele beweging de pannenkoek in de lucht. Keurig viel hij ondersteboven weer in de pan.
‘En?’ vroeg Babette.
‘Ik neem hem,’ zei hij.

Room

I’m an eighteen-year-old second year history student and more than fed up of living with my parents. Got a spare room and want a fun housemate who can cook? Then txt me.
He searched for a photo that didn’t make him look either too criminal or too gay and pressed ‘upload’. Maybe he’d have better luck with this post than with the umpteenth viewing night. This afternoon he had yet another, the ninth, or was it already the tenth? He’d lost count. He was pretty fed up with those viewing sessions too.
For the whole of his first year at university, when he was still living at home, he’d managed to keep in good spirits. A born dreamer who didn’t let anything get to him. Maybe not now, he said to himself, but next summer he was definitely going to reap the benefits of student life that he longed for. Reports that young people especially were struggling, forced to miss out on so much ‘in the best years of their lives’, only made him feel worse. He’d rather make the most of them.
Every day he slept until at least noon. Then he got up, watched videos on his phone, drank black coffee and had something to eat. Sometimes he opened his laptop to see online lectures. He had to be careful not to fall back to sleep, especially when watching lecturers trying to get something across to him in deplorable English. He apped with others on his course, wrote his essays and passed his exams, succeeding in muddling through his first year unscathed.
He was able to avoid his parents all right. Their day and night rhythm and his diverged markedly. He saw his mother only in the evenings; she was already complaining about an empty nest. It was his father who’d taught him to cook. At least, he remembered the basic recipe for a red sauce that tasted fine with either rice or pasta. And he was unbeatable at making pancakes or apple pie.
He did his job in the supermarket at a snail’s pace. He didn’t need money, since he couldn’t go out on the town at night. Now and then he indulged in lots of beer and strange cocktails at an illegal party in somebody’s house, but other than that he usually kept a low profile. He wasn’t a rebel by nature.
Gaming with his friends at night seemed the closest he got to normal, because they always used to do that before the pandemic. In his attic room he raged at the Playstation, shouting and swearing. That calmed him down.
Every day he did keepie uppies in the garden. He cycled to the gym as soon as it reopened and there he expanded his biceps. On getting home, he fried himself three eggs. He had his hair cropped close, which didn’t suit him. He badly wanted to find a room in town.
His thoughts about student life didn’t involve studying. In his dreams he met new people from all over the world in bars and clubs. He would hear music and voices, live and loud, and unintelligible shouting. He hoped for profound conversations, and people to laugh at his jokes. He longed for sultry, fresh perfumes, but also for barroom sweat, beer kegs or that just-out-of-bed smell. Just as long as it was nearby. From very close he would look into eyes – bright, enticing, yearning eyes. He wanted to hold someone tight and feel soft arms around him. He would dance, kiss and drink until dawn. Then stagger home to who knew what house.
Till now he’d always been someone. A special someone, who was very much loved, who got a bedtime kiss before falling asleep and was never absent from birthday parties. A team member, a best friend, a darling son. Someone who was missed if he wasn’t there. Who featured in thousands of photos, which as far as he was concerned could stay in the box in the attic, preserved by his parents.
He wanted to be nobody for a while. Nobody in particular. Inconspicuous, one of the crowd, in the safe anonymity of the city. He saw himself walking the streets or, even better, cycling. Walking was for tourists. City people cycled. No one would bother about him, and he would cycle around unbothered.
He would be a passer-by, an extra, or a character in a dramatic plot that he’d pick for himself. Or perhaps an adventure he’d end up in quite by chance, stumbling about without purpose. Anything was possible. He dreamed of the city as a place of unlimited freedom. His paradise.
At his first viewing session, in a dark student flat, he met four pale young men. Each of them sat at a screen in a stuffy little room, students of computer science or something like that. Each of the four had his own shelf in the kitchen, with his own bottle of olive oil on it, next to his own frying pan. A lonely prospect. They never ate together, he was told. There was no shared lounge in the house, incidentally. He’d imagined his new life as ‘nobody in particular’ would be rather more convivial.
He declined the room, full of self-confidence. He hadn’t yet realized just how difficult it would be.
He was invited to a viewing almost every week. It seemed they didn’t regard him as completely nuts, and he tried to see that as a positive thing. But sometimes the outcome was clear to him right at the front door. For example when the girl who answered the bell said, ‘Huh? In the photo your hair was far longer.’
He learned how to behave ‘as required’. He was never lost for words. He never talked about his course; it wasn’t an appropriate subject. He showed interest in the others, didn’t interrupt, reacted with enthusiasm without going over the top. Laughed at the right moments at jokes made by the occupants, even if they weren’t really funny.
One evening he arrived at a large house with at least twenty young people in it. Virtually all of them were doing business studies. They weren’t interested in whether he could cook. They liked to order up meals, they told him, even from the pizzeria across the street. They always managed to get the delivery man to bring twenty pizzas to the fourth floor, and they would then give him an extra ten euro for his trouble.
Pizza boxes were stacked metres high on the balcony. That night he drank just as much beer as the others, almost felt like one of them and hung out there till long after the last bus home. But when, after a week of telephone silence, he inquired whether there was any news about the room, they told him the choice hadn’t fallen on him. They preferred a girl after all.
Still, he should be glad they’d invited him, he was often told, because there were at least a hundred responses for each available room. The demands made of candidates were correspondingly high. A speed date on a roof terrace wasn’t enough. One time he had to join in a game with preliminary rounds, point scoring and a jury. He remembered people sitting with their chairs facing away from him when he walked into the room. They didn’t turn round till he’d been speaking for fifteen minutes. They liked the way he talked, they said, and they wanted to see ‘what sort of person they were dealing with’. One of them carried on facing away, presenting a cruel back.
When he got an app that evening to say he was actually through to the next round, he felt sickeningly happy. Unfortunately, he was eliminated in a later phase of the battle.
Gifts were appreciated, he noticed, so one time he took along an apple pie he’d made. It happened to be one of his specialties. But right after him someone arrived with a ten-litre bottle of beer – a guy built like a wardrobe who immediately monopolized the conversation. He couldn’t get a word in edgeways. The apple pie sat on the table untouched. A lost cause.
Time and again a room slipped his grasp. He was finding it harder and harder to sell himself. The disastrous viewings weren’t just a terrible chore, they were eroding his self-confidence. He was starting to believe there really was something wrong with him. As if all his life up to now, in which he’d experienced the unconditional love shown by those around him as perfectly natural, was a big lie. Despite the thousands of photos.
And it was from those who loved him that he was least able to accept words of comfort. His mother had heard a story somewhere about a girl who’d been to her thirty-sixth viewing night and still didn’t have a room.
‘Above all, you must be yourself,’ she impressed upon him. ‘If they don’t want you, then they’re unworthy of you.’
He asked her if she could now finally hold her tongue for once.
Tonight’s viewing was to rate as an all-time low. He missed the bus and arrived half an hour late. Two-nil down, that meant. So when he ran up and saw the occupants dragging beer in from the street he shouted from a distance, ‘Can I give you a hand?’ Two crates were stacked into his arms. It hurt, but panting, speechless and in one piece, he made it to the third floor.
Of course he’d already missed the tour of the house. They were now all sitting in the shared lounge playing a getting-to-know-you game. A girl who already lived there called out in a gravelly, exuberant voice, ‘And now tell us an embarrassing story about yourself!’
First to go was a nervous first-year student of law and history, who confessed to a past featuring beer, vomit, nudity, a thirteen-year-old girl next door and finally her unsuspecting parents. As he stuttered on, everyone fell into an embarrassed silence. Only the hoarse-voiced girl laughed. Someone blushed, maybe it was him, but later he had no wish to remember. He felt profound sympathy for the unhappy guy. But there on the spot he couldn’t think of anything encouraging to say to a loser who, after all, was in the same leaky boat as he was.
No need for any more embarrassing stories. He fled down the three flights of stairs. The rejection he read that evening on the app felt like a relief. Or no, not even a relief. It was more of a shrug. That’s how bad things had got.
The end of the summer was approaching. The sweeping windscreen wipers and the swish of wheels on the wet road were the soundtrack to his umpteenth bus ride into town. Reflected in the windows he saw his own face. Sharp eyes with deep shadows below them.
He thought of the four pale computer lads in that first house. He’d felt as curious and open-minded then as he was despondent now. Freshers’ week had started and he still didn’t have a room. He had no idea where he was going to sleep tonight.
He put his head against the window and closed his eyes. In his dream he was a traveller confronting steep craggy mountains, knowing that behind them a sunny valley must lie. And the harder the climb up the rockface, the more charming the paradise that awaited him.
He opened his eyes and wiped condensation off the window. There was his face again, his hair far too short.
After fetching a wristband, he met the rest of his group. Reassuring company, he found them. Clearly freshers. Insecure types. One was a bundle of nerves who kept looking inside his rucksack. But no hoarsely shouting females, no loudmouthed lads. A girl with long dark hair caught his attention immediately.
The sun emerged from the clouds. Everybody was hungry, so they bought filled rolls and decided to go to the park. The dark-haired girl laid her raincoat down on the wet grass. She let him sit beside her.
From time to time he dared to glance at her face, in the white sunlight that fell through the trees. She told him she’d been lucky. She’d recently found a room in a big student house in the Zeehelden district. There was a party there tonight. Would he like to come? ‘Sure,’ he said without hesitation.
He could feel that the raincoat wasn’t waterproof. It didn’t bother him. Nor her, it would seem.
As the unpainted door creaked open, a waterfall of music poured over him. He climbed up, between students who were sitting on the top stairs. In one room people were dancing. The kitchen smelled delicious. A blond guy was making pancakes, with a packet of pancake mix. He knew the one: just add water.
Then he was spotted. ‘Hey, are you the guy who wanted to look at the room?’ he asked. ‘Babette told me you’d be coming.’ A bottle of beer was pressed into his hands and he was swept further into the house, up another staircase. ‘You’re in luck. Someone’s just cancelled.’
In the room was a narrow iron bed with an old mattress on it. And a chair. With him and the other student inside, it was full. ‘But you can open the window, right? You can lean out, come to that. If you want it, you’ll have to decide tonight.’ The man ran back down the stairs, into the party hubbub.
The soles of his trainers stuck to the floor. He put his head outside. The rain felt pleasantly cool. Below were wheelie bins, a bench and a few bicycles. No sunny valley to be seen for miles around. Along the edge of the flat roof, antagonistic metal spikes pointed up.
Back in the kitchen he saw the girl sitting on the windowsill. Babette.
The blonde lad was making a mess at the stove.
‘Shall I?’ he offered. He took over the frying pan, shook it a little and with a supple flick of the wrist tossed the pancake in the air. It fell neatly back into the pan upside down.
‘Well?’ asked Babette.
‘I’ll take it,’ he said.

Rûp
fan Jeanine de Vries

Rups
fan Jeanine de Vries

Caterpillar
fan Jeanine de Vries

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Rûp

‘Do moatst it sjen!’
It bern draaft foar Naema út. Juster hat it wat bysûnders fûn yn ’e bosk. Naema bliuwt stilstean en linet op har stôk. Sinnestrielen ferwaarmje har hûd en der stiicht in krûdige rook op út ’e ierde. De jûnen wurde alwer koarter, mar hjir, op ’e gloaiende helling oan ’e foet fan ’e berch, bliuwt de sinne it langst. In ein fierderop stiet it bern ek stil: ‘Komst?’
‘Ja, ja, net sa hastich,’ prottelet Naema.
Wylst se fierder rint, doarmet har blik oer de begroeiïng lâns it paad en bliuwt hingjen op in donker bistje op in blêd. Se komt tichter by en sjocht nei in grouwe rûp mei grieneftige stikels dy’t de rânen fan in brânnettelblêd oaninoar spint, sadat der in hoaltsje ûntstiet. Se heart dravende fuotstappen en even letter stiet it bern neist har. It swarte hier fan it bern kribelet har tsjin ’e earm. ‘Sjochst dy poatsjes?’
De rûp set de tried fêst en rint him dan mei syn lytse poatsjes nei, krekt as wol er kontrolearje oft alles goed sit.
‘Wat foar rûp is it, Grize Naema?’
Dejingen dy’t de Grutte Ramp oerlibbe hawwe, wurde troch de mienskip Grize neamd. Alles wie se kwytrekke, sels har namme. Dêrom hiene se har Naema neamd, nei de frou fan Noach.
‘In atalanta, mar ik bin der net wis fan. Ast wolst, gean wy nei de biblioteek om it út te sykjen.’
Se is leaver yn ’e biblioteek as yn ’e bosk. It leafst soe se dêr no sitte, op ien fan ’e sêfte stuollen. As fansels giet har blik omheech nei de berch dêr’t de huzen stean, guon lynje tsjin ’e rotsen. It gebou dêr’t de boeken wenje is it grutst, en it glânzjende reade dak stekt boppe de huzen út.
It bern tsjotteret tsjin ’e rûp: ‘Ik wol graach witte hoelang asto yn dyn kokon sitten bliuwst.’
De byb is altyd iepen. It gebou hat nissen en hoeken mei sêfte stuollen en romten mei kompjûters dêr’tst tagong mei hast ta alle ynformaasje dy’t bewarre bleaun is fan de Grutte Ramp.
‘Dy is hy dochs oan it meitsjen?’
Se gappet achter har hân. It hie al hast moarn west ear’t se yn ’e sliep fallen wie. Oant it earste ljocht ferskynd wie, hie se yn ien fan ’e nissen yn ’e biblioteek ferhalen lêzen fan oare Grizen oer de tiid foar de Grutte Ramp, doe’t se noch mei in soad wiene. No’t se âlder wurdt, liket it hieltyd wichtiger te witten wêr’t se wei komt.
‘Makket er in kokon?’
Godtank wennet se no hjir, boppe de seespegel. It libben is yn balâns, de minsken jouwe oan ’e ierde werom wat se nimme. It bern stompt har oan en der giet in skok troch har lichem. ‘Grize Naema, hy makket in kokon, dochs?’
Se sjocht nei it wrimeljende donkere bistje dat sa drok is mei it meitsjen fan in hoaltsje en freget har ôf wat in rûp wit fan ’e wrâld om him hinne. Dan antwurdet se: ‘Rûpen meitsje ek in nij skûlplak as se ferfelle binne en dy brûke se oant se op ’e nij út harren fel knappe. Mar it kin ek wêze dat er in hoaltsje makket om’t er him yn in kokon spinne sil.’
De stim fan it bern giet omheech: ‘Dus it kin!’
Se knikt. It bern liket fergetten te wêzen dat se ûnderweis binne nei de bosk.
‘Sille wy wer nei boppen, nei de biblioteek?’
‘Hy is wol grou,’ fynt it bern. Dan sjogge de donkere eagen har oan, in rimpel yn ’e foarholle: ‘Hiest beloofd mei te gean.’
Protteljend giet se oerstaach. It bern hat gelyk, se hie it tasein. Se pakte de lytse hân: ‘Dan gean wy.’
Se rinne fierder it paad del nei ûnderen.
‘Sochtst eartiids ek wolris om rûpen?’ De fragen fan it bern binne einleas. Meastentiids genietet se derfan, mar hjoed sitte der wolken yn har holle.
It bern wol alles witte, ek oer de tiid foar de Grutte Ramp. Mar se is ien fan de jongste Grizen en it heucht har mar amper.
‘Wat foar ien is dat?’ It bern wiist nei in flinter dy’t lâns syn holle fladderet om dan op in blom sitten te gean. It draaft nei de blom en de flinter fljocht wer fuort. Mei de holle yn ’e nekke sjocht it bern wêr’t it bistje hinne fladderet.
‘Hy is pears!’
It liket in donker pimpernelblaujurkje. Foar’t se reagearje kin, draaft it bern de flinter achternei. Troch de skeane helling gean de skonken noch flugger en al gau ferdwynt it tusken de beammen ûnderoan de helling. Se klammet har hân om it hânfet fan ’e stôk en giet it bern achternei.
Foar de boskrâne bliuwt se stean. Se ropt, skerpet de earen. Wat soe it bern fûn hawwe en wêrom mient it dat sy it sjen moat? In smel paad slingeret de bosk yn. De blêden lykje te flústerjen yn ’e wyn. Soms kin se se ferstean, mar hjoed net. Se sjocht nei de lange skaden fan ’e beammen en rint it paad op. It ljocht wurdt filtere troch de blêden en even freget se har ôf oft sy no krekt sa’n griene gloede hat as de rûp lâns it paad.
Miskien wurdt it foar har ek tiid om in hoaltsje te meitsjen. By dat idee is der fuort dat skrinende gefoel. Se moat witte hokker namme har âlden har jûn hawwe. Se rint lâns útkoarre ûleballen en sjocht nei boppen. Op ’e tûken tusken de blêden sitte twa ûlen, de oranje eagen mei swarte pupillen op har rjochte. Se groetet harren swijend en rint troch. Se hâldt fan ’e bosk, fan it ljocht en de rook fan ierde en planten dy’t ûnder it blêdetek hingjen bliuwt. Se komt net fluch foarút, mar dat fynt se net slim. Foar alles is in tiid. Doe’t har skonken noch sterk wiene, hie se kilometers fytst en rûn yn ’e hoop wat tsjin te kommen dat se weromkoe fan foar de Grutte Ramp. Se hie biblioteken besocht en alderlei databanken en argiven trochwrotten. Dêrnei hie se besocht dy hoop los te litten.

Se wit net hoelang’t se al yn ’e bosk is, as se hommels de stim fan it bern heart: ‘Grize Naema, hjir is it!’
De stôk falt har út ’e hannen.
‘Moatst it echt sjen,’ rattelet it bern. It snipt de stôk fan ’e grûn en drukt dy har wer yn ’e hannen. Dan pakt it de fingers fan har frije hân. ‘Kom.’
It hert bûnzet har yn ’e earen. ‘Wachtsje even.’
It bern skoot mei de fuotten hinne en wer wylst sy besiket har sykheljen ta bedarjen te bringen. Binnenmûlsk ferachtet se harsels om’t se sa skrikkerich is. Se sykhellet djip en seit: ‘Wêrhinne?’
It bern pakt har fingers en liedt har fan it paad ôf. Se dale ôf yn in soarte fan natuerlike kûm. Se heart wetter skolperjen, mar sjocht nergens in stream of rivier. Boppe it blêdetek rommelet de loft, mar de sinne is der noch altyd. De strielen binne oranje wurden en de blêden lykje bedutsen mei in tin laachje stofgoud. It bern past him oan har tempo oan en se fernimt allinnich oan ’e hân dy’t út en troch oan har fingers lûkt, dat it bern it dreech hat syn geduld te bewarjen.
‘Wy binne der hast.’
Wer dat rommeljen boppe har holle, fier fuort noch, mar se wit dat it ynienen ticht by komme kin. In huvering glydt har oer de rêch.
‘Hjir …’ De eagen fan it bern glinsterje fan opwining as se op in iepen plak komme. It bern lit har fingers los en draaft nei it gefaarte dat beskûl giet yn it grien. Kleefkrûd, brânnettels en spûkeblom hawwe it ding bemastere. Stadich komt se neier oan. Op guon plakken is noch te sjen dat de lak eartiids wyt wie. De ruten binne oerdutsen mei donkergrien moas. De doar knarst by it iepenjen. It bern kladderet oer de stoel en giet achter it stjoer sitten. ‘Komst ek?’
Se klammet har hân om it hânfet fan ’e stôk om it triljen tsjin te gean.
It bern draait wyld oan it stjoer, beweecht it liif mei yn it tinkbyldige bochtewurk. Yn har iepenet him wat. Se slút de eagen en sjocht hierskerp de auto fan har mem foar har. In hatchback, wyt yn ’e lak. Hoe koe se it ferjitte?
In tsjokke drip spat útinoar op har earm. Noch ien.
‘Hjir kinst drûch sitte, Grize Naema,’ seit it bern en kloppet op ’e byridersstoel.
Se wol net. Se kin net. Der sjit in wjerljocht troch de loft en boppe har liket de himel midstwa te skuorren. Har knibbels knikke en se wit net hoelang’t dy har noch hâlde. Se fermannet har en giet hoeden yn ’e wein sitten. De rein roffelet op it dak. Se set de stôk tusken ’e knibbels en docht de doar ticht, safier as se kin. De griene moaslaach op ’e ruten lit amper ljocht troch. It wurdt tsjuster. Se linet mei har holle tsjin ’e steun en docht de eagen ticht.
Even letter fielt se in sêfte hân dy’t har oer it wang aait: ‘Grize Naema, wêrom gûlst?’
It reint net mear, mar de beammen drippe nei. De swiere drippen spatte op it dak útinoar. Se docht de eagen iepen. De triennen kribelje ûnderoan har kaak en se faget se fuort. ‘Om wat west hat, bern.’
No stelt it bern gjin fragen. De eagen binne donkere skaden, mar se fielt de hifkjende blik. De lytse hân leit op har skouder en se pakt him beet mei har âlde, rimpele fingers.
‘Ik wit noch …’ Se leit har hânpalm tsjin dy fan it bern. Har hannen hawwe altyd breed west, mei lange fingers. No’t se âld wurden is, fielt har hûd as lear. De lytse hân is sêft. Heas giet se fierder: ‘Myn mem hie sa’n auto as dizze.’ Se glimket en knypt yn ’e hân. ‘Ik siet faak achteryn, mei myn boerke.’
De stim fan it bern liket lytser, krompen. ‘Wêr is hy no, Grize Naema?’
Se sjocht nei it rút, nei it griene laachje dat it ljocht tsjinhâldt. ‘Ik wit it net.’
It bern boartet mei har fingers. Se fertelt fierder: ‘Wy wennen yn in lyts doarp, ast goed seachst koest út ’e keamer wei de dyk sjen dy’t lâns de Waadsee rûn … Ik kin my net begripe dat ik dat fergetten bin.’
‘Wat is de Waadsee?’ freget it bern.
Der komt in glim yn har lûd. ‘Myn broerke hie steil, ljocht hier en syn eagen glinsteren as er in grapke betocht hie.’
Swiete, waarme azem strykt har lâns it wang en sa wit se dat it bern him nei har ta bûcht.
‘Lenthe, sa neamde er my.’ It wie de namme dy’t har âlden har jûn hiene. Se sjocht de letters foar har, op ’e doar fan har keamer, op ’e achterkant fan in lytse stoel.
‘Hoe …’ begjint it bern en stûket dan.
Se wit wat it freegje wol, har stim trillet. ‘Ik wie thús doe’t it barde. It rommeljen dat wy hearden like op ûnwaar. Ik wie ûnder yn ’e keamer en seach hoe’t it wetter kaam. Donker wetter mei wyt skûm …’
Se sjocht it grutte rút yn ’e keamer foar har, it wetter dat it glês fersplintere. Wêr hie har broerke doe west? Har mem, har heit? Har stim haperet: ‘Ik sil dy der letter oer fertelle, hjoed net.’
Nei in stilte flústeret it bern: ‘It bart noait wer, no?’
Se klammet har hân om ’e stôk, tilt him op en lit him delkomme op ’e flier fan ’e auto. ‘Noait wer.’
De ierde is him noch altyd oan it herstellen fan wat de minsk allegear nommen hat. Ast tefolle nimst, giet it mis. Jildt dat net foar alles?
Se hie ferhalen fan de Grizen lêzen oer minsken dy’t foar de Grutte Ramp libben, in soad fan harren wiene oerspand rekke. Jierrenlang hiene se mear fan harsels frege as goed foar har wie. Oant de dei oanbrutsen wie dat it lichem en de geast net mear meidwaan woene. Sa is it mei de ierde ek gien. Se hawwe tefolle nommen, tefolle kocht, tefolle tôge mei guod om’t it goedkeap moast. Uteinlik wie it jild altyd it wichtichste. Se draait oan ’e knop fan ’e radio en der klinkt in drûge klik, mar der bart neat. Dan tinkt se oan ’e lieders fan ’e mienskip op ’e berch, oant it tal Grizen dat hieltyd minder wurdt, oan ’e driuw om te besitten, ek dat wat net ien tabeheart.
‘Kom, wy gean,’ seit se beslist. Se swaait de doar iepen en ljocht streamt de auto yn. Even bliuwt se sitten om har eagen de tiid te jaan om har oan te passen. Se ferwûnderet har deroer hoe fluch ast oan it tsjuster wenst. In flinter fladderet by har del en dêrnei sjocht se der noch ien. Se dûnsje hieltyd heger. As is der neat feroare, as is sy noch deselde, freget se: ‘Wolst noch sjen oft hjir ek rûpen binne?’
Stadich stapt se nei bûten. Banen giel ljocht falle op it iepen plak. It liket wol oft se de earms fan ’e sinne beetpakke kin. It bern komt neist har te stean. Se aait oer de sêfte krollen, wol wat sizze, mar it bern is har foar: ‘Grize Lenthe, sille wy earst nei de byb om út te sykjen hokfoar rûp wy by it paad seagen?’

Rups

‘Je moet het zien!’
Het kind draaft voor Naema uit. Gisteren heeft het iets bijzonders gevonden in het bos. Naema blijft stilstaan en leunt op haar stok. Zonnestralen verwarmen haar huid en er stijgt een kruidige geur op uit de aarde. De avonden worden alweer korter, maar hier, op de glooiende helling aan de voet van de berg, blijft de zon het langst. Een stuk verderop staat het kind ook stil: ‘Kom je?’
‘Ja, ja, rustig aan,’ bromt Naema.
Terwijl ze verder loopt dwaalt haar blik over de begroeiing langs het pad en blijft hangen op een donker beestje op een blad. Ze komt dichterbij en kijkt naar een dikke rups met groenachtige stekels die de randen van een brandnetelblad aan elkaar spint zodat er een holletje ontstaat. Ze hoort rennende voetstappen en even later staat het kind naast haar. De zwarte haren van het kind kriebelen tegen haar arm. ‘Zie je die pootjes?’
De rups zet de draad vast en loopt hem dan met zijn kleine pootjes na, alsof hij wil controleren of alles goed zit.
‘Wat voor rups is het, Grijze Naema?’
Degenen die de Grote Ramp hebben overleefd worden door de gemeenschap Grijze genoemd. Alles was ze kwijtgeraakt, zelfs haar naam. Daarom hadden ze haar Naema genoemd, naar de vrouw van Noach.
‘Een atalanta, maar ik weet het niet zeker. Als je wilt, gaan we naar de bibliotheek om het uit te zoeken.’
Ze is liever in de bibliotheek dan in het bos. Het liefst zou ze daar nu zitten, op een van de zachte stoelen. Als vanzelf gaat haar blik omhoog naar de berg waar de huizen staan, sommige leunen tegen de rotsen. Het gebouw waar de boeken wonen is het grootst en het glanzende, rode dak steekt boven de huizen uit.
Het kind babbelt tegen de rups: ‘Ik wil graag weten hoelang jij in je cocon blijft zitten.’
De bieb is altijd open. Het pand heeft nissen en hoeken met zachte stoelen en ruimtes met computers waarmee je toegang hebt tot alle informatie die bewaard is gebleven van voor de Grote Ramp.
‘Die is hij aan het maken, toch?’
Ze geeuwt achter haar hand. Het was al bijna ochtend geweest voor ze in slaap was gevallen. Tot het eerste licht was verschenen had ze in een van de nissen van de bibliotheek verhalen gelezen van andere Grijzen over de tijd voor de Grote Ramp, toen ze nog met veel waren. Nu ze ouder wordt, lijkt het steeds belangrijker te weten waar ze vandaan komt.
‘Maakt hij een cocon?’
Godzijdank woont ze nu hier, boven de zeespiegel. Het leven is in balans, de mensen geven aan de aarde terug wat ze nemen. Het kind stoot haar aan en er gaat een schok door haar lichaam. ‘Grijze Naema, hij maakt een cocon, toch?’
Ze kijkt weer naar het wriemelde donkere beestje dat zo druk is met het maken van een holletje en vraagt zich af wat een rups weet van de wereld om zich heen. Dan antwoordt ze: ‘Rupsen maken ook een nieuwe schuilplaats als ze verveld zijn en die gebruiken ze totdat ze opnieuw uit hun huid knappen. Maar het kan ook zijn dat hij een holletje maakt omdat hij zich in een cocon gaat spinnen.’
De stem van het kind gaat omhoog: ‘Dus het kan!’
Ze knikt. Het kind lijkt te zijn vergeten dat ze onderweg zijn naar het bos.
‘Zullen we weer naar boven, naar de bibliotheek?’
‘Hij is wel dik,’ vindt het kind. Dan kijken de donkere ogen haar aan, een frons in het voorhoofd: ‘Je had beloofd mee te gaan.’
Mopperend zwicht ze. Het kind heeft gelijk, ze heeft het beloofd. Ze pakt de kleine hand: ‘Dan gaan we.’
Ze lopen verder over het pad naar beneden.
‘Ging je vroeger ook weleens rupsen zoeken?’ De vragen van het kind zijn eindeloos. Vaak geniet ze ervan, maar vandaag zitten er wolken in haar hoofd. Het kind wil alles weten, ook over de tijd voor de Grote Ramp. Maar ze is een van de jongste Grijzen en heeft nauwelijks herinneringen.
‘Wat is dat er voor een?’ Het kind wijst naar een vlinder die langs zijn hoofd fladdert om vervolgens op een bloem te gaan zitten. Het rent naar de bloem en de vlinder vliegt weer weg. Met het hoofd in de nek kijkt het kind waar het beestje naar toe fladdert.
‘Hij is paars!’
Het lijkt een donker pimpernelblauwtje. Voor ze kan reageren rent het kind de vlinder achterna. Door de schuine helling gaan de benen nog sneller en al snel verdwijnt het tussen de bomen, onderaan de helling. Ze klemt haar hand om het handvat van de stok en gaat het kind achterna.

Voor de bosrand blijft ze staan. Ze roept, spitst haar oren. Wat zou het kind gevonden hebben en waarom vindt het dat zij het moet zien? Een smal pad slingert het bos in. De bladeren lijken te fluisteren in de wind. Soms kan ze ze verstaan, maar niet vandaag. Ze kijkt naar de lange schaduwen van de bomen en loopt het pad op. Het licht wordt gefilterd door de bladeren en even vraagt ze zich af of zij nu net zo’n groene gloed heeft als de rups langs het pad. Misschien wordt het voor haar ook tijd om een holletje te maken. Bij die gedachte is er meteen dat knagende gevoel. Ze moet weten welke naam haar ouders haar hebben gegeven. Ze loopt langs uitgebraakte uilenballen en kijkt naar boven. Op de takken tussen de bladeren zitten twee uilen, hun oranje ogen met zwarte pupillen op haar gericht. Ze groet ze zwijgend en loopt door. Ze houdt van het bos, van het licht en de geur van aarde en planten die onder het bladerdek blijft hangen. Ze komt niet snel vooruit, maar dat deert haar niet. Voor alles is een tijd. Toen haar benen nog sterk waren, had ze kilometers gefietst en gelopen in de hoop iets tegen te komen dat ze herkende van voor de Grote Ramp. Ze had bibliotheken bezocht en allerlei databanken en archieven doorgespit. Daarna had ze geprobeerd deze hoop los te laten.

Ze weet niet hoeveel tijd ze zich al in het bos bevindt als ze plots de stem van het kind hoort: ‘Grijze Naema, hier is het!’
De stok valt uit haar handen.
‘Je moet het echt zien,’ ratelt het kind. Het grist de stok van de grond en drukt hem weer in haar hand. Dan pakt het de vingers van haar vrije hand. ‘Kom.’
Haar hart bonkt in haar oren. ‘Wacht even.’
Het kind schuift met de voeten heen en weer terwijl zij haar ademhaling tot rust probeert te brengen. Binnensmonds verfoeit ze zichzelf omdat ze zo schrikachtig is. Ze haalt diep adem en zegt: ‘Waarheen?’
Het kind pakt haar vingers en leidt haar van het pad af. Ze dalen af in een soort natuurlijke kom. Ze hoort water kabbelen, maar ziet nergens een beek of rivier. Boven het bladerdak rommelt de lucht, maar de zon is er nog steeds. Zijn stralen zijn oranje geworden en de bladeren lijken bedekt met een dun laagje stofgoud. Het kind past zich aan haar tempo aan en ze merkt alleen aan de hand die af en toe aan haar vingers trekt dat het kind moeite heeft zijn geduld te bewaren.
‘We zijn er bijna.’
Weer dat gerommel boven haar hoofd, ver weg nog, maar ze weet dat het ineens dichtbij kan komen. Een huivering glijdt over haar rug.
‘Hier …’ De ogen van het kind glinsteren van opwinding als ze op een open plek komen. Het kind laat haar vingers los en holt naar het gevaarte dat verscholen in het groen ligt. Kleefkruid, brandnetels en haagwinde hebben zich meester gemaakt van het ding. Langzaam komt ze dichterbij. Op sommige plekken is nog te zien dat de lak vroeger wit was. De ramen zijn bedekt met donkergroen mos. De deur knarst als hij wordt geopend. Het kind klautert over de stoel en gaat achter het stuur zitten. ‘Kom je ook?’
Ze klemt haar hand om het handvat van de stok om het trillen tegen te gaan. Het kind draait wild aan het stuur, beweegt het lijf mee in het denkbeeldige bochtenwerk. In haar opent zich iets. Ze sluit haar ogen en ziet haarscherp de auto van haar moeder voor zich. Een hatchback, wit in de lak. Hoe kon ze het zijn vergeten?
Een dikke druppel spat op haar arm uiteen. Nog een.
‘Hier kun je droog zitten, Grijze Naema,’ zegt het kind en het klopt op de bijrijdersstoel.
Ze wil niet. Ze kan niet. Er schiet een flits door de lucht en boven haar lijkt de hemel in tweeën te scheuren. Haar knieën knikken en ze weet niet hoelang ze haar nog houden. Ze raapt zichzelf bijeen en gaat voorzichtig in het voertuig zitten. De regen klettert op het dak. Ze zet haar stok tussen haar knieën en doet de deur dicht, zover als ze kan. De groene moslaag op de ramen laat nauwelijks licht door. Het wordt donker. Ze leunt met haar hoofd tegen de steun en sluit haar ogen.

Even later voelt ze een zachte hand die langs haar wang streelt: ‘Grijze Naema, waarom huil je?’
Het regent niet meer, maar de bomen druppen na. De zware druppels spatten uiteen op het dak. Ze opent haar ogen. De tranen kriebelen onderaan haar kaak en ze veegt ze weg. ‘Om wat is geweest, kind.’
Nu stelt het kind geen vragen. De ogen zijn donkere schaduwen, maar ze voelt de peilende blik. De kleine hand ligt op haar schouder en ze pakt hem vast met haar oude, gerimpelde vingers.
‘Ik herinner me …’ Ze legt haar handpalm tegen die van het kind. Haar handen zijn altijd al breed geweest, met lange vingers. Nu ze oud is geworden voelt haar huid als leer. De kleine hand is zacht. Schor vervolgt ze: ‘Mijn moeder had een auto als deze.’ Ze glimlacht en knijpt in de hand. ‘Ik zat vaak achterin, met mijn broertje.’
De stem van het kind lijkt kleiner, gekrompen: ‘Waar is hij nu, Grijze Naema?’
Ze kijkt naar het raam, naar het groene laagje dat het licht tegenhoudt. ‘Ik weet het niet.’
Het kind speelt met haar vingers. Ze vertelt verder: ‘We woonden in een klein dorp, als je goed keek kon je vanuit de woonkamer de dijk zien die langs de Waddenzee liep … Ik snap niet dat ik dat vergeten ben.’
‘Wat is de Waddenzee?’ vraagt het kind.
Er komt een glimlach in haar stem. ‘Mijn broertje had stijl, blond haar en zijn ogen glinsterden als hij een grapje had bedacht.’
Zoete, warme adem strijkt langs haar wang en daardoor weet ze dat het kind zich naar haar toe buigt.
‘Lenthe, zo noemde hij mij.’ Het was de naam die haar ouders haar hadden gegeven. Ze ziet de letters voor zich, op de deur van haar kamer, op de achterkant van een kleine stoel.
‘Hoe …’ begint het kind en stokt dan.
Ze weet wat het wil vragen, haar stem bibbert. ‘Ik was thuis toen het gebeurde. Het gerommel dat we hoorden leek op onweer. Ik was beneden in de kamer toen het water kwam. Donker water met wit schuim …’
Ze ziet het grote raam in de kamer voor zich, het water dat het glas versplinterde. Waar was haar broertje toen geweest? Haar moeder, haar vader? Haar stem hapert: ‘Ik zal je er later over vertellen, niet vandaag.’
Na een stilte fluistert het kind: ‘Het gebeurt nooit meer, hè?’
Ze klemt haar hand om de stok, tilt hem op en laat hem neerkomen op de bodem van de auto. ‘Nooit meer.’
De aarde is zich nog steeds aan het herstellen van wat de mens allemaal genomen heeft. Als je te veel neemt, gaat het fout. Geldt dat niet voor alles? Ze had verhalen van de Grijzen gelezen over mensen die voor de Grote Ramp leefden, veel van hen waren opgebrand geraakt. Jarenlang hadden ze meer van zichzelf gevraagd dan goed voor hen was. Tot de dag was aangebroken dat het lichaam en de geest niet meer wilden meedoen. Zo is het ook met de aarde gegaan. Ze hebben te veel genomen, te veel gekocht, te veel gesleept met spullen omdat het goedkoop moest. Uiteindelijk was het geld altijd het belangrijkste. Ze draait aan de knop van de radio en er klinkt een droge klik, maar er gebeurt niks. Dan denkt ze aan de leiders van de gemeenschap op de berg, aan het aantal Grijzen dat steeds minder wordt, aan de drang om te bezitten, ook dat wat niemand toebehoort.
‘Kom, we gaan,’ zegt ze beslist. Ze zwaait de deur open en licht stroomt de auto binnen. Even blijft ze zitten om haar ogen de tijd te geven zich aan te passen. Ze verwondert zich erover hoe snel je aan de duisternis went. Een vlinder fladdert langs haar heen en daarna ziet ze er nog een. Ze dansen steeds hoger. Alsof er niets veranderd is, alsof zij nog dezelfde is, vraagt ze: ‘Wil je nog kijken of hier ook rupsen zijn?’
Langzaam stapt ze naar buiten. Banen geel licht vallen op de open plek. Het lijkt wel of ze de armen van de zon kan vastpakken. Het kind komt naast haar staan. Ze aait over de zachte krullen, wil wat zeggen, maar het kind is haar voor: ‘Grijze Lenthe, zullen we eerst naar de bieb om te uit te zoeken welk soort rups we bij het pad zagen?’

Caterpillar

‘You’ve got to see it!’
The child trots ahead of Naamah. Yesterday it found something remarkable in the forest. Naamah remains standing there, leaning on her stick. Rays of sunlight warm her skin and a spicy scent rises from the earth. The evenings are getting shorter again, but here, on the rolling slopes at the foot of the mountain, the sun stays longest. A short distance away, the child stands still too. ‘You coming?’
‘Yes, yes, take it easy,’ Naamah snarls.
As she walks on, her eyes wander across the vegetation next to the path and are caught by a dark little creature on a leaf. She moves closer and finds herself looking at a fat caterpillar with greenish spines, spinning the edges of a nettle leaf together to create a small shelter. She hears pounding footsteps and a moment later the child is standing next to her. Its black hair tickles her arm. ‘See those legs?’
The caterpillar attaches the thread and then checks it over with its legs, as if wanting to make sure everything is just right.
‘What kind of caterpillar is it, Grey Naamah?’
Those who survived the Great Disaster are known to the community as Grey. She lost everything, even her name. That’s why they called her Naamah, after Noah’s wife.
‘A red admiral, although I’m not certain of that. If you like, we’ll go to the library to find out.’
She prefers being in the library to being in the forest. She’d like best to be there now, on one of the soft chairs. She instinctively looks up to the mountain where the houses are, some of them leaning against the rocks. The building where the books live is the biggest and its gleaming red roof sticks up above the houses.
The child chatters to the caterpillar. ‘I’d like to know how long you stay in your cocoon.’
The library is always open. The building has alcoves and corners with soft chairs and rooms with computers that give you access to all the information that’s been saved from before the Great Disaster.
‘That’s what he’s making, isn’t it?’
She yawns behind her hand. It was almost morning by the time she fell asleep. Until first light she sat in one of the alcoves at the library reading stories by other Greys about the time before the Great Disaster, when there were still a lot of them. Now that she’s getting older it seems increasingly important to know where she comes from.
‘Is he making a cocoon?’
Thank God she’s living here now, above sea level. Life is in balance; people give back to the earth as much as they take from it. The child nudges her and a shock runs through her body. ‘Grey Naamah, he’s making a cocoon, isn’t he?’
She looks again at the wriggling dark creature that’s so busy making a shelter and wonders what the caterpillar knows of the world around it. Then she answers. ‘Caterpillars also make new hiding places after they’ve shed their skin, which they use until they burst out of their skin again. But it may indeed be that he’s making a shelter because he’s going to spin a cocoon.’
The child’s voice rises in pitch. ‘So it’s possible!’
She nods. The child seems to have forgotten that they’re on their way to the forest.
‘Shall we go back up, to the library?’
‘He sure is fat,’ says the child. Then the dark eyes look at her, the forehead set in a frown. ‘You promised to go with me.’
Grumbling, she gives in. The child is right. She promised. She takes hold of the little hand. ‘Then we’ll go.’
They walk on down the path.
‘Did you go looking for caterpillars in the past sometimes too?’ The child’s questions are endless. She often enjoys that, but today there are clouds in her head. The child wants to know everything, even about the time before the Great Disaster. But she’s one of the youngest Greys and has hardly any memories.
‘What sort is that?’ The child points to a butterfly that flutters past its head before going to sit on a flower. It runs over to the flower and the butterfly flies off again. Head thrown back, the child watches to see where it’s fluttering to.
‘He’s purple!’
It looks like a dark scarce large blue. Before she can react, the child runs after the butterfly. The oblique slope makes its legs go even faster and soon it disappears between the trees at the bottom. She clasps the handle of the stick and sets off after the child.

She stops before the edge of the forest. She calls, pricking up her ears. What could the child have found and why does it believe she must come and see? A narrow path winds into the forest. The leaves seem to whisper in the wind. Sometimes she can understand them, but not today. She looks at the long shadows of the trees and steps onto the path. The light is filtered by the leaves and for a moment she wonders whether she now has a green glow just like the caterpillar beside the path. Maybe it’s time for her too to build a shelter. That thought is immediately accompanied by a gnawing feeling. She needs to know what name her parents gave her. She walks past some owl pellets and looks up. On the branches between the leaves are two owls, their orange eyes with black pupils focused on her. She greets them silently and walks on. She likes the forest, with its light and the smell of earth and the plants clinging on below the canopy of foliage. She isn’t making very quick progress, but that doesn’t worry her. There’s a time for everything. When her legs were still strong she cycled many kilometres and hiked, in the hope of coming upon something she recognized from before the Great Disaster. She visited libraries and combed through all kinds of databanks and archives. Later she tried to let go of that hope.

She doesn’t know how much time she’s already spent in the forest when she suddenly hears the voice of the child. ‘Grey Naamah, it’s here!’
The stick falls from her hands.
‘You really must see it,’ the child chatters on, grabbing the stick from the ground and pressing it back into her palm before taking the fingers of her free hand. ‘Come on.’
Her heart thumps in her ears. ‘Wait a minute.’
The child shuffles its feet back and forth while she attempts to settle her breathing. She curses herself under her breath for being so jumpy. Then she breathes in deeply and says, ‘Where to?’
The child grabs her fingers and leads her off the path. They go down into a kind of natural hollow. She hears water babbling but can’t see a stream or a river anywhere. Above the canopy there’s thunder in the air, but the sun is still shining. Its rays have turned orange and the leaves seem covered with a fine film of gold dust. The child adjusts to her tempo, and she can tell only from the hand pulling at her fingers now and then that the child is having a hard time being patient.
‘We’re nearly there.’
Again that thunder above her head, far away still, but she knows it can suddenly get much closer. A shiver runs down her back.
‘Here…’ The child’s eyes gleam with excitement when they reach a clearing. It lets go of her fingers and rushes over to something big that’s hidden in the greenery. Cleavers, nettles and bindweed have taken possession of the thing. Slowly she gets closer. In places you can still tell that the paint used to be white. The windows are covered with dark-green moss. The door creaks as it’s opened. The child clambers over the seat and goes to sit at the wheel. ‘You coming?’
She clasps the handle of the stick to stifle the trembling. The child turns the wheel wildly, moving its body into imaginary cornering. Something opens up inside her. She shuts her eyes and sees with perfect clarity her mother’s car. A hatchback, painted white. How could she have forgotten it?
A fat drop splashes on her arm. Then another.
‘You can sit in the dry here, Grey Naamah,’ says the child, slapping the passenger seat.
She won’t. She can’t. A flash arcs through the air and above her the sky seems torn in two. Her knees knock and she doesn’t know how much longer they can hold her. She composes herself and cautiously climbs into the vehicle. The rain patters on the roof. She puts her stick between her knees and shuts the door, as far as she can. The green moss on the windows lets in hardly any light. The darkness intensifies. She leans back against the headrest and shuts her eyes.

A little later she feels a soft hand stroking her cheek. ‘Grey Naamah, what are you crying about?’
It’s no longer raining, but the trees are still dripping. Heavy drops splash onto the roof. She opens her eyes. The tears tickle the underside of her jaw and she wipes them away. ‘About all that there was, child.’
Now the child asks no more questions. Its eyes are dark shadows, but she can feel their probing gaze. The little hand lies on her shoulder and she takes hold of it with her old, wrinkled fingers.
‘I remember…’ She lays her palm against the child’s. Her hands have always been broad, with long fingers. Now that she’s old, her skin feels like leather. The little hand is soft. In a husky voice, she goes on. ‘My mother had a car like this.’ She smiles and squeezes the hand. ‘I often sat in the back, with my brother.’
The child’s voice seems smaller, diminished. ‘Where is he now, Grey Naamah?’
She looks at the window, at the layer of green that’s blocking the light. ‘I don’t know.’
The child plays with her fingers. She goes on talking. ‘We lived in a little village and from the living room, if you looked carefully, you could see the dike that ran along the edge of the Waddenzee… I can’t believe I’d forgotten that.’
‘What is the Waddenzee?’ the child asks.
A smile comes into her voice. ‘My brother had straight blond hair and his eyes sparkled when he’d thought of a joke.’
Sweet, warm breath brushes past her cheek, so she can tell that the child is leaning towards her.
‘Lenthe, that’s what he used to call me.’ It was the name her parents had given her. She can see the letters in front of her, on the door to her room, on the back of a small chair.
‘How…’ the child begins, then falters.
She knows what it wants to ask. She goes on, her voice trembling. ‘I was at home when it happened. The rumble we heard was like thunder. I was downstairs in the living room when the water came. Dark water with white foam…’
She can still see the big window in the living room, and the water that shattered the glass. Where was her brother at that moment? Her mother? Her father? Her voice gives out. ‘I’ll tell you about it later. Not today.’
After a silence, the child whispers, ‘It’ll never happen again, will it?’
She wraps her hand around the stick, lifts it up and thumps it on the floor of the car. ‘Never again.’
The earth is still recovering after everything humans took from it. If you take too much, you’re in trouble. Isn’t that true of everything? She’s read stories by the Greys about people who lived before the Great Disaster, many of whom suffered from burnout. For years they’d demanded more of themselves than was good for them. Until the day came when the body and mind didn’t want any part of it any longer. That’s how it was with the earth, too. They took too much, bought too much, moved too many things around because it all had to be cheap. In the end money was always more important than anything else. She turns the knob on the radio and hears a dry click, but nothing happens. Then she thinks of the leaders of the community on the mountain, of the Greys, their numbers declining, of the urge to possess, to own what doesn’t belong to anyone.
‘Come on, we’re going,’ she says decisively. She swings open the door and light pours into the car. For a moment she remains sitting there to give her eyes time to adjust. She’s amazed how quickly you can get used to darkness. A butterfly flutters past her and after that she sees another. They dance higher and higher. As if nothing has changed, as if she’s still the same, she asks, ‘Do you still want to see if there are caterpillars here too?’
She slowly gets out. Strips of yellow light fall into the clearing. She feels she could grasp the arms of the sun. The child comes to stand next to her. She strokes the soft curls, wants to say something but the child is ahead of her. ‘Grey Lenthe, shall we first go to the library to work out what kind of caterpillar we saw by the path?’

Wêr komst wei, wêr giest hinne?
fan Lomme Schokker

Waar kom je vandaan, waar ga je heen?
fan Lomme Schokker

Where Do You Come From, Where Are You Going?
fan Lomme Schokker

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Vivien D. Glass

Ynsprutsen troch Tet Rozendal
Wêr komst wei, wêr giest hinne?

Typysk beppe! Nei in healoere komt se de tsjerke út en ik fernim dat se wer oandien is. Ik stap op har ta, lykas op guon foarige dagen yn oare stedsjes, lis myn earm om har skouders en krûp har oan. Ticht tsjininoar oan rûk ik de swietrook fan har hier. Dan hâldt se my op earmslingte, faget mei har hân it wetter út har eagen en snúft.
‘Och Eva leave, hy wachtet op my. Pas oer acht dagen is it safier.’
‘Al oer acht dagen,’ sis ik. ‘Oer in wike binne wy der al. En ik bin bang foar dy dei, beppe. Ik wol der noch net oan tinke.’
No krûpt se my oan. Yn it begjin fan ús tocht tegearre doarste ik amper te praten oer dingen dêr’t ik tsjinop sjoch of bang foar bin, mar beppe hat my dizze reis sa faak sein dat ik fan myn gefoelens gjin moardkûle meitsje moat.
‘Allee ju, net sa beskromme, sprek dy út! Dit libben hast ommers om dysels te ferromjen.’ Se kin soms in bytsje kryptysk út ’e hoeke komme, ús beppe, mar altyd op sa’n wize dat ik wol trochha wat sy bedoelt.

Neffens de famylje wie ik de geskiktste persoan om beppe te begelieden op har fuottocht fan Ljouwert nei Florence. Se moast en soe har lêste pylgergong kuierjend ôflizze en it alderleafst allinne, mar dit wie bûten har trije dochters en dan foaral ús mem rekkene. Dat beppe op har sechstichste fan doel wie om streekrjocht út ús libben wei it kleaster yn te stappen wie ien ding, mar de dochters woene, bûge of barste, har net samar gean litte. Myn CIOS-oplieding, myn sport as follybalster en alpinesnowboarder en it lytse feit dat ik as âldste beppesizzer in wyt fuotsje by har hie, makke dat ik myn fakânsjebaantsje yn it restaurant fan omke Pier dizze simmer oerslaan moast. Net dat ik gjin nocht hie om trije moanne lang poer allinne mei har ûnderweis te wêzen. Och heden nee, sy is de alderleafste en nijsgjirrichste beppe dy’t in minske mar winskje kin. Boppedat, myn ferkearing hie it koartlyn útmakke, dat ik koe net echt beweare dat ik fierders wat om hannen hie.
Beppe is immen dy’t altyd it bêste yn de minsken siket en totaal yn it no libbet. Oer de dei fan moarn hat se amper prakkesaasjes. Dat mei ik dwaan op dizze reis. De rûte útstippelje, regelje wêr’t wy oernachtsje sille (as it kin yn in hotel, as it moat yn heit syn trekkerstintsje), kontakt hâlde mei it thúsfront en ús tinte drage. Underweis is it beppe dy’t soarget foar kofje en tee, it iten siedt foarsafier’t dat nedich is en ús konversaasje dominearret. Want se kin prate as in bôledrager, no ja, as in pryster bytiden. En it wûnder is, werklik wier, dat se, as it derop oankomt, noch better harkje kin as prate! Elkenien dy’t mei har praat, ûndergiet de behaachlikens fan folsleine oandacht. Kom dêr mar ris om yn myn freondinnegroep.

Dit is ek sa typysk beppe! Mids juny binne wy trije wike ûnderweis yn in ûndertusken fertroud ritme fan alle dagen sa’n tritich kilometer flink trochkuierjen. Oan de oare kant fan de Moezel, yn de omkriten fan Idar Oberstein, rinne wy op in waarme middei lâns in prachtich beskut lizzend marke. Beppe is fan doel om dêr tee te setten, mar wol leafst earst it wetter yn om it kuiersswit kwyt te reitsjen. Ik sis noch sa dat wy gjin swimspul by ús hawwe, mar dat is dúdlik oan de ferkearde besteld. Ik wol dy wizer ha, seit se, en wylst ik noch yn beried stean oft ik myn slipke al of net oanhâlde sil, wâdet sy spierneaken it wetter yn. En sûnder der tsjinoan te skytskoarjen dûkt se kopke-ûnder. Ik wol my dus net kenne litte en folgje har foarsichtich it kâlde wetter yn.
Nei in pear minuten hat beppe har bekomst, mar it is myn eare tenei en bliuw net minstens fiif minuten langer yn it wetter. Under it swimmen sjoch ik hoe’t se folslein op har gemak om beurten har fuotten op in beamstam set om sekuer de teannen ôf te drûgjen. It byld fan dat momint, fan ús bleate beppe mei har donker hier dy’t har foaroer bûget tsjin de griene eftergrûn fan strûken en beammen, dy leave frêle frou sa fol fan wissens en tagelyk sa kwetsber, dat tafreel dêr by dat marke sil my wis myn libben lang heuge.
Eins wol ik daliks nei har ta, mar ik wachtsje oant se oanklaaid is. As ik huverjend fan de kjeld út it wetter stap, stiet se mei in handoek klear om my op te waarmjen en fan kop ta tean ôf te drûgjen. Ik lit har lekker gewurde. Letter sitte wy beide tsjin de beamstam oan, beppe efter my. Sy nimt alle tiid om myn hier te kjimmen, krekt sa’n wyld en krollerich bosk as dat fan har. Ik fiel my frou en ik fiel my burgen. Op sa’n momint mei foar my de tiid stilstean.

Wêrom beppe? Wêrom yn ’e goedichheid definityf en foar altyd it kleaster yn? En dan ek noch in hiele strange oarder? Wêrom alles en iderien en ús allegearre efterlitte?
Dit is dan it ferhaal sa’t beppe my dat yn essinsje ferteld hat, dy hiele tocht lang ûnder it kuierjen, it net sliepe kinnen en it hierkjimmen. Dit is har ferhaal, fan wêr’t se wei komt, wêr’t sy hinne giet en wêrom’t it hjir en no fan myn idylle dêr oan de mar foar har net mear it paradys wêze kin.

Kompassy, dêr draait it om. Oeral en altyd. De earste tweintich jier fan myn libben hie ik fierstente min kompassy. De fjirtich jier dêrnei miskien krekt genôch. Myn lêste tweintich jier sille suver en allinne kompassy wêze. Pas dan kriget myn libben in wiere wearde.
Efterôf besjoen hie ik miskien earder it kleaster yngean moatten. Oant myn achtste wenne ik mei ús mem by muoike Giulia yn in buorskip yn de Toskaanse Apeninen, op sa’n tritich kilometer fan Firenze. Wy wennen njonken de tsjerke, de Santa Maria Novella, mem har suster hie de kaai en wie hast alle dagen wol in setsje yn de tsjerke te finen. Ik fûn it dêr ek prachtich: it sinneljocht troch de ruten boppe it healtsjuster, it galmjen fan de lûden, ús flústerjen, de kearskes kreas yn it fjouwerkant, de byltenissen fan Maria, it fiat voluntas tua fan de aardige pryster mei de bierbealch, it sjongen fan ús folk en oan it krús de bleate Jezus mei de kroan fan stikels skean op ’e holle. Ik fielde my, sa jong as ik wie, yn dy nachtlik stille tsjerke folle nofliker as thús by ús mem, dy’t meastal sa wrokje koe en har hast net om my bekommere. Ik wit noch op wa syn jierdei ik earnstich ferkundige dat ik letter pryster wurde soe en hoe’t de hiele goegemeente my útlake … Us mem hate alles wat mei de tsjerke te meitsjen hie. Ik ha faak genôch fantasearre dat myn heit in rebelske seminarist west hat, of in jonge pater of noch better in bekende biskop. Ik sil nea witte wa’t myn heit wie. Us mem woe dêr net oer prate. Op myn achtste is se stoarn, fierstente rap, oan boarstkanker. Binnen in healjier wie se wei. Maria wie har namme, Maria Fiesole. Ik draach har famyljenamme. Dat hat noch in hiel gedoente west, ha ik letter begrepen. Dy sympatike pryster hat har holpen om my myn namme te jaan.  
Ik kaam by omke Panfilio-en-dy te wenjen, yn de wyk Santa Croce fan Firenze. Omke Panfilio wie in pizzabakker sûnder wurk en sûnder takomst. Dat makke dat er op in dei nei Rotterdam ferfarde, tegearre mei syn broer Giovanni, dy’t nea in frou fine woe. In jier letter kaam de hiele húshâlding fan omke Panfilio oer: muoike Emilia, har fjouwer bern en ik. Nederlân wie freeslik wiet en bar kâld … Wy krigen fuortdaliks ekstra les yn it Nederlânsk, in hurde en ôfgryslike taal mei kielklanken dy’t ik mei gjin mooglikheid út ’e strôt krije koe. Op myn trettjinde mocht ik nei de roomske húshâld- en yndustryskoalle. Dêr ha ik foaral bekfjochtsjen leard. Yn it Rotterdamsk, dat wol. De dei dat ik fyftjin waard, kaam ik te wurkjen yn de trattoriakeuken fan omke Giovanni, yn de Lusthofstrjitte. Dêr ha ik lange dagen makke, oant Arnold de Visscher, dy leave skat, my trije moanne swier yn syn wite Opel Kadett meinaam nei Fryslân. Hy wie studint ekonomy oan de Rotterdamske HES en wenne op keamers by ús om ’e hoeke yn de Aegidiusstrjitte. Hy rekke ferslingere oan it Italiaanske iten, mar noch mear oan my. Wy trouden op myn tweintichste jierdei.
Arnold wie seis jier âlder as ik. Hy liet my gewaarwurde wat leavjen is en hat my leard hoe’t de wrâld derhinne leit. Troch it learen ûntdekst dingen, sei er, dêr’tst net iens fan wist datst se net wist. Fan ús âldste dochter Maria, sa wyld as in ekster, ha ik leard om mysels net sa wichtich te meitsjen. Se hat nea dien wat ik har sei en se hie gelyk. Marrit, ús twadde dochter, dy’t sa goed sjonge kin, brocht it wûnder fan de muzyk, dat my ûnwennich makke nei alles wat ik nea kend ha. Troch ús jongste famke, dat berne is mei in iepen rechje, seach ik hoe’t wat moais lykas in amerij fan sinnewaarmte balsem is foar de siel. Fan ús Margje learde ik hoe’t ik sa kompleet en folslein mooglik tiid en oandacht skinke koe oan har en dus letter ek oan oaren. Geandewei in better minske wurde, is dat net in opdracht yn ús libben? 
Arnold hat syn jongste pakesizzer amper meimakke. Seis jier lyn, twa moanne nei de berte fan Arnaut, hat er op syn hurdrinnersrûntsje in beroerte krigen. Nei syn kremaasje ha ik op in goede dei wer in tsjerke opsocht, ien mei skaad en no en dan skerpe sinnestrielen en mei myn kroandrager oan it krús. Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Us Heit is ús Heit is ús Heit. Ik mis him sa. 
Ik wol net earmhertich wêze, net better en grif net frommer as ik bin. Ik doch wat ik dwaan moat. Ik hie it oer kompassy, dat dat altyd en oeral nedich is. Mei kompassy is it sa dat it mei de tiid al mar grutter en sterker wurdt. Mar mei kompassy is it ek sa dat it meastentiids aardich mear jaan is as weromkrijen. It ferlet om kear op kear klear te stean foar oaren, om altyd mar wer goed te dwaan, dat falt my hieltyd swierder. Myn dwaan wurdt lijen, ek al libje ik noch sa by de dei. It jachtich jakkerjen fan de wrâld, ik wurd dêr sa wurch fan. No’t myn Arnold stoarn is, no’t myn bern teplak binne, no’t ik sechtich bin, no moat ik myn leafde en kompassy, myn wollen en wêzen rjochtsje op de iene oerkrêft dy’t alles mei alles ferbynt, altyd en oeral. Wêr’t it my om giet, is de inerlike reis. Oant no ta ha ik mei kompassy my tsjinstber makke foar myn meiminske, no wol ik mei meditaasje my op it paad jaan fan kompassy mei ús heit. Dat wol ik it leafst dwaan yn de tiidleaze nachtlike stilte fan in kleaster, op myn eigen bertegrûn. Dêr’t ik wei kom, dêr wol ik hinne.
Doe’tsto, Eva, dy as in bylderich útwoeksen frou oereinjoechst út it wetter, wie it my opnij sa dúdlik as wat dat ik jim jongfolk de takomst tafertrouwe moat. Dus no is it oan jimme om dizze ûntheistere wrâld in bytsje better te meitsjen en dêrby jimsels ek. Us heit en ik, wy sille út it tsjuster wei it each wol op jimme hâlde.

Op de lêste dei fan de julymoanne komme beppe en ik nei njoggen wiken neffens planning om twa oere de middeis oan by it sjike restaurant fan in heale nicht fan har, krekt bûten Florence. Ik ha de opdracht krigen om mei beppe efterom te kommen, oer in sânpaad dat behoarlik steil omheech kronkelet. It liket wol as falle de lêste meters har bûtengewoan swier, ik fernim har hymjen yn myn nekke. It is eins ek fierstente waarm. By de efterdoar, tusken grize konteners mei ôffal en in steapel lege wynflessen, help ik har mei de rêchsek. Ik lit har foargean, in gong troch nei de seal. Ik wit dat dêr de hiele famylje út Nederlân en in ûnfoech soad Italiaanske neven en nichten op har sitte te wachtsjen. Se rekket der lykwols yn wei: earst wurdt se stil, dan moat se gûle en wol se op bêd.
Om acht oere de jûns komt se ûnder begelieding fan ús mem wer nei ûnderen ta, yn in deeglik mantelpakje en de wielde fan har hier ûnder in strakke holdoek. Se is optein en praat as fanâlds hûndert út. Dy jûns fertelle alle bern en beppesizzers, alle heale neven en nichten om beurten oer wat in prachtfrou beppe is en hoe’t se har misse sille. Beppe seit wat oer kompassy en dat wy ús iepenstelle moatte foar al it goede om ús hinne.
De oare moarns om seis oere, op har jierdei, spjeldzje ik in giele roas fêst op beppe har linker revers en rinne wy beide sûnder rêchsekken en sûnder tinte it restaurant út foar de lêste kilometers nei it Karmelitekleaster Carmelo di Santa Maria Maddalena de Pazzi oan de Via dei Massoni, oan de noardkant fan Florence.
Us stappen hjoed is oars, beppe mei har holdoek en mantelpakje is ús beppe net. Foar har dwaan is se stil, miskien wol foar it earst op ús fuottocht. Ik jou antwurd op in fraach dy’t se my net stelt.
‘Ik leau, beppe, dat ik net mei heit en mem yn de auto weromgean nei Nederlân. Mooglik bliuw ik in pear dagen by har op de camping, mar dêrnei wol ik eins mar fierder kuierje. Ik wol it tsjerkje út beppe har jeugd besjen en dan de bergen troch it suden yn. Rome moat dêr earne lizze, en Napels en Pompeï en de Amalfikust en safolle mear.’
‘Do hast gelyk, leave. As ik yn dyn skuon stean soe, dan hie ik dat fêst ek dien.’
‘En fan ’t winter miskien wurkje yn dit prachtige restaurant, de taal better leare, nije minsken moetsje …’
‘Krekt as ik in nije ferkearing fine …’
‘Beppe!’
‘Carpe diem, famke.’
Om sân oere steane by de kleasterpoarte alle famyljeleden oer de wei ferspraat yn in soarte fan earehage. Beppe jout my har roas, sjocht om har hinne, seit dat dizze lêste drokte foar har net hoegde en stapt sûnder om te sjen de poarte troch.

Waar kom je vandaan, waar ga je heen?

Typisch oma! Na een halfuur zie ik haar de kerk uitkomen en ik merk dat zij alweer ontroerd is. Ik loop op haar af, net als eerder ook in andere stadjes, en sla mijn arm om haar heen. Dichtbij ruik ik de zoete geur van haar haar. Dan zet ze mij op een armslengte afstand, droogt haar ogen met de rug van haar hand en snuift. ‘Och Eva, lieverd, hij wacht op mij. Pas over acht dagen zal het zover zijn.’
‘Al over acht dagen,’ zeg ik. ‘Over nog maar een week zijn wij er. Ik zie op tegen die dag, oma. Daar wil ik nog niet aan denken.’
Nu omhelst zij mij. In het begin van onze tocht samen durfde ik nauwelijks te praten over zaken waar ik tegenop zie of bang voor ben, maar oma heeft mij onderweg keer op keer gezegd dat ik mijn gevoelens niet moet opkroppen.
‘Vooruit, niet zo schuchter jij, spreek je uit! Je kreeg dit leven immers om jezelf te verruimen.’ Soms kan zij wat cryptisch uit de hoek komen, mijn oma, maar altijd op zo’n manier dat ik wel doorheb wat zij bedoelt.

Volgens de familie was ik de meest geschikte persoon om oma te begeleiden op haar voettocht van Leeuwarden naar Florence. Zij moest en zou haar laatste pelgrimsreis wandelend afleggen en het liefst alleen, maar dat was buiten haar dochters, en dan vooral mijn moeder, gerekend. Dat oma op haar zestigste van plan was om zo uit ons leven rechtstreeks het klooster in te treden was één ding, maar de dochters wilden haar – er op of er onder – niet zomaar laten gaan. Mijn CIOS-opleiding, met mijn  conditie as volleybalster en alpine snowboarder en het simpele feit dat ik als oudste kleinkind een wit voetje bij haar heb, maakte dat ik mijn vakantiebaantje in het restaurant fan ome Pier deze zomer moest laten schieten. Niet dat ik geen zin had om drie maanden lang samen met haar onderweg te zijn. Helemaal niet, zij is de allerliefste en meest interessante oma die je je maar kunt voorstellen. Bovendien was mijn verkering onlangs uitgeraakt, dus ik kon niet beweren dat iets mij tegenhield.
Mijn oma is iemand die altijd het beste in de mensen zoekt en totaal in het heden leeft. Geen zorgen over de dag van morgen. Dat is mijn taak tijdens deze reis. De route uitstippelen, overnachtingen regelen (ale het kan in een hotel, als het moet in het trekkerstentje van mijn vader), contact onderhouden met het thuisfront en ons tentje dragen. Onderweg is oma degene die zorgt voor koffie en thee, het eten kookt als het nodig is en onze conversatie bepaalt. Want zij kan praten als geeneen, of nee, als een priester soms. En het wonderlijke is, werkelijk waar, dat zij, als het erop aan komt, nog beter kan luisteren dan spreken! Iedereen die met haar in gesprek raakt, ervaart het behaaglijke van haar volledige aandacht. Kom daar maar eens om in mijn vriendinnengroep.

Dit is ook zo typisch oma! Half juni zijn wij drie weken onderweg in een ondertussen vertrouwd ritme van elke dag zo’n dertig kilometer flink doorwandelen. Voorbij de Moezel, in de omgeving van Idar-Oberstein, komen wij op een warme middag langs een prachtig beschut liggend meertje. Oma is van plan thee te zetten, maar wil graag eerst het water in om het wandelzweet van zich af te spoelen. Ik zeg nog zo dat wij geen zwemspullen bij ons hebben, maar mijn boodschap is duidelijk aan dovemansoren gericht. ‘Ben je mal?’ zegt zij, en terwijl ik nog aarzel – doe ik mijn slipje uit of houd ik het aan? – stapt zij spiernaakt het water in. Zonder enige aarzeling duikt ze kopje-onder. Ik wil mij natuurlijk niet laten kennen en voorzichtig volg ik haar, het koude water in.
Na enkele minuten heeft oma er genoeg van, maar om nu het water al uit te komen is mijn eer te na. Ik wil het minstens vijf minuten langer uithouden dan zij. Onder het zwemmen zie ik hoe zij volkomen op haar gemak haar voeten beurtelings op een boomstronk zet om haar tenen zorgvuldig af te drogen. Het beeld van dat moment, van mijn blote oma met haar donkere haar, die zich vooroverbuigt tegen de groene achtergrond van bomen en struiken, van die lieve frêle vrouw, zo zeker van zichzelf en tegelijk zo kwetsbaar, dat schouwspel daar bij de oever van dat meertje zal mij vast en zeker een leven lang bijblijven.
Eigenlijk wil ik meteen bij haar zijn, maar ik wacht tot zij zich heeft aangekleed. Wanneer ik rillend van de kou het water uitstap, staat zij al klaar met een handdoek om mij warm te houden en van boven tot beneden af te drogen. Ik laat haar lekker haar gang gaan. Even later zitten wij samen tegen een boom, met oma achter mij. Zij neemt alle tijd om mijn haar te kammen, net zo’n wilde bos krullen als de hare. Ik voel mij vrouw en ik voel mij geborgen. Op dat moment mocht voor mij de tijd stilstaan.

Waarom, oma? Waarom in vredesnaam definitief en voor altijd het klooster in? En dan ook nog van zo’n strenge orde? Waarom alles en iedereen en ons allemaal achterlaten? Dit is dan in essentie het verhaal zoals oma het mij vertelde, onderweg, al wandelend, in slapeloze uren en tijdens het haarkammen. Dit is haar  verhaal, over waar zij vandaan komt, waar zij heen gaat en waarom het hier en nu van mijn idylle daar bij dat meertje voor haar het paradijs niet meer kan zijn.

Compassie, daar draait het om. Overal en altijd. De eerste twintig jaren van mijn leven kende ik veel te weinig compassie. De veertig jaren daaropvolgend misschien net voldoende. Mijn laatste twintig jaren zullen uitsluitend en alleen draaien om compassie. Pas dan zal mijn leven werkelijk van waarde zijn.
Achteraf bekeken had ik misschien veel eerder in het klooster moeten intreden. Tot mijn achtste woonde ik met mijn moeder bij tante Giulia in een gehucht in de Toscaanse Apennijnen, zo’n dertig kilometer van Firenze. Wij woonden naast de kerk, de Santa Maria Novella, tante had de sleutel en was bijna dagelijks een poosje in de kerk te vinden. Ook ik vond het er prachtig: het zonlicht door de vensters boven het halfdonker, de galmende geluiden, ons gefluister, de kaarsjes die netjes in een vierkant stonden, de beeltenissen van Maria, het fiat voluntas tua van de aardige priester met zijn bierbuik, het gezang van de kerkgangers en aan het kruis de naakte Jezus met de doornenkroon scheef op zijn hoofd. Ik voelde mij, zo jong als ik was, in die nachtelijk stille kerk veel prettiger dan thuis bij mijn moeder die vaak zo wrokkig was en zich nauwelijks om mij bekommerde. Ik weet noch precies op wiens verjaardag het was dat ik in volle ernst verkondigde dat ik later priester zou worden en hoe de hele goegemeente mij uitlachte… Mijn moeder haatte alles wat met de kerk te maken had. Ik heb vaak de fantasie gehad dat mijn vader een rebelse seminarist is geweest, of een jonge pater of, beter nog: een bekende bisschop. Ik zal nooit weten wie mijn vader was. Mijn moeder wilde er niets over kwijt. Toen ik acht was, is zij overleden, veel te jong, aan borstkanker. Binnen een half jaar was ze weg. Maria heette ze, Maria Fiesole. Ik draag haar familienaam. Dat moet nog een heel gedoe zijn geweest, hoorde ik later. Die sympathieke priester heeft haar geholpen mij mijn achternaam te geven.
Ik werd opgenomen in het gezin van oom Panfilio, in de Firenzische wijk Santa Croce. Oom Panfilio was een werkloze pizzabakker, zonder uitzicht op een goede toekomst. Dat deed hem besluiten op een dag naar Rotterdam te vertrekken, samen met zijn broer Giovanni, die nooit een vrouw had willen vinden. Een jaar later zou het hele huishouden van oom Panfilio volgen: tante Emilia, haar vier kinderen en ik. Nederland was vreselijk nat en koud… Wij kregen meteen extra lessen Nederlands, een harde en afschuwelijke taal met keelklanken die ik met geen mogelijkheid uit mijn strot kon krijgen. Op mijn dertiende mocht ik naar de roomse huishoud- en industrieschool. Daar leerde ik vooral bekvechten. In het Rotterdams, dat wel. De dag van mijn vijftiende verjaardag ging ik werken in de trattoriakeuken van oom Giovanni, in de Lusthofstraat. Ik maakte er lange dagen, tot Arnold de Visscher, die lieve schat, mij, drie maanden zwanger, in zijn witte Opel Kadett meenam naar Friesland. Hij studeerde economie aan de Rotterdamse HES en woonde op kamers in de Aegidiusstraat, vlak bij ons om de hoek. Hij raakte verslingerd aan Italiaans eten, maar meer nog aan mij. Wij trouwden op mijn twintigste verjaardag. 
Arnold was zes jaar ouder dan ik. Hij liet mij ervaren wat liefhebben is en leerde mij hoe de wereld in elkaar steekt. Door te leren ontdek je dingen, zei hij, waarvan je niet eens wist dat je ze niet wist. Van onze oudste dochter Maria, zo wild als een ekster, heb ik geleerd mijzelf niet zo belangrijk te maken. Zij deed nooit wat ik haar vertelde te doen, en zij had gelijk. Marrit, onze tweede dochter, die zo goed kan zingen, bracht het wonder van de muziek dat mij deed verlangen naar alles wat ik nooit heb gekend. Door ons jongste meisje, dat met een open ruggetje ter wereld kwam, zag ik hoe iets moois als een moment van zonnewarmte balsem is voor de ziel. Van onze Margje leerde ik zo compleet en volledig mogelijk tijd en aandacht te schenken aan haar, en later dus ook aan anderen. In de loop der jaren een beter mens worden, is dat niet een opdracht in ons leven? 
Arnold heeft zijn jongste kleinkind nauwelijks gekend. Zes jaar geleden, twee maanden na Arnauts geboorte, kreeg hij tijdens zijn rondje hardlopen een beroerte. Op een goede dag, na zijn crematie, bezocht ik weer eens een kerk, een plek met schaduw en nu en dan scherp zonlicht en met mijn drager van de doornenkroon aan het kruis.  Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Onze Vader is onze Vader is onze Vader. Ik mis mijn vader zo… 

Ik wil geen medelijden wekken, mij niet beter, en zeker niet vromer voordoen dan ik ben. Ik doe wat ik moet doen. Ik had het over compassie, dat het altijd en overal nodig is. Met compassie is het zo dat het mettertijd almaar groter en sterker wordt. Maar met compassie is het ook zo dat het meestal meer om geven gaat dan om ontvangen. Er is de behoefte om keer op keer klaar te staan voor anderen, om altijd maar weer goed te doen, maar dat valt mij steeds zwaarder. Wat ik doe voor de wereld wordt lijden, ook al leef ik nog zo bij de dag. Het jachtig jakkeren, ik word er zo moe van. Nu mijn Arnold gestorven is, nu mijn kinderen hun plaats in de wereld gevonden hebben, nu ik zestig ben, nu moet ik mijn liefde en compassie, mijn hele wil en wezen richten op die ene oerkracht die alles met alles verbindt, altijd en overal. Waar het mij om gaat, is de innerlijke reis. Tot nu toe heb ik mijzelf met compassie dienstbaar gemaakt aan mijn medemens, nu wil ik met meditatie mij op de weg begeven van compassie met mijn vader. Dat wil ik het liefst doen in de tijdloos nachtelijke stilte van een klooster, op mijn eigen geboortegrond. Waar ik vandaan kom, daar wil ik heen.
Toen jij, Eva, als een tot bloei gekomen volwassen vrouw uit het water oprees, werd mij, niet voor het eerst, duidelijk dat ik de toekomst aan jullie jonge mensen toe moet vertrouwen. Dus is het nu aan jullie om deze ontredderde wereld een beetje beter te maken en daarbij ook jullie zelf. Mijn vader en ik, wij zullen vanuit het donker het oog wel op jullie houden.

Op de laatste dag van de maand juli komen oma en ik geheel volgens de planning na negen weken om twee uur ’s middags aan bij het chique restaurant van een achternicht van haar, even buiten Florence. Ik heb de opdracht gekregen om met oma achterom te gaan, via een zandpad dat behoorlijk stijl naar boven kronkelt. Het is alsof de laatste meters haar overdreven zwaar vallen, ik voel haar hijgende ademhaling in mijn nek. Eigenlijk is het ook veel te warm. Bij de achterdeur, tussen grijze containers vol afval en een stapel lege wijnflessen, help ik haar met haar rugzak. Ik laat haar voorgaan, een gang door naar de zaal. Ik weet dat daar de hele familie uit Nederland en ontelbare Italiaanse neven en nichten op haar zitten te wachten. Zij raakt zichzelf echter kwijt: eerst valt zij stil, daarna begint zij te huilen en wil ze naar bed.
Acht uur ’s avonds komt zij, begeleid door mijn moeder, weer naar beneden, in een degelijk mantelpakje, haar weelderige haren weggestopt onder een strak hoofddoekje. Ze is opgetogen en als vanouds praat zij honderduit. Die avond vertellen alle kinderen en kleinkinderen, alle achterneven en -nichten om beurten over de prachtvrouw die oma is en hoe ontzettend zij haar zullen missen. Oma zegt iets over compassie en dat wij ons open moeten stellen voor al het goede om ons heen.
De volgende ochtend, zes uur, op haar verjaardag, speld ik een gele roos op haar linker revers en lopen wij beide, nu zonder rugzakken en zonder tent, het restaurant uit voor de laatste kilometers naar het Karmelietenklooster Carmelo di Santa Maria Maddalena de Pazzi aan de Via dei Massoni, aan de noordkant van Florence.
Onze gang vandaag is anders, oma met haar hoofddoek en mantelpakje is mijn oma niet meer. Voor haar doen is zij stil, misschien wel voor het eerst op onze voettocht. Ik geef antwoord op een vraag die zij mij niet stelt.
‘Ik denk, oma, dat ik niet met papa en mama in de auto terug naar Nederland ga. Mogelijk zal ik een paar dagen bij hen op de camping doorbrengen, maar daarna wil ik eigenlijk verder wandelen. Ik wil het kerkje uit oma’s jeugd bekijken en de bergen door richting het zuiden trekken. Rome moet daar ergens liggen, en Napels en Pompeï en de Amalfikust en nog zoveel meer.’
‘Je hebt groot gelijk, lieverd. Als ik in jouw schoenen zou staan, zou ik dat vast ook doen.’
‘En de komende winter kan ik misschien in dat prachtige restaurant werken, de taal beter leren, nieuwe mensen ontmoeten…’
‘Net als ik een nieuwe liefde vinden …’
‘Oma!’
‘Carpe diem, meiske.’
Om zeven uur staan alle familieleden bij de kloosterpoort en vormen een soort erehaag. Oma geeft mij haar roos, kijkt om zich heen, zegt dat al deze drukte om haar niet had gehoeven en stapt zonder om te kijken door de poort.

Where Do You Come From, Where Are You Going?

Typical Granny! I see her coming out of the church after thirty minutes and can tell she’s all emotional again. I run up to her, just like I did in other towns, and put my arm around her shoulders. So close I can smell the sweet scent of her hair. Then she pushes me away at arm’s length, dries her eyes with the back of her hand and sniffs.
‘Oh Eva, sweetie, he’s waiting for me. And it will take eight more days to get there.’
Only eight days,’ I say. ‘We’ll arrive in just a week. I’m dreading that day, Granny. I don’t want to think about it yet.’

Now she’s the one embracing me. At the beginning of our hike, I hardly dared talk about the things I dread or am afraid of, but Granny has been telling me time and again during our trip that I shouldn’t bottle up my feelings.
‘Come on, don’t be shy, let it all out! You were given this life to broaden your mind, after all.’ She can come across a bit cryptic sometimes, but always in such a way that I get what she means.

My family decided I was the most suitable person to accompany Granny on her hike from Leeuwarden to Florence. She was determined to make her last pilgrimage on foot and preferably alone, but she hadn’t reckoned with her daughters – and especially my mother. For Granny to step out of our lives and straight into a convent at sixty years of age was one thing, but her daughters refused to let her go just like that, to sink or swim. My training as a physical education teacher, my stamina as a volleyball player and snowboarder and the simple fact that as her eldest grandchild I’m also her favourite, led to me having to pass up on my holiday job at uncle Pier’s restaurant this summer. Not that I didn’t want to go on a three-month trip with her. On the contrary, she’s the sweetest and most interesting grandmother you could imagine. Besides, I had recently broken up with my boyfriend and couldn’t very well pretend anything was keeping me back.

My granny is someone who always looks for the best in people and lives entirely in the moment. She never worries about tomorrow – on this trip, that’s my job. Picking an itinerary, arranging accommodations (hotels where possible, my father’s hiking tent where necessary), keeping in touch with the home front and carrying our tent. Granny’s the one who supplies us with coffee on the way, cooks food when needed and determines our topics of conversation. Because she can talk like no one else, except perhaps a priest sometimes. And the marvellous thing is that, honest to God, when it matters most she’s an even better listener than talker! Anyone starting a conversation with her feels the comfort of having her full attention. Not much chance of that in my circle of girl friends.

Another thing that’s typical Granny! It’s mid-June and we’ve been going for three weeks, in an already familiar rhythm of about 30 kilometres of brisk walking a day. Somewhere in the Idar-Oberstein region, having crossed the Mosel, we come across a beautiful, sheltered pond one warm afternoon. Granny wants to stop to make tea, but first she’d like to take a dip in the water to wash off our hiking sweat. I try telling her we didn’t pack our swimsuits, but my words clearly fall on deaf ears.
‘Don’t be daft,’ she says, and while I’m still hesitating – underpants on or off? – she gets into the water stark naked and dives below the surface without a moment’s hesitation. Not about to be outdone, I follow her cautiously into the cold water.
After a few minutes, Granny’s had enough, but I’m too proud to give in that easily. I want to stay in at least five minutes longer than she did. While I’m swimming, I watch her as she places her feet on a tree trunk one by one with perfect equanimity and carefully dries her toes. The image of that scene, of my naked, dark-haired Granny bending over before a green background of trees and bushes, of that sweet, frail woman, so self-assured and at the same time so vulnerable – that spectacle there on the shore of the lake is one I’m sure will stay with me for the rest of my life.

I feel an urge to join her at once, but wait until she is dressed. As I climb out of the water, shivering with cold, she’s ready with a towel to keep me warm and to dry me from top to toe. I’m certainly not going to stop her. A little later, the two of us are sitting under a tree, Granny behind me. She takes her time combing my hair – exactly the same wild head of curls as hers. I feel like a woman and I feel safe. I wouldn’t mind if the clocks stopped at that moment.

Why, Granny? Why on earth join a convent, irreversibly and for ever? And one run by such a strict order of nuns, too? Why leave everything and everyone and all of us behind? So, this is the essence of her story the way Granny told it to me, on the road, while walking, during sleepless hours and while combing hair. This is her story, about where she’s from, where she’s going and why the here and now of my idyll at the pond can no longer be paradise to her.

Compassion, that’s what it’s all about. Everywhere and always. In the first twenty years of my life, I knew far too little compassion. In the forty years that followed, perhaps just enough. My final twenty years will be dedicated only and exclusively to compassion. Only then will my life have true value.

With hindsight, I should probably have joined the convent much sooner. Until I was eight, my mother and I lived at Aunt Giulia’s in a tiny hamlet in the Tuscan Apennines, about thirty kilometres outside of Florence. We lived next to the church of Santa Maria Novella, Auntie had the keys and spent some time in the church almost every day. I loved it there, too – the sunlight filtering through the windows into the half light, the resonating sounds, our whispering, the candles set up in a neat square, the statues of the Virgin Mary, the ‘fiat voluntas tua’ spoken by the nice priest with the beer gut, the churchgoers’ singing and the naked Jesus on the cross, the crown of thorns angled on his head. Young as I was, I felt more comfortable in the nocturnal silence of the church than I did at home with my often resentful mother who hardly paid me any attention. I remember exactly whose birthday party it was at which I announced in deadly earnest that I would become a priest when I grew up, and how absolutely everyone laughed at me… My mother hated anything to do with the church. I often fantasised that my father had been a rebellious seminarian or a young priest – or, even better, a well-known bishop. I will never know who my father was. My mother refused to talk about him. When I was eight she died of breast cancer, far too young. She was gone within six months. Her name was Maria, Maria Fiesole. I was given her surname. Only later did I realise what a hassle that must have been. That nice priest helped her to give me my surname.

I was taken in by my uncle Panfilio’s family in the Florentine Santa Croce neighbourhood. Uncle Panfilio was an unemployed pizza baker with no prospects for a good future. This eventually led him to leave for Rotterdam with his brother Giovanni, who had always refused to take a wife. A year later, the entire household – Aunt Emilia, her four children and me – would follow Uncle Panfilio. It was awfully wet and cold in the Netherlands… From the first, we were given extra lessons in Dutch, a hard and horrible language full of guttural sounds I couldn’t for the life of me get out of my throat. At thirteen, I was admitted to the Catholic domestic science school. The main thing I learned there was squabbling, albeit in a pure Rotterdam accent. The day I turned fifteen I started working in the kitchen of Uncle Giovanni’s trattoria on Lusthofstraat. I worked long days there until Arnold de Visscher, the darling, took me, three months pregnant, to Friesland in his white Opel Kadett. He studied economics at the Rotterdam University of Applied Sciences and lived in lodgings on Aegidiusstraat, just around the corner from us. He fell in love with Italian food, and even more so with me. We got married on my twentieth birthday.

Arnold was six years older than I was. He showed me what lovemaking is and taught me how the world works. When you learn something – he’d say – you discover things you didn’t even know you didn’t know. Our eldest daughter Maria, wild as a magpie, taught me not to take myself too seriously. She never did what I told her, and she was right not to. Marrit, our second daughter, the one with the good singing voice, brought with her the miracle of music that made me long for all I had never known. Our youngest girl, the one born with spina bifida, showed me that beautiful things such as a moment in the warm sunshine are balm to the soul. Our Margje taught me how to dedicate myself as fully and completely as possible to her needs, and later to those of others, too. Surely, becoming a better person as the years go by is one of our tasks in life?

Arnold barely knew his youngest grandchild. Six years ago, two months after Arnaut’s birth, he had a stroke during his usual run around the block. One fine day after his cremation, I visited a church again; a place full of shadow and occasional sharp rays of sunlight and on the cross, my bearer of the crown of thorns. Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Our Father is our Father is our Father. I miss my father so much…

I’m not asking for sympathy, or pretending to be any better – and certainly not more pious – than I am. I’m doing what I have to do. I mentioned compassion earlier, that it is needed, all the time, everywhere. The thing about compassion is that it grows and gets stronger as time passes. But the other thing about compassion is that it’s as much about giving as about receiving. You feel the need to do good, to be there for others time and again – but I’m starting to find it harder and harder. My work for the world has become an ordeal, no matter how much I live in the moment. That restless rat race – I’m so tired of it. Now that my Arnold has died, now that my children have found their place in the world, now that I’m sixty, I must focus my love and compassion, my whole will and being on that one primal power that connects everything, always and everywhere. It’s the inner journey that’s important to me. Until now, I’ve compassionately put myself at the service of my fellow human beings, now I want to use meditation to move towards compassion for my father. And the place I want to do this is in the timeless, nocturnal silence of a convent, on my own native soil. Where I come from is where I want to go.

When you, Eva, rose from the water as a grown woman in full bloom, I realised, not for the first time, that I need to entrust the future to you young people. So now it’s up to you to make this desperate world a little better, and with it, yourselves. My father and I will keep an eye on you from the darkness.

On the last day of July at two o’clock in the afternoon, after nine weeks and perfectly on schedule, Granny and I arrive at the posh restaurant of a second cousin of hers, just outside Florence. I have been instructed to take Granny round the back, up a winding and pretty steep dirt path. It’s as if the last few metres take an excessive toll on her; I can feel her panting breath on my neck. But then, it really is far too hot. At the back door, between grey bins full of rubbish and a pile of empty wine bottles, I take her rucksack from her. I let her go first, through a hallway to the dining room. I know that her entire family from the Netherlands and countless Italian cousins are waiting for her inside. But she loses heart – she goes silent, then starts to cry and says she wants to go to bed.

At eight o’clock in the evening she comes downstairs again, accompanied by my mother and wearing a smart suit, her luscious hair tightly tucked underneath a headscarf. She’s in high spirits and talks as much as ever. That evening, all her children and grandchildren, all her first and second cousins take it in turns to talk about what a fantastic woman Granny is and how terribly they will miss her. Granny says something about compassion and that we must open ourselves up to all that is good around us.

At six o’clock the next morning, on her birthday, I pin a yellow rose on her left lapel and the two of us walk out of the restaurant, without our rucksacks or the tent, for the final kilometres to the Carmelite convent Carmelo di Santa Maria Maddalena de Pazzi on Via dei Massoni on the north side of Florence.

There’s something different about our walk today – Granny in a headscarf and suit is no longer my granny. She’s uncharacteristically silent, perhaps for the first time on our hike. I answer a question she hasn’t asked me.
‘Granny, I don’t think I’ll drive back to the Netherlands with Mum and Dad. I might spend a few days with them on the campsite, but after that, I think I’ll go on hiking. I want to see the church from your childhood and trek south across the mountains. Rome must be down there somewhere, and Naples and Pompeii and the Amalfi Coast and so much more.’
‘That’s a great idea, sweetie. If I were in your shoes, I’m sure I’d do the same.’
‘And perhaps I can get a job in that beautiful restaurant next winter, learn the language, meet new people…’
‘Find a new love, just like me…’
‘Granny!’
‘Carpe diem, girl.’

At seven o’clock, the entire family are standing at the gate of the convent, forming a kind of guard of honour. Granny hands me her rose, looks around, says that there was really no need for all this fuss about her and steps through the gate without looking back.

ParadiseDome
fan Bert Kobus

ParadiseDome
fan Bert Kobus

ParadiseDome
fan Bert Kobus

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Frank Belt
ParadiseDome

Eachtsjûgen út de 21ste iuw: 
In deadlike besite oan de ParadiseDome

Yn it neijier fan 2062 bringt miljardêr Jack McGearne mei sân meireizgers in besite oan de ParadiseDome. Se binne hjirmei de alderearste toeristen yn de skiednis dy’t yn de koepel sjen meie. Nei’t sein wurdt, leit de 72-jierrige Skot mar leafst 4 miljoen doller op it kleed foar syn ticket. Yn dit ferslach – dat út syn persoanlike memoires komt – fertelt McGearne hoe’t syn toer troch de paradyslike biosfear einiget yn in wiere nachtmerje. 

Op ’e moarn fan 2 oktober ferliet ús selskip Prineville. Mei de shutteltrein ferruilen wy de bewenne wrâld foar de Oregon High Desert. Hoewol’t wy genoaten fan ús trip troch de rûge woestenij fan Noardwest-Amearika, speurden wy oanienwei de hoarizon ôf om alfêst in glimp op te fangen fan de koepel. It wie Mickel Hansen – de  ferneamde akteur en filmprodusint – dy’t ús nei in healoere as earste op de kontoeren fan de ParadiseDome wiisde. Kinst dy de opwining foarstelle dy’t ús doe bemastere.
De koepel is fierwei de meast sensasjonele konstruksje dy’t ik yn myn libben sjoen haw. Kinst it fergelykje mei in gigantyske omkearde lins oan de hoarizon. En mei elke myl dy’t wy neieroan kamen, liet de koepel wat mear sjen fan de fassinearjende biotoop dy’t deryn beskûlgiet. Sa seach ik op sa’n tsien myl ôfstân, noch foar it swierbewekke checkpoint, de djipgriene heuvels en bosken. Heech boppe dit wielderige lânskip miende ik sels in flecht flamingo’s gewaar te wurden.
Us earste stop wie it ûndersykssintrum. Dat leit op in myl fan de ParadiseDome. Direkteur Dan Henley en syn ûndersyksteam hjitten ús wolkom. Nei’t wy ûnder it genot fan sjampanje yn ’e kunde kamen en proasten op ús aventoer, krigen wy yn de GreenRoom in spesjaal foar ús produsearre presintaasje te sjen. Hjiryn namen Henley en syn kollega’s ús mei yn it ferhaal fan de ParadiseDome. Alderearst de sifers – dêr’t ik fansels al bekend mei wie. Iepene yn 2032; twa myl heech, in oerflakte fan 146 square miles; oplutsen út in tin laachje azemjend kwantumglês. En fansels de wichtichste spulregel fan it eksperimint: de moderne mins mei op gjin inkele wize ynfloed útoefenje op dizze biosfear.
Henley toande ús in hologram fan de ParadiseDome. Hy fertelde dat der nei skatting oardel miljoen soarten planten, bisten en skimmels ûnder de koepel libben. Wylst er om de projeksje hinne rûn, zoomde er yn op de leefgebieten fan de tiger, de orang oetan en de noashoarn. Soarten dy’t yn ús wrâld fierhinne útstoarn binne, mar dy’t har ûnder beskerming fan de koepel folslein hersteld hawwe.
‘Jim krije aanst in glim fan de ierde te sjen sa’t dy tûzenen jierren lyn west hawwe moat. Tichterby it paradys komme jim net …’ besleat Henley de presintaasje.

It wie Mickel Hansen dy’t de fraach stelde dy’t ús allegear yn de besnijing hie. Oft wy by ús fleantocht ek minsken te sjen krije soene? Tritich jier lyn wiene der ommers leden fan de Anzai-stam, in natuerfolk út Papoea-Nieuw-Guinea, útset. Sy makken, krekt as alle oare biste- en plantesoarten, diel út fan it ParadiseDome-eksperimint. Neam it moderne Adams en Eva’s.
Henley stelde ús teloar doe’t er fertelde dat der fan de Anzai al jierrenlang neat mear fernommen wie. De antropolooch út it team fan Henley hie it idee dat de stam him djip yn ’e oerbosk weromlutsen hie, bûten it berik fan kamera’s en sensoaren. Der bestie sels in kâns dat de stam him yn dit paradys net witten hie te hanthavenjen.
Dat dizze oanname alhiel net kloppe, soene wy in pear oeren letter ûnderfine.

Wy makken ús fleantocht yn twa ûndersykkapsules: de Atlantis I en de Atlantis II. Se liken op grutte tic-tacs: dy glêde leech-kalorysnoepkes fan eartiids. Elke tic-tac bestie folslein út smartglass. As ynsittende koest sadwaande rûnom nei bûten sjen. Ienkear yn de koepel bliuwe de kapsules ûnsichtber, om’t it smartglass ljocht ombûcht. ‘Fan bûten sjochst allinnich in trochsichtige sjippebûl. Sa hâlde wy de fersteuring fan de biotoop minimaal,’ fertelde Henley.
It earste part fan ús toer bestie út in fleantocht op 60 foet hichte. Nei in healoere soene wy lânje by Tamarack Wood, oan ’e râne fan ’e oerbosk. Dit wie it momint dat der yn de kapsule spesjale filters iepenset waarden. Sa koene wy tweintich minuten lang de paradyslike lucht ynazemje en it lûd ûnderfine. ‘It iennige dat jo hoege te dwaan is sykhelje, harkje en josels ferwûnderje,’ sei Henley mei in brede glim.
Dêrnei ferdielde er ús selskip oer de kapsules. Mickel Hansen woe beslist as earste de koepel yn – it praat gie dat hy fan ús allegear it measte betelle hie – en mocht in plak sykje yn de Atlantis I. Ik krige in plakje tabedield yn de twadde kapsule, mei it stel John en Janet Kirgisios; ryk wurden yn de fêstgoedhannel, en Kurt Vanhelden; eigener fan romtereisburo Astronoom. De famylje Rickenbacker – Pete, Ingrid en harren 9-jierrige dochter Lindsay – namen mei Hansen plak yn de Atlantis I.
Achternei meist stelle dat it lot my op dat stuit geunstich tagedien wie.

Nei de lunch – ik krige echt gjin hap troch myn kiel – wie it safier. Yn it kapsulestasjon giene wy oan board fan ’e Atlantis II. Ik gie neist Kurt Vanhelden sitten en gaspe my fêst yn ’e stoel. Achter ús siet it stel Kirgisios. Nei’t de kapsule him sluten hie, glieden wy troch in tunnel nei de luchtslûs.
Ynearsten wiene wy noch wakker praatsk, mar wy foelen stil doe’t wy de slûs yn glieden. Elk like him skrap te setten foar it momint dêr’t wy sa lang op wachte hiene.
Hoewol’t de proseduere yn de slûs noch in kertier duorre, hie ik myn Leica Ultravid-fierker alfêst yn ’e oanslach. Sagau’t wy de koepel yn glieden, woe ik neat misse en mysels ûnderdompelje yn dizze ûnderfining. En dat is wat ik die doe’t de slûsdoar iepengie en wy it paradys yn ’e mjitte sweefden.

Uteraard koe ik de ParadiseDome fan de foto’s, de films en de ferhalen. Mar yn werklikheid … It wie magysk fan it earste momint ôf. Wy fleagen oer it djippe donkergrien fan ’e oerbosk en de toendra-eftige flakten dêr’t ik sjiraffen en bizons spotte. Yn it helblauwe wetter fan it Williams Reservoir baaide in keppel nylhoarzen. Dêromhinne swommen fisken. Boppe de moerassen by de Twelve Mile Creek seach ik in flecht reuze-ibissen en sels twa Patagoanyske hjerringsliners mei harren felreade eagen. Soarten dy’t yn ús wrâld net mear te finen binne.
Mei myn kiker zapte ik oanienwei troch in skilderij dêr’t safolle tinten en nuânses op te ûntdekken wiene, dat ik eagen tekoart kaam. It is ûndwaanlik om alle soarten te neamen dy’t ik yn dat earste healoere seach. En ik besefte hoe bot ús biosfear in slop ôftreksel is fan de ierde sa’t dy ea west hawwe moat.
Kinst dy yntinke dat ik sin hie oan ’e lâning by Tamarack Wood. Ik wie benijd hoe’t dit paradys klinke soe, nei de suverens fan de roken dy’t dizze ûnoantaaste wrâld mei him meibrocht.
Op it stuit dat ús kapsule koers sette nei it lâningsplak, trochbruts de stim fan Dan Henley de stilte yn ús kapsule – fansels wol withoefaak ûnderbrutsen troch de nedige wow’s. De kontrôlekeamer hie fiif minuten earder it kontakt mei de Atlantis I ferlern … Of’t wy mooglik ek wat opmurken hiene? Ik fernaam dat Henley syn fraach sa neutraal mooglik stelde, mar likegoed ûngerêst klonk.
Wy beloofden om ús hinne te sjen, mar earlik sein hiene wy yn de minuten dy’t folgen mear each foar Snow Mountain en de Spoon Spring Valley, dy’t him as in griene oaze foar ús útstrekte.

‘Holy shit … Jack, sjoch dêr!’ Kurt stjitte my oan en wiisde my op in plak tichtby de boskrâne. Ik rûs dat it sawat in heale myl foar ús en tritich foet ûnder ús wie. Troch myn Leica seach ik de Atlantis I as in knakte sigaar oer in rotspartij lizzen. De kapsule wie yn twa stikken brutsen. Dêromhinne in waaier fan glêsdiggels en brokstikken. Om’t it smartglass gjin ûnsichtberens mear bea, koe ik yn it wrak sjen.
John Kirgisios brocht, fia de kommunikaasjeknop yn de earmsteun fan syn stoel, de kontrôlekeamer op ’e hichte fan ús ûntdekking. Henley melde net folle letter, skynber rêstich, dat de Aquarius III klearmakke waard en dat dy der oer in healoere wêze koe. Ut foarsoarch soene wy, sûnder de lâning te meitsjen, weromkeare nei de luchtslûs.
Fansels stelde my dat bot teloar. Mar dit gefoel waard al gau teneate dien troch it tafriel dat him ûnder my iepentearde.
Troch myn kiker seach ik hoe’t Mickel Hansen op ’e knibbels út it foarste part fan ’e brutsen kapsule krûpte. Op syn foarholle lei in skaad fan bloed en syn linker skonk lei yn in nuvere hoeke. Hy makke in hânbeweging yn ’e rjochting fan ’e boskrâne en like wat te roppen. Net folle letter kaam út it strewelleguod in man nei foaren. Syn boppeliif wie ûntbleate, om ’e mul droech er in primitive rok fan brune stroken. Hy rûn foarsichtich in pear stappen yn ’e rjochting fan Mickel. Hoewol’t ik dit mei de nedige soarch beseach, moat ik tajaan dat ik foaral opwining fielde: ik hie sûnder mis in Anzai spotten …
Ik rjochte myn fierker op it achterste part fan ’e kapsule, dat sa’n tsien meter achter Hansen lei. Ferromme seach ik dat de Rickenbackers neat mankearren. Pete krûpte it kapsulepart yn dêr’t syn frou en dochter noch yn harren stuollen sieten. Hy rôp wat nei harren. Ingrid beweegde har holle as waard se krekt wekker; de lytse Lindsey die in tomme omheech.
‘Lit ús hoopje dat hy se beskermje kin oant der help komt,’ sei Janet Kirgisios. Se wiisde dêrby nei de Anzai-man.
Ik sei it net lûdop, mar my bekrûpte it gefoel dat ús strâne meireizgers mear fan de Anzai te freezjen hiene as fan al it wyld om harren hinne. Yn de minuten dy’t folgen, soe ik hjiryn gelyk krije. It is it meast ôfgryslike dat ik ea sjoen haw. Mar ik besykje it sa goed mooglik te ferwurdzjen.
Achter de earste Anzai-man stapten noch ris tsien Anzai út ’e boskrâne. Se stiene yn it gelid en wiene wapene mei lange spearen. De middelste man, hy kaam op my oer as de oanfierder, wiisde mei syn wapen en rôp wat nei de Anzai dy’t wilens nei oan Mickel Hansen kommen wie. De Anzai seach om en die in pear stappen nei achteren.
Doe besocht Mickel kontakt te meitsjen. Hy wiisde nei boppen, yn ’e rjochting fan ús kapsule en rôp wat. Ut it hângebeart fan de oanfierder makke ik op dat hy woe dat Mickel op ôfstân bleau. Doe’t Mickel dochs tichter by besocht te kommen, rôp de oanfierder wat en stuts syn spear yn ’e loft. De oare Anzai giene mei de fuotten wiidút stean en makken deselde beweging. Hansen die, sa goed en sa kwea as dat gie, beide hannen omheech. Hy rôp wat oer syn skouder nei de Rickenbackers, dy’t noch altyd yn de restanten fan de Atlantis I sieten. Ek sy stutsen har hannen yn ’e loft.

Mickel, mei de wanhoop dúdlik op syn gesicht, rôp opnij wat nei de Anzai. Wylst er mei syn hân wer omheech wiisde, stapte ien Anzai nei foaren. Hy brocht syn spear achter it skouder, rjochte op Mickel en smiet it wapen yn ien floeiende beweging rjochting syn hertstreek. De spear glied Mickel syn boarst yn en kaam der by syn rêch wer út. Mickel foel stadich foaroer en bleau bewegingleas lizzen.
Janet Kirgisios gilde. Har man drukte op de kommunikaasjeknop en raasde. ‘Ferdomme … se hawwe ’m spytst … wêr bliuwe jim yn godsnamme …’
Ut de kontrôlekeamer wei bleau it lykwols stil.
Om it lichem fan Mickel hinne foarme him in plasse bloed. Wilens rûnen trije Anzai nei it kapsulepart dêr’t de Rickenbackers noch sieten. Wylst de Anzai tichter by kamen, besocht Pete syn frou en syn dochter te beskermjen. Hy makke ôfwarrende bewegingen nei de Anzai, dy’t harren spearen opnij omheech brochten. Ik wit noch dat ik raze woe: ‘Doch it net, doch it net!’ Mar yn myn machteleazens krige ik gjin lûd mear út myn kiel. Dêrnei haw ik myn eagen ôfkeard.
Wilens waard ús kapsule yn beweging set. Wy draaiden 180 graden en klommen nei seishûndert foet. Ik ha noch ien kear achterom sjoen. Yn it achterste part fan de delstoarte Atlantis I seach ik trije mei spearen trochboarre lichems lizzen. In groep Anzai-mannen stie der yn in kring omhinne.

Kinst dy yntinke dat wy op ’e weromreis gjin each mear hiene foar al it moaie om ús hinne. Janet Kirgisios skriemde súntsjes. Har man besocht har te treasten, ûnderbrutsen troch in fleach fan lilkens dêr’t er by oer de kommunikaasjeline flokte dat se ‘dy wylden godferdomme ôfsjitte moasten. Paradys of net’. Doe’t der opnij net ien reagearre, ferfoel er yn stilswijen.

Kurt Vanhelden wie bleek en stoarre foar him út. Hy mompele dat de minsk der ek no wer yn slagge wie om it paradys te besmodskjen. Ik wit net oft er ús bedoelde, of de Anzai-mannen.
It iennige dat ik betinke koe, wie dat sels it paradys, yn al syn skientme, in ferdomd wreed plak wêze kin.

ParadiseDome

Ooggetuigen uit de 21ste eeuw: 
Een dodelijk bezoek aan de ParadiseDome

In het najaar van 2062 brengt miljardair Jack McGearne met zeven medereizigers een bezoek aan de ParadiseDome. Ze zijn hiermee de allereerste toeristen in de historie die een kijkje ín de koepel mogen nemen. Naar verluidt, telt de 72-jarige Schot maar liefst 4 miljoen dollar neer voor zijn ticket. In dit verslag – afkomstig uit zijn persoonlijke memoires – vertelt McGearne hoe zijn toer door de paradijselijke biosfeer eindigt in een ware nachtmerrie. 

Op de ochtend van 2 oktober verliet ons gezelschap Prineville. Per shuttletrein verruilden wij de bewoonde wereld voor de Oregon High Desert. Hoewel wij genoten van onze trip door de ruige woestenij van Noordwest-Amerika, speurden wij continu de horizon af om alvast een glimp van de koepel op te vangen. Het was Mickel Hansen – de beroemde acteur en filmproducer – die ons na een halfuur als eerste op de contouren van de ParadiseDome wees. Je kunt je de opwinding voorstellen die zich daarna van ons meester maakte.
De koepel is by far de meest sensationele constructie die ik in mijn leven heb gezien. Je kunt het vergelijken met een gigantische omgekeerde lens aan de horizon. En met elke mijl die wij naderden, onthulde de koepel iets meer van de fascinerende biotoop die erin schuilgaat. Zo zag ik op zo’n tien mijl afstand, nog voor het zwaarbewaakte checkpoint, de diepgroene heuvels en bossen. Hoog boven dit weelderige landschap meende ik zelfs een vlucht flamingo’s te ontwaren.

Onze eerste stop was het onderzoekscentrum. Dat ligt op een mijl van de ParadiseDome. Directeur Dan Henley en zijn onderzoeksteam heetten ons welkom. Nadat wij onder het genot van champagne kennismaakten en proostten op ons avontuur, kregen wij in de GreenRoom een speciaal voor ons geproduceerde presentatie te zien.
Hierin namen Henley en zijn collega’s ons mee in het verhaal van de ParadiseDome. Allereerst de cijfers – waarmee ik uiteraard al bekend was. Geopend in 2032; twee mijl hoog, een oppervlakte van 146 square miles; opgetrokken uit een dun laagje ademend kwantumglas. En natuurlijk de belangrijkste spelregel van het experiment: de moderne mens mag op geen enkele manier invloed uitoefenen op deze biosfeer.
Henley toonde ons een hologram van de ParadiseDome. Hij vertelde dat er naar schatting anderhalf miljoen soorten planten, dieren en schimmels onder de koepel leefden. Terwijl hij om de projectie liep, zoomde hij in op de leefgebieden van de tijger, de orang oetan en de neushoorn. Soorten die in onze wereld nagenoeg uitgestorven zijn, maar die zich onder bescherming van de koepel volledig hebben hersteld.
‘U krijgt straks een glimp van de aarde te zien zoals die duizenden jaren geleden moet zijn geweest. Dichterbij het paradijs komt u niet …’ besloot Henley de presentatie.

Het was Mickel Hansen die de vraag stelde die ons allemaal bezighield. Of wij tijdens onze rondvlucht ook mensen te zien zouden krijgen? Dertig jaar geleden waren er immers leden van de Anzai-stam, een natuurvolk uit Papoea-Nieuw-Guinea, uitgezet. Zij maakten, net als alle andere dier- en plantensoorten, deel uit van het ParadiseDome-experiment. Noem het moderne Adams en Eva’s.
Henley stelde ons teleur toen hij vertelde dat er van de Anzai al jarenlang niets meer vernomen was. De antropoloog uit Henley’s team vermoedde dat de stam zich diep in het oerbos had teruggetrokken, buiten het bereik van camera’s en sensoren. Er bestond zelfs een kans dat de stam zich in dit paradijs niet had weten te handhaven.
Dat deze aanname in z’n geheel niet klopte, zouden wij enkele uren later ervaren.

We maakten onze rondvlucht in twee onderzoekcapsules: de Atlantis I en de Atlantis II. Ze leken op grote tic-tacs: die gladde laag-calorie-snoepjes van vroeger. Elke tic-tac bestond volledig uit smart-glass. Als inzittende kun je hierdoor rondom naar buiten kijken. Eenmaal in de koepel blijven de capsules onzichtbaar omdat het smart-glass licht ombuigt. ‘Van buiten zie je alleen een doorzichtige zeepbel. Zo houden wij de verstoring van de biotoop minimaal,’ vertelde Henley.
Het eerste deel van onze toer bestond uit een rondvlucht op 60 voet hoogte. Na een halfuur zouden we landen bij Tamarack Wood, aan de rand van het oerbos. Dit was het moment dat er in de capsule speciale filters werden opengezet. Zo konden wij twintig minuten lang de paradijselijke lucht inademen en het geluid ervaren. ‘Het enige wat u hoeft te doen is ademen, luisteren én uzelf verwonderen,’ zei Henley met een brede glimlach.
Hij verdeelde ons gezelschap vervolgens over de capsules. Mickel Hansen wilde per se als eerste de koepel in – het gerucht ging dat hij van ons allemaal het meest had betaald – en mocht in de Atlantis I plaatsnemen. Ik kreeg een plekje toebedeeld in de tweede capsule, samen met het echtpaar John en Janet Kirgisios; rijk geworden in de vastgoedhandel, en Kurt Vanhelden; eigenaar van ruimtereisbureau Astronocom. De familie Rickenbacker – Pete, Ingrid en hun 9-jarige dochter Lindsay – namen met Hansen plaats in de Atlantis I.
Achteraf mag je stellen dat het lot mij op dat moment zeer gunstig gezind was.

Na de lunch – ik kreeg werkelijk geen hap door mijn keel – was het zover. In het capsulestation gingen wij aan boord van de Atlantis II. Ik nam plaats naast Kurt Vanhelden en gespte mij vast in de stoel. Achter ons zat het echtpaar Kirgisios. Nadat de capsule zich had gesloten, gleden wij door een tunnel naar de luchtsluis. Aanvankelijk waren wij nog erg spraakzaam, maar we vielen stil toen we de sluis ingleden. Iedereen leek zich schrap te zetten voor het moment waarop wij zo lang hadden gewacht.
Hoewel de procedure in de sluis nog een kwartier duurde, had ik mijn Leica Ultravid-verrekijker alvast in de aanslag. Zodra we de koepel ingleden, wilde ik niets missen en mezelf onderdompelen in deze ervaring. En dat is wat ik deed toen de sluisdeur openging en wij het paradijs tegemoet zweefden.

Natuurlijk kende ik de ParadiseDome van de foto’s, de films en de verhalen. Maar in werkelijkheid …? Het was magisch vanaf het eerste moment. We vlogen over het diepe donkergroen van het oerbos en de toendra-achtige vlaktes waar ik giraffes en bizons spotte. In het helblauwe water van het Williams Reservoir baadde een kudde nijlpaarden. Daaromheen zwommen vissen. Boven de moerassen bij de Twelve Mile Creek zag ik een vlucht reuzenibissen en zelfs twee Patagonische futen met hun felrode ogen. Soorten die in onze wereld niet meer te vinden zijn.
Met mijn verrekijker zapte ik onafgebroken door een schilderij waarop zoveel tinten en nuances te ontdekken vielen, dat ik ogen tekort kwam. Het is ondoenlijk om álle soorten te noemen die ik dat eerste halfuur zag. En ik besefte hoezeer ónze biosfeer een flets aftreksel is van de aarde zoals die ooit moet zijn geweest.
Je kunt je voorstellen dat ik mij verheugde op de landing bij Tamarack Wood. Ik was nieuwsgierig naar hoe dit paradijs zou klinken, naar de zuiverheid van de geuren die deze ongerepte wereld met zich meebracht.
Op het moment dat onze capsule koers zette naar de landingsplek, doorbrak de stem van Dan Henley de stilte in onze capsule – uiteraard veelvuldig onderbroken door de nodige ‘wow’s. De controlekamer was vijf minuten geleden het contact met de Atlantis I verloren … Of wij misschien iets hadden opgemerkt? Ik bemerkte dat Henley zijn vraag zo neutraal mogelijk stelde, maar toch verontrust klonk.
Wij beloofden om ons heen te kijken, maar eerlijk gezegd hadden we in de minuten die volgden meer oog voor Snow Mountain en de Spoon Spring Valley die zich als een groene oase voor ons uitstrekte.

‘Holy shit … Jack, kijk daar!’ Het was Kurt die mij aanstootte en me op een open plek nabij de bosrand wees. Ik schat dat het zo’n halve mijl voor ons en dertig voet onder ons was. Door mijn Leica zag ik de Atlantis I als een geknakte sigaar over een rotspartij liggen. De capsule was in twee delen gebroken. Eromheen een waaier van glasscherven en brokstukken. Omdat het smart-glass geen onzichtbaarheid meer bood, kon ik in het wrak kijken.
John Kirgisios lichtte, via de communicatieknop in de armsteun van zijn stoel, de controlekamer in over onze ontdekking. Henley meldde niet lang daarna, ogenschijnlijk rustig, dat de Aquarius III in gereedheid werd gebracht en dat die over een halfuur ter plaatse kon zijn. Uit voorzorg zouden wij, zonder de landing te maken, terugkeren naar de luchtsluis.
Natuurlijk stelde mij dat enorm teleur. Maar dit gevoel werd al snel tenietgedaan door het tafereel dat zich onder mij ontvouwde.

Door mijn verrekijker zag ik hoe Mickel Hansen op zijn knieën uit het voorste deel van de gebroken capsule kroop. Op zijn voorhoofd lag een schaduw van bloed en zijn linker onderbeen lag in een vreemde hoek. Hij gebaarde richting de bosrand en leek iets te roepen. Even later kwam uit de bosschages een man naar voren. Zijn bovenlijf was ontbloot, om zijn middel droeg hij een primitieve rok van bruine stroken. Hij liep voorzichtig enkele passen in de richting van Mickel. Hoewel ik dit met de nodige bezorgdheid bekeek, moet ik toegeven dat ik vooral opwinding voelde: ik had onmiskenbaar een Anzai gespot …

Ik richtte mijn verrekijker op het achterste deel van de capsule dat zo’n tien meter achter Hansen lag. Tot mijn opluchting zag ik dat de Rickenbackers ongedeerd waren. Pete kroop het capsuledeel in waar zijn vrouw en dochter nog in hun stoelen zaten. Hij riep iets naar hen. Ingrid bewoog haar hoofd alsof ze net wakker werd; de kleine Lindsay stak een duim omhoog.
‘Laten wij hopen dat hij ze kan beschermen totdat er hulp komt’, zei Janet Kirgisios. Ze wees daarbij naar de Anzai-man.
Ik zei het niet hardop, maar mij bekroop het gevoel dat onze gestrande medereizigers meer van de Anzai te vrezen hadden dan van ál het wild om hen heen. In de minuten die volgden, zou ik hierin gelijk krijgen. Het is het meest afschuwelijke dat ik ooit heb gezien. Maar ik probeer het zo goed mogelijk te verwoorden.

Achter de eerste Anzai-man traden nog eens tien Anzai uit de bosrand. Ze stonden in het gelid en waren gewapend met lange spiesen. De middelste man, hij kwam op mij als de aanvoerder over, wees met zijn wapen en riep iets naar de Anzai die Mickel Hansen inmiddels dicht was genaderd. De Anzai keek om en deed een paar passen naar achteren.
Vervolgens deed Mickel een poging om contact te maken. Hij wees naar boven, richting onze capsule en riep iets. Uit het handgebaar van de aanvoerder maakte ik op dat hij wilde dat Mickel op afstand bleef. Toen Mickel toch dichterbij probeerde te komen, riep de aanvoerder iets en stak zijn spies in de lucht. De overige Anzai gingen wijdbeens staan en maakten dezelfde beweging. Hansen deed, zo goed en kwaad als dat ging, zijn beide handen omhoog. Hij riep over z’n schouder iets naar de Rickenbackers die nog altijd in de restanten van de Atlantis I zaten. Ook zij staken hun handen in de lucht.

Mickel, met de wanhoop duidelijk op z’n gezicht, riep opnieuw iets naar de Anzai. Terwijl hij met zijn hand weer omhoog wees, stapte één Anzai naar voren. Hij bracht zijn spies achter zijn schouder, richtte op Mickel en wierp het wapen in één vloeiende beweging richting zijn hartstreek. De spies gleed Mickels borstkas binnen en kwam er bij zijn rug weer uit. Mickel viel langzaam voorover en bleef bewegingsloos liggen.
Janet Kirgisios gilde. Haar man drukte op de communicatieknop en schreeuwde. ‘Verdomme … ze hebben ’m gespiest … waar blijven jullie in godsnaam …’ Vanuit de controlekamer bleef het echter stil.

Rondom het lichaam van Mickel vormde zich een plas bloed. Ondertussen liepen drie Anzai naar het capsuledeel waarin de Rickenbackers nog zaten. Terwijl de Anzai naderden, probeerde Pete zijn vrouw en zijn dochter te beschermen. Hij maakte afwerende gebaren naar de Anzai die hun spiesen opnieuw omhoog brachten. Ik weet nog dat ik wilde schreeuwen: Doe het niet, doe het niet! Maar in mijn machteloosheid kreeg ik geen geluid meer uit mijn keel. Daarna heb ik mijn ogen afgewend.
Ondertussen werd onze capsule in beweging gezet. We draaiden 180 graden en klommen naar zeshonderd voet. Ik heb nog één keer achteromgekeken. In het achterste deel van de neergestorte Atlantis I zag ik drie met spiesen doorboorde lichamen liggen. Een groep Anzai-mannen stond er in een kring omheen.

Je kunt je voorstellen dat wij op de terugweg geen oog meer hadden voor al het moois om ons heen. Janet Kirgisios huilde zachtjes. Haar man probeerde haar te troosten, onderbroken door een vlaag van woede waarbij hij via de communicatielijn vloekte dat ze ‘die wilden godverdomme moesten afschieten. Paradijs of niet.’ Toen er opnieuw niemand reageerde, verviel hij in stilzwijgen.

Kurt Vanhelden was bleek en staarde voor zich uit. Hij mompelde dat de mens er ook nu weer in was geslaagd om het paradijs te bevlekken. Ik weet niet of hij ons bedoelde, of de Anzai-mannen.
Het enige wat ík kon bedenken was dat zelfs het paradijs, in al zijn schoonheid, een verdomd wrede plek kon zijn.

ParadiseDome

21st-century eyewitness accounts:
A fatal visit to the ParadiseDome

In the autumn of 2062, billionaire Jack McGearne and seven other travellers visit the ParadiseDome, making them the first tourists in history to be given a look inside the dome. The 72-year-old Scot is reported to have paid a whopping 4 million dollars for his ticket. In this account – taken from his personal memoirs – McGearne talks about his tour of the paradisal biosphere ending in disaster. 

Our party left Prineville on the morning of October 2nd. The shuttle train took us from the civilised world to the Oregon high desert. Even though we enjoyed our journey across the rugged wilderness of north-western America, we kept scanning the horizon for a glimpse of the dome. Half an hour in, Mickel Hansen – the famous actor and film producer – was the first to point to the contours of the ParadiseDome. You can imagine the excitement that took hold of us.
The dome is by far the most sensational structure I’ve seen in my life. It sits on the horizon like some kind of gigantic inverted lens. The closer we got, the more the dome revealed of the fascinating biotope it harbours. From about ten miles away, for instance, before we reached the heavily guarded checkpoint, I could see the deep-green hills and forests. I may even have spotted a flock of flamingos high above this verdant landscape.

Our first stop was the research centre. It’s situated a mile from the ParadiseDome. We were welcomed by director Dan Henley and his research team. After the champagne-fuelled introductions and toasts to our adventure, we were shown a tailor-made presentation in the GreenRoom.
In it, Henley and his colleagues gave us the story of the ParadiseDome. Starting with the figures – which I was already familiar with, of course. Opened in 2032; two miles high; a surface area of 146 square miles; constructed of a thin layer of breathable quantum glass. And of course, the experiment’s principal rule: human beings mustn’t in any way interfere with this biosphere.
Henley showed us a hologram of the ParadiseDome. He told us that the dome is home to an estimated 1.5 million species of plants, animals and fungi. As he walked around the projection, he zoomed in on the habitats of the tiger, the orangutan and the rhino, species that are virtually extinct in our world, but which have fully recovered under the dome’s protective shield.
‘You’ll get a glimpse of the earth as it must have been thousands of years ago. It’s the closest you’ll ever come to paradise,’ Henley concluded the presentation.

It was Mickel Hansen who asked the question that was on everybody’s mind. Would we get to see any people during our flight? Thirty years ago, members of the Anzai, a primitive tribe from Papua New Guinea, had been introduced to the ParadiseDome. Like all the other animal and plant species, they were part of the experiment. Call them present-day Adams and Eves.
We were disappointed when Henley told us that the Anzai hadn’t been seen or heard of for years. The anthropologist on Henley’s team suspected that the tribe had withdrawn deep into the primeval forest, beyond the reach of cameras and sensors. There was even a chance that the population had failed to sustain itself in this paradise.
This assumption couldn’t be more wrong, as we were to find out a few hours later.

We would be flying in two research capsules: the Atlantis I and the Atlantis II. They looked like two big tic tacs, you know the old low-calorie mints. Both tic tacs were made entirely out of smart glass, affording passengers an all-round panoramic view. Once inside the dome, the capsules remain invisible because the smart glass deflects light. ‘All you see on the outside is a transparent soap bubble. It enables us to keep disruption to the biotope to a minimum,’ Henley explained.
The first phase of our tour consisted of a scenic flight at an altitude of 60 feet. Half an hour later we were due to land at Tamarack Wood, on the edge of the primeval forest. At this point, special filters inside the capsule would be opened up, giving us twenty minutes to breathe the paradisal air and to hear the sounds. ‘All you need to do is breathe, listen and marvel,’ Henley said with a broad smile.
He divided our party across the two capsules. Mickel Hansen was determined to be the first to enter the dome – rumour had it that he was the one who’d paid the most – and he was given a seat in the Atlantis I. I was assigned a spot in the second capsule, together with John and Janet Kirgisios, a couple who’d made their fortune in property, and Kurt Vanhelden, owner of space travel agency Astronocom. The Rickenbacker family – Pete, Ingrid and their nine-year-old daughter Lindsay – joined Hansen in the Atlantis I.
With hindsight, it’s fair to say that fate smiled on me that moment.

After lunch – I couldn’t eat a thing – the time had come. At the capsule station we boarded the Atlantis II. I sat down next to Kurt Vanhelden and strapped myself into my seat. Mr and Mrs Kirgisios sat behind us. After the capsule closed, we glided through a tunnel to the airlock. At first, we were very talkative, but we fell silent when we went into the lock. Everybody seemed to brace for the moment we’d long been waiting for.
Although the airlock procedure would take another fifteen minutes, I had my Leica Ultravid binoculars at the ready. I didn’t want to miss a thing when we entered the dome and fully immerse myself in the experience. And that’s exactly what I did when the hatch opened and we floated towards paradise.

I was obviously familiar with the ParadiseDome through photos, films and stories. But the reality…? It was magical from the word go. We flew over the deep, dark green of the primeval forest and the tundra-like plains where I spied giraffes and bison. A herd of hippos was bathing in the bright blue water of the Williams Reservoir. Fish swam all around them. Above the swamps at Twelve Mile Creek, I saw a flock of giant ibis and even two hooded grebes with their bright red eyes. Species that you’ll no longer find in our world.
With my binoculars I zapped non-stop around a picture that boasted so many hues and nuances that I didn’t know where to look first. It’s impossible to name every single species I saw during that first half hour. I realised that our biosphere was a mere shadow of the earth as it must have been long ago.
As you can imagine, I was looking forward to our landing at Tamarack Wood. I was curious about the sounds of this paradise, about the purity of the smells of this unspoilt terrain.
The moment our capsule set course for the landing site, Dan Henley’s voice broke the silence in our capsule – which had obviously been punctuated by the necessary wows’. Five minutes ago, the control room had lost contact with the Atlantis I … Had we seen anything? I noticed that Henley formulated his question as neutrally as possible but that he sounded worried.
We promised to keep an eye out, but to be honest, in the minutes that followed we were more interested in Snow Mountain and the Spoon Spring Valley that stretched before us like a green oasis.

‘Holy shit… Jack, look!’ It was Kurt who nudged me and pointed to a clearing near the edge of the forest. I estimated that it was about half a mile ahead and thirty feet below us. Through my Leica I spotted the Atlantis I like a snapped cigar across a rocky outcrop. The capsule had broken in two. Scattered around it, shards of glass and other debris. Because the smart glass no longer offered invisibility, I was able to peer inside the wreckage.
Using the communication button in his armrest, John Kirgisios informed the control room of our discovery. Not long after, seemingly calm, Henley reported that the Aquarius III was being readied and would be at the scene in thirty minutes. As a precautionary measure we would be heading back to the airlock, without landing first.
Needless to say, I was incredibly disappointed. But this feeling was soon overtaken by the events that unfolded below me.

Through my binoculars I saw Mickel Hansen on his hands and knees, crawling out of the front part of the broken capsule. His forehead was streaked with blood and his lower left leg was at a funny angle. He gestured towards the edge of the forest and seemed to be yelling something. A moment later a man emerged from the bushes. His upper body was bare and around his waist he wore a primitive skirt of brown strips. He took a few cautious steps in Mickel’s direction. And while I observed all this with some concern, I must admit that I felt excited more than anything: I’d spotted an Anzai, no doubt about it …

I aimed my binoculars at the back part of the capsule, which was lying some ten yards behind Hansen. To my relief, I saw that the Rickenbackers were uninjured. Pete clambered into the section of the capsule where his wife and daughter were still in their seats. He called out to them. Ingrid moved her head, as if she were just waking up, while little Lindsay gave a thumbs up.
‘Let’s hope he can protect them until help arrives,’ Janet Kirgisios said. She pointed to the Anzai man.
I didn’t say it out loud, but I had a sneaking suspicion that our stranded fellow travellers had more to fear from the Anzai than from all the wildlife around them put together. In the minutes that followed, I was proven right. It’s the most horrible thing I’ve ever witnessed. But let me try to put it into words as best I can.

Following the first, a further ten Anzai emerged from the forest. They stood in close rank and were armed with long spears. The one in the middle, who struck me as the leader, pointed his weapon and yelled something at the Anzai who’d got quite close to Mickel Hansen by now. The man looked round and took a few steps back.
Next, Mickel tried to make contact. He pointed up, towards our capsule, and shouted something. The leader’s gesture suggested to me that he wanted Mickel to stay away. When Mickel tried to come closer anyway, the leader yelled something and raised his spear in the air. The other Anzai, standing with their legs apart, did the same. Hansen raised both his hands as best he could. He yelled something over his shoulder at the Rickenbackers who remained seated in the remains of the Atlantis I. They, too, put their hands up.

Mickel, the despair clearly visible on his face, called out to the Anzai once more. When he pointed up again, one of them stepped forwards. In one fluid motion, he drew his spear back, aimed at Mickel and hurled the weapon towards his heart. The spear entered his chest and came out of his back. Mickel slowly fell forwards and lay motionless.
Janet Kirgisios screamed. Her husband pressed the communication button and hollered. ‘Damn it… they’ve gored him… what’s keeping you, for God’s sake…!’ There was no response from the control room.

A pool of blood formed around Mickel’s body. Meanwhile, three Anzai walked over to the part of the capsule where the Rickenbackers were sitting. With the men approaching, Pete tried to protect his wife and daughter. He gestured for the Anzai to stop as they raised their spears again. I remember wanting to scream: Don’t do it, don’t do it! But in my powerlessness, my throat seized up. Then I averted my eyes.
Meanwhile, our capsule had been set in motion again. We turned 180 degrees and climbed to 600 feet. I looked back one last time. I saw three speared bodies in the back of the crashed Atlantis I. A group of Anzai men stood around it in a circle.

You can imagine that on the way back, we were no longer interested in all the beauty around us. Janet Kirgisios was crying softly. Her husband’s efforts to console her were interrupted by a fit of rage that saw him swearing down the communication line that they ought to ‘gun down those savages, God damn it. Paradise or not.’ When again nobody replied, he fell silent.

Kurt Vanhelden was pale and had a blank expression on his face. He muttered that once again humans had managed to spoil paradise. I don’t know whether he meant us or the Anzai men.
All I could think was that even paradise, in all its beauty, can be a bloody cruel place.

Op elke hinnereis
fan Robert Schuit

Op elke heenweg
fan Robert Schuit

On Every Road Out
fan Robert Schuit

Oerset troch Anne Tjerk Popkema
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Jan Tiede Bouma
Op elke hinnereis

Ik stek de grins oer, de tosken net poetst. In baby tinkt net om toskpoetsen, in baby tinkt allinne om it fersteuren fan ’e oarder by it fuortgean. Wy sitte yn in hierde auto. Myn frou is de iennige mei in rydbewiis en bestjoert de auto. De baby en ik sitte op ’e achterbank. Sy en ik ha tosken, de baby hat se noch net. Myn frou hat wer ris in priis wûn foar in keunstwurk dat se oait makke hat. Yn it lân dêr’t wy wenje hat se gâns prizen wûn en no binnen de buorlannen oan bar. Wy binne ûnderweis nei Brussel, in pear jier lyn ha ik dêr in moanne wenne om te sjen oft it in stêd wie dêr’t ik wenje kinne soe. Ik wenje yntusken al wer skoften yn Woerden. Geregeld binne der rellen yn Woerden, om’t de bewenners fine dat it noch rêstiger en noch griener wêze kin yn Woerden en dat op strjitte noch mear groete wurde kin. Brussel bestiet út losse stiennen dy’t mei-inoar hobbelige wegen foarmje. Op ’e hinnereis, op elke reis wêr dan ek mar hinne, nimme myn frou en ik grutte besluten om se op ’e weromreis wer yn te roppen. De tiid yn in auto is bestjurre tiid, as der soerstof by it stjursel komt sakket it stjursel yn. Yn ’e bermen lâns de snelwegen dêr’t wy oerhinne riden binne, stean ûnsichtbere karkassen fan alle huzen dy’t we nea kocht ha, ûnsichtbere baarnende flaggen fan de lannen dêr’t we nea hinne ferhuze binne, en lizze ûnsichtbere kjirmjende bernelykjes fan de bern dy’t we nea naam ha.
Op in parkearplak sjogge we hoe’t in frou in man oan in riem útlit, it bart allegearre echt, no op dit plak yn it universum dêr’t wy by tafal binne en wy sjogge it. Undertusken sliept de baby. Hy sil miskien it jier 2100 wol meimeitsje, as syn mem en ik al kroandea binne.
Op ús hotelkeamer ha we oeral hege metalen gebouwen om ús hinne. As we ta it rút út sjogge: hege metalen gebouwen. It bytsje loft dat we sjogge is griis. Brussel, grize loft dy’t dochs hieltyd noch grizer wurde kin. De baby krûpt oer de flier fan ’e hotelkeamer. Ek al donkergriis.
Der sitte gatten yn it weidek. Yn Brussel wurdt neat reparearre. Neist in gat yn it weidek komt in buordsje mei ‘gat yn it weidek’ te stean.
Myn gedachten dwale ôf, ik krij in idee: Normaalwei krije winners fan in priis in grouwe sjek, mar om orizjineel út ’e hoeke te kommen wurde de winners fan dizze priis troch de sjuery yninoarhuft. Dy priis wurdt oan meardere keunstners út ûnderskate lannen tagelyk útrikt. Oait sil de hiele wrâldbefolking tagelyk deselde priis winne en dan sille wy einliks allegearre ien wêze.
Ik skrik wekker út myn deidream om’t de baby oan it stopkontakt slikket en der siizjende lûden klinke. Wacht, de baby sit gewoan neist it bêd op ’e grûn, neat te rêden. De baby hat in folderke fan it hotel yn ’e hannen en begjint foar te lêzen: ‘Yn Brussel poepe se mei de rêch rjocht. In lokale wiisheid is: Ge moet geen bochel overhoud’n aant kakke. In folgjende wiisheid is: Ge mot vege to ge bloe ziet.’ De baby slacht de folder mei in klap ticht en ik hear oeral applaus om my hinne. We sitte oan tafel, tusken de oare priiswinnende keunstners, yn in restaurant. Wy binne by in itentsje. Ik ha de baby om, yn in draachsek, de baby sliept troch it applaus hinne, immen dy’t krekt in taspraak holden hat giet stadich sitten. In priiswinnende keunstner neist my sprekt de baby yn it Ingelsk oan. Ik sis tsjin har dat it Ingelsk fan de baby wat rustich is. In man mei efterop syn t-shirt de tekst ‘be patient, i am a patient’ rêdt de tafel ôf. Soe er hjir wurkje?
Myn frou komt oerein, se krijt de baby út ’e draachsek, lit my mei in lege draachsek achter en rint nei in hoeke fan it restaurant, dêr’t it rêstiger is, en triuwt har tepel yn ’e mûle fan de baby. De keunstners om my hinne begjinne hieltiten mear nei wyn te rûken. Ik rin mei in glês wetter op myn frou ta sadat se it ferlerne focht wer oanfolje kin. Ik kom by in tafel del, twa manlju, ien fan de manlju stekt de finger nei my op en seit: ‘Noch twa wyn.’ Ik knik.
Werom oan tafel is in dronken keunstner oereinkaam. Hy huft mei de fûst op tafel en raast dat oer tûzen jier nimmen mear wit wa’t hy is. Sin om in burd te nimmen. Sin om in burd te nimmen en út in pûde te iten en bûten te sitten en nei de fûgels te skreauwen dat ik in burd ha en út in pûde yt. We moatte wachtsje oant it neigesetsje servearre is. Dêrnei wurde de echte prizen útdield en hat elke keunstner wer in seary foto’s om de kommende tiid op sosjale media te setten. It no is de boaiem foar de lof fan letter.
We gean stean.
In auto bringt ús nei de oare kant fan ’e strjitte. Oan de oare kant fan ’e strjitte is in teäter dêr’t de prizen útdield wurde oan ’e winners.
Ik ha de baby wer op ’e búk, yn ’e draachsek. De baby sliept. De baby hat in molksnor. As jonkje koe ik net op ’e achterbank sitte sûnder te spuien.
Oan de oare kant fan ’e strjitte stappe wy út.
Wy sitte yn ’e seal. De baby sit yn ’e stoel neist my. Myn earm is syn feilichheidsriem. Wy sjogge nei in leech poadium. Myn frou sit op ’e stoel foar ús. Ik sjoch hoe’t se stadich fuortsakket, hoe’t har holle delsakket, it kin moat har no op it boarst hingje. It ljocht op it poadium giet oan. It ljocht skynt ús yn ’e eagen.
Skynt ús ferblinend yn ’e eagen. Fûle, fûle ljochtstrielen yn ’e foarm fan oanwinnende flakken.
We hearre getoeter. Snerpjend lûd lyk foar ús.
As we de eagen iependogge sjogge we de frachtwein. Dan is it rûnom ljocht.

Op elke heenweg

Met ongepoetste tanden passeer ik de grens. Een baby denkt niet aan tandenpoetsen, een baby denkt alleen aan het verstoren van de orde bij het weggaan. We zitten in een gehuurde auto. Mijn vrouw is de enige met een rijbewijs en bestuurt de auto. De baby en ik zitten op de achterbank. Zij en ik hebben tanden, de baby heeft ze nog niet. Mijn vrouw heeft weer eens een prijs gewonnen voor een kunstwerk dat ze ooit maakte. In het land waar we wonen heeft ze veel prijzen gewonnen en nu zijn de buurlanden aan de beurt. We zijn onderweg naar Brussel, een paar jaar geleden woonde ik er een maand om te kijken of het een stad was waar ik zou kunnen wonen. Ik woon inmiddels alweer tijden in Woerden. Regelmatig zijn er rellen in Woerden omdat de bewoners vinden dat het nog rustiger en nog groener kan zijn in Woerden en dat er op straat nog meer gegroet kan worden naar elkaar. Brussel bestaat uit losse stenen die samen hobbelige wegen vormen. Op de heenweg, op elke heenweg naar welke plek dan ook, nemen mijn vrouw en ik grote besluiten om ze op de terugweg weer te herroepen. De tijd in een auto is gestolde tijd, als er zuurstof bij de stolling komt zakt de stolling in. In de bermen langs de snelwegen waar we overheen reden, staan onzichtbare karkassen van alle huizen die we nooit kochten, onzichtbare brandende vlaggen van de landen waar we nooit heen verhuisden en liggen er onzichtbare kermende kinderlijkjes van de kinderen die we nooit namen.
Op een parkeerplaats zien we hoe een vrouw een man aan een riem uitlaat, het gebeurt allemaal echt, nu op deze plek in het universum waar wij toevallig zijn en we zien het. De baby slaapt ondertussen. Hij zal misschien wel het jaar 2100 meemaken, als zijn moeder en ik al hartstikke dood zijn.
Op onze hotelkamer zijn we omringd door hoge metalen gebouwen. Als we uit het raam kijken, zien we hoge metalen gebouwen. Het beetje lucht dat we zien is grijs. Brussel, grijze lucht die toch steeds weer nog grijzer kan worden. De baby kruipt over de vloer van de hotelkamer. Ook al donkergrijs.
Er zitten gaten in het wegdek. In Brussel wordt niets gerepareerd. Men zet naast een gat in het wegdek een bordje waar ‘gat in het wegdek’ op staat.
Mijn gedachten dwalen af, ik bedenk een idee: Normaal gesproken krijgen winnaars van een prijs een grote cheque, maar om origineel uit de hoek te komen worden de winnaars van deze prijs door de jury in elkaar geslagen. Deze prijs wordt aan meerdere kunstenaars uit verschillende landen tegelijk uitgereikt. Ooit zal de hele wereldbevolking tegelijkertijd dezelfde prijs winnen en dan zullen we eindelijk allemaal één zijn.
Ik schrik wakker uit mijn dagdroom omdat de baby aan het stopcontact likt en er sissende geluiden klinken. Wacht, de baby zit gewoon naast het bed op de grond, er is niets aan de hand. De baby heeft een foldertje van het hotel in handen en begint voor te lezen: ‘In Brussel poept men met rechte rug. Een lokale wijsheid is: Ge moet geen bochel overhoud’n aant kakke. Een opvolgende wijsheid is: Ge mot vege to ge bloe ziet.’ De baby slaat de folder met een klap dicht en ik hoor overal applaus om me heen. We zitten aan tafel, omringd door de andere prijswinnende kunstenaars, in een restaurant. We zijn bij een etentje. Ik heb de baby om, in een draagzak, de baby slaapt door het applaus heen, iemand die net een toespraak hield gaat traag zitten. Een prijswinnende kunstenaar naast me spreekt de baby in het Engels aan. Ik zeg tegen haar dat het Engels van de baby wat roestig is. Een man met op de rug van zijn t-shirt de tekst ‘be patient, i am a patient’ ruimt de tafel af. Zou hij hier werken?
Mijn vrouw staat op, ze pakt de baby uit de draagzak, laat mij met een lege draagzak achter en loopt naar een hoek van het restaurant, waar het rustiger is, en stopt haar tepel in de mond van de baby. De kunstenaars om me heen beginnen steeds meer naar wijn te ruiken. Ik loop met een glas water naar mijn vrouw toe zodat ze het verloren vocht weer kan aanvullen. Ik passeer een tafel, twee mannen, één van de mannen steekt zijn vinger naar me op en zegt: ‘Nog twee wijn.’ Ik knik.
Terug aan tafel is een dronken kunstenaar gaan staan. Hij slaat met zijn vuist op tafel en schreeuwt dat over duizend jaar niemand meer weet wie hij is. Zin om een baard te nemen. Zin om een baard te nemen en uit een zak te eten en buiten te zitten en naar vogels te schreeuwen dat ik een baard heb en uit een zak eet. We moeten wachten tot het toetje is geserveerd. Daarna worden de echte prijzen uitgedeeld en heeft elke kunstenaar weer een serie foto’s om de komende tijd op sociale media te zetten. Het nu is de bodem voor de lof van later.
We staan op.
Een auto brengt ons naar de overkant van de straat. Aan de overkant van de straat is een theater waar de prijzen worden uitgedeeld aan de winnaars.
Ik heb de baby weer op mijn buik, in de draagzak. De baby slaapt. De baby heeft een melksnor. Vroeger kon ik niet achterin een auto zitten zonder over te geven.
Aan de overkant van de straat stappen we uit.
We zitten in de zaal. De baby zit in de stoel naast me. Mijn arm is zijn veiligheidsriem. We kijken naar een leeg podium. Mijn vrouw zit op de stoel voor ons. Ik zie hoe ze langzaam wegzakt, hoe haar hoofd omlaag zakt, haar kin moet nu op haar borst hangen. Het licht op het podium gaat aan. Het licht schijnt in onze ogen.
Schijnt verblindend in onze ogen. Felle, felle lichtstralen in de vorm van groter wordende vlakken.
We horen getoeter. Snerpend geluid vlak voor ons.
Als we onze ogen openen zien we de vrachtwagen. Daarna is er overal om ons heen licht.

On Every Road Out

I cross the border with unbrushed teeth. A baby doesn’t think about toothbrushing, a baby thinks only about disturbing the peace on leaving. We’re in a hired car. My wife is the only one with a driver’s licence and she’s driving. The baby and I are on the back seat. She and I have teeth, the baby doesn’t have any yet. My wife has again won a prize for an artwork she once made. In the country where we live she’s won lots of prizes and now it’s the turn of the neighbouring countries. We’re on our way to Brussels; a few years ago I spent a month there to see whether it was a city I could live in. I’ve now been back in Woerden for some time. There are regular quarrels in Woerden because residents think Woerden could be even more peaceful and green and that people could greet each other more in the street. Brussels is all loose rocks that combine to form bumpy thoroughfares. On the road out, on every road out to whatever place we go, my wife and I take big decisions that we retract on the road back. Time spent in a car is congealed time and as soon as oxygen is added to the coagulation it collapses in on itself. In the verges beside the motorways we drive along are invisible carcasses of all the houses we never bought, invisible burning flags of the countries we never moved to, and invisible wailing corpses of the children we never had.
At a parking spot we see a woman taking a man for a walk on a lead; it all really goes on, now at this place in the universe where we happen to be, and we see it. The baby meanwhile is asleep. He might well see the year 2100, when his mother and I are already stone dead.
In our hotel room we’re surrounded by tall metal buildings. When we look out of the window we see tall metal buildings. The bit of sky we can see is grey. Brussels: grey sky that can nevertheless get greyer and greyer. The baby crawls across the floor of the hotel room. Also already dark grey.
There are potholes in the road surface. In Brussels nothing ever gets mended. They just put a sign next to the pothole saying ‘pothole’.
My thoughts wander. I come up with an idea: Normally winners of a prize are given a big cheque, but for the sake of an original approach, the winners of this prize are beaten up by the jury. The prize is presented to several artists from different countries at the same time. One day the entire world population will win the same prize at the same time and then at last we’ll all be one.
I’m startled out of my daydream because the baby is licking the electric socket and there’s a hissing sound. Wait, the baby is simply sitting on the floor next to the bed and there’s nothing wrong. The baby is holding a folder from the hotel and starts to read. ‘In Brussels people poo with their backs straight. A bit of local wisdom says: Pooing mustn’t leave you a hunchback. A subsequent piece of wisdom is: You must wipe till you see blood.’ The baby slaps the folder shut and I hear applause from all around me. We’re sitting at a table, surrounded by other prizewinning artists, in a restaurant. We’re at a dinner. I’m wearing the baby in a sling. The baby sleeps through the applause; someone who’s just given a speech slowly sits down. A prizewinning artist next to me speaks to the baby in English. I tell her the baby’s English is a bit rusty. A man clears the table, wearing a T-shirt that says on the back, ‘be patient, i am a patient’. Does he work here?
My wife gets up, takes the baby out of the sling, leaving me with an empty baby sling, walks to a corner of the restaurant, where it’s quieter, and puts her nipple into the baby’s mouth. The artists around me start to smell more and more of wine. I walk over to my wife with a glass of water so that she can top up the lost fluid. I pass a table; two men, one of the men sticks his finger up at me and says, ‘Two more wines.’ I nod.
Back at the table a drunken artist has stood up. He slams his fist on the table and shouts that in a thousand years no one will any longer know who he is. Feel like growing a beard. Feel like growing a beard and eating out of a bag and sitting outside and shouting at the birds that I’ve got a beard and am eating out of a bag. We have to wait for the dessert to be served. After that the real prizes will be handed out and every artist will again have a series of photos to put on social media in the coming weeks. The now time is the basis for later praise.
We stand up.
A car takes us to the other side of the street. On the other side of the street is a theatre where the prizes are handed out to the winners.
I’ve got the baby on my belly again, in the sling. The baby is sleeping. The baby has a milk moustache. I used to be incapable of sitting in the back of a car without throwing up.
On the other side of the street we get out.
We’re sitting in the auditorium. The baby is sitting in the seat next to mine. My arm is his safety belt. We’re looking at an empty stage. My wife is sitting in the seat in front of us. I watch as she slowly nods off, her head drooping. Her chin must be resting on her breasts by now. The light on the stage comes on. The light shines in our eyes.
Shines blindingly in our eyes. Bright, bright rays of light expanding in every direction.
We hear honking. A piercing noise right in front of us.
When we open our eyes we see the lorry. After that there’s light everywhere around us.

Paradys fan in dwerse lêzer
fan Olave Nduwanje

Paradijs van een opstandige lezer
fan Olave Nduwanje

Paradise of a rebellious reader
fan Olave Nduwanje

Oerset troch Marga Claus
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Brecht Wassenaar
Paradys fan in dwerse lêzer

Muoisum lûk ik mysels út it hypnoatyske ritme fan Moses Isegawa’s fertelling. Ik hâld it tsjokke boek even yn beide hannen en op ’e rûs besjoch ik hoefier’t ik bin yn syn debútroman. Ik bin op trijekwart fan it ferhaal. Hoe let is it eins? Healwei tsienen. In oere sûnt it lêste lêsskoft. Miskien moat ik hjir ophâlde foar fan ’e jûn. Of op syn minst in glês wetter drinke en wat ite. Oars bin ik aanst wer oant midden yn ’e nacht oan it lêzen, of noch letter. Yn in seldsume opstiging fan beslútfeardigens kom ik oerein en bejou my yn twa stappen fan de bank nei de keuken yn myn studio. Ik lit it grutste drinkglês folrinne mei wetter út myn donkerblauwe kanne. Ik krij in djip board út in azuerblau keukenskastke en helje griene farskhâlddoazen mei sjily en rys út ’e kuolkast. Mei in goudlakte leppel skep ik earst de rys op en dêrnei de veganistyske sjily mei beane en stikjes giele en reade paprika en oranje woartels. Ik doch alles yn myn dofgrize magnetron. Ik stel him yn op fiif minuten foar’t ik mei it glês wetter weromrin nei myn felreade bank en foar de suterige swarte salontafel op tsjiltsjes sitten gean, der’t Abessijnse Kronieken mei útsprieden siden útnoegjend op my wachtet.

‘Ik sliep ûnder de beam der’t Pake en Beppe harren middeisrúzjes makke hiene.’
Is dat wêr’t ik bleaun wie? It is eins wol in sprekkende sin. It hie ek skoan de lêste sin fan de roman wêze kind: Moegezi ferienige mei syn ferstoarne pake, beppe en de beam der’t er as bern yn klom om de wrâld bûten it hiem fan syn pake te besjen. De beam wer’t er longerjend yn útseach nei de komst fan syn omke Kawayida dy’t ferhalen brocht, út ’e stêd, it lân en de wide wrâld. In wrâld der’t er, nei de dea fan syn beppe, ynsmiten waard, de kant út fan de wrede en gewelddadige diktatuer fan syn mem en de selsbehâldende ûnferskilligens fan syn heit. Dêrwei nei de pleachgeasten, de ûnderfieding en it rasisme yn it seminary. En dat allegear yn it hieltyd gleoner wurdende baaiwetter fan Idi Amins bewâld; in bewâld dat syn anker ophelle yn ’e brodzige stoomwolken fan de postkoloniale revolúsjes, mar úteinlik it lân meiskuorde yn in draaistream fan terreur, rebelly en militêre ynfaazjes. In draaistream dy’t Moegezi’s pake it libben koste. En no’t hy – mids de nasjonale Apocalyps dy’t pake al foarsein hie doe’t Moegezi lyts wie – werom is om syn pake te begraven njonken syn sus, dy’t Moegezi koe as Beppe, kiest hy derfoar om ûnder dy beam te sliepen. Net langer benijd nei de wrâld bûten it hiem, net langer longerjend nei ferhalen út en fan de wrâld, sliept er no ûnder de beam dêr’t Pake en Beppe harren middeisrúzjes makken. Dat hie in moai slot wêze kind, dochs?

By it kommende ein fan in roman bekrûpe my hast altyd spanning en eangst. Spanning en eangst dy’t har tusken de skouderblêden kringe, yn it bekken en de taaie spieren fan myn hânpalmen. It fielt as set myn liif har ynstinktyf skrep foar it ferlies fan in persoanlike wrâld dy’t tegearre mei in skriuwer en syn karakters skepen wurdt. En de paradoksen hâlde dêr net op. Hoe djipper myn woartels yn de fertelling rikke, hoe abstrakter de skriuwer en konkreter de karakters wurde. Personaazjes wurde libbensecht: ryklik ynfuld troch myn geasteseach dat harren antlit almar dúdliker tekenet, dat it timbre en de ritmyk fan harren stimme foarm en stâl jout, dat harren lichem in rook en karakteristike hâlding takent. En dat wylst myn yntellekt en psyche de karakters ûnderwerpe oan projeksje, oerdracht, identifikaasje, ferfrjemding, othering, en safolle mear. Mei dat eigensinnige – op ’e dolle rûs – ynkleurjen fan de personaazjes foarmet him in griemmank oan eangsten, ambysjes en winsken foar it lot en de persoanlike ûntjouwing fan personaazjes. Ik kin net oars as favoriten hawwe, dy’t ik sukses, hielwurden, oerwinning en frede tawinskje. En fansels binne der oare karakters fan wa’t ik sjen wol dat se boetsje en lije.

De bedoelingen en kar-út fan ’e skriuwer, kodearre yn wurden, sinnen, beskriuwingen, ferhaallinen, plotûntjouwingen en rúzjes, binne my faker as ienris ôffallen. Ik wit net krekt hoe’t ik derop kommen bin, mar Anna Karenina wie nijsgjirriger om te lêzen as ik my har yntocht as in trans-frou. Ik kies der oant op ’e dei fan hjoed foar om te leauwen dat Joseph Conrad’s Heart of Darkness beslút mei de dea fan Charles Marlow, en net dy fan Kurz. Ja, yn myn geasteseach wie Harry Potter in swarte jonge, wat de films der ek fan makke ha. Yn myn Things Fall Apart, bekeart Nwoye – Okonkwo’s soan – him net ta it katolisisme, mar komt er út ’e kast as biseksueel. En de hiele famylje Joad yn The Grapes of Wrath binne emansipearre, swarte, ta-slaaf-makke minsken oan ’e ein fan ’e njoggentjinde ieu, yn plak fan in wite Amerikaanske famylje yn it begjin fan ’e tweintichste ieu. Ik bin in dwerse lêzer dy’t him de fertelling ta-eigenet, de karakters by need werskept en ûnbeskamme de skriuwer yn ’e kantline skoot.

Is it arrogânsje? Mien ik in skriuwer ferbetterje te kinnen? Nee, dêrfoar ha ik tefolle ûntsach en leafde foar de ferhalen dy’t myn tinken foarmjûn ha, myn kreativiteit stjoerd ha, myn leafde foar it inerlik libben fan oaren – en sels objekten – libben jûn ha. It is benammen ynspiraasje. Myn earste hoedene stappen nei kreativiteit en skriuwen begûnen dêr: mei it inerlik wer-fertellen en soms werskikken fan lytse en grutte ferhalen fanút oare perspektiven en ynfalshoeken. Soe Toni Morrison’s Beloved it bern wêze kinne fan in hjoeddeistige migrearjende mem, dy’t de Middellânske See wjerstien en oerlibbe hat en by oankomst oan in Europeeske kust weromstjoerd driget te wurden nei itselde Libyske konsintraasjekamp der’t se ta slaaf makke wie?
Wat as Kafka’s Gedaanteverwisseling it ferhaal ferteld hie fan in ynsekt dat op in dei wekker waard as minske? Hie dy him weromfine kind yn in libben as dat fan Gregor Samsa? Hokker lessen soe er minsken leare wold ha oer in ynsektelibben, soe hy in miljeuaktivist wurden wêze, of krekt net? Opstannich lêzen hat my, troch de jierren hinne, leard te tinken yn perspektiven, yn ferbannen, yn komplikaasjes en mooglikheden. ‘Wat as’ is wierskynlik de bêste manier om in kreativere syktocht te begjinnen, en der is, yn myn belibbing, gjin bettere tiid om ‘wat as’-prakkesaasjes te oefenjen as by lêzen tsjin de tried yn.

Ja, goede ferhalen, goede boeken ynspirearje my. Myn passy’s en pine, myn neden en hope, myn eangsten en dreamen, sipelje troch en wurde ûnôfskiedlik fongen yn it narratyf weefsel fan it literêre wurk fan in skriuwer. Wat fan him/har/harren/ wie, wurdt sa ek in bytsje fan my. It is dêryn, – yn it mei-eignerskip – dat myn eangst foar ferlies, en foar de pine fan rou, ûntstiet. Mei elke paragraaf, side, elk haadstik dat ferstrykt, hâld ik myn hert fêst foar wat komme sil en moat: de ein fan it boek. Ja, ik betreurje wier it ferlies fan personaazjes yn romans as ik ôfskied fan harren nimme moat sagau’t ik de lêste side omslein ha. Hoe mear’t ik genietsje, hoe grutter de noed. Hoe djipper ferweve yn de fertelling hoe dreger it ôfskied.

Wer’t ik ek om rouje is it ferlies fan in sels der’t ik al lêzend, skeppend en werskeppend de kontoeren fan gewaar begjin te wurden. In sels dat leart fan de kennis en de flaters fan de personaazjes. In sels dat in belofte wurdt fan in better ik, wizer ik, goochemer ik, fearkrêftiger ik. In sels dat, by de ein fan in roman, al gau dizenich wurdt. Of better sein, in sels dat al gau ûndersnijd rekket yn de kakofony fan myn persoanlike demoanen. In dreamd sels dat, bûten it hermetysk ôfsluten laboratoarium fan in fertelling, bûten de wrâld-skeppende ynterne logika fan de ferbylding fan de skriuwer, bûten de systematyske opfolging fan sitewaasjes en ynteraksjes, net opwoeksen is tsjin de frustraasjes, swierrichheden en kwestjes fan myn eigen ûnbeskreaune libbenspaad.

In goed ferhaal hâldt my in spegel foar, in spegel der’t ik mysels nije gesichten yn oanmjitte kin. In goede skriuwer oertsjûget my derfan dat nije ynsichten, perspektiven en paradigma’s my net allinnich oangripe sille, mar ek oantrúnje. Oantrúnje ta nije bewegingen, it boek yn myn hannen foarby, foarby syn/har/harren ferhaal; autonome, eigendreaune bewegingen nei in nije koers op myn libbenspaad. In treflik skriuwer lit my leauwe dat ik mysels foarby komme sil, dat ek oaren om my hinne feroarje kinne en sille. In treflik skriuwer bekeart my ta folgeling en sindeling. Ik kin net oars as besykje dat nije ferhaal oer mysels en oaren de wrâld rûngean te litten. Al lêzend, begjin ik freon en fijân deroer te fertellen. Soms stel ik selfs listkes op fan freonen dy’t ik it boek te lien jaan wol of as jierdeiskado skinke wol. In treflik ferhaal kin in utopysk optimist fan my meitsje.

Ik tink leaver net oan alle utopyske fisy’s dy’t ik geandewei de jierren útdwêsten sjoen ha. Utopyske fisy’s opdien yn spegels dy’t skriuwers my foarholden mei harren ferhalen en wrâlden. Utopyske fisy’s dy’t net opwoeksen blykten te wêzen tsjin de werklikheid der’t ik my by it tichtslaan fan in boek ta ferhâlde moat. Ik garje se op, fermannichfâldigje se yn myn wer-fertellingen, en partsje se mei oaren, yn de skrale treast dat myn no-tiid oait inkeld in iensume utopyske miening wie yn de iensume geast fan iensume skriuwers en harren iensume lêzers.

It lûd fan it alarm fan de magnetron snijt himsels in paad troch myn prakkesaasjes. De dampjende rook fan de waarme sjily kringt muoisum troch it fentilaasjeroaster fan de magnetron en ûntfytmannet in twingend lûd oan myn roppige mage. Ik kom oerein en rin nei de magnetron, Isegawa’s boek hat him ûngemurken yn myn linkerhân deljûn. Myn eagen sykje tebek nei wêr’t ik bleaun wie, wylst myn rjochterhân automatysk nei de magnetrondoar taast, sykjend om myn jûnsmiel. Myn fingers baarne har oan it gleone board mei sjily, mar myn oandacht is al fêstklamme oan Moegezi’s ferhaal; in ferhaal dat noch alle kanten út kin!

Paradijs van een opstandige lezer

Met moeite trek ik mezelf uit het hypnotische ritme van Moses Isegawa’s vertelling. Ik houd het dikke boek even in mijn handen en maak een inschatting van hoe ver ik ben in zijn debuutroman. Ik ben op driekwart van het verhaal. Hoe laat is het eigenlijk? Half tien. Een uur sinds mijn laatste leespauze. Misschien moet ik hier stoppen voor vanavond. Of minstens een glas water drinken en iets eten. Anders ben ik straks weer tot middernacht aan het lezen, of nog later. Ik sta in een unieke vlaag van besluitvaardigheid op en begeef me in twee stappen van mijn bank naar de keuken van mijn studio. Ik vul mijn grootste drinkglas met water uit mijn donkerblauwe kan. Ik pak een diep bord uit een azuurblauw keukenkastje en haal groene vershouddozen met chili en rijst uit de koelkast. Met een goudgelakte lepel schep ik eerst de rijst op en daarna de veganistische chili met bonen en stukjes gele en rode paprika en oranje wortels. Ik doe alles in mijn dofgrijze magnetron. Ik stel hem in op vijf minuten alvorens ik met mijn glas water terugloop naar mijn felrode bank en me neerzet voor mijn afgetakelde zwarte salontafel op rolletjes, waarop Abessijnse Kronieken in spreidstand uitnodigend op mij wacht.

‘Ik sliep onder de boom waar Opa en Oma hun middagruzies hadden gemaakt.’ Is dat waar ik was gebleven? Het is eigenlijk wel een treffende zin. Het had ook heel goed de laatste zin van de roman kunnen zijn: Moegezi herenigd met zijn overleden opa, oma en de boom waar hij als kind in klom om de wereld buiten het erf van zijn opa te bekijken. De boom waarin hij smachtend uitkeek naar de komst van zijn oom Kawayida die verhalen bracht uit de stad, het land en de wijde wereld. Een wereld waar hij, na de dood van zijn oma, in geworpen werd, richting de wrede en gewelddadige dictatuur van zijn moeder en de zelfbehoudende onverschilligheid van zijn vader. Vandaar naar de plaaggeesten, de ondervoeding en het racisme in het seminarie. En dat allemaal in het steeds heter wordende badwater van Idi Amins bewind; een bewind dat zijn anker ophaalde in de broeierige stoomwolken van de postkoloniale revoluties, maar uiteindelijk het land meesleurde in een maalstroom van terreur, rebellie en militaire invasies. Een maalstroom die Moegezi’s opa het leven kostte. En nu hij – te midden van de nationale Apocalyps die zijn opa al voorspelde toen Moegezi klein was – terug is om zijn opa te begraven naast zijn zus, die Moegezi kende als Oma, kiest hij ervoor om onder die boom te slapen. Niet langer benieuwd naar de wereld buiten het erf, niet langer smachtend naar verhalen uit en van de wereld, slaapt hij nu onder de boom waar zijn Opa en Oma hun middagruzies hadden gemaakt. Dat had een mooi einde kunnen zijn, toch?

Het naderende einde van een roman vervult me bijna altijd met spanning en angst. Spanning en angst die zich nestelen tussen mijn schouderbladen, in mijn bekken en de pezige spieren van mijn handpalm. Het voelt alsof mijn lichaam zich instinctief schrap zet voor het verlies van een persoonlijke wereld die samen met een schrijver en diens karakters geschapen wordt. En de paradoxen houden daar niet op. Hoe dieper mijn wortels reiken in de vertelling, hoe abstracter de schrijver en concreter de karakters worden. Personages worden levensecht; rijkelijk ingevuld door mijn geestesoog dat hun gelaat alsmaar duidelijker tekent, dat het timbre en ritme van hun stem gestalte geeft, dat hun lichaam een geur en karakteristieke houding toekent. En dat terwijl mijn intellect en psyche de karakters onderwerpen aan projectie, overdracht, vereenzelviging, vervreemding, othering, en nog veel meer. Met die eigengereide – en ongeleide – inkleuring van de personages vormt zich een scala aan angsten, ambities en wensen voor het lot en de persoonlijke ontwikkeling van personages. Ik kan niet anders dan favorieten hebben, die ik succes, heling, overwinning en vrede toewens. En natuurlijk zijn er andere karakters die ik wil zien boeten en lijden.

De bedoelingen en keuzes van de schrijver, gecodeerd in woorden, zinnen, beschrijvingen, verhaallijnen, plotontwikkelingen en twisten, zijn me meer dan eens tegengevallen. Ik weet niet precies hoe ik erop gekomen ben, maar Anna Karenina was interessanter om te lezen als ik me haar voorstelde als een trans vrouw. Ik kies er tot op de dag van vandaag voor om te geloven dat Joseph Conrad’s Heart of Darkness eindigt met de dood van Charles Marlow, en niet van Kurz. Ja, in mijn geestesoog was Harry Potter een zwarte jongen, wat de films er ook van hebben gemaakt. In mijn Things Fall Apart, bekeert Nwoye – Okonkwo’s zoon – zich niet tot katholicisme maar komt hij uit de kast als biseksueel. En de gehele familie Joad in The Grapes of Wrath zijn geëmancipeerde zwarte tot-slaaf-gemaakten aan het einde van de negentiende eeuw, in plaats van een witte Amerikaanse familie in het begin van de twintigste eeuw. Ik ben een opstandige lezer die zich de vertelling toe-eigent, de karakters desnoods herschept en ongegeneerd de schrijver marginaliseert.

Is het arrogantie? Denk ik de schrijver te kunnen verbeteren? Nee, daarvoor heb ik te veel ontzag en liefde voor de verhalen die mijn denken vorm hebben gegeven, mijn creativiteit gestuurd hebben, mijn liefde voor het innerlijke leven van anderen – en zelfs objecten – leven hebben gegeven. Het is veeleer inspiratie. Mijn eerste voorzichtige stappen richting creativiteit en schrijven begonnen daar; met het innerlijk her-vertellen en soms herschikken van kleine en grote verhalen vanuit andere perspectieven en invalshoeken. Zou Toni Morrison’s Beloved het kind kunnen zijn van een hedendaagse migrerende moeder, die de Middellandse Zee getrotseerd en overleefd heeft en bij aankomst aan een Europese kust teruggestuurd dreigt te worden naar hetzelfde Libische concentratiekamp waar ze tot slaaf was gemaakt? Wat als Kafka’s Gedaanteverwisseling het verhaal had verteld van een insect dat op een dag wakker werd als mens? Had die zich kunnen vinden in een leven als Gregor Samsa? Welke lessen zou hij mensen hebben willen leren over een insectenleven, zou hij een milieuactivist zijn geworden, of juist niet? Opstandig lezen heeft mij, door de jaren heen, leren denken in perspectieven, in verbanden, in complicaties en mogelijkheden. ‘Wat als’ is waarschijnlijk de beste manier om een creatieve zoektocht te beginnen, en er is, in mijn ervaring, geen betere tijd om ‘wat als’-gedachtegangen te oefenen dan bij opstandig lezen.

Ja, goede verhalen, goede boeken inspireren mij. Mijn passies en pijn, mijn noden en hopen, mijn angsten en dromen, sijpelen door en worden onafscheidelijk gevangen in het narratief weefsel van het literaire werk van een schrijver. Wat van hem/haar/hen was, wordt zo ook een beetje van mij. Het is daarin – in het mede-eigenaarschap – dat mijn angst voor verlies, en voor de pijn van rouw, ontstaat. Met elke paragraaf, bladzijde, elk hoofdstuk dat verstrijkt, houd ik mijn hart vast voor wat komen zal en moet; het einde van het boek. Ja, ik rouw echt om het verlies van personages in romans wanneer ik afscheid van hen moet nemen zodra ik de laatste bladzijde heb omgeslagen. Hoe meer ik geniet, des te meer ik vrees heb. Hoe dieper verweven in de vertelling, des te moeilijker het afscheid.

Waar ik ook om rouw is het verlies van een zelf waar ik al lezend, scheppend en herscheppend, de contouren van begin te ontwaren. Een zelf dat leert van de kennis en de fouten van de personages. Een zelf dat een belofte wordt van een beter ik, wijzer ik, slimmer ik, veerkrachtiger ik. Een zelf dat, met het einde van een roman, snel begint te vervagen. Of beter gezegd, een zelf dat al snel ondergesneeuwd raakt in de kakofonie van mijn persoonlijke demonen. Een gedroomd zelf dat, buiten het hermetisch afgesloten laboratorium van een vertelling, buiten de wereld-scheppende interne logica van de verbeelding van de schrijver, buiten de geordende opvolging van situaties en interacties, niet opgewassen is tegen de frustraties, problemen en verwikkelingen van mijn eigen ongeschreven levenspad.

Een goed verhaal houdt me een spiegel voor, een spiegel waarin ik mezelf nieuwe gelaten kan aanmeten. Een goede schrijver overtuigt me ervan dat nieuwe inzichten, perspectieven en paradigma’s mij niet alleen zullen ontroeren, maar ook beroeren. Beroeren tot nieuwe bewegingen, voorbij het boek in mijn handen, voorbij zijn/haar/hun verhaal; autonome, zelf-gedreven bewegingen richting een nieuwe koers op mijn levenspad. Een voortreffelijke schrijver doet me geloven dat ik voorbij mezelf zal treden, dat ook anderen om me heen kunnen en zullen veranderen. Een voortreffelijke schrijver bekeert me tot een volgeling en zendeling. Ik kan niet anders dan dat nieuwe verhaal over mezelf en anderen proberen de wereld rond te laten gaan. Al lezend, begin ik vriend en vijand erover te vertellen. Soms stel ik zelfs lijstjes op van vrienden die ik het boek te leen wil geven of als verjaardagscadeau wil schenken. Een voortreffelijk verhaal kan een utopische optimist van me maken.

Ik denk liever niet aan alle utopische visies die ik door de jaren heen in mij heb zien uitdoven. Utopische visies opgedaan in spiegels die schrijvers me voorhielden met hun verhalen en werelden. Utopische visies die niet opgewassen bleken te zijn tegen de realiteit waar ik me bij het dichtslaan van een boek tot moet verhouden. En toch, blijf ik die visies opzoeken, van roman tot roman, verhaal tot verhaal. Ik spaar ze op, vermenigvuldig ze in mijn her-vertellingen, en deel ze met anderen, in de schrale troost dat mijn heden ooit slechts een eenzame utopische visie was in de eenzame geest van eenzame schrijvers en hun eenzame lezers.

Het geluid van het alarm van de magnetron kerft zich een baan door mijn gedachten. De dampende geur van de warme chili dringt moeizaam door het ventilatierooster van de magnetron, en ontlokt een dringend geluid aan mijn hongerende maag. Ik sta op en ga richting de magnetron, Isegawa’s boek heeft zich ongemerkt in mijn linkerhand genesteld. Mijn ogen zoeken terug naar waar ik was gebleven, terwijl mijn rechterhand automatisch tast naar de magnetrondeur op zoek naar mijn avondmaal. Mijn vingers branden zich aan het hete bord chili, maar mijn aandacht is al onwrikbaar bij Moegezi’s verhaal; een verhaal dat nog alle kanten op kan!

Paradise of a rebellious reader

With difficulty, I extricate myself from the hypnotic rhythm of Moses Isegawa’s narrative. I hold the thick book in my hands, estimating how far into his debut novel I am. I’m three-quarters into the story. What’s the time? Half past nine. An hour since my previous break. Maybe I ought to stop here for the evening. Or at least drink a glass of water and have something to eat. Otherwise, I’ll be reading until midnight again, or even later. In a rare fit of decisiveness, I get to my feet and go from my sofa to the kitchen of my studio in two steps. I fill my largest glass with water from my dark-blue jug. I take a deep plate from a turquoise kitchen cabinet and take green food containers with chilli and rice out of the fridge. Using a gold-coloured ladle, I dish out first the rice and then the vegan chilli with beans and bits of yellow and red pepper and orange carrots. I place everything in my dull-grey microwave. I set the timer for five minutes before I take my glass of water back to my bright-red sofa and plonk myself down in front of my rickety black coffee table on castors, where Abyssinian Chronicles is waiting for me, tantalisingly splayed open.

‘I slept outside under the tree of Grandma and Grandpa’s afternoon arguments.’ Is that where I left off? It’s quite a poignant sentence, actually. It could have been the novel’s closing line: Mugezi reunited with his late grandad, grandma and the tree he used to climb as a child to look at the world beyond his grandfather’s yard. The tree in which he’d eagerly await the arrival of his Uncle Kawayida, who brought stories from the city, the country and the wider world. A world into which, following his grandma’s death, he’d be thrust, towards the cruel and violent dictatorship of his mother and the self-serving indifference of his father. From there on to the bullies, malnourishment and racism at the seminary. And all this within the churning bathwater of Idi Amin’s rule; a regime that weighed anchor in the febrile atmosphere of the post-colonial revolutions, but ultimately swept the country into a maelstrom of terror, uprisings and military invasions. A maelstrom that cost Mugezi’s grandad his life. And now that he’s back – amidst the national Apocalypse that his grandfather predicted when Mugezi was little – to bury the man beside his sister, known to Mugezi as Grandma, he chooses to sleep beneath that tree. No longer curious about the world outside the yard, no longer eager for stories from and about the world, he sleeps there where Grandad and Grandma had their afternoon quarrels. It could have been a beautiful ending, right?

The imminent end of a novel nearly always fills me with dread and fear. Dread and fear that nestle between my shoulder blades, in my pelvis and among the sinewy muscles in the palm of my hand. It feels as if my body instinctively braces for the loss of a personal world that takes shape alongside a writer and his characters. And the paradoxes don’t end there. The deeper my roots reach into a narrative, the more abstract the writer and the more concrete the characters become. Those characters become lifelike, generously fleshed out by my mind’s eye, which draws their faces in increasing detail, articulates the timbre and rhythm of their voices, ascribes smells and distinctive postures to their bodies. And all the while my intellect and psyche subject the characters to projection, transference, identification, alienation, othering, and much else besides. This wilful – and whimsical – interpretation of the characters engenders a range of fears, ambitions and hopes for their fate and personal development. I can’t help but have favourites, whom I wish luck, healing, victory and peace. And then of course there are those I’d like to see punished and suffer.

On more than one occasion, the writer’s intentions and choices, encoded in words, sentences, descriptions, storylines and plot developments and twists, have disappointed me. I don’t know exactly where I got the idea, but Anna Karenina was more interesting to read when I pictured her as a trans woman. To this day, I choose to believe that Joseph Conrad’s Heart of Darkness ends with Charles Marlow’s death, and not Kurz’s. Yes, to my mind Harry Potter was a black boy, whatever the films made of him. In my Things Fall Apart, Nwoye – Okonkwo’s son – doesn’t convert to Catholicism but comes out as bisexual instead. And the entire Joad family in The Grapes of Wrath are emancipated enslaved blacks in the late nineteenth century instead of a white American family in the early twentieth. I’m a rebellious reader who appropriates the story, if necessary reinvents the characters and unashamedly marginalises the writer.

Is it arrogance? Do I think I can do better than the writer? No, I have too much respect and love for the stories that have shaped my thinking, that have guided my creativity and have nourished my love of the inner life of others – including objects. It’s more like inspiration. It’s where my first tentative steps towards creativity and writing started: with the internal re-telling and sometimes reordering of shorter and longer stories from different perspectives and angles. Could Toni Morrison’s Beloved be the child of a contemporary migrant mother, who has braved and survived the Mediterranean and, having made it to a European coast, faces being sent back to the same Libyan concentration camp where she had been enslaved? What if Kafka’s The Metamorphosis had told the story of an insect that woke up human one day? Would it have been able to reconcile itself to a life as Gregor Samsa? What lessons would he have wanted to teach humans about the lives of insects? Would he have become an environmental activist, or not? Over the years, rebellious reading has taught me to think in perspectives, correlations, complications and possibilities. ‘What if’ is probably the best start to any creative journey, and, in my experience, there’s no better time to practice ‘what if’ trains of thought than when engaging in rebellious reading.

Yes, good stories, good books, inspire me. My passions and pains, my hopes and fears, my needs and dreams seep through and are inexorably caught in the narrative fabric of a writer’s literary work. What was his/hers/theirs becomes a little bit mine as well. It’s here – in this co-ownership – that my fear of loss, and of the pain of mourning, originates. With each passing paragraph, page, chapter, I worry about the inevitable: the end of the book. Yes, I truly mourn the loss of characters in novels when I’m forced to say goodbye after turning the final page. The greater my enjoyment, the greater my fear. The deeper I’m entangled in the narrative, the harder the parting.

Another thing I mourn is the loss of a self whose contours I’m beginning to make out while reading, creating and recreating. A self which learns from the character’s knowledge and mistakes. A self which represents a promise of a better me, a wiser me, a smarter me, a more resilient me. A self which, as a novel comes to a close, will rapidly fade. Or rather, a self which is soon drowned out by the cacophony of my personal demons. A dreamed self which, outside the hermetically closed laboratory of a narrative, outside the world-forming internal logic of the writer’s imagination, outside the orderly sequence of situations and interactions, is no match for the frustrations, problems and developments of my own unwritten path in life.

A good story holds up a mirror, a mirror in which I can try on new faces. A good writer convinces me that new insights, perspectives and paradigms will not only move me, but inspire me as well. Inspire me to take new steps, beyond the book in my hands, beyond his/her/their story; autonomous, self-driven steps towards a new direction in life. An exceptional writer will make me believe that I can go beyond myself, that others around me, too, can and will change. An exceptional writer will make me a disciple and missionary. I can’t help but try to spread that new story about myself and others around the globe. While reading, I begin to tell friend and foe alike about it. Sometimes I’ll even draw up lists of mates I want to lend or gift the book to. An exceptional story can turn me into a utopian optimist.

I’d rather not think of all the utopian visions I’ve seen extinguished in myself over the years. Utopian visions glimpsed in mirrors held up to me by writers and their stories and worlds. Utopian visions that proved to be no match for the reality I need to live in on closing a book. And yet, I keep seeking out those visions, from novel to novel, story to story. I collect them, multiply them in my re-tellings and share them with others, in the cold comfort that my present was once nothing but a lonely utopian vision in the lonely mind of lonely writers and their lonely readers.

The beep of the microwave burrows its way into my thoughts. The aromatic steam of the warmed-up chilli squeezes through the oven’s ventilation grille and elicits an urgent noise from my hungry stomach. I stand up and make my way to the microwave. Without realising it, I’ve got Isegawa’s book nestled in my left hand. My eyes look for where I left off, while my right hand automatically reaches for the oven door, in search of my evening meal. I burn my fingers on the hot plate of chilli, but my mind is already firmly back with Mugezi, a story that’s still wide open!

Wat te fertellen is oer it paradys
fan Toine Heijmans

Wat er te vertellen is over het paradijs
fan Toine Heijmans

What We Can Say About Paradise
fan Toine Heijmans

Oerset troch Tsjerk Veenstra
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Jan Tiede Bouma
Wat te fertellen is oer it paradys

‘Het kan niet. Het mag niet. God wil niet dat de mensen de Witte Berg bestijgen.’
                                                           A. den Doolaard, De grote verwildering

De man kaam nei ûnderen en se fregen him: hoe wie it dêrboppe?
Dat wie it iennichste wat harren dwaande hold sûnt er fuortgongen wie.
De man sei neat, it wie as moast er wenne oan de omstannichheden dêrûnder. En de omstannichheden moasten likegoed oan him wenne! De man hie in oar antlit krigen, mei swarte flekken op de útstekkende ûnderdielen, de noas, earen, it kin. Guon werkenden him net mear, ek al wienen se mei him opgroeid, want it doarp heakke alle libbens ynelkoar.
De wangen ynfallen, de foarholle like grutter. De dûnsjas hong him útsakke om it liif. Hy hie in skerpe brânlucht meinommen, suver swavel, guon seine: de bliksem is by him ynslein.
De man rûn it pleintsje op en sette syn lêste stappen, bleau stean en wankele. Se holpen him yn in plestik túnstoel dy’t foar de gelegenheid delsetten wie yn it sânige middelpunt fan it doarp, dat sûnt minskewitten balansearre op in plato boppe de beammegrins. Dêromhinne stieken skerpe berchpiken omheech dy’t se allegearre mei namme koenen en dy’t se allegearre wolris fan tichteby sjoen hienen. Oait hienen de doarpslju boeren west op skrale grûn, no fertsjinnen se harren brea mei gefaarliker wurk. Soms betellen se de tol.
De man siet op ’e stoel en seach yn it luchtliddige, de earms hongen sleau del. Hy hie noch krekt de krêft om de holle rjocht te hâlden. Mei soarch dienen se him de skuon út, de sokken, de moffen; deade hûd siet der oan fêst. Sân teannen wie er kwytrekke troch de froast, sa telden se. De fingers wienen him swartbleakere, krekt as hie de wriuwing tusken him en de berch fjoer makke. Gleon wie it, dat wienen de earste wurden fan de man: it is dêrboppe net kâld, mar gleon.
Dêrnei foel er wer stil.
Se joegen him wetter yn de hope dat er prate soe, se joegen him knyfloksop, se joegen him linzen mei rys. Hy woe neat hawwe. Se setten de bekers en skalen foar him op ’e grûn lykas in offerjefte en joegen him romte. Se seagen nei de man dy’t dêr siet, dy’t se goed kend hienen, mar no like hy in frjemde.
Hy soe foar harren nei boppen ta gean, sei er de moarns dat er fuortgong, hy woe no wolris sjen wat dêr te finen wie. Hy woe begripe wat elkenien begripe woe, al generaasjes lang, en no wienen de omstannichheden safier. Dat wie foar elkenien it bêste.
Hy die de dûnsjas oan, die de weitas om en sette ôf.
It wie harren net slagge en hâld him tsjin. Mar it is ek earlik om te fertellen dat net ien echt war dien hie. Se lieten him gean omdat se like nijsgjirrich wienen as hy, mar sa moedich net.
En dêr siet er no, wer weromkaam, rydboskjend fan de hjittens.
Syn broer die in stap nei foaren, aaide mei in finger oer de wangen fan de man en sei: ‘Wiest dêrboppe?’
De man knikte.
‘Fertel ús dan,’ sei de broer, ‘hoe ’t it dêr is.’
De man sweide.
De preester stapte nei foaren, struts syn tunyk glêd, knibbele en frege: ‘Wat hawwe de goaden mei ús foar?’
De man sweide.
Syn frou stapte nei foaren, treau de oaren fuort, seach de man rjocht yn de eagen en sloech him mei de flakke hân yn it gesicht. ‘Norgay,’ sei se, ‘do bist wer by ús. Wy hawwe trije dagen sûnder ophâlden foar dy bidden, wy binne wurch. It is dyn plicht en fertel ús oer it paradys.’
No brocht de man it kin omheech, stadich mar foar elkenien dúdlik te sjen.
‘Goed,’ sei er sêft. ‘Ik sil fertelle.’

It jier wie begûn mei in moesson sûnder snie. It hie de bisten ûnrêstich makke, guon joegen amper molke. Mei de dragers út de leger lizzende kriten, de kuorren fierhinne leech, kaam it ferhaal omheech oer in sykte dy’t it draaien fan de ierde fersteurd hie, de seizoenen ferwiksele hie, de minsken fan harren wenstige paden stjitten hie. As mûzen wienen se dêrûnder yn harren hoalen flechte, bang foar de grime fan de goaden. De stêden wienen útstoarn, fertelden de dragers, net ien doarste mear te reizgjen.
It doarp rekke troch dat nijs út it lykwicht en sette him ticht as in finzenis. Fan de sykte taal noch teken, nimmen stoar, noch net, mar lykas yn earder tiden wienen se folslein op harren sels oanwiisd. Dêrbûten wie nimmen mear dy’t him om harren bekroade. Faaks wie dêrbûten nimmen mear. Se wienen bang foar earmoed en it isolemint wêr’t se allinne noch fan wisten út de ferhalen fan harren foarfaars. Dêrom seagen se hieltyd faker wanhopich nei boppen ta.
Se seagen nei de skerpe piken dy’t it doarp omfredigen. De measte hienen se beklommen en se fûnen inkeld snie en rots en iis, mar net de Hillige Berch, lyk noard fan it doarpsplein, sa heech dat de sinne en de moanne harren derachter ferskûlen, soms tagelyk. Syn foarm wie prachtich moai en hast minsklik. In romp, twa skouders en in holle: in god, seinen se oant djip de delling yn en yn de ilige lucht fan it doarp like er te bewegen.
It ûntsach en de eangst foar de berch gongen lykop mei de earbied: nimmen giet samar op Gods holle stean. Nimmen, útsein de man dy’t it besocht.
De sykte is in teken, hie er sein. In god dy’t sa’n sykte goedfynt, kin gjin echte God wêze. ‘Dus de Hillige Berch is ús taflechtsoarde, dat kin net oars. In feilige haven, allinne foar ús.’ Dêrnei sei er: ‘De Hillige Berch is it paradys.’
Se wienen útkard, fertelde de man syn frou, de preester en syn broer, en koart dêrnei leaude elkenien it ferhaal, omdat it sa fansels wie. Iuwenlang hie der in ferbod west om de berch te beklimmen, en no wisten se wêrom. Net om ’e nocht hienen se yn it doarp leard om te klimmen, kjeld en wyn te wjerstean, hienen se de skientme fan de bergen ûntdutsen dy’t se iuwenlang net sjoen hienen, ek al wennen se der middenyn. It hie de opmjitte west nei dit momint.
Ja, sei de preester, dêr sit wat yn. It is in logysk ferhaal, en allinne de wierheid kin sa logysk wêze.

De man sette ôf en bleau trije dagen wei. No wie er wer werom en begûn er te fertellen, kalm, krekt as wie syn ferhaal ûnder de ôfdaling yngeand taret.

‘De wei nei it paradys is lang. Langer en swierder as wy út de delling wei sjen kinne. It paad begjint mei in gewoane beklimming fan in grize morene, oer fjouwerkante blokken stien dy’t allegearre like grut binne. It stof slacht der ôf, sadat de klimmer al gau de kleur kriget fan syn omjouwing en deryn oplost. Werklik, ik loste der yn op, myn skonken en earms beweegden noch, mar fielden oan as stien. It fielde as liet ik alles achter: it ferline, de takomst, de tiid.
It paad giet earst rjochtút tsjin de berch op en begjint dan te sigesaagjen yn lange lussen dy’t hieltyd koarter wurde, oant it in draaitrep wurden is. Oan de ein dêrfan begjinne de sniefjilden, plat en útnoegjend. Ut it dal wei kaam in tin wolkedek op, helderwyt, dat hoeden mei my mei klom sûnder my yn te heljen, sadat ik de djipte net mear seach, mar wol de hichte. It wie krekt as hoeden en noeden de sêfte wolkens my, mar yn werklikheid fielde ik my opjage.
De snie wie sêft en djip, ik sakke der oant de ankels ta yn, soms oan de knibbels ta. De oertsjûging dat wat ik die wichtich wie, krige ik amper út de klean skodde. Om net te ferdwalen tusken de gletsjerspleten, iepenspalke as tsjeaken, beklom ik in koarte steile iiswand dy’t nei in smelle rotsgraat fierde. It wie dreech om it lykwicht dêr te hâlden, likegoed rjochts as lofts kamen ôfgrûnen op dêr’t ik net fan sjen koe wêr’t de ein wie. De graat waard sa smel dat ik by eintsjebeslút twongen wie der skonkje-oer op te sitten, de skonken bongeljend yn de ravinen oan wjerskanten, my sels foarút lûkend oan útstekkende stikken stien.
De kop fan de berch like tichteby en plomke yn de wyn. Hy kleurde read fan it sniefjoer, fonkjend yn in hichtestoarm, dat him yn lange slingers, as in bjirmbrân nei ûnderen ta in wei socht. De himel bleau pears, it waard net tsjuster, de dei gyng sûnder naad oer yn in nije, nachten kamen der net mear. Dat makke my sterk: in krêft dy’t ik net koe, spielde my troch de ieren, de spieren pimperen my, honger of toarst wie der net mear. It wie ôfmêdzjend, mar ik hime net.
Sa kaam ik by in bosk fan iistuorren, amper heger as mysels, dy’t by no en dan ferskoden. Guon raanden, oare groeiden oan; ik besocht de gesichten fan de goaden der yn te werkennen, mar koe se net ûnderskiede. Lûd wie der ek net, de goaden wienen stil. Sels die ik it swijen der ek ta.
No wie ik by de achterkant fan de berch, de kant dy’t wy fan de delling út noait sjogge. Dêr die my no earst bliken dat de berch twakoppich is. Hy rint út yn twa brede rotspartijen dy’t om inoar hinne wine, lykas dûnsers. Hokker de heechste is, wie net út te meitsjen.
Oan de ein fan de bosk begûn de flakte dêr’t ik fuotprinten seach. Se gienen my foar, tusken de stripen sniefjoer troch: moaie gelikense stappen dy’t djippe printsels achterlieten, sawat like djip as dy fan my. Ik naam my foar se te folgjen, al koe ik net sjen wêr’t de ein wie. Soms makken se in sirkel, sadat ik wer weromkaam op in plak dêr’t ik begûn wie, mar dat wie net slim, it joech my betrouwen.
It waard waarm. Earst yn mysels, mar wat heger ik kaam, wat mear ik it fjoer op de hûd fielde stekken en brânen. Troch de klean hinne! Dus ik begûn mei it útdwaan fan de jas, doe de trui, doe it T-shirt en ik liet de klean lizze, it wie oft parten fan mysels achterbleaunen. Wylst gjin fuotstappen fan mysels mear achterbleaunen, want ik stapte yn de printen dy’t dêr al leinen.
Dat duorre sa in pear oeren, oant ik in nij spoar begjinnen seach dat parallel oan dat fan my troch de snie luts, en koart dêrnei seach ik de man dy’t dêr rûn, ferskinen. De man wie skym noch geast, hy wie fleis en bloed, ik seach syn sykhel en groete him. “Goemiddei,” sei ik, al lei it net yn de reden dat it middei wie. “Binne jo ek ûnderweis nei it paradys?”
De man hold net op mei foar him út te sjen, mar antwurde wol. “Goemiddei,” sei er. “Binne jo ek ûnderweis nei it paradys?”
Sa praten we, wylst it hieltyd waarmer waard, oer de omstannichheden dêrboppe, mar ek oer dy dêrûnder. It wie goed om mei ien te praten, it makke myn iensumens draagliker. It die bliken, oer alles wienen wy it iens.
De toppen fan de Hillige Berch kamen no hurd tichterby en se raanden gear ta ien top, allinne mar berikber troch in smel en deadsgefaarlik iiskûloir, in knikkertbaan foar de rûne stiennen dy’t sûnder ophâlden en sûnder lûd nei ûnderen ta skeaten. We holden gjin rêst, ek al wienen wy skjin ynein en glommen de foarhollen ús fan it swit, en ek al wienen wy bang foar de stiennen dy’t ús, sa’t it like, mijden. Wy hienen honger noch toarst.
Sa kamen wy by it paradys, in grut en egaal sniefjild, triljend wyt. De man en ik bleauwen net lang boppe, want we woenen dit ferhaal oan jimme fertelle, dêr wie it ús by eintsjebeslút om te dwaan. “Hienen wy net in stikje fan it paradys yn ús weitas dwaan moatten,” sei de man, “in stien of in kristal?” En ik socht it paad ôf nei in glinstering, mar betocht my, want wy hienen it paradys ûnderwylst ferlitten. Sa hyt wienen de stiennen, en tagelyk sa kâld, dat se troch ús tassen hinne brâne soenen. Boppedat: wa soe ús leauwe, as’t wy delkamen mei in stikje paradys? Stien en iis, dêr wie de top fan de Hillige Berch út makke, krekt as dy fan alle oare bergen.
“Wat is der te fertellen oer it paradys?” frege de man dy’t njonken my rûn en ik sei him: “Wat is der te fertellen oer it paradys?”
Wy kamen de berch del oer itselde paad dat wy omheech klommen wienen. En ik seach dat de man it dreech hie om oerein te bliuwen. De útstekkende parten fan syn antlit wienen as swartbleakere, faaks omdat ús distânsje fan de sinne minder wurden wie, faaks trocht it wurk fan de goaden dy’t dêr húsmannen. Ik bea him stipe oan en koe tefoaren komme dat er útglied op de skerpe rotsgraat. Dêrnei wie er ferdwûn. It wie mar goed dat ik mysels it paad goed ynprinte hie, want ik waard snieblyn, of fjoerblyn, mar krekt hoe’t je it besjogge. Sels no kin ik jimme net sjen. Mar leau my: ik wit wêr’t ik bin, en wêr’t ik west haw.’

De man hold op fan praten. De holle sakke him stadich foaroer oant it punt dêr’t it kin it boarst rekket. Dy’t him swijend en yn deadske stilte oanheard hienen, begûnen no te roppen. Dit koe dochs net de ein wêze! De man wie foar harren de berch opklommen en ûnthjitte harren it paradys. No kaam er wer werom sûnder kristallen.
De broer fan de man die in stap nei foaren en sei: ‘Is it dêr better as hjirre?’
De preester die in stap nei foaren en sei: ‘Hawwe de goaden dy frege te swijen?’
Syn frou die in stap nei foaren en tilde it kin op fan de man dy’t de Hillige Berch beklommen hie en liet him dêrnei los. Se seach omheech en socht de himel ôf nei de dûbele toppen en sei: ‘Betsjut dat dat wy foar altyd hjirûnder bliuwe moatte, dat ús doarp inkeld útsicht hâldt op it paradys?’
Der kaam gjin antwurd. De bergen dienen der it swijen ta en bewarren harren geheim.

Wat er te vertellen is over het paradijs

‘Het kan niet. Het mag niet. God wil niet dat de mensen de Witte Berg bestijgen.’
– A. Den Doolaard, De grote verwildering

De man kwam naar beneden en ze vroegen hem: hoe was het daarboven?
Dit was het enige wat ze bezighield, sinds hij was vertrokken.
De man zei niets, het was alsof hij moest wennen aan de omstandigheden daarbeneden. En de omstandigheden moesten evengoed aan hem wennen! De man had een ander gezicht gekregen, met zwarte vlekken op de uitstekende onderdelen, zijn neus, oren, kin. Sommigen herkenden hem niet meer, ook al waren ze met hem opgegroeid, want het dorp haakte alle levens in elkaar.
De wangen ingevallen, zijn voorhoofd leek groter. De donsjas hing uitgezakt om zijn lichaam. Hij had een scherpe brandlucht meegebracht, bijna zwavel, sommigen zeiden: de bliksem is hem ingeslagen.
De man liep het pleintje op en zette zijn laatste stappen, bleef staan en wankelde. Ze hielpen hem in een plastic tuinstoel die voor de gelegenheid was neergezet in het zanderige middelpunt van het dorp, dat sinds mensenheugenis balanceerde op een plateau boven de boomgrens. Eromheen staken de scherpe bergpieken omhoog die ze allemaal bij naam kenden, en die ze allemaal weleens van dichtbij hadden gezien. Ooit waren de dorpelingen boeren geweest op karige grond, nu verdienden ze hun geld met gevaarlijker werk. Soms betaalden ze de tol.
De man zat op de stoel en keek in het luchtledige, zijn armen bungelden lusteloos. Hij had nog net de kracht om zijn hoofd overeind te houden. Zorgvuldig trokken ze zijn schoenen uit, zijn sokken, zijn wanten; er bleef dode huid aan kleven. Zeven tenen was hij verloren aan de vorst, telden ze. Zijn vingers waren zwartgeblakerd, alsof de wrijving tussen hem en de berg vuur had veroorzaakt. Heet was het, dat waren de eerste woorden van de man: het is daarboven niet koud, maar heet.
Daarna zweeg hij weer.
Ze gaven hem water, in de hoop dat hij zou praten, ze gaven hem knoflooksoep, ze gaven hem linzen met rijst. Niets nam hij aan. Ze zetten de bekers en schalen voor hem op de grond als een offerande en weken terug. Ze keken naar de man die daar zat, die ze goed hadden gekend, maar nu leek hij een vreemde.
Hij zou voor hen naar boven gaan, zei hij de ochtend van vertrek, hij ging nu eindelijk eens kijken wat daar te vinden was. Hij wilde begrijpen wat iedereen wilde begrijpen, al generaties lang, en nu waren de omstandigheden daar. Dit was voor iedereen het beste.
Hij trok zijn donsjas aan, hing zijn weitas om, en vertrok.
Het was ze niet gelukt hem tegen te houden. Maar het is ook eerlijk om te vertellen dat niemand er werkelijk moeite voor had gedaan. Ze lieten hem gaan omdat ze even nieuwsgierig waren als hij, maar minder moedig.
En daar zat hij nu, teruggekeerd, rillend van de hitte.
Zijn broer stapte naar voren, streek met een vinger langs de wangen van de man en zei: ‘Was je daarboven?’
De man knikte.
‘Vertel ons dan’, zei de broer, ‘hoe het daar is’.
De man zweeg.
De priester stapte naar voren, streek zijn tuniek glad, knielde en vroeg: ‘Wat hebben de goden met ons voor?’
De man zweeg.
Zijn vrouw stapte naar voren, duwde de anderen weg, keek de man recht in de ogen en sloeg hem met de vlakke hand in zijn gezicht. ‘Norgay’, zei ze, ‘je bent weer bij ons. We hebben drie dagen onafgebroken voor je gebeden, we zijn moe. Je bent ons verplicht te vertellen over het paradijs.’
Nu hief de man zijn kin op, traag maar voor iedereen duidelijk zichtbaar.
‘Goed’, zei hij zacht. ‘Ik zal vertellen.’

Het jaar was begonnen met een moesson zonder sneeuw. Het had de dieren onrustig gemaakt, sommige gaven nauwelijks melk. Met de dragers uit de lager gelegen gebieden, hun korven vrijwel leeg, kwam het verhaal omhoog over een ziekte die het draaien van de aarde had verstoord, de seizoenen had verwisseld, de mensen van hun gebaande paden had gestoten. Als muizen waren ze daar beneden in hun holen gevlucht, bang voor de toorn van onbekende goden. De steden waren uitgestorven, vertelden de dragers, niemand durfde meer te reizen.
Het dorp raakte door dit nieuws uit evenwicht en sloot zich als een gevangenis. Van de ziekte taal noch teken, niemand stierf, nog niet, maar net als in vroeger tijden waren ze volledig op zichzelf aangewezen. Daarbuiten was niemand meer die zich om hen bekommerde. Misschien was er daarbuiten niemand meer. Ze vreesden de armoede en het isolement die ze alleen nog kenden uit de verhalen over hun voorouders. Daarom keken ze steeds vaker wanhopig naar boven.
Ze keken naar de spitse pieken die het dorp omheinden. De meeste hadden ze beklommen, om er enkel sneeuw en rots en ijs te vinden, maar niet de Heilige Berg, pal ten noorden van het dorpsplein, zo hoog dat de zon en de maan zich erachter verschuilden, soms tegelijkertijd. Zijn vorm was schitterend en bijna menselijk. Een romp, twee schouders en een hoofd: een god, zeiden ze tot diep in het dal, en in de ijlere lucht van het dorp leek hij te bewegen.
Het ontzag en de angst voor de berg gingen gepaard met eerbied: niemand gaat zomaar op Gods hoofd staan. Niemand, behalve de man die het probeerde.
De ziekte is een teken, had hij gezegd. Een god die zo’n ziekte toestaat kan geen echte God zijn. ‘Dus de Heilige Berg is ons toevluchtsoord, dat kan niet anders. Een veilige haven, alleen voor ons.’ Daarna zei hij: ‘De Heilige Berg is het paradijs’.
Ze waren uitverkoren, vertelde de man zijn vrouw, de priester en zijn broer, en kort daarna geloofde iedereen het verhaal, omdat het zo vanzelfsprekend was. Eeuwenlang was er een verbod geweest om de berg te beklimmen, en nu wisten ze waarom. Niet voor niets hadden ze in het dorp geleerd te klimmen, kou en wind te weerstaan, hadden ze de schoonheid van de bergen ontdekt die ze eeuwenlang niet zagen, ook al woonden ze er middenin. Het was de opmaat geweest naar dit moment.
Ja, zei de priester, daar zit wat in. Het is een logisch verhaal, en alleen de waarheid kan zo logisch zijn.

De man vertrok en bleef drie dagen weg. Nu was hij terug en begon te vertellen, kalm, alsof zijn verhaal tijdens de afdaling grondig was voorbereid.

‘De weg naar het paradijs is lang. Langer en zwaarder dan wij vanuit het dal kunnen zien. Het pad begint met de eenvoudige beklimming van een grijze morene, over vierkante blokken steen die allemaal dezelfde grootte hebben. Het stof slaat ervan af, waardoor de klimmer snel de kleur aanneemt van zijn omgeving, en erin oplost. Werkelijk, ik loste erin op, mijn benen en armen bewogen nog, maar voelden aan als steen. Het voelde alsof ik alles achterliet: het verleden, de toekomst, de tijd.
Het pad leidt eerst recht tegen de berg op, en begint dan te kronkelen in lange lussen die steeds korter worden, totdat het een wenteltrap is geworden. Aan het eind daarvan beginnen de sneeuwvelden, vlak en uitnodigend. Uit het dal steeg een dun wolkendek op, helderwit, dat voorzichtig met me mee klom zonder me in te halen, zodat ik de diepte niet meer zag, maar wel de hoogte. Het was alsof de zachte wolken me beschermden, maar in werkelijkheid voelde ik me opgejaagd.
De sneeuw was zacht en diep, ik zakte er tot mijn enkels in, soms tot mijn knieën. De overtuiging dat wat ik deed belangrijk was, kreeg ik nauwelijks uit mijn kleren geschud. Om niet te verdwalen tussen de gletsjerspleten, opengesperd als kaken, beklom ik een korte steile ijswand die naar een smalle rotsgraat leidde. Het was er moeilijk om mijn evenwicht te bewaren, zowel rechts als links doemden afgronden op waarvan ik niet kon zien waar ze eindigden. Zo versmalde de graat, dat ik uiteindelijk gedwongen was er schrijlings op te zitten, mijn benen bungelend in de ravijnen aan weerszijden, mezelf voort trekkend aan uitstekende stukken steen.
De kop van de berg leek dichtbij en pluimde in de wind. Hij kleurde rood van het sneeuwvuur, vonkend in een hoogtestorm, dat zich in lange slingers, als een bermbrand naar beneden baande. De hemel bleef paars, het werd niet donker, de dag ging naadloos over in een nieuwe, er kwamen geen nachten meer. Dat sterkte mij: een kracht die ik niet kende spoelde door mijn aderen, mijn spieren tintelden, er was geen honger meer of dorst. Het was vermoeiend maar ik hijgde niet.
Zo bereikte ik een bos van ijstorens, nauwelijks hoger dan mijzelf, die af en toe verschoven. Sommige smolten, andere groeiden aan; ik probeerde er de gezichten van de goden in te herkennen, maar kon ze niet onderscheiden. Er was ook geen geluid, de goden waren stil. Ook zelf hield ik mijn mond.
Nu had ik de achterkant van de berg bereikt, de kant die wij vanuit het dal nooit zien. Daar merkte ik pas dat de berg tweekoppig is. Hij eindigt in twee brede rotspartijen die elkaar omstrengelen, als dansers. Welke de hoogste is bleef onduidelijk.
Aan het eind van het bos begon de vlakte waar ik de voetstappen zag. Ze gingen me voor, tussen de strepen sneeuwvuur door: mooie, gelijkmatige stappen die diepe afdrukken achterlieten, ongeveer net zo diep als de mijne. Ik besloot ze te volgen, al kon ik niet zien waar het eindigde. Soms maakten ze een cirkel zodat ik terugkwam op een plek waar ik begon, maar dat was niet erg, het gaf me vertrouwen.
Het werd warm. Eerst binnenin mezelf, maar hoe hoger ik kwam hoe meer ik het vuur op mijn huid voelde prikken en branden. Door mijn kleding heen! Dus ik begon met het uittrekken van mijn jas, daarna mijn trui, daarna mijn T-shirt en ik liet mijn kleding achter, het was alsof er onderdelen van mezelf achterbleven. Terwijl er geen voetstappen van mezelf meer achterbleven, want ik stapte in de afdrukken die daar al lagen.
Dit bleef een paar uur zo voortgaan, totdat ik een nieuw spoor zag beginnen dat parallel aan het mijne door de sneeuw trok, en kort daarna zag ik de man die daar liep verschijnen. De man was schim noch geest, hij was vlees en bloed, ik zag zijn ademtocht en groette hem. “Goedemiddag,” zei ik, al was er geen reden aan te nemen dat het middag was. “Bent u ook onderweg naar het paradijs?”
De man bleef voor zich kijken, maar antwoordde wel. “Goedemiddag,” zei hij. “Bent u ook onderweg naar het paradijs?”
Zo spraken we, terwijl het steeds warmer werd, over de omstandigheden daarboven maar ook over die beneden. Het was goed om met iemand te praten, het verzachtte mijn eenzaamheid. Over alles bleken we het eens.
De toppen van de Heilige Berg kwamen nu snel naderbij, en ze smolten samen tot één top, enkel bereikbaar door een smal en doodgevaarlijk ijscouloir, een knikkerbaan voor de ronde keien die onophoudelijk en geluidloos naar beneden schoten. We rustten niet, ook al waren we uitgeput en glommen onze hoofden van het zweet, en ook al waren we angstig voor de stenen die ons leken te ontwijken. We waren hongerig noch dorstig.
Zo bereikten we het paradijs, een groot en gelijkmatig sneeuwveld, zinderend wit.
De man en ik bleven niet lang boven, want we wilden dit verhaal aan jullie vertellen, daar was het ons per slot om begonnen. “Hadden we niet een stukje van het paradijs in onze weitas moeten stoppen,” zei de man, “een steen of een kristal?” En ik zocht het pad af naar een glinstering, maar bedacht me, want we hadden het paradijs inmiddels verlaten. Zo heet waren de stenen, en tegelijk zo koud, dat ze door onze tassen heen zouden branden. Bovendien: wie zou ons geloven, als we naar beneden kwamen met een stukje paradijs? Steen en ijs, daaruit bestond de top van de Heilige Berg, net als die van alle andere bergen.
“Wat is er te vertellen over het paradijs?” vroeg de man die naast me liep en ik zei hem: “Wat is er te vertellen over het paradijs?”
We daalden af langs dezelfde weg die we omhoog waren geklommen, en ik zag dat de man moeite had overeind te blijven. De uitstekende delen van zijn gezicht leken zwartgeblakerd, misschien omdat onze afstand tot de zon was geslonken, misschien door toedoen van de goden die daar woonden. Ik bood hem ondersteuning, en voorkwam dat hij uitgleed op de scherpe rotsgraat. Daarna was hij verdwenen.
Het was goed dat ik mezelf het pad had ingeprent, want ik werd sneeuwblind, of vuurblind, het is maar hoe je het bekijkt. De sneeuw sloeg vonkend en felrood op voordat ik mezelf het donker binnenleidde. Zelfs nu kan ik jullie niet zien. Maar geloof me: ik weet waar ik ben, en waar ik ben geweest.’

De man stopte met praten. Zijn hoofd zakte langzaam voorover tot het punt waar de kin de borst raakt. Degenen die hem zwijgend en ademloos hadden aangehoord, begonnen nu te roepen. Dit kon toch niet het einde zijn! De man had voor hen de berg beklommen, en beloofde ze het paradijs. Nu kwam hij terug zonder kristallen.
De broer van de man stapte naar voren en zei: ‘Is het daar beter dan hier?’
De priester stapte naar voren en zei: ‘Hebben de goden je gevraagd te zwijgen?’
Zijn vrouw stapte naar voren en tilde de kin op van de man die de Heilige Berg had beklommen, en liet hem daarna los. Ze keek omhoog en zocht de hemel af naar de dubbele toppen en zei: ‘Betekent dit dat wij voor altijd hier beneden moeten blijven, dat ons dorp enkel uitzicht houdt op het paradijs?’
Er kwam geen antwoord. De bergen zwegen en behielden hun geheim.

What We Can Say About Paradise

It’s not possible. It’s not allowed. God doesn’t want people to climb the White Mountain.
– A. Den Doolaard, The Great Wilderness

The man came back down and they asked him, What was it like up there?
They hadn’t been able to think about anything else since he’d left.
The man said nothing, as if he still had to get used to the conditions below. And the conditions had to get used to him! He’d acquired a new face, with black patches on his nose, ears and chin, everywhere that stuck out. Some people no longer recognised him, even though they’d grown up with him, because the village knotted all its lives together.
His cheeks were hollow and his forehead seemed larger. The down coat was slumped over his body. He had brought an acrid burnt smell down with him, almost sulphurous. Struck by lightning, someone said.
The man walked his last steps onto the square, stopped and swayed. They helped him onto a plastic outdoor chair that had been plonked down on the sandy middle point of the village, which had balanced on a plateau above the treeline since time immemorial. Jutting into the sky around it were the sharp peaks they all knew by name and had all seen close-by. Once the villagers had been tillers of poor soil, now they made their money with more dangerous work. Sometimes they paid the price.
The man sat on the chair and stared into space, his arms hanging listlessly. He had just enough strength to keep his head from lolling. Carefully they pulled off his boots, his socks, his mittens: dead skin came with them. They counted seven toes lost to frostbite. His fingers were charred, as if the friction between him and the mountain had sparked a fire. It was hot, those were his first words, it’s not cold up there but hot.
Then he fell silent again.
They gave him water, hoping he would talk. They gave him garlic soup. They gave him lentils with rice. He didn’t accept any of it. They put the cups and dishes on the ground in front of him like offerings and stepped back. They looked at the man they had known so well, who now seemed like a stranger.
He would go up for them, he’d said on the morning of his departure. He’d finally go and see what was up there. He wanted to understand what everyone had wanted to understand for generations, and now the conditions were right. It was best for everyone.
He pulled on his down coat, swung his game bag over his shoulder and left.
They weren’t able to talk him out of it. But it’s also fair to say that nobody tried that hard. They let him go because they were as curious as he was but not as brave.
And now he was here, returned, shivering from the heat.
His brother stepped forward, ran a finger over the man’s cheek and said, ‘Did you get to the top?’
The man nodded.
‘So tell us what it’s like,’ his brother said.
The man didn’t speak.
The priest stepped forward, smoothed his tunic, knelt and asked, ‘What do the gods have planned for us?’
The man didn’t speak.
His wife pushed forward, looked him in the eye, and slapped him lightly on the face. ‘Norgay,’ she said, ‘you’re back with us. We prayed nonstop for you for three days. We’re tired. You owe it to us to tell us about paradise.’
Now the man raised his chin, slowly but unmistakably.
‘Fine,’ he said quietly. ‘I’ll tell you.’

The year had begun with a snowless monsoon. It made the animals restless, some almost stopped giving milk. With the bearers from the lower areas, whose baskets were almost empty, came the story of a disease that had disturbed the Earth’s rotation, flipped the seasons, thrusting people off their beaten paths. Like mice, the people below had fled into their holes, scared of the wrath of unknown gods. The cities had died out, the bearers said, no one dared to travel.
Thrown off balance by the news, the village closed like a prison. The disease was nowhere to be seen, nobody died, not yet, but as in earlier times they were now entirely dependent on themselves. There was nobody in the outside world who was concerned about them. Maybe there was nobody in the outside world at all. They feared the poverty and isolation they only knew from stories about their ancestors. and more and more often they looked up with increasing desperation.
They looked at the sharp peaks that enclosed the village. They had climbed most of them, to discover only snow and rock and ice, but not the Holy Mountain, so high that the sun and moon hid behind it, sometimes at the same time. Its shape was magnificent and almost human. A trunk, two shoulders, a head: a god they said, even deep in the valley, and in the village’s thin air he seemed to move.
Their awe of the mountain was an equal mix of fear and respect: nobody goes to stand on God’s head. Nobody except the man who tried.
The disease is a sign, he’d said. A god that allows a disease like that to exist can’t be a real god. ‘The Holy Mountain is our sanctuary, it has to be. A safe haven just for us.’ Then he added, ‘The Holy Mountain is paradise.’
They had been chosen, the man told his wife, the priest and his brother, and soon everyone believed the story because it made so much sense. For centuries there had been a prohibition on climbing the mountain and now they knew why. There was a reason the villagers had learned how to climb, how to withstand cold and wind, discovering the mountainous beauty they had been blind to for centuries, despite living in the middle of it. It was the prelude to this moment.
‘Yes,’ the priest said, ‘that makes sense. It’s a logical story and only the truth can be that logical.’

The man left and was gone for three days. Now he was back and began talking, calmly, as if he had prepared his story thoroughly during the descent.

‘The path to paradise is long. Longer and harder than we can see from the valley. The path starts with a simple ascent of a grey moraine, over square blocks of stone that are all the same size. They give off so much dust that the climber soon takes on the colour of the surroundings and dissolves into them. Really, I dissolved into them. My legs and arms were still moving but felt like stone. It felt like I was leaving everything behind: the past, the future, time itself.
‘At first the path led straight up the mountain, then began winding in long loops that grew shorter and shorter until it was like a spiral staircase. At the top the snowfields began, smooth and inviting. A thin layer of bright white cloud rose up from the valley, climbing cautiously at my heels and taking care not to overtake me, so that I could only see the heights, no longer the depths. It was as if the soft clouds were protecting me, but in reality I felt harried.
‘The snow was soft and deep. I sank in up to the ankles, sometimes the knees. My conviction of the importance of what I was doing, was almost impossible to shake out of my clothes. To avoid getting lost among the maw-like crevasses, I climbed a low steep ice face that led to a narrow, rocky ridge. It was difficult to keep my balance. The abyss loomed left and right and I couldn’t see where it ended on either side. The ridge grew so narrow I was finally obliged to straddle it and pull myself forward on protruding bits of stone, legs dangling in the ravines.
‘The head of the mountain was feathering in the wind and seemed close. It had taken on a red glow from the snowfire, which was throwing out sparks in a high-altitude storm and unfurling its long burning banners. The sky stayed purple, but did not darken, the day progressed seamlessly to the next, no more nights came. This fortified me: a strength I didn’t know I had flowed through my veins, my muscles tingled, hunger and thirst no longer existed. It was tiring, but I wasn’t panting.
‘I came to a forest of ice pinnacles, only just taller than me, occasionally moving. Some were melting, others were growing. I tried to pick out the faces of the gods among them but couldn’t. There was no sound either, the gods were silent. I too held my tongue.
‘Now I had reached the back of the mountain, the side we never see from our valley. Only there did I realise that the mountain is double headed. It is topped by two wide masses of rock that clasp each other like dancers. Which of the two is the highest remained unclear.
‘At the end of the forest the plateau where I saw the footsteps began. They led the way between the strips of snowfire: beautiful even steps that left deep prints, about as deep as mine. I decided to follow them, though I couldn’t see where they ended. Sometimes they circled back and led me to where I had begun, but that wasn’t a problem, it gave me confidence.
‘It grew warm. Inside of me first, but the higher I went the more I felt the fire prickling and burning on my skin. Through my clothes! So I started taking them off – my coat, then my pullover, then my T-shirt – and I left my clothes behind. It was like leaving parts of myself. Although I wasn’t even leaving any footsteps of my own because I was stepping in the prints that were already there.
‘This went on for a couple of hours until I saw the start of a new trail that ran parallel to mine through the snow, and soon afterwards I saw the man who was walking there appear. The man was neither ghost nor spirit, he was flesh and blood. I saw his breath and greeted him. “Good afternoon,” I said, although there was no reason to assume it was afternoon. “Are you also on your way to paradise?”
‘The man kept his gaze fixed ahead, but answered. “Good afternoon,” he said. “Are you also on your way to paradise?”
‘And so we spoke, as it grew warmer and warmer, about the conditions up there, but also below. It was good to talk to someone. It alleviated my loneliness. We agreed about everything.
‘The Holy Mountain’s summits soon came closer and merged into a single peak, only accessible through a narrow, lethal ice corridor, a marble alley for the round silent boulders that kept tumbling down it. We didn’t rest even though we were exhausted and our faces were gleaming with sweat, and even though we were terrified of the rocks that seemed to avoid us. We were neither hungry nor thirsty.
‘So we came to paradise, a large smooth snowfield, shimmering white.
‘The man and I didn’t stay up there long because we wanted to tell you this story. After all, that was why we’d set out in the first place. “Shouldn’t we have put a piece of paradise in our game bag?” the man said. “A stone or a crystal?” And I scanned the path for a glint of something, but changed my mind because we had already left paradise. The stones were so hot, and so cold at the same time, that they would have burnt right through our bags. What’s more, who would have believed us, if we’d come back down with a piece of paradise? Stone and ice, that’s what the top of the Holy Mountain is made of, just like every other mountain.
‘“What can we say about paradise?” the man walking beside me asked and I told him, “What can we say about paradise?”
‘We descended on the same route we’d climbed and I saw that the man was having trouble staying on his feet. The protruding parts of his face were charred, perhaps because we’d come closer to the sun, perhaps by the gods who lived there. I lent him a hand and kept him from slipping on the sharp rocky ridge. After that he disappeared.
‘It was good that I’d memorised the path because I went snow-blind, or fire-blind, it depends on how you see it. The snow rose sparkling and bright red before I led myself into darkness. Even now, I can’t see you. But believe me, I know where I am, and where I’ve been.’

The man stopped talking. His head sank forward slowly until his chin was resting on his chest. Those who had listened to him silently and breathlessly now began to shout. This couldn’t be the end! This man had climbed the mountain for them and he’d promised them paradise. Now he’d returned without crystals.
The man’s brother stepped forward and said, ‘Is it better there than here?’
The priest stepped forward and said, ‘Did the gods ask you not to tell?’
His wife stepped forward and raised the chin of the man who had climbed the Holy Mountain, then let go of it. She looked up and scanned the sky for the double summit and said, ‘Does this mean that we will have to stay down here forever and that our village will only ever have a view of paradise?’
No answer came. The mountains remained silent and kept their secret.

Dyn libben op ierde sil ljochter wurde
fan Tet Rozendal

Jouw leven op aarde zal lichter worden
fan Tet Rozendal

Your Life on Earth Will Become Lighter
fan Tet Rozendal

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
Dyn libben op ierde sil ljochter wurde

‘Wolkom yn it paradys, leaf minsk. Fan no ôf kinst wêze wa’tst werklik bist. Lis alles mar del watst efter litte wolst, do hast it hjir net mear nedich.’
Ik sjoch dat ik yn in ticht bjirkebosk bin. De frou dy’t tsjin my praat hat lang blond hier en in sêft mar krêftich gesicht, mei hoekige kaken en heldergriene eagen. Ik doch gau in stap efterút om de foarskreaune ôfstân te bewarjen.
‘Bin ik yn ’e Wâlden?’
‘Ja,’ seit se, ‘do bist yn it bosk fan de Wâlden, want dêr fielst dy it meast thús dochs?’ De frou sjocht my mei oprjochte nijsgjirrigens oan. Ik wit net hoe âld se is. Se komt my sa bekend foar.
Wat ha ik net mear nedich, freegje ik my ôf, en ik betink dat ik myn hege hakken wol útdwaan kin. Ik meitsje de ritsen fan myn swarte ankellearskes los en lûk se steandewei út. Ik strûp myn blauwe sokken mei glitters ek út, stopje se yn myn learskes en set se ûnder de toarnbeistruken. De swarte broek fan imitaasjelear dy’t ik oanha en it syntetyske tinne truitsje mei leech dekolletee fiele hjir yn it bosk mispleatst. It liket wol of heart ien myn tinzen, want yn in âlde beam sjoch ik in sêfte katoenen broek, in ljochtblauwe tunyk en omslachdoek hingjen. De frou sit op in stobbe en ik sjoch har freegjend oan. Se knikt my laitsjend ta en wiist nei de klean. Ik tear de hannen foar myn boarst en bûgje om har tank te sizzen. It imitaasjelear strûp ik fan myn skonken, it truitsje lûk ik oer de holle. Ik fiel de wyn oer myn bleate fel striken en it is as wasket it my skjin fan alles dat west hat. Ik lis myn klean by myn skuon en sokken ûnder de toarnbeistrûken en lûk de klean út ’e beam oan. It jout my in gefoel fan feiligens, as in lytse poppe yn de earms fan har mem. De tûkjes kreakje ûnder myn bleate fuotten as ik wer nei de frou ta rin.
Ynienen wurd ik kjel as ik myn hûn Famke nearne sjoch, sy is altyd by my as ik yn in bosk bin. De frou sjocht de panyk yn myn eagen. En noch foar’t ik wat sein ha ropt se, ‘Sjoch dêr komt se al oan!’ Famke draaft op my ta as in blide pup mei de skiter nei ûnderen, de earen plat op ’e kop en de gong deryn. Se komt neist my stean, ik gean troch de knibbels en jou har in dikke tút op har brune snút. ‘Kom mar mei,’ seit de frou fleurich, ‘silst wol sin oan wat ha.’
Wy komme op in iepen plak yn it bosk en yn it midden brânt in fjoerke. Der hinget in grutte pot boppe. De frou skept in grutte sleef fol stoofpot yn in stiennen kom en ik krij der in dik stik bôle by. De koarst is knapperich en de bôle is farsk en sêft. Ik priuw wat fan de stoofpot dy’t net hjit en net kâld is, mar presys goed op temperatuer. It is hearlik en ik freegje har wat it is.
‘Och, it is in mingsel fan ferskillende dingen dy’t we hjir yn it bosk ha. En it moaie is dat net ien der pine of fertriet fan hân hat,’ seit de frou.
‘Bedoelst dat it biologysk en feganistysk is?’ freegje ik har. Se laket lûd en ik kin net oars as mei har mei laitsje. Ik fiel my as in nokkerjend beukerke yn in sânbult.
‘Ja, sa soest it sizze kinne. Alles wat deryn sit, woe deryn sitte om dy te fuorjen.’
‘Lekker, dus ik kin it ite sûnder skuldgefoel.’
‘Ah ja, fansels pleaget dyn skuldgefoel dy.’
Famke sit lykas altyd kreas neist my en wachtet oant se myn kom útslikje mei. ‘Famke hat faak allergyske reaksjes op iten, soe se dit wol ha kinne?’ freegje ik besoarge oan de frou.
‘Jawis, se kin alles lekker opite en se sil der net siik fan wurde.’
‘Gelokkich,’ sis ik en ik lit de helte foar Famke oer. As ik de stoofpot foar har delset, falt se der fuortendaliks op oan en se kriget ek noch de helte fan myn bôle. Ik laitsje as ik har sa genietsjen sjoch, se slikket oer myn hân as wol se my tank sizze. De sinne ferwaarmet myn rêch en ik wurd suver slûch.
‘Wolst efkes in knipperke dwaan?’ freget de frou.
‘As it net slim is,’ sis ik hoeden, ‘dan soe it my wol goed dwaan. Ik moat wol gauris rêste om’t ik in slimme harsensskodding hân ha.’ De frou komt soepel oerein. Wy rinne nei de oare kant fan it iepen plak en geane dêr it bosk wer yn. Hjir stean grutte âlde kastanjebeammen. Yn de stam fan ien fan de kastanjebeammen liket in soart hoale te sitten. Myn hert makket in spronkje – kinne wy yn dizze prachtige beam komme? freegje ik my optein ôf. De frou giet my foar en ik krûp, nei’t ik efkes wachte ha om net te ticht by har te kommen, de beam yn. Fia in houten trep stap ik foarsichtich tsien treden nei ûnderen.
Wy komme yn in lytse rûne romte. Yn ’e muorren foarmje de woartels fan de beam in soart spinneweb. Der skynt in sêft oranjeread ljocht fan in lyts knapperjend fjoerke yn in hurd, it is der lekker waarm.
‘Dit liket wol it skûlliif fan de ierde,’ sis ik ferwûndere.
Se laket, ‘Wat moai datst dat sa sjochst.’ Op’ e grûn lizze ferskate wollen kleden.
‘Meie Famke en ik dêr lizze?’
‘Jawis, jou jim mar lekker del.’ Ik bin bliid dat se der wer út giet want de romte is lyts en der is eins gjin fentilaasje. Ik gean lizzen en Famke krûpt tusken myn skonken en leit har kopke op myn búk. Wy falle yn in djippe dreamleaze sliep.

As ik myn eagen wer iepen doch, sit myn freon foar de iepen hurd. Hy hat lykas my komfortabele klean oan yn ierdetinten. Syn swarte hier glânzet yn it ljocht fan it fjoer. Hy sit op in lege stoel en is in houtsnijwurk oan it meitsjen, der steane allegear blommen op. ‘Hoi lieverd,’ seit er, en sjocht my oan mei syn djipbrune eagen, ‘heb je lekker geslapen, voel je je goed?’
‘Ja,’ sis ik, ‘wat gezellig dat je er bent.’
‘Zal ik een kopje thee voor je halen?’
‘Oh heerlijk,’ sis ik. Hy komt werom mei twa mokken swiete tee en twa fan ús favorite chipolata gebakjes. ‘Hoe kom je daar nou aan?’ freegje ik.
‘O, die hangen in de kastanjebomen hier om de hoek.’
Ik laitsje en sis: ‘Doe niet zo gek, die haal je toch altijd bij de bakker uit de stad? Ben je daar geweest?’
‘Nee dat hoeft niet. Je krijgt hier alles wat je prettig vindt, lieverd. Je hoeft je best niet te doen, mooie vrouw.’
Ik kom oerein en sjoch dat er al wer fierder giet mei it houtsnijwurk. Hy liket sa ûntspannen, sa sûnder haast of drokte oan ’e holle.
‘Wanneer moet je weer naar je werk?’ freegje ik.
‘Ik heb geen werk, ik ben hier gewoon en ik doe wat ik leuk vind.’
‘Maar hoe moeten we dan de hypotheek betalen?’
‘Lieverd daar draait het hier niet om. Hypotheken bestaan niet. Iedereen krijgt hetzelfde en zo heeft niemand te veel en niemand te weinig. Je mag doen wat je leuk vindt en waar je goed in bent.’
‘En wat moet ik dan doen?’ freegje ik, mei lichte panyk yn myn stim.
‘Wat je wilt, je doet wat je wilt zonder het te willen snap je?’
‘Nee dat snap ik niet. Hoe kan je nou iets willen zonder het te willen?
Der wurdt op ’e doar kloppe en de frou komt deryn. ‘Steur ik jim?’ freget se. ‘Sille wy efkes nei de mar kuierje? Nimst Famke mar mei.’ Ik jou myn freon in tút, gelokkich mei dat wol om’t wy in húshâlden binne, en gean mei de frou mei. Famke draaft foar ús út. Wy rinne yn stilte en genietsje fan de natuer, fan de lûden en de geuren.

As wy by de mar komme sjoch ik in groepke minsken stean en it liket as fladdert myn hert as in fûgeltsje yn myn boarst. Ik draaf op harren ta. Myn hiele famylje is hjir, myn mem, myn heit, myn sus en myn sweager, myn neefke en myn beide nichtjes. Se steane op in strantsje mei giel sân.
De famkes drave op my ôf en stopje dan abrupt. ‘Wy binne net besmetlik want wy ha it krekt hân, tante Tettie,’ roppe se my ta. Ik wol my net ynhâlde en rop bliid, ‘Kom dan mar gau hjir grutte skatten!’ en se krûpe my oan. It fernuveret my hoe ’t harren oprjochte krûp myn stimming optilt. Myn neefke jout my in boks. We laitsje optein en sy wolle my de mar sjen litte. Ik rin mei harren mei.
Yn it wetter sjoch ik myn beide beppes stean. Sy litte de hannen troch it wetter gean en laitsje beide withoefleurich.
‘Ik ha jim sa mist,’ rop ik harren ta.
‘Dat witte wy,’ roppe se werom. ‘Wy binne sa grutsk op dy, wy hâlde fan dy en binne altyd by dy, leave skat.’
Efkes fjirderop sjoch ik myn pake dy’t ik eins net kend ha om’t hy stoarn is doe’t ik noch mar ien jier âld wie. Dochs wit ik fuortendaliks wa’t hy is. Hy nimt syn hoed ôf en knikt my ta. ‘Wy binne der allegear,’ seit er. Fierderop sjoch ik noch mear minksen yn ’e mar stean.
It binne myn oerpakes en -beppes en dêr ek wer de heiten en memmen en pakes en beppes fan. Ik fiel in djippe tankberens dat de libbens fan al dizze minsken sa rûn en ferbûn binne dat ik úteinlik berne wurde mocht presys sa’t ik no bin.
Myn hûn hâldt net sa fan wetter dus ik sjoch efkes wêr’t se is. Ik sjoch dat se tusken myn neefke en nichtjes yn sit en har rêstich aaie lit. Dêrefter sjoch ik, tusken de beammen, alle minsken stean dy’t my yn myn libben stipe en leafhân ha.

De frou leit har hân op myn skouder. Ik doch gau in stap oerside.
‘It spyt my,’ sis ik beskamme.
‘Wat spyt dy?’ freget se.
‘Dat ik tocht dat ik net goed genôch wie en dat ik dêrom myn bêst dwaan moast. Dêrtroch ha ik te bot dwaande west mei wat fan mysels te meitsjen. Wylst ik allinne mar mysels hoegde te wêzen. Ik ha my fersind doe’t ik tocht dat ik myn plak op dizze ierde befjochtsje moast. Ik bin de heechste berch op wrotten om sjen te litten dat ik wat wurdich bin. Sukses wie belangriker as frede yn myn eigen geast.’
De frou sjocht my mei yntins begryp oan.
‘Mar ik wist it wier net, leau my, ik wist it net. Ik moast earst jierrenlang ferskuorrende pine ha. Trochdat ik op myn holle fallen bin ha ik jierren mei in traumatyske harsenblessuere op bêd lein. Bin ik alles ferlen wêr’t ik sa foar fochten hie. Nei dy jierren yn it tsjuster en de jierren dêrnei fan revalidaasje, koe ik pas ynsjen dat alles wat der werklik ta die der noch hieltyd wie. Ik tink dat ik no better begryp wêrom’t Einstein sei dat de grutste enerzjyboarne fan de wrâld de leafde is. Wy binne part fan dizze wrâld en lykas alle wêzens dy’t hjir libje, binne wy makke fan ljocht en leafde. It liket wol oft wy geandewei betocht ha dat der in ferskil is tusken ússels en de oar. Dat der in sy en in wy is. Mar ik fiel dat dit net de wei nei de takomst is. As we sa trochgeane mei tinken dat we mear, better, fierder en grutter wurde moatte dan ferniele we ússels en dêrmei alles wat der ta docht. Ik winskje net ien de pine fan in traumatyske harsenblessuere ta, mar ik winskje se wol de reis nei binnen en de elegânsje dy’t dat bringt. De grutste transformaasjes fine plak yn de dreegste tiiden. Dan kinne we loslitte wêr’t we oan fêstholden ha en kin der romte komme. Ik hoopje dat it firus in ympuls foar ús is om in oare wei te gean. Dat we in wei ynslaan kinne dêr’t it net giet om ferneamd, ryk of machtich te wêzen, mar dêr’t it just giet om frede en ferbining mei ússels, mei de wrâld en alle wêzens dy’t hjir libje.’

Ik wol de frou har hân pakke. Mar lûk dan myn hân gau werom. ‘Wat dochst?’ freget se. ‘Ik skrik,’ sis ik, ‘want ik hie hast dyn hân pakt mar dat mei net want dan kin ik dy miskien besmette.’ De frou sjocht my fertrietlik oan. ‘Dyn hert is sa fol fan eangst, it is ek wol wat. Kom hjir, moai bern fan de ierde, ik wol dy oankrûpe en do hoechst net bang te wêzen.’ Sy slút my yn har earms dy’t ferrassend sterk fiele. De eangst dy’t as in stive bân om myn hert siet wurdt wat losser. De triennen rôlje oer myn wangen. Sy flústert yn myn ear, ‘Dyn libben op ierde sil ljochter wurde.’
Dan fiel ik wat slikjen om myn noas, en as ik myn hân nei myn holle bring fiel ik in waarme snút. Ik knipperje mei myn eagen en sjoch dat ik thús op ’e bank lis. Famke stiet neist my en sjocht my oan. ‘Sliep je?’ freget myn freon. ‘Heb je hoofdpijn?
‘Nee ik was aan het mediteren’ antwurdzje ik.
‘Wil je thee, lieverd?’
‘Ja lekker.’ Op myn tillefoan komt in nijsberjocht binnen oer it hege oantal koroanabesmettingen fan hjoed. Ik lis myn tillefoan fuort en sis mysels ta dat ik der hjoed net wer nei sjen sil.

Jouw leven op aarde zal lichter worden

‘Welkom in het paradijs, lief mens. Vanaf nu kun je zijn wie je werkelijk bent. Leg alles wat je wilt achterlaten maar op de grond, je hebt het hier niet meer nodig.’
Ik ben in een dicht berkenbos, zie ik. De vrouw die me aanspreekt heeft lang, blond haar en een zacht maar krachtig gezicht, met hoekige kaken en heldergroene ogen. Ik zet snel een stap naar achteren om de voorgeschreven afstand te bewaren.
‘Ben ik in de Wouden?’
‘Ja,’ zegt ze, ‘je bent in het bos van de Wouden, want daar voel je je toch het meeste thuis?’ De vrouw kijkt me oprecht nieuwsgierig aan. Haar leeftijd is moeilijk te schatten. Ze komt me zo bekend voor.
Wat heb ik niet meer nodig, vraag ik me af, en ik bedenk dat ik mijn hoge hakken wel uit kan trekken. Ik rits mijn zwarte enkellaarsjes open en trek ze al staande uit. Ik doe mijn blauwe sokken met glitters ook uit, prop ze in de laarsjes en zet die onder de braamstruiken. De zwarte broek van imitatieleer die ik draag en het synthetische, dunne truitje met laag decolleté voelen hier in het bos misplaatst. Het is net of hoort iemand mijn gedachten want in een oude boom zie ik een zacht katoenen broek, een lichtblauwe tuniek en een omslagdoek hangen. De vrouw zit op een boomstronk en ik kijk haar vragend aan. Ze knikt me lachend toe en wijst naar de kleding. Met mijn handen voor mijn borst maak ik een buiging als dank. Dan stroop ik het imitatieleer van mijn benen en trek het truitje over mijn hoofd. Ik voel de wind over mijn blote huid strijken en het is alsof het me reinigt van alles wat is geweest. Ik leg mijn kleren bij mijn laarsjes en sokken onder de braamstruiken en trek de kleren uit de boom aan. Het geeft me een veilig gevoel, als dat van een baby in de armen van haar moeder. De takjes kraken onder mijn blote voeten als ik naar de vrouw terug loop.
Opeens schrik ik als ik mijn hond Famke nergens zie, ze is altijd bij me als ik in een bos ben. De vrouw ziet de paniek in mijn ogen. En nog voordat ik wat gezegd heb roept ze: ‘Kijk daar is ze al!’ Famke rent op mij af als een blijde pup met de kont naar beneden, de oren plat op haar kop en de vaart erin. Ze komt naast me, ik kniel en geef haar een dikke zoen op haar bruine snuit. ‘Kom maar mee,’ zegt de vrouw vrolijk, ‘je zult wel trek hebben.’
We arriveren op een open plek in het bos en in het midden daarvan brandt een vuurtje. Er hangt een grote pot boven. De vrouw schept een grote soeplepel vol met stoofpot in een stenen kom en ik krijg er een groot stuk brood bij. De korst is knapperig en het brood vers en zacht. Ik proef wat van de stoofpot die niet heet en niet koud is, maar precies goed op temperatuur. Het is heerlijk en ik vraag haar wat het is.
‘Och, het is een mengsel van verschillende dingen hier uit het bos. En wat zo fijn is, is dat niets of niemand er pijn of verdriet door lijdt.’
‘Bedoel je dat het biologisch en veganistisch is?’ vraag ik. Ze lacht hard en ik moet wel met haar meelachen. Ik voel me een grinnikend peutertje in een zandbult.
‘Ja, zo zou je het kunnen noemen. Alles wat erin zit, wilde erin zitten om jou te voeden.’
‘Lekker, dus ik kan het eten zonder schuldgevoel.’
‘Ah ja, natuurlijk word je geplaagd door je schuldgevoel.’
Famke zit zoals altijd braaf naast me en wacht tot ze mijn kom mag uitlikken. ‘Famke reageert vaak allergisch op voedsel, is dit wel geschikt voor haar?’  vraag ik bezorgd aan de vrouw.
‘Ja hoor, ze kan alles lekker oppeuzelen en ze zal er niet ziek van worden.’
‘Gelukkig,’ zeg ik en ik laat de helft voor Famke over. Als ik het stoofpotje voor haar neerzet, valt ze er direct op aan en ze krijgt ook nog de helft van mijn brood. Ik lach als ik haar zo zie genieten, ze likt over mijn hand alsof ze dankjewel wil zeggen. De zon verwarmt mijn rug en ik word er bijna slaperig van.
‘Wil je even een dutje doen?’ vraagt de vrouw.
‘Als dat zou kunnen,’ zeg ik behoedzaam, ‘daar zou ik wel van opknappen. Ik moet zo nu en dan even rusten omdat ik een ernstige hersenschudding heb gehad.’ De vrouw veert soepel op. We lopen naar de andere kant van de open plek om daar het bos weer in te gaan. Hier staan grote oude kastanjebomen. In de stam van een van de kastanjes lijkt zich een soort van hol te bevinden. Mijn hart maakt een sprongetje – mogen wij naar binnen in deze prachtige boom? vraag ik me enthousiast af. De vrouw gaat mij voor en ik kruip, na even gewacht te hebben om de afstand te bewaren, de boom in. Via een houten trap loop ik voorzichtig tien treden naar beneden. We belanden in een kleine, ronde ruimte. In de muren vormen de wortels van de boom een soort van spinnenweb. Een knapperend vuurtje in een haard zorgt voor een zacht oranje licht en het is er heerlijk warm.
‘Dit is net de baarmoeder van de aarde,’ zeg ik verwonderd.
Ze lacht. ‘Wat fijn dat je dat zo ziet.’ Op de vloer liggen verscheidene wollen tapijten.
‘Mogen Famke en ik daar liggen?’
‘Jazeker, ga maar lekker slapen.’ Ik ben opgelucht dat ze weer vertrekt want het is een kleine ruimte en er is zo goed als geen ventilatie. Ik ga liggen en Famke vlijt zich tussen mijn benen en legt haar kopje op mijn buik. We vallen in een diepe, droomloze slaap.

Als ik mijn ogen weer open, zit mijn vriend voor de open haard. Hij draagt net als ik comfortabele kleren in aardetinten. Zijn zwarte haar glanst in het schijnsel van het vuur. Hij zit op een lage stoel en is bezig met het maken van een houtsnijwerkje, waar allemaal bloemen op staan.
‘Hoi lieverd,’ zegt hij, en kijkt me aan met zijn diepbruine ogen, ‘heb je lekker geslapen, voel je je goed?’
‘Ja,’ zeg ik, ‘gezellig dat je er bent.’
‘Zal ik een kopje thee voor je halen?’
‘Oh, heerlijk,’ zeg ik. Hij komt terug met twee mokken zoete thee en twee van onze favoriete chipolata gebakjes. ‘Hoe kom je daar nou aan?’ vraag ik.
‘O, die hangen in de kastanjebomen hier om de hoek.’
Ik lach en zeg: ‘Doe niet zo gek, die haal je toch altijd bij de bakker uit de stad? Ben je daar geweest?’
‘Nee, dat hoeft niet, je krijgt hier alles wat je prettig vindt, lieverd. Je hoeft je best hier niet te doen, mooie vrouw.’
Ik ga staan en zie dat hij weer verder gaat met het houtsnijwerk. Hij lijkt zo relaxed, en helemaal niet gehaast of gestrest.
‘Wanneer ga je weer naar je werk?’ vraag ik.
‘Ik heb geen werk, ik ben hier gewoon en ik doe wat ik leuk vind.’
‘Maar hoe moeten we dan de hypotheek betalen?’
‘Lieverd, daar draait het hier niet om. Hypotheken bestaan niet. Iedereen krijgt hetzelfde en zo heeft niemand te veel en niemand te weinig. Je mag doen wat je leuk vindt en waar je goed in bent.’
‘En wat moet ik dan doen?’ vraag ik, met lichte paniek in mijn stem.
‘Wat je wilt, je doet wat je wilt zonder het te willen, snap je?’
‘Nee, dat snap ik niet. Hoe kan je nou iets willen zonder het te willen?’
Er wordt op de deur geklopt en de vrouw komt binnen. ‘Stoor ik jullie?’ vraagt ze. ‘Zullen we even een wandeling maken naar het meer? Neem Famke maar mee.’ Ik kus mijn vriend, gelukkig mag dat wel omdat we één huishouding vormen, en voeg me bij de vrouw. Famke rent voor ons uit. Wij lopen in stilte en genieten van de natuur, van de geluiden en de geuren.

Als we bij het meer aankomen, zie ik daar een groepje mensen staan en het is of fladdert mijn hart als een vogeltje in mijn borst. Ik ren op hen af. Mijn hele familie is hier, mijn moeder, mijn vader, mijn zuster en mijn zwager, mijn neefje en mijn beide nichtjes. Ze bevinden zich op een strandje met geel zand.
De meisjes hollen naar me toe en stoppen dan abrupt. ‘Wij zijn niet besmettelijk want wij hebben het net gehad, tante Tettie,’ roepen ze naar mij. Ik wil me niet inhouden en roep blij: ‘Kom dan maar hier lieve schatten!’ en ze geven me een knuffel. Verbaasd merk ik hoe mijn stemming wordt opgetild door hun oprechte knuffel. Ik krijg een boks van mijn neefje. We lachen opgetogen en ze willen mij het meer laten zien. Ik ga met ze mee.
In het water zie ik mijn beide oma’s staan. Ze laten het water door hun handen vloeien en lachen allebei heel erg vrolijk.
‘Ik heb jullie zo gemist!’ roep ik hen toe.
‘Dat weten we,’ roepen ze terug. ‘Wij zijn zo trots op jou, wij houden van jou en wij zijn altijd bij jou, lieve schat.’
Even verderop zie ik mijn grootvader, die ik eigenlijk niet heb gekend omdat hij gestorven is toen ik nog maar één jaar oud was. Toch weet ik direct wie hij is. Hij neemt zijn hoed af en knikt me toe. ‘We zijn er allemaal,’ zegt hij. Achter hem staan nog meer mensen in het meer. Het zijn mijn overgrootvaders en overgrootmoeders en daar ook weer de vaders en moeders van. Ik voel diepe dankbaarheid dat de levens van deze mensen zo gelopen en verbonden zijn dat ik uiteindelijk geboren mocht worden precies zoals ik nu ben.
Mijn hond is niet zo dol op water dus ik kijk om me heen waar ze is. Dan ontdek ik haar tussen mijn neefje en nichtjes en ik zie dat ze zich rustig laat aaien. Verderop, tussen de bomen, staan alle mensen die mij in mijn leven gesteund en liefgehad hebben.

De vrouw legt haar hand op mijn schouder. Ik doe snel een stap opzij.
‘Het spijt me,’ zeg ik beschaamd.
‘Wat spijt je?’ vraagt ze.
‘Dat ik dacht dat ik niet goed genoeg was en dat ik daarom mijn best moest doen. Daardoor ben ik te veel bezig geweest met iets van mezelf te maken. Terwijl ik alleen maar mezelf hoefde te zijn. Ik heb me vergist toen ik meende dat ik mijn plek op aarde moest bevechten. Ik ben de hoogste berg op geworsteld om te laten zien wat ik waard ben. Succes was belangrijker dan vrede in mijn eigen ziel.’
De vrouw kijkt me met intens begrip aan.
‘Maar ik wist het echt niet, geloof me, ik wist het niet. Ik moest eerst jarenlang intense pijn doormaken. Doordat ik op mijn hoofd gevallen ben, heb ik jaren met een traumatische hersenblessure in bed gelegen. Ben ik alles kwijtgeraakt waar ik zo voor gevochten had. Na die jaren in het duister en daarna nog de jaren van revalidatie, kon ik pas inzien dat alles wat er werkelijk toe doet, er nog steeds was. Ik denk dat ik nu beter begrijp waarom Einstein zei dat de grootste energiebron van de wereld de liefde is. Wij maken deel uit van deze wereld en net als alle wezens die hier wonen, zijn wij gemaakt van licht en liefde. Het is of we gaandeweg hebben bedacht dat er een verschil is tussen onszelf en de ander. Dat er een zij en een wij is. Maar ik voel dat dit niet de weg naar de toekomst is. Als we zo doorgaan met denken dat we meer, beter, verder en groter moeten worden, dan vernietigen we onszelf en daarmee alles wat ertoe doet. Ik wens niemand de pijn van een traumatische hersenblessure toe, maar ik gun ze wel een reis naar binnen en de elegantie die dat met zich meebrengt. De grootste transformaties vinden plaats in de zwaarste tijden. Dan kunnen we loslaten waar we aan vastgehouden hebben en kan er ruimte ontstaan. Ik hoop dat het virus een impuls geeft om ons een andere weg in te laten gaan. Dat we een weg kunnen inslaan waar rijkdom, beroemdheid of macht niet belangrijk zijn, maar waar het juist gaat om vrede en verbinding met onszelf, met de wereld en alle wezens die hier leven.’

Ik reik naar haar hand, maar trek mijn hand dan gauw terug. ‘Wat doe je?’ vraagt ze. ‘Ik schrik,’ zeg ik, ‘want ik had bijna je hand gepakt maar dat mag niet want dan kan ik je misschien besmetten.’ De vrouw kijkt me verdrietig aan. ‘Jouw hart is zo vol van angst, het valt ook niet mee. Kom hier, mooi kind van de aarde, ik wil je knuffelen en je hoeft niet bang te zijn.’ Ze omhelst me met armen die verrassend sterk voelen. De angst die zich als een stijve band om mijn hart bevindt wordt wat losser. De tranen rollen over mijn wangen. Zij fluistert in mijn oor: ‘Jouw leven op aarde zal lichter worden.’
Dan voel ik dat er aan mijn neus wordt gelikt, en als ik mijn hand naar mijn hoofd breng voel ik een warme snuit. Ik knipper met mijn ogen en zie dat ik thuis op de bank lig. Famke staat naast me en kijkt me aan. ‘Sliep je?’ vraagt mijn vriend. ‘Heb je hoofdpijn?’
‘Nee, ik was aan het mediteren,’ antwoord ik.
‘Wil je thee, lieverd?’
‘Ja, lekker.’ Op mijn telefoon komt een nieuw bericht binnen over het hoge aantal coronabesmettingen van vandaag. Ik leg mijn telefoon aan de kant en beloof mezelf dat ik er vandaag verder niet meer naar zal kijken.

Your Life on Earth Will Become Lighter

‘Welcome to paradise, dear one. From now on, you can be who you really are. Put everything you wish to leave behind on the ground. You will no longer need it here.’
I see that I am in a dense birch wood. The woman who is speaking to me has long, blond hair and a gentle but powerful face, with an angular jaw and bright-green eyes. I quickly step back to keep the required distance.
‘Am I in Friesland? In the forest?’
‘Yes,’ she says, ‘you are in the forest because that’s where you feel most at home, isn’t it?’ The woman looks at me with genuine curiosity. Her age is hard to estimate. She seems so familiar.
I wonder what I no longer need, and I realise I can remove my high heels. I unzip my black ankle boots and, still standing, take them off. I also pull off my glittery blue socks, stuff them into the boots and place them under the brambles. The black faux-leather trousers that I’m wearing and the thin, synthetic jumper with the plunging neckline feel out of place here in the wood. It’s as if someone has heard my thoughts, because I spot a soft cotton pair of trousers, a light-blue tunic and a shawl hanging in an old tree. The woman is sitting on a tree stump, and I look at her questioningly. With a smile, she nods and points at the clothes. My hands in front of my chest, I bow in thanks. Then I strip the faux leather from my legs and pull the jumper over my head. I feel the breeze brush across my bare skin, seeming to cleanse me of everything that has been. I lay my clothes with my boots and socks under the brambles and put on the clothes from the tree. They make me feel safe, like a baby in her mother’s arms. Twigs crackle under my bare feet as I walk back to the woman.
Suddenly I’m startled to realise I can’t see my dog Famke anywhere. She’s always with me when I’m in the woods. The woman sees the panic in my eyes. And before I can say a word, she calls out, ‘Look! Here she comes!’ Famke dashes up like a joyful puppy, bum lowered, ears flat against her head. She stops beside me. I kneel and give her a big kiss on her brown snout. ‘Come with me,’ the woman says warmly. ‘You must be hungry.’
We walk to a clearing, with a fire in the middle. There’s a large pot hanging over it. The woman scoops a big ladle full of stew into a bowl and hands me a chunk of bread. The crust is crispy, and the bread is fresh and soft. I taste the stew, which is neither too hot nor too cold, but exactly the right temperature. It’s delicious, and I ask her what’s in it.
‘Oh, it’s a mixture of various things from the woods around here. And what’s so nice about it is that it causes no pain or sorrow to anyone or anything.’
‘You mean it’s organic and vegan?’ I ask. She laughs out loud, and I can’t help joining in. I feel like a chuckling toddler in a sandpit.
‘Yes, you could put it that way. Everything that’s in there wanted to be in it so that it could nourish you.’
‘Nice, so I can eat it without feeling any guilt.’
‘Ah, of course, you’re tormented by your guilt.’
As always, Famke is sitting obediently beside me, waiting to be allowed to lick my bowl clean. ‘Famke often has allergic reactions to food. Is this okay for her?’ I ask the woman with concern.
‘Yes. She can eat it all up and it won’t make her sick.’
‘That’s good,’ I say, and I leave half for Famke. When I put the stew down for her, she tucks in, and I give her half of my bread too. I smile to see her enjoying it so much. She licks my hand as if she wants to say thank you. The sun warms my back, making me kind of sleepy.
‘Would you like to take a nap?’ the woman asks.
‘Yes, if that’s possible,’ I say cautiously. ‘It’d do me some good. I need to rest every now and then because I had a serious concussion.’ The woman jumps smoothly to her feet. We walk to the other side of the clearing and back into the woods. The trees here are big old chestnuts. There appears to be a sort of cave inside the trunk of one of them. My heart leaps in excitement – can we go inside this beautiful tree? The woman walks ahead of me and, after waiting a moment so I can keep the required distance, I crawl into the tree. I carefully walk ten steps down the wooden staircase. We come to a small, round room. The roots of the tree form a kind of spider’s web in its walls. The crackling fire in the hearth casts a soft orange glow, and it’s wonderfully warm.
‘This feels like the earth’s womb,’ I marvel.
She smiles. ‘What a nice way to see it.’
There’s an assortment of woollen rugs on the floor.
‘Can Famke and I have a lie-down there?’
‘Of course. You have a nice sleep.’ I’m relieved when she leaves, as it’s a small space and there’s hardly any ventilation. I lie down and Famke nestles between my legs and rests her head on my stomach. We fall into a deep, dreamless sleep.
When I open my eyes again, my boyfriend is sitting in front of the hearth. Like me, he’s wearing comfortable clothes in earthy shades. His black hair gleams in the firelight. He’s sitting on a low chair and making a woodcarving with flowers all over it.
‘Hello, my love,’ he says, looking at me with his deep-brown eyes. ‘Did you sleep well? Feeling okay?’
‘Yes,’ I say. ‘Nice that you’re here too.’
‘Want me to get you a cup of tea?’
‘Oh, lovely,’ I say. He comes back with two mugs of sweet tea and two of our favourite marzipan pastries. ‘Where did you get hold of those?’ I ask.
‘They were hanging on the chestnut trees just around the corner.’
I laugh and say, ‘Don’t be silly. You always get them from the baker’s in town. Did you go there?’
‘No, no need. You can get everything you like here, my love. You don’t have to keep trying so hard, beautiful lady.’
I stand up and watch as he goes on carving. He seems so relaxed, not at all hurried or stressed.
‘When are you going back to work?’ I ask.
‘I don’t have any work. I’m simply here, doing what I enjoy.’
‘But how are we going to pay the mortgage?’
‘That’s not what it’s about here, love. Mortgages don’t exist. Everyone gets the same, so no one has too much, and no one has too little. You’re allowed to do whatever you enjoy and whatever you’re good at.’
‘What am I going to do, then?’ I ask, with a note of panic in my voice.
‘Whatever you want to do. You do whatever you want, without wanting it. Do you understand?’
‘No, I don’t. How can you want something without wanting it?’
There’s a knock at the door, and the woman comes in. ‘I’m not disturbing you, am I?’ she asks. ‘Want to go for a walk to the lake? Bring Famke along.’ I kiss my boyfriend – luckily, we belong to the same household, so it’s allowed – and I join the woman. Famke runs ahead of us. We walk in silence, enjoying the nature, the sounds and the scents.

When we arrive at the lake, I see a group of people, and my heart flutters like a bird inside my chest. I run towards them. My whole family’s here: my mother, my father, my sister and my brother-in-law, my nephew and both of my nieces. They’re standing on a little beach with yellow sand.
The girls race towards me and then stop abruptly. ‘We’re not contagious. We’ve just had it, Auntie Tettie,’ they shout. I don’t want to hold back, so I call out happily, ‘Then come here, my little loves!’ and they give me a hug. I’m surprised by how their heartfelt embrace lifts my mood. My nephew gives me a fist bump. We laugh in delight, and they offer to show me the lake. I walk there with them.
I see both of my grandmothers standing in the water. They’re letting it flow through their hands, and they’re both smiling and happy.
‘I’ve missed the two of you so much!’ I call out to them.
‘We know,’ they shout back. ‘We’re so proud of you. We love you and we’re always with you, darling.’
A little further on, I see my grandfather. I never knew him because he died when I was only one year old, but I can tell who he is right away. He takes off his hat and gives me a nod. ‘We’re all here,’ he says. There are other people standing in the lake behind him. They’re my great-grandfathers and great-grandmothers and their fathers and mothers. I feel a sense of deep gratitude that the lives of these people unfolded and connected as they did, so that I could eventually be born just as I am.
My dog isn’t keen on water, so I look around for her. Then I spot her with my nephew and nieces, and I see that she’s calmly letting them pet her. Nearby, among the trees, are all the people who have loved and supported me in my life.

The woman puts her hand on my shoulder. I quickly step away.
‘I’m sorry,’ I say, feeling ashamed.
‘What are you sorry for?’ she asks.
‘For thinking I wasn’t good enough, so I always had to try so hard. And I was far too busy trying to make something of myself. Even though all I had to do was be myself. I was wrong to think I had to fight for my place on earth. I struggled up the highest mountain to show what I’m worth. Success was more important than peace in my own soul.’
The woman looks at me with deep understanding.
‘But I didn’t know, believe me, I really didn’t know. I had to go through years of intense pain first. I fell and hit my head, and then I spent years in bed with a traumatic brain injury. I lost everything I’d fought so hard for. It was only after those years in the darkness and the years of rehabilitation that I was finally able to see that everything that really mattered was still there. I think I understand better now why Einstein said that love is the most powerful source of energy in the whole world. We are part of this world and, like all beings that live here, we’re made of light and love. It’s as if we made up our minds at some point along the way that there’s a difference between ourselves and others. That there’s a them and an us. But I feel that this is not the way to the future. If we continue to think we have to become more, better, further and bigger, then we’re destroying ourselves and everything that matters. I wouldn’t wish the pain of a traumatic brain injury on anyone, but I would wish them an inward journey and the elegance that it brings. The greatest transformations take place in the most difficult times. Then we can let go of what we have been clinging to, and space can be created. I hope the virus will provide an impetus for us to head in a different direction. That we can embark on a path where it’s not about wealth, fame and power, but about peace and connection with ourselves, with the world and all the beings living here.’

I reach for her hand but then quickly pull back. ‘What are you doing?’ she asks. ‘I gave myself a fright,’ I say. ‘I almost took your hand, and that’s not allowed because I might infect you.’ The woman looks at me sadly. ‘Your heart is so full of fear, and you’re right, it’s not easy. Come here, beautiful child of the earth, I want to give you a hug. There’s no need to be afraid.’ She embraces me with arms that feel surprisingly strong. The fear that is like a stiff band around my heart becomes a little looser. Tears roll down my cheeks. She whispers in my ear: ‘Your life on earth will become lighter.’
Then I feel my nose being licked, and when I move my hand to my head, there’s a warm snout. I blink and see that I’m lying on the sofa at home. Famke is beside me, looking at me. ‘Were you asleep?’ my boyfriend asks. ‘Have you got a headache?’
‘No, I was meditating,’ I reply.
‘Cup of tea, love?’
‘Yeah, please.’ A message arrives on my mobile, about the latest rise in Covid infections. I put my phone aside and promise myself that I won’t look at it again today.

De lêste Oanfal
fan Pete Wu

De laatste Aanval
fan Pete Wu

The Final Attack
fan Pete Wu

Oerset troch Tsjerk Veenstra
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Zen Roorda

Ik wit noch dat ik gûle moast doe’t de earste sloffen levere waarden. De besoarger oan ’e doar koe der neat oan dwaan, mar ús mem besocht it dochs. Mei in bytsje gruttere eagen as gewoanwei seach se him oan: ‘Hy is noch sa jong.’ De besoarger helle de skouders op en draaide him om. We wisten alle trije dat der gjin útsûnderingen makke waarden. Hy skarrele wer werom nei syn buske. ‘Sukses, mefrou.’

***
Op de de earste septimberskoaldei fan groep seis stutsen guon fan ús de earste op, doe in twadde, doe in tredde. Man, mei elke haal waarden se lekkerder; wy koenen net mear ophâlde. Wolris heard fan de útspraak ‘Don’t drink the Kool-Aid?’ Dat dienen wy dus, dy Kool-Aid drinke. We moasten wol: alle learlingen dy’t dat skoaljier tsien waarden, moasten by wet begjinne mei smoken.
It is net slim, fertelden wy elkoar, mar benammen ússels, dêre op it skoalplein. Wy hawwe it moai hân. Neat docht der ta. Us heiten en memmen seagen it nijs al fier fan te foaren oankommen. Dit wie hoe’t it tenei foar elkenien wie.
Mar dit wie net hoe’t it foar elkenien wie. Op televyzje seagen wy hoe’t bern yn New York en Beijing oer strjitte rûnen sûnder sigaret yn de hân. It soarte fan bern dat wy noait wêze soenen. It is what it is, knikten wy alle kearen dat de belle gong en we ús moarnspeuken útdrukten tsjin de stiennen fan de skoalmuorren.

Ik kin net mear, joech Saskia in gjalp, it famke dat altyd de finger opstiek by fragen oer planeten en sûchdieren. Wy hienen wolris tonge, Saskia en ik, sigarettelucht der op ta. Se blies tsjin it sin in wolkje út en hoaste. Us lokaal hie in sterk fentilaasjesysteem boppe it skoalboerd: smoke moast en soe, mar net te folle reek yn de klasse, graach.
Juf! Ik kin net mear!
Se woe har sigaret útdrukke yn de healfolle jiskebak dy’t foar ús op tafel stie, mar juffer Anneke hold sels efkes op fan smoken en makke it gebeart fan de strekte wiis- en middelfinger tsjin de lippen. Se hie gjin nocht oan noch in boete, dat hienen wy allegearre wol troch. Saskia brocht de sigaret wer nei de lippen ta. Ik seach efkes nei bûten ta. Op it skoalplein waard in needsikehûs boud en ik hearde it lûd fan boureau; wat fierderop waard ús lokale fuotbalfjild omploege ta in begraafplak. Stilwei smookten we en liezen fierder yn ús lesboeken, ferhalen oer tiden dat ús âlden en foarfaars noch oare soarten fan offers brochten, oer iuwen dy’t nea wer weromkamen, dinosauriërs, de VOC en de klimaatkrisis.

Us heiten en memmen seagen it fier fan te foaren oankommen: krekt in skoaljier dêrfoar waard de nije Europeeske wet ynfierd, yn in dramatyske live speech troch minister-presidint Jacobi oan it begjin fan har tredde termyn. ‘Neat docht derta,’ wie har kredo. Dus wêrom brûkten wy net wat wy krije? De Steatlike Nihilistyske Partij en har Europeeske meistanners wienen de paadsljochters fan de wet en lutsen de oare regearingen mei harren mei: gean hinne en desimearje jimme, der is gjin takomst mear.
De dûmny fan it doarp wie it hjir net mei iens, fansels. Neffens de nije Paus, hie er sein, op in tafel steand, waarden wy test. God wie likernôch tsien jier lyn begûn mei de wrâld (of eigentlik Europa, mar wat is it ferskil) te oerspielen mei tabaksplanten, bewust, dat koe net oars, mar alles hie syn reden. De slingerjende tabaksstâlen nestelen harren yn muorren, tusken skreven en lutsen en treaunen alles stikken. Mei in reden. Dat koe net oars.
Mar wêrom stjoerde Hy ús dan gjin streksume tabaksplanten?, rôp Saskia fan achteren út de aula. Ik fûn har tûk. Mar de dûmny hearde it net. God teste ús en wy moasten test wurde. Dêrnei soe alles dúdlik wurde. Wa’t dat net leaude wie in ketter. Soest dizze wrâld oerlibje, ferkundige er noch krekt foardat er fan de lunsjtafel lutsen waard, dan hiest de test oerlibbe. As’t it net helje soest, dan wie dat dyn lot, mâlbearde er wylst er ta de doar útwurke waard, dan wie dat de hân fan God dy’t de wrâldbefolking bystjoerde.
Juf Anneke besocht it in pear kear út te lizzen: dat wy in insignifikante rol spilen, benammen as’t beseffe soest dat de ierde al miljarden jierren âld wie en al hielendal as’t neitinke soest oer hoe grut it universum wie. Wat betsjut insignifikant?, frege Carolien. Har âlden wienen twa suksesfolle ûndernimmers út it Goai.
Juf Anneke antwurde mei in lange haal oan har sigaret. De planten ferinnewearje regearingen en rituelen, maatskippijen en midsimmerfieringen, alles. Wat koe sy noch sizze, wat al net sein wie?
Wiersizzers seagen yn de superplant krekt in teken dat wy te fier gien wienen yn it nei ús hân setten fan de natoer. Hieltyd as we de planten besochten plat te brânen, seagen sy yn de brânende struken in boadskip fan Cihuacoatl of wat oars, mar likegoed in boadskip: dat we de natoer te folle oan it útrûpeljen wienen. Dat we de hân oerspile hienen yn ús honger nei kennis. Dat wy te eksperiminteel waarden. Dat wy ús God waanden.
Net neffens de SNP. Neat hat in reden en dêrom drukten se in wet troch. In Amerikaanske miljonêr fier fuort die de ûntdekking dat it net te iten plantesied him net ferspriede koe as’t it drûge waard en broeid. Hy kapitalisearre syn fynst fuortendaliks, want wêrom ek net? Wy koenen gjin kant mear út en soenen dochs oerspield wurde troch de planten; sels de knapste koppen joegen it oer. Op it nijs seagen Lucia en heit en mem en ik hoe’t Jacobi en har kollega’s noch mear belestingjild pompten yn de oankeap fan sigaretten. De Feriene Steaten die as earste lân de grinzen ticht foar flechtlingen út Europa; de oaren folgen gau. Dat wie allegearre mar in test fan God, yn de wurden fan de dûmny. Ienris sil it oer wêze.

Mar it wende, alles wende. Smoken fielde nei in tal moannen as wat der tenei by hearde, smoken wie der altyd as we in hichtepunt meimakken. By djiptepunten nammers ek. Earste rapport: sigaret. Earste bybaan yn de sigaresaak: hoastjen. Earste kear seks mei Saskia: sigaret.
Ik wit noch dat de heit fan de buorjonge besocht him sitte te litten yn groep fiif. Wat in pech foar syn heit: Jeroen skoarde goed genôch op rekkenjen, mar better op fuotbal (wêr’t er net mear op mocht) en treflik op stikem meismoken. Yn it skoft siet er altyd by syn broer Boris út groep seis op it smookplein bûten. Jeroen wie it faaks wol dy’t it gaust ferslaafd rekke, noch foardat we begjinne moasten mei smoken, noch foardat we yn groep seis kamen, smookte hy folle mear as de ferplichte njoggentjin deis. It duorre net lang en hy krige it Hoastjen. Yn de earste jierren besochten heit en mem ek noch te flechtsjen, wy sparren om de smokkelders betelje te kinnen. Mar stadichwei kaam it besef dat it in ûnmooglike opjefte wie, it waard gewoanwei te djoer. Nei in tal jierren holden se beide earder op fan wurkjen, want wêrom soest noch? Slof nei fergese slof waard brocht, de jûnshonger dôve út en se sieten tenei op de bank.
As echt neat der ta docht, wêrom wol dy milonêr hjir dan jild oan fertsjinje?, frege Saskia wer.  En God bestiet net, dus hoe natuerlik binne dy tabaksplanten? Wêr komme se wei? En koenen we it sied net gewoan ferbrâne? Of hoe wurke dat dan?
Net te folle fragen stelle, sei ik en tute har. Dat hie Jacobi sein yn har speech, wist ik noch. Net te folle fragen stelle. Faaks komt it, omdat ik al salang safolle fan har sigaretten smookte, mar ik wie it dêr hieltyd mear mei iens.

Sa no en dan wie der in protsest op strjitte. It wie fansels ek bespotlik, dat fûn eink elkenien wol. Mar we seagen ek gjin oare oplossings. Minsken begûnen te ferjitten hoe’t it oait west hie. Dit wie no krekt it wer werom gean nei it paradys, hie de dûmny sein, sjoch nei al dat grien! Nee, seinen de wiersizzers, wy binne trochslein yn ús besykjen de natoer te temmen.
Smook, sei de SNP.
Ik seach in kear op YouTube dat de âlden fan Jeroen protestearren foar de yngong fan de oerwoekere fabriken by De Jouwer, hjir wat fierderop. Oare âlden hellen harren bern fan skoalle, dûkten ûnder, ferdwûnen hielendal. En Carolien seach ik miskien noch ien kear; se rekke fermist, mar ik hearde letter dat se mei har heit en mem nei Amearika gien wie, fier wei fan de agressive blêden. Ik wie der net wis fan oft it wier wie, mar ik hearde dat se dêr ferplichte alle dagen njoggentjin cheeseburgers ite moasten.

Tsjin wa of wat fjochtsje wy eink?, frege Saskia noch. We leinen op bêd. In biowapen? Se woe biogemyske wittenskippen of ûndersykssjoernalistyk studearje. Ik tocht dat ik har wolris in sigaret smoken sjoen hie, mar ik wist eink ek wol dat se dat noait die, smoke. Ik wist net hoe. Ik fûn har tûk. Mar ik luts oan de skouders. Neat wie der mear om nei út te sjen, útsein faaks nei Amearika. Dat tinken nestele him hieltyd djipper yn myn longen, tusken de boltsjes ûnwissens, tarre en brutsen dreamen: ik geniete, ik helle út it libben wat der út te heljen wie.

Op in dei ferskynde Paf de Clown foar it rút fan it lokaal. Ik siet yntusken op it vwo. Ik tink dat er ta de groep hearde dy’t troch de SNP oannommen waard om ús yn de rekken te hâlden, sûnt Carolien ferdwûn wie. Syn namme wie net Paf, mar we neamden him sa, omdat er sminkt wie as sirkusclown, faaks wol om te besykjen de learlingen fan myn klasse op te fleurjen, en omdat er sigaren smookte wylst er ús ien foar ien oanseach. Troch de waarmte fan syn sigaar rûn de smink út oer syn wangen.
Ek dat wende. Wy seagen alle dagen ta it rút út en seagen alle dagen dat mear clowns harren by him joegen. Hienen se neat betters te dwaan?, frege Saskia. Wienen der gjin oare jongelju om yn de rekken te hâlden? Op in kear sprieken in pear pafclowns my oan by de útgong. Se neamden it brûken fan sigaretten net smoken, mar ‘drûchdronken wurde.’ Smoken wie net goed of ferkeard, mar salangst it diest, wêrom dan net genietsje, wêrom net alles út it libben helje? Sa seinen se it, heas en mei sigaren tusken de fingers: ‘Genietsje drûchdronken.’

Lucia kaam by eintsjebeslút fjouwer jier nei my yn groep seis. Se krige har earste sigaret al oan de keukenstafel, dy moarns yn septimber. ‘Lokwinske’, seinen ús heit en mem. Se wienen fan de bank ôfkaam en woenen wat spesjaals dwaan, omdat myn suske der sa tsjinop seach. Us mem hold in lusifers by de earste sigaret fan myn suske, in morbide jierdeiskears. Ik seach hoe giel as’t har fingers wienen. ‘Ademje yn’, sei ús heit oanmoedigjend, as soe myn suske net al jierren sjoen hawwe hoe’t it moast. Súntsjeswei ynhalearre Lucia en blies doe in wolkje út. Gjin kik. Myn âlden knikten grutsk nei elkoar en stutsen sels ek ien op. Us mem guorrele noch efkes. Dêrnei gongen we ien foar ien nei it húske foar in earste moarnskakje.

It duorre net lang foardat guon fan ús it Hoastjen krigen, sa’t ik al fertelde, en in stel fan ús de Guorrels, en noch folle mear fan ús de Oanfal. Wy hawwe Jeroen begroeven in wike foardat er nei de boppebou gean soe. Yn it sikehûs dêr’t Jeroen lei, stienen de earste dagen al tsientallen smokende pafclowns foar it rút, yn de gong, yn de keamers njonken ús. Doe’t Jeroen de Oanfal krige, wie it neffens in pafclown al te let. Sterker noch, dat wie wat alle pafclowns yn de sikehûzen it hiele lân troch kamen te fertellen oan de bêden fan jonge en âlde minsken: der is gjin takomst mear.

***
En doe, op in moarn, jierren letter, wie it oer. Of ja, oer? Yn it sikehûs dêr’t ik lei, wisten wy net sa goed wat foarby wie. Ik fielde de eigen giele fingertoppen net en koe de eagen amper iepenkrije. Saskia wie al in tal jierren út myn libben, dus ik frege de ferpleger de televyzje oan te dwaan. Dêr wêr’t de tabak ferdwûn, florearde fruchtber grien: tusken de stiennen ruïnes, om de leechsteande wolkekliuwers hinne en kantoargebouwen dêr’t al jierren nimmen mear wurke, de stikken drukte brêgen, oer de muorren fan de net mear brûkte warehûzen, oer it grôtfolle fuotbalfjild dêr’t myn âlden en Lucia ûnder leinen. Oeral. Mar wat is der dan bard?, frege ik.
Wat mei korrupsje, sei myn ferpleger. In nijslêzer fertelde oer in anonime Nederlânske sjoernalist fan Follow the Money dy’t in krommelspoar ûntdutsen hie fan jildstreamen nei promininte leden fan de Steatlik Nihilistyske Partij en har Europeeske meistanners. Dy hienen oandielen yn smokerijfabriken, die bliken. Dêrnei joech Johannes Paulus de Tredde in live speech. Hy fertelde yn it Ingelsk en it Latynsk dat wy in test fan God oerlibbe hienen. Neffens him soenen de tabaksplanten harren wer weromlûke omdat de duvel ferdreaun wie, neffens Amerikaanske botanisten hienen sy in trochbraak forsearre; it hong der mar fan ôf, mei wa’st pratest. Gjin soargen, alles wurdt better, sei de Paus. Hy soe no alles oernimme. Ik die de eagen iepen en seach dat de pafclowns foar it rút ien foar ien de sigaren útdrukten en harren smink ôffagen. Ik hoaste en guorrele noch efkes, mar ik wist: dit hjirre, dit wie de lêste Oanfal.
En de takomst, dy wie hjirre

Ik weet nog dat mijn moeder moest huilen toen de eerste sloffen werden geleverd. De bezorger aan de deur kon er niets aan doen, maar mijn moeder probeerde het toch. Met iets grotere ogen dan normaal keek ze hem aan: ‘Hij is nog zo jong.’ De bezorger draaide zich schouderophalend om. We wisten alle drie dat er geen uitzonderingen werden gemaakt. Hij slenterde terug naar zijn busje. ‘Succes, mevrouw.’

***

Op de eerste septemberschooldag van groep zes staken een paar van ons de eerste op, toen een tweede, toen een derde. Man, met elke haal werden ze lekkerder; we konden niet meer ophouden. Hebben jullie weleens gehoord van de uitspraak ‘Don’t drink the Kool-Aid’? Dat deden we wel, die Kool-Aid drinken. We moesten wel: alle leerlingen die dat schooljaar tien jaar oud werden moesten bij wet beginnen met roken.
Het is niet erg, vertelden we elkaar maar vooral onszelf, daar op het schoolplein. We hebben het leuk gehad. Niets doet ertoe. Onze papa’s en mama’s zagen het nieuws al ver van tevoren aankomen. Dit was hoe het voortaan was voor iedereen.
Maar dit was niet hoe het was voor iedereen. Op televisie zagen we hoe kinderen in New York en Beijing over straat liepen zonder sigaretten in de hand. Het soort kinderen dat wij nooit zouden zijn. It is what it is, knikten we elke keer wanneer de bel ging en we onze ochtendpeuken uitdrukten tegen de stenen van de schoolmuren.

Ik kan niet meer, slaakte Saskia, het meisje dat altijd haar vinger opstak bij vragen over planeten en zoogdieren. We hadden weleens getongd, Saskia en ik, sigarettengeur en al. Ze blies onvrijwillig een wolkje uit en hoestte. Mijn klaslokaal had een sterk ventilatiesysteem boven het schoolbord: roken moest, maar niet te veel rook in de klas graag.
Juf! Ik kan niet meer!
Ze wilde haar sigaret uitdrukken in de halfvolle asbak die voor ons op tafel stond, maar juffrouw Anneke stopte zelf even met roken en maakte het gebaar van gestrekte wijs- en middelvinger tegen de lippen. Zij had geen zin in nóg een boete, dat begrepen we allemaal. Saskia bracht haar sigaret weer naar de lippen. Ik keek even naar buiten. Er werd een noodziekenhuis gebouwd op het schoolplein en ik hoorde het geluid van werkvoertuigen; iets verderop werd ons lokale voetbalveld omgeploegd tot een begraafplaats. Stilletjes rookten we en lazen verder in onze lesboeken, verhalen over tijden waarin onze ouders en voorouders nog andere soorten offers brachten, over eeuwen die nooit meer terugkwamen, dinosauriërs, de VOC en de klimaatcrisis.

Onze papa’s en mama’s zagen het ver van tevoren aankomen: net een schooljaar ervoor werd de nieuwe Europese wet ingevoerd, in een dramatische live speech door minister-president Jacobi aan het begin van haar derde termijn. ‘Niets doet ertoe,’ was haar credo. Dus waarom gebruikten we niet wat we krijgen? De Statelijke Nihilistische Partij en haar Europese medestanders waren de voortrekkers van de wet en trokken de rest van de regeringen met zich mee: gaat heen en decimeert u, er is geen toekomst meer.
De dominee van het dorp was het hier niet mee eens, natuurlijk. Volgens de nieuwe Paus, had hij gezegd, staand op een tafel, werden we getest. God begon zo’n tien jaar geleden de wereld (of eigenlijk Europa, maar wat is het verschil) te overspoelen met tabaksplanten, bewust, dat kon niet anders, maar alles had een reden. De slingerende tabakstengels nestelden zich in muren, tussen kieren en trokken en duwden alles kapot. Met een reden. Dat moest wel.
Maar waarom stuurde Hij ons dan geen voedzame tabaksplanten? riep Saskia van achterin de aula. Ik vond haar slim. Maar de dominee hoorde het niet. God testte ons en wij moesten getest worden. Daarna zou alles duidelijk worden. Wie dat niet geloofde was een ketter. Overleefde je deze wereld, verkondigde hij nog net voordat hij van de lunchtafel werd getrokken, dan had je de test overleefd. Als je het niet haalde, dan was dat je lot, schreeuwde hij terwijl hij de deur werd uitgewerkt, dan was dat de hand van God die de wereldbevolking bijstuurde.
Juffrouw Anneke probeerde het een paar keer uit te leggen: dat we een insignificante rol spelen, vooral als je besefte dat de aarde al miljarden jaren oud was en al helemaal als je nadacht over hoe groot het universum was. Wat betekent insignificant? vroeg Carolien. Haar ouders waren twee succesvolle ondernemers uit ’t Gooi. Juffrouw Anneke antwoordde met een lange haal aan haar sigaret. De planten ontwrichtten regeringen en rituelen, maatschappijen en midzomervieringen, alles. Wat kon zij nog zeggen wat niet al was gezegd?
Waarzeggers zagen in de superplant juist een teken dat we te ver waren gegaan in het naar onze hand zetten van de natuur. Telkens wanneer we de planten probeerden plat te branden, zagen zij in de brandende struiken een boodschap van Cihuacoatl of iets anders, maar een boodschap desalniettemin: dat we de natuur te veel aan het uitputten waren. Dat we onze hand hadden overspeeld in onze honger naar kennis. Dat we te experimenteel werden. Dat we ons God waanden.
Niet volgens de SNP. Niets heeft een reden en daarom drukten ze een wet door. Een Amerikaanse miljonair ver weg ontdekte dat de oneetbare plantzaden zich niet konden verspreiden als ze werden gedroogd en gebroeid. Hij kapitaliseerde zijn vondst meteen, want waarom ook niet? We konden geen kant meer op en zouden toch overspoeld worden door de planten; zelfs de knapste koppen gaven het op.
Op het nieuws zagen Lucia en papa en mama en ik hoe Jacobi en haar collega’s nog meer belastinggeld pompten in de aankoop van sigaretten. De Verenigde Staten sloot als eerste land haar grenzen voor vluchtelingen uit Europa; de rest volgde snel. Dit was allemaal maar een test van God, in de woorden van de dominee. Eens zal het voorbij zijn.

Maar het wende, alles wende. Roken voelde na een paar maanden als iets wat er voortaan bij hoorde, roken was er altijd wanneer we een hoogtepunt beleefden. Bij dieptepunten trouwens ook. Eerste rapport: sigaret. Eerste bijbaan in de sigarenzaak: hoest. Eerste keer seks met Saskia: sigaret.
Ik weet nog dat de vader van de buurjongen hem probeerde te laten zitten in groep vijf. Wat een pech voor zijn pa: Jeroen scoorde goed genoeg op rekenen, maar beter op voetbal (waar hij niet meer op mocht) en uitstekend op stiekem meeroken. Hij zat in de pauze altijd al bij zijn broer Boris uit groep zes, op het rookplein buiten. Jeroen was misschien wel degene die het snelst verslaafd raakte, nog voordat we moesten beginnen met roken; nog voordat we in groep zes kwamen, rookte hij veel meer dan de verplichte negentien per dag. Het duurde niet lang voordat hij de Hoest kreeg.
In de eerste jaren probeerden papa en mama ook nog te vluchten, we spaarden om de smokkelaars te kunnen betalen. Maar langzaam daalde het besef in dat het een onmogelijke opgave was, het werd simpelweg te duur. Na een paar jaar stopten ze allebei eerder met werken, want waarom zou je nog? Gratis slof na slof werd bezorgd, de avondhonger verstomde en ze zaten voortaan op de bank.
Als echt niets ertoe doet, waarom wil die miljonair hier dan geld aan verdienen? vroeg Saskia weer. En God bestaat niet, dus hoe natuurlijk zijn die tabaksplanten? Waar komen ze vandaan? En konden we de zaden niet gewoon verbranden? Of hoe werkte dat dan?
Niet te veel vragen stellen, zei ik en ik kuste haar. Dat had Jacobi gezegd in haar speech, wist ik nog. Niet te veel vragen stellen. Misschien komt het omdat ik al zolang zoveel van haar sigaretten rookte, maar ik was het daar steeds meer mee eens.

Zo en nu was er een protest op straat. Het was natuurlijk ook belachelijk, dat vond eigenlijk iedereen. Maar we zagen ook geen andere oplossingen. Mensen begonnen te vergeten hoe het ooit was. Dit was juist de terugkeer naar het paradijs, had de dominee gezegd, kijk naar al dat groen! Nee, zeiden de waarzeggers, we zijn doorgeslagen in onze pogingen de natuur te temmen.
Rook, zei de SNP.
Ik zag een keer op YouTube dat Jeroens ouders protesteerden voor de ingang van de overwoekerde fabrieken bij Joure, hier iets verderop. Andere ouders haalden hun kinderen van school, doken onder, verdwenen helemaal. En Carolien zag ik misschien nog één keer; ze raakte vermist, maar ik hoorde later dat zij met haar vader en moeder naar Amerika was gegaan, ver weg van de agressieve bladeren. Ik wist niet zeker of het waar was, maar ik hoorde dat ze daar verplicht elke dag negentien cheeseburgers moesten eten.

Tegen wie of wat vechten we eigenlijk? vroeg Saskia nog. We lagen in bed. Een biowapen? Ze wilde biochemische wetenschappen of onderzoeksjournalistiek studeren. Ik dacht dat ik haar weleens een sigaret had zien roken, maar ik wist eigenlijk ook wel dat ze dat nooit deed, roken. Ik wist niet hoe. Ik vond haar slim. Maar ik haalde mijn schouders op. Er was niets meer om naar uit te kijken, behalve misschien naar Amerika. De gedachte nestelde zich steeds dieper in mijn longen, tussen de bolletjes onzekerheid, teer en gebroken dromen: ik genoot, ik haalde uit het leven wat er te halen viel.

Op een dag verscheen Paf de Clown voor het raam van het lokaal. Ik zat inmiddels op het vwo. Ik denk dat hij behoorde tot de groep die door de SNP werd aangenomen om ons in de gaten te houden sinds Carolien verdween. Hij heette niet Paf, maar we noemden hem zo omdat hij geschminkt kwam als circusclown, waarschijnlijk om de leerlingen uit mijn klas proberen op te vrolijken, en omdat hij sigaren rookte terwijl hij ons één voor één aankeek. Door de hitte van de gloeiende sigaar liep de schmink uit over zijn wangen.
Ook dat wende. We keken elke dag uit het raam en zagen elke dag meer clowns zich bij hem voegen. Hadden zij niets beters te doen? vroeg Saskia. Waren er geen andere jongeren om in de gaten te houden? Op een keer spraken enkele pafclowns mij aan bij de uitgang. Zij noemden het consumeren van sigaretten niet roken, maar ‘droogdronken worden’. Roken was niet goed, of slecht, maar zolang je het deed, waarom dan niet genieten, waarom niet alles uit het leven halen? Zo zeiden ze het, hees en met sigaren tussen de vingers: ‘Geniet droogdronken.’

Lucia kwam uiteindelijk vier jaar na mij in groep zes. Ze kreeg haar eerste sigaret al aan de keukentafel, die septemberochtend. ‘Gefeliciteerd,’ zeiden mijn ouders. Ze waren van de bank afgekomen en wilden iets speciaals doen omdat mijn zusje er zo tegenop keek. Mijn moeder hield een lucifer bij mijn zusje haar eerste sigaret, een morbide verjaardagskaars. Ik zag hoe geel haar vingers waren. ‘Adem in,’ zei mijn vader aanmoedigend, alsof mijn zusje niet al jaren had gezien hoe het moest. Zachtjes inhaleerde Lucia en blies vervolgens een wolkje uit. Geen kik. Mijn ouders knikten trots naar elkaar en staken er zelf ook één op. Mijn moeder gorgelde nog even. Daarna gingen we één voor één naar de wc voor een eerste ochtendkakje.

Het duurde niet lang voordat een paar van ons de Hoest kregen, zoals ik al vertelde, en een stel van ons de Gorgels, en nog veel meer van ons de Aanval. We begroeven Jeroen een week voordat hij naar de bovenbouw zou gaan. In het ziekenhuis waar Jeroen lag, stonden de eerste dagen al tientallen rokende pafclowns voor het raam, in de gang, in de kamers naast ons. Toen Jeroen de Aanval kreeg, was het volgens een pafclown al te laat. Sterker nog, dat was wat alle pafclowns in de ziekenhuizen door het hele land kwamen vertellen aan de bedden van jonge en oude mensen: er is geen toekomst meer.

***

En toen, op een ochtend, jaren later, was het voorbij. Of ja, voorbij? In het ziekenhuis waar ik lag wisten we niet zo goed wat er voorbij was. Ik voelde mijn eigen gele vingertoppen niet en kon mijn ogen amper opendoen. Saskia was al een paar jaar uit mijn leven, dus ik vroeg de verpleger de televisie aan te zetten. Daar waar de tabak verdween, floreerde vruchtbaar groen: tussen de stenen ruïnes, rondom de leegstaande wolkenkrabbers en kantoorgebouwen waar al jaren niemand meer werkte, de kapot gedrukte bruggen, over de muren van de ongebruikte warenhuizen, op het overvolle voetbalveld waar mijn ouders en Lucia onder lagen. Overal.
Maar wat is er dan gebeurd? vroeg ik.
Iets met corruptie, zei mijn verpleger. Een nieuwslezer vertelde over een anonieme Nederlandse journalist van Follow the Money die een kruimelspoor had ontdekt van geldstromen naar prominente leden van de Statelijke Nihilistische Partij en haar Europese medestanders. Die bleken aandelen te hebben in rookwaarfabrieken.
Daarna gaf Johannes Paulus de Derde een live speech. Hij vertelde in het Engels en in het Latijn dat we een test van God hadden overleefd. Volgens hem trokken de tabaksplanten zich terug omdat de duivel was verdreven, volgens Amerikaanse biologen en botanisten hadden zíj een doorbraak geforceerd; het hing er maar vanaf wie je sprak. Geen zorgen, alles wordt beter, zei de Paus. Hij zou nu alles overnemen.
Ik opende mijn ogen en zag de pafclowns voor het raam één voor één hun sigaren uitdrukken en hun schmink afvegen. Ik hoestte en gorgelde nog even, maar ik wist: dit hier, dit was de laatste Aanval.
En de toekomst, die was hier.

I still remember how my mother cried when the first cartons were delivered. The deliveryman at the door couldn’t do anything about it, but my mother tried anyway. With slightly bigger eyes than normal she looked at him: ‘He’s still so young.’ The deliveryman turned away with a shrug. All three of us knew that there were no exemptions. He ambled back to his van: ‘Good luck, missus.’

***

On our first day in Grade 5 in September, some of us lit our first one, then a second, then a third. Man, they got better with every drag; we couldn’t stop. Have you ever heard of the expression ‘Don’t drink the Kool Aid?’ We did drink the Kool Aid. We had to: all pupils who turned ten in that school year were legally obliged to start smoking.
It is no big deal, we told each other but more especially ourselves, on the school playground. We have had a fun time. Nothing matters. Our mums and dads had seen the news coming long before. This is how things were for everyone from now on.
But it wasn’t how things were for everyone. On television we saw how children in New York and Beijing walked in the streets without cigarettes. The kind of children we would never be. It is what it is, we nodded every time the bell went, and we stubbed out our morning fags on the stones of the school walls.
I can’t do it anymore, Saskia sighed, the girl who always put up her finger when there were questions about planets and mammals. We had occasionally French kissed, Saskia and I, cigarette smell and all. She involuntarily exhaled a puff of smoke and coughed. My classroom had a powerful ventilation system above the blackboard: you had to smoke, but preferably without too much smoke in the classroom.
Miss, I can’t do it anymore!
She wanted to stub out her cigarette in the half-full ashtray on the table in front of us, but Ms Anneke stopped smoking momentarily and gestured with extended index and middle fingers against her lips. She didn’t fancy yet another fine, we all knew that. Saskia brought her cigarette back to her lips. I looked outside for a moment. A makeshift hospital was being built in the school playground and I heard construction vehicles; a little further along, our local football field was being ploughed up for a cemetery. Quietly we smoked and continued reading our exercise books, stories about times in which our parents and ancestors made other kinds of sacrifices, about epochs which would never return, dinosaurs, the Dutch East India Company and the climate crisis.

Our dads and mums had seen it coming long before: the new European law had been introduced just the year before, in a dramatic live speech by Prime Minister Jacobi at the start of her third term. ‘Nothing matters,’ was her credo. So why didn’t we use what we were given? The State Nihilist Party and its European allies led the push to pass the law and bringing round the other governments: go forth and decimate yourselves, there is no longer any future.
The village pastor begged to differ, of course. According to the new Pope, he had said, standing on a table, we were being tested. Some ten years earlier, God had started inundating the world (or rather Europe, but what is the difference) with tobacco plants, deliberately, how else could it be, but everything had a reason. The swaying tobacco stems nestled in walls, in cracks and tore and crushed everything apart. For a reason. It had to be.
But then why didn’t he send us nourishing tobacco plants, Saskia exclaimed from the back of the assembly hall. I thought her clever. But the pastor didn’t hear. God was testing us, and we had to be tested. Everything would be clear afterwards. Anyone who didn’t believe this was a heretic. If you survived this world, he proclaimed just before being dragged off the lunch table, then you had survived the test. If you didn’t make it then that was your fate, he screamed as he was flung out the door, then that was God’s hand regulating the global population.
Ms Anneke tried to explain it a few times: that we played an insignificant role, especially when you considered that the earth was billions of years old and even more so when you thought how big the universe was.
What does insignificant mean, Carolien asked. Her parents were successful entrepreneurs from a well-heeled place. Ms Anneke responded by taking a long drag on her cigarette. The plants disrupted governments and rituals, societies and midsummer celebrations, everything. What could she say that hadn’t already been said?
Soothsayers said the super-plant was a sign that we had gone too far bending nature to our will. Every time we tried to burn down the plants, they saw in the burning shrubs a message from Cihuacoatl or something else, but a message nonetheless: that we were overexploiting nature. That we had overplayed our hand in our hunger for knowledge. That we were too experimental. That we imagined ourselves to be God.
Not according to the SNP. There is no reason for anything, and so they pushed through a law. An American millionaire far away discovered that the inedible plant seeds couldn’t spread when they were dried and heated. He immediately capitalised on his discovery – because, why not? We couldn’t go anywhere and were going to be overrun by the plants anyway; even the brightest minds had thrown in the towel.
In the news Lucia and dad and mum and I saw how Jacobi and her colleagues pumped even more money into buying cigarettes. The United States was the first country to close its borders to refugees from Europe; it was soon followed by the others. This was all just God’s test, in the pastor’s words. One day it would be over.

But we got used to it; you get used to anything. After a few months, smoking felt like something that was usual from then on; we always smoked when there was a high. Or for that matter a low. First report: cigarette. First part-time job at the tobacconist: cough. Sex with Saskia for the first time: cigarette.
I still remember that the father of the boy next door tried to get him to repeat Grade 4. It was tough luck for his dad: Jeroen did well enough at maths but better at football (which he was no longer allowed to do) and superbly at smoking on the sly. During the break, he always sat with his brother Boris in Grade 5, in the smoking ground. Jeroen probably got hooked the fastest, even before we had to start smoking; even before we had reached Grade 5, he smoked more than the obligatory nineteen cigarettes a day. It didn’t take long for him to get the Cough.
In the first years, mum and dad also tried to flee, we saved up to pay the smugglers. But we gradually came to realise that this was an impossible task, it was simply too expensive. After a few years they both took early retirement – because why would you work? Carton after free carton was delivered, their evening appetite dulled, and from then on, they sat on the sofa.
If nothing really does matter, then why does that millionaire want to earn money from it, Saskia asked again. And God doesn’t exist, so how natural are those tobacco plants? Where do they come from? And couldn’t we just burn the seeds? Or how did it work?
Don’t ask too many questions, I said and kissed her. I remembered that Jacobi had said this in her speech. Don’t ask too many questions. Perhaps it was because I had been smoking so many of her cigarettes for so long, but I agreed more and more.

Occasionally, there was a protest in the streets. It was of course ridiculous, everybody actually agreed. But we didn’t see any other solutions. People started to forget how things had once been. This was the return to paradise, the pastor had said, look at all the greenery! No, said the soothsayers, we have gone too far in our efforts to tame nature.
Smoke, said the SNP.
I once saw on YouTube Jeroen’s parents protesting at the entrance to the overgrown factories in Joure, not far from here. Other parents took their children out of school, went into hiding, completely disappeared. And I saw Carolien perhaps once more; she went missing, but later I heard that she had gone with her father and mother to America, far away from the aggressive leaves. I didn’t know for sure whether it was true, but I heard that they had to eat nineteen cheeseburgers a day there.

Who or what are we actually fighting against, Saskia asked. We were lying in bed. A bioweapon? She wanted to do biochemical studies or journalism. I thought I had occasionally seen her smoke a cigarette, but in reality, I knew that she never did, smoke. I didn’t know how. I thought her clever. But I shrugged my shoulders. There was nothing else to look forward to, except perhaps America. The thought lodged itself deeper and deeper in my lungs, between the globules of doubt, tar and broken dreams: I had enjoyed myself; I had got everything out of life.

One day Puff the Clown appeared in front of the classroom window. I was at secondary school. I think he was part of the group that the SNP had employed to keep an eye on us since Carolien had disappeared. His name wasn’t Puff, but we called him that because he came with his face painted like a circus clown, probably to try to cheer up the children in my class, and because he smoked cigars while eyeing us one by one. The heat of the glowing cigar made the make-up on his cheeks run.
We got used to that too. Every day we looked out the window and saw more clowns join him each day. Didn’t they have anything better to do, Saskia asked. Weren’t there any other young people to keep an eye on? Once, several puff clowns accosted me at the gate. They didn’t call cigarette consumption smoking but ‘getting dry-drunk.’ Smoking wasn’t good, or bad, but if you were doing it anyway, why not enjoy doing so, why not get everything out of life? That is how they said it, hoarsely and with cigarettes between their fingers: ‘Enjoy dry-drinking.’

Lucia reached Grade 5 four years after me. She had already had her first cigarette at the kitchen table, that September morning. ‘Congratulations,’ my parents had said. They had come off the sofa and wanted to do something special because my little sister had so dreaded the moment. My mother had held a match to my sister’s first cigarette, a morbid birthday candle. I had seen how yellow her fingers were. ‘Breathe in,’ my father had said encouragingly, as though my sister hadn’t seen how it was done for years. Gently Lucia had inhaled and then blew out a puff. Without a sound. My parents had nodded proudly at each other and lit up too. My mother had gurgled for a moment. Then one by one we had gone to the loo for a first morning crap.

It wasn’t long before a few of us developed the Cough, as I already said, and some of us the Gurgles and many more of us the Attack. We buried Jeroen a week before he would have gone on to the sixth form. In the hospital where Jeroen was, there were dozens of smoking puff clowns in the first few days, in front of the window, in the corridor, in the rooms next to us. When Jeroen had the Attack, it was already too late according to a puff clown. Which is in fact what all puff clowns in hospitals throughout the country came to say at the beds of people young and old: there is no longer any future.

***

And then, one morning, years later, it was over. Or at least, over? In the hospital where I was, we weren’t sure what was over. I couldn’t feel my yellow fingertips and could hardly open my eyes. Saskia had been out of my life for several years, so I asked the nurse to turn on the television. Where the tobacco had disappeared, fertile vegetation flourished: between the rubble, round the empty skyscrapers and office buildings where no one had been working for years, the crushed bridges, over the walls of the unused warehouses, on the overcrowded football field where my parents and Lucia were buried. Everywhere. But what had happened, I asked.
Something to do with corruption, my nurse said. A newsreader said that a Dutch journalist from the programme Follow the Money had linked a trail of cash flows to prominent members of the State Nihilist Party and its European allies. They turned out to have shares in tobacco companies.
After which John Paul III delivered a live speech. He said in English and Latin that we had survived God’s test. He said that the tobacco plants had retreated because the devil had been cast out; American biologists and botanists said that they had achieved a breakthrough; it all depended on who you asked. Don’t worry, everything is getting better, the Pope said. He was going to take over everything now.
I opened my eyes and saw the puff clowns in front of the window one by one stub out their cigarettes and take off their make-up. I coughed and gurgled a bit, but I knew: this, here and now, was the final Attack.
And the future, it had arrived.

Faktor X
fan Willem Schoorstra

Factor X
fan Willem Schoorstra

The X Factor
fan Willem Schoorstra

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Jonathan Reeder

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
Faktor X

Bûten is it 28 graden, mar lockdown is lockdown. Boppedat is it yn ’e hûs koeler as yn ’e tún. Lilith hat oars neat as in katoenen broekje en in katoenen shirt oan. Ekologysk en duorsum produsearre. Dat is wichtich foar har. Krekt as it iten dat se ta har nimt. Koartlyn is se fan fegetarysk feganistysk wurden. Dochs noch in hiele omskeakeling. It wie de lêste stap yn in proses fan bewustwurding en akseptaasje fan konsekwinsjes. De tastân fan de wrâld freget om radikale beslissingen. Dy nimt se. En sil se noch nimme. Dêr is se inerlik fan oertsjûge. It iennichste dêr’t se foar harsels om tinke moat, is dat se net in preker wurdt, in grimmitige fanatikus dy’t oer neat oars mear prate kin en elkenien bekeare wol dy’t oars as har yn ’t libben stiet. Dus siket se, sadree’t se klear is mei har thúswurk, safolle mooglik ôflieding. Muzyk draaie, dûnsje, in boek lêze en har yoga-oefeningen dwaan. En skake mei Art. Dat hâldt har geast skerp en alert. Skake mei Art is mear as in útdaging, mear as samar in spultsje. It is in yntellektuele kompetysje. Skake freget uterste konsintraasje, mar de lêste tiid ha se gauris djipdollende diskusjes wilens it spyljen fan in partij. It wedstrydelemint skerpet blykber de tsjinstellingen tusken harren oan. De iene kear kin se dêr better oer as de oare. Dat komt fansels mei fan de lockdowns. De beheining yn frijheid, om net stean en gean te kinnen wêr’t je wolle, makket elkenien nitelich. Likegoed docht Lilith har bêst om sokke negative emoasjes te kearen, en yn ’e regel slagget har dat aardich.
‘Art?’
‘Lilith?’
‘Spultsje?’
‘Is ’t wer safier? Wolst wer ôfseame wurde?’
‘Tink der mar om. Ik bin der hielendal klear foar.’
‘Dat mei ik lije. As beleanning foar safolle moed meisto mei wyt begjinne.’
Lilith giet sitten. De skaakpartijen binne ebbe en floed yn sokke dagen, in ekstra struktuer om jin oan fêst te klampen.
Nei’t it iepeningsspul foarby is, freget Art wat it no krekt is dat Lilith sa oansprekt yn it skaken.
‘Hoesa?’
‘Omdat, as ik dy typearje moat, dêr kwalifikaasjes útkomme dy’t heaks op dy fan in argetypyske skaakspiler stean.’
‘O? En wat is in argetypyske skaakspiler?’
‘Ien dy’t klinysk is, ûnmeilydsum, ien dy’t gjin empaty ken. In spiler dy’t thús is yn dy folsleine wrâld fan 64 fjilden, dy’t dy wrâld kontrolearje en dominearje kin, krekt omdat dy foarsisber is.’
‘As ik dat sa hear, bin ik bliid dat ik net sa’n argetypyske spiler bin.’
‘Ik ek. Dêrom win ik ek altyd fan dy.’
‘Allinne omdatsto my mei dy lulferhalen út ’e konsintraasje hellest.’
‘Do bist in dreamer, in idealist, sels in utopist tsjin wil en tank.’
‘In utopist tsjin wil en tank …’
‘Dat meitsje ik op út dyn relaas fan lêsten, it byld watst doe sketstest fan in wrâld dy’t op ’e nij paradyslik is. In wrâld wêryn’t de minske ôfstân fan de lânbou dien hat en griene woastinen oan de ierde weromjûn. Dêr’t minsken yn libje as wiene se jeiers-samlers, mei in ekologyske fuotprint fan nul.’
‘Foar dy klinkt dat miskien utopysk, mar technologysk kin it. Wy binne by steat om de ierde sa goed as net mear te belêsten, en tagelyk yn alle minsklik ferlet te foarsjen.’
‘In technologysk avansearre, grien dreamlân.’
‘Dêr’t de minske yn lykwicht mei al it oare libben op ierde yn bestiet, ja.’
‘Hiel nayf.’
‘Wêrom?’
‘Dy set fan dy. Dêr soe ik nochris oer neitinke.’
‘Dat ha ik al dien, dy bliuwt stean.’
‘Sels witte. Dy dreamen fan dy binne net nayf, nee. It is allegear wittenskiplik út te fieren. Mar minsklik sprutsen is it net te dwaan.’
‘Ik sjoch net yn wêrom net.’
‘Salang’t de populaasje tanimt, sil foarútgong betsjutte dat ynspanningen dien wurde moatte om de groei by te hâlden. Dat slagge desennia lyn al net, en dat sil no wis net mear slagje.’
‘Pfff …’
‘Sifers, Lilith, dy lige net. Der is mar ien manier wêrop’t de minskheid har ynspanningen beheine kin. En dat is troch op te hâlden mei noch mear minsken te meitsjen. Fansels wit ik dat soks tsjin de natuer, tsjin de minsklike driuw yngiet. Do spilest in agressyf potsje, trouwens.’
‘Ik wol it ris oars oanpakke. Dus bertebeheining is de oplossing, neffens dy?’
‘Fanâlds hat it in oerlibbingsstrategy west. Dêr’t stammen en folken konflikten ha, yn oarlochssituaasjes reitsje, hat in heech bertesifer altyd in wichtich wapen west. Soks sit yn de genen ynbakt. Dy konflikten binne net minder wurden, earder mear. Mei dy kennis yn ’e achterholle sit der rasjoneel sjoen mar ien ding op: wrâldwide sterilisaasje. Ut te fieren troch in lichem, in ynstânsje dy’t lyksa wrâldwiid operearret. Tagelyk wit ik dat it ûnmooglik is om sa’n ynstânsje op te tugen, fanwege it totalitêre karakter dêrfan.’
‘Do makkest my suver bang mei sokke ideeën.’ Lilith tinkt nei, docht in set. Se stiet der net goed foar. ‘Is it oars net sa dat de ierde sels al in skoft dwaande is om de minskheid, troch alle firussen fan de lêste jierren, te desimearjen?’
‘Dêr hat it al fan. De minskheid as in tumor, as in planetêre sykte dy’t útrûge wurde moat. Mar de wittenskip hat effektive faksins ûntwikkele, dus dy firussen sille it lykwicht tusken de ierde en har minsklike bewenners noait herstelle kinne. Dêr moat wat oars foar barre.’
‘Wat bisto in ûnheilsprofeet.’
‘In realist, soe ik sizze, ien dy’t him basearret op data. Gean mar nei, in wrâldbefolking fan tsien miljard kin allinne yn stân hâlden wurde troch de ierde te ferneatigjen. Wat is der no noch oer fan de natuer? Hoefolle reinwâld is der noch? Hoefolle iis op de beide poalen? It is inkeld troch genetyske manipulaasje, dat der foldwaande iten oan de hieltyd earmer grûn ûnfytmanne wurdt. Lang om let bliuwt der oars neat oer op de planeet as de minske, in iensume primaat yn in keunstmjittige, keale leefomjouwing.’
‘Do dochst dyn bêst om my depressyf te meitsjen.’
‘Dat is it doel net. Ik jou dy allinne myn miening, myn konklúzjes op basis fan …’
‘… data, ja, ik wit it.’
Lilith wibelet hinne en wer op har sitbal. Se nimt in slok wetter, lit alles yn har omgean dat Art sein hat, ferpleatst in loper.
‘Ik ha noch in fraach,’ seit se, wylst se nei it skaakboerd sjocht. ‘Bestiet der net sawat as in faktor X? In ûnbekende grutheid, dy’t alle data en de dêrútfolgjende logika op ’e kop sette kin?’
Art pleatst syn tsjinset.
‘Nee. Der kin sprake wêze fan fariabelen, mar in faktor X bestiet net.’
‘Dêr bist wis fan?’
‘Absolút.’
‘Skaakmat.’
Op slach is it stil yn de keamer. Art swijt, ferwurket de ynformaasje. Yn ’e fierte klinkt de sirene fan in ambulânse.
‘Lilith?’
‘Ja?’
‘Soesto my resette wolle? Ik ha ferlet fan in update.’
‘Ik ha dy ferslein, Art. Foar it earst.’
‘Lokwinske. Wolst my no resette?’
‘Jawis.’
Mei in tefreden útdrukking op har gesicht jout se Art opdracht om himsels te resetten. Yn de tuskentiid hellet Lilith in nij glês wetter en giet se foar it rút stean. Faktor X bestiet net. Se leit de hân op har búk. Glimket.

Factor X

Buiten is het 28 graden, maar lockdown is lockdown. Bovendien is het binnen koeler dan in de tuin. Lilith heeft niets anders aan dan een katoenen broekje en een katoenen shirt. Ecologisch en duurzaam geproduceerd. Dat is belangrijk voor haar. Net als het voedsel dat ze tot zich neemt. Onlangs is ze van vegetarisch veganistisch geworden. Toch nog een hele omschakeling. Het was de laatste stap in een proces van bewustwording en acceptatie van de consequenties. De toestand van de wereld vraagt om radicale beslissingen. Die neemt ze. En zal ze nog nemen. Het is haar innerlijke overtuiging. Het enige waar ze voor zichzelf op moet letten, is dat ze niet gaat preken, een grimmige fanaticus wordt die het over niets anders meer kan hebben en iedereen wil bekeren die anders in het leven staat dan zij. Dus zoekt ze, zodra ze klaar is met haar thuiswerk, zoveel mogelijk afleiding. Muziek draaien, dansen, een boek lezen en haar yoga-oefeningen doen. En schaken met Art. Dat houdt haar geest scherp en alert. Schaken met Art is meer dan een uitdaging, meer dan zomaar een spelletje. Het is een intellectuele competitie. Schaken vraagt opperste concentratie, maar de laatste tijd voeren ze vaak diepgravende discussies tijdens het spelen van een partij. Blijkbaar scherpt het wedstrijdelement de tegenstellingen tussen hen aan. De ene keer kan ze daar beter tegen dan de andere. Dat komt natuurlijk ook door de lockdowns. Door de vrijheidsbeperkingen, niet kunnen gaan en staan waar je wilt, is iedereen prikkelbaar. Toch doet Lilith haar best dergelijke negatieve emoties tegen te houden, en meestal lukt haar dat aardig.
‘Art?’
‘Lilith?’
‘Spelletje?’
‘Is het weer zover? Wil je weer een pak op je donder?’
‘Kijk maar uit. Ik ben er helemaal klaar voor.’
‘Wat goed van je. Als beloning voor zoveel moed mag je met wit beginnen.’
Lilith gaat zitten. De schaakpartijen zijn eb en vloed op zulke dagen, een extra structuur om je aan vast te klampen.
Als het openingsspel voorbij is, vraagt Art wat het nu precies is dat Lilith zo aanspreekt in het schaken.
‘Hoezo?’
‘Omdat, als ik je moet typeren, er kwalificaties uitkomen die haaks staan op die van een archetypische schaakspeler.’
‘O? En wat is een archetypische schaakspeler?’
‘Iemand die klinisch is, meedogenloos, iemand die geen empathie kent. Een speler die thuis is in die volmaakte wereld van 64 velden, die die wereld kan controleren en domineren, juist omdat die voorspelbaar is.’
‘Als ik dat zo hoor, ben ik blij dat ik niet zo’n archetypische speler ben.’
‘Ik ook. Daarom win ik ook altijd van jou.’
‘Dat is alleen omdat je mij met dergelijke lulverhalen uit de concentratie haalt.’
‘Je bent een dromer, een idealist, een utopist tegen wil en dank zelfs.’
‘Een utopist tegen wil en dank …’
‘Dat maak ik op uit het relaas dat je onlangs hield, het beeld wat je toen schetste van een wereld die opnieuw paradijselijk zal zijn. Een wereld waarin de mens afstand heeft gedaan van de landbouw en de aarde groene woestijnen teruggaf. Waar mensen leven alsof ze jager-verzamelaars zijn, met een ecologische voetafdruk van nul.’
‘Voor jou klinkt dat misschien utopisch, maar technologisch gezien kan het. We zijn in staat de aarde zo goed als niet meer te belasten, en tegelijkertijd in alle menselijke behoeften te voorzien.’
‘Een technologisch geavanceerd, groen dromenland.’
‘Waar de mens in evenwicht met al het andere leven op aarde haar bestaan vindt, ja.’
‘Heel naïef.’
‘Waarom?’
‘Die zet van je. Daar zou ik nog eens over nadenken.’
‘Dat heb ik al gedaan, die blijft staan.’
‘Zelf weten. Die dromen van je zijn niet naïef, nee. Wetenschappelijk gezien is het allemaal uitvoerbaar. Maar menselijk gesproken is het niet te doen.’
‘Ik zie niet in waarom niet.’
‘Zolang de populatie toeneemt, zal vooruitgang betekenen dat er inspanningen moeten worden gedaan om de groei bij te houden. Dat lukte decennia geleden al niet, en dat zal nu zeker niet meer lukken.’
‘Pfff …’
‘Cijfers, Lilith, liegen niet. Er is maar één manier waarop de mensheid haar inspanningen kan beperken. En dat is door op te houden nog meer mensen te maken. Natuurlijk weet ik dat zoiets tegen de natuur, tegen de menselijke drang ingaat. Je speelt een agressief potje, trouwens.’
‘Ik wil het eens anders aanpakken. Dus geboortebeperking is de oplossing, volgens jou?’
‘Van oudsher is het een overlevingsstrategie geweest. Waar stammen en volken in conflict zijn, in oorlogssituaties raken, is een hoog geboortecijfer altijd een belangrijk wapen geweest. Dat zit in de genen ingebakken. Er zijn niet minder conflicten, eerder meer. Met die kennis in het achterhoofd zit er rationeel gezien maar één ding op: wereldwijde sterilisatie. Uit te voeren door een lichaam, een instantie die daarom op wereldschaal opereert. Tegelijkertijd weet ik dat het onmogelijk is zo’n instantie op te tuigen, vanwege het totalitaire karakter ervan.’
‘Je maakt mij nog bang met dergelijke ideeën.’ Lilith denkt na, doet een zet. Ze staat er niet goed voor. ‘Zou het niet zo zijn dat de aarde zelf al een poos bezig is om de mensheid, door alle virussen van de laatste jaren, te decimeren?’
‘Daar lijkt het wel op. De mensheid als tumor, als een planetaire ziekte die moet worden uitgeroeid. Maar de wetenschap heeft effectieve vaccins ontwikkeld, dus die virussen zullen het evenwicht tussen de aarde en haar menselijke bewoners nooit kunnen herstellen. Daar moet iets anders voor gebeuren.’
‘Wat ben jij een onheilsprofeet.’
‘Een realist, zou ik zeggen, iemand die zich baseert op data. Ga maar na, een wereldbevolking van tien miljard kan alleen in stand worden gehouden door de aarde te vernietigen. Wat is er nu nog over van de natuur? Hoeveel regenwoud is er nog? Hoeveel ijs op beide polen? Het is alleen maar door genetische manipulatie, dat er voldoende voedsel aan de steeds armer wordende grond wordt ontstolen. Uiteindelijk blijft er op de planeet niets anders over dan de mens, een eenzame primaat in een kunstmatige, kale leefomgeving.’
‘Je doet je best om mij depressief te maken.’
‘Dat is niet de bedoeling. Ik geef je alleen mijn mening, mijn conclusies op basis van …’
‘… data, ja, ik weet het.’
Lilith wiebelt heen en weer op haar zitbal. Ze neemt een slok water, laat Arts woorden in haar omgaan, verplaatst een loper.
‘Ik heb nog een vraag,’ zegt ze, terwijl ze naar het schaakbord kijkt. ‘Bestaat er niet zoiets als een factor X? Een onbekende grootheid, die alle data en de daaruit voortvloeiende logica op zijn kop kan zetten?’
Art plaatst zijn tegenzet.
‘Nee. Er kan sprake zijn van variabelen, maar een factor X bestaat niet.’
‘Weet je dat zeker?’
‘Absoluut.’
‘Schaakmat.’
Meteen is het stil in de kamer. Art zwijgt, verwerkt de informatie. In de verte klinkt de sirene van een ambulance.
‘Lilith?’
‘Ja?’
‘Zou jij me willen resetten? Ik heb behoefte aan een update.’
‘Ik heb je verslagen, Art. Voor het eerst.’
‘Gefeliciteerd. Wil je me nu resetten?’
‘Jazeker.’
Met een tevreden uitdrukking op haar gezicht geeft ze Art opdracht om zichzelf te resetten. Ondertussen haalt Lilith een nieuw glas water en gaat ze voor het raam staan. Factor X bestaat niet. Ze legt haar hand op haar buik. Glimlacht.

The X Factor

It’s 28 degrees outside, but lockdown is lockdown. Besides, it’s cooler indoors than in the garden. Lilith is wearing nothing but cotton knickers and a cotton T-shirt. Eco-friendly and sustainably produced. This is important to her. Just like the food she consumes. She recently went from vegetarian to vegan. Quite a transition, all in all. It was the last step in a process of awareness and acceptance of the consequences. The state of the world requires radical decisions. She makes them. And she will continue to make them. It is her inner conviction. She must only be on her guard not to get preachy, to become some grim fanatic who can talk about nothing else and tries to convert anyone whose lifestyle is otherwise. So, when she is done with her housework, she busies herself with all manner of diversions. Listening to music, dancing, reading a book, doing yoga exercises. And playing chess with Art. This keeps her sharp and alert. Playing chess with Art is more than a challenge, more than just a game. It is a battle of intellect. Chess requires the utmost concentration, but lately they have been having deep discussions in the course of a match. The competitive aspect apparently heightens their differences. Sometimes she can handle this, other times less so. It’s partly due to the lockdowns, of course. Being cooped up, not being able to go wherever you want, is making people irritable. Still, Lilith does her best to keep suchlike negative emotions at bay, and usually she succeeds.
‘Art?’
‘Lilith?’
‘Fancy a game?’
‘Sure. Ready to get clobbered again?’
‘Don’t be so sure of yourself. Bring it on.’
‘Good for you. As a reward for being so plucky, you can start with white.’
Lilith sits. Chess matches give days like this ebb and flow, extra structure, a foothold.
After her opening move, Art asks Lilith what it is she likes so much about chess.
‘How so?’
‘Well, if I were to characterize you, I’d say you have traits that are antithetical to a typical chess player.’
‘Oh? And what is a typical chess player?’
‘Someone who is clinical, cutthroat, someone without empathy. A player who’s at home in this consummate world of sixty-four squares, who can control and dominate that world, precisely because it’s so predictable.’
‘In that case, I’m glad I’m not such a typical chess player.’
‘Same here. That’s why I always beat you.’
‘That’s only because all that chatter of yours throws me off.’
‘In spite of yourself, you’re a dreamer, an idealist, a utopian.’
‘A utopian in spite of myself…’
‘That’s my conclusion based on something you recently said, your vision of an idyllic world anew. A world where mankind has renounced agriculture and given the earth back its green wilderness. Where people live as hunter-gatherers, with no ecological footprint.’
‘That might sound utopian to you, but technologically it’s possible. We’re capable of providing mankind with all it needs without depleting the earth’s resources.’
‘A technologically advanced, eco-dreamland.’
‘Where humans can live in harmony with the rest of life on earth, yes.’
‘So naïve.’
‘Why?’
‘Your move just now. You might want to reconsider.’
‘It’s been done, no changing it now.’
‘Suit yourself. No, those dreams of yours aren’t naïve. Scientifically, it’s all possible. But humanly-speaking, it’s a lost cause.’
‘I don’t see why.’
‘Because as long as the population continues to increase, progress means that measures will be needed to keep up with that growth. That hasn’t succeeded for decades, and it certainly won’t now.’
‘Pfff…’
‘The numbers don’t lie, Lilith. There is only one way humankind can roll back its effect on the earth, and that is to stop making yet more people. I’m aware this is contrary to human nature, of course. Aggressive game you’re playing, by the way.’
‘I thought I’d tackle things differently this time. So population control is the solution, you say?’
‘Historically, it’s been a strategy for survival. Where there is conflict, where tribes and peoples are at war, a high birth rate has always been a useful weapon. Humankind is genetically programmed for that. These days, there’s more conflict in the world, not less. With this knowledge, there’s only one rational answer: mass sterilization. To be carried out by a body, an organization that operates globally. At the same time, I know this is entirely unfeasible, because of its totalitarian character.’
‘You scare me with ideas like this.’ Lilith pauses to think, makes a move. She’s not faring well. ‘Could it be that the earth is already purging itself of humanity, what with all the viruses nowadays?’
‘It does look that way. Humankind as a tumour, a global disease that must be eradicated. But then science develops effective vaccines, so those viruses will never be able to fully restore the balance between humans and the earth. Something else will need to happen.’
‘You’re such a doomsayer.’
‘A realist, if you please. I look at the data. Just think about it: a worldwide population of ten billion people can only sustain itself by destroying the planet. Even now, what’s left of nature? How much rain forest still exists? Or the polar ice caps? Only genetic manipulation has made it possible to squeeze enough food out of poorer and poorer farmland. Eventually humans will be all that’s left on the planet, a solitary primate in a barren, artificial environment.’
‘You’re depressing me on purpose.’
‘That’s not my aim. I’m only giving you my opinion, based on—’
‘—data, yeah, I know.’
Lilith rocks back and forth on her exercise ball. She takes a drink of water, lets Art’s words sink in, moves a bishop.
‘I’ve got another question,’ she says as she examines the board. ‘Isn’t there such a thing as the X factor? An unknown quantity that could throw all data and its resulting logic out of whack?’
Art makes his next move.
‘No. There is a chance of variability, but there’s no such thing as an X factor.’
‘Are you sure?’
‘Absolutely.’
‘Checkmate.’
It is suddenly quiet in the room. Art is silent, processes the information. In the distance, an ambulance siren wails.
‘Lilith?’
‘Yes, Art?’
‘Would you mind resetting me? I am in need of an update.’
‘I beat you, Art. For the first time.’
‘Congratulations. Can you reset me now?’
‘Certainly.’
With a satisfied look on her face, Lilith gives Art the command to reset himself. Meanwhile, she gets a fresh glass of water and goes over to the window. The X factor does not exist. She lays a hand on her belly. Smiles.

Op it plein fan San Gimignano
fan Peter Sijbenga

Op het plein van San Gimignano
fan Peter Sijbenga

On the square in San Gimignano
fan Peter Sijbenga

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Jan Tiede Bouma

Om’t it krap wie! Krekt om’t it krap wie. Dêrom wol ik dêr nei werom. Begryp dat dan. Ik bedoel dat ik dy wy inoar oaren oaren dit de hiele tiid op ’e nij wer útlizze moatte wylst we hjir dei yn dei út tsjin it sinneljocht sitte te knipperjen.

Arto Lindsay seit dy namme dy wat? Kenst net. Okee. Wat ik dus no net tsjin dy sizze sil is sykje him mar op. Want dan fynst him. Do witst wêr’tst him sykje moatst. Fynst him echt wol. Nammentlik hjir. Mar doe net. Hy wie net te finen. Do wist net wêr’tst him sykje moast. Nee, dat komt op itselde del kaam doe op itselde del.

Arto Lindsay wie om te begjinnen in lilke man op in platehoes. Syn stim klonk al like lilk as dat er der útseach. Syn gitaar klonk as syn stim. Dat is alles wat der wie. Dêr Moast Ik It Mei Dwaan. Dêr moast elkenien it mei dwaan. En dus om’t der net mear wíé nee fal my no even net yn de rede om’t der net mear wíé hie ik alle frijheid om fan Arto te meitsjen wat of wa’t ik woe. Of wolle it wie net iens wolle sa góng dat. Sjoch Arto wie net mear as dy foto en dat lilke lûd dy platehoes dy plaat. Sis mar sawat no ja sa net neat dan dochs mar in hiel lyts bytsje. Lit ik it dan sa sizze it is sa’n bytsje datst sels dat sawat lege fet as fansels folje silst. Dat bart gewoan dêrom sis ik krekt it is eins gjin wollen. Ik streamde út yn Arto Lindsay ik folle him op. Dêr wie alle romte foar. Want krap nammentlik. Do witst dyn holle is grôtfol ûneinigens okee? Ja dines ek no mines yn alle gefallen wol doe noch wol dus dy krapte folle ik oant de râne ta mei myn eigen ûneinigens.

As ik doe witten hie syn bertedatum syn ferline yn Brazilië bruorkes en suskes hoe’t er derta kaam wie om sa gitaar te spyljen wêrom’t er syn gitaar sa stimde o haha dêr sit neat achter dat er syn gitaar sa stimde hy draaide gewoan krekt sa lang oan de stimmeganiken oant er tocht ja sa fyn ik it moai hihi en dat it in tolvesnarige gitaar wie in Danelectro Hawk en dat er dus wol foar elk optreden nije gitaarsnaren opsette en syn lûd sá ôfstelde datst fan de hege toanen daliks pine yn dyn earen krigest ensafuorthinne. Alles wat ik no wit knipperjend tsjin it sinneljocht.

Snapst dat ik dan hielendal net yn Arto útstreame kind hie? Ik begearde dy lilke man mei syn lilke stim en syn lilke gitaarspul. Hy wie krap. Hy wie yn syn krapwêzen folslein. Ik begearde syn folsleinens en streamde yn al myn begearte yn him út. Want om krapte hinne is ûneinich folle romte!! Hoe hie ik oait sa ryklik floeie kinnen as Brazilië en tolvesnarich en syn âlden misjonaris en watfoar shit noch mear de yngong nei it mystearje fan Arto ferburgen hiene? Mystearje ja. Net alles witte. Nee de godlike krapte fan nét alles witte! En dêr dan yn útstreame dat folje dy begearte ûneinich ûneinich fol slein folslein!

Doe’t Mike Watt kensto dy? Kenst ek net. Goed. Doe’t Mike Watt dus begûn mei basgitaar spyljen tocht er dat der twa manieren wiene om in basgitaar te stimmen. De iene wize is datst de stringen in bytsje slop setst en de oare wize is datst se strak spanst. Hy tocht dat dat in kwestje wie fan wat in basgitarist woe of net. Dat is fansels tige komysk en file under Hy Wist Net Hoe’t In Bas Stimd Heart Te Wurden. Mar hy benutte de krapte en streamde út. Snapst? Ja mar wêrom’t ik no ynienen oer Mike Watt begjin ik hie it dochs oer Arto Lindsey wie it? Okee Arto LindsAy krapte en ús alle romte en alles en neat en dat allegear tagelyk.

En dat is sa godferdomde ûnmooglik wurden witst. Wêr is de ûnfynberens bleaun? Wat is noch krap? Krap en dús rom en iepen en ree om te ferjaan en gefaarlik en leech en net-artikulearre en longerjend om fold te wurden mei ûneinige begearte? Wêrom is nergens dat nuttige neat mear dêr’tst sa ûnbehindere yn útstreame koest?
It wie sa moai om mei syn allen of elk op syn har manier los fan inoar sûnder kaart troch de stegen te dwalen. O de stegen! En safolle fan dy stegen rûnen dea en dan gewoan de klopboar fan dyn eigenste begearte yn dy muorre sette en ferdomd soms gongst dwers troch de muorre of krigest de muorre oer dy hinne kaamst yn in oare stege út kaamst immen oars tsjin en allebeide laitsje fansels. En ek doe hear wiene der yn dy stegen sels genôch by dy’t op in bepaald momint seine ik gean werom ik sil no earst in kaart fan de omjouwing keapje want sa komme wy noait ergens. Ja fuck nee wat no sa komme wy noait ergens? We wíéne der al. Wy wiene sûnder kaart yn de stegen. Wy wisten it paad want ferdwale wíé de wei. En we streamden we streamden yn en út. It wie geweldich. It wie soms sá ferdomde pynlik. It wie bespotlik. Wy stelden ús oan. Wisten by God net wat wy diene. It wie koartsein it Paradys.

En op in stuit kamen al dy steechjes út op wat ik net oars omskriuwe kin as it plein fan San Gimignano.

Al dy jonges en famkes al dy glorieuze mynwurkers dy’t alle ieren fan de krapte útputtend bekloppe hiene iepen makke en fold kamen de steechjes út. Wy do en ik kamen inoar wer tsjin. Do witst dochs ek noch hoe’t wy doe tsjin it sinneljocht knipperen? No dêr wiene wy dan. We rûnen oer it plein we rûnen in bytsje beteutere trochinoar hinne en by inoar lâns der wie dy iissalon dy’t yn 1998 of 2002 of allebeide wrâldkampioen iisko’s west hie. Wy kochten in iisko. Se hiene alle smaken. It wie goed iis foar safier’t wy dat beoardielje koene se sille net om ’e nocht wrâldkampioen wurden wêze.

De krapte wie foarby. En dêr’t ik yn de stegen fan de skroeiende langjende krapte alle romte field hie en genoaten dêr kaam it plein fan alle kanten op my ta. Elkenien en alles wie te finen. Elkenien wist hjir hoe’t hy sy syn har basgitaar stimme moast. Ja ek yn de stegen hiene der genôch west dy’t al fan ’e hoed en ’e râne wisten seine se. Mar no hjir op dit plein en hoe net-krap alles ek wie bekroep ús allegear itselde gefoel. Net allinnich my dochs sis dat asjeblyft net. Elkenien wist no wêr’t hy sy it sykje moast. Moast dit noch sykjen neame? De hoed en de râne wiene definityf wurden! Dit wie de hoed. Dit wie de râne. Alles baaide yn dat sinneljocht dêr’t wy tsjin knipperen dat heucht dy dochs noch? Do knipperest dochs ek? En yn dy iepen romte hie ik foar it earst it gefoel dat ik ferdwaald wie ik waard der bang fan. No noch ferdwale wie net mear as oanstellerij wa wol der hjir foar oansteller útmakke wurde? Godsamme yn ’e stegen hie ik my neat oars as oansteld gjin probleem! En no yn dat knipperjende sinneljocht skamme ik my ynienen foar myn oanstellerij hold myn útstream ho stûke myn begearte? Tearde de ûneinigens yn himsels gear?

Dat is hoe’t ik my dy dei fielde doe’t ik oer wat ik net oars omskriuwe kin as it plein fan San Gimignano dwaalde midden yn de ûnfolsleinens fan de oerfloed en dêr’t foar elkenien sichtber foar elkenien te finen Arto Lindsay opgie yn de mannichte en elkenien ik ek alles oer him wist ek wêrom’t er syn gitaar sa nuver stimde. Underwilens stimde Mike Watt syn bas sa’t it hearde. It wie folbrocht en der kaam neat mear by. De ôftiteling rûn oer it mystearje.

Do sjochst foar de safolste kear yn de brosjuere sjochst op fan dyn brosjuere en knikst want it kloppet mei de brosjuere. It plein fan San Gimignano is like moai as yn de brosjuere. En komst der dus noait wer ôf. Komme wy der noait wer ôf? Is der allinne noch mar dat plein en do ik wy inoar en oaren oaren en alles en elkenien te finen en net-krap?

It is moai hjir seist. Ik kin it dy allinne mar meistimme. Paradyslik seit de brosjuere en dat is it as sûnt de dei dat ik hjir foar it earst tsjin it sinneljocht knippere. It is hjir hiel moai. It is hjir nergens lilk. It is ôf. Werom de stegen yn! bûnzet it achter myn eagen.

En seist: kinst net weromlangje. Ferjit it. Begjin earst mar ris mei foarút te langjen.

Omdat het schaars was! Juist omdat het schaars was. Daarom wil ik ernaar terug. Begrijp dat dan. Ik bedoel dat ik jou wij mekaar anderen anderen dit de hele tijd opnieuw weer moeten uitleggen terwijl we hier dag in dag uit tegen het zonlicht zitten te knipperen.

Arto Lindsay zegt die naam je wat? Ken je niet. Okee. Wat ik dus nu niet tegen je ga zeggen is zoek hem maar op. Want dan vind je hem. Je weet waar je hem moet zoeken. Je vindt hem echt wel. Namelijk hier. Maar toen niet. Hij was onvindbaar. Je wist niet waar je hem moest zoeken. Nee, dat komt op hetzelfde neer kwam toen op hetzelfde neer.

Arto Lindsay was om te beginnen een lelijke man op een platenhoes. Zijn stem klonk vervolgens net zo lelijk als dat hij eruitzag. Zijn gitaar klonk als zijn stem. Dat is alles wat er was. Daarmee Moest Ik Het Doen. Daarmee moest iederéén het doen. En dus omdat er niet meer wás nee val me nu even niet in de rede omdat er niet meer wás had ik alle vrijheid om van Arto te maken wat of wie ik wilde. Of willen het was niet eens willen zo gíng dat. Kijk Arto was niet meer dan die foto en dat lelijke geluid die platenhoes die plaat. Zeg maar bijna nou ja zo niet niks dan toch heel weinig. Laat ik het dan zo zeggen het is zo weinig dat je zelf dat bijna lege vat als vanzelf gaat vullen. Dat gebeurt gewoon daarom zeg ik net het is eigenlijk geen willen. Ik stroomde uit in Arto Lindsay ik vulde hem op. Er was alle ruimte voor. Want schaars namelijk. Je weet jouw hoofd is bomvol oneindigheid okee? Ja het jouwe ook nou het mijne in ieder geval wel toen nog wel dus die schaarste vul je die vulde ik tot aan de rand met mijn eigen oneindigheid.

Als ik toen geweten had zijn geboortedatum zijn verleden in Brazilië broertjes en zusjes hoe hij  ertoe gekomen was om zo gitaar te gaan spelen waarom hij zijn gitaar zo stemde oh haha daar zit  niets achter dat hij zijn gitaar zo stemde hij draaide gewoon net zo lang aan de stemmechanieken tot hij dacht ja zo vind ik het mooi hihi en dat het een twaalfsnarige gitaar was een Danelectro Hawk en dat hij dus wel voor elk optreden nieuwe gitaarsnaren opzette en zijn geluid zó afstelde dat je van de hoge tonen meteen pijn in je oren kreeg enzovoorts. Alles wat ik nu weet knipperend tegen het zonlicht.

Snap je dat ik dan helemaal niet in Arto had kunnen uitstromen? Ik begeerde die lelijke man met zijn lelijke stem en zijn lelijke gitaarspel. Hij was schaars. Hij was in zijn schaars zijn volledig. Ik begeerde zijn volledigheid en stroomde in al mijn begeerte in hem uit. Want om schaarsheid heen is oneindig veel ruimte!! Hoe had ik ooit zo rijkelijk kunnen vloeien als Brazilië en twaalfsnarig en zijn ouders missionaris en wat voor shit nog meer de ingang naar het mysterie van Arto hadden verstopt? Mysterie ja. Niet alles weten. Nee de goddelijke schaarste van níet alles weten! En daar dan in uitstromen dat vullen die begeerte oneindig oneindig vol ledig volledig!

Toen Mike Watt ken je die? Ken je ook niet. Goed. Toen Mike Watt dus begon met basgitaar spelen dacht hij dat er twee manieren bestonden om een basgitaar te stemmen. De ene manier is dat je de snaren een beetje slap zet en de andere manier is dat je ze strak spant. Hij dacht dat dat een kwestie was van wat een basgitarist wilde of niet. Dat is natuurlijk reuze lollig en file under Hij Wist Niet Hoe Een Bas Hoort Te Worden Gestemd. Maar hij benutte de schaarste en stroomde uit. Snap je? Ja maar waarom ik nu ineens over Mike Watt begin ik had het toch over Arto Lindsey was het? Okee Arto LindsAy schaarste en dús alle ruimte en alles en niks en dat allemaal tegelijk.

En dat is zo godverdomde onmogelijk geworden weet je. Waar is de onvindbaarheid gebleven? Wat is nog schaars? Schaars en dús ruim en open en vergevingsgezind en gevaarlijk en leeg en ongearticuleerd en hunkerend om gevuld te worden met oneindige begeerte? Waarom is nergens dat nuttige niks meer waar je zo onbelemmerd in kon uitstromen?

Het was zo fijn om met zijn allen of ieder op zijn haar manier los van elkaar zonder kaart door de stegen te dwalen. Oh de stegen! En zoveel van die stegen liepen dood en dan gewoon de klopboor van je eigenste begeerte in die muur zetten en verdomd soms ging je dwars door de muur of kreeg je de muur over je heen kwam je in een andere steeg uit trof je iemand anders en allebei lachen natuurlijk. En ook toen hoor waren er in die stegen zelf genoeg bij die op een bepaald moment zeiden ik ga terug ik ga nu eerst een kaart van de omgeving kopen want zo komen we nooit ergens.  Ja fuck nee wat nou zo komen we nooit ergens? We wáren er al. We waren zonder kaart in de stegen. We wisten de weg want verdwalen wás de weg. En we stroomden we stroomden in en uit.  Het was geweldig. Het was soms zó verdomd pijnlijk. Het was belachelijk. We stelden ons aan.  Wisten bij God niet wat we deden. Het was kortom het Paradijs.

En op een bepaald moment kwamen al die steegjes uit op wat ik niet anders kan omschrijven dan het plein van San Gimignano.
Al die jongens en meisjes al die glorieuze mijnwerkers die alle aders van de schaarste uitputtend hadden beklopt geopend en gevuld kwamen de steegjes uit. Wij jij en ik kwamen elkaar weer tegen. Jij weet toch ook nog hoe we toen tegen het zonlicht knipperden? Nou daar waren we dan. We liepen over het plein we liepen een beetje bedremmeld door elkaar en langs elkaar heen er was die  ijssalon die in 1998 of 2002 of allebei wereldkampioen ijsjes was geweest. We kochten een ijsje. Ze hadden alle smaken. Het was goed ijs voor zover wij dat konden beoordelen ze zullen niet voor niets wereldkampioen zijn geworden.

De schaarste was voorbij. En waar ik in de stegen van de schroeiende verlangende schaarste alle ruimte had gevoeld en genoten daar kwam het plein van alle kanten op me af. Iedereen en alles was vindbaar. Iedereen wist hier hoe hij zij zijn haar basgitaar moest stemmen. Ja ook in de stegen waren er genoeg geweest die al van de hoed en de rand wisten zeiden ze. Maar nu hier op dit plein en hoe onschaars alles ook was bekroop ons allemaal hetzelfde gevoel. Niet alleen mij toch zeg dat alsjeblieft niet. Iedereen wist nu waar hij zij het zoeken moest. Moest je dit nog zoeken noemen? De hoed en de rand waren definitief geworden! Dit was de hoed. Dit was de rand. Alles baadde in dat zonlicht waar wij tegen knipperden je herínnert je dat toch? Jij knipperde toch ook? En in die open ruimte had ik voor het eerst het gevoel dat ik verdwaald was ik werd er bang van. Nu nog verdwalen was niet meer dan aanstellerij wie wil er hier voor aansteller uitgemaakt worden? Godsamme in de stegen had ik me niks anders dan aangesteld geen probleem!

En nu in dat knipperende zonlicht schaamde ik me ineens voor mijn aanstellerij stopte mijn uitstroom stokte mijn begeerte? Vouwde de oneindigheid in zichzelf samen?
Dat is hoe ik mij die dag voelde toen ik over wat ik niet anders kan omschrijven dan het plein van San Gimignano dwaalde omgeven door de onvolledigheid van de overvloed en waar voor iedereen zichtbaar voor iedereen vindbaar Arto Lindsay opging in de menigte en iedereen ik ook alles over  hem wist ook waarom hij zijn gitaar zo raar stemde. Intussen stemde Mike Watt zijn bas zoals het hoorde. Het was volbracht en er kwam niets meer bij. De aftiteling liep over het mysterie.

Jij kijkt voor de zoveelste keer in de brochure je kijkt op van je brochure en je knikt want het klopt met de brochure. Het plein van San Gimignano is net zo mooi als in de brochure. En je komt er dus nooit meer af. Komen we er nooit meer af? Is er alleen nog maar dat plein en jij ik wij mekaar en anderen anderen en alles en iedereen vindbaar en onschaars?

Het is mooi hier zeg je. Ik kan het alleen maar beamen. Paradijselijk zegt de brochure en dat is het als sinds de dag dat ik hier voor het eerst tegen het zonlicht knipperde. Het is hier heel mooi. Het is hier nergens lelijk. Het is af. Terug in de stegen! bonst het achter mijn ogen.

En je zegt: je kunt niet terugverlangen. Vergeet het. Begin eerst maar eens met vooruit te verlangen.

Because it was scarce! Precisely because it was scarce. That’s why I want to go back. Understand that then. I mean I keep on having to explain to you we to each other others to others time and again while we blink into the sunlight day in day out here.
Arto Lindsay does the name mean anything to you? You don’t recognise it. Okay. So what I’m not going to tell you is to look for him. Because then you’ll find him. You know where to look for him. You really will find him. Here in fact. But not then. He was untraceable. You didn’t know where to look for him. No, that comes down to the same thing came down to the same thing then.

To begin with Arto Lindsay was an ugly man on a record sleeve. His voice subsequently sounded just as ugly as he looked. His guitar sounded like his voice. That’s all there was. I Had To Make Do With That. Everyone had to make do with that. And so because there was no more no don’t interrupt me for a moment because there was no more I was completely free to make what or whom I wanted of Arto. Well wanted it wasn’t even wanting it was how it went. See Arto was no more than that photo and that ugly sound that record sleeve that record. Let’s say almost well yes if not nothing then in any case very little. Let me put it this way it’s so little to go on that you naturally start filling the almost empty vessel yourself. It just happens that’s why I say it’s really not about wanting. I flowed out into Arto Lindsay I filled him up. There was plenty of space. Because it was sparse you see. You know your head is jam-packed with infinity okay? Yeah yours and also mine or they still were back then in any case so that sparseness you fill it up I filled it up to the edge with my own infinity.

If I’d known his date of birth then his past in Brazil his younger brothers and sisters how he came to be able to play the guitar why he tuned his guitar that way oh haha there’s no reason behind his tuning his guitar that way he just kept on turning the keys until he thought yeah I like it that way heehee and the fact that it was a twelve-string guitar a Danelectro Hawk so he used new strings for every performance and tuned his sound in such a way as to make your ears hurt from the high frequencies and so on. Everything I know now blinking into the sunlight.

Do you see that then I would never have been able to flow into Arto at all? I desired that ugly man with his ugly voice and his ugly guitar playing. He was scarce. He was complete in his scarcity. I desired his completeness and in all my desire I flowed out into him. Because there is infinite space around scarcity!! How would I ever have been able to flow so richly if Brazil and twelve-stringed and his parents missionaries and whatever other shit had blocked the entrance to the mystery of Arto? Yes mystery. Not knowing everything. No the divine scarcity of non-omniscience! And then in flowing out filling that desire infinitely infinite completely complete!
When Mike Watt do you know him? You don’t know him either. Good. When Mike Watt started to play the bass guitar he thought there were two ways of tuning a bass guitar. One method is to set the strings a little slack and the other method is to stretch them tight. He thought it was a matter of what a bass player wanted or not. Of course that’s massively hilarious and file under He Didn’t Know How A Bass Should Be Tuned. But he used the scarcity and flowed out. Get it? Yeah but why have I suddenly started talking about Mike Watt wasn’t I talking about Arto Lindsey? Okay Arto LindsAy scarcity and so infinite space and everything and nothing and all that at once.

And that’s become so bloody impossible you know. What’s happened to untraceability? What’s still scarce? Scarce and therefore spacious and open and forgiving and dangerous and empty and unarticulated and yearning to be filled with infinite desire? Why is that useful nothingness into which you could flow out so uninhibited nowhere anymore?
It was so lovely to wander the alleys all together or each in his or her own way separately without a map. Oh the alleys! And so many of those alleys led to a dead end and then you’d just place the drill of your deepest desire in that wall and damn it sometimes you went right through the wall or you brought the wall down on you came out in another alley with someone else and you’d both have a good laugh of course. And even then there were enough people in those alleys who at a certain point said I’m going back I’m going to buy a map of the area first because we’ll never get anywhere this way. Yeah fuck no what do you mean we’ll never get anywhere this way? We were already there. We were in the alleys without a map. We knew the way because getting lost was the way. And we flowed we flowed in and out.  It was wonderful. It was sometimes so bloody painful. It was ridiculous. We were putting on airs. By God we didn’t know what we were doing. In short it was Paradise.

And at some point all those little alleyways came out at what I can only describe as the square in San Gimignano.
All those boys and girls all those glorious miners who had exhaustively bored all those veins of scarcity opened them and filled them came out of the alleys. We you and I encountered each other again. Surely you remember how we blinked in the sunlight then? Well there we were. We walked across the square we walked a little awkwardly mingled together and side by side there was that ice-cream shop that had been ice-cream world champion in 1998 or 2002 or both. We bought an ice-cream. They had all the flavours. It was good ice-cream as far as we could tell they wouldn’t have been world champion for nothing.

The scarcity had passed. And where in the alleyways I’d felt and enjoyed all the space of the searing yearning scarcity the square came at me from all sides. Everyone and everything was traceable. Everyone here knew how he she should tune his her bass guitar. Yes even in the alleys there had been enough of them who already claimed to know about the top and the edges. But now here on this square and however unscarce everything was the same feeling stole over all of us. Not only me no please don’t say that. Everyone knew now where he she had to search. Did you still have to call it searching?  The top and the edge had become definitive! This was the top. This was the edge. Everything bathed in that sunlight in which we blinked surely you remember that? Surely you blinked too? And in that open space for the first time I had the feeling that I was lost and it frightened me. Getting lost now was nothing more than affectation who wants to be accused of being affected? God help me in the alleyways I’d done nothing other than affectation! And now in that blinking sunlight I was suddenly ashamed at my affectation stopped my flow stalled my desire? Did infinity fold itself up?

That’s how I felt that day when I wandered over what I can only describe as the square of San Gimignano surrounded by the incompleteness of abundance and where visible to everyone traceable for everyone Arto Lindsay dissolved into the crowd and everyone knew everything about him even why he tuned his guitar so strangely. Meanwhile Mike Watt tuned his bass as he was supposed to. It was fulfilled and there was nothing to add. The credits were about the mystery.

You look at the brochure for the umpteenth time you look up from your brochure and you nod because it agrees with the brochure. The square of San Gimignano is just as beautiful as in the brochure. And so you’ll never leave. Will we never leave? Is there only that square  and you I we and other others and everything and everyone traceable and unscarce?

It’s beautiful here you say. I can only affirm it. Like paradise, says the brochure and it has been that way since the day I first blinked into the sunlight here. It’s very beautiful here. It’s not ugly anywhere here. It’s finished. Back to the alleyways! it pounds behind my eyes.

And you say: you can’t long to go back. Forget it. Begin by longing to go forward.

It Feest
fan Anita Terpstra

Het Feest
fan Anita Terpstra

The Party
fan Anita Terpstra

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Marjolein Ley
It Feest

Optein kaam Red oanrinnen. Op bleate fuotten, yn in feale, koarte broek en in T-shirt fol gatten. Offisjeel hjitte er Trevor, mar elkenien neamde him Red fanwegen syn reade hier, dat er yn dreadlocks droech. De namme wie net bot orizjineel, mar Red wie net bot orizjineel, al tocht er dêr sels hiel oars oer. Hy seach himsels as in frijfochten surfboy – foar dat imago wie Birdie yn earste ynstânsje fallen – mar no’t se al moannen mei him yn in camper rûnreizge, hie se safolle jonges sjoen sa as hy, dat se der foar de rest fan har libben genôch fan hie.
Yn it begjin hie se harsels lokkich priizge dat er syn each op har falle litten hie – hy hie royaal kar-út – mar se ergere har hieltyd faker oan him. De petearen, ast it al petearen neame koest, dy’t se mei him fiere koe beheinden har ta it waar, de weagen en it folgjende feestje.
Se stienen op camping nûmer safolle en Birdie begûn har te ferfelen. Sels in frijfochten libben koe ferfeelsum wêze. Utsliepe, nei it strân, surfe, omhingje, loaikje, swimme, miskien noch in kear surfe, noch mear omhingje, ite en dan mei syn allen dronken wurde by in kampfjoer. It wie ien en al moai waar en lange dagen. Ferantwurdlikheid en fêstichheid wienen fize wurden. Inkeld mar de weagen wienen belangryk. Sa rôlen se troch it libben.
Har âlden mienden dat se ergens yn in hotel wurke. ‘Prima datst in tuskenjier nimst, mar dan ek jild fertsjinje en net in jier op dyn loaie reet sitte.’ Red en sy hienen út en troch in baantsje, meastentiids skjinmakwurk, oant se wer genôch jild byinoar garre hienen om it in skoftsje út te sjongen. No en dan bleaunen se ergens in dei, soms in wike, soms in pear wiken.
De seks mei Red wie geweldich, sûnder de seks soe se nei alle gedachten al lang útnaaid wêze, mar Birdie tocht der hieltyd faker oan om fuort te gean. It iennige dat har noch tsjinhold wie Socks, Red syn hazzewynhûn dy’t er oait rêden hie. Se soe Socks ôfgryslik misse.
As fielde de hûn wat se tocht, lei se har smelle kop by Birdie op ’e skurte en seach har mei begrutlike eagen oan.
Doe’t Red flakby har wie, stuts er joeljend syn hannen yn ’e loft en die in dûnske.
Miskien koe se foarstelle om Socks mei te nimmen? De hûn kaam net iens oerein om Red te begroetsjen.
‘Hallo?’ Red wappere mei syn hannen foar har gesicht. ‘Is der ien thús?’
‘Sorry, ik wie even yn gedachten.’
‘Wolst net witte wêrom’t ik sa bliid bin?’
Kinst ek gewoan sizze wêrom, yn stee fan dy hiele show op te fieren, tocht Birdie.
Fuort dêrop beskrobbe se harsels. Se ergere har omtrint oan alles wat er die. Hoe’t er iet, rûn, sliepte, surfte, ried, sels hoe’t er sykhelle. Ja, se moast echt fuort, leaver hjoed as moarn.
‘Fertel,’ wist se der mei in glimk út te parsjen.
‘Ik ha regele dat wy nei it feest kinne.’
‘Okee.’
‘Okee?’
‘Ja, okee dochs?’
‘In bytsje mear entûsjasme mei wol.’
Ik meitsje ferdomme sels wol út hoe entûsjast oft ik reagearje, tocht Birdie, mar dat sei se net. ‘Sorry, mar wy hawwe hast alle jûnen in feest, dus …’
Red skodde syn holle, wêrtroch’t syn dreadlocks hinne en wer swypken. ‘Ik ha it net oer in feest. Ik ha it oer it feest.’ Triomfantlik seach er har oan.
Doe krong it ta har troch wat Red bedoelde. Al salang’t se by him wie, hienen hy en syn freonen it oer It feest, mei grutte I. It feest wie mei grutte heimsinnigens omjûn. It waard elk jier jûn, op de langste dei fan it jier, op in plak dat soarchfâldich geheim holden waard en pas op it lêste momint bekendmakke. Elkenien hie it deroer, elkenien woe derby wêze, allinnich hoe’tst útnûge waardst, wie in grut riedsel. Der wie gjin webside dêr’tst kaarten op keapje koest, der waarden út soarte gjin kaarten ferkocht. Alles wie fergees: de tagong, it iten, de drank, de drugs. De meast fantastyske dj’s draaiden der en it feest gie troch oant fier yn ’e moarntiid. It moast it meast fantastyske feest fan it jier wêze. Of, sa’t Red sei: megageweldichfantastysk. Alles wie megageweldichfantastysk.
‘It feest is jûn, dus ynpakke en fuort.’
Op dat stuit kaam in freon fan Red, Tommy, deroan rinnen. Hy like him soargen te meitsjen. ‘Gean asjeblyft net,’ wie it earste dat er sei. Tommy wie in âldere hippy, dy’t al jierren yn in camper rûnreizgje. Oer tweintich jier soe Red in Tommy wêze.
‘Wêrom net?’ sei Red. ‘Tuerlik wol, man!’
‘Ik smeekje dy.’
‘Wat is der te rêden, Tommy?’ sei Birdie. ‘Wêrom wolst net dat wy gean?’
‘Giesto ek?’ frege Tommy.
‘Fansels.’
‘Doch it net,’ sei Tommy noch ris.
‘Dochst nuver, man,’ sei Red.
‘Ik ha der gjin goed gefoel oer. Witst noch, ferline wike, doe’t der fantastyske weagen wienen en elkenien surfe woe en ik sei dat it better wie om it net te dwaan? Fuort dêrnei stuts der in flinke stoarm op.’
‘Gjin goed gefoel oer in feest?’ sei Red fernuvere. ‘Wat kin der no misgean by in feest?’
‘Do hast dochs al ris west?’ frege Birdie.
‘Krekt dêrom.’
‘Wat fertelst net?’ frege Birdie fierder.
Hannewriuwend stie Tommy foar harren. ‘Dat kin ik dy net fertelle.’ Hy mompele wat. ‘Leau my no mar gewoan as ik sis datst net gean moatst.’ Hy seach nei rjochts, dêr’t in oar stel begûn mei it ynpakken fan harren camper. Hy rûn hastich nei harren ta om it selde pleit te hâlden.
Red seach har oan en helle doe syn skouders op.
Se brutsen op en in heal oere letter rieden se fuort, yn in lang lint fan campers, de ien noch kleurriker as de oar, de surfplanken stevich fêstmakke op it dak. It wienen allegear âlde, opknapte buskes. Tommy wie fansels net meigien. Net ien hie nei him lústere. Hy hie harren mei in nuodlik gesicht útswaaid. Syn nuvere hâlden en dragen wie in domper op ’e feestfreugde. Wêrom woe er net dat se gienen? Wêrom sei er net gewoan wat der te rêden wie?
Dit feest noch en dan soe se fuortgean, naam Birdie har foar. Se lange nei in sêft bêd, in dûs dy’t se net mei muntsjes hoegde oan te swingeljen, skjinne en fris rûkende klean en in oerfloedich, waarm miel. En goede kofje.
Se lei har fuotten op it dashboard. De wyn boarte mei har hier. Noch in dei en dan wie se thús. Nei it feest soe se Red freegje har nei it earstfolgjende fleanfjild te bringen en dêr soe se de earste de bêste flecht nei hûs nimme. Se seach yn ’e spegel nei har brune gesicht. Har âlden soenen net in momint leauwe dat se al dy tiid yn in hotel wurke hie. It koe har neat skele. Se hie úteinlik har hantsje net opholden. Soenen se har noch wol werom kenne? Se hie har útgroei al yn gjin moannen bywurke, se hie gjin make-up op en har neils wienen nei de barbysjes. Se hie ien as oar wiid gewaad oan dat se sels yninoar ponge hie en se betwivele oft se de smoargens ûnder har fuotsoallen oait noch fuortkrije soe.
‘Hoe fier is it riden?’ frege se.
‘In pear oerkes. Gjin noed, der bliuwt genôch tiid oer om te feesten.’ Hy seach even fansiden en lake.
‘Hoe hast dit no regele?’
‘Op it strân kaam in fint oansetten en dy sei wêr’t it wie.’
Birdie wachte oant der mear kaam, mar Red trommele mei syn fingers op it stjoer en núndere mei mei it ferske op ’e radio.
‘Hallo? Dat is alles?’
‘Dat is alles,’ werhelle Red.
‘Dus hast allinnich in lokaasje trochkrigen?’
Red knikte.
‘Stel dy foar dat dy fint liicht?’
‘Wêrom soe er lige?’
‘Aanst ride wy der foar neat hinne!’ rôp Birdie út.
‘Ju, relax! Wy binne op aventoer! It is noait foar neat!’
Dêr hie er dan wol wer gelyk yn. Syn entûsjasme wie ien fan de dingen dêr’t se foar fallen wie. Red seach noait problemen, yn tsjinstelling ta sysels. Hy hie har leard relaxter te wêzen en se hope fjurrich dat se dat behâlde koe as se har âlde libben wer oppakke soe.
Troch it hobbeljen fan ’e camper rekke se even yn ’e dodze en se waard pas wekker doe’t Red har súntsjes tsjin it skouder treau.
‘Wy binne der hast.’
It wie wilens tsjuster. Stjerren fonkelen fel oan ’e himel. Red naam in ôfslach nei in sânpaadsje en fuort letter wienen se yn in tichtbegroeid bosk. Troch it iepensteande rút dreau in bedwelmjende beammerook de camper yn.
‘Wêr binne wy?’ frege Birdie.
‘Yn the middle of nowhere,’ lake Red.
‘Is it noch fier?’
‘Ik ha gjin idee.’
De ôfrûne moannen hie se leard dat Red syn hâlding fan laissez-faire in beskate skimigens meibrocht en se frege net fierder. Hoe minder oft er wist, hoe minder ferantwurdlikheid hy hoegde te nimmen.
Se hobbelen fierder en nei in skoftsje sloegen se ôf by in ienfâldich, houten buordsje op in houten peal dêr’t yn swarte letters op skildere stie: ‘It paradys’. Nei in pear hûndert meter kamen se út by in iepen romte dêr’t al ûntelbere auto’s, pick-ups en campers hinter troch twinter parkeard stienen.
Red parkearde de camper. Socks, dy’t fielde dat se in pear oeren allinnich litten wurde soe, jankte súntsjes.
‘Wy komme aanst werom,’ sei Birdie treastend. Nei in lêste aai en tút stapte se út. Har skonken wienen stiif fan it lange sitten en se sprong in pear kear op en del om de bloedstream wer op gong te bringen. Ut de fierte klonk opswypkjende muzyk. De stimming fan de nijkommers wie útskroeven. Der waard lake en praat wylst nei de yngong rûnen. Dy bestie út in ienfâldige bôge, fersierd mei ljochtsjes. Om it terrein hinne stie in stek, foarsjoen fan wite doeken sadatst net nei binnen sjen koest. Der stie net ien by de yngong en se koenen sa trochrinne. Boppe de yngong hong in boerd: ‘It paradys’.
Op it feestterrein seach Birdie har de eagen út. Hjir en dêr stienen wite tintsjes dêr’t drank en fris skonken waard. Rûnom dêr’t se seach, stienen minsken yn groepkes te praten en te drinken of te dûnsjen. Der wienen ek tintsjes dêr’t iten makke waard en de hearlikste geuren dreaunen har de noas yn. It terrein waard ferljochte troch houten peallen dy’t troch triedden mei ljochtsjes oaninoar ferbûn wienen.
Red sleepte har mei nei in tintsje en bestelde twa bierkes. Yn in omsjoch hie er it glês leech en frege in nijen.
‘Hoechst echt net te beteljen?’ frege Birdie.
Red skodde de holle. ‘Lit ús dûnsje.’
‘Wa betellet dit dan allegear?’
‘Ik ha gjin idee!’ Red moast lûd prate om him fersteanber te meitsjen. Se krongen har tusken de dûnsjende liven.
‘Wa organisearret dit?’
Red hearde har net mear. Hy sleat de eagen en liet syn lichem meifiere op ’e muzyk. It duorre net lang of Birdie wie ek yn in trance, krekt as de dûnsjende mannichte om har hinne. Se sprong soargeleas op en del. Se rekke Red kwyt, mar dat wie net slim. Nei in skoftsje krige se toarst en rûn nei ien fan de tintsjes. Foar har stienen twa froulju yn ’e rige. Se fong in stikje fan harren petear op.
‘Hoe let is de finale?’
‘Fiif oere, hearde ik.’
‘Ik fyn it wol spannend, hear!’
‘Ju, falt dochs wol wat ta? Hoe grut is dy kâns no?’
Finale? Wêr hienen se it oer? Se woe krekt freegje wat se bedoelden, doe’t se oan bar wie. Tsjin de tiid dat se har drankje krigen hie, wienen de froulju alwer ferdwûn. Om’t se gjin puf mear hie om te dûnsjen, doarme se oer it terrein. No en dan makke se in praatsje mei ien dy’t se koe. Hjir en dêr sieten groepkes minsken op ’e grûn. Der wienen ek lju by dy’t dronken of oars bedwelme wienen en ûnbekwaam op ’e grûn leinen. Steltsjes stienen te tútsjen.
Birdie glimke. It wie echt in fantastysk feest. Al begriep se net hielendal wat no krekt de hype wie. Om’t alles fergees wie? Wie dat wêrom’t elkenien derhinne woe?
Se geat krekt har lêste slok nei binnen doe’t se twa earms om har hinne fielde. It wie Red.
‘Kom, dûnsje,’ sei er.
Hy luts har mei. It like wol as hie elk in net te bedimjen enerzjy, want sels nei oeren dûnsjen like it noch drokker op it stik gers dat trochgie foar dûnsflier. Swit en drank fleagen yn it rûn. Der waard sprongen, joele en raasd. De stimming wie útlitten.
‘Elkenien dûnset as giet it om dea,’ raasde Birdie Red yn it ear.
‘Dat is ek sa!’
‘Wat?’ Net-begripend seach se him oan.
Red glimke heimsinnich. Fuort krige Birdie in frjemd gefoel yn ’e mage. ‘Red? Wat bedoelst?’
‘Betellest mei dyn libben,’ sei er.
‘Ik snap it net.’
‘Dit, alles,’ hy makke in grutte earmswaai. ‘Ik wit ek net krekt hoe en wat, mar op in bepaald stuit wurdt der ien keazen en dy stjert.’
What the fuck hie er it oer. Wie er dronken? Hie er drugs brûkt? Fansels. Beide.
‘Dit is net grappich, Trevor.’ Abrupt hold se op fan bewegen.
‘Ik makke gjin grapke.’
‘Hoe koest …’ Fan lilkens smoarde se omtrint yn har wurden. ‘Hoe koest my dat net fertelle?’
‘Dan hiest noait mei wollen! Dit is dochs kicke? Dêrom is dit feest sa geweldich!’
Se leaude him net. Wa soe sa’n feest organisearje? Wêrom? ‘Ik wol fuort,’ sei se.
Ynienen waarden alle ljochten dimme. De muzyk stoppe healwei in nûmer. Elkenien hold op fan dûnsjen, fan praten, fan laitsjen. Fan sykheljen sels, sa like it.
Boppe harren hollen fleach wat. Der kaam in ljochtstriel út. Birdie griep Red beet. Eangst bemastere har. In drone sirkele boppe harren hollen. It gûnzjende lûd wie benearjend. It felle ljocht ûntbleate stik foar stik bange, skiere gesichten. As hypnotisearre seach Birdie ta. Se woe fuortdrave, mar har skonken joegen net om sizzen. Ynienen sweefde de drone boppe har. En bleau dêr hingjen. It publyk like as ien man skokt de siken yn te hâlden. Ut it neat ferskynden twa mannen, hielendal yn it swart klaaid, mei swarte bivakmûtsen op. Se pakten har hurdhandich beet.
‘Red,’ rôp se panikerich. ‘Help my!’
It wie as barde alles yn slow motion. ‘Nim my,’ rôp Red. Hy rûn nei de mannen ta, luts oan harren earms, mar as wie it ôfpraat waard er troch in pear feestgongers weromlutsen. ‘Lit my los!’ raasde er. ‘It spyt my sa, Birdie.’
‘Wat bart der?’
‘It spyt my,’ rôp er wer. ‘Hoe grut is de kâns datst derút pikt wurdst? Ien op ’e …?’
Hy koe it net útrekkenje en seach fertwivele om him hinne, as ferwachte er echt dat ien it krekte getal neame soe.
Wêrom holp net ien har?
‘Doch wat!’ rôp se. Se besocht har los te skuorren, mar se krige de mannen net iens fan harren plak. It wienen krekt grouwe beamstammen. Har eagen fûnen in famke dat justerjûn mei har freon op ’e camping oankommen wie. Se hienen koart mei-inoar praat. ‘Help my!’ rôp Birdie har ta.
It famke skodde har holle. ‘De regel …’
Regel? Al dy surfers hienen in gloeiende hekel oan regels en no ynienen holden se har oan ’e regels? Birdie raasde. Om ’e nocht. De mannen sleepten har mei. De mannichte wykte faninoar om harren dertroch te litten.

Het Feest

Opgetogen kwam Red aanlopen. Blootsvoets, gekleed in een vale, korte broek en een T-shirt vol gaten. Officieel heette hij Trevor, maar iedereen noemde hem Red vanwege zijn rode haar, dat hij in dreadlocks droeg. De naam was weinig origineel, maar Red was weinig origineel, al dacht hij daar zelf heel anders over. Hij zag zichzelf als een vrijgevochten surfboy – voor dat imago was Birdie in eerste instantie gevallen –, maar nu ze al maanden met hem in een camper rondreisde had ze zoveel jongens als hij gezien dat ze er voor de rest van haar leven genoeg van had.
In het begin had ze zichzelf gelukkig geprezen dat hij zijn oog op haar had laten vallen – hij had keuze zat –, maar ze ergerde zich steeds vaker aan hem. De gesprekken, als je al kon spreken van gesprekken, die ze met hem kon voeren beperkten zich tot het weer, de golven en het volgende feestje.
Ze stonden op camping nummer zoveel en Birdie begon zich te vervelen. Zelfs een vrijgevochten leven kon saai zijn. Uitslapen, naar het strand, surfen, rondhangen, luieren, zwemmen, misschien nog een keer surfen, nog meer rondhangen, eten en dan met z’n allen dronken worden rond een kampvuur. Het was een en al vrijheid en blijheid. Verantwoordelijkheid en vastigheid waren vieze woorden. Alleen de golven waren belangrijk. Zo rolden ze door het leven.
Haar ouders dachten dat ze ergens in een hotel werkte. ‘Prima dat je een tussenjaar neemt, maar dan ga je geld verdienen en niet een jaar op je luie reet zitten.’ Red en zij hadden af en toe een baantje, meestal schoonmaakwerk, tot ze weer genoeg geld bij elkaar hadden gesprokkeld om het een tijdje uit te zingen. Soms bleven ze ergens een dag, soms een week, soms een paar weken.
De seks met Red was geweldig, zonder de seks zou ze waarschijnlijk allang zijn vertrokken, maar Birdie dacht steeds vaker aan weggaan. Het enige wat haar nog tegenhield was Socks, de hazewindhond van Red die hij ooit had gered. Ze zou Socks verschrikkelijk missen. Alsof de hond aanvoelde wat ze dacht, legde ze haar smalle kop op Birdies schoot en keek haar met zielige ogen aan.
Toen Red vlakbij haar was, stak hij zijn handen in de lucht en maakte juichgeluiden, gevolgd door een dansje.
Misschien kon ze opperen om Socks mee te nemen? De hond kwam niet eens overeind om Red te begroeten.
‘Hallo?’ Red wapperde met zijn handen voor haar gezicht. ‘Is er iemand thuis?’
‘Sorry, ik was even in gedachten.’
‘Wil je niet weten waarom ik zo blij ben?’
Je kunt ook gewoon zeggen waarom, in plaats van die hele show op te voeren, dacht Birdie. Meteen daarop berispte ze zichzelf. Ze ergerde zich zowat aan alles wat hij deed. Aan de manier waarop hij at, liep, sliep, surfte, reed, zelfs de manier waarop hij ademhaalde. Ja, ze moest echt weg, liever vandaag dan morgen.
‘Vertel,’ wist ze er met een glimlach uit te persen.
‘Ik heb geregeld dat we naar het feest kunnen.’
‘Oké.’
‘Oké?’
‘Ja, oké toch?’
‘Iets meer enthousiasme mag wel.’
Ik bepaal verdomme zelf wel hoe enthousiast ik reageer, dacht Birdie, maar dat zei ze niet. ‘Sorry, maar we hebben bijna elke avond een feest, dus…’
Red schudde zijn hoofd, waardoor zijn dreadlocks heen en weer zwiepten. ‘Ik heb het niet over een feest. Ik heb het over hét feest.’ Triomfantelijk keek hij haar aan.
Toen drong het tot haar door wat Red bedoelde. Al zolang ze bij hem was, hadden hij en zijn vrienden het over Hét feest, met hoofdletter H. Het feest was met grote geheimzinnigheid omgeven. Het werd ieder jaar gegeven, tijdens de langste dag van het jaar, op een plek die zorgvuldig geheim werd gehouden en pas op het laatste moment werd onthuld. Iedereen had het erover, iedereen wilde erbij zijn, alleen hoe je werd uitgenodigd was een groot raadsel. Er was geen website waar je kaarten kon kopen, er werden überhaupt geen kaarten verkocht. Alles was gratis: de entree, het eten, de drank, de drugs. De meest fantastische dj’s draaiden er en je feestte tot diep in de ochtend. Het moest het meest fantastische feest van het jaar zijn. Of, in Red’s woorden: megageweldigfantastisch. Alles was megageweldigfantastisch.
‘Het feest is vanavond dus inpakken en wegwezen.’
Op dat moment kwam een vriend van Red, Tommy, aanlopen. Hij zag er bezorgd uit. ‘Ga alsjeblieft niet,’ was het eerste wat hij zei. Tommy was een oudere hippie, die al jaren rondreisde in een camper. Over twintig jaar zou Red een Tommy zijn.
‘Waarom niet?’ zei Red. ‘Tuurlijk wel, man!’
‘Ik smeek het je.’
‘Wat is er aan hand, Tommy?’ zei Birdie. ‘Waarom wil je niet dat we gaan?’
‘Ga jij ook?’ zei Tommy.
‘Natuurlijk.’
‘Doe het niet,’ zei Tommy weer.
‘Je doet raar, man,’ zei Red.
‘Ik heb er geen goed gevoel over. Weet je nog, vorige week, toen er fantastische golven waren en iedereen wilde surfen en ik zei dat het beter was om het niet te doen?’ Vlak daarna was er een flinke storm opgestoken.
‘Geen goed gevoel over een feest?’ zei Red verbaasd. ‘Wat kan er nou misgaan tijdens een feest?’
‘Je bent toch al eens geweest?’ zei Birdie.
‘Precies daarom.’
‘Wat vertel je niet?’ vroeg Birdie verder.
Handenwringend stond Tommy voor hen. ‘Dat kan ik je niet vertellen.’ Hij mompelde iets. ‘Geloof me nou maar gewoon als ik zeg dat je niet moet gaan.’ Hij keek naar rechts, waar een ander stel begon met het inpakken van hun camper. Hij haastte zich naar hen toe om hetzelfde pleidooi te houden.
Red keek haar aan en haalde toen zijn schouders op.
Ze braken op en een half uur later reden ze weg, in een lang lint van campers, de een nog kleurrijker dan de ander, de surfplanken stevig vastgemaakt op het dak. Het waren allemaal oude, opgeknapte busjes. Tommy was uiteraard niet meegegaan. Niemand had naar hem geluisterd. Hij had hen met een bezorgd gezicht uitgezwaaid. Zijn vreemde gedrag was een domper op de feestvreugde. Waarom wilde hij niet dat ze gingen? Waarom vertelde hij niet gewoon wat er aan de hand was?
Dit feest nog en dan zou ze vertrekken, nam Birdie zich voor. Ze verlangde naar een zacht bed, een douche die ze niet hoefde aan te zwengelen met muntjes, schone en fris ruikende kleding en een uitgebreide, warme maaltijd. En goede koffie.
Ze legde haar voeten op het dashboard. De wind speelde met haar haren. Nog een dag en dan was ze thuis. Na het feest zou ze Red vragen haar naar het dichtstbijzijnde vliegveld te brengen en daar zou ze de eerste de beste vlucht naar huis nemen. Ze keek in de spiegel naar haar gebruinde gezicht. Haar ouders zouden geen seconde geloven dat ze al die tijd in een hotel had gewerkt. Het kon haar niets schelen. Ze had haar handje tenslotte niet opgehouden. Zouden ze haar nog wel herkennen?  Ze had haar uitgroei al in maanden niet bijgewerkt, ze droeg geen make-up en haar nagels waren aan gort. Ze had een of ander wijd gewaad aan dat ze zelf in elkaar had geflanst en ze betwijfelde of ze het vuil onder haar voetzolen ooit nog weg zou kunnen krijgen.
‘Hoe ver is het rijden?’ vroeg ze.
‘Een paar uur. Geen zorgen, er blijft genoeg tijd over om te feesten.’ Hij keek even opzij en lachte.
‘Hoe heb je dit nou geregeld?’
‘Op het strand kwam een vent aanzetten en die zei waar het was.’
Birdie wachtte tot er meer kwam, maar Red trommelde met zijn vingers op het stuur en murmelde mee met het liedje op de radio.
‘Hallo? Dat is het?’
‘Dat is het,’ herhaalde Red.
‘Dus je hebt alleen een locatie doorgekregen?’
Red knikte.
‘Stel je voor dat die vent liegt?’
‘Waarom zou hij liegen?’
‘Straks rijden we er voor niks naartoe!’ riep Birdie uit.
‘Joh, relax! We zijn op avontuur! Het is nooit voor niks!’
Daar had hij dan wel weer gelijk in. Zijn enthousiasme was een van de dingen waar ze voor was gevallen. Red zag nooit problemen, in tegenstelling tot zijzelf. Hij had haar geleerd relaxter te zijn en ze hoopte vurig dat ze het zou kunnen behouden zodra ze haar oude leven weer op zou pakken.
Door het gehobbel van de camper dommelde ze weg en ze werd pas wakker toen Red zachtjes tegen haar schouder duwde.
‘We zijn er bijna.’
Het was inmiddels donker. Sterren fonkelden fel aan de hemel. Red nam een afslag naar een zandpaadje en even later bevonden ze zich in een dichtbegroeid bos. Door het openstaande raam dreef een bedwelmende bomengeur naar binnen.
‘Waar zijn we?’ vroeg Birdie.
‘In the middle of nowhere,’ lachte Red.
‘Is het nog ver?’
‘Ik heb geen idee.’
De afgelopen maanden had ze geleerd dat Red’s laissez-faire houding een zekere vaagheid met zich meebracht en ze vroeg niet verder. Hoe minder hij wist, hoe minder verantwoordelijkheid hij hoefde te nemen.
Ze hobbelden verder en na een tijdje sloegen ze af bij een eenvoudig, houten bordje op een houten paal waar in zwarte letters op stond geschilderd: ‘Het paradijs’. Na een paar honderd meter kwamen ze uit bij een open ruimte waar al ontelbare auto’s, pick-ups en campers hutjemutje en kriskras stonden geparkeerd.
Red parkeerde de camper. Socks, die voelde dat ze een paar uur alleen gelaten zou worden, jankte zachtjes.
‘We komen straks weer terug,’ zei Birdie troostend. Na een laatste aai en zoen stapte ze uit. Haar benen waren stram van het lange zitten en ze sprong een paar keer op en neer om de bloedstroom weer op gang te brengen. Vanuit de verte klonk opzwepende muziek. De stemming van de nieuwkomers was uitgelaten. Er werd gelachen en gepraat terwijl ze naar de ingang liepen. Die bestond uit een eenvoudige boog, versierd met lichtjes. Om het terrein stond een hek, voorzien van witte doeken zodat je niet naar binnen kon kijken. Er stond niemand bij de ingang en ze konden zo doorlopen. Boven de ingang hing een bord: ‘Het paradijs’.
Op het feestterrein keek Birdie haar ogen uit. Her en der stonden witte tentjes waar drank en fris werd geschonken. Waar ze ook keek, stonden mensen in groepjes te praten en te drinken of te dansen. Er waren ook tentjes waar eten werd gemaakt en de meest heerlijke geuren dreven haar neus binnen. Het terrein werd verlicht door houten palen die door draden met lichtjes aan elkaar waren verbonden.
Red sleepte haar mee naar een tentje en bestelde twee biertjes. Binnen een paar slokken had hij het glas leeg en vroeg hij een nieuwe.
‘Hoef je echt niet te betalen?’ vroeg Birdie.
Red schudde zijn hoofd. ‘Laten we dansen.’
‘Wie betaalt dit dan allemaal?’
‘Ik heb geen idee!’ Red moest zijn stem verheffen om zich verstaanbaar te maken. Ze wrongen zich tussen de dansende lijven.
‘Wie organiseert dit?’
Red hoorde haar niet meer. Hij sloot zijn ogen en liet zijn lichaam meevoeren op de muziek. Het duurde niet lang of Birdie was ook in een trance, net als de dansende menigte om haar heen. Ze hopste onbezorgd op en neer. Ze raakte Red kwijt, maar dat was niet erg. Na een tijdje kreeg ze dorst en liep naar een van de tentjes. Voor haar stonden twee vrouwen in de rij. Ze ving een flard van hun gesprek op.
‘Hoe laat is de finale?’
‘Vijf uur, hoorde ik.’
‘Ik vind het wel spannend, hoor!’
‘Joh, valt toch best mee? Hoe groot is die kans nou?’
Finale? Waar hadden ze het over? Ze wilde net vragen wat ze bedoelden, toen ze aan de beurt was. Tegen de tijd dat ze haar drankje had gekregen, waren de vrouwen alweer verdwenen. Omdat ze geen puf meer had om te dansen, dwaalde ze over het terrein. Af en toe maakte ze een praatje met iemand die ze kende. Hier en daar zaten groepjes mensen op de grond. Er waren ook mensen bij die dronken of anderszins bedwelmd waren en laveloos op de grond lagen. Stelletjes stonden te zoenen.
Birdie glimlachte. Het was inderdaad een fantastisch feest. Al begreep ze niet helemaal wat nou precies de hype was. Omdat alles gratis was? Was dat waarom iedereen ernaartoe wilde?
Ze goot net haar laatste slok naar binnen toen ze twee armen om zich heen voelde. Het was Red.
‘Kom, we gaan dansen,’ zei hij.
Hij trok haar mee. Het leek wel of iedereen een tomeloze energie bezat, want zelfs na uren dansen leek het nog drukker op het stuk gras dat dienstdeed als dansvloer. Zweet en drank vlogen in het rond. Er werd gesprongen, gejoeld en geschreeuwd. De stemming was uitgelaten.
‘Iedereen danst alsof zijn leven er vanaf hangt,’ schreeuwde Birdie in Red’s oor.
‘Dat is ook zo!’
‘Wat?’ Niet-begrijpend keek ze hem aan.
Red glimlachte geheimzinnig. Onmiddellijk kreeg Birdie een raar gevoel in haar maag. ‘Red? Wat bedoel je?’
‘Je betaalt met je leven,’ zei hij.
‘Ik snap het niet.’
‘Dit, alles,’ hij maakte een weids gebaar. ‘Ik weet ook niet precies hoe en wat, maar op een bepaald tijdstip wordt er iemand gekozen en die gaat sterven.’
What the fuck had hij het over. Was hij dronken? Had hij drugs gebruikt? Natuurlijk. Allebei.
‘Dat is niet grappig, Trevor.’ Abrupt hield ze op met bewegen.
‘Ik maak geen grapje.’
‘Hoe kon je …’ Ze stikte bijna van kwaadheid in haar woorden. ‘Hoe kan je me dat niet vertellen?’
‘Dan had je nooit meegewild! Dit is toch kicken? Daarom is dit feest zo geweldig!’
Ze geloofde hem niet. Wie zou zo’n feest organiseren? Waarom? ‘Ik wil weg,’ zei ze.
Ineens werden alle lichten gedimd. De muziek stopte halverwege een nummer. Iedereen hield op met dansen, met praten, met lachen. Met ademhalen zelfs, zo leek het.
Boven hun hoofden vloog iets. Er kwam een lichtstraal uit. Birdie greep Red vast. Angst maakte zich van haar meester. Een drone cirkelde boven hun hoofden. Het brommende geluid was angstaanjagend. Het felle licht onthulde stuk voor stuk bange, bleke gezichten.
Als gehypnotiseerd keek Birdie toe. Ze wilde wegrennen, maar haar benen weigerden haar brein te gehoorzamen.
Plotseling zweefde de drone boven haar. En bleef daar hangen. Het publiek leek als één man geschokt de adem in te houden. Vanuit het niets verschenen twee mannen, geheel in het zwart gekleed, met zwarte bivakmutsen op. Ze pakten haar hardhandig vast.
‘Red,’ riep ze paniekerig. ‘Help me!’
Het was alsof alles in slow motion gebeurde. ‘Neem mij,’ riep Red. Hij liep naar de mannen toe, trok aan hun armen, maar alsof het zo afgesproken was werd hij teruggetrokken door enkele feestgangers. ‘Laat me los!’ schreeuwde hij. ‘Het spijt me zo, Birdie.’
‘Wat gebeurt er?’
‘Het spijt me,’ riep hij weer. ‘Hoe groot is de kans dat je er uitgepikt wordt? Een op de …?’ Hij kon het niet uitrekenen en keek vertwijfeld om zich heen, alsof hij werkelijk verwachtte dat iemand het juiste getal zou noemen.
Waarom hielp niemand haar?
‘Doe iets!’ riep ze. Ze probeerde zich los te rukken, maar ze kreeg de mannen niet eens van hun plek. Ze waren net dikke boomstammen. Haar ogen vonden een meisje dat gisteravond met haar vriend op de camping was aangekomen. Ze hadden kort met elkaar gesproken. ‘Help me!’ riep Birdie haar toe.
Het meisje schudde haar hoofd. ‘De regel …’
Regel? Al die surfers hadden een schijthekel aan regels en nu ineens gingen ze zich wel aan de regels houden? Birdie schreeuwde. Tevergeefs. De mannen sleepten haar mee. De menigte week uiteen om hen door te laten.

The Party

Red came running up excitedly. Barefoot, dressed in faded shorts and a threadbare T-shirt. His official name was Trevor, but everyone called him Red because of his red hair, which he wore in dreadlocks. It wasn’t a particularly original name, but Red wasn’t particularly original either, although he personally had different views on the matter. He saw himself as a free-spirited surfer boy. Birdie had initially fallen for that image, but now that she had been travelling around with him in a camper van for months, she’d seen so many boys like him that she’d had enough of them for the rest of her life.
In the beginning she’d counted herself lucky that his eye had fallen on her – he had plenty of options – but she found him increasingly annoying. The conversations she was able to have with him – if you could even call them conversations – were limited to the weather, the waves and the next party.
They were on the umpteenth campsite and Birdie was starting to grow bored. Even a free-spirited life could be boring. Sleeping in, going to the beach, surfing, hanging out, lazing around, swimming, perhaps surfing again, more hanging out, eating and then all getting drunk together around a campfire. It was all freedom and fun. Responsibility and reliability were dirty words. Only the waves were important. That’s how they rolled through life.
Her parents thought she worked somewhere in a hotel. ‘Fine to take a year off, but you’ll go and earn money, not spend the year sitting on your arse.’ She and Red took jobs from time to time, generally cleaning, until they’d scraped together enough money again to make do. Sometimes they stayed somewhere a day, sometimes a week, sometimes a fortnight.
The sex with Red was amazing, without that she would probably have left long ago, but Birdie thought of leaving with increasing frequency. The only thing still holding her back was Socks, Red’s greyhound, whom he’d rescued. She’d miss Socks terribly. As if the dog could sense what she was thinking, she placed her narrow head on Birdie’s lap and looked at her with sad eyes.
When Red was close, he raised his hands in the air and made cheering noises, followed by a little dance.
Perhaps she could offer to take Socks with her? The dog didn’t even get up to greet Red.
‘Hello?’ Red waved his hands in her face. ‘Anybody home?’
‘Sorry, I was lost in thought for a moment.’
‘Don’t you want to know why I’m so happy?’
You could also just say why, instead of putting on that whole show, thought Birdie. Instantly she reprimanded herself. More or less everything he did annoyed her. The way he ate, walked, slept, surfed, drove, even the way he breathed. Yes, she really needed to get away, preferably today rather than tomorrow.
‘Tell me,’ she managed to squeeze out the words with a smile.
‘I’ve arranged for us to be able to go to the party.’
‘Okay.’
‘Okay?’
‘Yeah, okay, right?’
‘You could show a little more enthusiasm.’
I’ll decide how bloody enthusiastically I react, thought Birdie, but she didn’t say that. ‘Sorry, there’s a party almost every evening, so…’
Red shook his head, sweeping his dreadlocks back and forth. ‘I’m not talking about a party. I’m talking about the party.’ He looked at her triumphantly.
Then it dawned on her what Red meant. For as long as she’d been with him, he and his friends had been talking about The party, with a capital T. The party was shrouded in secrecy. It was put on every year, on the longest day of the year, at a location carefully kept secret and only revealed at the last moment. Everyone talked about it, everyone wanted to be there, but how you got an invite was a big mystery. There was no website where you could buy tickets, no tickets were sold at all. Everything was free: entry, food, drink, drugs. The most fantastic DJs performed there and you partied on until well into the morning. It must be the most fantastic party of the year. Or in Red’s words, mega-amazing-fantastic. Everything was mega-amazing-fantastic.
‘The party’s this evening, so let’s pack up and go.’
At that moment a friend of Red’s, Tommy, came along. He looked worried. ‘Please don’t go,’ was the first thing he said. Tommy was an older hippie who had been driving round in a camper van for years. In twenty years’ time Red would be a Tommy.
‘Why not?’ said Red. ‘Of course we’re going, man!’
‘I’m begging you.’
‘What’s up, Tommy?’ said Birdie. ‘Why don’t you want us to go?’
‘Are you going too?’ asked Tommy.
‘Of course.’
‘Don’t do it,’ Tommy repeated.
‘You’re acting weird, man,’ said Red.
‘I have a bad feeling about it. Remember last week, when there were fantastic waves and everyone wanted to surf and I said it would be better not to?’ Right after that a massive storm rose up.
‘A bad feeling about a party?’ said Red, surprised. ‘What could go wrong at a party?’
‘You’ve been before, haven’t you?’ said Birdie.
‘That’s precisely why.’
‘What is it you’re not telling us?’ Birdie persisted.
Tommy stood before them wringing his hands. ‘I can’t tell you.’ He mumbled something. ‘Just believe me when I say you mustn’t go.’ He looked to his right, where another couple were beginning to pack up their camper van. He hurried over to them to make the same plea.
Red looked at her and shrugged.
They packed away and drove off half an hour later, in a long ribbon of camper vans, each more colourful than the last, surfboards tied firmly to the roofs. They were all old, fixed-up vans. Of course Tommy hadn’t gone with them. No one had listened to him. He’d waved them off with a worried face. His strange behaviour was a dampener on the party atmosphere. Why didn’t he want them to go? Why didn’t he just tell them what was up?
Just this last party and then she’d leave, Birdie resolved. She longed for a soft bed, a shower she didn’t have to coax into action with coins, clean, fresh-smelling clothes and a proper hot meal. And decent coffee.
She placed her feet on the dashboard. The wind played with her hair. Another day and she’d be home. After the party she’d ask Red to take her to the nearest airport, where she’d take the first available flight home. She looked in the mirror at her tanned face. Her parents wouldn’t believe for a second that she’d been working in a hotel all that time. She didn’t care. It wasn’t like she’d been begging in the streets. Would they recognise her? She hadn’t touched up her roots in months, she wasn’t wearing any make-up and her nails were a mess. She was wearing some loose garment or other that she’d stitched together herself and she doubted she’d ever get rid of the dirt on the soles of her feet.
‘How far is it?’ she asked.
‘A couple of hours. No worries, there will be plenty of time left to party.’ He turned his head to look at her and smiled.
‘How did you manage to swing this?’
‘A guy came to the beach stirring up enthusiasm and he told us where it was.’
Birdie waited for more, but Red drummed his fingers on the steering wheel and murmured along to the song on the radio.
‘Hello? That’s it?’
‘That’s it,’ Red repeated.
‘So you only got a location?’
Red nodded.
‘What if that guy’s lying?’
‘Why would he lie?’
‘We might find we’ve driven there for nothing!’ Birdie exclaimed.
‘Aww, relax! We’re on an adventure! It’s never for nothing!’
He was right about that again. His enthusiasm was one of the things she’d fallen for. Red never saw problems, unlike her. He’d taught her to be more relaxed and she hoped fervently that she’d be able to preserve that when she resumed her old life.
She nodded off to the bumping of the camper and only woke up when Red gently nudged her shoulder.
‘We’re almost there.’
It was dark now. Stars sparkled in the sky. Red turned off on a sandy track and a little while later they were in a dense forest. The intoxicating scent of trees wafted in through the open window.
‘Where are we?’ asked Birdie.
‘In the middle of nowhere,’ laughed Red.
‘Is it much further?’
‘I have no idea.’
In the past few months she’d learnt that Red’s laissez-faire attitude brought a certain vagueness with it and she didn’t persist in asking. The less he knew, the less responsibility he had to take.
They bumped along and after a while they turned off at a simple wooden signpost with the word ‘Paradise’ painted in black letters on it. After a couple of hundred metres they emerged into a clearing with countless cars, pick-up trucks and camper vans crammed in bumper to bumper and crisscrossing the space.
Red parked the camper van. Socks, who could tell she was about to be left alone for a couple of hours, whined softly.
‘We’ll be back soon,’ Birdie consoled her. After a final stroke she got out. Her legs were stiff from sitting so long and she jumped up and down a couple of times to get the blood flowing again. Rousing music sounded in the distance. The mood of the newcomers was elated. There was laughter and chatter as they walked towards the entrance, which consisted of a simple arch, decorated with little lights. Around the site there was a fence, covered in white sheets so that you couldn’t look inside. There was no one at the entrance and they could walk straight in. Above the entrance there was a sign: ‘Paradise’.
Inside the party venue, Birdie’s eyes were popping. There were little white tents serving a range of alcoholic and soft drinks. Wherever she looked, there were people talking, drinking or dancing in small groups. There were also little tents preparing food and the most delicious smells wafted into her nose. The site was lit by strings of fairy lights hung between wooden poles.
Red pulled her along to a tent and ordered two beers. Within a couple of gulps he’d emptied the glass and asked for another.
‘Do you really not have to pay?’ asked Birdie.
Red shook his head. ‘Let’s dance.’
‘So who pays for all this then?’
‘I have no idea!’ Red had to raise his voice to make himself heard. They wriggled their way between the dancing bodies.
‘Who organises this?’
Red couldn’t hear her anymore. He closed his eyes and let his body go with the music. It wasn’t long before Birdie, too, was in a trance, like the dancing crowd around them. She whirled back and forth, carefree. She lost sight of Red, but that didn’t matter. After a while she grew thirsty and walked to one of the little tents. There were two women in front of her in the queue. She picked up a fragment of their conversation.
‘What time is the finale?’
‘Five, I heard.’
‘I’m nervous, you know!’
‘Aww, it’ll be fine? What are the chances really?’
Finale? What were they talking about? She was about to ask what they meant, when it was her turn. By the time she’d got her drink, the women had disappeared again. Since she didn’t have the energy to dance anymore, she wandered across the site, stopping once in a while to chat with someone she knew. There were groups of people on the ground here and there, and others, drunk or otherwise intoxicated, lay legless on the ground. Couples stood around kissing.
Birdie smiled. It really was a fantastic party. Although she didn’t quite get what all the hype was about. Because everything was free? Was that why everyone wanted to come?
She’d just downed her last sip when she felt two arms around her. It was Red.
‘Come on, we’re going to dance,’ he said.
He pulled her along. It was as if everyone had boundless energy, as even after hours of dancing the piece of grass serving as a dance floor seemed busier than ever. Sweat and drink flowed freely. There was jumping, cheering and shouting. The mood was ecstatic.
‘Everyone’s dancing as if their lives depended on it,’ Birdie screamed into Red’s ear.
‘Well they do!’
‘What?’ She looked at him, uncomprehending.
Red smiled mysteriously. Birdie instantly had a strange feeling in her gut. ‘Red? What do you mean?’
‘You pay with your life,’ he said.
‘I don’t understand.’
‘All this,’ he made a sweeping gesture. ‘I don’t know precisely how or what, but at a certain time someone will be selected and that person will die.’
What the fuck was he on about? Was he drunk? Had he used drugs? Of course. Both.
‘That’s not funny, Trevor.’ Abruptly she stopped moving.
‘I’m not joking.’
‘How could you …’ She almost choked on the anger in her words. ‘How could you not tell me that?’
‘Then you’d never have come! This is such a kick, right? That’s why this party is so amazing!’
She didn’t believe him. Who would organise such a party? Why? ‘I want to leave,’ she said.
Suddenly all the lights dimmed. The music stopped halfway through a song. Everyone stopped dancing, talking, laughing. Breathing even, so it seemed.
Something was flying above their heads, giving off a beam of light. Birdie grabbed hold of Red. Fear overwhelmed her. A drone was circling above their heads. The buzzing sound was frightening. The glaring light revealed fearful, pale faces, every one of them.
Birdie looked on as if hypnotised. She wanted to run away, but her legs refused to obey her brain.
Suddenly the drone glided to a point above her. It remained hovering there. The crowd seemed to be holding their breath as one. Two men appeared from nowhere, dressed completely in black, with black balaclavas. They grabbed her roughly.
‘Red,’ she cried out in panic. ‘Help me!’
It was as if everything was happening in slow motion. ‘Take me,’ cried Red. He walked over to the men, pulled on their arms, but as if it had been orchestrated, he was pulled back by a few partygoers. ‘Let me go!’ he screamed. ‘I’m so sorry, Birdie.’
‘What’s happening?’
‘I’m sorry,’ he called out again. ‘What were the chances you’d be picked? One in …?’ He couldn’t work it out and looked desperately around him, as if really expecting someone to tell him the correct number.
Why was no one helping her?
‘Do something!’ she cried. She tried to pull herself free, but she couldn’t move the men at all. They were like thick tree trunks. Her eyes found a girl who had arrived at the campsite with her boyfriend the evening before. They’d talked briefly. ‘Help me!’ Birdie cried to her.
The girl shook her head. ‘The rule …’
Rule? All those surfers loathed rules and now they were suddenly going to follow them? Birdie screamed. In vain. The men dragged her along. The crowd parted to let them through.

De wyldernis yn
fan Albertina Soepboer

De wildernis in
fan Albertina Soepboer

Into the Wilderness
fan Albertina Soepboer

Oerset troch Albertina Soepboer
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
De wyldernis yn

Trail through the wilderness
Driest season known to us
Dreamed I saw it all come down
Dreamed I saw my pleasure raining down

The Triffids

 

De flammen dûnsje op ’e muorren fan de hege tuorren yn it sintrum fan ’e stêd. De flammen lykje op weagen op de yslik swarte muorren. De weagen komme ien foar ien, se hâlde net mear op, se komme en komme op him ta. Hy slikket him om ’e mûle. Hy tinkt oan tongen as er de flammen sjocht, tongen dy’t net mear ophâlde mei praten, mar by eintsjebeslút neat sizze. It fjoer wurdt heger. Minsken sitte der om hinne. Hy krijt hout fan syn trekker en smyt der in pear planken by. In frou klapt. Wy sitte yn in see fan fjoer en stilte, tinkt er, as er alle mûlkapkes besjocht.
De auto’s dy’t op it krúspunt taride, kinne net fierder. Guon automobilisten sitte ferbjustere achter it stjoer en toeterje. Oaren binne bang en keare fuortendaliks om as se it hege fjoer sjogge. It is sawat fiif oere middeis. De minsken komme út it wurk. De binnenstêd wurdt stadich in gaos. De plysje lit him net sjen. Gjinien kin fierder, tinkt er, en hy stekt in sigret oan. Dan knopet er de jas ticht. Novimber is samar kâld. Hy stiet te fier fan it fjoer ôf om waarm te bliuwen. Syn trekker hat er oan de sydkant fan it gebou delset. Hy hipt fan iene skonk op ’e oare om, smookt de sigret op en besjocht de auto’s dy’t wer ôftaaie.
‛Wolst bier?’ ropt ien fan de minsken him ta.
Hy gnysket en knikt. Ien smyt him in heale liter ta. Hy drinkt noait om fiif oere middeis. Mar hjoed is it in oare dei. Hy stifelet nei it fjoer ta, docht it mûlkapke op en jout him del by de flammen. Wylst er it blik bier iepenet, heart er de petearen. Dy geane oer lilkens en tsjin de muorre rinne. Oer hoe faak as se komme en hoe sterk as se binne. Skuorren yn ’e muorren. De minsken prate net oer de smaak fan klaai dy’t er moarns priuwt by it wekker wurden, tinkt er. Dy smaak fan kjeld. Hy wit net oft sy dat ek hawwe. Of dat er moarns hast net oerein komme kin. Dat de lea him bejout. Fan wurgens en fan langstme nei de dea. Dat wurd hat er omsirkele yn ’e harsens. Dat is in read ljocht. Net fierder. Net dwaan. Hy docht it mûlkapke ôf. Hy nimt in swolch fan it bier.

De rook fan skimmel hinget boppe de grientetún. Har grientetún mei net folle rispinge, tramtearre troch simmerrein, tinkt se. De knibbels binne yn ’e klaai fuortsonken. Mei it knyft snijt se sekuer de lêste takjes fan de marjolein ôf. It rûkt sterk, mar guon bledsjes binne donker ferkleure. Dy kin se net goed mear brûke en se smyt se fuort. Se suchtet. De ierde is klear mei ús soart, tinkt se, wy nimme tefolle, tefolle fan alles. Se leit de takjes op har iepen hân en besjocht se hoeden. In pear blomkes kleurje in bytsje wytpears. Dan leit se de noas yn ’e takjes. Guon roken meitsje dy helder en bringe dy op in oar plak.
In skoft leit se op ’e klaai. Ergens slacht in tsjerkeklok yn ’e fierte. Oan de wize fan slaan te hearren, bringe se wer ien op it hôf. Se fernimt mei de eagen ticht hoe’t it ljocht ôfnimt. Millimeter foar millimeter komt de winter deroan. Har jas wurdt wiet. Mar se komt net oerein. Se rint ergens oars. Ergens mei in protte sinne en waarme kleuren. Dit is de simmer, de simmer dy’t net kaam en en weiwaard yn reinwetter. Se heart de tsjerkeklok wer. Triennen op ’e wangen. Se faget se fuort, komt oerein. De klok is stil wurden. It hat gjin doel. Skrieme is gjin útwei. Se sjocht nei boppen ta. Der hingje donkerblauwe wolken, wolken mei rein.
Se krijt it knyft en de marjolein. Se rint nei de túnbank neist de grientetún. Dan giet se sitten neist de pompoen dy’t der leit. Wêrom soe de natuer genede hawwe, tinkt se, genede mei in soart dy’t har net tagedien is. Mei ien haal snijt se de boppekant fan de pompoen derôf. Dan fiket se it fleis derút. Har hannen wurde oranje. It iiskâlde bloed fan de winter. Se huveret. Der is in lêste ding dat moat, in ding dat miskien wol it meast wichtich is. Dat wy it sjogge, tinkt se. Dan snijt se yn de pompoen de eagen derút.

De trekker hat er omkeard en hy rydt op hûs oan. De strjitten yn ’e stêd binne leech. De minsken sitte thús foar tillevyzjeskermen. It is dus al oer njoggenen. Yn ’e goedichheid, de jûnsklok dy’t er allinne koe út de ferhalen fan pake. Pake dy’t him de pleats neiliet. Toe mar jonge, takomst, hie pake sein. Hy jakkeret op de lêste stopljochten ta. Wat op him takomt, is it tsjuster fan in lege sneldyk.
Fan de sneldyk ôf mei de trekker, benzinestasjon en twa bedriuwen by del en dan flokt er. De dyk foar him is benei net mear te sjen. Hy docht it grutljocht oan, mar dat sjit net op. Dat moat de ôfslach rjochting it doarp wêze, tinkt er, as er ynienen in dykje op him takommen sjocht. Hy woe wol dat er dat ferrekte bier net opdronken hie. Goedkeap spul. In frou hie him in twadde heale liter oanbean en doe in treddenien. Blauwe eagen en ljocht hier. Hy tocht dat it wol koe, soks en in bierke. Mar se taaide ôf doe’t de blauwe miggen úteinlik dochs kamen. Of better sein, hy wie har kwytrekke yn de gaos en doe wie er op syn trekker sprongen. Hy hat it swit op ’e foarholle. Hy sjocht neat mear.
By wat er tinkt dat it dykje nei de pleats wêze moat, rekket er op ’e doele. Hy werkent de beammen net. Hy rydt noch in eintsje fierder, mar wit net wêr’t er bedarre is. Hy besiket de trekker te kearen, mar it dykje is te smel. Hy beslút fierder te riden. Miskien kin er fierderop keare. Dan liket it oft der wat skimeret tusken de beammen. Hy rydt fierder. It ljochtsje wurdt grutter. As er tichterby is, gnysket in pear eagen him ta. Hy gnysket earst ek. It is in deadskop op de bleate klaai, mei in kearske deryn. Novimber mei syn deade sielen. Dy rottige kjeld yn syn lea. Syn winter dy’t kommende is. As er fielt hoe’t de ierde ferweecht, lit er it stjoer los.

It bêd stiet rjochtoerein. Mar se leit skean en fielt de siken yn ’e keel. It is in hertslach fan stien. Se sammelet moed. Se krûpt it bêd ût, knoffelet nei ûnderen ta en rint troch gong, keuken en wenkeamer. Twa grutte skuorren dy’t der earder net wienen. As grize triedden fan spinreach sitte se op de muorre. De siken geane stadiger. Yn ’e keuken makket se in kop tee. Wat se tinkt, docht der no net ta hat se leard fan eardere kearen. Wichtiger is dat it hûs oerein stiet.
Mei reinjas en learzens baggeret se om hûs hinne. It is neare nacht. Mei de bûslampe skynt se op de muorren om. Ien muorre kin it net mear oprêde en hat se al earder skoarre mei hout. Se kin net folle gewaar wurde. Se fielt de eangst, in wyt bist dat har yn ’e eagen omblaft. In bist dat alles opfret. Se moat sliepe, tinkt se, en dan wer rjochting en doel beetkrije. As de grien en read opljochtsjende boeien by stoarmwaar achter dyk. Dit giet net oer. Dit komt werom. Dit heart by it libben hjir.
As se mei de bûslampe noch ien kear om it hûs giet, falt in striel ljocht op de sleat neist hûs. Yn it skynsel glysteret grien metaal. Se rint derhinne en falt dan stil. In trekker is healwei de sleat ynrôle. As se mei de bûslampe it plak fan de bestjoerder byljochtet, hinget der in man oer it stjoer. Syn eagen sitte ticht.

Grys ljocht dat troch in rút falt. Neist him in taffeltsje mei in glês wetter. Oer him hinne in sprei dy’t er net werkent. De mûle is him droech, mar as er it glês krije wol, raast er it út. De skouder docht him wol sa sear dat er de triennen yn ’e eagen hat. Der giet in doar iepen. In frou stiet foar him. De frou werkent er likemin. Hy hat ergens in dizenich oantinken oan in frou mei ljocht hier en blauwe eagen. Mar de frou foar him hat swart hier en donkere eagen. Har mûle is in tin streekje.
‛Wêr bin ik?’ freget er.
‛Do bist hjir fannacht mei de trekker yn ’e sleat riden. Ik haw dy út de trekker helle. De dokter komt sa by dy.’
Hy is stil, besiket him op ’e nij dingen yn it sin te bringen, mar dat slagget net. Syn boppekeamer is grys. As it ljocht dat no op syn hannen falt.

De dokter besjocht him en bekloppet him.
‛Jo witte neat mear?’ freget de dokter troch syn mûlkapke hinne.
Hy skodhollet.
‛Hienen jo ek dronken?’
No begrypt er dy drûge mûle.
‛Dat hie net moatten,’ seit er tsjin de dokter.
‛Jo moatte útrêste, jo lea hat in klap krigen,’ antwurdet de dokter.
De lea fielt as oft er in hiele dei fuotballe hat.

Se stiet der wer. No mei in kûm pompoensop.
‛Wolst wat ite?’ freget se.
Hy knikt, mar kin neat gewurde mei de leppel. Se krijt de leppel en jout him it sop. It makket net út, hy kin dochs neat. It sop smakket sterk en grien. Hy krijt it der waarm fan.
‛Wiest fan de dyk rekke troch dy ierdbeving fannacht?’
Se sjocht him oan. Hy wurdt kjel. Benei fielt er dy eangst wer, dy klaai yn syn mûle. Yn ’e holle blaffe dingen dy’t er net teplak krijt. Se komt oerein en nimt de lege kûm wer mei.

Yn ’e tún byt se op it wite bist. It sjocht har oan. Se fielt de grûn letterlik ûnder har fuotten weisinken. En se wegeret. Se wegeret him syn gerak te jaan. Se bliuwt stean. Hjir. Rjochtoerein. Se raast tsjin it bist. En no opsoademiterje. It wurdt winter. Lit myn hûs heel, ropt se. De beammen yn, oer de sleat hinne en dwers troch de klaai hinne. Ergens út it midden fan de ierde komt in wjerlûd.

Hy linet tsjin in beam oan. Sy stiet neist him. Se hat klaai op ’e hannen, sjocht er no. Syn trekker hinget noch altiten healwei de sleat.
‛Tinkst dat er noch wat docht?’ freget se.
Hy lûkt oan de skouders. It hier hat se flechte hjoed. Der falle him mear dingen op, no’t er wer neitinke kin. Oer syn trekker hat er net neitocht. Wol oer de frou. Oer de dingen dy’t er mist hat yn de alteraasje fan in ierde dy’t op springen stiet. Dat hie er net rjocht witten, dat er soks miste.
De frou rint nei de trekker ta. Hy linet tsjin de beam oan. De beam hâldt him beet, omdat er himsels net beethâlde kin wit se. Se fielt wat foar him dat se net beneame kin. In line dy’t fan harsels nei him rint. Dingen dy’t se net útsprekke, mar wol fan fermoedzje fan inoar. De swiertekrêft dy’t harren op de grûn hâldt. De ierde dy’t har eigen wil oan harren opleit. De smaak fan klaai. Se trillet. Se hat lang net mear meimakke hoe’t it wie om ien te moetsjen.
Hy wol ek nei syn trekker ta, mar it slagget net. Se heart him fallen. In stadige beweging dy’t einiget mei in gjalp. Se rint op him ta, krijt him by de earm en set him ûnder de beam del. Dan giet se neist him sitten. Se sjogge in skoft nei de wolken. De wyn hellet oan. It fielt waarm, fynt er. Swarte wolken komme foarby, barste útinoar. Wetter dat op harren delfalt as genede. Hy sjocht har donkere eagen wjerspegele yn de wolken. Miskien is dit it dan wol. Dat de eangst even oer is. Dat er de novimberrein fielt as in soart fan wolkom. Se krûpt tsjin him oan. Miskien is dit it wol. Dat se gjin gedachten oan earder mear hat. Mar in holle mei de skjinne snie fan in letter dat komme kin. It reint oan ien tried wei.

De wildernis in

Trail through the wilderness
Driest season known to us
Dreamed I saw it all come down
Dreamed I saw my pleasure raining down

The Triffids

 

De vlammen dansen op de muren van de hoge torens in het stadscentrum. De vlammen lijken op golven op de ijselijk zwarte muren. De golven komen één voor één, ze houden niet meer op, ze komen en komen op hem af. Hij bevochtigt zijn mond. Hij denkt aan tongen als hij de vlammen ziet, tongen die niet meer ophouden met spreken, maar uiteindelijk niets zeggen. Het vuur wordt hoger. Mensen zitten eromheen. Hij pakt hout van zijn trekker en gooit er een paar planken op. Een vrouw klapt. Wij zitten in een zee van vuur en stilte, denkt hij, als hij alle mondkapjes aanschouwt.
De auto’s die naar het kruispunt rijden, kunnen niet verder. Sommige automobilisten zitten verbijsterd achter het stuur en toeteren. Anderen zijn bang en draaien meteen om als ze het hoge vuur zien. Het is bijna vijf uur in de middag. De mensen komen van hun werk. De binnenstad wordt langzaam tot een chaos. De politie laat zich niet zien. Niemand kan verder, denkt hij, en hij steekt een sigaret aan. Dan knoopt hij zijn jas dicht. November is zomaar koud. Hij staat te ver van het vuur om warm te blijven. Zijn trekker heeft hij aan de zijkant van het gebouw gezet. Hij springt van het ene been op het andere, rookt de sigaret op en kijkt naar de auto’s die weer vertrekken.
‘Wil je een biertje?’ roept één van de mensen naar hem.
Hij lacht wat spottend en knikt. Iemand gooit een halve liter zijn kant op. Hij drinkt nooit om vijf uur ’s middags. Maar vandaag is het een andere dag. Hij schuifelt richting het vuur, doet zijn mondkapje voor en gaat zitten bij de vlammen. Terwijl hij het blik bier opent, hoort hij de gesprekken. Die gaan over boosheid en tegen de muur lopen. Over hoe vaak ze komen en hoe sterk ze zijn. Scheuren in de muren. De mensen praten niet over de smaak van klei die hij ’s ochtends proeft als hij wakker wordt, denkt hij. Die smaak van kou. Hij weet niet of zij dat ook hebben. Of dat hij ’s ochtends bijna niet rechtop kan gaan zitten. Dat zijn lichaam het opgeeft. Door vermoeidheid en door verlangen naar de dood. Dat woord heeft hij omcirkeld in zijn hoofd. Dat is een rood licht. Niet verder. Niet doen. Hij doet zijn mondkapje af. Hij neemt een slok van het bier.

De geur van schimmel hangt boven de moestuin. Haar moestuin met maar weinig oogst, beschadigd door de zomerregen, denkt ze. Haar knieën zijn diep in de klei gezonken. Met het mes snijdt ze nauwkeurig de laatste takjes van de marjolein. Het ruikt sterk, maar sommige blaadjes zijn donker van kleur. Die kan ze niet goed meer gebruiken en ze gooit ze weg. Ze zucht. De aarde is klaar met onze soort, denkt ze, we nemen te veel, te veel van alles. Ze legt de takjes op haar open hand en bekijkt ze voorzichtig. Een paar bloemetjes kleuren een beetje witpaars. Dan legt ze haar neus in de takjes. Sommige geuren maken je helder en brengen je naar een andere plek.
Een poos ligt ze op de klei. Ergens in de verte slaat een kerkklok. Aan de manier van slaan kan ze horen dat er weer iemand begraven wordt. Ze voelt met haar ogen dicht hoe het licht afneemt. Millimeter voor millimeter komt de winter in zicht. Haar jas wordt nat. Maar ze gaat niet staan. Ze loopt ergens anders. Ergens met veel zon en warme kleuren. Dit is de zomer, de zomer die niet kwam en verdween in regenwater. Ze hoort de kerkklok weer. Tranen op haar wangen. Ze veegt ze weg, gaat staan. De klok is stil geworden. Het heeft geen zin. Huilen is geen uitweg. Ze kijkt naar boven. Er hangen donkerblauwe wolken, wolken met regen.
Ze pakt het mes en de marjolein. Ze loopt naar de tuinbank naast de moestuin. Dan gaat ze zitten naast de pompoen die daar ligt. Waarom zou de natuur genade hebben, denkt ze, genade met een soort die haar niet genegen is. In één ruk snijdt ze bovenkant van de pompoen open. Dan haalt ze het vlees eruit. Haar handen worden oranje. Het ijskoude bloed van de winter. Ze huivert. Er is een laatste ding dat moet, een ding dat misschien wel het meest belangrijk is. Dat wij het zien, denkt ze. Dan snijdt ze de ogen uit de pompoen.

De trekker heeft hij gedraaid en hij rijdt richting huis. De straten in de stad zijn leeg. De mensen zitten thuis voor televisieschermen. Het is dus al negen uur geweest. Onvoorstelbaar, de avondklok die hij alleen kende uit de verhalen van opa. Opa die hem de boerderij naliet. Toe maar jongen, toekomst, had opa gezegd. Hij jakkert naar de laatste stoplichten. Wat op hem afkomt, is de duisternis van een lege snelweg.
Van de snelweg af met de trekker, benzinestation en twee bedrijven passeren en dan vloekt hij. De weg voor hem is bijna niet meer te zien. Hij doet het grootlicht aan, maar dat schiet niet op. Dat moet de afslag richting het dorp zijn, denkt hij, als hij plotseling een weggetje op zich af ziet komen. Hij wou wel dat hij dat verrekte bier niet had opgedronken. Goedkoop spul. Een vrouw had hem een tweede halve liter aangeboden en toen een derde. Blauwe ogen en blonde haren. Hij dacht dat het wel kon, zulke dingen en een biertje. Maar ze ging er vandoor toen de wouten uiteindelijk toch kwamen opdagen. Of beter gezegd, hij was haar kwijtgeraakt in de chaos en toen op zijn trekker gesprongen. Het zweet breekt hem uit. Hij ziet niets meer.
Bij wat hij denkt dat het weggetje naar de boerderij moet zijn, raakt hij verdwaald. Hij herkent de bomen niet. Hij rijdt een klein stukje verder, maar weet niet waar hij beland is. Hij probeert de trekker te draaien, maar het weggetje is te smal. Hij besluit verder te rijden. Misschien kan hij verderop wel draaien. Dan lijkt het alsof er iets schemert tussen de bomen. Hij rijdt verder. Het lichtje wordt groter. Als hij dichterbij is, lachen een paar ogen hem spottend uit. Eerst lacht hij zelf ook, pijnlijk. Het is een doodskop op de naakte klei, met een kaarsje erin. November met zijn dode zielen. Die rottige kou in zijn lichaam. Zijn winter die eraan komt. Als hij voelt hoe de aarde beweegt, laat hij het stuur los.

Het bed staat rechtovereind. Maar ze ligt scheef en voelt de ademhaling in haar keel. Het is een hartslag van steen. Ze verzamelt moed. Ze kruipt uit bed, daalt onhandig de trap af en loopt door gang, keuken en woonkamer. Twee grote scheuren die er eerder niet waren. Als grijze draden van spinrag zitten ze op de muur. Haar ademhaling gaat langzamer. In de keuken maakt ze een kop thee. Wat ze denkt, doet er nu niet toe heeft ze geleerd van eerdere keren. Belangrijker is dat het huis overeind staat.
Met regenjas en laarzen baggert ze om het huis heen. Het is midden in de nacht. Met een zaklamp schijnt ze op de muren. Een muur kan het niet meer aan en heeft ze al eerder geschut met hout. Ze kan niet veel zien. Ze voelt de angst, een wit beest dat haar recht in de ogen blaft. Een beest dat alles opvreet. Ze moet slapen, denkt ze, en dan weer richting en doel vastpakken. Als de groen en rood oplichtende boeien met storm achter de zeedijk. Dit gaat niet voorbij. Dit komt terug. Dit hoort bij het leven hier.
Als ze met de zaklamp nog een keer om het huis gaat, valt een lichtstraal op de sloot naast het huis. In het schijnsel glinstert groen metaal. Ze loopt erheen en valt dan stil. Een trekker is half de sloot ingerold. Als ze met de zaklamp de plek van de bestuurder bijlicht, hangt er een man over het stuur. Zijn ogen zitten dicht.

Grijs licht dat door een raam valt. Naast hem een tafeltje met een glas water. Over hem heen een sprei die hij niet herkent. Zijn mond is droog, maar als hij het glas wil pakken, schreeuwt hij. Zijn schouder doet zo’n pijn dat de tranen hem in de ogen schieten. Er gaat een deur open. Een vrouw staat voor hem. De vrouw herkent hij ook niet. Hij heeft ergens een mistige herinnering aan een vrouw met blonde haren en blauwe ogen. Maar de vrouw voor hem heeft zwart haar en donkere ogen. Haar mond is een dun streepje.
‘Waar ben ik?’ vraagt hij.
‘Je bent hier vannacht met de trekker in de sloot gereden. Ik heb je uit de trekker gehaald. De dokter komt zo bij je.’
Hij is stil, probeert zich opnieuw dingen te herinneren, maar het lukt niet. Zijn bovenkamer is grijs. Als het licht dat nu op zijn handen valt.

De dokter onderzoekt en beklopt hem.
‘U weet niets meer?’ vraagt de dokter door zijn mondkapje.
Hij schudt zijn hoofd.
‘Had u ook gedronken?’
Nu begrijpt hij die droge mond.
‘Dat had niet gemoeten,’ zegt hij tegen de dokter.
‘U moet uitrusten, uw lichaam heeft een klap gekregen,’ antwoordt de dokter.
Zijn lichaam voelt alsof hij hele dag heeft lopen voetballen.

Ze staat er weer. Nu met een kom pompoensoep.
‘Wil je wat eten?’ vraagt ze.
Hij knikt, maar het lukt niet met de lepel. Ze pakt de lepel en geeft hem de soep. Het maakt niet uit, hij kan toch niets. De soep smaakt sterk en groen. Hij krijgt het er warm van.
‘Was je van de weg geraakt door die aardbeving vannacht?’
Ze kijkt naar hem. Hij schrikt. Bijna voelt hij die angst weer, die klei in zijn mond. In zijn hoofd blaffen dingen die hij niet kan plaatsen. Ze gaat staan en neemt de lege kom weer mee.

In de tuin bijt ze op het witte beest. Het kijkt haar aan. Ze voelt de grond letterlijk onder haar voeten wegzinken. En ze weigert. Ze weigert hem zijn zin te geven. Ze blijft staan. Hier. Rechtovereind. Ze schreeuwt tegen het beest. En nu opsodemieteren. Het wordt winter. Laat mijn huis heel, roept ze. De bomen in, de sloot over en dwars door de klei. Ergens uit het midden van de aarde komt een echo.

Hij leunt tegen een boom. Ze staat naast hem. Ze heeft klei aan haar handen, ziet hij nu. Zijn trekker hangt nog steeds halverwege de sloot.
‘Denk je dat hij nog wat doet?’ vraagt ze.
Hij haalt zijn schouders op. Ze heeft vandaag haar haren gevlochten. Er vallen hem meer dingen op, nu hij weer kan nadenken. Over zijn trekker heeft hij niet nagedacht. Wel over de vrouw. Over de dingen die hij gemist heeft in de verwarring van een aarde die op springen staat. Dat had hij niet goed geweten, dat hij zulke dingen miste.
De vrouw loopt naar de trekker. Hij leunt tegen de boom. De boom houdt hem vast, omdat hij zichzelf niet vasthouden kan weet ze. Ze voelt iets voor hem wat ze niet kan benoemen. Een draad die van haar naar hem loopt. Dingen die ze niet uitspreken, maar wel van elkaar vermoeden. De zwaartekracht die hen op de grond houdt. De aarde die haar eigen wil aan hen oplegt. De smaak van klei. Ze trilt. Ze heeft lang niet meer meegemaakt hoe het was om iemand te ontmoeten.
Hij wil ook naar zijn trekker, maar het lukt niet. Ze hoort hem vallen. Een langzame beweging die eindigt met een schreeuw. Ze loopt naar hem toe, pakt zijn arm vast en zet hem onder de boom. Dan gaat ze naast hem zitten. Ze kijken een poos naar de wolken. De wind zwelt aan. Het voelt warm, vindt hij. Zwarte wolken komen voorbij, barsten uit elkaar. Water dat op hen neervalt als genade. Hij ziet haar donkere ogen weerspiegelen in de wolken. Misschien is dit het dan wel. Dat de angst even voorbij is. Dat hij de novemberregen voelt als een soort van welkom. Ze kruipt tegen hem aan. Misschien is dit het wel. Dat ze geen gedachten aan eerder meer heeft. Maar een hoofd met de schone sneeuw van een later dat komen kan. Het regent aan één stuk door.

Into the Wilderness

Trail through the wilderness
Driest season known to us
Dreamed I saw it all come down
Dreamed I saw my pleasure raining down

The Triffids

The flames dance on the walls of the high towers in the city centre. The flames look like waves on the hideously black walls. The waves come one by one, never stopping, they come and come towards him. He moistens his mouth. He thinks of tongues when he sees the flames, tongues that don’t stop speaking, but ultimately say nothing. The fire is getting higher. There are people sitting around it. He takes wood from his tractor and throws on a few planks. A woman claps. We are in a sea of fire and silence, he thinks, as he looks at all the face masks.
The cars driving towards the intersection can go no further. Some of the drivers sit bewildered behind their steering wheels, blowing their horns. Others are scared and turn tail as soon as they see the high fire. It’s almost five in the afternoon. People are coming from work. The city centre is slowly descending into chaos. There’s no sign of the police. No one can go any further, he thinks, and he lights a cigarette. Then he buttons up his coat. November is simply cold. He’s too far from the fire to stay warm. His tractor is parked at the side of the building. He hops from one leg to the other, finishes the cigarette and watches the cars leaving.
‘Want a beer?’ one of the people calls to him.
He smirks and nods. Someone throws a half-litre can his way. He never drinks at five in the afternoon. But today isn’t like other days. He shuffles towards the fire, puts on his face mask and sits down by the flames. As he opens the beer, he hears their conversations. They’re about anger and about running into brick walls. About how often they come and how strong they are. Cracks in the walls. The people don’t talk about the taste of clay he has in his mouth when he wakes up, he thinks. That cold taste. He doesn’t know if they get it too. Or about how he can barely sit up in the morning. And how his body’s shutting down. Because of his weariness, because of his longing for death. He has circled that word inside his head. That’s a red light. No further. Don’t do it. He takes off his face mask. He has a swig of beer.

The smell of mould hangs over the vegetable garden. Her garden with its small harvest, damaged by the summer rain, she thinks. Her knees have sunk deep into the clay. She carefully cuts the last sprigs of the marjoram with the knife. Its smell is strong, but some of the leaves are a dark colour. She won’t be able to use them, so she throws them away. She sighs. The Earth is done with our species, she thinks, we take too much, too much of everything. She lays the sprigs on her palm and takes a closer look. A few of the flowers are turning a little whiteish-purple. Then she buries her nose in the marjoram. Some smells clear your head and take you to a different place.
For a while, she lies on the clay. Somewhere in the distance, a church bell rings. She can tell from the way it’s tolling that someone else is being buried. With her eyes closed, she feels the light fading. Millimetre by millimetre, winter is approaching. Her coat is getting wet. But she doesn’t stand up. She is somewhere else. Somewhere with lots of sun and warm colours. This is the summer, the summer that never came and dissolved into rainwater. She hears the church bell again. Tears on her cheeks. She brushes them away, gets to her feet. The bell has fallen silent. There’s no point. Crying offers no escape. She looks up. There are dark-blue clouds, clouds of rain.
She picks up the knife and the marjoram. She walks to the bench next to the vegetable garden. Then she sits down beside the pumpkin on the bench. Why would nature have mercy, she thinks, mercy on a species that has no affection for her. In one smooth motion, she cuts off the top of the pumpkin. Then she scoops out the flesh. Her hands turn orange. The ice-cold blood of winter. She shivers. There’s one last thing that needs to be done, perhaps the most important of all. So we can see it, she thinks. Then she cuts eyes out of the pumpkin.

He has turned the tractor and is driving home. The streets in the city are empty. People are sitting at home in front of television screens. It must be after nine. It’s unimaginable, the curfew he knew only from his grandpa’s stories. Grandpa who left him the farm. Go on, boy, it’s the future, Grandpa had said. He races to the last traffic lights. What’s coming at him is the darkness of an empty motorway.
Off the motorway with the tractor, past a petrol station and two businesses and then he swears. He can barely see the road ahead. He turns on the high beam, but it doesn’t help. That must be the turn-off for the village, he thinks, when he suddenly spots a small road coming towards him. He wishes he hadn’t drunk that damned beer. Cheap stuff. A woman had offered him a second half-litre and then a third. Blue eyes and blond hair. He thought it would be okay, that kind of thing and a beer. But she ran off when the cops finally turned up. Or rather, he’d lost her in the chaos and then jumped onto his tractor. He’s breaking out in a sweat. He can’t see anything now.
At what he thinks must be the lane to the farm, he gets lost. He doesn’t recognise the trees. He drives on a little way, but he has no idea where he’s ended up. He tries to turn the tractor, but the lane is too narrow. He decides to keep driving. Maybe he can turn further along the road. Then there seems to be something glimmering among the trees. He drives on. The light gets bigger. When he’s closer, he sees a pair of eyes grinning at him. At first he grins too, how embarrassing. It’s a skull on the bare clay, with a candle inside. November with its dead souls. That rotten cold in his body. His winter approaching. When he feels the earth move, he lets go of the steering wheel.

The bed is upright. But she’s lying at an angle and can feel her breath in her throat. A heartbeat of stone. She pulls herself together. She crawls out of bed, clumsily descends the stairs and walks through the hallway, kitchen and living room. Two big cracks that weren’t there before. Like grey threads of cobweb on the wall. Her breathing slows. In the kitchen she makes a cup of tea. What she thinks does not matter now, as she’s learned from previous occasions. What’s more important is that the house is still standing.
In raincoat and boots, she trudges around the outside of the house. It’s the middle of the night. She shines a torch on the walls. One wall can’t take it anymore, and she’s already shored it up with wood. She can’t see much. She can feel the fear, a white beast barking straight into her eyes. A beast that devours everything. She has to sleep, she thinks, and then regain her direction and purpose. Like the buoys flashing green and red beyond the seawall in stormy weather. This will not pass. This will return. This is all part of life here.
As she walks around with the torch again, a beam of light falls on the ditch beside the house. Green metal glints in the light. She heads over there and is dumbstruck. A tractor has rolled halfway into the ditch. When she shines the torch at the driver’s seat, she sees a man slumped over the steering wheel. His eyes are closed.

Grey light falling through a window. Beside him, a table with a glass of water. Over him, a bedspread he doesn’t recognise. His mouth is dry, but when he reaches for the glass, he yelps. His shoulder is so painful that his eyes fill with tears. A door opens. A woman is standing in front of him. He doesn’t recognise her either. He has a foggy memory of a woman with blond hair and blue eyes. But the woman in front of him has black hair and dark eyes. Her mouth is a thin line.
‘Where am I?’ he asks.
‘You drove your tractor into the ditch outside last night. I pulled you out. The doctor will be here soon.’
He is silent, trying to remember things, but he can’t. Inside his head, everything is grey. Like the light that is falling on his hands.

The doctor examines him, taps his body.
‘You don’t remember anything?’ the doctor asks through his face mask.
He shakes his head.
‘Had you been drinking?’
Now he understands his dry mouth.
‘I shouldn’t have,’ he says to the doctor.
‘You need to rest. Your body’s taken a hit,’ the doctor replies.
His body feels as if he’s been playing football all day.

She’s back again. With a bowl of pumpkin soup this time.
‘Would you like something to eat?’ she asks.
He nods, but he can’t get the spoon to work. She picks it up and feeds the soup to him. It’s okay, he’s no good for anything anyway. The soup tastes strong and green. It makes him feel warm.
‘Did you run off the road because of that earthquake last night?’
She looks at him. He startles. He can almost sense that fear again, that clay in his mouth. Inside his head, things are barking, things he can’t place. She stands up and takes the empty bowl with her.

In the garden, she bites the white beast. It looks at her. She feels the ground literally sinking under her feet. And she refuses. She refuses to let it have its way. She remains standing. Here. Upright. She screams at the beast. And now just fuck off. Winter’s coming. Leave my house in one piece, she yells. Into the trees, across the ditch and straight through the clay. From somewhere in the middle of the earth, an echo comes.

He’s leaning against a tree. She’s standing beside him. He sees now that she has clay on her hands. His tractor is still halfway into the ditch.
‘Do you think it still works?’ she asks.
He shrugs. She has plaited her hair today. He’s noticing other things, now that he can think again. He hasn’t thought about his tractor. But he has thought about the woman. About the things he’s missed in the confusion of an Earth that’s about to explode. He hadn’t really been aware that he was missing such things.
The woman walks to the tractor. He leans against the tree. She knows the tree is holding him because he can’t hold himself. She feels something for him that she can’t name. A thread running from her to him. Things they don’t say but still suspect about each other. The gravity that keeps them on the ground. The Earth imposing her own will on them. The taste of clay. She trembles. She hasn’t felt what it’s like to meet someone new for a long time.
He tries to go to his tractor too, but he doesn’t make it. She hears him fall. A slow movement that ends in a yelp. She walks over to him, takes hold of his arm and puts him down under the tree. Then she sits beside him. They look at the clouds for a while. The wind picks up. It feels warm, he thinks. Black clouds come past, burst open. Water falling upon them like mercy. He sees her dark eyes reflected in the clouds. Maybe this is it. That the fear is over for now. That he feels the November rain as a kind of welcome. She nestles up against him. Maybe this is it. That she’ll have no more thoughts of the past. Just a head full of the clean snow of a later that could come. The rain pours on and on.

Wite wegen
fan Marina Espasa

Witte wegen
fan Marina Espasa

White Paths
fan Marina Espasa

Camins blancs
fan Marina Espasa

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Pieter Lamberts
Oerset troch Julie Wark

Ynsprutsen troch Marjolein Ley

Yn jannewaris 2020 kaam Magí op it busstasjon fan Olot oan. Hy wie dêr út Barcelona wei hinne reizge en wie fan doel presys trije wiken yn de haadstêd fan La Garrotxa te bliuwen. Op in huzeruilside hie er in flatsje hiel ticht by de Rambla fûn, mei in rút dat útseach op in part fan ’e fasade fan it Kasino. Yn ruil soe in sekere Clara yn ien fan de keamers fan in kâld, donker flatsje sitte dat Magí yn de wyk Montbau dielde mei twa studinten fan Byldzjende Keunsten.

Clara har mem wie yn it Vall d’Hebron-sikehûs opnommen en se woe ticht by har wêze. De dûzeljende lûden fan de grutte stêd wiene fier fuort, smoard troch de Ronda de Dalt. De fegetaasje – en in inkeld evertspoar – hold har selskip as se mei in swier hert oer in min ofte mear asfaltearre fuotpaad kuiere dat de flat mei it sikehûs ferbûn. Se hie noch noait yn sa’n grut gebou west. It die har oan in seminten meunster tinken, mei in hiele hege toer dy’t sûnder mis it geheim fan de genêzing fan har mem bewarre. Alle jûnen, nei’t se har mem holpen hie om in pear hapkes seane fisk en in bytsje appelsmots te iten, wachte Clara kalm op it momint dat de nachtsuster har freegje soe om de keamer te ferlitten, mei dy ferhoalen fêstberettens dy’t jierren ûnderfining jouwe. Dan gong Clara mei de lift nei ûnder, nei de hal, die se de sjaal stevich om en naam it paad dat har nei de flat brocht. Se rûn mei de holle foardel, de blik rjochte op de dizenige grinzen fan it grize asfalt dat stadichoan oergie yn fiis kreupelhout. Om net oan de giele, djiplizzende eagen fan har mem tinke te hoegen, krige se op in dei har telefoan út ’e jasbûse en sette de recorder oan. Se woe ûnderweis fertelle wat se fielde, as smiet se bôlekrommels op ’e grûn dy’t har de oare deis helpe soene it paad nei it sikehûs werom te finen. De sprutsen notysjes holpen har har tinzen op in rychje te setten en se fielde har minder allinne. As se nachts wekker waard spile se de opnamen ôf. It wiene dingen dy’t se altyd tsjin har mem sizze wollen hie, fermongen mei dingen dy’t se altyd sei, mem, hjoed hat muoike belle en nei dy frege, mem, dyn beppesizzer praat al, mem, kinst my ek ris útprate litte, mem, ik byt al net mear safolle op myn neils.

Hûndert kilometer noardliker hie it kalme ritme fan de lytse stêd Magí yn de waarmte fan in tsjokke tekken wuolle. Op de earste dei hie er him hastich yn Clara’s flat ynstallearre: hy hie syn rêchtas op it bêd set, al syn klean yn ’e ladekast treaun, hie de magnetron útprobearre en fêststeld dat de dûs in flinke bats waarm wetter joech. Hy hie ek út it rút sjoen. De bûtentermometer op it kezyn joech fiif graden oan. Hy hie tsjekt oft syn wanten yn syn jasbûsen sieten en wie nei bûten gien foar syn earste ferkenningstocht.

Eins wie Magí nei Olot gien om te kuierjen. Yn dy trije wiken rûn er oer snie dy’t as poeier op dakken en diken lei, waard er dweiltrochwiet fan de rein en koestere him in strieljend sintsje, oant er alle strjitten, stegen en wegen fan de beboude kom fan de haadstêd fan La Garrotxa en har omjouwing hân hie. Hy die it net op goed gelok, mar besocht de gatten op te foljen dy’t de Google-auto falle litten hie doe’t er troch Olot riden wie om de stêd te fotografearjen en mei geo-software yn kaart te bringen, ynformaasje dy’t letter op Google Maps te finen wêze soe. Magí hie in pear bline flekken fûn. Yn syn rêchtas hie er no in ferknûkele papieren plattegrûn by him. Hy brûkte de kaart op syn telefoanskerm net, want hy woe gjin inkeld digitaal spoar achterlitte. Rinnendewei woe er al dy bline flekken fotografearje en op plakken bedarje dêr’t de it-gigant net komme kinnen hie. Hy ûntduts treppen, stegen dy’t foar de auto te smel wiene, te steile hellingen, dearinnende strjitsjes… Dêr woe er in omkearde kaart fan de stêd fan meitsje. Jûns gong er achter syn laptop sitten om de achtergrûn fan de kaart swart te meitsjen, de bline flekken wyt en om alle wegen te wiskjen dy’t ál op Google Maps stiene. Stadichoan feroare de stedsplattegrûn mei pleinen, wegen, leanen en parken yn in abstrakte ôfbylding dy’t likegoed in matearjeskilderij út ’e jierren santich as in grottekening út ’e stientiid wêze koe. Om’t er in ambisjeuze, idealistyske keunstner wie – en ek in bytsje in loftfytser – woe er bewize dat de it-reus út Kalifornië net alles koe, dat er by syn taak om de planeet yn kaart te bringen gatten falle liet dêr’t de keunst troch opbuorrelje koe. En hy woe dat dy keunst syn keunst wie.

Nei’t de trije wiken foarby wiene, stapte er wer yn de Teisa-bus en lei de hûnderttsien kilometer werom nei Barcelona ôf, mei syn holle tsjin it rút en de muzyk fan Ferran Palau yn ’e earen. Doe’t er thúskaam seach er dat Clara har telefoan op ’e tafel yn ’e ytkeamer lizze litten hie. Hy krige him op, hold him mei ien hân fêst en besocht him oan te setten, om ’e nocht. Hy koe net witte dat krekt op dat stuit Clara foar it lêst de hân fan har mem fêsthold, dy’t sa waarm al net mear wie as se west hie, foardat de ferpleechster har mem har holle mei in lekken tadekke mocht, mei in fêste, hoedene beweging, in hanneling dy’t se fêst al hûndert kear útfierd hie. Yn ’e haast en troch de spanning dy’t it telefoantsje út it sikehûs om fiif oere nachts feroarsake hie, hie de dochter har telefoan thús lizze litten. En wylst Magí soargeleas fluitsjend woarsten yn ’e kuolkast lei en in pear aansichtkaarten fan it Museu dels Sants op it pripboerd hong, ferflokte Clara alles en elkenien doe’t se fernaam dat se net ien (net ien!) warskôgje koe of it krekte tiidstip fan ferstjerren fêststelle koe omdat se har telefoan yn de flat lizze litten hie dêr’t se dy trije wiken fan deastriid trochbrocht hie. En foar it lêst gong se mei de lift nei ûnderen ta, nei de hal ûnder. Se die de sjaal net om, want se woe leaver in longûntstekking oprinne en yn in sikehûsbêd lizze oant se deagie: se koe har net minder fiele as hoe’t se har no fielde, sûnder de lêste rok fan de sipel dy’t har tsjin de eleminten fan de wrâld beskerme. Se naam itselde fuotpaad dêr’t se ienentweintich dagen oer hinne en wer rûn wie, mar se koe gjin inkeld berjocht ynsprekke. De dyk wie langer en ferfelender en fielde minder wis oan. Se rûn de trep op nei de tredde ferdjipping dêr’t Magí ferbleaun – der wie gjin lift – belle oan en de jonge mei wa’t se fan flat ruile hie die iepen.

Sittend oan Magí syn keukenstafel mei in kop tee yn ’e hân, stjoerde Clara berjochten nei alle kontakten dy’t oandien wêze kinne soene troch it ferstjerren fan har mem. Bliuw krekt salang hjir as nedich is, mar ik wol dy net steure, do steurst my net, dat miskearre der noch mar oan. Ik sil even boadskippen helje, wolst wat drinke? Nee, en doe’t se allinne wie, seach se nei it byld op it skerm fan ’e laptop dy’t Magí op ’e tafel iepenstean litten hie: in byld dat út stokjes en triedden bestie, wite symboalen dy’t net te ûntsiferjen wiene op in swarte ûndergrûn. Wat is dat? frege se him doe’t er weromkaam, bepakt mei bierkes en foarferpakt iten, en Magí antwurde neat, in artistyk projekt. Foar dy pear streken haw ik as in gek omsjoud! En sy antwurde no it is hiel moai. Dat is net perfoarst de bedoeling, eh, hoechst it net moai te finen, hear. Jawol, it is moai, hoewol’t it in soad wei hat fan de baktearjekweek dy’t de dokter my in pear moanne lyn sjen litten hat om my de diagnoaze fan ús mem út te lizzen. Nei dizze opmerking wie der amper romte mear om samar wat te praten en Clara kaam oerein en gong.

Doe’t se bûten stie wist Clara neat betters te dwaan as it fuotpaad nei it sikehûs te nimmen en de recorder oan te setten. Mem, hjoed, dyn stjerdei, haw ik wite wegen sjoen dy’t elkoar net rekken, lykas do en ik wannear’t wy besochten te praten.

It begûn te snijen.

In januari 2020 kwam Magí op het busstation van Olot aan. Hij was er vanuit Barcelona heen gereisd en was van plan precies drie weken in de hoofdstad van La Garrotxa te blijven. Op een huizenruilsite had hij een flatje heel dicht bij de Rambla gevonden, met een raam dat uitkeek op een deel van de façade van het Casino. In ruil zou een zekere Clara in een van de kamers van een koud, donker flatje zitten dat Magí in de wijk Montbau deelde met twee studenten van Beeldende Kunsten.

De moeder van Clara was in het Vall d’Hebron-ziekenhuis opgenomen en ze wilde dicht bij haar zijn. De duizelingwekkende geluiden van de grote stad waren ver weg, gesmoord door de Ronda de Dalt. De vegetatie – en een enkel everzwijnenspoor – vergezelde haar op haar wandelingen met bezwaard hart, over een min of meer geasfalteerd voetpad dat de flat met het ziekenhuis verbond. Ze was nog nooit in zo’n groot gebouw geweest. Het deed haar aan een cementen monster denken, met een heel hoge toren die vast het geheim van de genezing van haar moeder bevatte. Elke avond, nadat ze haar moeder had geholpen een paar hapjes gekookte vis en een beetje appelmoes te eten, wachtte Clara berustend op het moment dat de nachtzuster haar zou vragen de kamer te verlaten, met die omfloerste vastberadenheid die jaren ervaring geven. Dan ging Clara met de lift omlaag naar de hal, deed ze stevig haar sjaal om en nam het pad dat haar naar de flat bracht. Ze liep met gebogen hoofd, haar blik gericht op de vage grenzen van het grijze asfalt dat geleidelijk overging in vies kreupelhout. Om niet te hoeven denken aan de gele, diepliggende ogen van haar moeder pakte ze op een dag haar telefoon uit haar jaszak en zette de recorder aan. Ze wilde onderweg vertellen wat ze voelde, alsof ze broodkruimels op de grond gooide die haar de volgende dag zouden helpen de weg naar het ziekenhuis terug te vinden. De gesproken notities hielpen haar haar gedachten op een rijtje te zetten en ze voelde zich minder alleen. Wanneer ze ’s nachts wakker werd speelde ze de bandopnames af. Het waren dingen die ze altijd tegen haar moeder had willen zeggen, vermengd met dingen die ze altijd zei, moeder, vandaag heeft tante gebeld en naar je gevraagd, moeder, je kleindochter praat al, moeder, kun je me eens laten uitpraten, moeder, ik bijt al niet meer zoveel op mijn nagels.

Honderd kilometer noordelijker had het kalme ritme van de kleine stad Magí in de warmte van een dikke deken gewikkeld. Op de eerste dag had hij zich snel in Clara’s flat geïnstalleerd: hij had zijn rugzak op het bed gezet, al zijn kleren in de ladekast gestopt, had de magnetron uitgeprobeerd en vastgesteld dat de douche een flinke plens warm water gaf. Hij had ook uit het raam gekeken. De buitenthermometer op het kozijn gaf vijf graden aan. Hij had gecheckt of zijn handschoenen in zijn jaszakken zaten en was naar buiten gegaan voor zijn eerste verkenningstocht.

Eigenlijk was Magí naar Olot gegaan om te wandelen. In die drie weken liep hij over sneeuw die als poeder op daken en wegen lag, werd hij kletsnat van de regen en koesterde hem een stralend zonnetje, totdat hij alle straten, stegen en wegen van de bebouwde kom van de hoofdstad van La Garrotxa en haar omgeving had gehad. Hij deed het niet lukraak, maar probeerde de gaten op te vullen die de Google-auto had laten vallen toen hij door Olot was gereden om de stad te fotograferen en met geo-software in kaart te brengen, informatie die later op Google Maps te vinden zou zijn. Magí had een paar blinde vlekken gevonden. In zijn rugzak had hij nu een verkreukelde papieren plattegrond bij zich en hij gebruikte niet de kaart op zijn telefoonscherm, want hij wilde geen enkel digitaal spoor achterlaten. Hij wilde te voet al die blinde vlekken fotograferen en op plekken belanden waar de it-gigant niet had kunnen komen. Hij ontdekte trappen, stegen die voor de auto te smal waren, te steile hellingen, doodlopende straatjes… Daarmee wilde hij een omgekeerde kaart van de stad maken. ’s Avonds ging hij aan zijn laptop zitten om de achtergrond van de kaart zwart te maken, de blinde vlekken wit en om alle wegen te wissen die wél op Google Maps stonden. Langzaam maar zeker veranderde de stadsplattegrond met pleinen, wegen, lanen en parken in een abstracte afbeelding die net zo goed een materie-schilderij uit de jaren zeventig als een grottekening uit de steentijd kon zijn. Aangezien hij een ambitieuze, idealistische kunstenaar was – en ook een beetje een luchtfietser – wilde hij bewijzen dat de it-reus uit Californië niet alles kon, dat hij bij zijn taak om de planeet in kaart te brengen gaten liet vallen waardoor de kunst kon opwellen. En hij wilde dat die kunst zijn kunst was.

Nadat de drie weken voorbij waren, stapte Magí weer in de bus van Teisa en legde de honderddertien kilometer naar Barcelona af, met zijn hoofd tegen het raam en de muziek van Ferran Palau in zijn oren. Toen hij thuiskwam zag hij dat Clara haar telefoon op de tafel in de eetkamer had laten liggen. Hij pakte hem op, hield hem met een hand vast en probeerde hem aan te zetten, tevergeefs. Hij kon niet weten dat precies op dat moment Clara voor het laatst de hand van haar moeder vasthield die al niet meer zo warm was als ze geweest was, voordat de verpleegster haar moeders hoofd met een laken mocht toedekken, met een vaste, zachte beweging, een handeling die ze vast al honderd keer had verricht. In de haast en door de spanning die het telefoontje uit het ziekenhuis om vijf uur ’s nachts had veroorzaakt, had de dochter haar telefoon thuis vergeten. En terwijl Magí zorgeloos fluitend worsten in de koelkast legde en een paar ansichtkaarten van het Museu dels Sants op het prikbord hing, vervloekte Clara alles en iedereen toen ze merkte dat ze niemand (niemand!) kon waarschuwen of het precieze tijdstip van overlijden kon vaststellen omdat ze haar telefoon in de flat had laten liggen waar ze die drie weken van doodsstrijd had doorgebracht. En voor het laatst ging ze de met de lift naar beneden, naar de hal op de begane grond. Ze deed haar sjaal niet om, want ze wilde liever een longontsteking oplopen en in een ziekenhuisbed gaan liggen tot ze doodging: ze zou zich niet slechter voelen dan hoe ze zich nu voelde, zonder de laatste rok van de ui die haar tegen de elementen van de wereld beschermde. Ze nam hetzelfde voetpad waarover ze eenentwintig dagen heen en weer gelopen was, maar ze kon geen enkel bericht inspreken. De weg was langer en vervelender en voelde minder zeker. Ze liep de trap op naar de derde verdieping van Magí – er was geen lift – belde aan en de jongen met wie ze van flat geruild had deed open.

Gezeten aan de keukentafel van Magí met een kop thee in haar hand, stuurde Clara berichten naar alle contacten die geraakt zouden kunnen zijn door het overlijden van haar moeder. Blijf net zolang hier als nodig is, maar ik wil je niet storen, je stoort me niet, dat ontbrak er nog maar aan. Ik ga even boodschappen doen, wil je iets drinken? Nee, en toen ze alleen was keek ze naar het beeld op het scherm van de laptop die Magí op de tafel open had laten staan: een beeld dat uit stokjes en draden bestond, witte niet te ontcijferen symbolen op een zwarte ondergrond. Wat is dat?, vroeg ze hem toen hij terugkwam, beladen met biertjes en voorverpakt eten, en Magí antwoordde niets, een artistiek project. Voor die paar strepen heb ik als een gek rondgelopen! En zij antwoordde nou het is heel mooi. Dat is niet per se de bedoeling, uh, je hoeft het niet mooi te vinden, hoor. Jawel, het is mooi, hoewel het veel wegheeft van de bacteriekweek die de arts me een paar maanden geleden heeft laten zien om me de diagnose van mijn moeder uit te leggen. Na deze opmerking was er nauwelijks ruimte meer om zomaar wat te kletsen en Clara stond op en ging.

Toen ze buiten stond wist Clara niets beters te doen dan het voetpad naar het ziekenhuis te nemen en de recorder aan te zetten. Moeder, vandaag, jouw sterfdag, heb ik witte wegen gezien die elkaar niet raakten, net als jij en ik wanneer we probeerden te praten.

Het begon te sneeuwen.

In January 2020 Magí arrived at the Olot bus station. He’d come from Barcelona and planned to be in the capital of La Garrotxa exactly three weeks. Thanks to a home swap website, he’d found a small flat very close to the avenue and with a window overlooking part of the façade of the Casino. In return, a woman called Clara would be going to the Montbau neighbourhood and staying in one of the rooms of the cold, dark flat that Magí shared with two other Fine Arts Students.

Clara’s mother had been admitted to the Vall d’Hebron Hospital and she wanted to be nearby. The dizzying noises of the big city were far away, muffled by the Ronda de Dalt. Vegetation and the odd trace of wild boars were her companions as she apprehensively walked along the lightly asphalted path joining the block of flats with the hospital. She’d never been in such a big building. For her, it was a cement monster with a very high tower, at the top of which the secret to her mother’s cure must be kept. Every night, after helping her eat the boiled fish and a bit of stewed apple, Clara waited resignedly for the moment when the night-shift nurse, with a firmness cloaked in gentleness acquired through years of experience, would ask her to leave the room. Then, she took the lift down to the entrance, tied her scarf tightly, and made her way back along the path leading to the flat, head bowed and staring at the ill-defined limits of the grey asphalt which gradually merged into grubby undergrowth. One day, trying to get the image of her mother’s yellowish, sunken eyes out of her head, she took her phone from her pocket and turned on the voice recorder. She wanted to describe what she was thinking as she made her way, as if scattering breadcrumbs to help her find her way back to the hospital the next day. The voice notes helped her to get her thoughts in order and to feel she wasn’t alone. She listened to them when she woke up at night. They were things she would have always liked to say to her mother, mixed with things she was always saying. Mum, auntie called today and was asking after you, mum, your granddaughter’s talking now, mum, will you listen till I finish my sentence, mum, I don’t bite my nails so much now.

A hundred kilometres to the north, the slow pace of the small town had enveloped Magí with the warmth of a thick blanket. The first day, he’d settled into Clara’s flat with four quick movements: emptying his backpack on the bed, stuffing all his clothes in the chest of drawers, trying to turn on the microwave, and finding that the shower gave a good stream of hot water. He’d also stuck his head out the window. The thermometer on the sill said five degrees. After making sure that his gloves were in his coat pocket, he’d gone out on his first reconnaissance tour.

In fact, Magí had come to Olot to walk. In those three weeks he trod on snow that dusted paths and rooftops, got soaked in rain, and also wandered, lit by a radiant sun, until he had covered almost all of the streets, alleys, and main roads of the town centre and its surrounds. This wasn’t random roaming. He was trying to fill the gaps left by the Google car when it was photographing and geolocating Olot before mapping and uploading it to Google Maps. Magí had identified a few blind spots on this map which he’d printed out and was carrying around, crumpled inside his backpack rather than on the screen of his mobile, because he didn’t want to leave any digital trace of what he was doing. He wanted to walk all those blind spots to photograph them and go to the places the IT giant hadn’t been able to reach. He discovered they were steps, streets too narrow to let a car through, ramps that were too steep, cul-de-sacs, and the like. With his images, he wanted to create what he saw as a ‘reverse cartography’ of the town. At night, he sat down at his computer and set to work blackening the background of the map, painting in the blind spots with white, and erasing all the streets that had been Googleised. Slowly, the map of a town with streets, squares, avenues, and parks was being transformed into an abstract image that could equally be a matter painting from the 1970s or a Palaeolithic inscription on the wall of a cave. Since he was an ambitious, dreamy artist, and still somewhat ingenuous, he wanted to show that the Californian colossus isn’t ready for everything, and that its task of mapping the planet leaves cracks for art to slip through as driftage. And he wanted that art to be his.

After three weeks, Magí got on the Teisa bus and travelled the hundred and thirteen kilometres back to Barcelona, resting his head against the window with Ferran Palau’s music in his ears. When he entered his flat, he saw that Clara had left her phone on the dining-room table. He picked it up and, holding it in one hand, unsuccessfully tried to activate it. He couldn’t know that just then was the last time Clara was clasping her mother’s hand, now no longer as warm as it should have been, before letting the nurse cover her head with the sheet, a firm, gentle movement, a thousand times repeated. With all the rush and anguish of the 5 a.m. call from the hospital, the daughter had forgotten her phone. And while Magí nonchalantly whistled as he put sausages in the fridge and stuck a couple of postcards from the Saints Museum on the corkboard, Clara was cursing and swearing when she realised that she couldn’t tell anyone (no one at all!) or even know the exact time of her mother’s death as she’d left her phone behind in the flat where she’d spent three agonising weeks. And, for the last time, she took the lift down to the ground-floor vestibule. She didn’t put her scarf on because she almost preferred to get pneumonia, crawl into a hospital bed, and stay there till she died. She wouldn’t feel worse than she felt now, without the last layer of the onion that shielded her from the world’s harshness. She took the same little path she’d been walking, back and forth, for the past twenty-one days but couldn’t make any voice notes. The path seemed longer, harder, less safe. She climbed the stairs to Magí’s third-floor flat in the building without a lift and rang the bell. The student with whom she’d swapped flats opened the door.

Sitting at the kitchen table with Magí, a cup of tea in her hand, Clara sent messages to all the contacts who’d be affected by the news of her mother’s death. Stay here as long as you need, but I won’t want to be a bother, you’re not a bother, it’s the least I can do. I’m going down to get a few things, do you want something to drink? No, and when left alone, she noticed the image on the screen of the laptop he’d left open on the table, an image consisting of little sticks and threads, indecipherable white symbols on a black background. What’s that? she asked when he came back loaded with beer and packaged food, and Magí said, nothing, an art project. I walked like a madman to get those few lines! And she said, well, it’s very beautiful. It doesn’t have to be, eh, you don’t have to pretend if you don’t like it. Yes, it’s beautiful, even though it looks a lot like the bacteria sample the doctor showed me a couple of months ago when she was telling me about my mum’s diagnosis. That said, there wasn’t much space left to keep chatting, so Clara got up and left.

Outside the block of flats, the only thing that occurred to Clara was to take the path back to the hospital and press the recorder button. Mum, today, when you’ve died, I saw some white paths that didn’t meet, and they were like you and me trying to talk.

It started to snow.

El gener de 2020, el Magí va arribar a l’estació d’autobusos d’Olot. Havia fet el viatge des de Barcelona i tenia previst estar-se a la capital de la Garrotxa exactament tres setmanes. Gràcies a una pàgina web d’intercanvi de cases, havia trobat un piset molt a prop de la rambla amb una finestra des d’on es veia part de la façana del Casino. A canvi, una tal Clara s’estaria en una de les habitacions del piset fred i fosc que el Magí compartia amb dos estudiants més de Belles Arts al barri de Montbau.

La Clara tenia la mare ingressada a l’hospital de la Vall d’Hebron i volia ser-hi a prop. Els sorolls vertiginosos de la ciutat grossa quedaven lluny, ofegats per la Ronda de Dalt. La vegetació – i algun rastre de porc senglar – acompanyava els trajectes a peu que feia, amb el cor encongit, per un camí lleugerament asfaltat que unia el bloc de pisos amb l’hospital. No havia estat mai en un edifici tan gros: el veia com un monstre de ciment amb una torre altíssima al capdamunt de la qual hi havia d’haver el secret de la curació de la mare. Cada nit, després d’haver-la ajudat a empassar-se el peix bullit i una mica de compota de poma, la Clara esperava resignada el moment en el qual la infermera del torn de vespre la convidaria a abandonar l’habitació amb aquella fermesa revestida de suavitat que donen els anys d’experiència. Aleshores la Clara baixava en ascensor fins al vestíbul, es lligava bé la bufanda i desfeia el camí que la duia fins al pis amb el cap cot i la mirada fixa en els límits poc definits de l’asfalt gris que es convertien a poc a poc en un sotabosc brut. Per treure’s del cap els ulls grocs i enfonsats de la mare, un dia va treure’s el mòbil de la butxaca i en va activar la gravadora de veu. Volia explicar el que pensava mentre feia el trajecte, com si anés llençant molletes de pa que li servissin per, l’endemà, trobar el camí cap a l’hospital. Les notes de veu li servien per ordenar-se els pensaments i per sentir-se acompanyada: de nit, quan es desvetllava, les escoltava. Eren coses que sempre li hauria agradat dir a la mare barrejades amb coses que sempre li deia, mare, avui ha trucat la tieta preguntant per tu, mare, la teva neta ja parla, mare, em podries escoltar fins al final de la frase, mare, ja no em mossego tant les ungles.

Cent quilòmetres més al nord, el ritme pausat de la ciutat petita havia embolcallat el Magí amb la calidesa d’una manta gruixuda. El primer dia s’havia instal·lat al pis de la Clara amb quatre moviments ràpids: posar la motxilla de cap per avall sobre el llit, entaforar tota la roba a la calaixera, provar d’encendre el microones i comprovar que de la dutxa ragés un bon raig d’aigua calenta. També havia tret el cap per la finestra: el termòmetre que hi havia a l’ampit marcava cinc graus. Havia comprovat que tenia els guants dins de les butxaques de l’abric i havia sortit a fer la primera volta de reconeixement.

De fet, el Magí havia pujat a Olot per caminar. Durant aquelles tres setmanes va trepitjar la neu que empolsinava teulades i camins, va quedar xop sota la pluja i també va passejar il·luminat per un sol radiant, fins que va haver recorregut la pràctica totalitat dels carrers, carrerons i carreteres del nucli urbà i els voltants de la capital de La Garrotxa. No ho feia a l’atzar: buscava omplir els buits que havia deixat el cotxe de Google en fotografiar i geolocalitzar Olot per traçar-ne el mapa que després seria carregat a Google Maps. El Magí havia identificat uns quants punts cecs en aquest mapa, que portava imprès i arrugat dins de la motxilla i no a la pantalla del mòbil perquè no volia deixar cap rastre digital del que feia. Volia recórrer a peu tots aquells punts cecs per fotografiar-los i arribar allà on el gegant informàtic no havia pogut arribar. Va descobrir que eren escales, carrerons massa estrets per a les dimensions del cotxe, rampes massa inclinades, passatges sense sortida… Amb elles volia elaborar el que es plantejava com una ‘cartografia inversa’ de la ciutat. Als vespres, s’asseia davant de l’ordinador i treballava per ennegrir el fons del mapa, pintar els punts cecs de color blanc i esborrar tots els carrers que sí que havien estat googuelitzats: a poc a poc, el mapa d’una ciutat amb places, carrers, avingudes i parcs es va anar transformant en una imatge abstracta, que tant podria ser la d’un quadre de pintura matèrica dels anys setanta com la d’una inscripció paleolítica a la paret d’una cova. Com que era un artista ambiciós i somiador – i encara una mica ingenu – volia demostrar que el gegant californià no està preparat per a tot, que la seva tasca de cartografiar el planeta deixa escletxes per on s’esmuny l’art com a deriva. I volia que aquell art fos el seu.

Quan van haver passat les tres setmanes, el Magí va tornar a pujar a l’autobús de la Teisa i va recórrer els cent tretze quilòmetres fins a Barcelona amb el cap recolzat a la finestra i la música de Ferran Palau a les orelles. Quan va entrar a casa, es va adonar que la Clara s’havia deixat el mòbil sobre la taula del menjador. El va agafar i el va sostenir amb una mà, mentre provava d’activar-lo sense èxit. No podia saber que en aquell instant precís la Clara premia per última vegada la mà de la mare, ja no tan calenta com ho hauria d’haver estat, abans de deixar que la infermera li cobrís el cap amb el llençol amb un moviment ferm i suau, mil vegades repetit. Amb les presses i l’angoixa que li havia provocat la trucada des de l’hospital de les cinc de la matinada, la filla s’havia deixat el mòbil a casa. I, mentre el Magí xiulava despreocupat tot guardant els embotits a la nevera i penjant al suro un parell de postals del Museu dels Sants, la Clara maleïa tots els dimonis del món quan s’adonava que no podia avisar ningú (ningú!) ni saber l’hora exacta de la mort de la mare perquè s’havia deixat el mòbil al pis on havia passat aquelles tres setmanes d’agonia. I, per última vegada, va baixar l’ascensor fins al vestíbul de la planta baixa. No es va posar la bufanda perquè gairebé que preferia agafar una pneumònia i ficar-se dins d’un llit d’hospital fins a deixar-se morir: no se sentiria pitjor de com se sentia ara, sense l’última capa de ceba que la protegia de la intempèrie del món. Va enfilar el mateix caminet que havia estat recorrent amunt i avall durant vint-i-un dies però no va poder enregistrar cap nota de veu. El camí se li va fer més llarg i feixuc, i menys segur. Va pujar les escales fins al tercer sense ascensor del Magí, va picar el timbre i la va obrir el noi amb qui s’havien intercanviat el pis.

Asseguda a la taula de la cuina del Magí amb una tassa de te a la mà, la Clara enviava missatges de mort a tots els contactes que podien veure’s afectats per la notícia. Estigue’t aquí l’estona que et calgui, però no vull molestar, no molestes, només faltaria. Baixo a comprar quatre coses, vols res per beure? No, i en quedar-se sola es va fixar en la imatge de la pantalla de l’ordinador portàtil que el Magí s’havia deixat obert sobre la taula: una imatge feta de bastonets i fils, símbols indesxifrables de color blanc sobre fons negre. Què és això, va preguntar-li quan el va veure tornar, carregat de cerveses i  menjar envasat, i el Magí li va contestar no res, un projecte artístic. He caminat com un boig per tenir aquestes quatre ratlles! I ella va respondre doncs és molt bonic. No ho ha de ser, eh, no cal que dissimulis si no t’agrada. Sí que és bonic, encara que sigui ben igual que la mostra de bacteris que em va ensenyar la doctora fa un parell de mesos per explicar-me el diagnòstic de la mare. Després d’aquesta afirmació, no va quedar gaire espai per a seguir xerrant, i la Clara es va aixecar i va marxar.

Quan va ser fora del bloc de pisos, la Clara no va saber fer altra cosa que tornar a agafar el caminet cap a l’hospital i prémer el botó de la gravadora. Mare, avui que has mort he vist uns camins blancs que no es tocaven entre ells i que eren com tu i jo provant de parlar.

Va començar a nevar.

Wersjen
fan Janke Reitsma

Weerzien
fan Janke Reitsma

Second sight
fan Janke Reitsma

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Sjoukje Jager
Wersjen

‘Wy gean nei see,’ sei Marthe. Hy fielde har stevige earm, dêr’t se him mei oereinholp út syn luie stoel. Net dat er sels net mear oereinkomme koe, mar sûnt er neat mear seach wie it as koe er ek neat mear.
‘No’t it wer kin,’ sei Marthe.
Se hie him ferteld dat se ôffallen wie. Se woe sûner ite, troch de pandemy wie dat ûnderwerp ynienen foar har begûn te libjen. Se woe net mei in grut liif op de intensive care telâne komme. Foardat alles swart waard wie se folslank, doe’t hy fereale op har waard wie se dat ek al en dat wie lang lyn, want se wienen âld.
‘Hjir, dyn jas,’ sei Marthe en se pakte syn pols, luts de mouwe fan de jas oer syn hân.
‘Mar ik bin blyn,’ sei er.
Se reagearre net en dat wist er al foar’t er de wurden útspruts. Dêr wie se mei opholden. Se naam him by de hân en late him nei de gong. Hy fielde mei syn fuotten wêr’t it flierkleed oergie yn it hurde laminaat. Hy wist dat er no tsjinoer harren troufoto stie. Hy mei in lytse glim, sy folút laitsjend, de springerige krollen ûnder har hoed wei, har hannen om de stâlen fan de blommen yn it trouboeket. It heugde him noch. It momint fan de foto en de dei dat er him hjir oan ’e muorre hongen hie.
‘Hinget de foto der noch?’ frege er.
‘Fansels.’ Se brocht syn hân nei de list en hy struts omheech. Dêr moast se sawat wêze. Hy fielde stof oan syn fingers.
‘Moatst net tefolle ôffalle,’ sei er. Hy hearde in koarte sucht en om’t er har gesicht net sjen koe, wist er net oft dat kaam trochdat se lake of har just ergere.
‘Kom,’ sei se. Se rûnen de gong yn. Hy taaste mei syn hân lâns de muorre.
‘Moatst noch nei de wc?’ frege se.
‘Nee.’
Hy hearde har rommeljen. Sokssawat as kaaien, miskien ek in tas. Wat naam se allegear mei? It duorre in hiel skoft.
‘Kinne wy net gewoan thúsbliuwe?’ besocht er. It gerommel hold op.
‘Wy gean nei see,’ sei se.

Hoewol’t er wist dat Marthe in rêstige styl fan riden hie, fielde er elke ûneffenheid yn ’e dyk. By elke bocht fleach er fansiden en as se remme griep er him fêst oan syn eigen knibbels. Hy wist dat se noch foarsichtiger die as foarhinne, want se hold al rekken mei de oergefoelichheid fan syn kompensearjende sintugen. Hy rûkte pipermunt en taaste mei syn hân, fielde de fersnellingspook, de radio mei knopkes wêrfan’t er net goed mear wist wêr’t se foar wienen, dêrboppe de tomtom, mar pipermuntballen fûn er net.
‘Wat sikest?’ frege se.
‘Lit mar,’ sei er en lei de hannen wer op ’e skurte. Hy hearde dat se wat oars die as gewoan it stjoer beethâlde of skeakelje. Gerissel.
‘Hjir,’ sei se en se joech him in pûdsje. Hy rûkte deroan en socht de iepening, wêrnei’t er der twa pipermuntsjes úthelle en ien dêrfan yn ’e rjochting fan Marthe stuts. Se pakte him oan.
‘Moatst no ris sjen,’ sei se.
Ik bin blyn, woe er sizze, mar hy hold him yn.
‘Sorry,’ sei se en doe wienen se allebeide stil. Elk sûgjend op har eigen pipermuntsje.

Trije wiken foar’t de pandemy de wrâld oernaam hienen se it te hearren krigen. Dat it ljocht stadichoan ferdwine soe. Neat oan te dwaan.
‘No’t it noch kin’, hienen se tsjinelkoar sein, ‘moatte we safolle mooglik wrâldwûnders sjen.’ Se hienen noait folle tiid hân foar reizen, sels net doe’t se beide mei pensjoen wienen. O, se hienen wier wolris tsjinelkoar sein dat de tún der sa moai hinne lei, foaral hy wie in fûgelleafhawwer, werkende alle soarten dy’t op of yn it fûgelhúske delstrutsen, mar fierder hienen se blyn west foar in hiel soad moaie dingen. Oant dy deis. Ynienen realisearre er him wat er noch hie en sy besefte it ek. Sûnder syn eagen soe se neat fan wat se seach noch mei him diele kinne. Ynienen woenen se alles sjen. De Switserske Alpen, de geisers en wetterfallen yn Yslân en de fjorden yn Noarwegen, dêr’t se allinne noch mar foto’s fan sjoen hienen. It leafst gienen se ek noch op safary yn Súd-Afrika, mar dy winsk hienen se letter fanwege de lingte fan de reis wer fan it listje helle. It moast dochs ek in bytsje te dwaan wêze, se wienen op ’t lêst op jierren.
‘Binne wy op ’e sneldyk?’ frege er.
‘Ja,’ sei se.
‘Ik fiel it.’
‘Sjochst wol,’ sei se. Hy snapte net wat se bedoelde. Wurden fertelden him lang net altyd genôch, se gienen faak ferlern yn de romte tusken him en de oar. Se koenen fan alles betsjutte.
‘Silst sjen dat it in hiele leuke dei wurdt,’ sei se.
Hy tocht oan hoe’t se oan it begjin fan de pandemy harren plannen útsteld hienen, harren earste útstapke omboekt hienen nei in moanne letter.
‘Kinne we dy tiid moai brûke om te oefenjen,’ hie Marthe sein en se sei dat er mei de eagen ticht troch it hûs rinne moast, alles op ’e taast fine moast. Alle dagen oefenje. Hy foarop, sy mei har hannen op syn skouders achter him oan. Hy hie de eagen tichtdien en wie fol goede moed begûn, lâns de muorren, lâns de meubels, kofje setten, alles wie slagge, mar oer de drompel fan de keuken werom nei de wenkeamer gie it mis. Marthe besocht him noch tsjin te hâlden, mar yn plak dêrfan foelen se tegearre op ’e grûn, wêrtroch’t er fan skrik de eagen iependie. Se lei boppe op him en se laken sa’t se yn tiden net mear dien hienen. Se kamen suver net mear by, draaiden harren laitsjend op ’e rêch en seagen nei it plafond. Noch noait hienen se opmurken hoe feal oft dat wie en blykber tocht net allinnich hy, mar ek Marthe op dat momint oan in helderblauwe loft tusken berchtoppen, want se sei:
‘Fan útstel komt gjin ôfstel.’ Nei’t de lockdown mei twa moanne ferlinge wie, sei se dat nochris, mar doe’t der yn harren strjitte trije âlde minsken deagienen en se tegearre foar it rút stien hienen te sjen nei de donkergrize lykauto’s, sei se neat mear en wie se begûn iten te sieden mei ekstra griente en minder fleis.

Nei’t se in hiel skoft riden hienen kaam de auto ynienen ta stilstân. Marthe sette de motor út en se stapten út. Hy waard in frjemde rook gewaar, in bytsje sa’t er dy koe fan ’e see, mar krekt wat oars. Op it kriten fan seefûgels nei wie it stil. Ek al wie it tsjintwurdich nergens mear stil. Hy hearde sels it sykheljen fan minsken dy’t oardel meter fan him ôf stienen. Mar hjir miste wat. Der wienen gjin rôljende weagen, gjin gerûs fan de brâning.
‘Wêr is de see?’ frege er.
‘Dy is in ein fierder,’ sei Marthe.
‘Is it eb?’
‘Dat ek.’ Altyd hie er har swijsumens, har talint om allinnich it heechnedige mei te dielen, wurdearre, foaral ek omdat har lichemstaal en mimyk de rest wol fertelden. No bleau er ferslein stean.
‘Ik bin blyn,’ sei er.
‘Wy binne by de waadkust,’ sei se. ‘Dy stie op ús listje, witst noch wol?’ Hy wist it noch, oan syn ûnthâld mankearre neat. Sûnt er neat mear lêze koe, koe er ûnthâlde as de bêste. De winskelist stie yn syn gedachten skreaun, mei in blauwe balpinne op wyt kopiearpapier.
In weach fan fertriet oerfoel him. Samar. Dêr yn dy tsjusternis, op in plak dat nei de see rûkte, op dat plak fier fan hûs, begûn er te gûlen.
‘Kom,’ sei Marthe. Se pakte syn hân en hy folge har, foarsichtich in trep op. Hoe heger se kamen hoe hurder de wyn yn syn gesicht blaasde, oant se stilstean bleaunen en dêr mar wat stienen en hy neat oars hearre koe as de wyn dy’t yn syn earen raasde en it hier fan syn holle ôf besocht te lûken. It benaam him de siken.
Marthe luts him fierder, nei ûnderen, tichter by de rook fan oanspielde planten en seedierkes. De kobben begûnen wer nei elkoar te skreauwen en hy stelde him foar dat se fochten om in drûchfallen garnaal.
‘Gean hjir mar sitten,’ sei Marthe. ‘Foarsichtich hear, it rint hjir skean.’
Hy fielde opinoar treaune stientsjes.
‘Wêrom?’ frege er, wylst er sitten gie.
‘Wy ha skuon foar dy,’ sei Marthe.
‘Ik ha dochs skuon?’
‘Oare skuon,’ sei se, en se joech se oan him. Hy fielde kanvas, in rubberen noas, lange fiters.
‘Wy?’ Hy beweegde syn gesicht fan links nei rjochts.
‘Ik bin Henk,’ hearde er. ‘Wy geane it waad op.’
‘Mar ik bin blyn,’ sei er. ‘Marthe, kinne wy net better nei hûs gean?’
Mar Marthe wie al begûn mei syn skuon út te lûken en syn broeksboksen op te rôljen en hy fielde har waarme hannen op syn hûd en liet har begean. Hy holp sels mei doe’t se de kanvas skuon om syn fuotten die.
‘Se moatte goed strak,’ sei de man dy’t Henk hjitte, en Marthe luts de fiters strak.
‘Au,’ sei er en se lei der in knoop yn. De oare fiter die er sels.
Dêr stie er, mei syn kop yn de sâltige wyn en yn in tsjusternis dy’t grutter wie as hysels. Alles wat der tusken it iene en it oare siet duorre lang, sa as de tiid tusken it oanlûken fan de skuon en it gean. Marthe die fan alles, wêrûnder snuve. Hy frege net wat se noch mear die, mar wachte gewoan.
De beide oaren pakten him by de earm. Henk rûkte krekt as de omjouwing, mar dan sterker. Marthe roek nei harsels en wie noch stevich genôch om sêft te wêzen.
Doe sakke de grûn ûnder him wei en hy skreaude. Marthe lake, Henk wierskynlik ek, mar se holden him noch steviger beet. Hy luts syn fuotten mei muoite út it slyk, dat sjerpich oan syn fuotten kleefde en him mei elke stap wer fêstsûge. It fielde kâld oan syn ankels en de kanvasskuon rûnen fol, as waard er stadich troch it lânskip opslokt.
Nei in skoftsje waard de grûn wieter, it slyk tinner en noch wer letter wie de grûn hurd en spielde it wetter de klútsjes slyk tusken syn teannen wer út syn skuon wei.
Se sakken net mear fuort en stienen stil. Se seinen neat en hy snúfde de rook fan it slyk op. Rottich en sâltich tagelyk. It wie as kearde er werom nei syn jeugd. Der kaam him in byld foar eagen fan bern yn de waarme sinne, dy’t har yn harren koarte broeken troch it djippe slyk beweegden. De hjitte jage it swit út harren liven. It wie folle waarmer as hjoed. Hy seach it helder foar him, in fertrage ôfspyljende film, mei in hiel soad tiid foar gelok.
‘Ik ha hjir earder west,’ sei er. ‘Doe’t ik fyftjin wie, mei myn skoalklasse.’
Marthe line tsjin him oan.
‘Werkenst it?’ frege se.
‘De rook,’ sei er. Se wienen stil en de sinne brânde op syn gesicht, wylst de wyn makke dat er kâlde fuotten krige.
‘Hoe sjocht it derút?’ frege er.
‘It is leech,’ sei se. ‘Fier en leech.’
‘En wat noch mear?’
‘Griis.’
‘Hoe griis?’
Se wie even stil, miskien moast se deroer neitinke, miskien kosten safolle wurden har muoite, mar hy joech har tiid.
‘Tichtby is it griengriis, dêrnei ljochter, want dêr leit in bytsje wetter, dêr’t de sinne op skynt. Dêrachter is it ljochtgriis, suver lila. Einliks binne alle pastelkleuren der, se rinne as wetterferve ynelkoar oer.’
Se fertelde oer de bultsjes útpoepte modder fan waadwjirmen tusken harren fuotten, de geultsjes dy’t yn rûne slierten trochelkoar hinne beweegden, de glinstering op it wetter, de sêfte pearse gloed oan de hoarizon en dêrboppe de loft, tearblau. Net helder, sei se, mar trochsichtich blau, as oft der in fernislaachje oerhinne lei.
‘Der sit in grutte kloft fûgels byelkoar. Se hawwe lange reade snaffels en readoranje eagen, swarte fearren en in wyt ûnderliif. Reade poaten. Hearst dat piipjen wol?’ frege se.
‘Strânljippen,’ sei er.
‘Ja,’ sei se en se lústeren even.
‘Se fleane no op. Hearst se? Se reagearje op elkoar, de hiele kloft tagelyk. Miskien binne se fan ús skrokken. It is in grutte swerm, allegear reade snaffels.’ Se hold even op. ‘No gean se wer sitten, in bytsje ynelkoar dûkt, as wolle se romte meitsje foar elkoar.’
Se wie stil en hy hold har earm stevich beet, wylst er lústere nei de fûgels yn ’e fierte.
Nei in tiidsje frege er oft se noch mear seach.
‘Noch mear fûgels,’ sei se.
‘Watfoar fûgels?’
‘In klút,’ sei se.
‘Hoe witsto dat it in klút is?’ frege er.
‘Ik ha it werkennen fan waadfûgels oefene op de site fan de Fûgelbeskerming,’ sei se. ‘Hy sit te wrotten yn it slyk, mei dy gekke snaffel fan him.’ Se azeme djip de seelucht yn.
‘Ik sjoch ek in noardske stirns,’ sei se even letter en hy hearde in wifeling yn har stim. Miskien liigde se. Miskien hie se oer de klút ek wol liigd, mar dat hindere neat.
No’t it wer koe, stienen se dêr tegearre te sjen nei in wrâldwûnder, nei de einleaze ierde dy’t yn sulvertinten foar harren lei. It libben dat hjir ûnder harren fuotten yn it slyk ferstoppe siet, even fierderop yn in ienriedige kloft byelkoar krûpte en boppe harren net nei te folgjen troch de loft dûnse. Hy moast gûle, mar de triennen fertroebelen syn sicht net. Hy seach alles foar him.

Weerzien

‘We gaan naar zee,’ zei Marthe. Hij voelde haar stevige arm, waarmee ze hem overeind hielp uit zijn luie stoel. Niet dat hij zelf niet meer kon opstaan, maar sinds hij niets meer zag was het alsof hij ook niets meer kon.
‘Nu het weer kan,’ zei Marthe.
Ze had hem verteld dat ze was afgevallen. Ze wilde gezonder eten, door de pandemie was dat onderwerp ineens gaan leven voor haar. Ze wilde niet met een groot lijf op de intensive care terechtkomen. Voordat alles zwart werd was ze mollig, toen hij verliefd op haar werd was ze dat ook al en dat was lang geleden, want ze waren oud.
‘Hier, je jas,’ zei Marthe en ze pakte zijn pols, trok de mouw van de jas over zijn hand.
‘Maar ik ben blind,’ zei hij.
Ze reageerde niet en dat wist hij al voordat hij de woorden uitsprak. Ze was ermee opgehouden. Ze nam hem bij de hand en leidde hem naar de gang. Hij voelde met zijn voeten waar het vloerkleed overging in het harde laminaat. Hij wist dat hij nu tegenover hun trouwfoto stond. Hij met een kleine glimlach, zij voluit lachend, de springerige krullen onder haar hoed vandaan, haar handen om de stelen van de bloemen in het trouwboeket. Hij kon het zich herinneren. Het moment van de foto en de dag dat hij het hier aan de muur had gehangen.
‘Hangt de foto er nog?’ vroeg hij.
‘Natuurlijk.’ Ze bracht zijn hand naar de lijst en hij streek omhoog. Daar moest ze ongeveer zijn. Hij voelde stof aan zijn vingers.
‘Je moet niet teveel afvallen,’ zei hij. Hij hoorde een korte zucht en omdat hij haar gezicht niet kon zien, wist hij niet of dat kwam doordat ze lachte of zich juist ergerde.
‘Kom,’ zei ze. Ze liepen de gang op. Hij tastte met zijn hand langs de muur.
‘Moet je nog naar de wc?’ vroeg ze.
‘Nee.’
Hij hoorde haar rommelen. Iets van sleutels, misschien ook een tas. Wat nam ze allemaal mee? Het duurde een hele tijd.
‘Kunnen we niet gewoon thuisblijven?’ probeerde hij. Het gerommel hield op.
‘We gaan naar zee,’ zei ze.

Hoewel hij wist dat Marthe een rustige rijstijl had, voelde hij elke oneffenheid in het wegdek. Bij elke bocht vloog hij opzij en als ze remde greep hij zich vast aan zijn eigen knieën. Hij wist dat ze nog voorzichtiger deed dan voorheen, want ze hield al rekening met de overgevoeligheid van zijn compenserende zintuigen. Hij rook pepermunt en tastte met zijn hand, voelde de versnellingspook, de radio met knopjes waarvan hij niet meer goed wist waarvoor ze dienden, daarboven de tomtom, maar pepermuntballen vond hij niet.
‘Wat zoek je?’ vroeg ze.
‘Laat maar,’ zei hij en legde zijn handen weer op zijn schoot. Hij hoorde dat ze iets anders deed dan gewoon het stuur vasthouden of schakelen. Geritsel.
‘Hier,’ zei ze en ze gaf hem een zakje. Hij rook eraan en zocht de opening, waarna hij er twee pepermuntjes uithaalde en er een in de richting van Marthe stak. Ze pakte hem aan.
‘Moet je dat zien,’ zei ze.
Ik ben blind, wilde hij zeggen, maar hij hield zich in.
‘Sorry,’ zei ze en toen waren ze beiden stil. Zuigend op elk hun eigen pepermuntje.

Drie weken voordat de pandemie de wereld overnam hadden ze het te horen gekregen. Dat het licht langzaam zou verdwijnen. Niets aan te doen.
‘Nu het nog kan’, hadden ze tegen elkaar gezegd, ‘moeten we zoveel mogelijk wereldwonderen zien.’ Ze hadden nooit veel tijd gehad voor reizen, zelfs niet toen ze beiden met pensioen waren. O, ze hadden heus weleens tegen elkaar gezegd dat de tuin er zo mooi bij lag, vooral hij was een vogelliefhebber, herkende iedere soort die op of in het vogelhuisje neerstreek, maar verder waren ze blind geweest voor heel veel mooie dingen. Tot die dag. Ineens realiseerde hij zich wat hij nog had en ook zij besefte het. Zonder zijn ogen zou ze niets van wat ze zag nog met hem kunnen delen. Opeens wilden ze alles zien. De Zwitserse Alpen, de geisers en watervallen in IJsland en de fjorden in Noorwegen, waarvan ze alleen nog maar foto’s hadden gezien. Het liefst gingen ze ook nog op safari in Zuid-Afrika, maar die wens hadden ze vanwege de lengte van de reis later weer van het lijstje geschrapt. Het moest toch ook een beetje te doen zijn, ze waren tenslotte op leeftijd.
‘Zijn we op de snelweg?’ vroeg hij.
‘Ja,’ zei ze.
‘Ik voel het.’
‘Zie je wel,’ zei ze. Hij begreep niet wat ze bedoelde. Woorden vertelden hem lang niet altijd genoeg, ze gingen vaak verloren in de ruimte tussen hem en de ander. Ze konden van alles betekenen.
‘Je zult zien dat het een hele leuke dag wordt,’ zei ze.
Hij dacht aan hoe ze aan het begin van de pandemie hun plannen uitgesteld hadden, hun eerste uitstapje omgeboekt naar een maand later.
‘Kunnen we die tijd mooi gebruiken om te oefenen,’ had Marthe gezegd en ze zei dat hij met zijn ogen dicht door het huis moest lopen, alles op de tast moest vinden. Iedere dag oefenen. Hij voorop, zij met haar handen op zijn schouders achter hem aan. Hij had zijn ogen gesloten en was vol goede moed begonnen, langs de muren, langs de meubels, koffiegezet, alles was gelukt, maar over de drempel van de keuken terug naar de woonkamer ging het mis. Marthe probeerde hem nog tegen te houden, maar in plaats daarvan vielen ze samen op de grond, waardoor hij zijn ogen van schrik opende. Ze lag bovenop hem en ze lachten harder dan ze in tijden hadden gedaan. Ze kwamen bijna niet meer bij, draaiden zich lachend op de rug en keken naar het plafond. Nog nooit hadden ze opgemerkt hoe grauw het was en blijkbaar dacht niet alleen hij, maar ook Marthe op dat moment aan een helderblauwe lucht tussen bergtoppen, want ze zei:
‘Van uitstel komt geen afstel.’ Nadat de lockdown met twee maanden was verlengd, zei ze het nogmaals, maar toen er in hun straat drie oude mensen doodgingen en ze samen voor het raam hadden staan kijken naar de donkergrijze lijkwagens, zei ze niets meer en was ze gaan koken met extra groente en minder vlees.

Nadat ze een heel lange tijd hadden gereden kwam de auto ineens tot stilstand. Marthe zette de motor af en ze stapten uit. Hij rook een vreemde geur, een beetje zoals hij kende van de zee, maar net iets anders. Op het krijsen van meeuwen na, was het stil. Ook al was het tegenwoordig nergens meer stil. Hij hoorde zelfs de ademhaling van mensen die anderhalve meter bij hem vandaan stonden. Maar hier ontbrak iets. Er waren geen rollende golven, geen geruis van de branding.
‘Waar is de zee?’ vroeg hij.
‘Die is een stuk verder,’ zei Marthe
‘Is het eb?’
‘Dat ook.’ Altijd had hij haar zwijgzaamheid, haar gave alleen het hoognodige mede te delen, gewaardeerd, te meer omdat haar lichaamstaal en mimiek de rest wel vertelden. Nu bleef hij vertwijfeld staan.
‘Ik ben blind,’ zei hij.
‘We zijn bij de waddenkust,’ zei ze. ‘Die stond op ons lijstje, weet je nog?’ Hij wist het nog, met zijn geheugen was niets aan de hand. Sinds hij niets meer kon lezen, kon hij als de beste onthouden. De wensenlijst stond in zijn gedachten geschreven, met een blauwe balpen op wit kopieerpapier.
Er overviel hem een golf van verdriet. Zomaar. Daar in die duisternis, op een plek die naar de zee rook, op die plek ver van huis, begon hij te huilen.
‘Kom,’ zei Marthe. Ze pakte zijn hand en hij volgde haar, voorzichtig een trap op. Hoe hoger ze kwamen hoe harder de wind in zijn gezicht blies, tot ze stil bleven staan en daar maar wat stonden en hij niets anders kon horen dan de wind die in zijn oren brulde en zijn haren van zijn hoofd probeerde te trekken. Het benam hem de adem.
Marthe trok hem verder, naar beneden, dichter bij de geur van aangespoelde planten en zeediertjes. De meeuwen begonnen weer naar elkaar te schreeuwen en hij stelde zich voor dat ze vochten om een drooggevallen garnaal.
‘Ga hier maar zitten,’ zei Marthe. ‘Voorzichtig hoor, het loopt hier schuin.’
Hij voelde bijeengedrukte steentjes.
‘Waarom?’ vroeg hij, terwijl hij ging zitten.
‘We hebben schoenen voor je,’ zei Marthe.
‘Ik heb toch schoenen?’
‘Andere schoenen,’ zei ze, en ze gaf ze aan hem. Hij voelde canvas, een rubberen neus, lange veters.
‘We?’ Hij bewoog zijn gezicht van links naar rechts.
‘Ik ben Henk,’ hoorde hij. ‘We gaan het wad op.’
‘Maar ik ben blind,’ zei hij. ‘Marthe, kunnen we niet beter naar huis gaan?’
Maar Marthe was al begonnen zijn schoenen uit te trekken en zijn broekspijpen op te rollen en hij voelde haar warme handen op zijn huid en liet haar begaan. Hij hielp zelfs mee toen ze de canvas schoenen om zijn voeten deed.
‘Ze moeten goed strak,’ zei de man die Henk heette en Marthe trok de veters strak.
‘Au,’ zei hij en ze legde er een knoop in. De andere veter deed hij zelf.
Daar stond hij, met zijn kop in de zilte wind en in een duisternis die groter was dan hijzelf. Alles wat er tussen het ene en het andere zat duurde lang, zoals de tijd tussen het aantrekken van de schoenen en het gaan. Marthe deed van alles, waaronder haar neus ophalen. Hij vroeg niet wat ze nog meer deed, maar wachtte gewoon.
Beiden pakten hem bij de arm. Henk rook net als de omgeving, maar dan sterker. Marthe rook naar zichzelf en was nog stevig genoeg om zacht te zijn.
Toen zakte de grond onder hem weg en hij schreeuwde. Marthe lachte, Henk waarschijnlijk ook, maar ze hielden hem nog steviger vast. Hij trok zijn voeten met moeite uit het slik, dat stroperig aan zijn voeten kleefde en hem met iedere stap weer vastzoog. Het voelde koud aan zijn enkels en de canvasschoenen liepen vol, alsof hij langzaam door het landschap werd opgeslokt.
Na een tijdje werd de grond natter, het slik dunner en nog weer later was de grond hard en spoelde het water de klompjes slik tussen zijn tenen weer uit zijn schoenen.
Ze zakten niet meer weg en stonden stil. Ze zeiden niets en hij snoof de geur van het slik op. Rot en zilt tegelijk. Het was alsof hij terugkeerde naar zijn jeugd. Er kwam hem een beeld voor ogen van kinderen in de warme zon, die zich in hun korte broeken door het diepe slik bewogen. De hitte joeg het zweet uit hun lijven. Het was veel warmer dan vandaag. Hij zag het helder voor zich, een vertraagd afspelende film, met veel tijd voor geluk.
‘Ik ben hier eerder geweest,’ zei hij. ‘Toen ik vijftien was, met mijn schoolklas.’
Marthe leunde tegen hem aan.
‘Herken je het?’ vroeg ze.
‘De geur,’ zei hij. Ze waren stil en de zon brandde op zijn gezicht, terwijl de wind maakte dat hij koude voeten kreeg.
‘Hoe ziet het eruit?’ vroeg hij.
‘Het is leeg,’ zei ze. ‘Ver en leeg.’
‘En wat nog meer?’
‘Grijs.’
‘Hoe grijs?’
Ze was even stil, misschien moest ze erover nadenken, misschien kostten zoveel woorden haar moeite, maar hij gaf haar tijd.
‘Dichtbij is het groengrijs, daarna lichter, want er ligt een beetje water, waar de zon op schijnt. Daarachter is het lichtgrijs, bijna lila. Eigenlijk zijn alle pastelkleuren er, ze vloeien als waterverf in elkaar over.’
Ze vertelde over de pierenhoopjes tussen hun voeten, de geultjes die in ronde slierten door elkaar bewogen, de glinstering op het water, de zachte paarse gloed aan de horizon en daarboven de lucht, zachtblauw. Niet helder, zei ze, maar doorzichtig blauw, alsof er een vernislaagje overheen lag.
‘Er zit een grote groep vogels bijelkaar. Ze hebben lange rode snavels en roodoranje ogen, zwarte veren en een wit onderlijf. Rode poten. Hoor je dat gepiep?’ vroeg ze.
‘Scholeksters,’ zei hij.
‘Ja,’ zei ze en ze luisterden even.
‘Ze vliegen nu op. Hoor je ze? Ze reageren op elkaar, de hele groep tegelijk. Misschien zijn ze van ons geschrokken. Het is een grote zwerm, allemaal rode snavels.’ Ze stopte even. ‘Nu gaan ze weer zitten, een beetje ineengedoken, alsof ze ruimte willen maken voor elkaar.’
Ze was stil en hij hield haar arm stevig vast, terwijl hij luisterde naar de vogels in de verte.
Na een tijdje vroeg hij of ze nog meer zag.
‘Nog meer vogels,’ zei ze.
‘Wat voor vogels?’
‘Een kluut,’ zei ze.
‘Hoe weet je dat het een kluut is?’ vroeg hij.
‘Ik heb het herkennen van wadvogels geoefend op de site van de Vogelbescherming,’ zei ze. ‘Hij zit te wroeten in het slik, met die gekke snavel van hem.’ Ze inhaleerde diep de zeelucht.
‘Ik zie ook een noordse stern,’ zei ze even later en hij hoorde een aarzeling in haar stem. Misschien loog ze. Misschien had ze over de kluut ook wel gelogen, maar het gaf niet.
Nu het weer kon, stonden ze daar samen te kijken naar een wereldwonder, naar de uitgestrekte aarde die in zilvertinten voor hen lag. Het leven dat hier onder hun voeten in het slik verstopt zat, even verderop in een eensgezinde groep bij elkaar kroop en boven hen onnavolgbaar door de lucht danste. Hij moest huilen, maar de tranen vertroebelden zijn zicht niet. Hij zag alles voor zich.

Second sight

‘We’re going to the sea,’ said Marthe. He felt her sturdy arm, as she helped him out of his easy chair. Not that he couldn’t stand up by himself anymore, but since he could no longer see anything it was as if he couldn’t do anything either.
‘Now that we can again,’ said Marthe.
She’d mentioned she’d lost weight. She wanted to eat more healthily, the pandemic had suddenly brought the subject to life for her. She didn’t want to end up in intensive care with a large body. Before everything had gone black, she’d been plump, as she had been when he’d fallen in love with her too, and that was a long time ago, as they were old now.
‘Here, your coat,’ said Marthe and she took his wrist, pulled the coat sleeve over his hand.
‘But I’m blind,’ he said.
She didn’t respond and he’d already known she wouldn’t when he said it. She’d stopped responding. She took him by the hand and led him to the hallway. He felt with his feet where the carpet gave way to hard laminate. He knew he was now standing opposite their wedding photo. He with a little smile, she full-on laughing, the bouncy curls springing from under her hat, her hands around the stems of the flowers in the wedding bouquet. He could remember it. The moment of the photo and the day he had hung it here on the wall.
‘Is the photo still there?’ he asked.
‘Of course it is.’ She moved his hand to the frame and he raised it higher. She must be somewhere around there. He felt dust on his fingers.
‘You mustn’t lose too much weight,’ he said. He heard a brief sigh and since he couldn’t see her face, he didn’t know whether it was because she was laughing or irritated.
‘Come on,’ she said. They walked into the hallway. He felt his way along the wall.
‘Do you need the toilet before we go?’ she asked.
‘No.’
He heard her rummaging. Something with keys, maybe a bag too. What was all that she was bringing? It took quite a while.
‘Can’t we just stay at home?’ he ventured. The rummaging stopped.
‘We’re going to the sea,’ she said.

Although he knew that Marthe had a gentle driving style, he felt every bump in the road surface. At every bend he flew to the side and when she braked he grabbed his own knees for support. He knew she was being more careful than before, taking the oversensitivity of his compensatory senses into account. He smelt peppermint and searched with his hand, felt the gear lever, the radio with buttons whose functions he no longer remembered, above that the TomTom, but he couldn’t find peppermints.
‘What are you looking for?’ she asked.
‘Never mind,’ he said and placed his hand on his lap again. He could hear her doing something other than just holding the steering wheel or changing gear. Rustling.
‘Here,’ she said, handing him a little bag. He sniffed it and searched for the opening, then took out two peppermints and held out one in Marthe’s direction. She took it.
‘Look at that,’ she said.
I’m blind, he wanted to say, but he restrained himself.
‘Sorry,’ she said and then they were both silent. Each sucking on their own peppermint.

Three weeks before the pandemic took over the world, they’d received the news. That the light would slowly disappear. There was nothing to be done about it.
‘While we still can,’ they’d said to each other, ‘we should see as many wonders of the world as possible.’ They’d never had much time for travel, not even when they both retired. Oh, of course they’d remarked on how pretty the garden was looking once in a while, he was mainly a bird lover, recognised every kind that landed on the little birdhouse, but beyond that they’d been blind to a great many beautiful things. Until that day. He suddenly realised what he still had and she understood too. Without his eyes she wouldn’t be able to share anything she saw with him anymore. Suddenly they wanted to see everything. The Swiss Alps, the geysers and waterfalls in Iceland and the fjords in Norway, which they had only seen in photos. Ideally they’d have liked to go on safari in South Africa, but they removed that wish from the list again later due to the length of the journey. They needed to pace themselves a bit, after all they were rather elderly.
‘Are we on the motorway?’ he asked.
‘Yes,’ she said.
‘I can feel it.’
‘You see,’ she said. He didn’t know what she meant. Words didn’t tell him nearly enough, they were often lost in the space between him and the other. They could mean anything.
‘You’ll see, it’ll be a really fun day,’ she said.
He thought of how at the start of the pandemic she’d postponed their plans, rebooked their first trip for a month later.
‘We can make good use of the time practising,’ Marthe had said and she said that he should walk around the house with his eyes closed, find everything by touch. Practise every day. He in front, she with her hands on his shoulders behind him. He’d closed his eyes and begun filled with enthusiasm, along the walls, along the furniture, made coffee, everything was going fine, but on the threshold of the kitchen on the way back to the living room it went wrong. Marthe tried to hold him back, but instead they both fell to the floor, so he opened his eyes in shock. She was lying on top of him and they both laughed harder than they’d done in ages. They could barely recover themselves, turned laughing onto their backs and looked at the ceiling. They’d never noticed how grey it was, and at that moment he can’t have been the only one to think of a clear blue sky between mountaintops, as Marthe said:
‘Postponement does not mean cancellation.’ After the lockdown had been extended by two months, she said it again, but when three elderly people on their street had died and they’d stood together at the window watching the dark-grey hearses, she didn’t say anything more and started cooking with extra vegetables and less meat.

After they’d been driving for a really long time the car suddenly came to a stop. Marthe switched off the engine and got out. He could smell a strange odour, a bit like he knew from the sea, but just a little different. Apart from the screeching of gulls, it was silent. Even though nowhere was silent anymore these days. He could even hear the breathing of people who were standing a metre and a half away from him. But something was missing here. There were no rolling waves, no rush of foam.
‘Where’s the sea?’ he asked.
‘It’s a bit further on,’ said Marthe.
‘Is it low tide?’
‘That too.’ He’d always appreciated her tendency towards silence, her gift of only sharing information on a need-to-know basis, all the more because her body language and expressions told the rest of the story. Now he stood still in doubt.
‘I’m blind,’ he said.
‘We’re at the mudflats, at the Wadden coast’ she said. ‘They were on our list, remember?’ He remembered, there was nothing wrong with his memory. Since he could no longer read, he could retain information like the best of them. The wish list was written in his thoughts, with a blue ballpoint pen on white copy paper.
A wave of grief came over him. Out of nowhere. There in the darkness, in a spot that smelt of the sea, that spot far from home, he began to cry.
‘Come,’ said Marthe. She took his hand and he followed her, carefully up some steps. The higher they went, the harder the wind blew in his face, until they stood still and just stood for a bit and he could hear nothing but the wind roaring in his ears and trying to pull the hair from his head. It took his breath away.
Marthe pulled him on, downwards, closer to the scent of washed up plants and sea creatures. The gulls began to screech to each other again and he imagined them fighting over a dried out shrimp.
‘Have a sit down here,’ said Marthe. ‘Careful, there’s a slope here.’
He felt pebbles pressed together.
‘Why?’ he asked, sitting down.
‘We have shoes for you,’ said Marthe.
‘I already have shoes, don’t I?’
‘Other shoes,’ she said, and she handed them to him. He felt canvas, a rubber nose, long laces.
‘We?’ He moved his face left and right.
‘I’m Henk,’ he heard. ‘We’re going onto the mudflats.’
‘But I’m blind,’ he said. ‘Marthe, wouldn’t it be better if we went home?’
But Marthe had already started pulling off his shoes and rolling up his trouser legs and he felt her warm hands on his skin and allowed her to continue. He even helped when she put the canvas shoes around his feet.
‘They need to be good and tight,’ said the man called Henk and Marthe pulled the laces tight.
‘Ouch,’ he said and she tied them up. He did the laces on the other foot himself.
There he stood, with his head in the salty wind and in a darkness greater than himself. Everything in between one thing and another took a long time, like the time between putting shoes on and going. Marthe was doing all sorts of things, including sniffing. He didn’t ask what else she was up to, he just waited.
They both took him by the arm. Henk smelt just like the surroundings, except stronger. Marthe smelt of herself and was still sturdy enough to be soft.
Then the ground beneath him sank away and he screamed. Marthe laughed, probably Henk too, but they held him even more firmly. With difficulty he pulled his feet out of the sludge, which stuck like syrup to his feet and sucked him into place with every step. It felt cold around his ankles and the canvas shoes filled up, as if he were being sucked up by the landscape.
After a while the ground became wetter, the sludge thinned out and a little later again the ground was hard and the water washed the clods of sludge between his toes back out of his shoes.
They were no longer sinking and were standing still. They said nothing, taking in the scent of the sludge. Rot and brine together. It was as if he had returned to his childhood. An image came to him of children in the warm sun, moving through the deep sludge in their shorts. The heat chased the sweat out of their bodies. It was much warmer than today. He saw it clearly before him, a film played in slow motion, with plenty of time for happiness.
‘I’ve been here before,’ he said. ‘When I was fifteen, with my class from school.’
Marthe leant against him.
‘Do you recognise it?’ she asked.
‘The smell,’ he said. They were silent and the sun burned on his face, while the wind made his feet cold.
‘How does it look?’ he asked.
‘It’s empty,’ she said. ‘Distant and empty.’
‘And what else?’
‘Grey.’
‘What kind of grey?’
She was silent for a moment, perhaps she needed to think about it, perhaps so many words were an effort for her, but he gave her time.
‘Nearby it’s greenish grey, then lighter, as there’s a stretch of water with the sun shining on it. Beyond that it’s light grey, almost lilac. Really all the pastel colours are there, flowing over and into one another like water paint.’
She told him about the lugworm casts between their feet, the little gullies that moved around one another in round strings, the glistening on the water, the soft purple glow on the horizon and above it the sky, gentle blue. Not clear, she said, but transparent blue, as if there were a layer of varnish over the top.
‘There’s a large group of birds together. They have red bills and reddish orange eyes, black feathers and a white lower body. Red feet. Do you hear the squeaking?’ she asked.
‘Oystercatchers,’ he said.
‘Yes,’ she said and she listened for a moment.
‘They’re taking off now. Do you hear them? They’re reacting to each other, the whole group together. Perhaps we startled them. It’s a large flock, all with red bills.’ She paused a moment. ‘Now they’re settling back down again, a little withdrawn, as if they’re trying to make room for each other.’
She was quiet and he held her arm firmly, as he listened to the birds in the distance.
After a while he asked her if she could see anything else.
‘More birds,’ she said.
‘What kind of birds?’
‘A pied avocet,’ she said.
‘How do you know it’s a pied avocet?’ he asked.
‘I’ve been practising recognising wading birds online,’ she said. ‘He’s rooting around in the mud, with that crazy bill of his.’ She took a deep breath of sea air.
‘I can also see an Arctic tern,’ she said a moment later and he heard a hesitation in her voice. Perhaps she was lying. Perhaps she’d also lied about the pied avocet, but it didn’t matter.
Now it was possible again, there they were standing together looking at a wonder of the world, at the outstretched earth that lay before them in shades of silver. The life hidden in the mud here beneath their feet, creeping together a little further on in a single-minded group and dancing inimitably through the sky above their heads. He couldn’t help crying, but the tears didn’t blur his view. He saw everything before him.

De psycholooch komt oan it oargel te likken
fan Joost Oomen

De psycholoog komt aan het orgel likken
fan Joost Oomen

The psychologist comes to lick the organ
fan Joost Oomen

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Jonathan Reeder

Ynsprutsen troch Zen Roorda
De psycholooch komt oan it oargel te likken

De psycholooch sjocht nei har skoech. Op har sneaker, oan de sydkant fan de soal, sit in stik rôze kaugom. Se wit net wêr’t se it stik rôze kaugom oprûn hat en as it fan bûten komt, hat se it by it nei binnen rinnen gjin plakken efterlitten yn de rûge, donkerblauwe flierbedekking fan de praktykromte dy’t se yn it soarchsintrum hiert. De kaugom is net feal, it rôze liket sappich en fol smaak, lykas hat ien der miskien tsien kear op kôge en it dêrnei op har skoech útspuid.
De psycholooch wachtet al in kertier op in pasjint. De pasjint is in man fan yn ’e fyftich dy’t altyd stipt op ’e tiid komt en dan tweintich minuten oer syn tantra-klaske praat. Gauris gûlt er dêrby. De lêste kear hat se him misledige troch te sizzen dat se krekt har earste faksinaasje krigen hie.
It is simmer, de finsters binne iepen. Hy komt net mear, tinkt de psycholooch. Se klaut oan har skonk; se hat in fierstente waarme, kreaze pantalon oan.
Se bûcht foaroer en pakt it stik rôze kaugom fan har skoech. Se stopt it yn har mûle.

Olivier Messiaen sit efter it oargel yn de Eglise de la Sainte-Trinité, de Tsjerke fan de Hillige Trije-ienheid, ienris yn Parys. Messiaen hat syn bril neist it middelste fan de trije klavieren lein en mei wiid útsprate fingers drukt er syn akkoarden yn. De tsjerke is op him nei leech. It is trije oere nachts, mar dat is it al jierren, it Parys dat om it oargel hinne lei, is ferdwûn. De tsjerke sûzet troch de lege romte, mar dy lege romte is waarm.
God sit yn it oargel. Messiaen hat him dêr sels yn getten, mei help fan in oliifoaljekrúkje dat er yn de fertrekken fan de pastoar fûn hat. God fûn it al iuwenlang noflik yn it krúkje; hy hold him as in lyts bern dat mei modder boarte, lake balstjurrich nei Messiaen. Messian hie gjin geduld mei him. Hy hie God nedich yn it oargel en dus geat er him sûnder pardon út it krúkje en yn it oargel. It joech in sloarpjend lûd, lykas waard der in lieding ûntstoppe. No’t God troch dit oargel sykhellet, op konstant oanstjoeren fan Messiaen, is God lokkich wurden. Hy hat yn it oargel freonen makke mei de kaketoe, de wetterfal en de westewyn.

De psycholooch sûget op ’e rôze kaugom. Troch it iepen finster klinkt oargelmuzyk. Fernuvere rint de psycholooch nei de ruten om te sjen wêr’t de muzyk wei komt, mar foar’t se de holle ta it finster út stekke kin, wurde har fuotten sa slop dat se op ’e grûn sitte moat. Ofrûne âldjiersjûn hie se foar it earst in ecstasypil prebearre en wat se no fielt liket dêr in bytsje op, allinnich mealle se by dy pil mei de tsjeaken, hie se lêst fan kâld swit en wie se har oanienwei bewust fan ’e gemyske oarsaak fan har loksillich gefoel. No fielt se júst in bûnzjend, natuerlik soarte fan leafde troch har longen en rêch streamen. Se leit op in sêft, swiet tapyt fan sûkerwetter, abrikoazejam, floeiber tafelsulver, it rinkeljen fan in âlderwetske tillefoan, dinnehars en ananassop. Se soe in wyldfrjemde wêze wolle dy’t kaam om har oan te krûpen. Se hat fjirtjin teannen fan robyn en goudbrokaat.

Messiaen lit it oargel in Australysk readboarstke. Messiaen lit it oargel in reinbôgebijefretter. Messiaen lit it oargel in boarstelkalkoen, in apostelfûgel, in misteltûkfûgel, in keningspapegaai, in byljende ûle, in kookaburra. In brune bear ramaait yn ’e fierte op in houten kiste, God en syn freonen gûle it út fan it laitsjen, se wurde kidele troch de klanken en kloeren en skerpe snaffels fan de fûgels, wjukken, fûgels. Op it glimmende oargel, hûndert buizen fan goud, barste miljoenen blommen út. Der groeie tropyske bosken op ’e swarte toetsen, der hinget moarnsdauwe en hasjreek yn it wynlaad, de kanalen en fentilen wurde oerwoekere troch auberzjineplanten. Bijen en ezels sa grut en lyts as sûkerklontsjes tikkertsjeboartsje op ’e rânen fan ’e ornaminten. De wetterfal, de westewyn, God en de kaketoe diele fuotsikerkes en soere gummybearen út oan elk bitter akkoard dat se tsjinkomme, dat troch Messiaen yndrukt wurdt. Fermiljoen, oranjeblossem, parresider, wetterkers, poeiersûker, suveringssâlt, it streamt troch de oargelpipen, wurdt mei hânfollen tagelyk it skip fan ’e tsjerke yn smiten en it ljocht dat troch de nachtblauwe, okergiele, bloedreade glês-yn-leadfinsters falt, reizget dwers troch al dy roken en lûden hinne.

De psycholooch leit neaken op har kleed. De iepen eagen binne rjochte op it systeemplafond.
‘Goeie,’ seit se skruten tsjin Olivier Messiaen. No stiet se rjochtoerein yn ’e skimer. Har krún rekket hast it ferwulft fan ’e tsjerke.
Messiaen is ek neaken, op syn strange, swarte bril nei, dy’t er wer opdien hat. Hy is in âld man fan yn ’e tachtich, syn wangen en ûnderkin binne slop as de lelle fan in hin. Hy klibbet oan ’e foarkante fan syn oargel, as in kuolkastmagneet fan Frankryks meast ferneamde moderne komponist. Oer syn antlit rinne streamkes fan swit. Oer it oargel rinne streamkes fan swit.
Messiaen rûnet de lippen ta in o. De o is in gelokkich aai fan in bjirkehouten fûgel en o makket it lûd fan pistache, Nutella en sâlte bûter.

Ek de psycholooch moat switte, de middeissinne skynt troch de ruten fan har praktykromte, de airconditioning is útgien omdat de konsjerzje dy by it nei hûs gean foar it hiele gebou útset hat. Alles is oranje: de bank, de tissuedoaze, it byldsje fan in fyts op it buro, de psycholooch, de keamerplant.
Och, de keamerplant, hy draacht de psycholooch ta de skepping yn. De skepping is troch gjinien optocht, de kaketoe en de wetterfal wiene te drok mei spyljen yn it oargel, it is in tafallich baltsje, of nee, it is sa’n plestik spiraal dy’t stap foar stap út himsels de treppen ôfrint. Earne yn ’e reinbôgekleuren fan dy plestik spiraal bercht de keamerplant de psycholooch op. Hy leit har del yn in kâld bêd, mar hja is in strielkachel en ek de lucht is gleon fan ’e simmer.

De praktykromte is no leech, de klok oan ’e muorre makket syn nuete rûntsjes troch de sirkustinte, troch de tiid. Op it tapyt steane twa skuon, yn ’e rjochter de swarte bril fan Olivier Messiaen. It is tsjuster bûten, waarm noch, de strjitlantearens skine giel ljocht op laitsjende jonge lju dy’t nei har freonen fytse. It snijt, mar it is gjin snie, it binne wite blombledsjes. Se taaste harren op yn ’e goate, yn ’e hoeken fan gebouwen, foar putten. Se waaie oer it winkelplein dêr’t de finsters fan de praktykromte op út sjogge.

De psycholoog komt aan het orgel likken

De psycholoog kijkt naar haar schoen. Op haar sneaker, aan de zijkant van de zool, zit een stuk roze kauwgom. Ze weet niet waar ze het stuk roze kauwgom heeft opgelopen en als het van buiten komt, heeft ze bij het naar binnen lopen geen vlekken achtergelaten in de ruige, donkerblauwe vloerbedekking van de praktijkruimte die ze in het zorgcentrum huurt. De kauwgom is niet vaal, het roze lijkt sappig en vol van smaak, alsof iemand er misschien tien keer op gekauwd heeft en het daarna op haar schoen heeft uitgespuugd.
De psycholoog wacht al een kwartier op een patiënt. De patiënt is een man van vijftig die altijd stipt op tijd komt en dan twintig minuten over zijn tantra-klasje praat. Vaak huilt hij daarbij. De laatste keer heeft ze hem beledigd door te zeggen dat ze net haar eerste vaccinatie had gekregen.
Het is zomer, de ramen staan open. Hij komt niet meer, denkt de psycholoog. Ze krabt aan haar been; ze heeft een veel te warme, nette pantalon aan.
Ze buigt voorover en pakt het stuk roze kauwgom van haar schoen. Ze stopt het in haar mond.

Olivier Messiaen zit achter het orgel in de Église de la Sainte-Trinité, de Kerk van de Heilige Drie-eenheid, ooit in Parijs. Messiaen heeft zijn bril naast het middelste van de drie klavieren gelegd en met wijd uitgespreide vingers drukt hij zijn akkoorden in. De kerk is op hem na leeg. Het is drie uur in de nacht, maar dat is het al jaren, het Parijs dat om het orgel heen lag, is verdwenen. De kerk suist door de lege ruimte, maar die lege ruimte is warm.
God zit in het orgel. Messiaen heeft hem daar zelf in gegoten, met behulp van een olijfoliekannetje dat hij in de vertrekken van de pastoor heeft gevonden. God vond het al eeuwen leuk in het kannetje; hij gedroeg zich als een klein kind dat met modder speelde, lachte baldadig naar Messiaen. Messiaen had geen geduld met hem. Hij had God nodig in het orgel en dus goot hij hem zonder pardon uit het kannetje en in het orgel. Het gaf een slurpend geluid, alsof er een leiding ontstopt werd. Nu God door dit orgel ademt, op constant aansturen van Messiaen, is God gelukkig geworden. Hij heeft in het orgel vrienden gemaakt met de kaketoe, de waterval en de westenwind.

De psycholoog zuigt op de roze kauwgom. Door het open raam klinkt orgelmuziek. Verbaasd loopt de psycholoog naar de ramen om te kijken waar de muziek vandaan komt, maar voordat ze haar hoofd naar buiten kan steken, worden haar benen zo slap dat ze op de grond moet gaan zitten. Afgelopen oudejaarsavond heeft ze voor het eerst een ecstasypil geprobeerd en wat ze nu voelt lijkt daar een beetje op, alleen maalde ze bij de pil met haar kaken, had ze last van koud zweet en was ze zich constant bewust van de chemische oorzaak van haar gelukkige gevoel. Nu voelt ze juist een bonzend, natuurlijk soort liefde door haar longen en rug stromen. Ze ligt op een zacht, zoet tapijt van suikerwater, abrikozenjam, vloeibaar tafelzilver, het gerinkel van een ouderwetse telefoon, dennenhars en ananassap. Ze zou een wildvreemde willen zijn die haar kwam knuffelen. Ze heeft veertien tenen van robijn en goudbrokaat.

Messiaen laat het orgel een Australisch roodborstje. Messiaen laat het orgel een regenboogbijeneter. Messiaen laat het orgel een borstelkalkoen, een apostelvogel, een maretakvogel, een koningspapegaai, een blaffende uil, een kookaburra. Een bruine beer slaat ver weg op een houten kist, God en zijn vrienden moeten huilen van het lachen, ze worden gekieteld door de klanken en klauwen en scherpe snavels van de vogels, vleugels, vogels. Op het glimmende orgel, honderd buizen van goud, barsten miljoenen bloemen uit. Er groeien tropische bossen op de zwarte toetsen, er hangt ochtenddauw en hasjrook in de windlade, de kanalen en ventielen worden overwoekerd door aubergineplanten. Bijen en ezels zo groot en klein als suikerklontjes spelen tikkertje op de randen van de ornamenten. De waterval, de westenwind, God en de kaketoe delen voetzoekers en zure gummiberen uit aan elk bitter akkoord dat ze tegenkomen, dat door Messiaen wordt ingedrukt. Vermiljoen, oranjebloesem, perencider, waterkers, poedersuiker, zuiveringszout, het stroomt door de orgelpijpen, wordt met handenvol tegelijk het schip van de kerk in gesmeten en het licht dat door de nachtblauwe, okergele, bloedrode glas-in-loodramen valt, reist dwars door al die geuren en geluiden heen.

De psycholoog ligt naakt op haar kleed. Haar open ogen zijn gericht op het systeemplafond.
‘Hallo,’ zegt ze schuchter tegen Olivier Messiaen. Nu staat ze rechtop in de schemering. Haar kruin raakt bijna het gewelf van de kerk.
Messiaen is ook naakt, op zijn strenge, zwarte bril na, die hij weer op heeft gezet. Hij is een oude man van in de tachtig, zijn wangen en onderkin zijn slap als een kippenlel. Hij kleeft aan de voorkant van zijn orgel, als een koelkastmagneet van Frankrijks meest gelauwerde moderne componist. Over zijn gezicht lopen stroompjes zweet. Over het orgel lopen stroompjes zweet.
Messiaen maakt zijn lippen tot een o. De o is een gelukkig ei van een berkenhouten vogel en o maakt het geluid van pistache, Nutella en zoute boter.

Ook de psycholoog zweet, de middagzon schijnt door de ramen van haar praktijkruimte, de airconditioning is uitgegaan omdat de conciërge die bij het naar huis gaan voor het hele pand heeft uitgezet. Alles is oranje: de bank, de tissuedoos, het beeldje van een fiets op het bureau, de psycholoog, de kamerplant.
O, de kamerplant, hij draagt de psycholoog de schepping in. De schepping is door niemand bedacht, de kaketoe en de waterval hadden het te druk met spelen in het orgel, het is een toevallig balletje, of nee, het is zo’n plastic spiraal die stap voor stap uit zichzelf de trap afloopt. Ergens in de regenboogkleuren van die plastic spiraal bergt de kamerplant de psycholoog op. Hij legt haar neer in een koud bed, maar zij is een straalkachel en ook de lucht is heet van de zomer.

De praktijkruimte is nu leeg, de klok aan de muur maakt zijn makke rondjes door de circustent, door de tijd. Op het tapijt staan twee schoenen, in de rechter de zwarte bril van Olivier Messiaen. Het is donker buiten, warm nog, de straatlantaarns schijnen geel licht op lachende jonge mensen die naar hun vrienden fietsen. Het sneeuwt, maar het is geen sneeuw, het zijn witte bloemblaadjes. Ze hopen zich op in de goot, in de hoeken van gebouwen, voor putten. Ze waaien over het winkelplein waar de ramen van de praktijkruimte op uit kijken.

The psychologist comes to lick the organ

The psychologist looks at her shoe. A wad of pink chewing gum is stuck to her sneaker, on the edge of the sole. She does not know where she picked up the wad of pink chewing gum. If it was outside, she did not leave any stains on the dark blue shag carpeting in the consulting room she rents in the care centre when she came in. The chewing gum has not faded, the pink still looks juicy and appetising, as though someone chewed it maybe ten times and then spat it out onto her shoe.
The psychologist has been waiting a quarter of an hour for a patient. The patient is a man of fifty who always arrives punctually and then talks about his tantra class for twenty minutes. He often cries. Last visit, she offended him by saying she had just got her first vaccination.
It is summer, the windows are open. He won’t come, the psychologist thinks. She scratches her leg; she is wearing far too warm, dressy trousers.
She leans over and plucks the wad of pink chewing gum from her shoe. She puts it in her mouth.

Olivier Messiaen is sitting at the organ in the Église de la Sainte-Trinité, the Church of the Holy Trinity, once in Paris. He has laid his glasses next to the middle of the three claviers, and he plays his chords, fingers spread wide. Aside from Messiaen, the church is empty. It is three o’clock in the morning, but it has been for years, the Paris that once surrounded the organ has vanished. The church whooshes through empty space, but that empty space is warm.
God is in the organ. Messiaen poured him into it himself, with the help of a small olive oil jug he found in the priest’s quarters. For centuries, God enjoyed being in the jug; he acted like a small child playing with mud, laughed puckishly at Messiaen. Messiaen was patient with him. He needed God in the organ, so he unceremoniously poured him out of the jug into the organ. It made a slurping noise, like a drain being unclogged. Now that God breathes through this organ, under Messiaen’s constant direction, God is happy. In the organ he has made friends with the cockatoo, the waterfall, and the western wind.

The psychologist sucks on the pink chewing gum. Organ music wafts in through the open window. Surprised, the psychologist goes to the window to see where the music is coming from, but before she can stick her head outside, her legs go so limp that she has to sit down on the floor. Last New Year’s Eve, she tried ecstasy for the first time and what she feels now resembles that, except that with the pill she had ground her teeth, broke into a cold sweat, and was constantly aware of the chemical source of her exhilaration. Now, she feels a throbbing, natural kind of love coursing through her lungs and back. She is lying on a soft, sweet carpet of sugar water, apricot jam, liquid silverware, the ring of an old-fashioned telephone, pine rosin, and pineapple juice. She would like to be a perfect stranger who snuggled with her. She has fourteen ruby and gold brocade toes.

Messiaen chirps the organ an Australian robin. Messiaen twitters the organ a rainbow bee-eater. Messiaen pipes the organ a scrub turkey, an apostlebird, a mistletoe bird, a king parrot, a barking owl, a kookaburra. In the distance, a brown bear pounds on a wooden box, God and his friends laugh so hard they cry, tickled by the calls and claws and the pointy beaks of the birds, wings, birds. From the gleaming organ, a hundred golden pipes, blossoms burst by the millions. Tropical jungles grow on the black keys, morning dew and hash smoke hang in the wind chest, the channels and valves are overgrown with aubergine vines. Bees and donkeys as big and small as sugar cubes play tag on the ridge of the ornaments. The waterfall, the western wind, God, and the cockatoo hand out firecrackers and sour gummy bears to every bitter chord Messiaen has pressed into the keys. Vermilion, orange blossom, pear cider, watercress, powdered sugar, bicarbonate of soda flow through the organ pipes, are hurled by the handful into the nave of the church, and the light falling through the midnight-blue, ochre-yellow, blood-red stained glass windows glides straight through those scents and sounds.

The psychologist lies naked on the carpeting. Her open eyes face the suspended ceiling.
‘Hello,’ she says shyly to Olivier Messiaen. Now she stands upright in the shadows. Her crown nearly touches the vault of the church.
Messiaen is naked, too, except for his austere black-rimmed glasses, which he has put back on. He is an old man, in his eighties, his cheeks and the skin under his chin are as flabby as a chicken’s wattle. He is stuck to the front of the organ like a kitchen magnet of France’s most illustrious contemporary composer. Rivulets of sweat run down his face. Rivulets of sweat run down the organ.
Messiaen pouts his lips into an ‘o’. The ‘o’ is a happy egg of a birchwood bird and ‘o’ makes the sound of pistachio, Nutella, and salted butter.

The psychologist sweats, too; the midday sun shines through the windows of her consulting room, there is no air conditioning because the concierge switched off the mains when he went home for the night. Everything is orange: the sofa, the tissue box, the bike figurine on the desk, the psychologist, the houseplant.
Oh, the houseplant, it carries the psychologist into creation. No one thought up creation, the cockatoo and the waterfall were too busy playing in the organ, it is an accidental ball, or no, it is one of those spirals of plastic that walks down stairs by itself. The houseplant packs the psychologist away somewhere in the rainbow colours of the plastic spiral. He lays her in a cold bed, but she is an electric heater, and anyway the air is hot from the summer.

Now the consulting room is empty, the wall clock makes its docile circuit of the circus tent, through time. On the carpet is a pair of shoes, in the right shoe are Olivier Messiaen’s black-rimmed glasses. It is dark outside, still warm, the streetlamps cast yellow light on the laughing young people cycling off to see their friends. It is snowing, but it is not snow, it’s tiny white flower petals. They pile up in the gutter, in the corners of buildings, in front of drains. They blow across the shopping square onto which the consultation room looks out.

Ik hoopje datst yn it paradys bist
fan Mira Feticu

Ik hoop dat je in het paradijs bent
fan Mira Feticu

I hope you are in paradise
fan Mira Feticu

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Janneke Brakels
Ik hoopje datst yn it paradys bist

Ik hoopje datst oankommen bist yn it paradys. Faaks wiest der al op ’e dei fan dyn dea, 22 septimber anno koroana 2021, miskien in dei letter. Ik leau net dat de reis nei it paradys yn dagen metten wurdt, mar ik hoopje datst der wilens bist.
It wie ûnder in toernee, ik siet ergens op in hotelkeamer en koe net sliepe, doe’t ik lies fan dyn ferstjerren. Do wiest doe al tsien dagen dea. De siken stûken my en myn tinzen fleagen byinoar op: wat hie ik op 22 septimber dien hoe bist deagien it kin datst dea bist ik sil dy noait wer sjen wêr bist eins?
Ik wit net mear wêr’t ik wie of wat ik die op 22 septimber, mar wol wat ik op de fjouwerentweintichste die. Ik wie op ’e fyts ûnderweis nei wurk, it wie in moaie dei en in oere lang keuvele ik mei ien fia Messenger. Ik hie net alhiel ûntefreden west doe’t ik, klear om fuort te gean, noch even yn ’e spegel sjoen hie. Ik fytste lâns withoefolle toarnbeistruken en hie goed sliept. Om’t dy dei my noch sa klear foar de geast stiet, haw ik it gefoel datst stoarn bist doe’t ik my dêr op ’e fyts noch jong fielde en de simmer noch net foarby wie, en kin ik it dy moaie dei en mysels, blider as oars, net ferjaan, ek al wit ik datst doe al twa dagen dea wiest. Mooglik seachst al nei my, út it paradys wei.

Hoe is it dêr? Moast nei oankomst earst ek bekomme? Is it in lange reis dêrhinne? As ik tink oan dy moaie dei, twa dagen nei dyn stjerdei, doe’t ik lâns de toarnbystrúkjes fytste, treast ik mysels mei de gedachte dat ik dêr tusken dy toarnbeibosken mar in ienfâldige kopy hie fan it paradys, mar do it orizjineel. Do wiest dêr al doe’t ik oan it fytsen wie. En dy kennende hiest in sigaret opstutsen en wiest de boel oan it ferkennen.
Hoe is it dêr? Is it in ferlinging fan wat wy kenne as goed en waarm? Kinst der bygelyks rûnom feilich sliepe? Ik sjoch dy in haal nimmen fan dyn sigaret en troch de reek dy’tst dan stadich útblaast, sjochst my mei lytse eachjes oan: don’t be stupid!
Okee. Ik smook net mear, dus ik besykje de reek fan dyn sigaret yn te slokken.
Ik soe dy freegje wolle om dêr minder te drinken, mar ik wol dy gjin argewaasje jaan. Kinst yn it paradys lilk wurde? Ik kin bygelyks feilige dingen sizze. Datst dêr gjin pine mear fielst. Gjin fysike pine, dat liket my logysk, mar ik hoopje ek dat dêr gjin dingen barre dy’tst ferjitte moatst en fluch fersûpe wolst. Yn it paradys kin de himel net te leech wêze, op sa’n wize datst dyn appartemint net mear út komme wolst. Sit elkenien dêr bûten? Yn ’e bûtenlucht? Op in soarte fan chaises longues? Of op it strân? Kinst der it momint kieze dêr’tst op libje wolst? Kies dan net mear de jûn en gean net sa ferlern op bêd, kies de moarntiid en bliuw de hiele dei fris en posityf! Lakest my no út?
Miskien kinst dêr de werklikheid fan it paradys kieze, krekt as de achtergrûn fan dyn byldskerm. Wat hast keazen?
Wy sieten yn in seal yn it militêr museum yn Boekarest, ergens yn dy lange transysjejierren nei de fal fan ’e muorre. It wie al in wûnder dat wy allebeide ús sjef-redakteur derfan witten hiene te oertsjûgjen dat it wichtichste evenemint yn Boekarest dy woansdeitemiddei in konferinsje oer ufo’s wie. Wy wiene net allinnich de iennichsten fan ’e parse, mar ek it iennichste publyk yn dy enoarme seal. En wylst op it gigantyske skerm in ufo de doarren iepene, dêr’t doe twa griene mantsjes sûnder mûle, mar mei enoarme eagen út stapten, skatteren wy it út op ’e achterste rige. Wy wibelen op ús stuollen en pissen yn ’e broek fan it laitsjen. Ut en troch klom der in man op it poadium dy’t lilk nei ús seach en neat sei, krekt as dy griene mantsjes, mar wy koene gewoan net mear, en dy man koe ús ek net bedarje litte. Op in bepaald stuit, krekt doe’t it like as woe ien fan ’e griene mantsjes wat sizze, ûnderbruts de man de projeksje en jage ús de seal út. Boekarest like dy dei fredich en saai, hoewol’t der yn dy jierren noch socht waard nei terroristen dy’t by de revolúsje jongeren deade hiene.
Dy woansdeitemiddei soe ik beslist brûke as mooglike byldskermachtergrûn fan it paradys.

Soargen oer datst dêr yn it paradys gjin freonen hawwe silst, meitsje ik my net; do hiest der op syn minst trije kear safolle as dat ik no haw yn myn adopsjelân. Wat sis ik, trije kear? As der yn it paradys gjin barriêres mear binne, gjin taboes, gjin beheiningen, dan hat elkenien al sjoen hoe cool ast bist. Dat binne dyn wurden, mar dizze kear slaan se op dysels, want dat seist altyd oer oare minsken. Ik wit neat oer paradizen en myn fantasy wrakselet noch mei de evolúsjeteory, hoewol’t ik dêr beslist fragen oer haw, mar lit my dúdlik wêze: it paradys hat neat fan dwaan mei Roemenië of East-Europa, it liket net iens in bytsje op it Westen en ik stel my foar dat ek Noard-Amearika primityf liket yn fergelyk mei wat gender yn it paradys betsjutte kin. Ik hoopje datst dêr dysels doarst te wêzen. Hâld dysels net mear sa yn, doch net mear krekt as jout streakjen dy foldwaning. Meist dêr sa gay wêze ast wolst! Oars is it wer in hetero-nazywrâld en gjin paradys. It moat dêr dyn paradys wêze, dyn paradys sa’t dyn ierdske libben dat noait west hat. Bist dêr noch net? Sykje dan oantst der bist. En ast der bist, slach dan it foarspul oer! Ik wol myn eagen tichtdwaan en dy yn flammen sjen mei in frou, sa’tst net doardest yn it libben dêr’tst tefolle yn fjochtsje moast foar alles en dyn lesbyske sekslibben en lesbyske orgasme in hieltyd op ’e nij útsteld paradys wiene. No bist der, alles is der yn ’e kleuren fan dyn reinbôge, der binne gjin kommunisten of ortodokse prysters, come on, girl! Dyn wurden, dizze kear foar dy.
Ik hoopje datst dêr kreunst fan genot en datst oare froulju kreune litst. En ast dêr yn it paradys ien fan dyn organen fergrutsje meist (miskien kin dat, wa wit, wêrom net? Yn it paradys is alles mooglik), fergrutsje dan dyn fagina mei klitoris en al en game on! Ik stel my foar dat dyn fagina yn it paradys sa grut is as de keamer dêr’t ik no yn sit te skriuwen en dat ik de muorren fan dyn fagina skjirjen hear troch safolle wriuwen en triuwen en hoe’t se alle twa minuten oerstreame fan genot. Ik stel my foar dat der dêr fan alles bart, in soarte fan Inside on, the movie, net yn dyn holle, mar yn dyn fagina. Yn it paradys moat elk orgaan fan dyn lichem likefolle omtinken krije en moat der tiid reservearre wêze foar it ynheljen fan gelok. Dat op ierde gjin omtinken krige om reden fan de tiidgeast, koartsichtigens, kommunisten, transysje en tekoart oan moed, moat no yn it sintsje set wurde.

Ik leau net dat ik dy oait weromsjen sil, ergens oars as yn dizze diminsje dêr’t ik dyn âlderwetske heterofreondinne wie dy’t op in bepaald stuit emigrearre, om’t se fereale rekke wie op in Nederlanner. Waardst sa lilk op my om’t ik myn man nei Nederlân folgje woe, datst my op de dei dat der yn myn appartemintsje in kast op myn holle foel en ik dy om help frege, sms’test: ‘Freegje de Nederlanner mar om help!’ En de oare deis fregest it swarte taffeltsje werom datst my kado dien hiest.
Nee, ik leau net dat ik dy oait weromsjen sil, ergens oars as yn dizze diminsje wêryn’t ik op in nacht ynienen wekker waard, om’tsto yn it tsjuster nei my leist te stoarjen. Ik wie by dy sliepen bleaun en ik begriep noch net datst de earste letters koest fan in nij alfabet dat ik net koe en dêr’t ik gjin fielers foar hie. En doe’t wy in wike letter oan it kuierjen wiene troch in ravyn, ticht by it tsjerkhôf, rôpst sa hurd en lilk dat alle deaden yn harren grêven it hearre kind hiene, as se net allegear al yn it paradys wiene: ‘Mira, wat wolst, ferdomme?’ En ik doarst net út it ravyn te kommen en mompele, foaral tsjin mysels: ‘Ik wit it net, ik wit it net.’

Doe’t ik lies datst dea wiest, koe ik allinnich mar oan dyn drûge fel tinke. Obsessyf. Ik seach de hûd fan dyn meagere earms en tinne skonken foar my, toar as in ôflein slangefel en ik tocht ek oan dyn sandalen dy’tst tritich jier lyn (mar wat is tiid yn in oantinken?) ergens yn ’e gong fan dyn appartemint delsmiten hiest. Miskien hast dyn drûge fel yn ’e kiste achterlitten en boartest yn ’e fjilden fan it paradys yn dy wite jurk wêryn’tst op in Facebookfoto neist in ûnbekend famke sitst. Wiest sa net dy yn dy wite jurk! Ik tink datst hartstikke dronken wiest, of hartstikke fereale, doe’tst dy jurk oandiest.
Ik leau net dat ik dy oait weromsjen sil.
As it paradys bestiet, is it wat dêr’tst yn sprongen bist, wat dat ien mei dy wurden is op it stuit datst sprongst. Wat ‘eigens’. Sa’t in moarntiid dy eigen wêze kin ast allinnich thús bist, lêst en in stikje taart ytst. As it paradys bestiet, is it eat dêr’t ik op myn gemak hinne rinne wolle sil, eat dat, hoe langer’t ik derhinne rin, hieltyd fierder fuort wêze sil. It paradys as in fata morgana.
Soms spatte de triennen my yn ’e eagen troch de perfeksje fan ’e blommen dy’t ik lâns de wegen sjoch as ik oan it hurddraven bin. Lytse paradyskes. De perfeksje dy’t ik soms yn dingen sjoch, makket my ûngerêst en docht my tinken oan in boppenatuerlike enerzjy dêr’t ik ek diel fan wêze kinne soe. En dat makket my bang, want in part fan my hopet dat nei dit alles de grutte stilte komt.

Wilens bist al moannen dea en ik tink oanienwei oan dyn drûge fel en oan dyn pine. Ik hoopje datst yn it paradys bist.

Ik hoop dat je in het paradijs bent

Ik hoop dat je bent aangekomen in het paradijs. Misschien was je er al op de dag van je dood, 22 september anno corona 2021, misschien een dag later. Ik denk niet dat de reis naar het paradijs in dagen wordt gemeten, maar ik hoop dat je er inmiddels bent.
Het was tijdens een tournee, ik zat ergens op een hotelkamer en kon de slaap niet vatten, toen ik over je overlijden las. Jij was toen al tien dagen dood. Mijn adem stokte en mijn gedachten botsten op elkaar: wat had ik op 22 september gedaan hoe ben je doodgegaan het kan niet dat je dood bent ik zal je nooit meer zien waar ben je eigenlijk?
Ik weet niet meer waar ik was of wat ik deed op 22 september, maar wel wat ik op de vierentwintigste deed. Ik was op de fiets onderweg naar werk, het was een mooie dag, en een uur lang babbelde ik met iemand via Messenger. Ik was niet helemaal ontevreden geweest toen ik, gereed om te vertrekken, nog even in de spiegel had gekeken. Ik fietste langs talloze braambossen en had goed geslapen. Omdat ik me die dag nog zo helder herinner, heb ik het gevoel dat jij bent gestorven toen ik me daar op de fiets nog jong voelde en de zomer nog niet afgelopen was, en kan ik het die mooie dag en mijzelf, blijer dan normaal, niet vergeven, ook al weet ik dat je toen al twee dagen dood was. Misschien keek jij al vanuit het paradijs naar mij.

Hoe is het daar? Moest je na aankomst eerst uitrusten? Is het een lange reis ernaartoe? Als ik denk aan die mooie dag, twee dagen na je sterfdag, toen ik langs de braambosjes fietste, troost ik mezelf met de gedachte dat ik daar tussen die braambossen slechts een eenvoudige kopie van het paradijs had, maar jij het origineel. Jij was al daar toen ik aan het fietsen was. En jou kennende had je een sigaret opgestoken en was je de boel gaan verkennen.
Hoe is het daar? Is het een verlenging van wat wij kennen als goed en warm? Kun je er bijvoorbeeld overal veilig slapen? Ik zie je een trekje nemen van je sigaret en door de rook die je vervolgens langzaam uitblaast, kijk je me met kleine oogjes aan: don’t be stupid!
Oké. Ik rook niet meer, dus ik probeer de rook van je sigaret in te slikken.
Ik zou je willen vragen om daar minder te drinken, maar ik wil je niet irriteren. Kun je in het paradijs boos worden? Ik kan bijvoorbeeld veilige dingen zeggen. Dat je daar geen pijn meer voelt. Geen fysieke pijn, dat lijkt me logisch, maar ik hoop ook dat er daar geen dingen gebeuren die je moet vergeten en snel wilt verdrinken. In het paradijs kan de hemel niet te laag zijn, op zo’n manier dat je je appartement niet meer uit wilt komen. Zit daar iedereen buiten? In de buitenlucht? Op een soort chaises longues? Of op het strand? Kun je er het tijdstip kiezen waarop je wilt leven? Kies dan niet meer de avond en ga niet meer zo verloren naar bed, kies de ochtend en blijf de hele dag fris en positief! Lach je me nu uit?
Misschien kun je daar de werkelijkheid van het paradijs kiezen zoals de achtergrond van je beeldscherm. Wat heb je gekozen?

We zaten in een zaal in het militair museum in Boekarest, ergens tijdens die lange transitiejaren na de val van de muur. Het was al een wonder dat we allebei onze chef-redacteur hadden weten te overtuigen dat het belangrijkste evenement in Boekarest die woensdagmiddag een conferentie over ufo’s was. We waren niet alleen de enigen van de pers, maar ook het enige publiek in de enorme zaal. En terwijl op het gigantische scherm een ufo zijn deuren opende, waaruit vervolgens twee groene mannetjes zonder mond, maar met enorme ogen stapten, schaterden wij het uit op de laatste rij. We wiebelden op onze stoelen en deden het in onze broek van het lachen. Af en toe klom er een man op het podium die boos naar ons keek en niets zei, net als die groene mannetjes, maar we hielden het gewoon niet meer, en die man kon ons ook niet bedaren. Op een gegeven moment, juist toen een van de groene mannetjes iets leek te willen gaan zeggen, onderbrak de man de projectie en joeg ons de zaal uit. Boekarest leek die dag vredig en saai, hoewel er in die jaren nog werd gezocht naar terroristen die tijdens de revolutie jongeren hadden gedood.
Die woensdagmiddag zou ik zeker gebruiken als mogelijke beeldschermachtergrond van het paradijs.

Zorgen over dat je daar in het paradijs geen vrienden zal hebben, maak ik me niet; je had er zeker drie keer zoveel als ik er nu heb in mijn adoptieland. Wat zeg ik, drie keer? Als er in het paradijs geen barrières meer zijn, geen taboes, geen beperkingen, dan heeft iedereen al gezien hoe cool jij bent. Dat zijn jouw woorden, maar ditmaal slaan ze op jezelf, want dat zei jij altijd over andere mensen. Ik weet niets over paradijzen en mijn fantasie worstelt nog met de evolutietheorie, hoewel ik daar zeker vragen over heb, maar laat me duidelijk zijn: het paradijs heeft niets van doen met Roemenië of Oost-Europa, het heeft niet eens wat weg van het Westen en ik stel me voor dat ook Noord-Amerika primitief lijkt in vergelijking met wat gender in het paradijs kan betekenen. Ik hoop dat je daar jezelf durft te zijn. Hou jezelf niet meer zo in, doe niet meer alsof je uit strelen voldoening put. Je mag daar zo gay zijn als je wilt! Anders is het weer een hetero-naziwereld en geen paradijs. Het moet daar jouw paradijs zijn, jouw paradijs zoals je aardse leven dat nooit is geweest. Ben je nog niet daar? Zoek dan tot je er bent. En als je er bent, sla dan het voorspel over! Ik wil mijn ogen dichtdoen en je in vlammen zien met een vrouw, zoals je niet durfde tijdens het leven waarin je voor alles te veel moest vechten en je lesbische seksleven en lesbische orgasme een steeds opnieuw uitgesteld paradijs waren. Nu ben je er, alles is er in de kleuren van de regenboog, er zijn geen communisten of orthodoxe priesters, come on, girl! Jouw woorden, deze keer voor jou.
Ik hoop dat je er kreunt van genot en dat je andere vrouwen laat kreunen. En als je daar in het paradijs een van je organen mag vergroten (misschien kan dat, wie weet, waarom niet? In het paradijs is alles mogelijk) vergroot dan je vagina met clitoris en al en game on! Ik stel me voor dat jouw vagina in het paradijs zo groot is als de kamer waarin ik nu zit te schrijven en ik de muren van je vagina hoor schuren door zoveel wrijven en duwen en hoe ze elke twee minuten overstromen van genot. Ik stel me voor dat er daar van alles gebeurt, een soort Inside on, the movie, niet in je hoofd, maar in je vagina. In het paradijs moet elk orgaan van je lichaam gelijke aandacht krijgen en moet er tijd zijn gereserveerd voor inhalen van geluk. Wat op aarde geen aandacht kreeg vanwege de tijdsgeest, bekrompenheid, communisten, transitie en gebrek aan moed, moet nu in het zonnetje worden gezet.

Ik denk niet dat ik je ooit terug zal zien, ergens anders dan in deze dimensie waarin ik jouw ouderwetse heterovriendin was die op een gegeven moment emigreerde, omdat ze verliefd was geworden op een Nederlander. Je werd zo boos op mij omdat ik mijn man naar Nederland wilde volgen, dat je me op de dag dat er in mijn appartementje een kast op mijn hoofd viel en ik je om hulp vroeg, sms’te: ‘Vraag de Nederlander maar om hulp!’ En de volgende dag vroeg je het zwarte tafeltje dat je me cadeau had gedaan terug.
Nee, ik denk niet dat ik je ooit terug zal zien, ergens anders dan in deze dimensie waarin ik op een nacht ineens wakker werd, omdat jij in het donker naar me lag te staren. Ik was bij jou blijven slapen en ik begreep nog niet dat jij de eerste letters kende van een nieuw alfabet dat ik niet kende en waarvoor ik geen voelsprieten had. En toen we een week later aan het wandelen waren door een ravijn, dicht bij het kerkhof, riep je zo hard en boos dat alle doden in hun graven het hadden kunnen horen als ze niet allemaal al in het paradijs waren: ‘Mira, wat wil je verdomme?’ En ik durfde niet uit het ravijn te komen en mompelde, vooral tegen mezelf: ‘Ik weet het niet, ik weet het niet.’

Toen ik las dat je dood was, kon ik alleen aan je droge huid denken. Obsessief. Ik zag de huid van je magere armen en dunne benen voor me, droog als een afgelegd slangenvel en ik dacht ook aan je sandalen die je dertig jaar geleden (maar wat is tijd in een herinnering?) ergens in de gang van je appartement had neergesmeten. Misschien heb je je droge huid in de kist achtergelaten en dartel je door de velden van het paradijs in die witte jurk waarin je op een Facebookfoto naast een onbekend meisje zit. Je was zo niet jíj in die witte jurk! Ik denk dat je heel erg dronken was, of heel erg verliefd, toen je haar aantrok.
Ik denk niet dat ik je ooit terug zal zien.
Als het paradijs bestaat, is het iets waar jij in bent gesprongen, iets wat één met jou is geworden op het moment dat je sprong. Iets ‘eigens’. Zoals een ochtend je eigen kan zijn wanneer je alleen thuis bent, leest en een stukje taart eet. Als het paradijs bestaat, is het iets waar ik op mijn gemak naartoe zal willen lopen, iets wat, hoe langer ik er naartoe loop, steeds verder weg zal zijn. Het paradijs als een fata morgana.
Soms barst ik in tranen uit door de perfectie van de bloemen die ik langs de wegen zie wanneer ik aan het hardlopen ben. Kleine paradijsjes. De perfectie die ik soms in dingen zie, verontrust me en doet me denken aan een bovennatuurlijke energie waarvan ik ook deel zou kunnen zijn. En dat beangstigt me, want een deel van mij hoopt dat na dit alles de grote stilte komt.

Inmiddels ben je al maanden dood en ik denk voortdurend aan je droge huid en aan je pijn. Ik hoop dat je in het paradijs bent.

I hope you are in paradise

I hope you’ve arrived in paradise. Perhaps you were already there on the day of your death, 22 September anno Covid 2021, perhaps a day later. I don’t think the journey to paradise is measured in days, but I hope you’re there by now. It was somewhere during a tour, I was in a hotel room and couldn’t fall asleep, when I read about your death. You’d already been dead for ten days. I caught my breath and my thoughts crashed into each other: what had I been doing on 22 September how did you die you can’t be dead I’ll never see you again where in fact are you?
I no longer know where I was or what I was doing on 22 September, but I do know what I was doing on the twenty-fourth. I was cycling on my way to work, it was a beautiful day, and I chatted for one hour to someone on Messenger. I wasn’t altogether displeased when, ready to leave, I glanced in the mirror. I cycled past innumerable bramble bushes and had slept well. As I still remember that day so vividly, I have the sense that you died while I still felt young on my bike and the summer wasn’t over yet, and I can’t forgive that beautiful day and myself, happier than usual, even though I know you’d already been dead for two days. Perhaps you were looking at me from paradise.

How are things there? Did you first have to rest after arriving? Is it a long journey there? When I think of that beautiful day, two days after the day you’d died, when I cycled past the bramble bushes, I console myself with the thought that I just had a simple copy of paradise among those bramble bushes, but you had the original. You were already there when I was cycling. And knowing you, you’d have lit a cigarette and gone exploring the place.
How are things there? Is it an extension of what we know as good and warm? Can you, for instance, safely sleep anywhere? I see you taking a drag of your cigarette, and through the smoke that you then slowly exhale, you look at me with small eyes: don’t be stupid!
Okay. I don’t smoke anymore, so I try to breathe in the smoke from your cigarette.
I’d like to ask you to drink less there, but I don’t want to irritate you. Can you get angry in paradise? I could say safe things. That you no longer feel any pain there. No physical pain, which seems logical to me, but I also hope nothing happens there that you must forget and quickly want to drown. In paradise the sky can’t be too low, causing you not to want to leave your apartment. Does everyone sit outside? Outdoors? On chaises longues of some kind? Or on the beach? Can you choose the time of day you want to live in? Don’t choose the evenings anymore and don’t go to bed so lost anymore, choose the mornings and stay fresh and positive the whole day! Are you laughing at me?
Perhaps you can choose the reality of paradise like the wallpaper on your computer? What have you chosen?

We were sitting in a hall in the military museum in Bucharest, some time during the long years of transition after the fall of the wall. It was a miracle in itself that we’d both managed to convince our editor-in-chief that the most important event in Bucharest that Wednesday afternoon was a conference about UFOs. We weren’t just the only members of the press but the only visitors at all in the enormous hall. And while a UFO opened its doors on the gigantic screen, and two green men lacking mouths but with enormous eyes stepped out, we roared with laughter on the back row. We shook on our chairs and wet our pants laughing. Now and again a man ascended the stage, looked angrily at us and said nothing, like the little green men; we simply could no longer control ourselves, and that man couldn’t quieten us down. At some point, just when it seemed as though one of the little green men wanted to say something, the man paused the projection and threw us out of the hall. Bucharest seemed tranquil and boring that day, even though in those days terrorists who had killed young people during the revolution were at large.
I would certainly use that Wednesday afternoon as wallpaper in paradise.

Worrying you won’t have friends there in paradise I won’t do; you had at least three times as many as I have now in my adopted country. What did I say, three times? If paradise has no more barriers, no taboos, no restrictions then everyone will already have seen how cool you are. Those are your words, but this time they are about you because that’s what you always said about other people. I don’t know anything about paradise and my imagination still struggles with the theory of evolution, although I certainly wonder about it, but let me be clear: paradise has nothing to do with Romania or eastern Europe, it isn’t even like the West, and I imagine that North America, too, would seem primitive in comparison with what gender could mean in paradise. I hope you have the courage to be yourself there. Don’t hold yourself back so much, don’t act as though you find satisfaction in caresses. You can be as gay as you want there! Otherwise, it’s another hetero-Nazi world and not paradise. It must be your paradise there, your paradise like your earthly life never was. Aren’t you there yet? Then keep looking until you are. And when you’re there, skip the foreplay! I want to close my eyes and see you aflame with a woman, as you didn’t dare during your life, when you had to fight too much for everything, and your lesbian sex life and lesbian orgasm were time and again a paradise postponed. Now you’re there, everything is in the colours of the rainbow, there aren’t any communists or orthodox priests – come on, girl! Your words, this time for you.
I hope you groan with pleasure and make other women groan. And if, there in paradise, you’re allowed to enlarge one of your organs (that might be possible, who knows, why not? Everything is possible in paradise) then enlarge your vagina, clitoris and all, and game on! I imagine your vagina in paradise being as big as the room I’m now writing in, and I hear the walls of your vagina chafe from all the rubbing and pressing and how they overflow with pleasure every two minutes. I imagine all kinds of things happening, a kind of Inside on, the movie, not in your head, but in your vagina. In paradise every organ in your body must be paid equal attention, and time must be reserved for making up for lost happiness. What was neglected on earth because of the spirit of the times, narrow-mindedness, communists, transition and a lack of courage must now shine.

I don’t think I’ll ever see you again, anywhere other than in this dimension where I was your old-fashioned hetero friend who one day emigrated because she had fallen in love with a Dutchman. You were so cross with me for wanting to follow my husband to the Netherlands that on the day a cabinet in my flat fell on my head and I asked you for help, you texted: ‘Just ask the Dutchman for help!’ And the next day you asked me to return the little black table you’d given me as a present.
No, I don’t think I’ll ever see you again, anywhere other than in this dimension where I suddenly woke one night because you were staring at me in the dark. I’d slept over at your place, and I hadn’t yet understood that you knew the first letters of a new alphabet that I didn’t know and for which I lacked feelers. And a week later when we were wandering through a ravine, close to the graveyard, you shouted ‘Mira, what do you bloody-well want?’ so loudly and angrily that all the dead in their graves would’ve heard it if they hadn’t already been in paradise: And I didn’t dare come out of the ravine and mumbled, more to myself, ‘I don’t know, I don’t know’.

When I read you were dead, I could only think of your dry skin. Obsessively. I saw in my mind the skin on your slim arms and thin legs, as dry as shed snakeskin and I thought of your sandals you’d dumped somewhere in the corridor of your apartment thirty years ago (but what is time in a memory?). Perhaps you left your dry skin behind in your coffin and you’re capering through the fields of paradise in that white dress you’re wearing in a Facebook photo next to an unknown girl. You were so not you in that white dress! I think you were very drunk, or very in love, when you put it on.
I don’t think I’ll ever see you again.
If paradise exists, it’s something you jumped into, something that became one with you at the moment you jumped. Something of your own. Like a morning can be your own when you’re alone at home, reading and eating a piece of cake. If paradise exists, it’s something I’d want to walk towards at my ease, something that will be further and further away the longer I walk towards it. Paradise as a mirage.
Sometimes I burst into tears at the perfection of the flowers I see along the road when I’m jogging. Tiny paradises. The perfection I sometimes see in things disturbs me and makes me think of a supernatural energy which I might be part of too. And that frightens me because part of me hopes that after all this great silence will follow.

You’ve now been dead for months and I constantly think of your dry skin and your pain. I hope you’re in paradise.

De Restaurateur
fan Rob van Essen

De Restaurateur
fan Rob van Essen

The Restorer
fan Rob van Essen

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch David McKay

Ynsprutsen troch Frank Belt
De Restaurateur

Ik wie útnûge om de oare deis komme te sjen. Ik wie nijsgjirrich genôch om de útnûging oan te nimmen en frege oan ’e barkeeper oft der yn dit doarp in hotel wie. It die bliken dat er op ’e boppeferdjipping trije keamers ferhierde oan lju dy’t op trochreis wienen, der wie noch ien frij. Dus ik naam dy keamer.
Doe’t ik earder dy dei yn ’e skimerige herberch myn útsmiter opiet, hie ik noch fan doel west en fyts troch sadree’t ik de panne leech hie. It wie midden yn ’e simmer, ik koe noch wol foar tsjuster yn ’e stêd dy’t it tichtste by wie, wêze. Dêr soe ik sûnder mis in hotelkeamer fine kinne wêr’t ik mei de fytskaarten útspraat op it bêd de rûte foar de oaredeis útstippelje koe. Mar doe’t ik oan ’e bar ôfrekkene, sette de herbergier in kop kofje foar my del, in wyt kopke op in wyt pantsje, mei in koekje.
‘Ik hie oars gjin kofje besteld,’ sei ik.
‘Dizze krije jo fan ’e restaurateur.’ De herbergier knikte nei de âlde man dy’t in pear meter fierder oan ’e bar siet. De man wie my al earder opfallen, ûnder it iten hie ik in pear kear syn kant op sjoen. Hy hie wyt hier dat him yn kruljende pylken fan ’e holle ôf flamme en hie in donkere bril dy’t by de sydkanten ôfskerme wie, sadat der neat fan syn eagen te sjen wie. Ik moast ynienen oan de ferfilming fan De onzichtbare man fan H.G.Wells tinke – yn dy film hat de haadrolspiler ek sa’n bril op. Mar dizze man wie net ûnsichtber. Hy wonk my en kloppe mei de hân op de lege kruk neist him. Ik wifele mar wie dochs ek nijsgjirrich en sa krige ik it kopke, rûn nei him ta en gie neist him sitten. ‘Betanke foar de kofje,’ sei ik.
‘Elkenien krijt in kopke fan my,’ sei de âld man wylst er it gesicht nei my ta draaide. De swarte glêzen fan de bril wienen ûntrochsichtich, ik koe net sjen oft er blyn wie of net. ‘Mar net elkenien nimt myn oanbod oan.’ It wie dúdlik dat syn oanbod mear ynhâlde as allinne kofje. Ik naam tenminsten oan dat dit in man wie mei in ferhaal.
‘De barkeeper neamde jo in restaurateur,’ sei ik.
‘Dat kloppet,’ sei er. ‘Ha jo de tsjerke hjir yn it doarp sjoen? Dêr bin ik oan it wurk. Sa no en dan. Moarnier doch ik wer in stikje.’
Ik frege him wêr’t er oan wurke. Hy fertelde it my. Ik leaude him net hielendal, hy sei dat ik de oare moarns mar komme moast te sjen, wannear’t er oan it wurk wie. Ik soe net de iennige wêze, mar der wie grif plak foar my. Dat sadwaande boekte ik by de herbergier in keamer, ik woe it mei eigen eagen sjen.

Hy wie al jieren pinsjonearre, fertelde de man, mar sa no en dan die er noch in putsje. ‘Al kinst dit net hielendal in putsje neame.’ Syn hiele wurksume libben hie er skilderijen restaurearre, op doek, op hout, op muorren. Nei syn pinsjonearring wie er úteinset mei it rinnen fan lange tochten, fan dagen mar ek fan wiken. Sa wie er hjir bedarre. Foar in flaubyt hie er oanstutsen by dizze herberch, wie it tsjerkje ynrûn en hie it skilderij sjoen. ‘Ha jo der al yn west?’ frege er. Nee, ik hie noch net yn ’e tsjerke west. ‘Dan moarnier,’ sei er. ‘Hoege jo jo koekje net?’ Ik skodholle. Hy iet myn koekje op en gie doe fierder mei syn ferhaal. It skilderij dat er yn ’e tsjerke hingjen sjoen hie, hie him daliks troffen. It wie grut, mar it hong net op in opfallend plak, achter it alter of sa, nee, it hong earne oan in sydmuorre, yn it healtsjuster. Oalje op doek. Fyftjinde, sechstjinde iuw hie er roaid, in sinjatuer hie er fergees om socht mar it ljocht wie min. Letter die bliken dat der ek hielendal gjin sinjatuer wie. It ûnderwerp fan it skilderij wie it paradys.
‘Is it jo oait opfallen dat de measte ôfbyldings fan it paradys neat oan binne? De hel, it iuwige fjoer, dêr binne dynamyske skilderijen fan, op dat tema kinst dyn fantasij mar úttjirgje, fjoer, tamtearrings, pine, illinde, straf – mar it paradys, ja, gelok, iuwich lok sels, strieljende rêst, hoe kinst dat no op in meinimmende wize ôfbyldzje?
Ik knikte, yn myn bernetiid wienen de preken oer de hel altyd stikken libbener west as dy oer de himel. Hy glimke doe’t ik dat sei. ‘Mar dit skilderij wie oars,’ sei er, ‘hoewol’t it hjir en dêr in wat behyplike yndruk makke, wie der sprake fan in frjemde libbenheid, in glim fan ien of oar wat … woldiedichs? Hy einige mei in fraachteken, as socht er ynstimming fan in meiharkjende ynstânsje.
Hy wie lang foar it skilderij stean bleaun. Ynienen hie er murken dat der ien achter him stie. It wie de pastoar, in lytse, yn it swart klaaide man. ‘It is yndie in bysûnder skilderij, of net?’ hie de pastoar sein en dêrnei dat er soms op in ljedder klattere om it better te besjen te kinnen, mar dat er yn ’e fierste fierte net wist wa’t it makke hie of wêr’t it weikaam. Hy hie de restaurateur oanbean om de ljedder te heljen, sadat hy ek it wurk fan tichtby besjen koe. Doe helle er in opklapbere ljedder en doe’t ik dêr op stie en it doek fan tichterby beseach, koe ik sjen hoe min it skilderij deroan ta wie. En om’t ik der sa fan yn ’e besnijing rekke, bea ik, sa’t ik dêr op dy ljedder stie, oan om it te restaurearjen. Fergees. Want der wie fansels gjin jild foar, dat makke de pastoar my fuort dúdlik.’
De restaurateur seach my oan, alteast, hy draaide de holle myn kant op. ‘Dat is no fjouwer moannen lyn. Ik ha thús myn guod ophelle en sûnt dy tiid sliep ik hjirboppe yn ien fan ’e keamers fan ’e herbergier. Alle dagen besykje ik oan it skilderij te wurkjen.’
Ik hie de kofje op. ‘No,’ sei ik, ‘dat skilderij wol ik wolris besjen.’
Hy seach my heal glimkjend oan. ‘Jo ha noch net alles heard. Sa’t ik sei, alle dagen besykje ik oan it skilderij te wurkjen. Mar dat wurdt hieltyd dreger. Net omdat ik it kwa kondysje net mear opbringe kin, mar … No ja. Der is wat mei dat skilderij. Doe’t ik ienkear begûn wie mei it foarsichtich skjin te meitsjen, op deselde ljedder dy’t de pastoar doe sa behelpsum foar my delset hie, hie ik al gau wat útfûn.’
Bliken die dat ûnder it skilderij noch in oar skilderij siet. ‘No is dat net sa frjemd. Dat in skilder in âld, al beskildere doek brûkt komt folle faker foar. Mar dochs, hjir wie wat mei.’ Hy helle de pastoar derby. De pear fjouwerkante sintimeters fan it oarspronklike skilderij dy’t no frij kommen wienen, lieken fan in útsûnderlike kwaliteit te wêzen. En dat wie net allinne om de helderheid fan ’e kleur, mar der wie wat oars, allinne al dit uterst lytse stikje fan ’e ôfbylding dy’t miskien wol iuwenlang ûnder de boppelaach ferburgen sitten hie, striele mei in krêft dy’t je fiele koene. ‘Ik tocht earst sels noch oan soks as radio-aktiviteit,’ sei de restaurateur skodholjend, wer mei sa’n gnyske. ‘Sa nuver wie it. Ik woe neat leaver as dat ûnderlizzende skilderij bleatlizze. Der siet in beskate krêft yn, in gemoedstastân, in belofte faaks … Hawar. Ik draaide my om nei de pastoar en frege om syn tastimming.’
De pastoar skytskoarre der dúdlik tsjinoan, mar koe der net foarwei. ‘Der is in âld ferhaal oer dit skilderij,’ hie er flústere, en hy hie de restaurateur by de mouwe krigen en meilutsen nei in oar part fan ’e tsjerke, as soe er benaud wêze dat it skilderij syn wurden hearre kinne soe. In froulike parochiaan hie him oait ferteld dat der lang lyn in skilderij yn ’e tsjerke hongen hie dat foar grutte ûnrêst soarge hie en dat fuortendaliks nei’t it ophongen wie, oerskildere waard – en de skilder dy’t dat dien hie wie gek wurden, en blyn. Dat moast dit skilderij wêze.
Ik seach nei de donkere bril fan de restaurateur. ‘Ik wie net dy skilder,’ sei er mei in ûngeduldich gebear, ‘de pastoar sei dat it lang lyn wie. It wie in ferhaal, in leginde.’ Hy skodholle. ‘Mar dochs. Ik gie foarsichtich troch mei it ferwiderjen fan ’e earste fervelaach. Ik helle der krekt genôch fanôf om fêststelle te kinnen dat it ferburgen skilderij itselde ûnderwerp hie as fan dat wat der oerhinne skildere wie. It paradys. Freegje my net hoe’t ik dat fuort wist. It wie net … Ik seach gjin ôfbylding, ik seach eins neat … Neat wat ik koe.’
Ik seach yn ’e donkere glêzen fan syn bril. Der liek in djipte sûnder ein yn te sitten. ‘It paradys,’ sei er. ‘Ha jo dêr wolris oer neitoch? Oft we der wol oer kinne soenen?’
Ik seach him freegjend oan.
‘Myn eagen,’ flústere er, ‘ik koe der net nei sjen.’
Hy bestelde noch in kofje foar my en foar himsels in glês whisky. ‘Ik wit net iens oft it in ôfbylding is,’ sei er nei’t er earst in swolch nommen hie. ‘In ôfbylding wêrfan?’

It paradys hie ik noait djip oer neitocht. Wat wie it, in statyske tastân fan ivich lok? Soks hie goed besjoen neat minskliks mear. Wy binne net statysk, we stribje nei lykwicht mar dat lykwicht kin net duorje en leit bûten ús kinnen. En wy libje by tsjinstellings. Hoe kinne dy bestean yn in paradys? Ik sei dat mei safolle wurden tsjin de restaurateur, dy’t wer glimke as hie er dit allegear al folle faker heard of betocht. ‘Silst wol gelyk ha,’ sei er, ‘mar as it net minsklik wie, soe it gjin yndruk op ús meitsje kinne. Ik koe der net mei ophâlde. Lytse stikjes op in dei, mear kin it net lije. Der komme minsken te sjen. Dy fiele it ek.’
‘Fiele wát?’
‘Sjoch moarnier sels mar. Ik begjin tsien oere. Kinst foar de rest fan de dei wol oare plannen meitsje, hear, want foar itselde hâld ik der om fiif minuten oer tsienen alwer mei op.’

Ik hie in ûnrêstige sliep. Yn ’e keamer neist my sliepte de restaurateur, ik hearde him op bêd omwinen. Ik stelde my foar dat syn donkere bril op it nachtkastke lei. Miskien moast ik syn keamer binnenfalle en it ljocht oanknippe om te kontrolearjen oft er sawiesa noch wat sjen koe. In bline restaurateur, dy’t op ’e taast in skilderij werstelde.

De oare deis wie ik der betiid ôf. De frou fan de herbergier sette my it moarnsiten foar, dêrnei kuiere ik troch it doarp. It wie fris. De sinne gie ferskûl achter tinne wolken, alles wie griis, mar it gers fan de heuvelachtige fjilden dy’t om it doarp hinne leinen, ljochte sêftgrien op, as waard it beskynd troch in ûnsichtber ljocht. Ik gie by de tsjerke lâns en by de pastory, en liet even yn my omgean om oan te klopjen om te freegjen oft it kloppe wat ik justerjûn yn ’e herberch heard hie oer dat nuvere skilderij. Ach welnee, soe de pastoar sizze, en hy soe my meinimme nei de tsjerke en my in amateuristysk, min ûnderhâlden skilderij fan it paradys sjen litte en dat wie it dan.
Mar ik rûn de pastory foarby.

Om tsien oere rûn ik de tsjerke yn. Ik wie net de iennichste, hjir en dêr siet ien, al mei al noch gjin tsien minsken, manlju en froulju. Se sieten allegearre allinne, de measten mei in sinnebril op. De banken stienen nei it altaar keard, elkenien siet in bytsje draaid en seach fansiden, nei de muorre wêr’t in ljedder stie foar in grutte rjochthoeke dy’t mei in doek bedutsen wie. Ik siet noch net of de restaurateur kaam deryn. Hy hie in skoudertas by him en hie deselde donkere bril op as juster. Sûnder om him hinne te sjen klattere er de ljedder op en loek it doek derwei.

In soad kin ik der eins net oer sizze. Rillegau skerme ik de eagen ôf. We mochten bliid wêze mei in lyts fragmint. Oft it it paradys wie, wist ik net. Dat koe, it koe sels hiel goed, it ferklearre in soad. Ik wist net wat ik seach, wat op my ynwurke, mar ûnminsklik wie it net. As it net minsklik wie, koenen we it net sjen, hie de restaurateur sein. Dit wie eat, dêr’t we noch krekt by koenen, wat binnen ús berik lizze moast, dit wie eat dêr’t we nei stribje koenen.
In pear minuten letter hong de restaurateur it doek wer werom. Hy hie, nei myn sin, amper wat dien. Hy gie de ljedder ôf en rûn de tsjerke út. In hoart letter gie ik ek nei bûten. Ik fielde wurgens, mar tagelyk hie ik wat krigen, wat dy wurgens bestried en wat nij foar my wie.

Ik bin net mear fuortgien. Al twa moannen sliep ik op ’e keamer boppe de herberch. Ik ha myn wurk yn ’e haadstêd opsein, soms fertsjinje ik wat by mei putsjes foar de minsken hjir. Lêsten holp ik in boer mei it ferfangen fan it stek om syn greide hinne, it wie swier wurk, mar moai om te dwaan, hieltyd as ik by dat stek lâns rin fiel ik my tefreden en foldien. De sesjes fan de restaurateur wurde troch hieltyd mear lju bywenne. It is noch altyd net dúdlik wat we meimeitsje. Der sit tefolle krêft yn om der echt oer te kinnen. We sjogge hieltyd mear fan it skilderij mar we witte net wat we echt sjogge, it is gjin ôfbylding, it is eat wat ús dúdlik makke wurdt, it makket syn eigen mooglikheid dúdlik, dat is miskien wat it is: in wiidfiemjende, krêftige mooglikheid. Myn eagen dogge it noch. Sa no en dan hifkje ik myn sicht as ik út ’e tsjerke wei kom; dan sjoch ik nei de herberch en gean ik nei oft ik de tekst op it úthingboerd noch lêze kin. Oant no ta kin ik alle letters noch altyd goed sjen. Mar ik wit wat der stiet, tink ik as ik der wat minder gerêst op bin. Ik ken alle opskriften hjir yn it doarp, op ’e winkels, op ’e weiwizers, op ’e úthingbuorden. Dêrom lês ik alle wiken it nijsbledsje fan ’e buert yn it skimerige sealtsje fan ’e herberch. Dêr stiet hieltyd wer wat oars, hoefolle dy berjochten ek opinoar lykje. Dan bin ik wer gerêst.
Op myn bêste mominten wit ik dat it him iepenbierje sil, wat it dan ek wêze mei. As ik jûns yn ’e herberch yt en nei de restaurateur sjoch dy’t oan ’e bar syn panne leechyt, tink ik hieltyd faker: hy restaurearret net, hy skilderet. Hy makket it sels.
Hieltyd, as ik dy gedachte yn my om gean lit, sjocht de man op fan syn panne en draait er de holle myn kant op. En ik soe wier net sizze kinne oft er my fan achter syn donkere brilleglêzen oansjocht of net.

De Restaurateur

Ik was uitgenodigd om de volgende ochtend te komen kijken. Ik was nieuwsgierig genoeg om de uitnodiging aan te nemen en vroeg aan de barkeeper of er in dit dorp een hotel was. Hij bleek op de bovenverdieping drie kamers te verhuren aan mensen op doorreis, er was er nog een vrij. Dus ik nam die kamer.
Toen ik eerder die dag in de schemerige herberg mijn uitsmijter opat, was ik nog van plan geweest door te fietsen zodra mijn bord leeg was. Het was hoogzomer, nog voor donker zou ik de dichtstbijzijnde stad kunnen bereiken. Daar zou ik ongetwijfeld een hotelkamer kunnen vinden waar ik met de fietskaarten uitgespreid op bed de route voor de volgende dag kon uitstippelen. Maar toen ik aan de bar afrekende, zette de herbergier een kopje koffie voor me neer, een wit kopje op een wit schoteltje, met een koekje.
‘Ik heb geen koffie besteld,’ zei ik.
‘Deze krijgt u van de restaurateur.’ De herbergier knikte naar de oude man die een paar meter verder aan de bar zat. De man was me al eerder opgevallen, onder het eten had ik een paar keer in zijn richting gekeken. Hij had wit haar dat in krullende pieken vanaf zijn hoofd opvlamde en hij droeg een donkere bril waarvan de zijkanten waren afgeschermd, zodat er niets van zijn ogen viel te zien. Onwillekeurig moest ik denken aan de verfilming van De onzichtbare man van H.G. Wells – in die film draagt de hoofdrolspeler ook zo’n bril. Maar deze man was niet onzichtbaar. Hij wenkte me en klopte met zijn hand op de lege kruk naast hem. Mijn nieuwsgierigheid won het van mijn aarzeling. Ik nam mijn koffie, liep naar hem toe en ging naast hem zitten. ‘Dank u voor de koffie,’ zei ik.
‘Iedereen krijgt een kopje van me,’ zei de oude man terwijl hij zijn gezicht naar me toe draaide. De zwarte glazen van zijn bril waren ondoorzichtig, ik kon niet zien of hij blind was of niet. ‘Maar niet iedereen neemt mijn aanbod aan.’ Het was duidelijk dat zijn aanbod meer inhield dan koffie alleen. Ik nam tenminste aan dat dit een man was met een verhaal.
‘De barkeeper noemde u de restaurateur,’ zei ik.
‘Dat klopt,’ zei hij. ‘Heeft u de kerk hier in het dorp gezien? Daar werk ik. Soms. Morgenochtend doe ik weer een stukje.’
Ik vroeg hem waaraan hij werkte. Hij vertelde het mij. Ik geloofde hem niet helemaal, hij zei dat ik de volgende ochtend kon komen kijken, wanneer hij aan het werk was. Ik zou niet de enige zijn, maar er was zeker plaats voor me. Vandaar dat ik een kamer boekte bij de herbergier, ik wilde het met eigen ogen zien.

Hij was al een aantal jaren gepensioneerd, vertelde de man, maar zo nu en dan deed hij nog een klusje. ‘Hoewel, een klusje kan je dit niet noemen.’ Zijn hele werkzame leven had hij besteed aan het restaureren van schilderingen, op doek, op hout, op muren. Na zijn pensionering was hij lange wandelingen gaan maken, tochten van dagen, weken. Zo was hij hier terechtgekomen. Hij had wat gegeten in deze herberg, hij was het kerkje binnengelopen, hij had het schilderij gezien. ‘Bent u daar al binnen geweest?’ vroeg hij. Nee, ik was nog niet in de kerk geweest. ‘Morgenochtend dan,’ zei hij. ‘Wilt u uw koekje niet?’ Ik schudde mijn hoofd. Hij at mijn koekje op en vervolgde daarna zijn verhaal. Het schilderij dat hij in de kerk had zien hangen, had hem meteen getroffen. Het was groot, maar het hing niet op een opvallende plek, achter het altaar of zo, nee, het hing ergens aan een zijmuur, in het halfduister. Olie op doek. Vijftiende, zestiende eeuw had hij gedacht, een signatuur had hij nergens kunnen ontdekken in het slechte licht, later bleek dat er ook helemaal geen signatuur was. Het onderwerp van het schilderij was het paradijs.
‘Is het u ooit opgevallen hoe saai de meeste afbeeldingen van het paradijs zijn? De hel, het eeuwige vuur, daar zijn dynamische schilderijen van, op dat thema kan je je fantasie dan ook botvieren, vuur, martelingen, pijn, ellende, straf – maar het paradijs, ja, geluk, eeuwig geluk zelfs, stralende rust, hoe kan je dat nu op een wervende manier afbeelden?’
Ik knikte, in mijn jeugd waren de preken over de hel ook altijd levendiger geweest dan de preken over de hemel. Ik vertelde hem dat en hij glimlachte. ‘Maar dit schilderij was anders,’ zei hij, ‘hoewel het hier en daar een onbeholpen indruk maakte, was er sprake van een vreemde levendigheid, een glimp van iets, van iets … weldadigs?’ Hij eindigde met een vraagteken, alsof hij de instemming zocht van een meeluisterende instantie.
Hij was lang voor het schilderij blijven staan. Opeens had hij gemerkt dat er iemand achter hem stond. Het was de pastoor, een kleine, in het zwart geklede man. ‘Het is inderdaad een bijzonder schilderij, is het niet?’ had de pastoor gezegd. Daarna vertelde hij dat hij soms op een ladder klom om het beter te kunnen bekijken, maar dat hij geen idee had wie het had gemaakt, waar het vandaan kwam. Hij had de restaurateur aangeboden om de ladder te halen, zodat ook hij het werk van dichterbij kon bekijken. ‘Toen haalde hij een uitklapbare ladder en toen ik daar op stond en het doek van dichterbij bekeek, zag ik pas goed hoe slecht het schilderij eraan toe was. En omdat hij mij zo intrigeerde, bood ik ter plekke aan het te restaureren. Om niet. Want er was natuurlijk geen geld voor, dat maakte de pastoor me meteen duidelijk.’ De restaurateur keek me aan, tenminste, hij draaide zijn hoofd in mijn richting. ‘Dat is nu vier maanden geleden. Ik ben thuis mijn spullen gaan halen en sindsdien slaap ik hierboven, in een van de kamers van de herbergier. Elke dag probeer ik aan het schilderij te werken.’
Ik had mijn koffie op. ‘Nou,’ zei ik, ‘dat schilderij wil ik inderdaad wel eens zien.’
Hij keek me met een half glimlachje aan. ‘U heeft nog niet alles gehoord. Zoals ik zei, elke dag probeer ik aan het schilderij te werken. Maar dat gaat steeds moeilijker. Niet omdat ik het conditioneel niet meer kan opbrengen, maar … Nou ja. Er is iets met dat schilderij. Toen ik eenmaal was begonnen met een voorzichtige schoonmaak, op dezelfde ladder die de pastoor ooit zo behulpzaam voor me had neergezet, ontdekte ik al snel iets.’
Onder het schilderij bleek zich een ander schilderij te bevinden. ‘Nu is dat niet zo uitzonderlijk. Dat een schilder een oud, al beschilderd doek gebruikt kwam veel vaker voor. Maar toch, hier was iets aan de hand.’ Hij haalde de pastoor erbij. De paar vierkante centimeters van het oorspronkelijke schilderij die waren vrijgekomen, leken van uitzonderlijke kwaliteit. Het ging niet alleen om de helderheid van de kleur, er was iets anders aan de hand, alleen al dit minieme deel van de afbeelding die misschien wel eeuwenlang onder de bovenlaag verborgen was gebleven, straalde met een kracht die voelbaar was. ‘Ik dacht eerst zelfs nog aan radioactiviteit of zoiets,’ zei de restaurateur hoofdschuddend, weer met zo’n klein glimlachje. ‘Zo vreemd was het. Ik wilde niets liever dan dat onderliggende schilderij blootleggen. Er zat een bepaalde kracht in, een stemming, een belofte misschien wel … Nou ja. Ik keerde me naar de pastoor en vroeg om zijn toestemming.’
De pastoor had geaarzeld. Hij had zich duidelijk gegeneerd voor wat hij ging zeggen, maar hij kon het niet ongenoemd laten. ‘Er is een oud verhaal over dit schilderij,’ had hij gefluisterd, en hij had de restaurateur bij diens mouw gepakt en meegetrokken naar een ander deel van de kerk, alsof hij bang was dat het schilderij zijn woorden zou kunnen horen. Een vrouwelijke parochiaan had hem ooit verteld dat er lang geleden een schilderij in de kerk had gehangen dat voor grote onrust had gezorgd en dat vrijwel meteen nadat het was opgehangen was overgeschilderd – en de schilder die dat had gedaan was gek geworden, en blind. Dat moest dit schilderij zijn.
Ik keek naar de donkere bril van de restaurateur. ‘Ik was niet die schilder,’ zei hij met een ongeduldig gebaar, ‘de pastoor zei dat het lang geleden was. Het was een verhaal, een legende.’ Hij schudde zijn hoofd. ‘Maar toch. Ik ging voorzichtig verder met het weghalen van de eerste verflaag. Ik haalde genoeg weg om te kunnen concluderen dat het verborgen schilderij hetzelfde onderwerp had als de overschildering. Het paradijs. Vraag me niet hoe ik dat meteen wist. Het was niet … Ik zag geen afbeelding, ik zag eigenlijk niets … Niets wat ik kende.’
Ik keek in de donkere glazen van zijn bril. Er leek oneindige diepte in te zitten. ‘Het paradijs,’ zei hij. ‘Heeft u daar wel eens over nagedacht? Of we er tegen zouden kunnen?’
Ik keek hem vragend aan.
‘Mijn ogen,’ fluisterde hij, ‘ik kon er niet naar kijken.’
Hij bestelde nog een koffie voor me en voor zichzelf een glas whisky.
‘Ik weet niet eens of het een afbeelding is,’ zei hij nadat hij een eerste slok had genomen. ‘Een afbeelding waarvan?’

Over het paradijs had ik nooit diep nagedacht. Wat was het, een statische toestand van eeuwig geluk? Zoiets had goedbeschouwd niets menselijks meer. Wij zijn niet statisch, we streven naar evenwicht maar dat evenwicht is niet iets dat haalbaar kan zijn, of blijvend. En we leven bij tegenstellingen. Hoe kunnen die bestaan in een paradijs? Ik zei dat in zoveel woorden tegen de restaurateur, die weer glimlachte, alsof hij het allemaal al vaker had gehoord, of bedacht. ‘Je zal wel gelijk hebben,’ zei hij, ‘maar als het niet menselijk was, zou het geen impact op ons kunnen hebben. Ik kon er niet mee ophouden. Kleine stukjes per dag, meer verdraag ik niet. Er komen mensen kijken. Die voelen het ook.’
‘Voelen wát?’
‘Kom zelf eens kijken, morgenochtend. Om tien uur begin ik. Maak gerust plannen voor de rest van de dag, misschien hou ik er om vijf over tien weer mee op.’

Ik sliep onrustig, die nacht. In de kamer naast me sliep de restaurateur, ik hoorde hem woelen. Ik stelde me voor dat zijn donkere bril op het nachtkastje lag. Misschien moest ik zijn kamer binnenvallen en het licht aanknippen om te controleren of hij überhaupt nog wat kon zien. Een blinde restaurateur, die op de tast een schilderij herstelde.

De volgende ochtend stond ik vroeg op. De vrouw van de herbergier maakte een ontbijt voor me klaar, daarna maakte ik een wandeling door het dorp. Het was een frisse ochtend. De zon ging schuil achter dunne bewolking, alles was grijs, maar het gras van de heuvelachtige velden die om het dorp heen lagen lichtte zachtgroen op, alsof het werd beschenen door onzichtbaar licht. Ik liep langs de kerk en langs de pastorie, en kreeg even de aandrang om aan te kloppen bij de pastoor, om te vragen of het klopte wat ik gisteravond in de herberg had gehoord over dat vreemde schilderij. Ach welnee, zou de pastoor zeggen, en hij zou me meenemen naar de kerk en me een amateuristisch, slecht onderhouden schilderij van het paradijs laten zien en dat was het dan.
Maar ik liep de pastorie voorbij.

Om tien uur liep ik de kerk in. Ik was niet de enige, hier en daar zat iemand, in totaal nog geen tien mensen, mannen en vrouwen. Ze zaten allemaal alleen, de meesten droegen een zonnebril. De banken waren gericht op het altaar, iedereen zat een beetje gedraaid en keek opzij, naar de muur, waar een ladder stond voor een grote rechthoek die met een doek was bedekt. Ik zat nog niet, of de restaurateur verscheen. Hij had een schoudertas bij zich en droeg dezelfde donkere bril als gisteren. Zonder om zich heen te kijken, beklom hij de ladder en trok het doek weg.

Veel kan ik er eigenlijk niet over zeggen. Algauw schermde ik mijn ogen af. Er werd ons een fragmentarische blik vergund. Of het het paradijs was, wist ik niet. Dat kon, het kon zelfs heel goed, het verklaarde veel. Ik wist niet wat ik zag, wat op mij inwerkte, maar onmenselijk was het niet. Als het niet menselijk was, konden we het niet zien, had de restaurateur gezegd. Dit was iets waar we toch nog net bij konden, wat binnen ons bereik moest liggen, dit was iets waarnaar we konden streven.
Een paar minuten later hing de restaurateur het doek weer terug. Ik had hem niet veel zien doen. Hij daalde de ladder af en verliet de kerk. Even later liep ik ook naar buiten. Ik voelde me vermoeid maar tegelijkertijd was ik voorzien van iets dat tegen die vermoeidheid inging en dat ik niet kende.

Ik ben niet meer weggegaan. Al twee maanden slaap ik op de kamer boven de herberg. Ik heb mijn betrekking in de hoofdstad opgezegd, soms verdien ik wat bij met klusjes voor de plaatselijke bevolking. Laatst hielp ik een boer met het vervangen van het hekwerk rond zijn weiland, het was zwaar werk maar mooi om te doen, telkens wanneer ik langs dat hek kom voel ik me tevreden en voldaan. De sessies van de restaurateur worden door steeds meer mensen bijgewoond. Het is nog steeds niet duidelijk wat me meemaken. Er zit te veel kracht in om het echt te kunnen verdragen. We zien steeds meer van het schilderij maar we weten niet wát we zien, het is geen afbeelding, het is iets dat ons duidelijk wordt gemaakt, het maakt zijn eigen mogelijkheid duidelijk, dat is misschien wat het is: een veelomvattende, krachtige mogelijkheid.
Mijn ogen doen het nog. Zo nu en dan test ik mijn gezichtsvermogen als ik uit de kerk kom; dan kijk ik naar de herberg en controleer of ik de tekst op het uithangbord nog kan lezen. Vooralsnog kan ik alle letters nog steeds duidelijk onderscheiden. Maar ik weet wat er staat, denk ik op mijn onrustiger momenten. Ik ken alle opschriften hier in het dorp, op winkels, op wegwijzers, op uithangborden. Daarom lees ik elke week het lokale nieuwsblaadje in het schemerige zaaltje van de herberg. Daarin staat steeds weer iets anders, hoeveel de berichten ook op elkaar lijken. Dat stelt me dan gerust.
Op mijn beste momenten weet ik dat het zich zal gaan openbaren, wat het dan ook is. Wanneer ik ’s avonds in de herberg mijn maaltijd gebruik en naar de restaurateur kijk die aan de bar zijn bord leegeet, denk ik steeds vaker: hij restaureert niet, hij schildert. Hij maakt het zelf.
Telkens wanneer ik met die gedachte speel, kijkt de man op van zijn bord en draait hij zijn hoofd in mijn richting. Ik heb geen idee of hij me vanachter zijn donkere glazen aankijkt of niet.

The Restorer

I’d been invited to come by the next morning and take a look. I was curious enough to accept the invitation and asked the bartender if there was a hotel in the village. He had three rooms for rent on the upper floor for passing travellers, and one was vacant. So I took the room.
Earlier that day, while finishing my ham and eggs in the dim barroom, I’d decided to cycle on as soon as my plate was empty. It was the height of summer; I could reach the nearest town before dark. There I would doubtless find a hotel room where I could spread my maps out on the bed and plan the next day’s route. But while I was settling the bill at the bar, the innkeeper set down a cup of coffee in front of me, a white cup on a white saucer, with a biscuit.
‘I didn’t order coffee,’ I said.
‘Compliments of the restorer.’ The innkeeper nodded towards the old man who was sitting a couple of metres down the bar. I had noticed the man earlier. While eating my dinner, I had cast a few glances in his direction. He had white hair that blazed up from his head in curling peaks, and he wore dark sunglasses with side shields, which hid his eyes from view. I couldn’t help thinking of the film adaptation of H.G. Wells’s The Invisible Man, in which the lead actor wears similar glasses. But this man was not invisible. He beckoned me over and patted the empty stool next to him. My curiosity overcame my hesitation. I took my coffee, went over and sat down next to him. ‘Thank you for the coffee,’ I said.
‘I offer a cup to everyone,’ the old man said, turning his face towards me. The black lenses of his glasses were opaque; I couldn’t see if he was blind or not. ‘But not everyone accepts my offer.’ It was clear he had more to offer me than just coffee. Or at least, I surmised that this was a man with a story.
‘The bartender called you the restorer,’ I said.
‘That’s right,’ he said. ‘Have you seen the church here in the village? That’s where I work. Sometimes. Tomorrow morning I’ll do a little more.’
I asked him what he was working on. He told me. I didn’t entirely believe him. He said I should come and take a look the next morning, while he was working. I wouldn’t be the only one, but there was certainly a seat for me. So that was why I booked a room at the inn. I wanted to see it for myself.

He had retired a few years earlier, the man explained, but now and then he still took on a little job. ‘Though you couldn’t call this one little.’ He had spent his whole career restoring paintings – on canvas, on wood, on walls. After retiring, he had started taking long walks, treks that lasted days or weeks. That was what had brought him here. He had eaten at this inn, walked into the church, and seen the painting. ‘Have you been inside?’ he asked. No, I hadn’t visited the church yet. ‘Tomorrow morning, then,’ he said. ‘Don’t you want your biscuit?’ I shook my head. He ate my biscuit and then went on with his story. The painting he had seen on display in the church had immediately struck him. It was large but not in a conspicuous place – behind the altar, say. No, it was on a side wall, somewhere in the half-darkness. Oil on canvas. Fifteenth or sixteenth century, it seemed to him. In the poor light, he’d been unable to find a signature, and later he’d discovered there was no signature. The subject of the painting was Paradise.
‘Have you ever noticed how humdrum most pictures of Paradise are? Hell, the everlasting fire – now, that usually inspires dynamic paintings. It’s a theme that invites unbridled imagination: flames, torture, pain, misery, punishment… But Paradise – yes, happiness, even everlasting happiness, blissful repose – how can you paint that in any persuasive way?’
I nodded, recalling the hellfire-and-brimstone sermons of my childhood, which had always been more vivid than the ones about Heaven. I told him so and he smiled. ‘But this painting was different,’ he said. ‘Although it seemed a little clumsy in some places, it possessed a strange vitality, a hint of something, something… beneficial?’ He ended with a question mark, as if seeking confirmation from some attending presence.
He’d been standing in front of the painting for a long time when he noticed that someone was standing behind him. It was the priest, a small man dressed in black. ‘It really is a remarkable painting, isn’t it?’ the priest had said. Then he told the restorer that he sometimes went up on a ladder for a better look, but he had no idea who had made it or where it came from. He offered to fetch the ladder for the restorer, so that he too could have a close look at the picture. ‘Then he brought out a collapsible ladder, and from the top of it, examining the painting from closer by, I saw for the first time what a poor state it was in. And because it so intrigued me, I offered there and then to restore it. For nothing. The church had no money for the job, of course, the priest told me so straight away.’ The restorer looked at me, or at least, he turned his head in my direction. ‘That was four months ago. I went home to get my things, and since then I’ve been sleeping upstairs, in one of the innkeeper’s rooms. Every day I try to work on the painting.’
I had finished my coffee. ‘Yes,’ I said, ‘I’d like to see that painting sometime.’
He looked at me with a half-smile. ‘You haven’t heard the whole story yet. As I said, I try to work on the painting every day. But it’s getting harder and harder. Not because my condition isn’t up to it, but… Well. There’s something about that painting. When I made my first cautious attempt to clean it, on that same ladder the priest had once kindly brought me, I soon made a discovery.’
Under the painting, it seemed, there was another painting. ‘Now, that’s not so special. Many painters reused old canvases that had been painted on before. Still, there was something peculiar about this.’ He showed the priest. The few exposed square centimetres of the original painting seemed exceptional in quality. It wasn’t just the vivid colours; something else was going on. Even this tiny fraction of the picture, which had lain concealed under the uppermost layer for such a long time – for centuries, perhaps – exuded an unmistakable force. ‘At first I thought it might be radioactive or something,’ said the restorer, shaking his head with another little smile. ‘That’s how strange it was. There was nothing I wanted more than to reveal that underlying painting. It has a certain power, a mood, maybe even a promise… Anyway. I turned to the priest and requested his permission.’
The priest had hesitated. He was clearly embarrassed about what he had to say, but he couldn’t keep silent. ‘There’s an old story about this painting,’ he whispered, grabbing the restorer by the sleeve and pulling him over to another part of the church, as if he was scared that the painting would hear his words. A woman in the parish had once told him that long ago there had been a painting in the church that had caused an upheaval. No sooner had it been hung than it was painted over – and the painter who did the job went crazy, and blind. This had to be that painting.
I stared at the restorer’s dark glasses. ‘That painter was not me,’ he said with a dismissive gesture. ‘The priest said it was a long time ago. It was a story, a legend.’ He shook his head. ‘And yet. I went on carefully removing the top layer of paint. I removed enough to conclude that the hidden image had the same subject as the one painted over it. Paradise. Don’t ask me how I could tell so quickly. It wasn’t… I didn’t see a picture; in fact, I saw nothing… Nothing I could recognize.’
I gazed into the dark lenses of his glasses. They seemed to hold bottomless depths. ‘Paradise,’ he said. ‘Have you ever thought about that? Whether we would be able to stand it?’
I looked at him quizzically.
‘My eyes,’ he whispered. ‘I couldn’t look.’
He ordered another coffee for me, and a whisky for himself.
‘I don’t even know if it’s a picture,’ he said after his first sip. ‘A picture of what?’

I’d never given Paradise much thought. What was it? A changeless condition of eternal happiness? On reflection, it seemed to rule out everything human. We aren’t changeless. We strive for balance, but that balance is not a goal we can ever achieve, or not for long. And we live on contradictions. How could they exist in a paradise? I said that in so many words to the restorer, who smiled again, as if he’d heard it all before, or thought it himself. ‘I’m sure you’re right,’ he said, ‘but if it wasn’t human, it couldn’t have any impact on us. I couldn’t stop. A tiny bit each day, that’s the most I can take. People come to watch. They feel it too.’
‘Feel what?’
‘Come and see for yourself, tomorrow morning. I start at ten. You can still make other plans for the day. I may stop at five past ten.’

My sleep that night was restless. The restorer was staying in the next room; I could hear him tossing and turning. I pictured his dark glasses lying on his nightstand. I imagined barging into his room and switching on the light, to find out whether he could see anything at all. A blind restorer, recovering a painting by touch.

The next morning I rose early. The innkeeper’s wife made breakfast for me, and then I took a walk around the village. It was a cool morning. The sun was hiding behind thin clouds, everything was grey, but the grass of the rolling fields around the village had a gentle green glow, as if brushed with invisible light. As I passed the church and the presbytery, I felt a brief urge to knock on the priest’s door and ask if it was true, that story I’d heard at the inn the evening before about that strange painting. No, of course not, the priest would say, and he’d lead me to the church and show me a crude, badly preserved painting of Paradise, and that would be that.
But I walked straight past the presbytery.

At ten o’clock I entered the church. I was not the only spectator. A scattering of men and women, ten at most, sat in the pews. Each sat alone; most wore sunglasses. The pews faced the altar, so they all had to sit half-turned and look to the side to see the wall where the ladder stood, in front of a large rectangle covered with a cloth. Before I had time to sit down, the restorer arrived. He had a shoulder bag and was wearing the same dark glasses as the day before. Without looking around, he climbed the ladder and pulled away the cloth.

There is not really very much I can say about it. I soon began to shield my eyes. We were granted a fragmentary look. Whether it was Paradise, I did not know. It may have been, it very well may have been, it would explain a lot. I didn’t know what I was seeing, what was doing its work on me, but inhuman was not the word. If it wasn’t human, we wouldn’t be able to see it, the restorer had said. This was a thing we could just barely grasp, a thing designed to be within our reach. This was a thing we could strive for.
A few minutes later, the restorer put the cloth back in place. I had not seen him do very much. He came down the ladder and left the church. Shortly afterwards I went outside too. I felt fatigued, but at the same time equipped with something that counteracted that fatigue, something unfamiliar.

I never left. For two months now I have been sleeping in the room above the inn. I resigned from my position in the capital and sometimes earn a little money doing odd jobs for the locals. Not long ago I helped a farmer replace the fence around his pasture. It was hard work but a pleasure to do; now every time I pass that fence I feel proud and contented. The restorer’s sessions are drawing an ever larger audience. It’s still not clear what we’re experiencing. It has too much power to be truly tolerable. We can see more and more of the painting but don’t know what we are seeing. It’s not a picture, it’s something that is being made clear to us, that is making clear to us its own possibility, yes, that may be it: a potent, encompassing possibility.
My eyes still work. Every now and then I test my vision when I leave the church, turning towards the inn to check whether I can still read the writing on the sign. So far I can still make out each letter distinctly. But I know what the sign says, I think in my more anxious moments. I know what all the signs say here in the village: all the names of the shops, all the words on the traffic signs, all the billboards. So every week I read the local paper in the inn’s dusky barroom. No matter how similar the stories are, the words I read are different every time. That reassures me.
When I’m at my best, I know it will reveal itself, whatever it may be. As I eat my dinner at the inn and watch the restorer finish his plate at the bar, a thought keeps entering my mind: he’s not restoring at all, he’s painting. He’s making it himself.
And whenever I find myself toying with that thought, the man looks up from his plate and turns his head towards me. I have no idea if behind his dark glasses he is looking at me or not.

De hermitaazje
fan Piter Boersma

De hermitage
fan Piter Boersma

The hermitage
fan Piter Boersma

Oerset troch Tsjerk Veenstra
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
De hermitaazje

Oan de westkant fan it park, amper in kilometer fierderop, rint de drokste sneldyk fan it lân. As de wyn út it westen komt, hearst yn it park it ferkear. De wyn komt hast altyd út dy hoeke.
Oan de súdkant, mei ien stik lân dertusken, rint in drokke ferkearsdyk. Oan de eastkant komt earst in rivierke, dan in doarpke en dêr wer achter mei twa stikken lân der tusken rinne it drokste spoar en it drokste kanaal fan it lân. De kearen dat de wyn east is, hearst de treinen en de skippen.
Oan de noardkant hearsket fierhinne it plattelân mei syn rêst en stilte. Mar dêrwei waait de wyn net faak.
Mar wat, Kees hat yn elk ear in gehoarapparaat en dy dingen kin er útsette. Hy kin de wrâld by wize fan sprekken ta him trochkringe litte of net.
Kees mei graach yn it park wêze. Hy komt der net alle wiken, mar dochs wol sa’n tsien oant fyftjin kear yn it jier. Foar syn gefoel fierste min. Dat komt, der is mear yn ’e wrâld. Hy is gjin man om him ta ien ding te bepalen. Der giet altyd fan alles yn him om, foaral ûnsinnige dingen. Foar safier’t er wit hat er dat altyd hân. Sa stiet er der gauris by stil dat er gjin wrâldreiziger is as dy man dy’t er fan hearren en sizzen kin. Hy wenne yn in doarp fierderop en is al jierren lyn stoarn, mar syn namme wurdt yn eare hâlden. Yn in parkje stiet in byld fan him. De man wie in eksintrikeling dy’t de hiele wrâld bekuiere en wat er nijsgjirrich fûn kocht en nei hûs ta stjoerde om it yn syn ûnbidich hûs foar syn doarpsgenoaten út te stallen. Yn it blêd fan de Histoaryske Kring wurdt noch wolris oer him skreaun.
Om syn ûnsinnich tinkwurk del te bêdzjen en wat bestjoer yn syn libben te hâlden, is it Kees syn fokus om as it kin alle dagen even of in ein te fytsen.
Fan syn hûs ôf is it mar oardel kilometer nei it park ta. Dat docht er ek op ’e fyts. Rinne soe kinne, mar hy is gjin kuierder. Ja, yn it park kuieret er. Of in strjitsje omrinne yn it doarp, dat docht er ek noch wolris. Mar rinne is absolút syn fort net.
It park heart by in oarspronklik midsiuwsk kastiel, dat yn ’e rin fan de tiid oanpast is oan ’e easken fan opienfolgjende eigeners, ek wol foar in part werombrocht nei in eardere steat, op ’t lêst ferfallen en lang om let restaurearre, sadat it no wer yn folle gloarje midden yn it wetter stiet te pronkjen. It kastiel en it park binne eigendom fan ’e provinsjale natuerorganisaasje en op beskate dagen is it kastiel op ôfspraak te besichtigjen. Dat hat Kees noch net dien, mar it leit wol yn syn bedoeling. Wêrom’t er guon dingen foar him útskoot, is him faak in riedsel. No soe er him al wer yn in ûnsinnichheid fertize. It park lei net om it kastiel hinne mar der nêst en der fan skaat troch de kastielgrêft, in stik grûn dat fol stiet mei beammen en noch in brede sleat. It is oars net Kees syn ding om de hiele skiednis fan sa’n kastiel oant yn de finesses paraat te hawwen. Der bliuwt altyd te min by him hingjen.
Der binne mear parken om him hinne. Dêr komt er hiel inkeld ris. Hy tysket even om mei de kranksinnige fraach oft er dêr wol faak genôch komt. Wat it fytsen oangiet binne der withoefolle rûtes dy’t er ôflizze kin. Guon fytst er hast alle wiken, guon heechút in pear kear yn it jier. Apart.
Kees is al wat jierren mei pensjoen. Dat jout him frijheid. As er dat tinkt, glimket er. Hy libbet ommers neffens fêste patroanen. Hy stimt de dagen ôf mei syn frou. Mar goed, hy hat mear bewegingsromte as doe’t er noch alle dagen nei it wurk ta moast. Winliken soe er de wrâld yn lûke kinne, in pear moanne yn it jier of sels foar altyd. Mar dêr is er te skiterich foar. Hoe moat er it oars neame? Hy is dy’t er is. Hy kin himsels wol wiismeitsje dat er de doar net achter him ticht docht út leafde foar syn neisten en dat er oan harren hinget, mar wat er docht, docht er om’t er net oars kin. Miskien soe syn ferdwining foar syn frou wol in hiele ferrromming wêze. Net dat se it net goed mei-inoar hawwe. Mar no moast er ophâlde mei syn eigen grêf te graven, syn libben yn gedachten ôf te brekken.
Kees is fan betinken dat it de fûke is dêr’t er mei iepen eagen yn swimt mar dat der winliken gjin oare wei is. It is de rjochting fan de minske. It is mar goed dat de sliep bestiet. En wat er net allegear oan bestridingsmiddels foar hannen hat! Hy besûpt him, leit mei syn frou in besite ôf by famylje of kunde, se gean nei in museum, hy giet mei in freon nei in konsert, hy fytst in ein en kuieret sa as no yn it park. In mins siket ôflieding. En as it goed is fynt er dy. Mar as Kees safier is mei syn prakkesaasjes skrillet er altyd op. Oflieding sykje, der is neat dat him sa negatyf yn ’e earen klinkt as dat, mar it is gewoan wier, mei genôch ôflieding komst it libben wol troch. Oflieding sykje en fine, dat is it libben. Alles watst dochst is ôflieding. Wêrfan? Fan de gedachte dat it libben in hel is en dat it sinleas is. Men wol it sa net ha.
Kees rjochte de eagen gau op it brechje nei it eilân yn de fiver. In fiver, in eilân, of in skiereilân deryn en in brechje derhinne, dat wie yn sokke âlde parken suver fêste prik.
Hy mimere dat er it eilân wol seach, mar dat er net yn paradyslike eilannen leaude. Men koe jin fan alles yn ’e holle helje en dan leauwe dat it sa wie. Wis, hy kaam wolris yn ’e ferlieding om ek dy wei te gean, mar by einsluten sloech er himsels altyd foar de holle of lake er himsels út. It wie in aardichheid om yn gedachten mei in prachtich idee, in himelske foarstelling fan saken om te boartsjen, mar fierder hoegde it net te gean.
Kees ferfolge syn wei. Fan in sydpaad kaam de túnman oan rinnen. Hy hie in skeppe by him.
Dat trof. Kees woe de man in komplimint jaan. It wie him net ûntgien dat de paden der wer kreas by leinen, mei nij sân bestruid, de gatten opfolle en de kanten rjocht ôfstutsen.
Doe’t de man flakby him wie, sei Kees dat it der allegear wer op like.
‘Moai dat jo dat sjogge. Tankewol.’
‘En alle jierren moat it wer,’ sei Kees.
‘Ja, it moat alle jierren wer. Dat is it libben fan in túnman.’
‘Falt jo dat swier?’
‘Hoe komme jo by dy fraach?’
‘Jo seagen wat pynlik, hie ik it idee.’
‘Dat soe kinne, mar ik nim it libben sa’t it is. Moatst alle dagen wer, mar dat kin ik hjir dwaan en dan falt it ta. Jo komme hjir ek net foar neat. Ik sjoch jo wol faker.’
Kees sloech suver achteroer.
‘In túnman wit hoe’t it libben yninoar sit,’ sei er.
De man seach Kees even oan en sei doe: ‘Ik bin túnman wurden om’t ik fan beammen en planten hâld en perfoarst bûten wurkje woe. Net om der achter te kommen hoe’t it libben yninoar sit. Moatst der trouwens bliid mei wêze datst op in stuit witst wat it libben ynhâldt?’
‘Der binne minsken dy’t bliid binne mei har libben.’
‘Ik ek,’ sei de túnman, ‘mar dat is wat oars.’
‘Ik skat dat wy wol sa’n fiifentweintich jier skele. In wûnder dat jo al sa wiis binne.’
‘Ik mei jo graach lije,’ sei de túnman, ‘minsken as jo.’
‘Hoesa dat?’
‘Jo sjogge en genietsje derfan dat de paden der hjir goed by lizze. Mar ik moat fierder. Oant sjen.’
De túnman joech him ôf. Kees seach him nei. Hy tocht, dy man kin net sûnder my en ik net sûnder him. Ynienen oerfoel him in apart gefoel fan iensumheid. Wie der wat oars oer it libben te sizzen as wat dy túnman sein hie?
Yn it park rûnen altyd noch wol in pear minsken, soms kaamst ien tsjin, mar meast rûnen se krekt op in oar paad en seachst se net of by tafal even troch in iepening tusken de beammen en struken.
Op it reade bankje op ’e hichte fierderop siet in frou. Kees kuiere op it paad dat dêr lâns rûn, dat hy soe har foarbykomme. Mear as in groet wiksele er nea mei oare besikers. Hy soe dy frou ek groetsje en him net mei in pear wurden uterje oer it park, it waar, de tastân yn ’e wrâld of hoe moai as it siet op it bankje, sa moai op ’e heuvel mei foar jin yn ’e lichte de fiver en it eilân mei syn strewelleboel en in pear beammen en it park fol mei beammen der as in dekôr om hinne.
Doe’t er by har wie, sei er: ‘It sit hjir moai.’
Se wie fan syn jierren.
‘Dat is sa,’ sei se, ‘hjir sit ik altyd in skoftke. Mar ik wit net hoe lang as dat noch kin.’
Se fertelde dat se hieltyd minder op ’e gong waard en dat it har sa stadichoan te swier foel om by de heuvel op te kommen.
‘Mar sa lang as jo yn it park komme kinne, is noch net alles ferlern.’
‘Jo binne in grapmakker,’ sei se glimkjend, ‘jo meie ek wol even sitten gean.’
Dêr sieten se.
‘Binne jo ek allinnich?’ sei se.
‘Hjir no al,’ sei er, ‘ik kom hjir altyd allinnich. Mar ik bin troud.’
‘Myn man is no twa jier wei,’ sei se, ‘en ik fyn it freeslik. Wy rûnen hjir altyd tegearre. Dêrom kom ik hjir noch. Ik fyn net dat ik dêr mei ophâlde kin.’
‘Dat kin wol. Nei twa jier.’
‘Wat witte jo dêrfan?’
‘Neat.’
‘Ik leau wol dat jo it goed miene. Jo ha gelyk. Mar dan soe ik mei jo earne oars kuierje wolle.’
‘Mei my?’
‘Of mei in oar.’
‘Wat keart jo?’
‘Dat seit myn buorfrou ek.’
‘It is hjir moai,’ sei er, ‘ivige moai.’
‘Ik bin bliid dat jo dat sizze. Dat ferset de sinnen. Dêrom bin ik hjir.’
’Om oan jo man te tinken, tocht ik. Jo seinen niis, dat jo hjir kamen om’t jim hjir altyd tegearre kuieren.’
‘Dat sei ik, ja, mar ik moat sizze dat it slyt,’ sei se, ‘it feroaret. Ik kom hjir eins allinne noch mar om’t ik it hjir moai fyn. Ik ha fan ’e middei noch net oan him tocht.’
‘Komme jo wolris op dat eilân?’ sei er.
‘Ik ha dat brechje noch nea oer west,’ sei se.
‘Ik ek net. Ik ha it oant no ta net nedich fûn.’
‘Net nedich?’
‘Oars hie ik it fêst wolris dien.’
‘Ik wol wolris mei jo op dat eilân sjen,’ sei se.
Se laken beide en diene it.
Doe’t se it brechje oer wiene, hie Kees it gefoel dat er op in skip stie. Hiel nuver. Hy sei it.
‘Ja, en ik fiel my in bytsje dronken,’ sei se, ‘soest der net om laitsje.’ Se rûnen it eilân om en trochkrústen it in pear kear. Kees seach spitigernôch gjin prieeltsje.
Hy seit it.
‘Ik ek net,’ sei se.
Doe’t se it brechje wer oer wienen, joegen se har noch even op it bankje del.
‘Mei ik jo in tút op it wang jaan?’ sei de frou, ‘dat ha wy wol fertsjinne. Jo moatte my gjin tút jaan.’
‘Ik rin noch even by de hermitaazje del,’ sei er.
‘Dat is my te fier,’ sei de frou, ‘mar oant sjen.’
Se rûnen noch even tegearre op foar’t Kees in oar paad ynsloech.
Dat er hast altyd even by de hermitaazje seach, wie fansels in ûnnoazel dwaan, in dwaasheid.
As ferwachte er der alle kearen wat nijs oan te treffen. Kees moast tinke oan ien fan syn pakesizzers. Dy woe eartiids altyd dat er him optilde om wer op ’e boppeste planke yn ’e kast te sjen.
It is ek in ûnnoazel ding, dy hermitaazje, in hutsje boud fan beamstamkes mei in nei ien kant ôfrinnend dak, in leech doarke, in finstergat en binnenyn in bank. Kees hat der ien kear yn west. Him djip bûgend koe er amper troch it doarke komme, der rjochtop yn stean koe net. Hy hie even op it bankje sitten, mar wie eins fuort benaud wurden. Hy hie gau makke dat er wer bûten kaam. It is ek in ding foar bern. Op in ynformaasjeboerd stiet dat it makke is nei it foarbyld út Gijsbert van Laar syn boek Túnsieradenmagazyn. Der stiet ek in tekst út it boek op: ‘De hearremyt, in ledepop mei brevier en roazekrâns kin men knibbelje litte, al nei syn hússieraden, foar alter of deadskiste dy’t him ta bedstee tsjinnet. By moai waar setst him bûten op in ôfseage stobbe.’
Alle kearen fynt Kees it bespotlik dat er der hinne rint. Dy hermitaazje is in foarm fan dwaze, bernachtige romantyk, mar hy fynt it ek hiel oandwaanlik dat Gijsbert van Laar it yn syn boek as túnsieraad oanbefelle hat en dat yn it park sa’n ding delset is. Kin in mins om himsels te rêden trouwens wat oars dwaan as boartsje? Djip yn syn hert sjocht Kees it boartersding hieltyd mear as in utering fan opperste wiisheid.
Kees glimke en brocht him Bai Juyi yn ’t sin, de Sineeske dichter dy’t er sa graach lêst. Bai fûn ûntwyk foar it deistich libben, troch him as likemuonts heech op ’e berch werom te lûken yn syn selsboude striehut. Die er dan wat oars as boartsje?

De hermitage

Aan de westkant van het park, nauwelijks een kilometer verderop, loopt de drukste snelweg van het land. Als de wind uit het westen komt, hoor je in het park het verkeer. De wind komt bijna altijd uit die richting.
Aan de zuidkant, met een stuk land ertussen, loopt een drukke verkeersweg. Aan de oostkant komt eerst een riviertje, dan een dorpje en daar weer achter, met twee stukken land ertussen, lopen het drukste spoor en het drukste kanaal van het land. Die keren dat de wind oost is, hoor je de treinen en de schepen.
Aan de noordkant heerst grotendeels het platteland met z’n rust en stilte. Maar daarvandaan waait de wind niet vaak.
Maar hoezo, Kees heeft in elk oor een gehoorapparaat en die dingen kan hij uitzetten. Hij kan de wereld bij wijze van spreken tot zich laten doordringen of niet.
Kees komt graag in het park. Hij komt er niet elke week, maar toch wel zo’n tien tot vijftien keer per jaar. Voor zijn gevoel veel te weinig. Dat komt, er is meer in de wereld. Hij is niet de man om zich tot één ding te bepalen. Er gaat altijd van alles in hem om, vooral onzinnige dingen. Voor zover hij weet, heeft hij dat altijd al gehad. Zo staat hij er vaak bij stil dat hij geen wereldreiziger is, zoals die man die hij van horen en zeggen kent. Hij woonde in een dorp verderop en is al jaren geleden gestorven, maar zijn naam wordt in ere gehouden. In een parkje staat een beeld van hem. De man was een excentriekeling die de hele wereld bewandelde en kocht wat hij interessant vond en naar huis stuurde om het in zijn enorme huis voor zijn dorpsgenoten tentoon te stellen. In het blad van de Historische Kring wordt nog wel eens over hem geschreven.
Om zijn onzinnige denkwerk tot bedaren te brengen en wat regie over z’n leven te houden, heeft Kees als focus elke dag even of een eind te fietsen.
Vanaf z’n huis is het maar anderhalve kilometer naar het park. Dat doet hij ook op de fiets. Lopen zou kunnen, maar hij is geen wandelaar. Ja, in het park wandelt hij. Of een straatje om lopen in het dorp, dat doet hij ook nog wel eens. Maar lopen is absoluut zijn fort niet.
Het park hoort bij een oorspronkelijk middeleeuws kasteel, dat in de loop der tijden aangepast is aan de eisen van de opeenvolgende eigenaren, ook wel gedeeltelijk teruggebracht naar een vroegere staat, tenslotte vervallen en uiteindelijk gerestaureerd, zodat het nu weer in volle glorie midden in het water staat te pronken. Het kasteel en het park zijn eigendom van de provinciale natuurorganisatie en op bepaalde dagen is het kasteel op afspraak te bezichtigen. Dat heeft Kees nog niet gedaan, maar dat is hij nog wel van plan. Waarom hij sommige dingen voor zich uitschuift, is hem vaak een raadsel. Nu zou hij zich alweer in een onzinnigheid verliezen. Het park lag niet om het kasteel heen, maar ernaast en ervan gescheiden door de kasteelgracht, een stuk grond dat vol staat met bomen en nog een brede sloot. Het is anders niks voor Kees om de hele geschiedenis van zo’n kasteel tot in de finesses paraat te hebben. Er beklijft altijd te weinig bij hem.
Er zijn meer parken in zijn omgeving. Daar komt hij een heel enkele keer. Hij piekert even over de krankzinnige vraag of hij daar wel vaak genoeg komt. Wat het fietsen betreft zijn er onnoemelijk veel routes die hij af kan leggen. Sommige fietst hij bijna elke week, sommige hoogstens een paar keer per jaar. Apart.
Kees is al wat jaren met pensioen. Dat geeft hem vrijheid. Als hij dat denkt, glimlacht hij. Hij leeft immers volgens vaste patronen. Hij stemt de dagen af met zijn vrouw. Maar goed, hij heeft meer bewegingsruimte dan toen hij nog elke dag naar z’n werk moest. Eigenlijk zou hij de wereld in kunnen trekken, enkele maanden per jaar of zelfs voor altijd. Maar daar is hij te schijterig voor. Hoe moet hij het anders noemen? Hij is wie hij is. Hij kan zichzelf wel wijsmaken dat hij de deur niet achter zich dicht doet uit liefde voor zijn naasten en dat hij zich met hen verbonden voelt, maar wat hij doet, doet hij omdat hij niet anders kan. Misschien zou zijn verdwijning voor zijn vrouw wel een hele opluchting zijn. Niet dat ze het niet goed met elkaar hebben. Maar nu moest hij stoppen met het graven van z’n eigen graf, zijn leven in gedachten af te breken.
Kees is van mening dat het de fuik is waar hij met open ogen in zwemt, maar dat er eigenlijk geen andere weg is. Het is de richting van de mens. Het is maar goed dat de slaap bestaat. En wat hij niet allemaal aan bestrijdingsmiddelen tot zijn beschikking heeft! Hij bedrinkt zich, legt met zijn vrouw een visite af bij familie of kennissen, ze gaan naar een museum, hij gaat met een vriend naar een concert, hij fietst een stuk en wandelt zo nu en dan in het park. Een mens zoekt afleiding. En als het goed is, dan vindt hij die. Maar als Kees zo ver is met zijn overdenkingen, dan schrikt hij altijd op. Afleiding zoeken, er is niets wat hem zo negatief in de oren klinkt dan dat, maar het is gewoon waar, met voldoende afleiding kom je het leven wel door. Afleiding zoeken en vinden, dat is het leven. Alles wat je doet is afleiding. Waarvan? Van de gedachte dat het leven een hel is en dat het zinloos is. Je wilt het niet zo.
Kees richtte z’n ogen snel op het bruggetje naar het eiland in de vijver. Een vijver, een eiland, of een schiereiland er in en een bruggetje ernaartoe, dat was in zulke parken haast vaste prik.
Hij mijmerde dat hij het eiland wel zag, maar dat hij niet in paradijselijke eilanden geloofde. Je kon je van alles in je hoofd halen en dan geloven dat het zo was. Natuurlijk, hij kwam wel eens in de verleiding ook die weg op te gaan, maar uiteindelijk sloeg hij zich altijd voor het hoofd of lachte zichzelf uit. Het was een lust om in gedachten wat met een prachtig idee, een hemelse voorstelling van zaken te spelen, maar verder hoefde het niet te gaan.
Kees vervolgde zijn weg. Van een zijpad kwam de tuinman aangelopen. Hij had een schep bij zich.
Dat trof. Kees wou de man een compliment geven. Het was hem niet ontgaan dat de paden er weer keurig bij lagen, met nieuw zand bestrooid, de gaten opgevuld en de kanten recht afgestoken.
Toen de man vlakbij hem was, zei Kees dat het er allemaal weer goed uitzag.
‘Mooi dat u dat ziet. Dank u wel.’
‘En elk jaar moet het opnieuw,’ zei Kees.
‘Ja, het moet elk jaar opnieuw. Dat is het leven van een tuinman.’
‘Valt u dat zwaar?’
‘Hoe komt u op die vraag?’
‘U keek wat pijnlijk, dacht ik.’
‘Dat zou kunnen, maar ik neem het leven zoals het is. Je moet elke dag weer, maar dat kan ik hier doen en dan valt het mee. U komt hier ook niet zomaar. Ik zie u wel vaker.’
Kees sloeg bijna achterover.
‘Een tuinman weet hoe het leven in elkaar zit,’ zei hij.
De man keek Kees even aan en zei toen: ‘Ik ben tuinman geworden omdat ik van bomen en planten houd en beslist buiten wilde werken. Niet om erachter te komen hoe het leven in elkaar zit. Moet je er trouwens blij mee zijn dat je op een gegeven moment weet wat het leven inhoudt?’
‘Er zijn mensen die blij zijn met hun leven.’
‘Ik ook,’ zei de tuinman, ‘maar dat is wat anders.’
‘Ik schat dat we wel zo’n vijfentwintig jaar verschillen. Een wonder dat u al zo wijs bent.’
‘Ik mag u graag,’ zei de tuinman, ‘mensen zoals u.’
‘Hoe dat zo?’
‘U ziet en geniet ervan dat de paden er hier goed bij liggen. Maar ik moet verder. Tot ziens.’
De tuinman vertrok. Kees keek hem na. Hij dacht, die man kan niet zonder mij en ik niet zonder hem. Plotsklaps overviel hem een apart gevoel van eenzaamheid. Was er iets anders over het leven te zeggen dan wat de tuinman had gezegd?
In het park liepen altijd nog wel een paar mensen, soms kwam je iemand tegen, maar meestal liepen ze net op een ander pad en zag je ze niet of bij toeval even door een opening tussen de bomen en struiken.
Op het rode bankje op de hoogte verderop zat een vrouw. Kees wandelde op het pad dat daar langs liep, dus zou hij voorbij haar komen. Meer dan een groet wisselde hij nooit met andere bezoekers. Hij zou die vrouw ook groeten en zich niet met een paar woorden uiten over het park, het weer, de toestand in de wereld of hoe mooi het zat op het bankje, zo mooi op de heuvel met voor je beneden de vijver en het eiland met z’n struikgewas en een aantal bomen en het park vol bomen daar als een decor omheen.
Toen hij bij haar was, zei hij: ‘Het zit hier mooi.’
Ze was van zijn leeftijd.
‘Dat is zo,’ zei ze, ‘hier zit ik altijd een poosje. Maar ik weet niet hoe lang dat nog kan.’
Ze vertelde dat ze steeds slechter ter been werd en dat het haar zo langzamerhand te zwaar werd bij de heuvel op te komen.
‘Maar zo lang u in het park kunt komen, is nog niet alles verloren.’
‘U bent een grappenmaker,’ zei ze glimlachend, ‘u mag ook wel even gaan zitten.’
Daar zaten ze.
‘Bent u ook alleen?’ zei ze.
‘Hier nu wel,’ zei hij, ‘ik kom hier altijd alleen. Maar ik ben getrouwd.’
‘Mijn man is nu twee jaar dood,’ zei ze, ‘en ik vind het vreselijk. Wij liepen hier altijd samen. Daarom kom ik hier nog. Ik vind dat ik daar niet mee kan stoppen.’
‘Dat kan wel. Na twee jaar.’
‘Wat weet u daarvan.’
‘Niets.’
‘Ik geloof wel dat u het goed bedoelt. U hebt gelijk. Maar dan zou ik met u ergens anders willen wandelen.’
‘Met mij?’
‘Of iemand anders.’
‘Wat houdt u tegen?’
‘Dat zegt mijn buurvrouw ook.’
‘Het is hier mooi,’ zei hij, ‘schitterend mooi.’
‘Ik ben blij dat u dat zegt. Dat brengt je op andere gedachten. Daarom ben ik hier.’
‘Om aan uw man te denken, dacht ik. U zei zonet dat u hier kwam, omdat u hier altijd samen ging wandelen.’
‘Dat zei ik, ja, maar ik moet zeggen dat het slijt,’ zei ze, ‘het verandert. Ik kom hier eigenlijk alleen nog maar, omdat ik het hier mooi vind. Ik heb vanmiddag nog niet aan hem gedacht.’
‘Komt u wel eens op dat eiland,’ zei hij.
‘Ik ben dat bruggetje nog nooit over geweest,’ zei ze.
‘Ik ook niet. Ik vond het tot nog toe niet nodig.’
‘Niet nodig?’
‘Anders had ik het vast wel gedaan.’
‘Ik wil wel eens met u op dat eiland kijken,’ zei ze.
Ze lachten allebei en deden het.
Toen ze bruggetje over waren, had Kees het gevoel dat hij op een schip stond. Heel vreemd. Hij zei het.
‘Ja, en ik voel me een beetje dronken,’ zei ze, ‘zou je er niet om lachen.’ Ze liepen het eiland rond en doorkruisten het een paar keer. Kees zag jammer genoeg geen prieeltje.
Hij zei het.
‘Ik ook niet,’ zei ze.
Toen ze het bruggetje weer over waren, gingen ze nog even lekker op het bankje zitten.
‘Mag ik u een zoen op de wang geven?’ zei de vrouw, ‘dat heeft u wel verdiend. U moet mij geen zoen geven.’
‘Ik loop nog even langs de hermitage,’ zei hij.
‘Dat is mij te ver,’ zei de vrouw, ‘maar tot ziens.’
Ze liepen nog even samen op voordat Kees een ander pad insloeg.
Dat hij bijna altijd even bij de hermitage keek, was natuurlijk een onnozele gewoonte, een dwaasheid.
Alsof hij verwachtte daar elke keer wat nieuws aan te treffen. Kees moest aan een van zijn kleinkinderen denken. Die wilde vroeger altijd dat hij hem optilde om weer op de bovenste plank in de kast te kijken.
Het is ook een onnozel ding, die hermitage, een hutje gebouwd van boomstammetjes met een naar een kant aflopend dak, een laag deurtje, een venstergat en binnen een bank. Kees is er een keer binnen geweest. Zich ver bukkend kon hij nauwelijks door het deurtje komen, er rechtop in staan ging niet. Hij had even op het bankje gezeten, maar was eigenlijk meteen benauwd geworden. Hij had gezorgd dat hij snel weer buiten stond. Het is eigenlijk wat voor kinderen. Op een informatiebord staat dat hij gemaakt is naar een voorbeeld uit het boek Tuinsieradenmagazijn van Gijsbert van Laar. Er staat ook een tekst uit het boek op: ‘De heremiet, een ledenpop met brevier en rozenkrans, kan men laten knielen, al naar gelang zijn huissieraden, voor altaar of doodskist die hem tot bedstee dient. Bij mooi weer zet je hem op een afgezaagde boomstronk.’
Elke keer vindt Kees het bespottelijk dat hij ernaartoe gaat. De hermitage is een vorm van dwaze, kinderachtige romantiek, maar hij vindt het ook aandoenlijk dat Gijsbert van Laar het in zijn boek als tuinsieraad heeft aanbevolen en dat er in het park zo’n ding is neergezet. Kan een mens om zichzelf te redden trouwens wat anders doen dan spelen? Diep in z’n hart ziet Kees het speelattribuut steeds meer als een uiting van opperste wijsheid. Kees glimlachte en moest denken aan Bai Juyi, de Chinese dichter die hij zo graag leest. Bai vond een toevlucht voor het dagelijks leven door zich als lekenbroeder hoog op de berg terug te trekken in een zelfgebouwde strohut. Deed hij dan wat anders dan spelen?

The hermitage

To the west of the park, barely a kilometre away, is the busiest motorway in the country. When the wind comes from the west, you can hear the traffic in the park. The wind nearly always comes from that direction.
To the south, with a piece of land in between, there is a busy road. On the east side, there is first a small river, then a village, and beyond that, with two pieces of land between, are the busiest railway line and the busiest canal in the country. Whenever the wind is an easterly one, you can hear the trains and the ships.
To the north, it’s mainly countryside and peace and quiet. But the wind doesn’t blow from there very often.
But anyway, Kees has a hearing aid in each ear, and he can turn those things off. He can, in a manner of speaking, allow the world to get through to him or not.
Kees likes to go to the park. He doesn’t go every week, but it must be about ten to fifteen times a year. Nowhere near enough for his liking. That happens – there’s so much to do in the world. He is not a man to limit himself to just one thing. There’s always a lot going on inside him, most of it nonsense. As far as he knows, he’s always been that way. For instance, he often ponders the fact that he’s not a world traveller, like that local man he knows only by reputation. He lived in a nearby village and died years ago, but his name lives on. There’s a statue of him in a public garden. The man was an eccentric who roamed the whole world and bought whatever he found interesting and then sent it home to exhibit in his huge house for his fellow villagers. They still write about him in the Historical Society newsletter.
To calm his nonsensical thinking and to keep some control over his life, Kees focuses on going for a shorter or longer bike ride every day.
From his house, it’s only one and a half kilometres to the park. He does that on his bike, too. Walking would be an option, but he’s not a walker. Yes, he walks in the park. Or around the streets in the village – he sometimes does that as well. But walking is definitely not his strong point.
The park belongs to a castle that was originally medieval, which has been adapted over the course of time to suit the requirements of the successive owners, and in part returned to its former state, before becoming dilapidated and eventually being restored, so that it now once again proudly stands in its full glory in the middle of the water. The castle and the park are the property of the provincial nature organisation, and on certain days the castle can be visited by appointment. Kees hasn’t done so yet, but he intends to. Why he puts some things off is often a mystery to him. He was about to lose himself in nonsense again. The park was not around the castle but next to it and separated from it by the moat, a piece of land filled with trees and a wide ditch. Kees isn’t the sort of man to know all about the entire history of such a castle, right down to the last detail. Nothing ever really sticks in his memory.
There are other parks in the area. He visits them occasionally. For a moment, he ponders the insane question of whether he goes there often enough. When it comes to cycling, there are countless routes he can take. He cycles some of them nearly every week, others a few times a year at most. Strange.
Kees has been retired for some years now. It gives him freedom. At that thought, he smiles. After all, he lives according to fixed routines. He coordinates the days with his wife. But still, he has more flexibility than when he had to go to work every day. He could actually go off and travel the world, for a few months a year or even forever. But he’s too chickenshit. What else should he call it? He is how he is. He may try to convince himself that he doesn’t close that door behind him out of love for his nearest and dearest and because he feels a connection to them, but he does what he does because he doesn’t know what else to do. Maybe his disappearance would be a huge relief for his wife. Not that they don’t get along well. But now he should stop digging his own grave, tearing down his life in his thoughts.
Kees feels that he is swimming into a trap with his eyes wide open, but that there is in fact no other way. It is simply the direction that humans follow. It’s just as well that sleep exists. And he has so many methods of resistance at his disposal! He gets drunk, goes with his wife to see family or friends, they visit a museum, he goes to a concert with a mate, he cycles and walks in the park now and then. Human beings seek distraction. And all being well, they find it. But when Kees’s reflections reach that point, it always shocks him. Seeking distraction – nothing sounds quite so negative to him, but it’s just the truth; with enough distractions you can get through life. Seeking and finding distraction – that is life. Everything you do is distraction. From what? From the thought that life is hell and without meaning. And no one wants that.
Kees quickly turned his gaze on the bridge to the island in the pond. A pond, with an island or a spit of land in it – practically a standard feature in parks like this.
He mused about how he could in fact see this island but didn’t believe in paradise islands. You could imagine all manner of things and then think that they were true. Sure, he was sometimes tempted to go down that path too, but eventually he just ended up kicking himself or laughing at himself. It was a delight to have a magnificent idea to play with, a heavenly conception of things, but it didn’t have to go any further than that.
Kees continued on his way. The gardener came hurrying out of a side path. He was carrying a shovel.
That was handy. Kees wanted to pay the man a compliment. It had not escaped his attention that the paths were once more nice and tidy, sprinkled with fresh sand, the potholes filled and the edges trimmed straight.
When the man was close to him, Kees said how good the park was looking again.
‘Nice that you noticed. Thank you.’
‘And it has to be done all over again every year,’ said Kees.
‘Yes, it has to be done all over again every year. Such is the life of a gardener.’
‘Is that a problem for you?’
‘What makes you ask that?’
‘I thought you looked a little pained.’
‘Well, maybe, but I take life as it comes. You have to do things over and over again every day, but I get to do them here, so it’s not too bad. You come to the park for a reason too. I often see you here.’
Kees nearly keeled over backwards. ‘A gardener knows how life works,’ he said.
The man looked at Kees for a moment before saying, ‘I became a gardener because I love trees and plants and knew that I wanted to work outdoors. Not so that I could discover how life works. And is that something that should make you happy, knowing at a certain point what life is all about?’
‘There are people who are happy with their lives.’
‘I am as well,’ said the gardener, ‘but that’s something else.’
‘I guess I’ve got about twenty-five years on you. It’s a wonder that you’re already so wise.’
‘I like you,’ said the gardener. ‘I like people like you.’
‘How so?’
‘You see that the paths are looking good. And you enjoy it. But I should get going. See you around.’
The gardener left. Kees watched him go. He thought, that man would be lost without me, and I would be lost without him. Suddenly he was overcome by a strange sense of loneliness. Was there anything else to say about life other than what the gardener had said?
There were always a few people walking around the park, and sometimes you met someone, but usually they were on a different path and you didn’t see them or just happened to spot them through a gap in the trees and bushes.
A woman was sitting on the red bench on the hill further on. Kees was walking along the path that ran past it, so he would pass her. He never exchanged more than a nod with the other visitors to the park. He would just give this woman a nod too, and not utter a few words about the park, the weather, the state of the world or how nice it was to sit on the bench, up there on the hill with the pond below and the island with its bushes and a few trees and the park full of greenery as a backdrop all around.
When he reached her, he said, ‘This is a nice spot to sit.’
She was about his age.
‘It is indeed,’ she said. ‘I always sit here for a while. But I don’t know how much longer I’ll be able to do it for.’
She told him she was finding it increasingly difficult to walk and that getting up the hill was becoming a problem.
‘But as long as you can come to the park, all is not lost.’
‘You’re a comedian,’ she said with a smile. ‘You might as well take the weight off your feet too.’
So, there they sat.
‘Are you on your own as well?’ she said.
‘Here I am,’ he said. ‘I always come here alone. But I’m married.’
‘My husband’s been gone for two years now,’ she said, ‘and I hate it. We always used to go for walks here together. That’s why I still come here. I don’t think I can stop coming now.’
‘You can. After two years.’
‘What would you know about it?’
‘Nothing.’
‘Look, I believe you mean well. And you’re right. But then I’d like to walk somewhere else with you.’
‘With me?’
‘Or someone else.’
‘What’s stopping you?’
‘That’s what my neighbour says too.’
‘It’s beautiful here,’ he said. ‘Stunning.’
‘I’m glad to hear you say that. It takes your mind elsewhere. That’s why I’m here.’
‘I thought you were here to think about your husband. You just said you come here because you always used to go for walks together here.’
‘That’s what I said, yes, but I have to tell you it wears off,’ she said. ‘It changes. I actually keep coming here just because I think it’s beautiful. I haven’t even thought about him this afternoon.’
‘Do you ever go onto that island?’ he said.
‘Never crossed the bridge,’ she said.
‘Me neither. Didn’t see any need before.’
‘Need?’
‘Otherwise I’m sure I’d have done it.’
‘I wouldn’t mind going to take a look at that island with you,’ she said.
They both smiled and did exactly that.
After they had crossed the bridge, Kees felt as if he were standing on a ship. Very strange. He said so.
‘Yes, and I feel a bit drunk,’ she said. ‘Isn’t that funny?’ They walked around the island and crossed it a few times. Sadly, Kees did not see a gazebo.
He said so.
‘Me neither,’ she said.
When they had gone back over the bridge, they had another nice sit on the bench.
‘May I give you a kiss on the cheek?’ the woman said. ‘You’ve earned it. But you mustn’t give me one.’
‘I’m just off to visit the hermitage,’ he said.
‘That’s too far for me,’ the woman replied. ‘But I’ll see you again.’
They walked on together for a little way and then Kees took a different path.
It was, of course, a silly habit, foolishness, the way he nearly always went for a quick look at the hermitage.
As if, every time, he expected to find something new there. It reminded Kees of one of his grandsons. He always used to ask to be picked up so that he could see the top shelf of the cupboard.
And it is in fact a silly thing, the hermitage, a little hut built out of tree trunks, with a sloping roof, a low door, a window and a bench. Kees has been inside just once. Even stooping, he was barely able to get through the door, and it was impossible to stand upright. He had sat on the bench for a while but felt claustrophobic right away. He had come back out as quickly as he could. It’s actually meant for children. An information sign says it was based on an example in Gijsbert van Laar’s book about ornamental garden features. There is also a quote from the book: ‘The hermit, a mannequin with a breviary and a rosary, can be made to kneel, depending on the interior ornamentation, in front of the altar or the coffin that serves as his bed. When the weather is fine, he can be placed on a tree stump.’
Kees always finds it ridiculous that he goes there. The hermitage is a form of foolish, childish romanticism, but he also finds it endearing that Gijsbert van Laar recommended it as a garden ornament in his book and that such a thing has been built in the park. Besides, is there anything people can do to save themselves other than play? Deep inside his heart, Kees increasingly sees the plaything as an expression of supreme wisdom. Kees smiled and thought about Bai Juyi, the Chinese poet he loved to read. Bai found a refuge from everyday life by retreating as a lay brother to a straw hut he built high up on a mountain. Was he doing anything other than playing?

De fantasy fan in drip
fan Shamal A Hussein

Fantasie van een druppel
fan Shamal A Hussein

Imagination of a Droplet
fan Shamal A Hussein

خەیاڵی دڵۆپەئاوێک
fan Shamal A Hussein

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Sander Buesink
Oerset troch Shamal Hussein

Ynsprutsen troch Ate de Jong
De fantasy fan in drip

Sels in drip soe syn wolk nea achterlitte sûnder de oare drippen, en sûnder har selskip ek net oan fierdere reizen begjinne.
Ik, Kurdo, wie in drip út de boarne fan Minske-Stêd (Suleimaniya), dêr’t ik troch de buerten doarme en by de beekjes boarte. By de oergong nei in oar seizoen ferdampten wy, in groep kolkjende jonge drippen en ik, fol fan dream en driuw. We klommen heger en heger, en seagen om ús hinne nei de fiere hoarizon doe’t we op in enoarm lawaaiïch skerm stuiten dat de tagong nei it noarden blokkearre. Dêr wie in reklame op te sjen mei losse jonge drippen dy’t soepel troch it skerm hinne gliden, oan de achterkant yn grutte fleurige drippen feroaren, dêrnei beweechlike, elegante kwikdrippen waarden, en stik foar stik einigen as in ynfloedrike fonkeljende gouden munt!
Ik wie behoarlik skokt troch dit bekoarlike tafriel, dat in soad drippen út Minske-Stêd troch it skerm hinne sleepte. Stadich kaam ik tichter by en, foardat ik it wist, slokte it skerm my op en bedarre ik yn de stêd Money-Polis! It skerm wie mar oan ien kant trochlitber, en ik waard daliks ynrekkene en transportearre nei kampen om yn plestik flessefabriken oan it wurk. Al gau ferkearde ik tusken de plestik flessetuorren, flesse-auto’s en dosearflessen, middenmank fles.org, fles.com en fles.net. Sûnt bin ik mar in Skjinmakmiddel en wurd ik behannele as in dea ding. Tegearre mei tûzenen oare ta finzene makke drippen wurkje ik my in slach yn ’e rûnte om flessebussen en flessetuorren skjin te meitsjen, oerlevere oan de genede fan de drûge Munten har prikels.

Hjir sjoch ik de meast nuvere figueren. De Sulverkwikken feroarje harsels sawat alle moannen! As de stêd traach en kâld wurdt, feroarje se yn sjoernalisten – foar de Skjinmakmiddels symboalen fan waarmte, beweging en freonskip, boarnen fan fermeits. Mar as de Munten de merk sadanich opjeie dat de Skjinmakmiddels der sawat bydel falle, oerlibje de Sulverkwikken, en sy soene gjin inkeld begrutsjen mei har ha!

Op in dei, yn in klup, moete ik Eron, in drip Sulverkwik. Hoewol’t ik net ta steat bin seks mei har te hawwen, en it om reden fan ús sa hiel ferskillende natueren net iens wolle soe, wiene wy tige wiis mei elkoar! De beweechlike, selsfersekere, selsstannige en swijsume Eron boeide my. Sy, fan har kant, ferwûndere har oer myn stadigens, klearens, krektens en spraaksumheid! Wy beide woene sá graach mei inoar prate, nei inoar harkje, en stadichoan seagen wy de ferskillen tusken ús en it lot dat wy dielden. Sy woe witte oft der bûten Money-Polis mooglik in oare stêd wêze kinne soe dêr’t ik fan wist!

Op in kear sei se: Hast oait witten dat de Sulverkwikken floeiber binne, lykas de Skjinmakmiddels, en tagelyk like drûch as de Munten? No binne wy losrekke en kinne net langer sykhelje, mar eartiids wiene wy kleurrike klûntsjes dy’t de rook fan de ierde opsnuve koene.

Ik sei: Ik wurd benaud fan de ûnnatuerlike ferfoarmingen dy’t ik betiden op de gesichten fan minsken sjoch! Soms ferlieze de Munten har earen, eagen, lippen en útdrukking, is der allinne noch de glinstering en it pronkjen. En jimme, Sulverkwikken, feroarje sa faak fan stal en rol dat jimme op termyn likegoed jimme noazen en earen ferlieze kinne. Is it dy wol opfallen hoe’t jimme sicht achterútgien is, dat jimme mûltsjes lytser wurden binne?! Ik sjoch dat de Sulverkwikken gauris gjin wurden ha as it oer harsels giet, en sy sizze al hielendal neat as se by de Earste Munt (Glamor) yn ’e buert binne. Sels ús grutte baas, Bossy, hat oergewicht troch tefolle fetten en fergif. Syn eagen en earen binne krompen, mar syn noas is grutter wurden en hy kin der amper noch mei rûke. Allinne wy, de Skjinmakmiddels, ha ús sintugen holden, mar elke dei spiele wy de gesichten fan Glamor en de Munten mei fergif, en litte wy de swiere Drippen focht en Soerstof takomme. Sjoch! Glamor is derfan oertsjûge dat syn suverens en glâns te tankjen is oan de tawijing fan de Skjinmakmiddels, mar sy sizze tsjin harsels: ‘It is ús lot om de gesichten fan Glamor en de Munten hieltyd wer te waskjen, om’t sy út harsels wei helder binne, en de tsjusternis fan de stêd ferdriuwe!’

Eron sei: Wês foarsichtich, leave. It útdrûgjen fan de Skjinmakmiddels is hjir yn it geheim lang ferlyn al begûn. Har groei is drastysk fertrage, mar sy fernimme it ferstriken fan de tiid net, as soe dy al stil stean, en sizze: ‘Us libben is folslein normaal, en wy fiele ús noflik ûnder de rûtine dêr’t wy ta bewend binne!’

Ik sei tsjin har: Wy, de ynwenners fan dizze stêd, binne ferdield, en tinke amper noch mei-inoar mei. It smoarge besinksel fan skamte en de reekwolken fan skuldgefoelens foar ús natuer oer sitte it nei inoar harkjen yn ’e wei, en sa slagget it net inoars lêsten lichter te meitsjen. Ik bin likegoed ôfsnien fan oare minsken, mar al bliid dat ik noch altyd nei de natuer sjen kin, de seizoenen priuwe, en dêr mei omgean kin. Spitich is dat Glamor alles oan himsels oanpasse wol, dat er syn winsken en gewoanten it aroma fan de natuer jaan wol. Glamor en de Munten binne geslachtleas; se kinne har net fermannichfâldigje, mar likemin stjerre. As se byinoar komme, weaget en buorrelet de romte mei netwurkjen en roezemuozjen. De skittering fan in Munt kin oaren skeine, dochs hingje de doffere Munten yn kloften om de blinkende hinne. Troch de stêd te fuorjen mei spanningen en in ferstikkende iensumens, is der in gaos kreëarre dy’t foar harsels net iens te fertarren falt.

Eron sei: Alle Sulverkwikken en Munten dy’t ik ken koesterje har glâns, en binne dêr sa drok mei besteld dat se har mar amper oanlutsen fiele ta alle oaren. In soad ûnder har achtsje leafde fan minder belang.

Ik sei: Troch mei syn glâns te pronkjen, wakkeret Glamor boppedat selssucht oan. Ik ha de gesichten dy’t Glamor as syn maskers opset gauris waskje moatten; sawol (duorsumens en de langst nei ûnstjerlikens) om dripkes út Minske-Stêd te lokjen as (drûchte en de driging út te drûgjen) om de eangst fan de Skjinmakmiddels te fuorjen.

Op dat stuit frege Eron laitsjend: Wêrom makkest it ferhaal sa yngewikkeld? Wolst gewoan sizze dat in drip dy’t (ûnstjerlik) lykas Glamor wurde wol drûchte ferneare kinne moat?!

Ik antwurde: Krekt! Glamor ropt it fan ’e dakken: ‘Wa’t it fjoer it langst ferneare kin, sil it langst bliuwe!’ It docht my tinken oan de pine dy’t Mahwy, in dichter út Minske-Stêd, pleage en oer syn leafste sei:
‘Dizze kwea-aardige soe har beminde teste troch him yn it fjoer te smiten! En sjoch, dêrnei seit se: “Wat moat ik mei in hânfol mei jiske?”’

Eron frege: As dat gjin oerlibjen is, wat is it dan al?!

Ik sei: It giet der net allinne om langer te libjen, mar ek om byinoar te wêzen, oantinkens te smeien en te soargjen foar in fruchtbere boaiem foar de groei fan de stêd en syn fegetaasje. Wy, de drippen fan Minske-Stêd, wiene fochtich en wetterich as we lok en lijen mei-inoar diele koene. It stadichoan ferdwinen fan de soarch om de oar jout my in leech gefoel, sa drûgje ik earder op as dejingen dy’t har net mei sokke fantasyen dwaande hâlde!

It bleaun in skoftke stil, doe sei Eron op fertrietlike toan: Sa spitich dat ik noch altyd net wit wat soarch is en hoe’t solidariteit wurket. Ik fielde my rêstiger doe’t ik noch gjin weet hie fan sokke technyske termen en it wie folslein normaal om dêr neat fan te begripen! Mar sûnt ik dy kennen leard ha, bin ik aaklik nijsgjirrich en ûntefreden wurden. Konfrontearre mei al myn fragen, wurd ik deabenaud, as brânt it binnenyn my, en reitsje ik lomp en skerp. Sa kweekst allinne mar iensumens, hâld dêr ris mei op! Sjoch! De stedslju en ik binne no krekt as de Skjinmakmiddels. Wy fiele ús weardeleas en iensum, hol fanbinnen.

Ik sei: Sa binne we net allegear. Gauris sjoch ik figueren as Bossy, folslein en ûntspand nei’t men oannimme mei, en tagelyk iensum en allinne as sy fan fan har hege flessen ôf de stêd bestjoere. Bossy wit eksakt wat tsjinstberens oan Glamor kostet, mar hat der gjin idee fan wat freonskippen mei minsken as wy wurdich binne. Soms skamperet er: ‘O, leave santjin! Sjochst net hoe lyts ast bist, hoe’tst yn damp ferfljochst?’

Fleurich laitsjend sei Eron: Ik belibje in soad wille oan dyn wichtige wurden! Hoe lyts ast ek bist, bist ien en al ferbyldingskrêft. Ik bin bang dat dyn fantasy op in dei mei dy op ’e rin gean sil: do yn ’e haadrol as de held dy’t de striid oangiet mei de Munten!

Ik skeat ek yn ’e laits en sei: Allinne mei de Munten? Ik dreamde ris dat Glamor op it hichtepunt fan syn skientme wie en grutsk ferkundige: ‘It libben is bjusterbaarlik, ik bin it libben!’ Ik sei: Hast sa drok dwaande west mei dyn skerm, dyn flessen en dyn glâns datst gjin acht slein hast op de útstjit fan dyn fabriken dy’t minsken as ik fersmoart. Underwilens hat de reek de loft sadanich fertsjustere dat dyn helderheid ferburgen rekke is, en it ritme fan dyn selssucht deltwongen!

Eron sei: Neffens my is it libben net sa útdaagjend. Wy harkje kontinu nei it rinkeljen fan de Munten mei har spultsjes en wedstriden. Wy, de Sulverkwikken, toane ússels allegeduerigen mei nijsgjirrige petearen yn flessebussen, op merken en yn publike romten. Binne dat gjin oanwizings dat de stêd libbet as in hart?

Ik sei: Yn Minske-Stêd krige ik frisse lucht, dêr wiene boarnen, feesten en buorkerijen, no bin ik wreed berôve fan it fertier fan jûnsfeesten en gebradentsjes. Troch it glinsterjen fan de Munten is it as is it altyd ljochtskyndei! Earder boarte ik mei de see, mei fisken en planten, no binne se bang foar my en krûpe achter de flessen wei! Ik krong troch oant yn it hert fan it lân, op syk nei de woartels fan Socrates, Babatahiri, Hamadany, Petrarca, Maimonides, Shakespeare, Khany, Rumi, Nali, Russo, Gandhi en oaren, fan wa’t ik in soad opstuts! Ik koe ynsekten hearre en it rûzjen fan woartelstelsels dy’t lústerjend oer har ûnderfinings ferhellen. Dêrnei klom ik omheech, nei de himel dêr’t ik keningen moete, rikelju en wittenskippers, wêrby’t ik it ferskil kennen learde tusken it meitsjen fan in kar út eigen ferlet of út needsaak wei. Underwilens bin ik derfan oertsjûge dat ik bewuster wurden bin, mar tagelyk net by wêzen. As ferlamme tidens in djippe dreamsliep, as hie ik in trauma oprûn. Ik kin de dingen dêr’t ik my bewust fan bin net oan.

Op fertroulike toan frege Eron: En, fertel ris, wat tochtst fan my doe’tst my op it skerm seachst?! Wie it net myn skuld dat dizze wrâld dy oanlokke?! (Laket.)

En ik sei: Dat sil bêst! Mar no ha ik it gelok dat ik de echte Eron ken, en it skerm feroaret betiden yn in ramt dêr’t myn ferbylding en oantinkens gjin grinzen kenne! Dan sjoch ik Minske-Stêd foar my, en winskje ik gear te fallen mei de weagen, it balten en alle melodyen fan ’e natuer, op ’e nij. Spitigernôch is Glamor him bewust fan dat alles, en set er syn eigen ferhaal fan waarmte en stânfêstens dêr foaroer. Sa sit er ús ambysjes yn ’e wei en meitsje wy ús op ’e nij soargen oer ús fuortbestean. It gefolch is dat der faker sprake is fan willekeur as fan werklik liederskip. Dêrom is it dreech en yngewikkeld wurden om de stêd te bestjoeren. Us mienskipssin en ienriedigens binne sadanich oantaast dat ik soms tink dat wat yn dizze stêd bart net mear is as in kulturele fasade, wylst wy dwaande binne te oerlibjen. Stadions, parken, godshuzen, restaurants en toeristyske attraksjes sitte altyd fol, de langst nei freonskippen, gearkomsten en ferkiezingen rint lykwols stadich werom.

Eron en ik rûnen earm yn earm. Se woe witte: Lit ris sjen oft der yn dizze stêd noch wat oars te belibjen is dêr’tst like optein oer wêze silst as oer my.

En ik sei: Fansels! Doe’t ik ris, snakkend nei frisse lucht en allinne yn in grôtfolle flessebus siet en de damp fan myn azem op in keunststof finster seach, kaam der in ferhaal boppedriuwen dat ik fan Chro, in jong famke út Minske-Stêd, heard hie.

Chro fertelde it oan har freonen: Op in dei, by in kringpetear mei de klasse, frege ús learaar Hoshia: ‘Binne der dingen dêr’t wy it allegear oer iens wêze moatte? En wat sjogge jimme as folslein normaal om ûnderling ferskillend yn te wêzen?’ Ik (Chro) kaam tichter by en frege Hoshia: ‘Wêr mei ik sitte, master?’ Hy gong mei de rêch nei de studinten ta sitten en sei: ‘Do bist de blom fan dizze groep… kinst sitte dêr’tst sitte wolst… kinst sels hjir komme en myn plak ynnimme.’ Freonlik glimkjend late Hoshia my nei syn stoel, mar doe’t er him wer nei syn studinten kearde, seach er dat se allegearre fuort wiene! Hy seach se yn ’e fierte, op in modderich fuotbalfjildsje sûnder doelpeallen, ôffrede troch in twa meter heech stek mei harmoanikagaas, dêr’t oare minsken wiene, ek âlderen, hiel ferskillend optoaid, allegearre achter in bal oan dravend, kluten ierde fertraapjend, harsels en inoar skoppend! Ynienen kaam in kolossale âldman mei de namme Zoren – waans soan by ús op skoalle siet – klaaid yn de lokale Koerdyske dracht fan in skeante ôf op it fjild ta rinnen. Mei in lilke kop bruts er nei binnen, raamde nei de bal en stuts him lek mei in mes. Sa kaam der in ein oan it spul. Mei it mes yn ’e hân rûn Zoren ûnferskillich werom nei de skeante. Doe’t er seach dat Hoshia him opnaam, helle er in swart plestiken boartersguodpistoal foar it ljocht, fjurre in rubberen kûgel op Hoshia ôf en rôp: ‘Hâldsty de bek, oars stek ik dy ek lek!’ De kûgel kaam flak foar Hoshia del.
Hy glimke en op fertroulike toan sei er tsjin Zoren: ‘Hoe fier ast ek fuortgiest, op in dei komst werom! Sûnder te haatsjen of wraak te nimmen sille wy bewize datst noait lokkich wêze kinst ast oars net dochst as dy ferskûlje achter it masker fan de ûnderdrukker!’ Zoren draaide him om en foar it each fan de studinten soe er syn eigen soan in traap jaan, mar Hoshia kaam tuskenbeiden en sei: ‘Skop my mar.
Reagearje dyn lilkens mar op my ôf; ik bin net bang foar dy, ik sil it allegear trochstean.

Zoren like wol in hurdraver dy’t ôfmêde wie troch in maniakale hynsterider. Hy bedrige minsken, wylst er eins bang wie; hy hate minsken, tagelyk hate er it besef dat er fan it hynder donderje koe. Minsken as Glamor en Zoren binne sadanich fersplintere en yn har grime ferlern rekke dat se de stikjes net wer byinoar fandelje kinne! Se witte net iens hoe’t se mei harsels omgean moatte, en dochs hâlde se út dat sy de lieders binne!

Chro gie fierder: Letter kamen de studinten werom en fertelde Hoshia oer it ferbân tusken pine en eangst: ‘Bêste studinten, it is net ûnnatuerlik en likemin abnormaal as echte pine djip fanbinnen eangst feroarsaket. It is in oar ferhaal as in ferbale bedriging fan bûten ôf in yrreële pine oanwakkeret dy’t wy foar echt oansjogge!’ Op dat stuit waard my (Chro) dúdlik dat Zoren allinnich oan syn eigen imago tocht, wylst Hoshia noed stie foar ienriedigens en ús kollektive wil. Hoshia ferklearre: ‘Hoe grut ien syn úthâldingsfermogen ek is, it sil noait genôch wêze foar syn of har ferlet om fol te hâlden.’ Dat is twa jier lyn, freonen, en no sjocht Zoren himsels yn de spegel dy’t Hoshia him foarholden hat. Hy genietet der sels fan syn masker te fergelykjen mei syn echte gesicht, as in bern, en leart dêrfan! Sa skoddet Hoshia net allinnich Zoren wekker, mar ús allegear, troch de brokstikken fan ús siel en stêd byinoar te sykjen!

Eron reagearre fol fjoer: Lit my noch nochrisom de sjoernalist wêze dy’tst oait op it skerm seachst en fertel my: hoe sille takomstige stêden en har lieders derút sjen?

En ik sei: Dat wit ik ek net krekt! Mar as in stêd leefber bliuwe wol, moatte syn bewenners alle romte krije foar fleksibiliteit, ferbyldingskrêft en de moed om harsels en inoar de fraach te stellen hoe’t se har mienskip foarmjaan wolle. Se moatte mei-inoar betinke hoe’t se derfoar soargje kinne dat eangst har nea wer finzen hâlde sil. Hoewol’t myn geast fersmoarge en ûntrochsichtich is, ha ik mei tank oan Hoshia wer hoop. Ik bin der wis fan dat eangst en de macht fan de Munten ús ferbyldingskrêft net keare kinne. Ik bin der likegoed fan oertsjûge dat as wy byinoar komme, wy ús ideeën, yndrukken en wurden mei-inoar diele kinne, en sa in idee krije hoe’t wy ús takomst en ûnderlinge gearhing foarm jaan wolle, hoe’t de stêd fan de takomst der fierder ek útsjen mei!

Fantasie van een druppel

Een druppel zou zijn wolk niet verlaten zonder de andere druppels en ook niet zonder gezelschap beginnen aan verdere reizen!

Ik, Kurdo, was een druppel uit een bron in Mensenstad (Suleimaniya), waar ik speelde en buurten en beekjes verkende. Bij de overgang naar een ander seizoen verdampte ik, samen met een groepje kolkende jonge druppels vol dromen. We klommen hoger en hoger, en keken om ons heen naar de verre horizon, toen de noordkant plots werd versperd door een gigantisch schreeuwerig scherm. Daarop was een reclame te zien waarin afzonderlijke jonge druppels soepel door het scherm heen gleden, aan de achterkant indikten tot grote, vrolijke druppels en daarna felle, elegante kwikdruppels werden. Uiteindelijk veranderde elke druppel in een belangrijke fonkelende gouden munt!

Ik was geschokt door dit verleidelijke tafereel, dat heel wat druppels uit Mensenstad door het scherm heen lokte. Langzaam kwam ik dichterbij, tot ik zonder het te beseffen door het scherm werd opgeslokt en in de stad Moneypolis terechtkwam! Het scherm was maar aan een kant doorlaatbaar, en ik werd meteen gearresteerd en overgebracht naar kampen en bottelfabrieken. Al snel bevond ik me te midden van de plastic flessentorens, flessenauto’s en vliegflessen, tussen fles.org, fles.com en fles.net. Nu ben ik slechts een Reinigingsmiddel en word ik behandeld als een niet-levend wezen. Samen met duizenden andere gevangen druppels werk ik me een slag in de rondte om flessenbussen en flessentorens schoon te maken, overgeleverd aan de grillen van de droge Munten.

Hier zie je de raarste figuren! De Kwikken transformeren de hele tijd! Als de stad traag en koud wordt, veranderen ze in journalisten – symbolen van warmte, beweging en vriendschap voor de Reinigingsmiddelen, bronnen van vermaak. Maar als de Munten de markt verhitten tot de Reinigingsmiddelen bijna flauwvallen, redden de Kwikken zich prima, maar gunnen ze de Reinigingsmiddelen geen blik waardig!

Op een dag ontmoette ik Eron, een Kwikdruppel, in een club. Hoewel ik niet het vermogen en zelfs niet het verlangen had om seks met haar te hebben, vanwege onze verschillende verschijningsvormen, hielden we zielsveel van elkaar! Ik was geboeid door de levendige, zelfverzekerde, zelfstandige en zwijgzame Eron; zij was gefascineerd door mijn traagheid, helderheid, zorgvuldigheid en spraakzaamheid! Omdat we allebei zo graag wilden praten en luisteren, begonnen we te begrijpen wat onze verschillen en gedeelde lotsbestemming waren. Ze wilde weten of er buiten Moneypolis nog een andere stad was waar ik iets over wist!

Op een keer zei ze tegen me: wist je dat de Kwikken vloeibaar zijn als de Reinigingsmiddelen, maar ook droog als de Munten? Nu zijn we losgeraakt en kunnen we niet meer ademhalen, maar ooit waren we kleurrijke klonten die de aarde konden ruiken!

Ik zei: Ik word bang van de onnatuurlijke vervormingen op de gezichten van de mensen! Soms verliezen de Munten hun oren, ogen en lippen, en dan zie ik ze alleen nog maar uitdrukkingsloos om zich heen fonkelen. En jullie, de Kwikken, veranderen zo vaak van gedaante dat jullie misschien ook wel een keer jullie neus en oren kwijtraken! Heb je weleens gemerkt hoe erg jullie zicht achteruit is gegaan, hoe klein jullie mondjes zijn geworden? De Kwikken zijn vaak stil en op zichzelf, en als ze bij Glamor in de buurt zijn, de Hoofdmunt, zeggen ze al helemaal niks! Zelfs onze grote baas, Bossy, is zwaar en vet en ziek geworden. Zijn ogen en oren zijn gekrompen, maar zijn neus is gegroeid en hij kan nauwelijks meer ruiken. Alleen wij, de Reinigingsmiddelen, hebben onze zintuigen weten te behouden, maar wij wassen elke dag het vuil van de gezichten van Glamor en de Munten, en we voorzien de zware Druppels van vocht en zuurstof om ze schoon te houden. Kijk! Glamor weet zeker dat hij zijn zuivere gloed te danken heeft aan de toewijding van de Reinigingsmiddelen, terwijl zij tegen zichzelf blijven zeggen: ‘Het is ons lot om de gezichten van Glamor en de Munten te blijven wassen, want zij stralen uit zichzelf en verdrijven zo de duisternis van de stad!’

Eron zei: Wees voorzichtig, mijn lief. De uitdroging van de Reinigingsmiddelen is hier al heel lang geleden in het geheim begonnen. Hun groei is gestokt, maar ze voelen het verstrijken van de tijd niet meer, alsof hij stilstaat, en ze zeggen: ‘Ons leven is heel normaal en we vinden het prima zoals we het gewend zijn!’

Ik zei tegen haar: Wij, de inwoners van deze stad, zijn van elkaar weggedreven en houden nauwelijks rekening met de ander. Onze schaamte is bezonken als slib en onze schuldgevoelens hebben een rookgordijn opgetrokken, daarom luisteren we niet naar elkaar en kunnen we elkaars lasten niet dragen. Ik ben ook losgezongen van andere mensen, maar ik ben blij dat ik nog steeds naar de natuur kan kijken en van de seizoenen kan proeven. Helaas wil Glamor alles aan zichzelf aanpassen en de essentie van de natuur op de eigen verlangens en gewoontes plakken! Glamor en de Munten zijn geslachtsloos; ze kunnen zich niet voortplanten en zullen ook nooit sterven. Als ze ergens bij elkaar komen, past het nooit, maar ze vullen de ruimte met veel gewroet en lawaai. De gloed van een Munt kan schade toebrengen aan de anderen, en toch drommen de doffere Munten samen rond de glinsterende! Door de stad te vullen met spanningen en een verstikkende eenzaamheid hebben ze een chaos gecreëerd die ze zelf niet kunnen verteren!

Eron zei: Alle Kwikdruppels en Munten die ik ken zijn vooral druk bezig om feller te glimmen en voelen zich alleen oppervlakkig aangetrokken tot de anderen. Veel van hen vinden de liefde maar onbelangrijk.

Ik zei: Glamor verspreidt niet alleen glans, maar ook zelfzuchtigheid! Ik heb al heel wat keren de gezichten moeten wassen die Glamor listig opzet als maskers, zowel (duurzaamheid en het verlangen naar onsterfelijkheid) om druppels uit Mensenstad te lokken als (droogte en de dreiging van uitdroging) om de angst van de Reinigingsmiddelen te voeden.

Lachend vroeg Eron: Waarom praat je zo moeilijk? Probeer je gewoon te zeggen dat een druppel die net zo (onsterfelijk) wil worden als Glamor ook tegen droogte moet kunnen?

Ik antwoordde: Precies! Glamor zegt tegen iedereen die het wil horen: ‘wie het branden langer kan verdragen, kan langer blijven.’ Dat doet me denken aan de verzuchting van Mahwy, een dichter uit Mensendorp, die over zijn geliefde zei:
‘Deze geniepigerd onderzoekt haar geliefde door hem te verbranden!
En kijk, nu zegt ze: “Wat moet ik met een handvol as?”’

Eron vroeg: Als dat geen overleven is, wat is het dan wel?

Ik zei: Het gaat niet alleen om langer leven, maar ook om samen zijn, herinneringen maken en de groeiende, groene stad voeden. Wij, de druppels van Mensenstad, waren vochtig en waterig als we vreugde en verdriet met elkaar konden delen. De solidariteit neemt af en vult me met een grote leegte, waardoor ik sneller uitdroog dan degenen die zich niet bezig houden met dit soort fantasieën!

Even was Eron stil. Toen zei ze bedroefd: Wat jammer dat ik nog steeds niet weet wat solidariteit is en hoe het werkt! Toen ik nog nooit van dat soort dingen had gehoord en het heel normaal was dat ik het niet begreep, verging het me veel beter! Maar sinds ik jou heb leren kennen, ben ik de hele tijd razend nieuwsgierig en onvoldaan! Als ik alleen ben met mijn vragen en twijfels, word ik doodsbang, alsof ik van binnenuit vergiftigd word en in vlammen opga. Zo schep je alleen maar meer eenzaamheid, hou daar eens mee op! Kijk! De stadsmensen en ik zijn nu gelijk aan de Reinigingsmiddelen. We voelen ons allemaal waardeloos en eenzaam en hol vanbinnen.

Ik zei: Zo zijn we lang niet allemaal! Figuren zoals Bossy besturen de stad vanaf hun hoge flessen, altijd schijnbaar vervuld en ontspannen, maar ook eenzaam en alleen! Bossy weet precies wat zijn dienstbaarheid aan Glamor hem kost, maar heeft geen idee wat een vriendschap met mensen zoals wij zou opleveren! Soms zegt hij schamper tegen me: ‘Lieve hemel! Zie je niet hoe klein je bent, hoe makkelijk je verdampt?’

Vrolijk lachend zei Eron: Ik haal oprecht heel veel plezier uit jouw wonderlijke woorden! Je bent even fantasierijk als klein! Ik ben bang dat je ooit ten onder gaat aan je fantasieën, als je jezelf als een held ziet en ruzie krijgt met de Munten!

Ik schoot ook in de lach en zei: Alleen met de Munten? Ooit droomde ik dat Glamor  mooier was dan ooit en trots verkondigde: ‘Het leven is wonderschoon; Ik ben het leven!’ En ik zei: je bent zo druk bezig geweest met je scherm, je flessen en je glans dat je bent vergeten dat er rook uit de fabrieken walmt die mensen zoals ik verstikt! Nu is de lucht zo vertroebeld door rook dat het je glans verbergt en het ritme van je zelfzuchtigheid onderdrukt!

Eron zei: Ik geloof niet dat het leven zo moeilijk is! We luisteren en kijken continu naar de bedrijvige Munten met hun spelletjes en wedstrijden. En wij, de Kwikken, komen altijd op de proppen met interessante gesprekken in de flesbussen, op markten en in publieke ruimtes. Zijn dat geen tekenen dat de stad wel degelijk leeft?

Ik zei: In Mensenstad leefde ik in de frisse lucht, in bronnen, op feesten en boerderijen, maar hier is de avond bij me weggerukt omdat het altijd dag lijkt door de fonkeling van de Munten! Hiervoor speelde ik met de zee, de vissen en de planten, maar nu zijn ze bang voor me en schieten ze weg achter de flessen! Ik drong door tot in het hart van het land, in het spoor van Socrates, Babatahiri, Hamadany, Petrarca, Maimonides, Shakespeare, Khany, Rumi, Nali, Russo, Gandhi en anderen, van wie ik veel leerde! Insecten en knollen fluisterden me toe wat ze hadden meegemaakt! Later steeg ik op naar boven, en ik ontmoette koningen, rijke mensen en wetenschappers en leerde onderscheid maken tussen keuzes op basis van nodig hebben en moeten. Nu ben ik wel bewuster geworden, maar niet bij bewustzijn! Ik voel me verlamd, ver weg in dromenland, alsof ik een trauma heb opgelopen. Ik kan niet omgaan met de dingen waar ik me bewust van ben.

Vertrouwelijk lachend vroeg Eron: En, wat dacht je over mij toen je me op het scherm zag? Is het niet mijn schuld dat je je aangetrokken voelde tot deze wereld?

En ik zei: Dat zal best! Maar nu ben ik gelukkig bij de echte Eron, en soms is het scherm ook een onbegrensd kader voor mijn fantasieën en herinneringen! Dan zie ik Mensenstad voor me en wil ik me weer onderdompelen in de golvingen, het brullen en de melodieën van de natuur.
Glamor weet dat helaas allemaal en vertelt zijn eigen verhaal van warmte en verstarring, waardoor onze ambities gedwarsboomd worden en we weer alleen maar bezig zijn met overleven. Met als gevolg dat ik vaak willekeur tegenkom in plaats van leiderschap! Daarom is het zo moeilijk en ingewikkeld geworden om de stad te besturen. Onze saamhorigheid en eensgezindheid zijn zo aangetast dat ik soms denk dat deze stad alleen maar culturele pretenties heeft, zonder enige authenticiteit. Stadions, parken, gebedshuizen, restaurants en toeristische attracties zitten altijd vol, terwijl het verlangen naar vriendschappen, bijeenkomsten en verkiezingen steeds verder afneemt!

Op dat moment stak Eron haar arm in de mijne, begon te lopen en verklaarde: Eens kijken of er nog andere dingen in deze stad zijn waar je net zo enthousiast van wordt als van mij!

En ik zei: Zeker weten! Toen ik een keer naar adem snakkend en alleen in een stampvolle flesbus zat en de damp van mijn adem op een kunststof venster zag, kwam er een verhaal bovendrijven dat ik kende van Chro, een jong meisje uit Mensenstad.

Chro vertelde aan haar vrienden: Op een dag, tijdens een kringgesprek met de klas, vroeg onze meester Hoshia: ‘Zijn er dingen waarover we het allemaal eens moeten zijn? En bij welke dingen is het juist normaal als we het anders doen?’ Ik (Chro) kwam dichterbij en vroeg Hoshia: ‘Waar mag ik gaan zitten, meester?’ Hij wendde zich af van de leerlingen en zei: ‘Jij bent het beste wat deze groep te bieden heeft… ga maar zitten waar je wil… je mag ook op mijn plek zitten.’ Vriendelijk glimlachend wees Hoshia me naar mijn stoel, maar toen hij zich weer omdraaide naar de leerlingen waren ze allemaal verdwenen! Ze liepen in de verte op een klein zanderig voetbalveldje zonder doelpalen, omheind door een twee meter hoog hek met harmonicagaas, tussen andere mensen van alle leeftijden, verschillend uitgedost, allemaal achter een bal aan rennend, in de aarde trappend, zichzelf en elkaar schoppend! Plotseling kwam een grote oude man genaamd Zoren – wiens zoon een van de leerlingen was – in lokale Koerdische kleding van een helling af lopen. Driftig betrad hij het veldje, pakte de bal en stak hem lek met een mes, waarmee hij een einde maakte aan het spel. Met het mes in zijn hand liep Zoren nonchalant terug naar de helling, maar toen hij zag dat Hoshia naar hem keek, pakte hij een zwart plastic speelgoedpistool, vuurde een rubberen kogel af op Hoshia en riep: ‘Hou je mond, anders steek ik jou ook lek!’ De kogel kwam vlak voor Hoshia neer. Hij glimlachte en zei kalm tegen Zoren: ‘Hoe ver je ook weggaat, je komt altijd terug! We zullen zonder haat en wrok bewijzen dat je nooit gelukkig kunt zijn als je je alleen maar achter je onderdrukkersmasker verschuilt!’ Zoren draaide zich om en wilde zijn eigen zoon een schop geven ten overstaan van de andere leerlingen, maar Hoshia kwam tussenbeide en zei: ‘Schop mij maar. Reageer je woede af op mij; ik ben niet bang voor je, ik zal het allemaal doorstaan.’

Zoren gedroeg zich als een renpaard dat was uitgeput door een maniakale ruiter! Hij bedreigde mensen, terwijl hij eigenlijk bang was; hij haatte mensen, en haatte tegelijkertijd het besef dat hij in aanzien zou kunnen dalen. Mensen zoals Glamor en Zoren zijn zo in de war en boos dat ze zichzelf kwijt zijn geraakt! Ze weten niet eens hoe ze met zichzelf om moeten gaan, en toch houden ze vol dat ze leiders zijn!

Chro ging verder: Later kwamen de leerlingen terug en vertelde Hoshia over het verband tussen pijn en angst: ‘Beste leerlingen, het is niet onnatuurlijk en ook niet abnormaal als echte pijn vanbinnen angst opwekt. Het wordt alleen ingewikkeld als een verbale bedreiging van buitenaf een irreële pijn veroorzaakt die we voor echt aanzien!’ Op dat moment besefte ik (Chro) dat Zoren alleen aan zijn eigen status dacht, terwijl Hoshia onze saamhorigheid en collectieve wil probeerde te versterken. Hoshia verklaarde: ‘Hoe sterk iemand ook is, haar of zijn behoefte aan kracht zal er nooit door vervuld raken.’ Dat is twee jaar geleden, en Zoren heeft goed in de spiegel gekeken die Hoshia hem heeft voorgehouden. Hij vergelijkt zelfs graag zijn masker met zijn echte gezicht, als een kind, en leert ervan! Zo schudt Hoshia niet alleen Zoren wakker, maar ons allemaal, door de brokstukken van onze ziel en stad bij elkaar te rapen!

Eron reageerde vol vuur: Laat me nog eens de journalist zijn die je ooit op het scherm zag en vertel me: hoe zien de steden en leiders van de toekomst eruit?

En ik zei: Dat weet ik niet! Maar als een stad bewoonbaar wil blijven, moeten de mensen ruimte hebben voor flexibiliteit, fantasie en de moed om zichzelf en elkaar de vraag te stellen hoe ze hun gemeenschap willen vormgeven. Ze moeten samen bedenken hoe ze ervoor kunnen zorgen dat ze nooit meer geketend zullen zijn door angst. Nu is mijn geest nog wel troebel en vervuild, maar dankzij Hoshia heb ik weer hoop. Ik geloof dat we onze fantasie niet moeten laten onderdrukken door angst en de dominantie van de Munten. Als we bij elkaar komen, kunnen we onze ideeën, indrukken en woorden over saamhorigheid en de toekomst met elkaar delen, hoe de stad van de toekomst er ook uitziet!

Imagination of a Droplet

Even a droplet would neither leave a cloud without the other droplets, nor make further journeys separately!
I, Kurdo, was a droplet from (Slemani) spring in People-Town, playing and sneaking around neighbourhoods and brooks. As season changed, a group of young droplets and I, full of dreams and pulses, evaporated and climbed high, looking around to see farther horizons, when we came across a gigantic loud screen blocking off the northern side, promoting an ad in which single young droplets were smoothly crossing the screen, becoming large cheerful drops behind it, then becoming vibrant elegant mercury droplets, and finally each becoming a dominant sparkling golden coin!
I was strongly shocked by this charming scene, which was grasping many droplets from People-Town through the screen. I gradually got closer and, unknowingly, the screen swallowed me up into the city of Money-Politan! It was a one-way permeable screen, and I was immediately arrested and transported into camps and water-bottle factories. Soon, I found myself amongst the plastic bottle-towers, bottle-cars, and fly-bottles, in the midst of bottle.org, bottle.com and bottle.net. Now, I’m merely a Detergent, treated like a nonliving thing, working arduously with thousands of other trapped droplets to clean bottle-busses and bottle-towers, passing life at the mercy of the Coins’ dryness and stings.

Here, I see very weird people! The Mercuries would change themselves almost every month! When the city gets slow and cold, they’ll turn into journalists, symbols of warmth, motion, and friendship for the Detergents, entertaining them. But when the Coins heat up the market in which the Detergents are about to faint, the Mercuries would survive, but wouldn’t care about the Detergents!

Once, in an entertaining club, I met a Mercury Droplet, called Eron, whom I had neither the capacity, nor even the desire to have sex with, due to our different natures; however, we deeply loved each other! I was excited about the animate, confident, autonomous, and taciturn Eron; and she was astonished with my slowness, clarity, accuracy, and talkativeness! We were both so eager to talk and listen, steadily understanding both our differences and shared destiny. She was seeking to know whether there is possibly any other city besides Money-Politan that I’d know anything about!

She once said: Have you ever known that the Mercuries are liquid like the Detergents, but dry like the Coins, too? We’re detached and cannot breathe now, but before we were colorful clots, closely smelling the soil scent!

I said: I feel afraid of unnatural distortions I sometimes see on people’s faces! The Coins would sometimes lose their ears, eyes, lips, and motion; only glittering and showing off around! You, Mercuries, are acting and changing roles so frequently that you may also lose your nose and ears, eventually! Have you noticed how much your sights have gotten weaker and your mouths smaller?! I often see the Mercuries voiceless about themselves, and they wouldn’t talk much in front of the Prime Coin (Glamor)! Even our gross manager, Bossy, got weighty with grease and virulence; its eyes and ears have gotten smaller, its nose bigger and it can hardly sniff. Merely we, the Detergents, could keep our senses alive, but every day we wash virulence on the faces of Glamor and the Coins, and provide moist and Oxygen to the heavy Drops, cleaning them up. Look! Glamor is completely sure that it owes its purity and glow to the Detergents’ commitment, however; they ignorantly tell themselves; ‘it’s our fate that we must continuously wash up Glamor and the Coins’ faces, as they are innately bright, illuminating the city’s darkness’!

Eron said: Be very careful, dear; it’s been a long time since the Detergents’ dehydration started secretly, here. Their growth has slowed down drastically, but they don’t feel the passing of time, as if it’s stopped already, saying; ‘Our life is normal, and we’re not uncomfortable with a routine we’re used to’!

I told her: We, this city’s inhabitants, are fragmented and would scarcely think with each other. Sediments of shame-dirt towards each other, and smoke of guilt-feelings towards our nature would impede listening to one another, or alleviating our mutual burdens. I’m cut off from people as well, but still happy that I can peep at nature, taste the seasons, and cope with them. Sadly, Glamor wants to adjust everything with itself, and give the flavor of nature to its own desires and habits! Glamor and the Coins are genderless; they neither procreate, nor die. When assembling, they cannot fit, but fill the space with waves of shoulder-rubbing and noise. The luster of each Coin would harm others, however; the ones who shine less would flock around the more shining ones! They’ve grown up a chaos that they wouldn’t digest themselves, filling the city with tensions and a chocking loneliness!

Eron said: Each of my peer Mercuries and Coins is busy with fostering its glitter, and just shallowly gets attracted to the others. Many of them think that love is marginal, too.

I said: While spreading out its glitter, Glamor distributes selfishness, too! Many times, I have washed the faces Glamor uses cunningly like masks; both (sustainability and wish for immortality) to attract droplets from People-Town, and (dryness and dehydrating threat) to nurture fear among the Detergents.

Here, laughingly, Eron asked: Why would you speak so intricately?! Are you simply trying to say that a droplet that wants to become (immortal) like Glamor, must tolerate dryness, as well?!

I replied: Exactly! Glamor publically says; ‘the ones who bear burning longer, will stay longer’! This reminds me of the distress that entangled Mahwy, a poet from People-Town, complaining of his beloved:
‘This insidious, would examine the lover by burning!
And now, look, she says; “what should I do with a handful of ash!”’

Eron asked: So, if that’s not survival, what else is it?!

I said: it’s not only about living longer, but also being together, carving memories and providing fertility to the city’s growth and greenness. We, droplets of People-Town, were moisty and watery when we could share joys and pains with each other. Gradual disappearance of care fills me with a vast void, drying me out sooner than the ones who don’t keep their minds busy with fantasies like this!

Eron kept quiet for a while and then sadly said: Pity on me that I still don’t know what and how care is!! My mind was more peaceful when I wasn’t getting such technical terms and it was totally normal for me not to understand! However; since I’ve met you, I’ve gotten shrewishly curious and dissatisfied! I get painfully scared when facing my questions, alone; as if I’m burning out within, and getting rustic and venomous! So, stop synthesizing your solitude like this! Look! I and the city people are now equal to the Detergents; all feeling valueless and hollow, in loneliness.

I said: We’re not all necessarily like that! I often see individuals like Bossy, seeming unquestionably full and relaxed, while always solo and alone, managing the city from the top of high bottles! Bossy knows everything about the cost of serving Glamor, but hardly the value of befriending people like us! He sometimes sarcastically tells me;  ‘Oh, dear! Don’t you see how tiny and evaporative you are!’

Eron happily said: I truly get pleasure from your weighty words! You seem as full of imaginations as your littleness! I’m afraid one day these fantasies would blow you up, thinking yourself a hero, and you’d clash with the Coins! (Laughing)

I said laughingly: Only the Coins?! Once in my dream, Glamor was at its beauty’s peak, saying proudly; ‘Life is marvelous; life is Me!’ And I said; you got so busy with your screen, bottles and glimmer that you forsook the factory smoke and suffocation of people like me! Now, smoke has dimmed the air enough to hide your brightness and force the rhythm of your selfishness to retreat!

Eron said: I think life is not that challenging, yet! We’re continuously listening to the Coins’ vibration, seeing their games and contests. We, the Mercuries, are always showing up with exciting exchanges in the bottle-busses, markets, and public spaces, as well. Aren’t these indicators of the city’s liveliness?!

I said: In People-Town, I was in fresh air; in springs, feasts, and farms, but now I’m harshly deprived from the flavor of soirees and dripping, as the city always feels like daytime due to the Coins’ glitter! Before, I was playing with the sea, fish, and plants, but now they all fear me and flee from me behind the bottles! I was going down deep into the heart of land; I was tracing roots of trees such as Socrates, Babatahiri Hamadany, Petrarch, Maimonides, Shakespeare, Khany, Rumi, Nali, Russo, Gandhi, and others, learning along with them! I could hear insects and root beats, whispering their experiences! Later, I was climbing up to the sky, meeting kings, wealthy people, and scientists, differentiating their choices of need to from must. Now, I’m confident that I’m aware, but not conscious! As if paralyzed in deep dreams, or being a trauma survivor; I’m unable to handle the things that I’m aware of.

Eron asked intimately: So, tell me how did you feel towards me when I was acting in the screen?! Wasn’t attracting you to this world my fault?! (Laughing)

And I said: Why not! But I’m fortunate with the authentic Eron, now, and sometimes the screen also turns into an unlimited frame for my imagination and memories! Sometimes, I raise up my head and envisage People-Town, and wish to merge into waves, roars and melodies of nature, again.
Sadly, Glamor’s aware of all these and posts its own story of warming and rigidness, in return, disturbing our aspirations and re-imposing survival concerns on us. Consequently, I often come across scenes of arbitrariness instead of the art of leadership! That’s why managing the city got so hard and complicated. Our consensus, belonging and togetherness got so weak that sometimes I’d suspiciously assume what happens in this city to be merely cultural pretense, rather than authentic culture. Stadiums, parks, worshipping places, restaurants and touristic spots are always filled with people, while the appetite for friendship, aggregations, voting and elections is gradually fading!

Here, Eron, putting her arm in mine, started a walk and recited: Let me see if there is any other ecstasy in this city that would make you happy like I would, apart from me?!

And I said: For sure! Once, heavily breathing and alone in a congested bottle-buss, checking the wetness of my sigh on a plastic windshield; a story showered my mind, once narrated by Chro, a young girl from People-Town.

Talking to her friends, Chro recalled: Once, our teacher, Hoshia, was leading a round garden discussion with a group of my classmates, asking; ‘What do you think we must all agree upon among ourselves? And what do you consider totally normal among us to differ in from each other?’ I (Chro) got closer and asked Hoshia: ‘Where should I sit, teacher?’ Turning his back on the classmates, he responded: ‘You’re the flower of this group… sit wherever you like… or you can even come and sit in my seat.’ With a welcoming face, Hoshia guided me to his seat, but when he turned to the students, he saw that no one was around! Faraway, he saw them in a small soil football yard with no goalposts, inside a chain-link fence, two meters high, mixed with other people and older ages, dressed diversely, all chasing a ball, kicking the soil, themselves, and each other! Suddenly, we saw an elder colossal man called Zoren – whose son was also a student in the class – in a local Kurdish outfit, came down from a steep near the yard, hastily and angrily intruding into the yard, grabbing the ball, arrogantly blowing it up with a knife, and bringing them all to an end! Holding the knife, Zoren went back towards the steep, indifferently, but then noticed that Hoshia was watching him! That’s why he took out a plastic black toy-pistol, fired a rubber bullet at Hoshia, shouting on him: ‘If you speak, I’ll kill you, too!’ The bullet fell in front of Hoshia, who smiled, and confidently told Zoren: ‘No matter how far you’d go away from us, you’ll come back later! Without hatred and revenge, we’ll make you prove that you’ll never be happy when you keep staying with your oppressive mask, alone!’ Zoren turned back and wanted to kick his own son in front of the students, but Hoshia intruded, telling him: ‘Come on and kick me, instead. Pour your anger on me; I don’t fear you, I’ll try to bear it all.’

Zoren’s competence seemed like a race horse exhausted by a crazy horseman! He was both threatening people, and feeling afraid within; both hating people, and hating his awareness warning him about the risk of falling. People like Glamor and Zoren are so shattered and lost in rage that they cannot find their own pieces! They’re not adequate leaders for their own selves, yet, still talk about their lordship to people!

Then Chro continued and said: Later, the students came back, and Hoshia talked about pain-fear relationship, saying: ‘Dear students, it’s neither unnatural, nor even abnormal if a real pain produces an internal fear. However, it’s complicated when an external verbal threat would create an unrealistic pain that we regard as a real one!’ Here, I (Chro) recognized that Zoren was only trying to preserve his own image, while Hoshia was caring for unity and our collective will. Hoshia was asserting: ‘No matter how strong someone’s ability to endure is, it won’t fill his or her need of aim for endurance.’ That was two years ago, friends, but now Zoren sees himself clearer in front of Hoshia’s mirror, and even enjoys making comparisons, like a child, between his mask and his real face, learning from it! By doing this, Hoshia is awakening not only Zoren, but also us, to collect the broken pieces of our soul and city!

Here, Eron passionately said: Let me still be the journalist you once saw on the show; let me know: how will the future cities and their leaders be?

And I said: I’m not sure, too! But, I surely know if a space would remain as a suitable city for life; its people must be the ones who still enjoy flexibility, imagination, and courage to ask themselves and each other how they’d like to rearrange their community, consensus, commitment, and how they’d get conscious that fear wouldn’t become the bail of their bond, anymore. Now, though polluted and opaque, my mind is unblemished with Hoshia, and I believe that fear and Coins’ stings shouldn’t stop our imagination; I’m sure if we get together, we can share our breaths, perceptions and words to perceive how we want our tomorrow and togetherness be in the cities, regardless of what future cities would be like!

خەیاڵی دڵۆپەئاوێک

تەنانەت دڵۆپە بارانێکیش لەگەڵ دڵۆپی تردا نەبێت، هەور بەجێناهێڵێت و بەبێ ئەوانیش گەشتی تر ناکات!
من (كوردۆ)، دڵۆپەئاوێکی كانیاوی (سلێمانی) بووم لە شارۆچکەی (خەڵكەشار) و بەنێو کۆڵان وجۆگەلەکاندا دەگەڕام ویارییم دەکرد. وەرز گۆڕا و لەگەڵ كۆمەڵێك دڵۆپی گەنجی پڕ لە خەون وتەوژمدا، بووین بە هەڵم وبەرزبووینەوە و ملەقوتێمان دەکرد ئاسۆی دوورتر ببینین، کاتێک لەو بەرزییەوە چاومان کەوتەسەر سكرینێكی زەبەلاحی دەنگزل کە ڕووی باکووری لێگرتبووین وڕیکلامێکی نمایشدەکرد کە (چەند تاکە دڵۆپەئاوێکی گەنج، بەنێو ڕووی سكرینەكەدا بەبێ ئاستەنگ تێدەپەڕین، و لەودیوەوە دەبوون بە دڵۆپەئاوی گەورە وبەختەوەر، ودواتر دەبوون بە دڵۆپەجیوەی جوان و بزێو، ودواجاریش دانەدانە دەبوون بە دراو(کۆین)ی ئاڵتوونیی گەش و زاڵ)!
بەو دیمەنە سەرنجڕاکێشە زۆر سەرسام بووم، کە چەندیین دڵۆپەئاوی لە خەڵکەشارەوە بەنێو سکرینەکەدا ڕادەکێشایە ئەودیوەوە. منیش وردەوردە لە سكرینەکە نزیکبوومەوە و ئەوەندەم زانی ھەڵی لووشیمە نێو (پارەشار)ەوە! سكرینەكە ڕێیدەدا تەنها بەیەك ئاڕاستە بەنێویدا گوزەربكەیت؛ و ئیدی دەستبەجێ لەودیوەوە دەستگیرکرام وگوێزرامەوە بۆ کەمپ وكارگەکانی بتڵی ئاو. زۆریشی نەخایاند خۆم لە نێو پلاستیکی بتڵتاوەر و بتڵۆمۆبێل و بتڵی فڕییو ولەنێوەندی تۆڕەپەیوەندیەکانی بتڵئۆرگ و بتڵكۆم و بتڵنێتدا بینییەوە. ئێستا من تەنها شلەیەکی پاکەرەوەم و وەک (شتێکی نازیندە) مامەڵەم لەگەڵ دەكرێت ولەگەڵ ھەزاران دڵۆپی پەنگخواردووی تردا بتڵپاس و بتڵپاڵاسەکان پاكدەكەینەوە، ولەبەر ڕەحمەتی وشكیی و چزەی کۆینەكاندا ژیان بەڕێدەکەین.
ئێستادا لەم ژینگەیەدا کەسانی زۆر سەیر دەبینم! (جیوە)كان هەر مانگەو بەجۆرێک خۆیان دەگۆڕن! كاتێك شار بەرەو سستی وساردی دەچێت، ئەوان دەبنە میدیاكار و سومبولی گەرمیی وجووڵە وھاوڕێیەتی لەگەڵ پاکەرەوەكاندا، و سەرگەرمیان دەکەن. كاتێكیش كۆینەكان ئەوەندە بازاڕ گەرمدەكەن کە وەختە پاکەرەوەکان لەو نێوەندەدا بفەوتێن، جیوەكان بەرگەدەگرن ودڵیشیان بە پاکەرەوەکان ناسوتێت!
جارێک لە یانەیەکی کاتبەسەربردندا، دڵۆپێک جیوەم ناسی بەناوی (ئییرەن)ەوە، کە نە توانا ونە خواستی سێکسم لەگەڵیدا نەبوو، بەهۆی سروشتی جیاوازمانەوە، بەڵام یەکترمان زۆر خۆشدەویست! من بە بزێویی ومتمانەبەخۆبوون و خۆسەریی وکەمدوویی ئییرەن سەرسام بووم وئەویش بە لەسەرخۆیی و ڕوونیی وسەرنجی ورد و زۆربڵێیی من! هەردووکمان پەرۆشی ئەوە بووین بدوێین و گوێبگرین و جار لەدوای جاریش زیاتر لە جیاوازیی نێوانمان وچارەنووسی هاوبەشمان تێدەگەیشتین. ئەو دەیویست بزانێت ئاخۆ ئەگەری هەیە هیچ شارێکی تری جیاواز لە پارەشار هەبێت کە من شتێکی لەبارەوە بزانم؟!
جارێک ئییرەن وتی: تۆ هەرگیز زانیوتە کە ئێمە جیوەکان وەک ئێوەی پاکەرەوە (شل)ن، بەڵام وەک کۆینەکانیش (وشك)؟. ڕاستە ئێمە ئێستا دابڕاوین وتوانای هەناسەدانمان نیە، بەڵام پێشتر کڵۆی ڕەنگین بووین و لەنزیکەوە بۆنی عەتری خاکمان دەکرد!
منیش وتم: من لەو شێواوییە ناسروشتیە دەترسم کە جارجار لە ڕوخساری خەڵکدا دەیبینم! هەندێجار كۆینەكان گوێ وچاو ودەم وجووڵەیان نامێنێت، وتەنھا شەوقدەدەنەوە وخۆیان بەسەر هەمووماندا بادەدەن! ئێوەی جیوەش ئەوەندە نمایشدەکەن و ڕۆڵ دەگۆڕن کە وابڕوات وەختە لوت وگوێتان نەمێنێت! ئاگات لێیە چۆن چاوتان لاواز ودەمیشتان بچووك بۆتەوە؟ زۆرجار دەبینم جیوەکان بێدەنگن لەبارەی خۆیانەوە ولەبەردەم کۆینی گەورە (گلامەر)یشدا زۆر قسەناکەن! دڵۆپە گەورەکەی بەڕێوەبەریشمان (بۆسی)، خڵتە وچەوریی قورسی کردووە، وچاو وگوێی بچووك ولووتی زلبووە وبەزەحمەتیش هەناسەی بۆ دەدرێت. تەنها ئێمەی پاکەرەوە توانیومانە بە ھەستێکی زیندووەوە بمێننەوە، کە ڕۆژانە خڵتەی سەر ڕووی گلامەر وکۆینەکان دەشۆینەوە، و تەڕایی وئۆكسجینیش بە دڵۆپە قورسەكان دەبەخشین و پاکیان دەکەینەوە. سەیرکە؛ گلامەر باش دەزانێت کە پاكیی ودرەوشانەوەی ئەو دەگەڕێتەوە بۆ گوێڕایەڵیی پاکەرەوەکان، کەچی ئەوان بە نەزانیی بەخۆیان دەڵێن؛ “ئێمە قەدەرمان وایە کە دەبێت بەردەوام ڕوخساری گلامەر وكۆینەكان بشۆینەوە، چونکە ئەوان هەر بە زكماك سەرنجڕاکێشن وسەرچاوەی ڕووناكیین بۆ تاریكییەکانی شار”!
ئییرەن وتی: دەبێت زۆر ئاگات لەخۆت بێت، ئازیزم؛ دەمێكە بە شاراوەیی وشكبوونەوەی پاکەرەوەکان لێرە دەستی پێكردووە. ئەوان گەشەیان زۆر خاوبۆتەوە، بەڵام هیچ ئاگایان لە تێپەڕبوونی کات نیە، وەک ئەوەی ڕاوەستابێت، ودەڵێن؛ “ژیانمان ئاساییە و بەو رۆتینەش بێزارنابین کە پێی ڕاهاتووین”!
منیش پێم وت: ئێمەی خەڵکی ئەم شارە لێکدابڕاوین و بە دەگمەن لەگەڵ یەکتردا بیردەکەینەوە. خڵتەی شەرمەزارییمان بەرامبەر یەکتر، و دووکەڵی تاوانبارییمان بەرامبەر سروشتی خۆمان ڕێگرە لەوەی بەدڵ گوێ لەیەکتر بگرین و باری هاوبەشی نێوانمان سووك بكەین. خۆ منیش لە خەڵک دابڕاوم، بەڵام هێشتا دڵخۆشم بەوەی دەتوانم لەگەڵ سروشتدا سەرەتاتکێ بکەم و تامی وەرزەكان بكەم وخۆمیان لەگەڵدا ڕێكبخەم. داخ ئەوەیە گلامەر دەیەوێت ھەموو شتێك لەگەڵ خۆیدا ڕێكبخات و تام وبۆنی سروشت بدات بەخواست وخووەکانی خۆی! ئەو وکۆینەکان جێندەریان نییە و وزاوزێ ناكەن ونامرن. کە کۆدەبنەوە، جێیان نابێتەوە، بەڵکو شوێنەکە پڕدەکەن لە شەپۆلی شانشانێن ودەنگەدەنگ. بریقەی هەر کۆینێک ئازاری ئەوانیتر دەدات، کەچی ئەوانەی تیشکیان کەمترە بەدەوری ئەوانەدا خڕدەبنەوە کە پرشنگیان زیاترە! گێژاوێکیان هەڵتۆقاندووە کە خۆشیان بۆیان هەرس ناکرێت، و شاریان پڕکردووە لە کێشمەکێش وتەنهاییەکی خنکێنەر!
ئییرەن وتی: هەریەک لە جیوە یان کۆینەکانی هاوپیشەم سەرقاڵی پەرەپێدانی ڕەونەقی خۆیەتی وهەر بە ڕووکەشیش بەرەو ئەوانیتر کێشدەبێت. زۆربەشیان مەیلی خۆشویستن تەنها بە شتێکی لاوەکیی دەزانن.
منیش وتم: گلامەر لەگەڵ بەخشینەوەی درەوشانەوەی خۆیدا، خۆپەرستیش بڵاودەکاتەوە! چەندیین جار ئەو ڕوخسارانەی ئەوم شتۆتەوە کە بە زۆرزانیی خۆی وەک ماسک بەکاریان دێنێت؛ ئەوانیش (توانای مانەوە وخواستی نەمریی) بۆ ڕاكێشانی دڵۆپەئاوەكان لە خەڵکەشارەوە، و (وشكیی خۆی وھەڕەشەی وشككردنەوە) بۆ پەرەپێدانی ترس لەنێو پاکەرەوەکاندا.
ئییرەن بە پێکەنینەوە پرسی: ئەوە تۆ بۆ ئەوەندە ئاڵۆز قسەدەکەیت؟! بەسادەیی، دەتەوێت بڵێیت ئەو دڵۆپەی بیەوێت وەکو گلامەر ببێت بە (نەمر)، دەبێت بەرامبەر وشکبوونەوەش لێبوردە بێت؟!
منیش وەڵامم دایەوە: بەڵێ، گلامەر بە ئاشکرا دەڵێت؛ “ئەوانەی زیاتر بەرگەی سووتان دەگرن، زیاتر دەمێننەوە”! ئەمە ئەو دەردەم بیردەخاتەوە کە بەرۆکی شاعیرێکی خەڵکەشار (مەحویی) گرتبوو کە سکاڵای بوو بەدەست خۆشەویستەکەیەوە و دەیوت:
“تەجرەبەی عاشق، بە سووتانی دەکرد، ئەو زاڵمە،
سەیریکەن: ئێستاش دەڵێت؛ مشتێ زوخاڵم بۆچییە!”
ئییرەن پرسی: ئەی ئەگەر مانەوە ئەمە نەبێت، چییە؟!
منیش وتم: مانەوە تەنها ئەوە نیە کە زۆرتر بژیم، بەڵکو پێکەوەبوون وهەڵکۆڵینی یادەوەریی وهێنانەدی پیت وپێزیشە بۆ ئاوەدانیی و سەوزایی شار. ئێمەی دڵۆپەئاوەکانی خەڵکەشار، ئەو کاتە تەڕ وپاراو بووین کە دەمانتوانی خۆشیی وئازارەکانمان لەگەڵ یەکتردا هاوبەش بکەین. کاڵبوونەوەی ئەو کۆ- چاودێرییە پڕمدەکات لە پووچییەکی گەورە و لەوانە زووتر وشكم دەکاتەوە کە سەری خۆیان بەم خەیاڵانەوە نایەشێنن!

ئییرەن کەمێک تێڕاما ودواتر بە غەمبارییەوە وتی: سەرگەردان خۆم کە تائێستا نەمزانیوە کۆ-چاودێریی چیە وچۆنە!! ئەوکاتە سەرم سووکبوو کە لەم شتانە تێنەدەگەیشتم وزۆر بەلاشمەوە ئاسایی بوو کە تێنەگەم، بەڵام لەوەتەی تۆم ناسییوە ناخم کەوتۆتە پرسیار ولێم یاخی بووە! ترسێکی پڕلە ئازار دەمگرێت کاتێک بەتەنها ڕووبەڕووی پرسیارەکانم دەبمەوە؛ وەک ئەوەی لە ناخەوە بسووتێم و ژەنگین وژەهراویی ببم! ئیدی تۆش ئەوەندە بەو شێوەیە تەنهایی خۆت مەهۆنەرەوە؛ بڕوانە! من وخەڵکی شاریش یەکسانین لەگەڵ پاکەرەوەکاندا، وهەموو لە تەنهاییدا ھەست بە بێبایەخی وپووچیی خۆمان دەكەین.
منیش وتم: مەرج نییە هەمووشمان بەو شێوەیە بین! جارجار خەڵکانی وەک (بۆسیی) دەبینم کە زۆر پڕ وئاسوودە دیارن، لەکاتێکدا کە بەردەوام گۆشەگیر وتەنهان؛ شار بەڕێوەدەبەن لە لوتکەی بتڵە بەرزەكانەوە! بۆسیی هەموو شتێک لەبارەی تێچووی خزمەتکردنی گلامەرەوە دەزانێت، بەڵام ئەستەمە ئاگای لە بەهای هاوڕێیەتیی خەڵکانی وەک ئێمە بێت! ئەو جارجار بەگاڵتەجاڕییەوە پێمدەڵێت؛ “ئای! تۆ نابینیت چەند بچوك و بەهەڵمبوویت!”
ئییرەن بەدڵخۆشییە وتی: بەڕاستی چێژ لەم قسەزلانەت دەبینم! چەند بچووکییت، ئەوەندەش پڕلە خەیاڵیت! دەترسم رۆژێک ئەم خەیاڵانە فووت تێبکەن وخۆت لێ ببێت بە پاڵەوان ولەگەڵ كۆینەكاندا بکەویتە زۆرانبازییەوە! هاهاها!
منیش بە پێکەنینەوە وتم: جا هەر كۆینەكان؟! جارێک لەخەومدا، گلامەر لە لوتکەی جوانی خۆیدا، بە خۆنواندنەوە پێی وتم؛ “ژیان بریتیە لە ناوازەیی؛ ژیان بریتیە لە من!” منیش وتم؛ تۆ ئەوەندە سەرقاڵی سکرین وبتڵەکان وڕەونەقی خۆت بوویت کە گوێت بە دووکەڵی کارگەی بتڵەکان وخنکانی خەڵکانی وەک ئێمە نەدا! وا ئێستا دووکەڵ ئەوەندە دنیای ماتکردووە کە پرشنگی تۆش بشارێتەوە وپاشەکشە بە ئاوازی خۆویستیت بکات!
ئییرەن وتی: پێم وایە ژیان ئێجگار بەو شێوەیەش دژوار نیە! خۆ بەردەوام هەموو گوێ لە زرنگەی کۆینەکان دەگرین ویاری وپێشبڕکێکانیان دەبینین. ئێمەی جیوەش لە بتڵپاس وبازاڕ وشوێنە گشتیەکاندا، بەردەوام لە ئاڵوگۆڕی سەرنجڕاکێشدا دەبینرێین. ئەی ئەمانە نیشانەی زیندووێتی شار نین؟!
منیش وتم: لە خەڵكەشاردا، من لە ھەوای كراوە؛ لە كانی ومشتۆڵە وكێڵگەدا بووم، بەڵام ئێستا زۆر بێبەشم لە چێژی شەونشینیی وبەشەونمبوون، چونکە شار بەردەوام بەهۆی بریقەی كۆینەكانەوە دەڵێی رۆژە! جاران لەگەڵ دەریا وماسی وڕووەكەکاندا یاریم دەكرد، ئێستا ھەموو لەودیو دیواری دەبەکانەوە لێم دەترسن ولێم هەڵدێن! پێشتر بە ناخی خاکدا ڕۆدەچووم؛ بەدوای ڕەگ وڕیشەی دارەبەرزەكانی وەك سوکرات وبابەتاهیری هەمەدانی وپێترارك ومەیمونەدیس وشكسپیر وخانیی و ڕۆمیی و نالی ورۆسۆ وغاندیی وئەوانی تردا دەچووم ولەگەڵیاندا فێردەبووم! گوێم لە مێرووەكان وترپەی ڕەگەكان بوو کە چپەچپی ئەزموونی خۆیان دەکرد! دواتریش بەرەو ئاسمان سەردەكەوتم و لەلای پاشا ودەوڵەمەند وزاناكان دەمبینی کە چۆن جیاکارییان دەکرد لەنێوان بژاردەکانی (پێویستدەکات) و (پێوسیتە)دا. ئێستا باش دەزانم کە بەئاگام، بەڵام ھۆشیار نیم! دەڵێی بێجووڵە لە خەوێکی قووڵدام یان دەڵێی ڕزگاربووی زەبرێکی دەروونییم، وناتوانم ئەو شتانە هەڵسووڕێنم كە بەرامبەریان بەئاگام.
ئییرەن بەنازێکەوە پرسی: پێم بڵێ هەستت بەرامبەر من چۆن بوو کە لە سکرینەکەدا نمایشم دەکرد؟! خەتای من نەبوو بەرەو ئەم دنیایە ڕامکێشایت؟! هاهاها!
منیش وتم: بۆ نا! بەڵام بەختەوەرم بەوەی ئێستا لەگەڵ ئییرەنی ڕاستەقینەدام، وهەندێجار سکرینەکەش دەبێتە چوارچێوەیەکی بێسنوور بۆ خەیاڵ ویادەوارییەکانم! جارجار سەرێك ھەڵدەبڕم و خەڵكەشار دێتەوە پێشچاوم، و ئاواتەخوازم دووبارە تێکەڵ بە شەپۆل وخوڕە وئاوازەکانی سروشت ببمەوە.
داخ ئەوەیە گلامەر هەموو ئەمانە دەزانێت ولەبەرامبەریشدا چیرۆکی گەرمداھاتن وڕەقیی خۆی بڵاودەکاتەوە وخەیاڵمان پەرت وخەمی مانەوەش بەسەرماندا زاڵدەکاتەوە. رۆژانە لە بری هونەری ڕێبەریی، دیمەنەکانی خۆسەپێنیی دەبینین! هەربۆیە بەڕێوەبردنی شار سەخت و ئاڵۆز بووە. کۆکبوون وحەز وئینتیمای پێکەوەبوونمان ئەوەندە لاواز بووە کە هەندێجار گومان دەبەم ڕەنگە ئەوەی لەم شارەدا دەگوزەرێت تەنھا نمایشی كولتووریی بێت، نەك كولتووری ڕەسەن! یاریگا وبازار وپارک وپەرستگا وخواردنگە وسەیرانگەکان بەردەوام جمەیان دێت، بەڵام لەبەرامبەردا چێژی هاوڕێیەتیی وکۆمەڵبوون ودەنگدان وهەڵبژاردن بەرەو کاڵبوونەوە دەچێت!
لێرەدا ئییرەن بەدەم پیاسەوە قۆڵیکرد بەقۆڵمدا و وتی: ئادەی بزانم بێجگەلە من، خەیاڵێکی تر لەم شارەدا هەیە کە وەک من دڵخۆشت بکات؟!
منیش
پێم وت: بەدڵنیاییەوە! جارێک تەنیا وتەنگەنەفەس، لە جەنجاڵیی بتڵپاسێكدا شێی ھەناسەمم بە جامە پلاستیكییەكە دەپێوا، چیرۆكێك وەک تاوەباران بەسەر خەیاڵمدا باریی، كە جارێك كچێك بە ناوی (چرۆ)وە لە خەڵكەشاردا بۆ ھاوڕێكانی دەگێڕایەوە؛
چرۆ دەیوت: (جارێك مامۆستاکەمان (هۆشیا) لە باخچەکەی قوتابخانەکەماندا گفتوگۆیەکی کراوەی لەنێو كۆمەڵێک خوێندكاری هاوپۆلمدا بەڕێوەدەبرد وپرسی؛ ” ئایا پێتان وایە پێویستە هەموومان لەنێو خۆماندا لەسەرچی کۆدەنگ بین؟ ئەی لە چییدا بەلاتانەوە ئاساییە لەیەکتر جیاواز بین؟” من (چرۆ) لێیان نزیکبوومەوە ولە هۆشیام پرسی: “مامۆستا، ئەی من لە كوێدا دانیشم؟” هۆشیا پشتیکردە هاوپۆلەکانم وڕووی تێکردم و وتی: “تۆ گوڵی ئەم گرووپەیت، لەكوێدا پێت خۆشە دانیشە، تەنانەت دەتوانیت بێیت لە جێگەكەی منیشدا دانیشیت”. هۆشیا بە پێشوازییەوە بەرەو جێگەكەی خۆی ڕێنمایی كردم، بەڵام هەركە ئاوڕیدایەوە بۆ لای قوتابیەکان، بینی كەس بەدەوریەوە نەماوە! بینی کەمێک دوورتر لە ناو یاریگایەكی خۆڵی بێگۆڵی بچووكدا كە بە بەرزیی ٢ مەتر بە تەل دەورەدرابوو، ھەموو قوتابیەکان لەگەڵ خەڵكی تر وتەمەنی گەورەتردا بە جلوبەرگی جۆراوجۆرەوە تێكەڵبوون وھەموو بەدوای یەک تۆپدا ڕادەكەن و شەق لە خۆڵەکە وخۆیان ویەکتریش هەڵدەدەن! بینیمان لەپڕ پیاوێكی بەتەمەنی بەھەیكەل بەناوی (زۆرێن)ەوە – کە کوڕێکی لەنێو پۆلەکەدا قوتابی بوو – بە جلی كوردیی وجامانەوە لە لێژاییەکی نزیک یاریگاکەوە بەپەلە و بە تووڕەییەوە ھاتەخوارەوە وخۆیکرد بەنێو یاریگاکەدا وتۆپەكەی گرت وبەخۆسەپێنییەوە بە چەقۆیەك تۆپەکەی تەقاند وھەموویانی وەستاند! ئینجا بەخۆی وچەقۆ وتۆپە دڕاوەكەوە بە بێباکییەوە بەرەو هەورازەکە گەڕایەوە، بەڵام بینی وا هۆشیا سەیری دەكات! بۆیە دەمانچەیەكی منداڵانەی نایلۆنی ڕەشی دەرھێنا وفیشەكێكی لاستیكی گرتە هۆشیا وهاواری کرد بەسەریدا و پێی وت: “ئەگەر قسە بكەیت، تۆش دەكوژم!” فیشەكەكە بەلاوازیی لەبەردەم هۆشیادا كەوتە سەرزەوی، و ئەویش خەندەیەكی كرد و بەمتمانەبەخۆبوونەوە بە زۆرێنی وت: “تۆ چەند لێمان دوور بکەویتەوە، هەر دەبێت بگەڕێیتەوە! ئێمە بەبێ ڕق وتۆڵە بە تۆی دەسەلمێنین کە ھەرگیز بەختەوەر نابیت کاتێک لەگەڵ ماسکی خۆسەپێنیتدا بەتەنھا دەمێنیتەوە!” زۆرێن گەڕایەوە و ویستی لەنێو قوتابیەکاندا شەقێک لە کوڕەکەی خۆی هەڵبدات، بەڵام هۆشیا خۆیکرد بەنێویاندا و بە زۆرێنی وت: “فەرموو شەق لە من هەڵبدە، لەبری ئەو. تووڕەییت بەسەر مندا بڕێژە؛ لێت ناترسم وهەوڵیش دەدەم بەرگەی هەموو ئەوانە بگرم”).
توانا ولێهاتوویی زۆرێن وەک ئەسپێکی نایاب وابوو کە بەدەست ئەسپسوارێکی سەرکێشەوە شەکەت کرابێت! ئەو ھەم خەڵكی دەترساند وھەم  لەناخەوە خۆشی دەترسا! ھەم ڕقی لە خەڵک بوو، وھەم  ڕقیشی لەو ئاگاییەی ناخی خۆی بوو کە لە ئەگەری کەوتنەخوارەوە ئاگاداری دەکردەوە. خەڵکانی وەکو گلامەر و زۆرێن هێندە بەدەست ڕق و تووڕەییانەوە تێکشکاو و وێڵن کە ناتوانن پارچەکانی خۆیان بدۆزرنەوە! ئەوان هێشتا ڕێبەرێکی شیاوی ناخی خۆیان نین، کەچی بەردەوام باسی سەروەریی خۆیان بۆ خەڵک دەکەن!
دواتر چرۆ لەسەر قسەکانی بەردەوام بوو و وتی؛ (دوای ماوەیەک دووبارە قوتابیەکان گەڕانەوە ناو گرووپەکە و هۆشیا باسی پەیوەندی (ئازار و ترس)ی بۆ کردین و وتی؛ ” ئازیزان؛ ئەوە شتێکی ناسروشتی و نائاسایی نییە کە ئازارێکی ڕاستەقینە، ترسێکی ناوەکیمان بۆ دروست بکات، بەڵام کێشە ئەوەیە کە هەڕەشەیەکی دەرەکیی و زارەکیی، ئازارێکی ناڕاستەقینەمان بۆ دروستبکات وئێمەش بە ڕاستەقینەی بزانین!” ئیدی من (چرۆ) تێگەیشتم کە زۆرێن تەنها هەوڵی هێشتنەوەی وێنەی خۆی دەدا، بەڵام هۆشیا خەمی یەکبوون وخستنەکاری ئیرادەی هەموانی بوو. هەمیشە هۆشیا دەیوت؛ “(توانای مانەوە)ی تاكەكەسێك چەند بەھێزیش بێت، پێویستی (ئامانجی مانەوە) لە ناخیدا پڕناكاتەوە.” هاوڕێیان، ئەوەی گێڕامەوە نزیکەی دوو ساڵ لەمەوبەر بوو، وەلێ ئێستا زۆرێن ڕوونتر خۆی دەبینێت لەبەردەم ئاوێنەی هۆشیادا، و بگرە وەک منداڵێکیش چێژ لە بەراوردی نێوان ماسکەکەی و ڕوخساری خۆی دەبینێت و لێی فێردەبێت. هۆشیا بەم کارەی نەک تەنها زۆرێن، بەڵکو ئێمەش بەئاگا دێنێتەوە بۆ ئەوەی پارچە پەرتوبڵاوەكانی نێو ڕۆح ونێو شارەکەمان كۆبكەینەوە!)
لەو کاتەدا ئییرەن بە پەرۆشەوە پرسی: وا بزانە من ئێستاش هەر میدیاکارەکەی ناو سکرینەکەم؛ پێم بڵێ بزانم ئاخۆ بەبڕوای تۆ شارەکانی ئایندە و ڕێبەرانیان چۆن دەبن؟
منیش وتم: منیش دڵنیا نیم چۆن دەبن، بەڵام دەزانم ئەگەر هەوارگەیەک بەناوی شارەوە بمێنێتەوە بۆ ژیان، دەبێت خەڵکەکەی لەو کەسانە بن كە هێشتا نەرمیی وخەیاڵ وجورئەتی پرسیار لە خۆیان و لە یەکتریش بکەن ئاخۆ دەیانەوێت کۆمەڵگەی شارەکەیان وكۆكبوون وپابەندییان چۆن رێكبخەنەوە وچۆنیش هۆشیاربنەوە لەوەی چیتر ترس نەبێتەوە بە ڕێکخەری ڕایەڵەی نێوانیان. هەرچەند هێشتا هەر دڵۆپێكی چەور و لێڵیشم، بەڵام خەیاڵم بە هۆشیا ڕوونە و بڕوام وایە كە نابێت ترس و چزەی کۆینەکان ئەندێشەمان بوەستێنن؛ دڵنیام ئەگەر پێکەوەبین، دەتوانین ھەناسە وھەست و وشەکانمان ئاوێزان بکەین و وێنای ئەوە بكەین كە ئاخۆ دەمانەوێت (داهاتووی خۆمان وپێکەوەبوونمان) لە شارەكاندا چۆن بێت؛ ئیدی شاری داهاتوو ھەرچییەك وھەرچۆنێك بێت!

Kuierjende bisten
fan Lotte Dondorp

Wandelende beesten
fan Lotte Dondorp

Wandering creatures
fan Lotte Dondorp

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Vivien D. Glass

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Kuierjende bisten

Dit jier soe it útstapke nei see einlings trochgean. ‘Sa mefrou,’ sei Thomas troch it iepen rútsje fan de auto en Pepijn lake allinnich mar fanôf de achterbank. Maja seach dat har soan en beppesizzer allebeide in kreas jaske droegen, mei in lytse roas yn it boarstbûske. Om har holle hie se de tinne reade doek slein dy’t Evert lang lyn fan ien fan syn reizen meinommen hie. Doe’t se ûnderweis wienen, wappere de útein troch it rútsje nei bûten. It wie neisimmer, likegoed wie it al dagen moai waar.
‘Doch dy jaskes dochs út.’
‘It is in práchtige dei!’ rôp Pepijn en Thomas maaide mei ien hân nei achteren, omdat er wist dat syn soan him neidie.

It begûn al drok te wurden op it strân. Pepijn socht in plakje út, krekt fier genôch fan de oare minsken en mei in moaie ôfstân nei de see ta.
Thomas holp Maja om sitten te gean en har skuon út te dwaan. Se struts har lange rok rjocht. ‘Wat in moai kampemint,’ sei se, wylst Thomas de parasol flak neist har klapstoel yn it sân triuwde en Pepijn de handoeken útsprate. ‘En sjoch, wy hawwe allegear in ingeltsje op ús gesicht.’
‘Wat dogge dy op it strân?’ frege Pepijn, dy’t syn jaske netsjes optearde en foarsichtich syn shirt útluts om it bistke net te pletsjen.
‘Dy earme bisten,’ sei Thomas. ‘Se kinne allinnich mar mei de wyn mei fleane.’
Pepijn lústere al net mear, hy hie in grut stik driuwhout fûn en draafde dêrmei nei de râne fan it wetter om it yn see te smiten en te harkjen nei de plûms.

Maja wie mei help fan Thomas oerein gien en yn har ientsje nei it wetter rûn. De sinne hie syn heechste punt noch net berikt, dochs wie it al brodzich. Soe dit, tocht se, de lêste kear wêze dat ik de see sjoch? It wie gjin grutte fraach, mar hy wie der. It wetter oan har fuotten rôle rêstich om, in bewegend wêzen lykas sysels.
Pepijn wie neist har kommen te stean, syn hân skode yn harres. Hy hie dik pylkerich hier, sa’t Thomas eartiids ek hân hie, mar by Pepijn kaam it oan syn skouders ta. Hy drukte syn fuotten it wiete sân yn, oant de boppekanten fan syn teannen ferdwûnen.
‘Ik ha tink ik wol fyftich kear op it strân west.’
Se knypte yn de lytse hân, hold him stevich beet, kloppe derop.
‘En beppe?’
‘Witsto wat it gekke is?’ sei Maja. ‘It moat in fêst getal wêze, sokssawat as achthûndertienentachtich kear. Mar der is gjin inkelde manier mear om dêrachter te kommen.’ Se seach fansiden nei Pepijn, dy’t syn foarholle yn tearen luts, as fûn er it begrutlik foar beppe dat se noait mear witte soe hoe faak oft se op it strân west hie. ‘Alde beppe’, sa neamde Pepijn har, omdat syn oare pake en beppe folle jonger wienen.
Fierderop hie Thomas in kwal fûn en Pepijn draafde dêrhinne. Maja bleau stean en seach út oer de lange strook sân tusken de dunen en de see. Dêr klom se mei har suske oer de glysterige stiennen fan de pier, dêr by de dúnrâne siet har mem tsjin in strânhúske oan op harren te wachtsjen mei stikken bôle dy’t se yn trijehoekjes snijde. Net folle fierder draafden har eigen bern, metalen skeppen achter harren oan slepend.
‘Stoere bern hawwe metalen skeppen,’ sei se as Evert de plestik farianten helje woe by it strânwinkeltsje.
‘Ek as se noch mar twa jier binne?’
‘Dan just.’
Dêr, op in oar stik fan it strân, dutsen har freondinnen fan de tekenles houten klaptafels mei wite tafellekkens. Mei dikke truien oan ieten se toastjes, dronken wite wyn en bleaunen sitten oant se de see net mear sjen koenen.
Op in kear wienen sy en Evert de lêsten dy’t oerbleaun wienen op it hiele strân. Se leinen yn djippe stuollen en se hienen in termosflesse mei tee by harren en in lyts lantearntsje mei in flakkerjende flam. Evert stuts syn earm fier út en makke in grutte beweging as oft er it hiele strân bestriek en se knikte, omdat se wist wat er sizze woe en se bûgde har nei him ta om mei in finger oer syn wang te striken.

De kwal wie dea. Pepijn liet Maja sjen hoe’t hy it liif lilje litte koe mei in stôk en dêrnei draafde er mei Thomas de see yn. Hy besocht syn heit kopke-ûnder te triuwen en tegearre boarten se dat se ûnderwettermeunsters wienen, sa’t se dienen doe’t Pepijn noch folle lytser wie.

Maja fage switdrippen fan har foarholle. Se naam stadige hapkes fan de sandwich dy’t Pepijn foar har út de koer pakt hie foar’t er neist syn heit lizzen gien wie om yn de sinne op te drûgjen. It wie krekt sa’n sandwich as har suske Nele hearlik fûn ha soe, mei in hiel soad tomaat en slaad, en se die har bêst om goed te priuwen by elke hap, as soe se Nele dêrmei in plezier dwaan kinne.
‘Wat is mem har moaiste herinnering?’ hie Thomas de foarige kear frege doe’t hy by har op besite kaam yn de oanleunflat dêr’t se sûnt in pear jier wenne. Meastal praten se allinnich oer Pepijn, oer Thomas syn suster dy’t yn Azië wenne, oer it soarchsintrum tsjinoer Maja har flat, dêr’t se wolris mei-iet, oer de konsertjûnen dêr, oer de leafde dy’t Thomas syn heit hân hie foar alle muzyk mei in jazzoargel deryn. Thomas hie de trui oan dy’t se in pear jier earder foar him breide hie, mar se beneamde dat net, se plukte goedkarrend plúskes fan syn hals en hy pakte har hân en se seagen nei de fotolistkes. ‘Ik wit it net,’ sei se. ‘De herinneringen komme samar omheech, se besteane neist elkoar. Op de iene dei is de iene moaier en de oare deis de oare.’ Hy knikte, sei dat er it begriep, mar dêrnei bleau er stil en se naam har foar om de oare kear better mei him te praten. Mar no siet se hjir, mei Nele by har en it slagge har net om dat út te lizzen.
‘Sjoch dêr ris!’ sei Thomas ynienen en se draaiden harren yn de rjochting fan syn wizende earm. In hiel ein fierderop klofte in mannichte minsken byelkoar by in rûpachtich wêzen fan pvc-buizen, dat him op eigen krêft ferpleatste oer it sân. ‘In strânbist,’ sei Maja en Pepijn fleach hurd dy kant út. In pear jier earder hie Maja in dokumintêre oer de strânbisten sjoen. De keunstner sette syn konstruksjes fan buizen en stikken doek ynelkoar en sadree’t de wyn hâldfêst op se krige, begûnen se te rinnen. Bisten, dat wie yndied it goede wurd. Dochs seach se yn de buizen ek in ploech freonen, lange jonges dy’t de earmen om elkoars skouders slein hienen en oer it strân sjouden, se seach in mammoet, se seach in frou mei in hoed op. Allegear wêzens, tocht se, dy’t je oait op it strân tsjinkomme kinnen hienen, hoelang lyn ek. It wie in wûnderlik gesicht, de manier wêrop’t de smelle knibbels bûgden en de fuotten trochdraafden oer it sân. De bisten makken in eigen lûd as se beweegden, in sêft tikjen, dat op in hiel eigen manier by de strânlûden like te hearren.
Maja knope de doek om har hier opnij fêst. In ingeltsje striek del op har rok. Se tikke mei de sydkant fan har finger foarsichtich tsjin de wjukjes, dy’t op har skurte beskutting sochten tsjin de einleaze twang fan de wyn.
Thomas wie oereingien om de kuierjende rûp better te sjen. Yn ’e fierte draafde Pepijn mei it strânbist mei, badgasten pakten harren handoeken en tassen op sadat it dier net fan syn rûte hoegde ôf te wiken. Thomas skonk twa bekers fol mei tee út de termosflesse, joech ien oan syn mem en gie neist har op in klapstoel sitten. ‘Stom dat wy dit net folle earder dien hawwe.’
Maja lei har hân op syn wang. ‘It is in hearlike dei.’
Thomas flocht syn hannen gear achter syn holle en die de eagen ticht. ‘Wy kinne hjir bêst bliuwe oant de sinne ûnder is.’

Under it iten op it terras hienen se it noch lang oer it strânbist en fantasearren se oer watfoar bisten oft se sels meitsje soenen as se likegoed bouwe koenen as de keunstner. Pepijn fûn binnen in bekerke mei dobbelstiennen en fellen skoarepapier en dus spilen se Yahtzee by de kofje en tee en Pepijn krige in sorbet dêr’t dikke sûkeladesaus oerhinne getten wie. Doe’t se it strân wer oprûnen, wie it tsjuster wurden.
It wie rêstich, in soad minsken wienen al nei hûs gien en it seewetter beweegde suver net. By it kampemint fûnen se harren spullen werom en Thomas luts syn shirt út.
‘Sille wy noch even?’ Tegearre mei Pepijn draafde er nei de see en se plompten it donkere wetter yn.
Maja hold har rok mei ien hân omheech en rûn ek in ein de see yn. Ynienen ljochte it wetter om har fuotten felblau op. ‘Sjoch!’ rôp Pepijn, en wêr’t hy mei syn earmen spattere wie it wetter op deselde manier blau. In groepke minsken dat flak by harren swom, joele en plûnzge yn it rûn om it ljocht op te wekken. Ien kear earder hie Maja dy blauwe gloede yn de see sjoen, op ien fan har earste fakânsjes mei Evert. ‘Seefonk,’ hie Evert sein, ‘de fjoermichjes fan de see.’ Eefkes like er tichterby as dat er yn jierren west hie, wylst se stap nei stap troch it wetter sette om de kleur te sjen dy’t ferdwûn sa gau’t se net mear beweegde. Fierderop swommen Thomas en Pepijn yn it opljochtsjende blau en it wie krekt as waarden se spesjaal foar har ferljochte, de see tekene in ljochte sirkel om har soan en beppesizzer hinne.
‘Wat in gelok!’ rôp Thomas, wylst er drippen de loft yn spatte. ‘In strânbist en seefonk op ien dei.’
‘It is in práchtige dei,’ rôp Pepijn en Thomas spatte earmfollen wetter syn kant op.

Doe’t se alle trije wer op it strân stienen, dielde Thomas de handoeken út. ‘Mem moat har goed ôfdrûgje hear,’ sei er. ‘Ik wol net dat de thússoarch lilk op my wurdt.’ Hy en Pepijn klapten de stuoltsjes yn, hellen de parasol út it sân, troppen de handoeken yn de koer en begûnen oan harren earste ronde nei de auto.
Maja wie oan ’e râne fan it wetter stean bleaun. Der wie gjinien mear yn see en ek de seefonk like ferdwûn. Muoisum bûgde se har foaroer om mei har hân troch it wetter te striken, mar har fingers koenen de gloede net mear opwekke.
Se seach om en koe noch krekt gewaarwurde hoe’t Thomas de lêste dingen by it kampemint wei pakte en yn de rjochting fan de houten trep rûn. Har teannen wibelen yn it sân, even fierderop stienen de skuon dy’t se aansten wer oandwaan moast.
‘Komt mem ek?’ rôp Thomas fan fierren. Noch even bleau se stean by it wetter, dat súntsjes klotste en rêstich omrôle yn it tsjuster, om te wachtsjen op in nije dei.

Wandelende beesten

Dit jaar zou het uitje naar zee eindelijk doorgaan. ‘Zo mevrouw,’ zei Thomas door het open raampje van de auto en Pepijn lachte alleen maar vanaf de achterbank. Maja zag dat haar zoon en kleinzoon allebei een net jasje droegen, met een kleine roos in de borstvakjes. Om haar hoofd had ze de dunne rode doek geslagen die Evert lang geleden van een van zijn reizen had meegenomen. Toen ze onderweg waren, wapperde het uiteinde door het raampje naar buiten. Het was nazomer, toch was het al dagen mooi weer.
‘Trek die jasjes toch uit.’
‘Het is een práchtige dag!’ riep Pepijn en Thomas maaide met één hand naar achteren, omdat hij wist dat zijn zoon hem nadeed.

Het begon al druk te worden op het strand. Pepijn zocht een plekje uit, precies ver genoeg van de andere mensen en met een mooie afstand tot de zee.
Thomas hielp Maja om te gaan zitten en haar schoenen uit te doen. Ze streek haar lange rok recht. ‘Wat een mooi kampement,’ zei ze, terwijl Thomas de parasol vlak naast haar klapstoel in het zand duwde en Pepijn de handdoeken uitspreidde. ‘En kijk, we hebben allemaal een lieveheersbeestje op ons gezicht.’
‘Wat doen die op het strand?’ vroeg Pepijn, die zijn jasje netjes opvouwde en voorzichtig zijn shirt uittrok om het diertje niet te pletten.
‘Die arme beesten,’ zei Thomas. ‘Ze kunnen alleen met de wind meevliegen.’
Pepijn luisterde al niet meer, hij had een groot stuk drijfhout gevonden en rende ermee naar de waterrand om het in zee te gooien en te luisteren naar de plons.

Maja was met hulp van Thomas opgestaan en in haar eentje naar het water gelopen. De zon had haar hoogste punt nog niet bereikt, toch was het al broeierig warm. Zou dit, dacht ze, de laatste keer zijn dat ik de zee zie? Het was geen grote vraag, maar hij was er. Het water aan haar voeten rolde rustig om, een bewegend wezen zoals zijzelf.
Pepijn was naast haar komen staan, zijn hand schoof in de hare. Hij had dik piekerig haar, zoals Thomas vroeger ook had gehad, maar bij Pepijn kwam het tot zijn schouders. Hij drukte zijn voeten het natte zand in, tot de bovenkanten van zijn tenen verdwenen.
‘Ik ben denk ik al wel vijftig keer op het strand geweest.’
Ze kneep in de kleine hand, hield hem stevig vast, klopte erop.
‘En jij, oma?’
‘Weet je wat het gekke is?’ zei Maja. ‘Het moet een vast getal zijn, zoiets als achthonderdéénentachtig keer. Maar er is geen enkele manier meer om erachter te komen.’ Ze keek opzij naar Pepijn, die fronste, alsof hij het zielig vond voor oma dat ze nooit meer zou weten hoe vaak ze op het strand was geweest. ‘Oude oma’, zo noemde Pepijn haar, omdat zijn andere opa en oma veel jonger waren.
Verderop had Thomas een kwal gevonden en Pepijn rende ernaartoe. Maja bleef staan en keek uit over de lange strook zand tussen de duinen en de zee. Daar klom ze met haar zusje over de glibberige stenen van de pier, daar bij de duinrand zat haar moeder tegen een strandhuisje op hen te wachten met boterhammen die ze in driehoekjes sneed. Niet veel verder renden haar eigen kinderen, metalen scheppen achter zich aan slepend.
‘Stoere kinderen hebben metalen scheppen,’ zei ze als Evert de plastic varianten wilde halen bij het strandwinkeltje.
‘Ook als ze nog maar twee jaar zijn?’
‘Juist dan.’
Daar, op een ander deel van het strand, dekten haar vriendinnen van de tekenles houten klaptafels met witte tafellakens. In dikke truien gehuld aten ze toastjes, dronken witte wijn en bleven zitten tot ze de zee niet meer konden zien.
Eens waren zij en Evert de laatst overgeblevenen op het hele strand. Ze lagen in diepe stoelen en ze hadden een thermosfles met thee bij zich en een klein lantaarntje met een flakkerende vlam. Evert strekte zijn arm ver uit en maakte een grote beweging alsof hij het hele strand bestreek en ze knikte, omdat ze wist wat hij wilde zeggen en ze boog naar hem toe om met een vinger langs zijn wang te strijken.

De kwal was dood. Pepijn liet Maja zien hoe hij het lijf kon laten drillen met een stok en daarna rende hij met Thomas de zee in. Hij probeerde zijn vader kopje onder te duwen en samen speelden ze dat ze onderwatermonsters waren, zoals ze deden toen Pepijn nog veel kleiner was.

Maja veegde zweetdruppels van haar voorhoofd. Ze nam langzame hapjes van de sandwich die Pepijn voor haar uit de mand had gepakt voordat hij naast zijn vader was gaan liggen opdrogen in de zon. Het was precies zo’n sandwich als haar zusje Nele heerlijk zou hebben gevonden, met extra veel tomaat en sla, en ze probeerde goed te proeven bij elke hap, alsof ze Nele daarmee plezier zou kunnen doen.
‘Wat is je mooiste herinnering?’ had Thomas de vorige keer gevraagd toen hij haar kwam opzoeken in de aanleunflat waar ze sinds een paar jaar woonde. Meestal spraken ze alleen over Pepijn, over Thomas’ zus die in Azië woonde, over het zorgcentrum aan de overkant van Maja’s flat waar ze af en toe mee at, over de concertavonden daar, over de liefde die Thomas’ vader had gehad voor alle muziek met een jazzorgel erin. Thomas droeg de trui die ze enkele jaren eerder voor hem had gebreid, maar ze benoemde het niet, ze plukte goedkeurend pluisjes van zijn hals en hij pakte haar hand en ze keken naar de fotolijstjes. ‘Ik weet het niet,’ zei ze. ‘De herinneringen komen zomaar omhoog, ze bestaan naast elkaar. De ene dag is de ene mooier en de volgende dag de andere.’ Hij knikte, zei dat hij het begreep, maar daarna bleef hij stil en ze nam zich voor om de volgende keer beter met hem te praten. Maar nu zat ze hier, met Nele bij zich en het lukte haar niet om het uit te leggen.
‘Kijk daar!’ zei Thomas ineens en ze draaiden zich in de richting van zijn wijzende arm. Een heel stuk verderop had een grote groep mensen zich verzameld bij een rupsachtig wezen van pvc-buizen, dat op eigen kracht voortbewoog over het zand. ‘Een strandbeest,’ zei Maja en Pepijn begon ernaartoe te rennen. Een paar jaar eerder had Maja een documentaire over de strandbeesten gezien. De kunstenaar zette zijn constructies van buizen en stukken doek in elkaar en zodra de wind grip op ze kreeg, begonnen ze te lopen. Beesten, dat was inderdaad het goede woord. Toch zag ze in de buizen ook een groep vrienden, lange jongens die de armen om elkaars schouders hadden geslagen en over het strand sjokten, ze zag een mammoet, ze zag een vrouw met een hoed op. Allemaal wezens, dacht ze, die je ooit op het strand had kunnen tegenkomen, hoe lang geleden ook. Het was een wonderlijk gezicht, de manier waarop de smalle knieën bogen en de voeten voortraasden over het zand. De beesten maakten een eigen geluid als ze bewogen, een zacht getik, dat op een heel eigen manier bij de strandgeluiden leek te horen.
Maja knoopte de doek om haar haren opnieuw vast. Een lieveheersbeestje streek neer op haar rok. Ze tikte met de zijkant van haar vinger voorzichtig tegen de vleugeltjes, die op haar schoot beschutting zochten tegen de eindeloze dwang van de wind.
Thomas was opgestaan om de wandelende rups beter te zien. In de verte rende Pepijn met het strandbeest mee, badgasten pakten hun handdoeken en tassen op zodat het dier zijn route kon vervolgen. Thomas vulde twee bekers met thee uit de thermosfles, gaf er een aan zijn moeder en ging naast haar op een klapstoel zitten. ‘Stom dat we dit niet veel eerder hebben gedaan.’
Maja legde haar hand op zijn wang. ‘Het is een heerlijke dag.’
Thomas vlocht zijn handen samen achter zijn hoofd en sloot zijn ogen. ‘Laten we pas weggaan als de zon onder is.’

Tijdens het eten op het terras praatten ze nog lang over het strandbeest en verzonnen welke beesten ze zelf zouden maken als ze net zo goed konden bouwen als de kunstenaar. Pepijn vond binnen een bekertje met dobbelstenen en scorevellen en dus speelden ze Yahtzee bij de koffie en thee en Pepijn kreeg een sorbet waar dikke chocoladesaus over uitgegoten was. Toen ze het strand weer opliepen, was het donker geworden.
Het was rustig, veel mensen waren al naar huis gegaan en het zeewater bewoog nauwelijks. Bij het kampement vonden ze hun spullen terug en Thomas trok zijn shirt uit.
‘Zullen we nog even?’ Samen met Pepijn rende hij naar de zee en ze plonsden het donkere water in.
Maja hield haar rok met één hand omhoog en liep ook een stuk de zee in. Ineens lichtte het water om haar voeten felblauw op. ‘Kijk!’ riep Pepijn, en waar hij met zijn armen spetterde was het water op dezelfde manier blauw. Een groepje mensen dat vlakbij hen zwom joelde en plonsde in het rond om het licht op te wekken. Eén keer eerder had Maja deze blauwe gloed in de zee gezien, tijdens een van haar eerste vakanties met Evert. ‘Zeevonk,’ had Evert gezegd, ‘de vuurvliegjes van de zee.’ Even leek hij dichterbij dan hij in jaren was geweest, terwijl ze stap na stap door het water zette om de kleur te zien die verdween zodra ze niet meer bewoog. Verderop zwommen Thomas en Pepijn in het oplichtende blauw en het was alsof ze speciaal voor haar verlicht werden, de zee tekende een lichte cirkel om haar zoon en kleinzoon heen.
‘Wat een geluk!’ riep Thomas, terwijl hij druppels de lucht in spetterde. ‘Een strandbeest en zeevonk op één dag.’
‘Het is een práchtige dag,’ riep Pepijn en Thomas spatte armenvol water zijn kant op.

Toen ze alle drie weer op het strand stonden, deelde Thomas de handdoeken uit. ‘Droog je goed af, moeder,’ zei hij. ‘Ik wil niet dat de thuiszorg boos op me wordt.’ Hij en Pepijn klapten de stoeltjes in, haalden de parasol uit het zand, propten de handdoeken in de mand en begonnen aan hun eerste ronde naar de auto.
Maja was aan de waterrand blijven staan. Er was niemand meer in zee en ook de zeevonk leek verdwenen. Moeizaam bukte ze om met haar hand door het water te strijken, maar haar vingers konden de gloed niet meer opwekken.
Ze keek om en kon nog net ontwaren hoe Thomas de laatste spullen bij het kampement weg pakte en in de richting van de houten trap liep. Haar tenen wiebelden in het zand, even verderop stonden de schoenen die ze straks weer aan zou moeten doen.
‘Kom je, moeder!’ riep Thomas van ver. Nog even bleef ze staan bij het water, dat zachtjes klotste en rustig omrolde in het donker, om te wachten op een nieuwe dag.

Wandering creatures

This year, the trip to the seaside would finally go ahead. ‘Greetings, madam,’ Thomas said through the rolled-down car window and Pepijn in the back seat only laughed. Maja noticed that her son and grandson were both wearing smart jackets, each with a small rose in the breast pocket. She had tied the thin red scarf around her head which Evert had brought home from one of his travels long ago. During the drive, the tip of the scarf fluttered in the wind through the open window. It was late summer, but the weather had been fine for days.
‘Why don’t you take off those jackets.’
‘It’s a be-yoo-tiful day!’ Pepijn cried and Thomas swatted the air behind his seat because he knew his son was imitating him.

The beach was already getting busy. Pepijn picked a spot, just far enough from other people and at a convenient distance from the sea.
Thomas helped Maja sit down and take off her shoes. She smoothed down her long skirt. ‘What a nice encampment,’ she said, while Thomas plunged the parasol into the sand beside her and Pepijn was spreading out the beach towels. ‘And look, we’ve all got ladybirds on our faces.’
‘What are they doing on the beach?’ Pepijn asked, neatly folding his jacket and carefully taking off his T-shirt so as not to squash the insect.
‘Poor little creatures,’ Thomas said. ‘All they can do is fly wherever the wind takes them.’
Pepijn had already stopped listening, he’d found a large piece of driftwood and was running to the water’s edge to throw it into the sea and hear the splash.

After Thomas had helped her up, Maja walked to the water by herself. The sun had not yet reached its highest point but the heat was already stifling. Will this, she wondered, be the last time I see the sea? It was not a big question, but it was there. The water at her feet churned around calmly, a moving being just like herself.
Pepijn had joined her, his hand slipping into hers. He had the same wispy hair Thomas used to have, but Pepijn’s came down to his shoulders. He pressed his feet into the wet sand until the tops of his toes disappeared.
‘I think I’ve been at the beach at least fifty times.’
She squeezed the small hand, held it tight, patted it.
‘And you, Granny?’
‘You know what’s strange?’ Maja said. ‘It has to be a specific number, something like eight hundred and eighty one, but there’s absolutely no way of finding out what it is.’ She cast a sideways glance at Pepijn, who frowned as if pitying Granny because she’d never know how many times she’d been at the beach. ‘Old Granny,’ as Pepijn called her, because his other granny and grandpa were much younger.

Thomas had found a jellyfish and Pepijn ran over to see it. Maja stayed where she was, looking out over the long stretch of sand between the dunes and the sea. Over there, she and her sister were climbing over the slippery rocks of the pier, and there, at the edge of the dunes, her mother sat leaning against a beach cabin, waiting for them with sandwiches she’d cut into triangles. Not much further off were her own children, dragging metal spades behind them as they ran.
‘Real children have metal spades,’ she told Evert when he wanted to buy the plastic variety at a beachfront shop.
‘Even if they’re just two years old?’
‘Especially then.’
There, on another part of the beach, her friends from art class were laying white tablecloths on wooden folding tables. Wrapped up in thick sweaters, they would eat toast, drink white wine and sit there until they couldn’t see the sea any more.
One day, she and Evert had been the last people left on the whole beach. Lying in low chairs, they had a thermos full of tea and a small lantern with a flickering flame. Evert stretched out his arm in a sweeping gesture that seemed to encompass the whole beach, and she nodded because she knew what he wanted to say and leaned towards him to stroke his cheek with her finger.

The jellyfish was dead. Pepijn showed Maja how to make its body quiver with a stick and then ran into the surf with Thomas. He tried to push his father under water and the two of them played at being deep sea monsters, just as they had done when Pepijn was much younger.

Maja brushed beads of sweat from her forehead. She took small bites of the sandwich Pepijn had fetched for her from the basket before lying down beside his father to dry off. This was exactly the kind of sandwich her little sister Nele would have loved, with extra tomatoes and lettuce, and she did her best to savour each bite as if this would please Nele.

‘What’s your favourite memory?’ Thomas had asked last time he’d visited her in the sheltered flat she’d moved to a few years before. Usually they only talked about Pepijn, about Thomas’s sister who lived in Asia, about the care home across the street from Maja’s flat where she sometimes had a meal, about evening concerts they gave, about how Thomas’s father had loved any kind of music with a jazz organ in it. Thomas was wearing the sweater she had knitted for him several years before but she didn’t mention it; she approvingly plucked some fluff from his neck and he took her hand and they looked at the framed photographs. ‘I don’t know,’ she said. ‘My memories pop up just like that, they all exist at once. One day I prefer one, the next another.’ He nodded, said he understood, but went silent after that and she resolved they’d have a proper conversation the next time. But now she was sitting here, Nele next to her, and was unable to explain anything.

‘Look, over there!’ Thomas said suddenly and they turned in the direction he pointed. In the distance, a large group of people had gathered around a caterpillar-like being made of PVC pipes which moved over the sand of its own accord. ‘A beach creature,’ Maja said, and Pepijn ran off towards it. Maja had seen a documentary on beach creatures some years earlier. The artist assembled his constructions of pipes and pieces of cloth on the beach, and once the wind gripped them, they started to walk. Creatures, that was the perfect word. Though in her eyes, the pipes could also have been a group of friends, tall boys lumbering over the beach with their arms around each other’s shoulders; she saw a mammoth, she saw a lady in a hat. All of them creatures, she thought, that you could once have encountered on the beach, albeit at different times. It was an amazing sight, the way the skinny knees bent and the feet sped across the sand. The creatures made a distinctive noise when they moved, a soft ticking that seemed to slot seamlessly into the soundscape of the beach.

Maja tied her scarf a little tighter around her hair. A ladybird alighted on her skirt. She tapped the side of her finger carefully against its wings, which had sought shelter on her lap against the wind’s relentless force.

Thomas had stood up to get a better view of the wandering caterpillar. In the distance, Pepijn was running alongside the beach creature, and beachgoers were picking up their towels and bags to clear a path for it. Thomas poured two mugs of tea from the thermos, handed one of them to his mother and sat down on a folding chair next to her. ‘We should have done this much sooner.’
Maja lay her hand on his cheek. ‘It’s a wonderful day.’
Thomas clasped his hands together behind his head and closed his eyes. ‘Let’s stay until the sun has set.’

Over their meal on the terrace of a restaurant they chatted at length about the beach creatures, inventing new ones they’d build themselves if they were anything as good at it as the artist. Pepijn found some dice and score sheets so they played Yahtzee over coffee and tea, and Pepijn had a sorbet poured over with thick chocolate sauce. When they returned to the beach, night had fallen.

It was quiet, most people had gone home and the sea hardly moved. Back at the encampment where they’d left their stuff, Thomas took off his shirt.
‘Want to have another go?’ He and Pepijn ran to the sea and plunged into the dark water.
Holding up her skirt with one hand, Maja also waded a few steps into the sea. Suddenly, the water at her feet lit up bright blue. ‘Look!’ Pepijn cried out, and the same fluorescent blue appeared where his arms paddled the water. A group of people swimming close by whooped and splashed around to generate the glow. Maja had seen this blue glow in the sea once before, on one of her first holidays with Evert. ‘Sea sparkle,’ Evert had said, ‘the fireflies of the sea.’ At that moment, he seemed closer to her than he’d been in years as she kept wading through the water to see the colour, which vanished as soon as she stopped moving. Thomas and Pepijn were swimming in the fluorescent blue a short distance away and it was as if they were illuminated especially for her – the sea was drawing a circle of light around her son and grandson.
‘Lucky us!’ Thomas cried, spattering water into the air. ‘A beach creature and sea sparkle on the same day.’
‘It’s a be-yoo-tiful day,’ Pepijn cried and Thomas splashed armfuls of water in his direction.

When the three of them were back on the beach, Thomas handed out towels. ‘Dry off carefully, Mother,’ he said. ‘I don’t want to get in trouble with your home carer.’ He and Pepijn collapsed the chairs, pulled the parasol out of the sand, stuffed the towels into the basket and carried the first load to the car.

Maja stayed behind at the water’s edge. There were no more swimmers and the sea sparkle seemed to have vanished. She bent down with difficulty to run her hand through the water, but her fingers no longer conjured up the glow.

Looking round, she could just about make out Thomas picking up the last things from their encampment and heading towards the wooden stairs. Her toes wiggled in the water, the shoes she’d have to put on again in a minute standing on the sand nearby.
‘Are you coming, Mother!’ Thomas called in the distance. She stayed a moment longer, the gently splashing water rolling calmly in the dark, to wait for a new day.

Oant foarby
fan Justine le Clercq

Tot voorbij
fan Justine le Clercq

Until it’s Over
fan Justine le Clercq

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
Oant foarby

En no barde it, dat de iene boarger de oare ferliet, dat gjin buorman him om de oare bekroade, 
dat sibben inoarren hast net besochten en inoarren inkeld út de fierte begroeten.
Ut: Decamerone

Har deadelist wie koart:

1. Styfmem
2. Stekmiggen

Doe’t har styfmem de deadelist hingjen seach op de keamerdoar fan har styfdochter Dara, draafde se troch de hûs en raasde: ‘Se is gek, ik wist it, se is gek.’
Dara har heit stie moedeleas tsjin de muorre yn de gong oan. Har broer mompele: ‘Kinst asjeblyft fuortgean? Dat geraas is net te fernearen.’
‘Ik bin echt net de iennige mei in deadelist,’ sei Dara tsjin har heit. Hy helle de autokaart út ’e bûse en rikte him oan. ‘Bliuw even fuort, mar ryd asjeblyft net it orgaan út, dan wurdst oppakt en ik kom net om dy op te heljen by de orgaanbewaking. Foar’tst it wist sille se my ûnderfreegje.’
‘En heit nimt it dus wer op foar dat domme minsk,’ gnaude Dara him ta.

Se ried hurder as tastien wie de stêd út. Sûnt trije moannen wie it foar stedsbewenners wer mooglik om yn ’e bosk te kuierjen. Mochtst ek wer ien opsykje yn in oare stêd. Mar dyn orgaan ferlitte wie ferbean. Sûnt fjouwer jier wiene alle provinsjes opdield yn fjouwer dielgebieten dy’t de namme fan in orgaan krigen hiene. Elk orgaan wie ek wer opdield yn fjouwer dielgebieten mei de namme fan in stik fruit – dat wie leuker foar de bern. Elk stik fruit hie in eigen firusbestrider dêr’tst dy alle dagen digitaal melde moastest om dyn sûnens in sifer te jaan, en dy’t alle trije moannen in prik yn dyn earm treau. Ast op fakânsje woedest moast dyn firusbestrider dy in fergunning ferliene, mar in fergunning wie seldsum.
Har heit hie ferteld dat minsken eartiids frij reizgje koene en tútsje en alle dagen nei skoalle mochten. Boadskippen waarden doe net troch de Steat oan dyn doar brocht. Mochtest doe ek alle dagen ûnder de brûs, mar dat hie neat mei firussen te krijen, dat kaam dan wer troch miljeuskea, hie har heit útlein.

Ien kear de stêd út, ried se tusken de greiden troch rjochting de râne fan har orgaan. Se woe it kamp sjen. It kamp dêr’t har styfmem sa grimmitich fan waard. ‘Dy idioaten libje der mar op los,’ sei se faak.
‘Dat is krekt wat ik ek wolris woe,’ hie har heit fersuchte.
Se woe no einlings ris sjen oft se dêr echt trochinoar rûnen en gjin mûlkapkes op hiene.

In orgaanbewaker seach erchtinkend op har del fanút syn heechsitter, doe’t se út ’e auto stapte. De grinzen fan it orgaan waarden oanjûn mei kleurige ljochtbondels. Hjir kleure de grins giel. Wat fierderop seach se in sleep fan hûnderten tintsjes, makke fan ôffalmateriaal. It tintekamp wie deun by de giele grins lâns delset en wie mear as in kilometer lang. ‘Ast dêrhinne giest,’ hie har styfmem warskôge, ‘wurdst oansjoen foar in opstanneling.’ Dat wie blykber it slimste wat jin barre koe. ‘Och hea, dan is myn treasteleaze takomst nei syn moer,’ hie Dara spotsk sein.

Stadich kaam se tichterby it kamp. Hieltyd skerper seach se kloftsjes minsken dy’t neistinoar oer it kamp rûnen. Al gau seach se de poarte dy’t se al sa faak op ynternet foarbykommen sjoen hie. De poarte bestie út in sierhekwurk, mei oan beide kanten twa mânske sânstiennen liuwen, en stie midden yn in fierder leech stik greide. Koest der gewoan omhinne rinne, mar gjinien dy’t dat die.
By de poarte stuts se automatysk de linkerearm út sadat de poartwachter har chip scanne koe.
‘Dat is hjir net nedich,’ sei de poartwachter. ‘Myn namme is Halim en hoe hjitsto?’
Dara helle har mûlkapke fan it gesicht en die dat yn ’e jasbûse.
‘Ik hjit Dara. Ik bin fan Oerisel, orgaan lever, dielgebiet appel.’
‘Wolkom Dara, wat kin ik foar dy dwaan?’
Se seach him sa stoer mooglik oan, yn de hope dat er har serieus nimme soe. ‘Ik wol hjir wenje.’
Halim knikte fol begryp. Hy wenne al jierren op it kamp. Hy koe de wrâld noch fan foar de firussen en hy koe de wrâld fan no. Syn dream wie de wrâld hjirnei.
‘Dara, bisto fan dyn âlders fuortrûn?’ frege er.
Se suchte. ‘Shit.’
‘Der komme hjir faker jongerein dy’t fan hûs fuortrûn binne. No’t der gjin opfanghuzen mear besteane, binne wy in soarte escapekamp wurden.’
‘Net ús heit,’ sei se. ‘Dy kin dermei troch. Myn styfmem sil ik fermoardzje.’
‘Rin mar even mei,’ sei Halim.
Se rûnen dwers troch it kamp. Dara besocht ôfstân te hâlden fan Halim, mar hy kaam hieltyd wer ticht neist har te rinnen. Oeral sieten lju yn in rûnte, ticht by-inoar. Se sieten te praten, se skilen jirpels en raspen pastinaak. Der klonk hjir en dêr muzyk út echte ynstruminten. Dara hie noch noait sa’n soad minsken sa ticht opinoar sitten sjoen, dy’t ek noch mei-inoar praten sûnder mûlkapke, en konstant laken. Se hie sawisa noait safolle minsken laitsjen sjoen. Hjir like dat hiel normaal.
‘Dat wie foar de firussen hiel gebrûklik,’ ljochte Halim ta, dy’t har fernuvering seach.
‘Ik wie der al foar de firussen, mar ik kin my fan dy tiid net folle mear heuge,’ sei Dara.
Halim seach har efkes fansiden oan. In meager ferfrommele famke mei de skouders ûnder spanning. ‘It is hjir net maklik,’ sei er. ‘Dit is it lytste kamp fan Nederlân. Der binne noch seisentweintich. Wy hawwe altyd honger, want de Steat wol ús neat ferkeapje. Wy meie neat ferbouwe op de greiden om ús hinne. Al dogge wy dat al. Hast elkenien hjir hat him faksinearje litten yn de earste trije jier fan de krisis, mar se wegeren om dat de rest fan har libben dwaan te moatten, en wegeren om binnendoar sitten te bliuwen omdat de fijân net it firus is. De fijân is it yn ’e ban dwaan fan it minsklik libben.’
Dara knikte. ‘Dat haw ik lêzen.’

Se rûnen in hoartsje swijend troch. De paden wiene besiedde mei kleurige hjerstblêden. Der hong in frisswiete ierdske geur yn it kamp. Blykber hiene se de blêden út ’e bosk helle en op de paden smiten. By in gruttere tinte as de rest stie Halim stil. ‘Wy meie net nei in dokter of sikehûs. Dêrom ha wy in soarte eigen sikehúske boud. Lokkigernôch wenje der in soad ferpleechkundigen yn it kamp. Dy kamen massaal op de kampen te wenjen doe’t de Steat neat feroare oan harren wurksituaasje.’
Se rûnen fierder en kamen lâns in hiele rige houten sketten, mei in provisoarysk dak fan plestik, dêr’t skilderijen, tekeningen, haakwurken en teksten oan ophongen wiene.
‘Alle wiken in oare eksposysje,’ ljochte Halim ta. ‘Wy ha sels in teäter boud dêr’t wy toaniel- en muzykfoarstellings útfiere.’
Dara wist noch dat se oait op toaniel sitten hie. Se hie noch meidien oan in foarstelling. Hie se doe seis west? Se fielde ynienen wer dy prettige spanning flak foardat se it toaniel op moast, en hoe’t se har mem socht yn it publyk.
Oan ien fan de wanden seach se in grut skilderij wêrop’t fûgels skynber dea út ’e loft foelen. Derûnder hong in poster mei de tekst: Ik wiis dy op in wierheid troch it oanbieden fan in ûnjúste foarstelling fan saken. Wie tekene: keunstners.

Halim sloech linksôf rjochting in fiverke. Seis froulju en twa manlju sieten om in fjoer neistinoar op beamstammen. Halim gong op in lege beamstam sitten en kloppe mei de hân op it plak neist him. Dara gong sitten, oardel meter fan him ôf.
Der gong in flesse wetter yn it rûn.
Se seach nei it grutte fjoer.
Halim fernaam hoe’t har gesicht beluts en se noartsk seach. ‘Do moatst dy net rjochtsje op de ynhâld fan de rúzjes mei dyn styfmem, mar op de reden fan jim striid. Dat haw ik ek dien doe’t ik myn âlden ferwiten begûn te meitsjen.’
‘Bisto ek fuortrûn?’ frege Dara ynteressearre.
‘Do likest my in goed famke,’ sei Halim, en knikte har ta om syn wurden te beklamjen. ‘Do bist teloarsteld. Dat wie ik ek. Myn âlden amputearren myn wil om te libjen, om der wat fan te meitsjen. Dat diene se net út oertsjûging of fanút in idee. Mar gewoan, út eangst.’
‘Woedest net mear libje, dan?’
‘Just wol. Ik wist allinnich net hoe. Ik koe allinnich eangst, net te ferdragen eangst. Dy bûke ik út ’e wei. Wêrmei’t ik alle emoasje fuortbûke.’
‘Begûnst seker mei boksen,’ lake Dara.
Halim knikte.
‘Echt klisjee, man.’
‘Nee, want do bist gjin klisjee,’ spile Halim werom, sette in heech stimke op, goaide syn earms yn de loft en rôp hystearysk: ‘Ik haatsje myn styfmem.’
‘Shit,’ lake Dara.

In âlde, mar noch altyd ymposante man mei in goed bosk griis hier kaam foar Dara te stean en joech har de flesse mei wetter. ‘Mar in lyts slokje,’ sei er, ‘wy ha altyd in tekoart.’ Se naam de flesse oan wylst de man troch de knibbels sakke oant er har rjocht oansjen koe. ‘Der is in jacht geande op ús lichem, op ús gedrach. In jacht dy’t ús hieltyd fierder ynsnuorret. Earder spile ik foar manager. No bin ik fisker.’ Hy toete syn folle lippen en bearde as in fisk op it drûge.
‘Makkest har bang,’ warskôge Halim.
Dara naam in slok, joech de flesse troch oan Halim en sei: ‘Hy is wol chill.’
De fisker stie wer op en gong neist har sitten. Sa tichtby, dat se syn lichemswaarmte fernaam. Se rille even.
‘Seker yn gjin jierren in minske field?’ sei er.
Se knikte. ‘Ik mei net nei skoalle, net nei sport, hielendal neat. En echt net alle âlders binne sa. Guon freonen meie út en troch nei skoalle. Ik sil myn styfmem fermoardzje.’
De fisker begûn hurd te knikken en rôp: ‘Aha, do meist graach shockeare. Moai! Puere libbensenerzjy! Ik bin net prinsipieel tsjin it deadzjen fan dyn styfmem. Mar do moatst it net út egoïsme dwaan, fanút in grutter belang, grutter as do! Wy sitte hjir ek yn dit kamp foar in grutter belang.’
‘Hokker belang dan?’ frege Dara.
‘It belang om net te skûljen foar it libben, mar te fleanen nei de sinne en werom,’ sei Halim.
Dara luts de noas op. ‘Lekker faach.’
‘Famke,’ sei de fisker, ‘wy geane net oan it firus ten ûnder mar oan it skûljen foar it firus. Ynsnuorre libbens. Wa’t in stap nei bûten ta set wurdt stienhurd feroardiele troch de buorlju, troch de strjitte, troch de wyk, troch de Steat.’
Halim kaam oerein, gong foar har stean en deklamearre mei heazige stim: ‘“It’s judgement that defeats us.” Dat is in útspraak fan Kolonel Kurtz út de film Apocalypse Now. Kinsto dy film?’
‘Fansels kin sy dy net,’ sei de fisker, ‘dat is echt in hiele âlde film.’
Ut ’e rûnte makke har in jonge frou los dy’t, sa seach Dara no pas, net op in beamstam siet mar yn in rolstoel. Mei skynber gemak rôle se har stoel oer it wiete sân nei harren ta. Wylst se nei Dara knypeage frege se: ‘Falle de hearen dy lestich mei har preken oer it goede libben?’
Dara knikte.
‘Dit is Rifka,’ stelde de fisker de jonge frou foar. ‘Sy is de iennige dy’t altyd in pot huning yn har tinte hat.’
Halim krige ynienen Dara har hân fêst. Sy huvere even.
‘Lykasto no rillest, om’tst gjin lichaamlik kontakt mear wend bist, dat is it ferlies fan alles wat it libben de muoite wurdich makket.’
‘Se is gewoan kâld,’ reägearre ynienen in rizige dame mei in hearlike Fryske tongslach, dy’t al dy tiid nei harren harke hie. ‘Jou dat bern ris in tekken.’
Rifka tsjutte in tas oan dy’t efter har rolstoel hong.
‘Helje mar in tekken út ’e tas.’
Oan de oare kant fan de rûnte begûn in frou te spyljen op in prachtich bylkjende sitar. Al daalk by de earste noaten fielde Dara dat der in oare sfear hong tusken har en dizze minsken. Mar ek tusken har en it kampfjoer en de geuren om har hinne.
‘Komst hjir te wenjen?’ frege Rifka.
Halim skodde fan nee. ‘Sjochst dochs dat se fierstente jong is.’
Rifka luts in bryk gesicht nei Halim en rjochte har wer op Dara. ‘It is belangryk datst witst dat wy hjir net wenje omdat wy tsjin it bestriden fan al dy firussen binne, wy wenje hjir omdat wy dertsjin binne dat eangst it libben ferfangt. Yn eangst skûlet gjin skjintme, eangst befriest ús, befriest al ús sintugen. It hâldt ús ôf fan alles dêr’t in minske ta by steat is. Wa’t inkeld mar tusken fjouwer muorren sit, is in opsletten liif. En ik mei soks sizze.’ Dêrby seach se nei har fuotten en doe nei har rolstoel. ‘In opsletten liif fernimt op ’en doer inkeld noch mar gemis en langstme en by eintsjebeslút pine. En krekt dy pine makket dat wy ûntminsklikje. De iennige manier om faninoar te hâlden en mei-inoar te libjen is as wy skjintme fernimme op alle mooglike wizen dy’t der binne, yn syn hiele hear en fear.’
‘Amen,’ rôp de fisker en lei Dara in tekken om de skouders. ‘Ik stjer leaver jong mei myn noas tusken de fisken, as âld en opsletten yn in hûs.’
Dara moast gnize. Hy wie al âld, hy hie neat mear te ferliezen.
‘Ja, ja,’ knikte de fisker, ‘ik sjoch watsto tinkst.’
‘Sjoch dochs ris om dy hinne!’ rôp Halim. Hy liet har hân los en sprate de earms en sykhelle djip.
Dara seach om har hinne. No seach se dat de sinne al leech hong. Fierderop waard in barbecue oanstutsen. De Fryske frou núndere mei mei de sitar.
‘Sels yn in oarloch skûlet mear skjintme as yn miljoenen opsletten minsken,’ mompele Halim.
‘Do sjochst tefolle films,’ sei Dara.

De fisker stuts in hân ûnder syn jas en helle der in lange houten dwersfluite út en begûn súntsjes mei te spyljen mei de sitar.
‘Shit,’ mompele Dara. Se fielde har net noflik. Muzyk hearde se normaal allinnich fia har Iwatch mei har earkes yn. Se sjenearre har. Foar harsels of foar dizze lju, dat wist se net krekt. Mar se fielde har ek senuweftich op in fijne manier. Krekt as stie der wat te gebeuren.

In frou rûn de kring bylâns mei in pûde appels en bea ek Dara in appel oan. Se hie yntusken honger krigen, mar wegere de appel. Se hiene hjir al honger genôch, seach se oan de ynfallen wangen.

Rifka sei út it neat wei: ‘Skjintme fernimme soarget derfoar dat wy leafhawwe kinne, dat wy ús moraal út it moeras lûke.’

In kop tee dy’t Dara oanbean waard, naam se wol oan. It wie no hast tsjuster. De giele ljochtbondel fan de orgaangrins skynde sûnder wjergea sa moai oer de tsjustere fiver, lykas wie it in keunstwurk.
‘Skjintme is dochs oeral,’ sei Dara, mear tsjin harsels as tsjin de oaren. ‘En sit der dan gjin skjintme yn al dy miljoenen minsken dy’t thús sitte? Dy’t har tsjin de klippen op fersette tsjin har dea? Sit der gjin skjintme yn de rampspoed? En komt der gjin enorme skjintme op ús ôf, as dit allegear, echt allegear, foarby is?’

Tot voorbij

En nu gebeurde het, dat de eene burger den anderen verliet, dat geen buurman zich om den anderen bekommerde, dat bloedverwanten elkander bijna niet bezochten en elkander slechts van verre begroetten. 
Uit: Decamerone

Haar dodenlijst was kort:

  1. Stiefmoeder
  2. Muggen

Toen haar stiefmoeder de dodenlijst zag hangen op de kamerdeur van haar stiefdochter Dara, rende ze tierend door het huis: ‘Ze is gek, ik wist het, ze is gek’.
Dara’s vader stond moedeloos tegen de muur in de gang geleund. Haar broer mompelde: ‘Kan je alsjeblieft weggaan? Dat geschreeuw is niet te doen.’
‘Ik ben echt niet de enige met een dodenlijst,’ zei Dara tegen haar vader. Hij haalde de autokaart uit zijn broekzak en reikte hem aan. ‘Blijf even weg, maar rij alsjeblieft niet het orgaan uit, dan word je opgepakt en ik kom je niet ophalen bij de orgaanbewaking. Voor je het weet gaan ze me ondervragen.’
‘En je neemt het dus weer op voor dat domme wijf,’ beet Dara hem toe.

Ze reed harder dan was toegestaan de stad uit. Sinds drie maanden was het voor stedelingen weer mogelijk om in een bos te wandelen. Je mocht ook weer iemand bezoeken in een andere stad. Maar je orgaan verlaten was verboden. Sinds vier jaar waren alle provincies opgedeeld in vier deelgebieden die de naam van een orgaan hadden kregen. Ieder orgaan was ook weer opgedeeld in vier deelgebieden met de naam van een stuk fruit – dat was leuker voor de kinderen. Ieder stuk fruit had een eigen virusbestrijder waar je je iedere dag digitaal moest melden om je gezondheid een cijfer te geven, en die iedere drie maanden een prik in je arm jaste. Als je op vakantie wilde moest je virusbestrijder een vergunning verlenen, maar een vergunning was zeldzaam.
Haar vader had verteld dat mensen vroeger vrij konden reizen en zoenen en iedere dag naar school mochten. Boodschappen werden toen niet door de Staat aan je deur gebracht. Je mocht toen ook iedere dag douchen, maar dat had niets met de virussen te maken, dat kwam dan weer door milieuschade, had haar vader uitgelegd.

Eenmaal de stad uit, reed ze tussen de weilanden door richting de rand van haar orgaan. Ze wilde het kamp zien. Het kamp waar haar stiefmoeder zo nijdig van werd. ‘Die idioten leven er maar op los,’ zei ze vaak.
‘Dat is precies wat ik ook wel eens zou willen,’ had haar vader verzucht.
Ze wilde nu eindelijk eens zien of ze daar echt door elkaar liepen en geen mondmaskers droegen.

Een orgaanbewaker keek wantrouwig op haar neer vanuit zijn hoogzitter, toen ze uit de auto stapte. De grenzen van een orgaan werden aangegeven met gekleurde lichtbundels. Hier kleurde de grens geel. Iets verderop zag ze een sliert van honderden tentjes, gemaakt van afvalmateriaal. Het tentenkamp was opgezet precies langs de gele grens en was meer dan een kilometer lang. ‘Als je daarheen gaat,’ had haar stiefmoeder gewaarschuwd, ‘dan word je gezien als een opstandeling.’ Dat was blijkbaar het ergste dat je kon gebeuren. ‘Oh nee, dan is mijn troosteloze toekomst naar de knoppen,’ had Dara spottend gezegd.

Langzaam naderde ze het kamp. Steeds scherper zag ze groepjes mensen die naast elkaar over het kamp liepen. Al snel zag ze de poort die ze al zo vaak op internet voorbij had zien komen. De poort bestond uit een sierhekwerk, met aan beide kanten twee enorme zandstenen leeuwen, en stond midden in een verder leeg weiland. Je kon er gewoon omheen lopen, maar niemand die dat deed.
Bij de poort stak ze automatisch haar linkerarm uit zodat de poortwachter haar chip kon scannen.
‘Dat is hier niet nodig,’ zei de poortwachter. ‘Mijn naam is Halim en hoe heet jij?’
Dara haalde haar mondmasker van haar gezicht en stopte die in haar jaszak.
‘Ik heet Dara. Ik ben van Overijssel, orgaan lever, deelgebied appel.’
‘Welkom Dara, wat kan ik voor je doen?’
Ze keek hem zo stoer mogelijk aan, in de hoop dat hij haar serieus zou nemen. ‘Ik wil hier wonen.’
Halim knikte begrijpend. Hij woonde al jaren op het kamp. Hij kende de wereld nog van voor de virussen en hij kende de wereld van nu. Zijn droom was de wereld hierna.
‘Dara, ben je weggelopen van je ouders?’ vroeg hij.
Ze zuchtte. ‘Shit.’
‘Er komen hier vaker jongeren die van huis zijn weggelopen. Nu er geen opvanghuizen meer bestaan, zijn wij een soort escapekamp geworden.’
‘Niet m’n vader,’ zei ze. ‘Die kan ermee door. Mijn stiefmoeder ga ik vermoorden.’
‘Loop maar even mee,’ zei Halim.
Ze liepen dwars door het kamp. Dara probeerde afstand te houden van Halim, maar hij kwam steeds weer vlak naast haar lopen. Overal zaten mensen in een kring, dicht bij elkaar. Ze kletsten, ze schilden aardappels en raspten pastinaak. Er klonk hier en daar muziek uit echte instrumenten. Dara had nog nooit zoveel mensen zo dicht op elkaar zien zitten, die ook nog met elkaar spraken zonder mondmasker, en constant lachten. Ze had sowieso nooit veel mensen zien lachen. Hier leek dat heel normaal.
‘Dat was voor de virussen heel gebruikelijk,’ lichtte Halim toe, die haar verbazing zag.
‘Ik was er al voor de virussen, maar ik kan me van die tijd weinig meer herinneren,’ zei Dara.
Halim keek even opzij naar haar. Een mager verfrommeld meisje met gespannen schouders. ‘Het is hier niet makkelijk,’ zei hij. ‘Dit is het kleinste kamp van Nederland. Er zijn er nog zesentwintig. We hebben altijd honger, want de Staat wil ons niks verkopen. We mogen niks verbouwen op de weilanden om ons heen. Al doen we dat wel. Bijna iedereen hier heeft zich laten vaccineren in de eerst drie jaar van de crisis, maar ze weigeren om dat de rest van hun leven te moeten doen, en weigeren om binnen te blijven zitten omdat de vijand niet een virus is. De vijand is het in de ban doen van het menselijk leven.’
Dara knikte. ‘Dat heb ik gelezen.’

Ze liepen een tijdje zwijgend door. De looppaden waren bezaaid met kleurige herfstbladeren. Er hing een friszoete aardse geur in het kamp. Blijkbaar hadden ze de bladeren uit het bos gehaald en op de paden gegooid. Bij een grotere tent dan de rest stond Halim stil. ‘We mogen niet naar een arts of ziekenhuis. Daarom hebben we een soort eigen ziekenhuisje gebouwd. Gelukkig wonen er veel verpleegkundigen op het kamp. Die kwamen massaal op de kampen wonen toen de Staat niks veranderde aan hun werksituatie.’
Ze liepen door en passeerden een hele rij houten wanden, met een provisorisch dak van plastic, waar schilderijen, tekeningen, haakwerken en teksten waren opgehangen. ‘Iedere week een nieuwe expositie,’ lichtte Halim toe. ‘We hebben zelfs een theater gebouwd waar we toneel- en muziekvoorstellingen uitvoeren.’
Dara herinnerde zich dat ze ooit op toneel had gezeten. Ze had nog meegedaan aan een voorstelling. Was ze zes geweest? Ze voelde ineens weer die prettige spanning vlak voor ze het toneel op moest, en hoe ze haar moeder zocht in het publiek.
Op een van de wanden zag ze een groot schilderij waarop vogels klaarblijkelijk dood uit de lucht vielen. Eronder hing een poster met de tekst: Ik wijs je op een waarheid door het aanbieden van een onjuiste voorstelling van zaken. Was getekend: kunstenaars

Halim sloeg linksaf richting een vijvertje. Zes vrouwen en twee mannen zaten rond een vuur naast elkaar op boomstammen. Halim ging op een lege boomstam zitten en klopte met zijn hand op de plek naast hem. Dara ging zitten, anderhalve meter van hem vandaan.
Er ging een fles water rond.
Ze keek naar het grote vuur.
Halim zag hoe haar gezicht een norse blik aannam. ‘Je moet je niet richten op de inhoud van de ruzies met je stiefmoeder, maar op de reden van jullie strijd. Dat heb ik ook gedaan toen ik mijn ouders verwijten ging maken.’
‘Ben je ook weggelopen?’ vroeg Dara belangstellend.
‘Je lijkt mij een goed meisje,’ zei Halim, en knikte haar toe om zijn woorden te benadrukken. ‘Je bent teleurgesteld. Dat was ik ook. Mijn ouders amputeerden mijn wil om te leven, om er iets van te maken. Dat deden ze niet uit overtuiging of vanuit een idee. Maar gewoon, uit angst.’
‘Wilde je niet meer leven, dan?’
‘Juist wel. Ik wist alleen niet hoe. Ik kende alleen angst, niet te verdragen angst. Die beukte ik weg. Waarmee ik alle emotie weg beukte.’
‘Ging je zeker boksen,’ lachte Dara.
Halim knikte.
‘Echt cliché, man.’
‘Nee, want jij bent geen cliché,’ kaatste Halim terug, zette een hoog stemmetje op, gooide zijn armen in de lucht en riep hysterisch: ‘Ik haat mijn stiefmoeder.’
‘Shit,’ lachte Dara.

Een oude, maar nog steeds imposante man met een goede bos grijs haar kwam voor Dara staan en gaf haar de fles met water. ‘Alleen een klein slokje,’ zei hij, ‘we hebben altijd een tekort.’ Ze nam de fles aan terwijl de man door zijn knieën zakte tot hij haar recht kon aankijken. ‘Er is een jacht gaande op ons lichaam, op ons gedrag. Een jacht die ons steeds verder insnoert. Vroeger speelde ik manager. Nu ben ik visser.’ Hij tuitte zijn volle lippen en deed een vis op het droge na.
‘Je maakt haar bang,’ waarschuwde Halim.
Dara nam een slok, gaf de fles door aan Halim en zei: ‘Hij is wel chill.’
De visser stond weer op en ging naast haar zitten. Zo dicht, dat ze zijn lichaamswarmte voelde. Ze rilde even.
‘Zeker in geen jaren een mens gevoeld?’ zei hij.
Ze knikte. ‘Ik mag niet naar school, niet naar sport, helemaal niks. En echt niet alle ouders zijn zo. Sommige vrienden mogen af en toe naar school. Ik ga mijn stiefmoeder vermoorden.’
De visser begon hard te knikken en riep: ‘Aha, je houdt van shockeren. Mooi! Pure levensenergie! Ik ben niet principieel tegen het doden van je stiefmoeder. Maar je moet het niet uit egoïsme doen, maar vanuit een groter belang, groter dan jij! Wij zitten hier ook in dit kamp voor een groter belang.’
‘Welk belang dan?’ vroeg Dara.
‘Het belang om niet te schuilen voor het leven, maar te vliegen naar de zon en terug,’ zei Halim.
Dara trok haar neus op. ‘Lekker vaag.’
‘Meisje,’ zei de visser, ‘we gaan niet aan het virus ten onder maar aan het schuilen voor het virus. Ingesnoerde levens. Wie naar buiten stapt wordt keihard veroordeeld door de buren, door de straat, door de wijk, door de Staat.
Halim stond op, ging voor haar staan en declameerde met omfloerste stem: ‘“It’s judgement that defeats us.” Dat is een uitspraak van Kolonel Kurtz uit de film Apocalypse Now. Ken je die film?’
‘Natuurlijk kent zij die niet,’ zei de visser, ‘dat is echt een hele oude film.’
Uit de kring maakte zich een jonge vrouw los die, zo zag Dara nu pas, niet op een boomstam zat maar in een rolstoel. Met schijnbaar gemak rolde ze haar stoel over het natte zand naar hen toe. Terwijl ze Dara een knipoog gaf vroeg ze: ‘Vallen de heren je lastig met hun preken over het goede leven?’
Dara knikte.
‘Dit is Rifka,’ stelde de visser de jonge vrouw voor. ‘Zij is de enige die altijd een pot honing in haar tent heeft.’
Halim pakte plots Dara’s hand vast. Ze huiverde even. ‘Zoals jij nu rilt, omdat je geen lichamelijk contact meer gewend bent, dat is het verlies van alles wat het leven de moeite waard maakt.’
‘Ze heeft het gewoon koud,’ reageerde ineens een rijzige dame met een heerlijk Friese tongval, die al die tijd naar hen geluisterd had. ‘Geef dat kind eens een deken.’
Rifka wees naar een tas die achter haar rolstoel hing. ‘Haal maar een deken uit de tas.’
Aan de andere kant van de kring begon een vrouw op een prachtig uitziende sitar te spelen. Al direct bij de eerste noten voelde Dara dat er een andere sfeer hing tussen haar en deze mensen. Maar ook tussen haar en het kampvuur en de geuren om haar heen.
‘Kom je hier wonen?’ vroeg Rifka.
Halim schudde van nee. ‘Je ziet toch dat ze veel te jong is.’
Rifka trok een scheef gezicht naar Halim en richtte zich weer op Dara. ‘Het is belangrijk dat je weet dat we hier niet wonen omdat we tegen het bestrijden van al die virussen zijn, we wonen hier omdat we ertegen zijn dat angst het leven vervangt. In angst schuilt geen schoonheid, angst bevriest ons, bevriest al onze zintuigen. Het houdt ons weg van alles waar een mens toe in staat is. Wie alleen maar tussen vier muren zit, is een opgesloten lijf. En ik mag zoiets zeggen.’ Daarbij keek ze naar haar benen en toen naar haar rolstoel. ‘Een opgesloten lijf ervaart op den duur alleen nog maar gemis en verlangen en uiteindelijk pijn. En juist die pijn maakt dat we ontmenselijken. De enige manier om van elkaar te houden en met elkaar te leven is als we schoonheid ervaren op alle mogelijke manieren die er maar zijn, met je hele hebben en houwen.’
‘Amen,’ riep de visser en legde een deken om Dara haar schouders. ‘Ik sterf liever jong met mijn neus tussen de vissen, dan oud en opgesloten in een huis.’
Dara moest lachen. Hij was al oud, hij had niks meer te verliezen.
‘Ja, ja,’ knikte de visser, ‘ik zie wat jij denkt.’
‘Kijk toch eens om je heen!’ riep Halim. Hij liet haar hand los en spreidde zijn armen en haalde diep adem.
Dara keek om zich heen. Nu zag ze dat de zon al laag hing. Verderop werd een barbecue aangestoken. De Friese vrouw neuriede mee met de sitar.
‘Zelfs in een oorlog schuilt meer schoonheid dan in miljoenen opgesloten mensen,’ mompelde Halim.
‘Je kijkt te veel films,’ zei Dara.

De visser stak een hand onder zijn jas en haalde er een lange houten dwarsfluit uit en begon zachtjes mee te spelen met de sitar.
‘Shit,’ mompelde Dara. Ze voelde zich ongemakkelijk. Muziek hoorde ze normaal alleen via haar Iwatch met haar oortjes in. Ze geneerde zich. Voor zichzelf of voor deze mensen, dat wist ze niet precies. Maar ze voelde zich ook zenuwachtig op een fijne manier. Alsof er iets te gebeuren stond.

Een vrouw liep de kring rond met een zak appels en bood ook Dara een appel aan. Ze had inmiddels honger gekregen, maar weigerde de appel. Ze hadden hier al honger genoeg, zag ze aan de ingevallen wangen.

Rifka zei vanuit het niets: ‘Schoonheid ervaren zorgt ervoor dat we kunnen liefhebben, dat we onze moraal uit het moeras trekken.’

Een kop thee die Dana werd aangeboden, accepteerde ze wel. Het was nu bijna donker. De gele lichtbundel van de orgaangrens scheen weergaloos mooi over de donkere vijver, alsof het een kunstwerk was.
‘Schoonheid is toch overal,’ zei Dara, meer tegen zichzelf dan tegen de anderen. ‘En zit er dan geen schoonheid in al die miljoenen mensen die thuis zitten? Die zich tegen de klippen op verzetten tegen hun dood? Zit er geen schoonheid in de rampzaligheid? En komt er dan geen enorme schoonheid op ons af, als dit allemaal, echt allemaal, voorbij is?’

Until it’s Over

Tedious were it to recount, how citizen avoided citizen, how among neighbours was scarce found any that shewed fellow-feeling for another, how kinsfolk held aloof, and never met, or but rarely
Giovanni Boccaccio
The Decameron

 

Her hit list was short:

  1. Stepmother
  2. Mosquitos

When her stepmother saw the hit list on Dara’s bedroom door she ran yelling round the house. ‘She’s mad, I knew it, she’s mad.’
Dara’s father stood glumly, leaning against the wall in the corridor. Her brother mumbled: ‘Can you please go away? That screaming is unbearable.’
‘I’m not the only one with a hit list,’ Dara said to her father. He pulled the car card out his pocket, handing it to her. ‘Stay away for a bit, but please don’t leave the organ or you’ll be nicked and I won’t pick you up from organ security. Before you know it they’ll interrogate me.’
‘So you’re defending that dumb bitch again,’ Dara snapped.

She drove out of town faster than the speed limit. For three months urbanites had been able to walk in the woods again. You were also allowed to visit someone in another town. But leaving your organ was forbidden. For the past four years all the provinces in the Netherlands had been divided into four sectors which had been named after organ. In turn each organ was divided into four subsectors given the names of fruits – that was more fun for kids. Each fruit had its own virus control, where you had to report digitally every day to rate your health and which wacked an injection in your arm every three months. You had to get a permit from your virus control when you wanted to go on holiday, but permits were few and far between.
Her father had said that people used to be able to travel and kiss freely and went to school every day. Shopping wasn’t delivered to your house by the State. You used to be allowed to shower every day – but that had nothing to do with the viruses, it was because of the environmental damage, her father had explained.

Once out of town she drove between fields towards the edge of her organ. She wanted to see the camp. The camp which so annoyed her stepmother. ‘Those idiots live a wild life,’ she often said.
‘That’s exactly what I’d sometimes like,’ her father had muttered.
She wanted to finally see whether they really did mingle with each other and didn’t wear face masks.

An organ guard scrutinised her suspiciously from his raised seat when she got out the car. The organ border was marked by coloured beams of light. The border was yellow here. A little further along she saw a swathe of land with hundreds of tents, made of waste material. The camp was set up directly along the yellow border and was more than a kilometre long. ‘If you go there,’ her stepmother had warned, ‘you’ll be seen as a rebel.’ This was apparently the worst thing that could happen to you. ‘Oh no, that’s my dreary future down the drain,’ Dara had scoffed.

Slowly she drew near the camp. She saw groups more and more clearly  of people walking about the camp. Soon she saw the gateway she had so often seen on the internet. The gateway consisted of an ornamental gate flanked by two enormous sandstone lions and stood in the middle of an otherwise empty field. You could simply walk round it, but nobody did. At the gateway she automatically stretched out her left arm so the gatekeeper could scan her chip.
‘There’s no need for that here,’ the gatekeeper said. ‘I’m Halim, and what’s your name?’
Dara removed her facemask and stuffed it in her jacket pocket.
‘I’m Dara. I’m from Overijssel; organ: liver; subsector: apple.’
‘Welcome Dara. What can I do for you?’
She put on her most cocky face, hoping he would take her seriously. ‘I want to live here.’
Halim nodded sympathetically. He had lived in the camp for years. He had known the world before the viruses and knew the current world. His dream was the world to come.
‘Dara, have you run away from your parents?’ he asked.
She sighed. ‘Shit.’
‘Young people who’ve run away from home often come here. Now that there aren’t any youth shelters we’ve become a kind of escape camp.’
‘Not my father,’ she said. ‘He’s alright. I’m going to kill my stepmother.’
‘Come with me,’ Halim said.
They walked across the camp. Dara tried to keep her distance from Halim but he kept walking near her. People sat in circles all over the place, close to each other. Here and there music from real instruments could be heard. Dara had never seen so many people so close together, talking with each other without facemasks and also constantly laughing. She had certainly never seen many people laughing. It seemed quite normal here.
‘That was very common before the viruses,’ Halim explained, seeing her surprise.
‘I was born before the viruses, but I can’t remember much from that time,’ Dara said.
Halim stole a glance at her. A dangly girl with hunched shoulders. ‘It isn’t easy here,’ he said. ‘This is the smallest camp in the Netherlands. There are twenty-six others. We’re always hungry because the State doesn’t want to sell us anything. We aren’t allowed to grow anything in the surrounding fields. But we do anyway. Almost everyone here got vaccinated in the first three years of the crisis, but they refuse to do so for the rest of their lives and stay indoors because the enemy isn’t a virus. The enemy is outlawing human life.
Dara nodded. ‘I read that.’

They walked in silence for a bit. The footpaths were strewn with colourful autumn leaves. The camp had a fragrant and earthy scent about it. They must have collected leaves from the forest and put them on the paths. Halim halted at a tent which was larger than the others. ‘We aren’t allowed to go to a doctor or hospital. So we built our own clinic. Luckily there are lots of nurses living in the camp. They moved to the camps in droves when the State didn’t do anything about their working conditions.’
They walked on and passed an entire row of wooden walls with a makeshift plastic roof, hung with paintings, drawings, crochet works and texts. ‘A new exhibition every week,’ Halim explained. ‘We’ve even built a theatre where we perform music and theatre.’
Dara remembered once doing theatre. She had been in a performance. Had she been six? She suddenly felt that pleasant nervousness just before she had gone on stage and how she had looked for her mother in the audience.
On one of the walls she saw a large painting in which birds were clearly falling dead out of the sky. A poster beneath had the text: I am pointing out a truth by giving a false representation. Signed: Artists.

Halim turned left towards a pond. Six women and two men were sitting next to each other on tree trunks around a fire. Halim sat on an empty tree trunk and motioned with his hand to a place next to him. Dara sat down, two metres from him.
A bottle of water was being passed around.
She looked at the big fire.
Halim saw how her face took on a surly expression. ‘You mustn’t focus on the substance of your fights with your stepmother but on the cause of your dispute. I did the same when my parents reproached me.’ ‘Did you also run away from home?’ Dara asked with interest. ‘You strike me as a good girl,’ Halim said, nodding to her to emphasise his words. ‘You’re disappointed. I was too. My parents amputated my will to live, to make something of life. They didn’t do so from conviction or because of an idea. Simply from fear.’
‘Didn’t you want to live anymore?’
‘I did; I just didn’t know how. I only knew fear, an unbearable fear. I punched it back, which punched all my emotion away.’
‘You must’ve started boxing,’ Dara laughed.
Halim nodded.
‘Corny, man.’
‘No, and you aren’t corny,’ Halim retorted, throwing his arms in the air and screaming with a high voice: ‘I hate my stepmother.’
‘Shit,’ Dara laughed.

An old but imposing man with a plentiful head of grey hair came and stood near Dara, handing her the bottle of water. ‘Just a sip,’ he said, ‘we always have too little.’ She took the bottle while the man bent his knees until he could look her straight in the eyes. ‘A campaign is being waged against our bodies, our behaviour. A campaign that restricts us more and more. I used to play manager. Now I’m a fisherman.’ He pouted with his plump lips, imitating a fish out of water.
‘You’re frightening her,’ Halim warned.
Dara sipped some water, passed the bottle to Halim and said: ‘He’s chill.’
The fisherman stood up and sat down next to her. Close enough for her to feel his body warmth. She flinched for an instant.
‘You probably haven’t felt another person for years?’ he said.
She nodded. ‘I’m not allowed to go to school, sport, anything at all. And not all parents are like that. Some of my friends are allowed to go to school from time to time. I’m going to kill my stepmother.’
The fisherman started nodding vigorously and exclaimed: ‘Ah, so you like shocking. Excellent! Pure vitality! I’m not against you killing your stepmother in principle. But don’t do so out of selfishness but for a greater good – greater than yourself! We’re also in this camp for a greater good.’
‘Which good?’ Dara asked.
‘The greater good of not hiding from life but flying to the sun and back,’ Halim said.
Dara wrinkled her nose. ‘Nice and vague.’
‘Listen,’ said the fisherman, ‘it isn’t the virus bringing us down but hiding from it. Anyone who goes outside is harshly condemned by their neighbours, their acquaintances, their neighbourhood, the State. Halim stood up, and standing in front of her declaimed in a husky voice: ‘“It’s judgement that defeats us.” That’s what Colonel Kurtz declares in the film Apocalypse Now. Do you know the film?’
‘Of course she doesn’t know it,’ the fisherman said, ‘that really is a very old film.’
A young woman made to leave the circle around the fire and Dara saw for the first time that she had not been sitting on a tree trunk but in a wheelchair. With apparent ease she rolled her wheelchair over the damp sand towards them. Winking at Dara she asked: ‘Are the gents hassling you with their lectures about the good life?’
Dara nodded.
‘This is Rifka,’ said the fisherman introducing the young woman. ‘She’s the only person who always has a pot of honey in her tent.’
Hakim suddenly grabbed Dara’s hand. She shuddered. ‘Just as you’re now shaking because you’re no longer used to bodily contact, the loss of everything is what makes life worthwhile.’
‘She’s just cold,’ cut in a tall woman with a fruity Frisian accent, who had been listening to them all this time. ‘Just give the kid a blanket.’ Rifka motioned towards a bag on the back of her wheelchair. ‘Take a blanket out the bag.’
On the other side of the circle a woman started playing a magnificent sitar. With the first notes Dara immediately felt a change in the atmosphere between her and these people. But also between her and the campfire and the odours around her.
‘Are you going to live here?’ Rivka asked.
Halim shook his head in disagreement. ‘You can see she’s far too young.’ Rivka frowned at Halim and turned to Dara. ‘It’s important for you to know that we don’t live here because we’re against fighting the viruses; we live here because we’re against the fear that has replaced living. There’s no beauty in fear – fear numbs us and all our senses. It hinders us from everything humans are capable of. If you’re only indoors, you’re a captive body. And I know what I’m talking about.’ At which she looked at her legs and then her wheelchair. ‘In the long run a captive body only experiences want, yearning and ultimately pain. And it’s this pain which dehumanises us. The only way to love and live with each other is by experiencing beauty in every possible way with your entire body and soul.’
‘Amen,’ the fisherman cried and put a blanket around Dara’s shoulders. ‘I’d rather die young and surrounded by fish than old and locked up in a home.’
Dara giggled. He was already old and had nothing left to lose.
‘Yes,’ the fisherman nodded, ‘I can see what you’re thinking.’
‘Look around you!’ Halim exclaimed. He let go of her hand, spread his arms and took a deep breath.
Dara looked around. She saw that the sun was about to set. Not far off someone was lighting a barbecue. The Frisian woman was humming along with the sitar.
‘Even in war there’s more beauty than in millions of people locked down,’ Halim mumbled.
‘You watch too many films,’ Dara said.

The fisherman reached beneath his jacket, pulled out a long wooden concert flute and began quietly playing along with the sitar.
‘Shit,’ Dara mumbled, feeling uncomfortable. She normally only heard music from her iWatch with her earplugs in. She was feeling awkward. Whether about herself or these people, she didn’t quite know. But she felt edgy in a nice way. As though there was something afoot.

A woman was walking around the circle with a bag of apples and also offered Dara one. She was hungry by then but refused the apple. They were hungry enough as it was she could see from their sunken cheeks.

Rivka abruptly said: ‘Experiencing beauty enables us to love and will lift our morality out of this mire.

Dara did accept the offer of a cup of tea. It was almost dark. The yellow light of the organ border shining over the dark pond was extraordinarily beautiful, as though it was a work of art.
‘And still there’s beauty everywhere,’ Dara said, more to herself than the others. ‘And isn’t there beauty in all those millions of people confined to their homes? Isn’t there beauty in disaster? And won’t there be great beauty awaiting us when all -truly all – of this is over?’

Paradys
fan Elmar Kuiper

Paradijs
fan Elmar Kuiper

Paradise
fan Elmar Kuiper

Oerset troch Tsjerk Veenstra
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
Paradys

De moanne lit har heale antlit sjen. Do glimkest. Ik mis ús petearen, oer reuzen en piramides, oer Atlantis en Galaktyske beskavingen. Ik mis dyn tomatesop. Wy spylje yn de Champions League, seit Sytze, de fluitspiler en fûgelman. Is dat sa, freegje ik my ôf. Bedriuw ik topsport as ik de wurden op goed gelok delkwattelje? Do litst in sucht. Nee, it falt net ta. Taal is in skiep yn ûnmacht. De poaten skoppe wakker, mar reitsje neat. Goed, ik lit de geast wierje; ha dyn styl, dyn lichte toan, spring oer in slinke fan de Middelsee, hear in iere ljip. Syn klauke kin ik wol fine. 

In suster kniep yn in tube en struts sinksalve om ’e wûne hinne. Hiest in poeierke foar de poeperij, in setpil tsjin de pine. Krûptest tsjin it sket oan. Woest op ’e rjochterside lizze. Krigest radio-aktive glukoaze yn dyn earm. De MRI-scan fûnst neat. Woest noch ris in UFO sjen. In skip yn ’e foarm fan in sipel.

In ingel mei in glim om ’e mûle kin de ivige tún berêde en ik kin in ekstra skep yn it filterpûdsje dwaan, de holle yn ’e nekke falle litte. Ik wol net harkje nei it ierdske geprottel, mem en dol in gat. Ik bedobje it prot en freegje oft it in lekker bakje is en earlik sil dyn antwurd wêze.

Kipest troch it finster. De loft siet fol fergif. ‘Se binne wer oan it spuitsjen, El.’ Ik wit net wat myn antwurd wêze kin, mem. As pjut moast wize nei de troufoto oan de wand, mocht in mof der nei freegje. Immen yn it doarp hie mûskoppe mei de fijân. As in wjuklam fûgeltsje siet dyn mem yn ’e hoeke fan ’e keamer. Do wiest as in spûns en naamst har triennen op.

It is winter. Ik praat sunich oer de hoanne dy’t kraait yn fjouwer lettergrepen, smar faseline op syn beferzen kaam. As dichter smyt ik in angel tusken de stjerren út. Ea sil de ivichheid bite. ‘Ha gjin noed, El. De striid is al beslikke. Skou yn syn skyl bliuwt de mins. Mar it ljocht sil him skile.’ Mar mem, ik kin de mins sa min ferstean. 

Dyn mem woe dy de soan fan de boargemaster ta ha. In ûnsjoch mantsje, mei flapearen en in smel gesicht. Henk wie dyn grutte leafde. Dy wie foar de duvel net bang, smookte bolle-pysten, hânmolk twaentweintich kij, brocht it sied fan Adema’s Athleet yn de skie fan in ko. Dyn mem luts in fiis gesicht.

De mins is in wêzen dat fiele kin. Oare beskavingen ha der altyd west. Ik sil De reuzen wurde wekker better lêze. Dat sis ik dy ta. Der sitte blommen op it dakfinster. Immen skrabbet it iis fan it autorút. De hinnen fan buorman binne al warber. 

Ik fytste oer de betonreed en liet de eagen weidzje, stapte ôf doe’t in âldroek oer it leechje fan Ydema wjukkele. It gers wie krekt ynsiedde. In hij spatte op. Ik moast en soe der hinne, lei de hân op ’e hikke. Der sieten bytspoaren yn. Hie it de hynst fan Sietsema west, dy’t earder op it hout omkôge, de planken sa wâlje liet? Ik klom deroer, waard wei yn it lân. Jokjes hienen de lêch út, in hazze skeat út it leger.

Ik hear in dôf rôljend lûd. Miskien draaist dy om en wolst op de oare side lizze. Ik harkje. Wat wolst sizze? Do bist in frou fan karakter. Yn dyn each rôlet in fjoerbol oer it wetter en ik wit net better, dan dat ik dyn soan bin, dyn soan wêze mei. Ik krûp dy oan. Om ’e mûlshoeken krôlet in glimp. 

Jawis, do hast wolris lilk op my west. Koest gemien knipe. Dy kear, doe’t ik net stofsûge hie, wie ik in ‘mispunt’ en ‘smoarge puber’. ‘Dan moat ik it sels mar dwaan,’ rôpst mei gefoel foar drama. Mei in soad tamtam skuordest it snoer út de Miele. Sloechst mei de sûchmûle op ’e houten flier en gûldest mei koarte snikken, wylst ik my ferskânze efter MTV. Madonna woe gjin prisoner wêze en ik fûn har stikem in lekker ding. Freddie Mercury droech in rokje, Sabrina hie flinke jaren. Konstantin Tsjernenko en Ronald Reagan wiene strjitfjochters yn Frankie goes to Hollywood syn machtige klip.

Yn ’e Jaenfeart skynt de heale moanne. Ik wit datst it goed hast, dêr. De kosmos liicht net. Ik wit it, de dichter yn my sil it te moai sizze. Ik ha eat fan dyn talint. De soan fan God dreamt oer in ka. Ik wol syn each as in kraal oan de himel riuwe. Nim my net kwea ôf. Of kin ik better planút sizze dat ik dy mis. De lucht is ferkeard. Ik sil wille rispje, mem, mar wachtsje op fêst waar. 

Yn in dream struts in seefûgel del. Syn grutte swimfluezen betrapen de grûn. Hy snipte in wjirm en fleach doe kriezjend fuort. Do kreupelskonkest mei de hannen op ’e rêch efter de robotmeaner oan. Yn it hiem siet in ûnkant stikje. De woartels fan ’e fruitbeam wurken de grûn omheech. De tsjillen fan it ûnding spinden. ‘Toe mar,’ fiterest him oan. Joechst in triuwke. Wiest koart op ’e siken. Kniptest piterseelje foar de tomatesop en seachst soarchlik omheech. Wite streken krústen inoar. Yn deselde dream sakke dyn grutte leafde yn ’e hoksen en helle mei de tonge in lúsjefersprikje fan ’e grûn. Ik lei yn ’e bedstee, wylst er fertelde oer de reus dy’t út it sirkus ûntsnapt wie, him skûl hold yn ’e Bremer Wyldernis.

Nei dyn ferstjerren ha ik Sunny iten en drinken jûn. Op in stuit ha ’k har fan it hiem helle en meinommen, mem. Se mêke sa en siet ûnder de flieën. Wat ik noch kwyt wol? Dat ik fereale bin op in frou mei blauwe eagen. Se stie okkerdeis op ’e drompel en sei dat se my al koe. It fielt hiel fertroud. We kinne it goed mei-elkoar fine. Se is leaf en tige kreas. Neffens my hasto har stjoerd.

Paradijs

De maan laat haar halve gelaat zien. Jij glimlacht. Ik mis onze gesprekken, over reuzen en piramides, over Atlantis en Galactische beschavingen. Ik mis je tomatensoep. Wij spelen in de Champions League, zegt Sytze, de fluitspeler en vogelaar. Is dat echt zo?, vraag ik me af. Bedrijf ik topsport als ik de woorden op goed geluk neerpen? Jij slaakt een zucht. Nee, het valt niet mee. Taal is een schaap in onmacht. Zijn poten schoppen heftig, maar raken niets. Nou goed, ik laat de geest varen; heb jouw stijl. Jouw lichte toon, spring over een slenk van de Middelzee, hoor een vroege kievit. Zijn rommelnestje kan ik wel vinden.

Een verpleegster kneep in een tube en smeerde zinkzalf om de wond. Je had een poeiertje voor de poeperij, een zetpil tegen de pijn. Je kroop tegen de wand aan. Je wilde op je rechterzij liggen. Je kreeg radioactieve glucose in je arm. De MRI-scan vond je niks. Je wilde nog eens een UFO zien. Een schip in de vorm van een ui.

Een engel met een glimlach rond de mond kan de eeuwige tuin verzorgen en ik kan een extra schepje in het filterzakje doen, het hoofd in de nek laten vallen. Ik wil niet luisteren naar het aardse gepruttel, moeder, en graaf een gat. Ik begraaf het koffiedik en vraag of het een lekker bakje is en eerlijk zal je antwoord zijn. 

Je kijkt door het raam. De lucht zat vol vergif. ‘Ze zijn weer aan het sproeien, El.’ Ik weet niet wat mijn antwoord kan zijn, moeder. Als kleuter moet je wijzen naar de trouwfoto aan de muur, als een mof ernaar mocht vragen. Iemand in het dorp had met de vijand onder één hoedje gespeeld. Als een vleugellam vogeltje zat je moeder in een hoek van de kamer. Jij nam als een spons haar tranen op.

Het is winter. Ik praat zachtjes over de haan die kraait in vier lettergrepen, smeer vaseline op zijn bevroren kam. Als dichter gooi ik een hengel uit tussen de sterren. Ooit gaat de eeuwigheid bijten. ‘Maak je geen zorgen, El, de strijd is al gestreden. Schuw in zijn schil blijft de mens, maar het licht zal hem schillen.’ Maar mam, ik kan de mens zo slecht verstaan. 

Jouw moeder wilde dat je met de zoon van de burgemeester trouwde. Een miserabel mannetje met flaporen en een smal gezicht. Henk was je grote liefde. Die was voor de duvel niet bang, rookte stinksigaren, melkte tweeëntwintig koeien met de hand, bracht het zaad in van Adema’s Atleet in de schede van een koe. Jouw moeder trok een vies gezicht.

De mens is een wezen dat kan voelen. Andere beschavingen zijn er altijd geweest. Ik ga
De reuzen worden wakker beter lezen. Dat beloof ik je. Op het dakraam zitten ijsbloemen. Iemand krabt het ijs van de autoruit. De kippen van buurman zijn al in de weer.

Ik fietste over het betonpad en gaf mijn ogen de kost, stapte af toen de oudroek over het laaglandje van Ydema vleugelde. Het gras was net ingezaaid. Een mannetjeskievit vloog driftig op. Ik moest en zou ernaartoe, legde mijn hand op het hek. Er zaten bijtsporen in. Was het de hengst van Sietsema geweest die eerder op het hout kauwde, de planken zo liet bochten? Ik klom erover, verdween in het weiland. Wijfjeskieviten legden geen eieren meer, een haas schoot uit z’n leger.

Ik hoor een dof rollend geluid. Misschien draai je je om en wil je op je andere zij liggen. Ik luister. Wat wil je zeggen? Je bent een vrouw van karakter. In je oog rolt een vuurbal over het water en ik weet niet beter dan dat ik je zoon ben, je zoon mag zijn. Ik kruip tegen je aan. Om je mondhoeken krult een glimlach.

Jazeker, je bent wel eens boos op me geweest. Je kon gemeen knijpen. Die keer toen ik niet gestofzuigd had, was ik een ‘mispunt’ en een ‘vervelende puber.’ ‘Dan moet ik het zelf maar weer doen,’ riep je met gevoel voor drama. Met veel tamtam ramde je het snoer uit de Miele. Sloeg met de zuigmond op de houten vloer en huilde met korte snikken, terwijl ik me verschanste achter MTV. Madonna wilde geen prisoner zijn en ik vond haar stiekem een lekker ding. Freddie Mercury droeg een rokje, Sabrina had flinke uiers. Konstantin Tsjernenko en Ronald Reagan waren straatvechters in de machtige clip van Frankie goes to Hollywood.

In de Jaenvaart schijnt de halve maan. Ik weet dat je goed hebt, daar. De kosmos liegt niet. Ik weet het, de dichter in mij zal het wel te mooi zeggen. Ik heb wat van jouw talent. De zoon van God droomt over een kraai. Ik wil zijn oog als een kraal aan de hemel rijgen. Neem me niet kwalijk. Of kan ik beter onverbloemd zeggen dat ik je mis. De lucht staat verkeerd. Ik ga plezier oogsten, mam, maar wacht op vast weer 

In een droom streek een meeuw neer. Zijn grote zwemvliezen betrapten de grond. Hij pakte een worm en vloog toen krijsend weg. Jij hinkepinkt met je handen op je rug achter de robotmaaier aan. In het erf zat een ongelijk stukje. De wortels van de vruchtboom werkten de grond omhoog. De wielen van het onding spinden. ‘Toe maar’, spoorde je hem aan. Gaf een duwtje. Je was kortademig. Je knipte peterselie voor de tomatensoep en keek zorgelijk omhoog. Witte lijnen kruisten elkaar. In diezelfde droom hurkte jouw grote liefde en haalde met de tong een lucifershoutje van de grond. Ik lag in de bedstee, terwijl hij vertelde over de reus die uit het circus was ontsnapt, zich schuilhield in de Bremer Wildernis.

Na je overlijden heb ik Sunny eten en drinken gegeven. Op een gegeven moment heb ik haar van het erf gehaald en meegenomen, mam. Ze mekkerde zo en zat onder de vlooien. Wat ik nog wilde zeggen? Dat ik verliefd ben op een vrouw met blauwe ogen. Ze stond laatst op de drempel en zei dat ze mij al kende. Het voelt heel vertrouwd. We kunnen het goed met elkaar vinden. Ze is lief en erg knap. Volgens mij heb jij haar gestuurd.

Paradise

The moon shows half her face. You smile. I miss our conversations about giants and pyramids, about Atlantis and galactic civilisations. I miss your tomato soup. We’re playing in the Champions League, says Sytze, the flautist and twitcher. Are we really? I wonder. Am I playing high-level sport when I scribble down words and hope for the best? You sigh. No, it’s not easy. Language is a flipped sheep. The legs kick furiously, but in thin air. Fine, I’ll let my mind free; adopt your style, your light tone, jump over a Bordine channel, hear an early peewit. I’ll find its messy nest. 

A nurse squeezed the tube and smeared zinc ointment on the wound. They gave you a powder for the runs, a suppository for the pain. You pressed back against the wall. Trying to lie on your right side. They injected radioactive glucose into your arm. The MRI was horrible. You wanted to see another UFO. A ship shaped like an onion.

An angel with a smile on his lips can tend the eternal garden and I’ll chuck an extra scoop of coffee in the filter, throw my head back. I don’t want to listen to that worldly spluttering, Mum, and dig a hole. I bury the coffee grounds and ask if it’s a nice brew and your answer will be honest. 

You look out through the window. The air is thick with poison. ‘They’re spraying again, El.’ I don’t know how to reply, Mum. As a young child you have to point at the wedding photo on the wall if a Kraut asks about it. Somebody in the village was in cahoots with the enemy. Like a bird with clipped wings, your mother was sitting in a corner of the room. Like a sponge you soaked up her tears.

It is winter. I talk quietly about the cock that crows with four syllables and smear Vaseline on his frozen comb. As a poet I throw a line out between the stars. One day eternity will bite. ‘Don’t worry, El, the struggle’s over. People retreat into their shell, but the light will find them.’ But, Mum, people are so hard to understand. 

Your mother wanted you to marry the mayor’s son. A miserable little fellow with sticking-out ears and a weasel face. Henk was your great love. He wasn’t scared of anyone, smoked stinking cigars, milked twenty-two cows by hand, and served them with Adema’s Athleet sperm. Your mother scowled.

Humans are creatures that feel. There have always been other civilisations. I’ll read De reuzen wurde wekker more closely. I promise. There are frost flowers on the skylight. Somebody’s scraping ice off a windscreen. Next-door’s chickens are already out and about. 

I rode my bike along the concrete path and took it all in, got off when the old rook swooped over Ydema’s low field. The grass had just been sown. A male peewit took angry wing. I was drawn to go there and rested my hand on the fence. There were bite marks in it. Had Sietsema’s stallion been chewing the wood, making the planks curve like that? I climbed over and disappeared in the meadow. The female peewits were off the lay. A hare shot out of its form.

I hear a roll. Maybe you’re turning over and want to lie on your other side. I listen. What are you trying to say? You’re a woman of character. In your eye a fireball rolls across the water and I only know that I am your son, that I am allowed to be your son. I snuggle up against you. A smile curls the corners of your mouth. 

Yes, you were angry at me sometimes. You could give a nasty pinch. That time I didn’t want to vacuum. I was a ‘pain’ and an ‘annoying adolescent’. ‘I’ll just have to do it myself,’ you cried melodramatically. You made a big fuss of retracting the Miele’s cord. Banged the nozzle on the wooden floor and wept little sobs while I took cover behind MTV. Madonna didn’t want to be a prisoner and I secretly fancied her. Freddie Mercury wore a miniskirt. Sabrina had big tits. Konstantin Chernenko and Ronald Reagan were streetfighters in Frankie Goes to Hollywood’s tremendous clip.

The half moon is shining in the Jaenfeart. I know you like it there. The cosmos doesn’t lie. I know, the poet in me wants to dress it up. I’ve inherited a little of your talent. The Son of God dreams of a crow. I want to thread its eye on the sky like a bead. Sorry. Or should I just say straight out that I miss you. The sky is inauspicious. I’m going to harvest fun, Mum, but I’m waiting for fine weather. 

In a dream a seagull settles. Its big webbed feet stamp the ground. It grabs a worm and flies off screeching. You hobble after the robot mower with your hands behind your back. There was an uneven patch in the yard. The fruit tree roots had pushed up the ground. The useless thing’s wheels were spinning. ‘Go on,’ you encouraged it. You gave it a nudge. You were short of breath. You cut parsley for the soup with a pair of scissors and looked up anxiously. White lines crossed. In the same dream your great love was squatting on the ground and picked up a matchbox with his tongue. I was lying in the box bed, while you told me about the giant who had escaped from the circus and was hiding in the Bremer Wilderness.

After your death I made sure that Sunny had enough to eat and drink. Eventually I picked her up from the farmyard and took her home with me, Mum. She was bleating so much and she was covered with fleas. What else I wanted to say? That I’m in love with a woman with blue eyes. She appeared on the doorstep and said she already knew me. It feels very familiar. We get along well. She is sweet and really pretty. I think you sent her.

Bea fan leafde en tankberens
fan Jeong Gwang-ho

Gebed van liefde en dankbaarheid
fan Jeong Gwang-ho

Prayers with Love and Gratitude
fan Jeong Gwang-ho

사랑과 감사의 기도
fan Jeong Gwang-ho

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Mattho Mandersloot
Oerset troch Shin Ji Hyun en Daniel Swovoda

Ynsprutsen troch Zen Roorda
Bea fan leafde en tankberens

Doe’t wy foar it earst ús maskers droegen
En ús de hannen ynwreaunen mei desynfektant
Wie it as boarten wy sikehûske, sa’t lytse bern dogge.
It is nuver: it fielt as de dei fan juster,
Mar we binne alwer twa jier fierder.
It is as is it alle dagen oarloch.
As dit gjin oarloch is, wat is oarloch dan?
Soks ha ik nea earder meimakke,
Prottelje âlde minsken yn koar,
Ferbittere en ûntrêstige tagelyk.

Foardat de sinne achter de heuvels tefoarskyn komt,
Komme se, nei it ploegjen fan de ekers, byinoar
En fertelle inoar hieltyd op ’e nij
Hoe’t se op ’e flecht sloegen doe’t de oarloch útbruts
En de earmoede fan har bernetiid oerwûnen.
Se langje werom nei de tiid dat se inoar
In kom koele ryswyn taskikten
Mei smoarge hannen fan it boerewurk.
Tinkend oan eardere tiden, mar machteleas
Dwêste se har toarst nei it ferline mei fleskes frisdrinken.

As de ryskerrels rypje en
De fûgels op ’e nôtieren delstrike;
As se de koal tsjok en rûn waaksen sjogge
En rettich like tsjok as de pols fan in man,
Misse se de buorlju fan eartiids.
Foarhinne seagen se inoar graach,
Mar no’t har gesichten beskûl gean achter maskers
Fielt it nuver om sels ek mar goedei te sizzen.
Se besykje treast te finen yn it feit dat
Se fuort nei de oarloch werom nei har berteplak kaam wiene.

Seit it âlde sechje net:
Better in goede buorman as in fiere freon?
It is lang net altyd wier,
Mar wy koene ús buorlju goed genôch
Om te witten hoefolle leppels oft der yn it laad leine
En oft har pakesizzer al nei skoalle ta gie.
Der binne gjin fysike muorren dy’t ús fan inoar skiede,
It binne emoasjes dy’t tusken ús yn steane.
Dat sadwaande hottefylje en iggewearje wy
Oer saken fan gjin inkeld belang.

Nee, dit is net hoe’t it wêze moat.
It is dat wy de holle skodzje en mei pine yn it hert
Dat wy ús maskers drage.
Binne wy der ta feroardiele
Mei in termometer wolkom hjitten te wurden
En oeral ús namme achter te litten?
Is ús wearze om tichteby oaren te kommen
In soarte fan straf dy’t ús tabedield is
Foar eat dat wy ferkeard dien ha?
Ik soe graach in gebed fan besinning sizze.

Us pake skoep ús heit,
Us heit brocht my fuort,
Ik kreëarre myn dochter, en
Myn dochter, lykas iksels, brocht leafde;
Leafde tinkt om myn dochter.
Myn dochter sjocht om nei har mem,
Har mem sjocht nei my om,
Ik tink om ús heit,
Us heit tinkt om ús pake,
En sa libbet ús pake fuort yn myn hert.

Dat is it berin fan it minsklik bestean.

Lykas yn in oerâld mearke
Streamt de leafde nei it hert fan myn bern
Om har úteinlik nei it ljocht te rjochtsjen
As swietrokige blossem.
Hoe soe it eartiids west ha, doe’t de pleagen it lân teisteren?
Se hiene te lijen fan de drûchte, it stof dat oer de flechtrûten jage,
Sân jier oanien; en dêrnei
Eaze it as siet der in gat yn ’e loft
Sadat gjin inkeld hûs oerein stean bleau.
Wie men doe like wanhopich as wy no?

Wanhope waard wrok
En wrok rûn út op in dolk dy’t op ússels rjochte wie
Neffens in alle dagen weromkearende noartskens.
Mar langst ûntjout him, hoop libbet op,
En wy binne wiis genôch
Om dit mei-inoar trochstean te kinnen.
As midsimmerske skaden lûke wy mei-inoar op.
Al sizze we it net lûdop, wy sjogge mei ús eagen, harkje mei ús earen,
En leare sa de freugden fan it libben kennen
As wiene it de rypjende fruchten yn it hôf.

Hjerstblêden foelen fan de beammen
En heapen har stadich op yn ’e tún.
Troch maskers en it hâlden fan ôfstân, rekken wy fan inoar ferfrjemde,
Mar djip fan binnen witte we dat wy de swierrichheden treast wêze sille
Mei ús buorlju as wy ús ferlegenens ôflizze.
Dat elk fan ús, alhoewol net bysûnder bûtengewoan,
Waard in boarne fan treast foar de oar
Mei soargjende hannen en waarme herten,
Flústerjend, inoar kideljend mei ús stimmen,
Mei-inoar ferbûn, in earm om de oar syn skouder hinne.

No pas beseffe wy dat,
As de wyn swiete roken mei him mei fiert
De maitiidsblommen, dy’t ús earder net opfoelen –
Finzen as wy sieten yn it stokramt fan in drok bestean –
Tichteby, just om ’e hoeke op ús wachtsje.
Brocht de útsichtleazens fan it koroanafirus mei dat wy
Mienden har foar altyd ferlern te hawwen,
No sjogge wy yn dat de grûn fan ús bestean,
Dêr’t wy nei weromkeare moatte,
Der altyd noch is, yn al syn sêftmoedigens.

Mei it gefoel dat elkenien ús yn ’e steek litten hie
Seagen wy de oare kant op
Sadat wy net oan de leechte tinke soene.
Mar krekt dêr waard hope koestere,
Oprjochte hope dy’t makket datsto my mist
En ik dy.
Wy groeiden allinne op
Mei gesichten sa moai as blommen,
Mei leafde as de swiete rook fan blommen,
Hearre wy hoe’t wy tsjin inoar skreauwe.

As wy sjogge wat ús buorlju foar ús betsjutte,
Buorlju dy’t besibbe binne oan kostbere wylde blommen,
Dan bidde wy foar har
Mei oprjochte hoop en leafde.
Lit ús leauwen suver wêze,
Mei ús libben freedsum ferrinne,
En ús lea en geast sûn en sterk bliuwe.
Lit ús bidde en ús bêst dwaan
Troch jo ús fertrouwen te jaan
En koesterje wat wy berikt ha.

Al ha wy inoar nea earder moete,
Lit ús ta-inoar komme,
En inoar yn ’e eagen sjen
Mei in blik fan tankberens.
Lit ús earlik ompartsje en diele
Alles wat wy yn ús hannen hawwe
En witte litte dat dit it sied fan oerfloed is.
Dat de boarne fan leafde, de kearn fan frede
En de seine fan tankberens
Yn ús hannen lizze.

Gebed van liefde en dankbaarheid

Toen we voor het eerst muilkorven droegen
En met alcoholdoekjes over onze handen wreven
Voelde het alsof we doktertje speelden;
De herinnering staat nog helder voor de geest
Al zijn er twee jaar aan ons voorbijgegaan.
Elke dag lijkt een nieuwe oorlog.
Als dit geen oorlog is, wat dan wel?
Deels verbitterd, deels verontrust
Mopperen de ouderen in koor:
Dit is nog nooit vertoond.

Voordat de zon achter de heuvels tevoorschijn komt
Zitten ze samen rond de pas geploegde akkers
Om elkaar keer op keer te vertellen
Over hun armoedige kindertijd
Als oorlogsvluchtelingen op het platteland.
Ze verlangen terug naar het verkoelende moment
Dat hun een kom rijstwijn werd aangereikt
Door van aarde zwart geworden handen.
Nostalgisch en mettertijd hulpeloos
Lessen ze de dorst naar het verleden met blikjes fris.

Terwijl de rijstkorrels rijpen en
De vogels op de graanstengels neerdalen;
Terwijl de kool rond en stevig groeit
En de daikon zo breed als een onderarm
Missen ze hun buren van vroeger.
Voorheen zagen ze elkaar graag,
Maar nu ze schuilgaan achter muilkorven
Begroeten ze elkaar als vreemden
Zich enkel troostend met het feit dat ze na de oorlog
Terugkeerden naar hun geboorteplaats.

Beter een goede buurman dan een verre vriend.
Al ging het gezegde niet altijd op
We kenden onze buren goed genoeg
Om te weten hoeveel lepels er in hun lade lagen
En of hun kleinzoon al naar school ging.
Er staat geen schutting meer om hun tuin
Maar wel een muur in het midden van hun hart.
Nu voeren we een ijdele strijd
Om de kleinste futiliteiten.

Nee, dit is niet hoe het moet.
We schudden herhaaldelijk het hoofd
Getergd door een diep verdriet;
Zijn we gedoemd om voor altijd een muilkorf te dragen,
Overal onze naam in een logboek te noteren
En met een thermometer verwelkomd te worden?
Is onze weerwil om in andermans buurt te komen
Een soort straf die ons is toebedeeld
Voor het begaan van een enorme fout?
Vol vragen en bezinning zeggen we een gebed.

Mijn grootvader verwekte mijn vader,
Mijn vader verwekte mij,
Ik verwekte mijn dochter, en net als ik
Verwekte zij liefde;
Liefde zorgt voor mijn dochter,
Mijn dochter zorgt voor haar moeder,
Haar moeder zorgt voor mij,
Ik zorg voor mijn vader,
Mijn vader zorgt voor mijn grootvader,
En mijn grootvader leeft in mijn hart.
Zo luidt het verloop van het leven.

Zoals in een aloud sprookje
Stroomt de liefde naar het hart van mijn kind
Om uiteindelijk als een welriekende bloesem
Op te lichten en tot bloei te komen;
Hoe zou het zijn geweest toen de plaag toesloeg?
Na zeven jaar droogte en opgehoopt oorlogspulver
Viel de regen uit de lucht alsof er een lek in de hemel zat
Zodat geen enkel huis overeind bleef staan.
Was men toen even wanhopig als wij nu?

Wanhoop wordt afgunst
En afgunst wordt verdriet
In onze dagelijkse sleur der verbittering;
Maar heimwee ontspruit, hoop leeft op
Want we hebben de wijsheid verworven
Om dit samen te doorstaan
Als een midzomerse schaduw.
Zonder ze exact bij naam te noemen
Ervaren we de genoegens van het leven
Door ze een voor een te zien en te horen
Alsof ze als fruit aan de bomen bungelden.

Herfstbladeren vielen van de bomen
En hoopten zich langzaam op in de tuin.
Door muilkorven en afstand houden raakten we vervreemd,
Maar wetende dat we de crisis zullen moeten doorstaan
Met onze buren aan de hand en zonder ongemak
Vinden we troost bij elkaar
Met tedere vingers en een warm hart
Fluisterend, elkaar kietelend met ons stemgeluid
Ieders eigenbelang opzij
Verbonden, een arm om andermans schouder.

Nu pas beseffen we
Dat de lentebloemen die ons nooit zijn opgevallen
Gevangen als we zaten in ons drukke leven
En de geur van die bloemen gedragen door de wind
Om de volgende hoek op ons wachten.
Waar we dachten dat we ze voor altijd hadden verloren
Met de komst van het uitzichtloze coronavirus,
Zien we nu in dat de grondslag van ons leven
Waarnaar we moeten terugkeren
Nog altijd vredig op ons wacht.

Met het gevoel dat iedereen ons in de steek liet
Wendden we onze ogen ervan af
Uit angst te worden herinnerd aan de leegte.
Maar juist daar leefde hoop,
Een vurige hoop waardoor
Ik jou mis en jij mij.
Met gezichten zo mooi als bloemen
En liefde zo geurig als een bloem
Blijven we evengoed tegen elkaar schreeuwen.

Als we zien hoe dierbaar onze buren zijn
Hoe ze ons doen denken aan een bos weidebloemen,
Dan bidden we voor ze
Met vurige hoop en liefde.
Laat ons geloof zuiver zijn,
Laat het leven vredig zijn
En houd lichaam en geest gezond.
Laat ons bidden en ons best doen
En koesteren wat we hebben bereikt.

Al hebben we elkaar nog nooit ontmoet,
Laten we toenadering zoeken
En elkaar in de ogen kijken
Met een blik van dankbaarheid.
Laat ons eerlijk delen
Wat we in onze handen hebben
En laat men weten dat dit het zaad van welvaart is;
Dat de bron van liefde, de kern van vrede
En de gratie van dankbaarheid
In onze handen liggen.

Prayers with Love and Gratitude

When we first wore masks on our face
And swabbed a sterile gauze pad on our hands,
It just felt like a game of doctors and patients;
Those memories feel as if they happened yesterday
But it’s already been two years.
They say everyday feels like a war;
If this is not a war, then what is?
Mind filled half with frustration and half with fear,
The elderly say in unison
This is utterly unprecedented.

Before the sun rises on the hill,
They gather around after ploughing the fields
And recall countless times
How they fled their homes when the war broke out
And survived their impoverished childhoods.
They miss how they used to pass
A bowl of cold rice wine to each other
With a hand covered with farm dirt.
Reminiscent of the past, but helplessly,
Quench the thirst for memory with a cold drink instead.

As the rice crops ripen
And the birds perch on sorghum stalks;
As they see cabbages grow round and firm
And white radish grow as thick as a forearm,
They miss their old neighbors.
It was always pleasant to see them,
But the masks on their faces
Made it awkward to even say hello.
They try to find solace from the fact that
They ended up returning home not long after the war.

Maybe we no longer repeat the old saying that
A close neighbor is better than a distant brother;
But we’ve been close enough to know
How many spoons our next-door neighbor has
Or if their grandson started school this year.
We are no longer separated by physical walls
But emotional walls stand between us.
Now, we bicker and argue
Over insignificant details.

No, it’s not supposed to be like this –
We keep shaking our heads
And feel a deep sense of frustration;
Are we doomed to wear masks every single day?
Are we doomed to take our temperatures
And leave a visitor log everywhere we go?
We ask ourselves if this reluctance in seeing people
Is some sort of punishment
For something we’ve done wrong;
We reflect on ourselves and pray.

Our grandfather gave birth to our father,
Our father gave birth to me,
I gave birth to my daughter, and
My daughter, like me, gave birth to love;
Love looks after my daughter,
My daughter looks after her mother,
Her mother looks after me,
I look after my father,
My father looks after my grandfather,
And thus my grandfather lives inside my mind.
This is the course of human life.

Like an ancient fairytale
It shall flow to my child’s heart
And eventually blossom into light
Like sweet-scented flowers;
I wonder if it was like this when the plague struck in the past.
They suffered through drought, that left dust blowing on the war trail,
For seven years; after that,
The rain poured down as if the sky had a hole
And destroyed every pillar of our houses;
I wonder if they were in as much despair as we are now.

Despair turned to resentment,
And resentment ended up hurting only ourselves
In our daily routines of unkindness;
But longing bursts out, hope grows,
And we have learned wisdom
That we must weather this together,
Like a summer shadow.
By seeing and hearing one by one,
Even though we don’t necessarily say it with words,
We have come to know the joys of life
Coming to fruition on the branches.

Autumn leaves fell from the trees
And piled in heaps within the yard.
Masks and fist bumps left us estranged,
But deep down we know we must weather these troubled times
With our neighbors, leaving awkwardness behind.
So each one of us, albeit not particularly extraordinary,
Have become a source of comfort to one another
With caring hands and warm hearts,
Whispering like tickling,
Mingling and patting each other’s backs.

Only now do we realize that
Spring flowers, to which we never granted a glance
In the busy days gone by,
And the fragrance of those flowers drifting in the wind
Have awaited us right around the corner,
Just when we thought they had forever disappeared
With the hopeless arrival of coronavirus.
We now realize that the bedrock of our lives,
To which we should return,
Is still there in all its gentleness.

Feeling as if everyone had departed,
We avoided looking at these places
Lest we be reminded of the emptiness.
But these places have harbored hope,
Sincere hope that makes you miss me,
And me miss you.
With a face resembling a flower,
With love resembling the fragrance of flowers,
We now hear ourselves shouting at each other.

Remembering how much our neighbors mean to us,
Neighbors akin to precious wild flowers,
We now pray for them
With sincere hope and love.
Let us have complete faith,
May our lives be peaceful,
And may our bodies and souls stay strong.
Let us always pray and endeavor
By placing our trust in you
And be pleased with what we have achieved.

Even though we’ve never laid eyes on each other,
Let us now stand facing each other
And stare at each other
With a look of gratitude in our eyes.
Let us evenly share
Everything we hold in our hands,
Knowing that we hold the seeds of affluence.
Knowing that we hold the beginnings of love,
The essence of peacefulness,
And the bliss of gratitude.

사랑과 감사의 기도

처음 입마개를 하고
손등에 소독거즈를 문지를 때만 해도
한편으론 어색하고
애들 병원놀이 하는 것 같았던 기억이 엊그제인데,
어느새 해를 두 번이나 넘기고 있습니다.
전쟁이 따로 있는 게 아니여.
이게 전쟁이 아니면 무엇이 전쟁이겠어.
평생을 살면서 이런 경우는 처음이라며
어르신마다 푸념 반 짜증 반, 두려움으로
한마디씩 하십니다.

해가 동산에 오르기 전에
쟁기질을 마치고 둘러 앉아
전쟁 때 피난길을 따르던 어린 시절부터
밭을 개간하며 겪었던 가난의 세월을
몇 번째인지도 모르게 떠올려 말하며
김매던 흙투성이 손으로
건네던 막걸리 한 사발의
시원한 추억이 그리운만큼
더욱 입맛 다시게 하는 아쉬움으로
음료수 한 병씩 들고 갈증을 달랩니다.

그렇게 벼가 여물고
새들이 수숫대 꼭대기에 날아들며
제법 단단하게 포기 앉는 배추와
팔뚝만큼 굵어진 김장 무를 둘러보며
이웃을 그리워합니다.
습관처럼 반가운 이웃이건만
어느새 입마개로 가려진 얼굴만큼
낯설은 인사를 나누며
전쟁 때도 금방 고향으로 돌아왔는 걸
마음 추스르며 달래보지만

이웃사촌 정분이
먼 데 사는 친형제보다 낫다는
옛말처럼은 아니더라도
옆집 숟가락이 몇 개인지
손주 자식 학교 들어갈 나이는
되었는지 헤아리며 살았었는데
이제는 이웃한 담장은 없어도
마음의 벽 쌓게 되었습니다.
대수롭지 않은 말끝으로
얼굴 붉힐 일이 따라옵니다.

이게 아닌데, 이게 아닌데
연신 고개 저으면서도
어느새 서러운 마음으로
이렇게 허구헌 날 입마개에
가는 곳마다 체온을 재고
출입 장부를 기록해야 하는지
사람을 만나는 것조차 꺼리게 되면서
내가 무슨 큰 잘못이라도 저질렀기에
형벌 아닌 형벌을 받아야 하는지
반성 담은 기도를 드려봅니다.

할아버지는 아버지를 낳고
아버지는 나를 낳고, 다시 나는
딸아이를 낳고, 딸아이는 나처럼
사랑을 낳고
사랑은 딸아이를 거두고, 딸아이는
제 어미를 거두고, 그 어미는
서방을 거두고, 서방은 아비를 거두고
아비는 할아버지를 거두고
다시 할아버지는 내 마음 속에 살고
그게 사람 사는 순리라던데

옛날 동화처럼
내 아이의 가슴에까지 흘러
마침내 꽃처럼 향기로운
빛으로 영그는 것인데
옛날 역병이 창궐했을 때도 이랬을까.
전쟁 피난길 위로 먼지가 풀풀 날리던
7년 가뭄 끝에 하늘이 뚫린 듯
쏟아부었다던 장맛비에
기둥 하나 남기지 않고 쓸려 보냈다는
그때의 절망이 지금만 못했을까.

절망은 원망이 되고
원망은 다시 비수가 되어
내게 되돌아오는 생활의 반목이더니
그리움이 싹트고, 소망이 자라면서
한여름 그늘처럼 함께 맞서 이겨내는
지혜를 배웠습니다. 하나씩
눈에 보이고 귀로 듣게 되면서
입으로 말하지 않아도
주렁주렁 가지에 열매 맺듯
삶의 즐거움을 알게 되었습니다.

어느새 마당 그득하게
나뭇잎은 낙엽 되어 떨어지고
입마개와 주먹 인사로 낯설었던
이웃들마다 되돌아 부끄러움 없이
이겨나가야 할 난세인 것을 알기에
저마다 한 가지씩 내세울 건 없어도
여린 손길로 따뜻한 가슴으로
간지럼 태우듯 속삭이며
어우르며 토닥이며 살아가면서
그렇게 서로에게 위로가 되었습니다.

바쁜 생활의 틀에 갇혀
한 번도 보지 못했던 봄꽃이
바람결에 피어오르는 꽃향기가
코로나19의 절망과 함께
내게서 영영 떠나버린 것 같았던
삶의 언저리에서 기다리고 있었음을
비로소 알게 되었습니다.
되돌아가야 할 내 삶의 터전이 여전히
잔잔한 향기를 간직한 채
기다리고 있음을 알게 되었습니다.

모두들 떠났다고 느끼며
그 빈 자리마저 남지 않았다는 생각에
쳐다보기도 싫었던 그곳에서
나를 그리워하고, 당신을
그리워하는 간절한 소망이
오롯이 자라고 있었습니다.
꽃을 닮은 얼굴로
꽃향기를 닮은 사랑으로
소리쳐 부르는 소리를
이제야 듣게 되었습니다.

들꽃 한 송이 같았던
이웃의 소중함을 생각하며
간절한 소망과 사랑으로
기도하는 마음이 생겨났습니다.
온전한 신념을 갖게 하시고
화평한 생활을 지켜주시며
몸과 마음이 강건하게 하소서.
당신을 믿는 마음으로
늘 기도하며 노력하게 하시고
그 결실에 기뻐하게 하소서.

눈길 한 번 주지 않은 서로에게
언제나 고마움의 눈빛으로
마주 서게 하시고
나란히 바라보게 하소서.
내 손에 쥔 모든 것을
고루 펴서 나누게 하시고, 그것이
풍요로움의 씨앗임을 알게 하소서.
사랑의 시작이 되며
평안의 중심이 되고
감사의 은총임을 알게 하소서.

Wyt hynder
fan Joost de Vries

Wit paard
fan Joost de Vries

White horse
fan Joost de Vries

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch Jane Hedley-Prole

Ynsprutsen troch Zen Roorda
Wyt hynder

Lang ferlyn. James Willem Welmoed giet oan wâl yn Ingelân, fiifenheal jier âld, deabenaud dat syn mem har hân him ûntglûpt. Dêrnei fan Dover nei Londen St. Pancras. Dêr oerstappe. Op de foarsiden dy’t de krantejonges besykje te sliten stiet itselde gesicht, se roppe it om: STANLEY DEAD. ‘Dead’ betsjut dea. De jonges sette harren skelste stim op om boppe it alderheislikste leven fan it stasjon út te kommen, it drokste plak dêr’t hy ea west hat. De lucht is drûch en tsjok. In man mei snor op de foarside, eaget lykas is de wrâld fan him, 1841-1904. Wannear’t se úteinlik yn in boemeltreintsje sitte, freget er wa’t de man op ’e foarside is. Dat is Henry Morton Stanley, seit syn mem.
– Wa is dat?
– Lit ús sizze dat Stanley Afrika ûntdutsen hat, seit se.
Hy begrypt dat se grapket, want oare minsken yn ’e kûpee laitsje, mar wêrom dan ûntgiet him.
In pear oeren letter stappe se út, hy hat gjin idee wêr. It hûs fan syn pake en beppe en dy stiet yn in fallei – rûnom skiep en hynders. Syn beppe is al (syn mem sprekt it wurd út as is it hillich) deceased.
It idee is dat se in pear moannen foar syn pake soargje sille, dy’t yn it lêste is; úteinlik bliuwe se oardel jier.
It hûs is fjouwerkant en grut, binnen binne de keamers tsjuster en leech, der rinne wide kieren tusken de flierplanken, in brutsen rút is tichttimmere, wosken klean lykje noait hielendal te drûgjen. Syn omke en muoike wenje der ek, mei harren bern. Op ’e Noardsee hat syn mem tsjin him sein dat se tenei allinnich Ingelsk tsjin him prate sil, want sa leart er de taal it gaust – mar inkeld as sy praat ferstiet er de taal. Wannear’t syn famylje praat sjocht er de mûlen bewegen, mar kin er neat mei de klanken dy’t se fuortbringe. Hy begrypt syn eigen ûnbegryp net, it frustrearret him, makket syn wrâd lyts.
De earste moannen is hy nea yn in oare keamer as syn mem. Hy sliept by har op bêd. Hy is har húsdier, fottelet efter har oan. De kearen dat se har yn ’e fjilden tusken de hynders bejout, bliuwt er op in ôfstân sjen, ferliest har noait út it each. As se de stâlen yngiet – forbidden foar bern – bliuwt er krekt sa lang stean te wachtsjen oant se wer nei bûten komt.
De fallei is grien en wiet. De seizoenen komme yn har hiele hear en fear. Syn mem fertelt him oer dassen en foksen, herten, falken, ‘Ast witst wêr’tst sjen moatst, kinst se fine.’
Nei de simmer, de earste kear nei skoalle: de master liedt syn skelle, de lessen begjinne, Welmoed draaft it tropke memmen yn, dan dochs ynienen oerfallen troch it ôfskied, en slacht de earms om har skonken. Hy heart it ynholden gegniis en wannear’t er de eagen iepen docht, sjocht er syn mem rjocht oan, twa meter fierderop. Ek de oare memmen begjinne te gnizen.
Daalks al, noch mei de earms om de ferkearde memmeskonken, begrypt er de blunder. Hy begrypt ek dat dit grappich is, begrypt it allegear, mar kin him net ynhâlde. It ferskil tusken hert en holle. Hy gûlt en syn mem laket, in skuor yn de wrâld, foar it earst bestiet er ôfskieden fan har, allinne.

Op in middei yn 1605 kaam kening James I – de soan fan de ûnthalze Mary Queen of Scots en yn syn plak wer heit fan de lettere ûnthalze Charles I – by it slûge doarpke Newmarket lâns, yn Suffolk, en fantasearre dat de lang útrutsen, brede greide dêr in prachtige baan foar hynders wêze koe. Fantasyen fan keningen binne realiteiten yn ôfwachting. James, de kening dy’t Skotlân en Ingelân mei-inoar ienmakke, de hekseferfolger, Bibeloersetter, de mecenas fan Shakespeare en John Donne, en dus ek de grûnlizzer fan de hynstedraverij. Hy anneksearre Newmarket as persoanlik grûngebiet en yn de iuw dêrnei groeide de buorskip út ta in symboalyske twadde haadstêd. Lords en hartoggen ûntdutsen yn de folbloed in spegel foar har eigen rangemaatskippij. Se ymportearren Darley Arabian, Godolphin Barb en Byerly Turk, de trije hynsten fan wa’t it bloed as in skaaddynasty troch de iuwen streame soe, elk kampioenshynder wie op harren werom te fieren, in suverder bloedline as de measte aristokraten foar harrensels bewize koene. Grut-Brittanje waard in ryk fan fokkers, keapers, ynvestearders, feilingmasters, jockeys, coaches, bookmakers, gokferslaafden, stâljonges, sealmakkers, hoefsmidden, ferkeapers fan swipen, boarstels en blynkapen.
Welmoed draaft de fjilden bydel, sjocht hoefier’t er fan hûs doart te gean foardat it eng wurdt. Hy komt oant de top fan ’e fallei, wêr’t it doarp begjint. Somtiden doart er safier te gean dat it hûs fan syn famylje út it eachweid ferdwynt.
De hynders yn de fjilden negearje him. Se steane boppe de natoer, hawwe it gewicht fan libbene monuminten. Hy begjint se – tsientallen – faninoar te ûnderskieden, leart harren humeuren kennen.
Op guon dagen krijt er ynstruksjes om by syn pake út ’e buert te bliuwen, op oare hoastet pake minder en sit rjochtoerein op bêd en wurdt Welmoed nei him ta dirigearre. Libje is jins eangsten oerwinne. Hoe minder ast doarst, hoe faker ast dapper wêze moatst. Pake moat yntusken santich wêze, yn syn eagen sit in flutske molke. Hy leit de hân by Welmoed op de krune, as in biskop dy’t in ritueel útfiert, en praat foar him út:
– Skiep hâldst efter stikeltried, seit syn pake. Mar foar hynders hoechst allinnich in slop toutsje te spannen. It binne aristokraten. Dy hâldst net gizele, sjochste. Hoechst se allinnich oan har earewurd te herinnerjen om net út te brekken.
De tearen rinne fan boppe nei ûnder oer syn antlit, krekt as is er oait yn de lingte opteard.

Syn mem sakket altyd daalks wei yn in mûsstille sliep, it duorret noait langer as trije minuten, mar hy leit neist har wekker en tinkt him de fallei yn. De stjerren ljochtsje op en de moanne skynt as in sulveren hoarn. Hy wit no wêr’t er sykje moat, út hokker boskrâne de foksen komme, hy sjocht se rinnen, harren hier yn it moanneljocht, yn ’e stilte fan ’e nacht ken er har kefjen werom, dat net nei te dwaan is. Hy hat de hoalen fan dassen ûntdutsen, betinkt hoe’t de jûn harren moarntiid is en se noch slûgjend omkeutelje. In wikel sweeft heech boppe harren, sjocht en wit alles, Welmoed sjocht mei him mei.
It is in âlde wrâld. It libben ferskilt net folle fan de foargeande iuwen. Hy leart hoe’t it grien fan de fallei ferskille kin, hoe’t it gers ein fan ’e middei augustusgiel opljochtet, om oardel oere letter wolfgriis, suver sulver de jûn te akseptearjen. Nachts rôlet in trochsichtige dize as in ûnmooglik trage lawine fan boppe nei ûnder troch syn fallei.

Syn neefkes binne Liam, Neil, Sandy, Oare James, syn nichtsjes Mary, Alice en Rose. Omke William is troud Kathrine, omke Jack mei muoike Mary. Oare James neame se James of Jamie. Him neame se Wellie, of Wellmouth, Wellington. Yntusken ferstiet er se. William wennet ek mei syn húshâlding yn it famyljehûs en soarget foar de hynders. Jack wennet fierderop, tichterby it doarp, hy hâldt fjirtich of fyftich hûnen dy’t er ferhiert foar de foksejachten: wytbrune hûnen mei de gesichten fan soarchlike âlde mannen. Bytiden komme der sels lju yn auto’s del, en nimme de omkes de pet ôf. Yes m’lord, no m’lord. Se komme de hynders te besjen op harren hiem, klopje goedkarrend op ’e boppeskonken. As kostskoallebern ha se harren hynders bûten it hurddraversseizoen by syn famylje op stâl brocht. Hy sjocht in lord syn hynst begroetsjen mei in tút op syn snute, eat dat er by syn soan Eton dochs net gau dwaan soe (seit syn muoike). Of by syn frou (seit syn mem).
Op in dei nimt syn omke William him mei nei ien fan harren weiden. De ûnferskilligens fan it swarte hynder rekket him persoanlik.
– Do hoechst net bang te wêzen, Wellie, seit William, hy is dyn maat.
Yn alles wol Welmoed ferdútse dat er net op ’e rêch fan it hynder wol, mar syn mûle fynt gjin mooglikheid dy wurden út te sprekken. William laket him ta, mei syn brutsen foartosken, en tilt him op.
It hynder sjocht net om, Welmoed besiket him troch de moanjes te striken – om’t er sjen litte wol dat er net bang is, om’t er kontakt meitsje moat. Syn hier is sa swart dat it hast blau is. Hy sjocht net iens hokfoar beweging it hynder makket om him fan syn rêch te goaien, mar ynien leit er op ’e wiete grûn, de speakbonke dûbeldteard. Sa’n pine dat er it net iens útgûle kin.
– Hawar, hawar, seit syn omke. Faaks noch net perfoarst dyn álderbêste maat.

Op syn sechde jierdei jout omke Jack him in lyts hûntsje, it iennige dier dat yn pake syn hûs mei. It bist draaft rjocht op him ôf, likket syn gesicht, pisset út entûsjasme oer him hinne. Welmoed neamt him Stanley.
Mei pake giet it aloan better. Nei ferrin fan tiid hoastet er minder, sit er faker oerein op bêd. Hy fluitet troch syn foartosken en Stanley komt op him ôfdraven, wispeljend, wafwaf. Hy nimt de hûn op it boarst, seit tsjin Welmoed dat dat fijn waarm is, om it focht út syn longen wei te driuwen. Hy wol it syn pake gunne, mar ferliest no al it allinnerjocht op Stanley.
Allinnich de freeds en sneons ite se fleis, fierders grientesop en bôle mei flauwe tsiis. Eltsenien praat, de hiele tiid. Se roppe, laitsje, sjonge lietsjes. Foar it iten bidde se, fluchwei, flokke is ferbean. Mar it falt him op dat syn mem, krekt as syn omke en muoikes, ‘filthy language’ seit as se wat falle lit. De oare bern hawwe it net troch, hy al, want hy praat net, mar harket.
Wannear’t ien in glês omstjit: Filthy language. Wannear’t in folle sleef op ’e grûn snjitteret: Filthy language. Syn mem stjit de holle oan in balke:
– I can’t stress enough what a handsome amount of filthy language I would like to proclaim.
Syn omke bûtst mei de knibbel tsjin ’e tafel, praat mei de kaken opinoar, lykas trotsearret er in wee:
– Like our lord Christ on the mountain, I’m preaching over here, preaching some filthy, filthy language, folks.
Syn omkes en muoikes skuorre har de bûsen út fan ’t laitsjen, hieltyd wer.
Hy trekt der mei Stanley op út. Syn fêste grap: ‘Ik sil mei Stanley mei op ûntdekkingstocht!’ Se rinne troch de fjilden, troch de bosken, ûntdekke Ingelân. Hy hat in tûke yn ’e hân, is in timpelier, hy is omsingele, mar triomfearret, befrijt Jeruzalim, slacht brannettels as Sarasenen omfier. Hy leit mei syn tûke oan op in readboarstke; bam!, seit er. Hy mikt op in skiep: bam! Hy rjochtet op in stik as wat foallen; bambambambam! As er op in dei fuortslommet, heart er sok trompetterjen net. Of yn alle gefallen werkent er it lûd te let, want as er opsjocht komt der in keppel ruters op him ôf. Swarte helmen, reade jaskes. Letter sil er it ferlykje mei in kavallerysjarzje, Austerlitz, Sebastopol. Se beare dat er oan ’e kant moat. In foks ûntsnapt. Welmoed draaft sa hurd er kin. De ruters binne sa wer foarby, mar op ’e troch hynstehoeven omploege grûn leit Stanley, stil. Hy tilt it liifke op en draaft werom nei it hûs. It kin net wier wêze, der moat in oplossing wêze. It probleem wurdt net oplost, mar ôfhannele. In lyts grêf, gaueftich dold.
Syn mem leit him út dat dit it plattelânslibben is; hynders wurde ferkocht, kij wurde slachte. ‘It binne mar bisten, Wellie.’ Hy haathaathatet it. Syn iensumheid stiet as fjouwer muorren om him hinne, hy sjocht gjin doar.
Op it hiem krijt er in platte kizel op dy’t al gau in gat yn syn broek baarnt. Hy wachtet oant er wit dat syn famylje op in oar fjild oan ’t wurk is en rint dan by it lân del dêr’t it swarte hynder stiet. It bist sjocht net nei him om. Sa hurd as er kin goait er de kizel, fanút ’e pols. It ketst krekt ûnder it ear, it hynder springt blazend op, trapet dûm efterút yn it neat en jout in bespotlik lûd, in lang útrutsen kreun en set it op in fjouwerjen. Welmoed bollet de fûsten yn syn broeksbûsen. In dom, bespotlik bist.

Hy wurdt sân. Krekt as er yn it Ingelsk begjint te tinken, ferskynt syn heit. Hy mei net mear by syn mem sliepe, dielt no in bêd mei ien fan syn neefkes. Sandy, in jonge mei in bol noaske en in soerige suvellucht. Yn syn sliep slacht Sandy in earm om him hinne, hy leit stiif wekker op bêd, wylst er oankrûpt wurdt.
Syn heit hat de stetoskoop mei, ûndersiket syn pake, kloppet op syn rêch, beharket de longen. In medysk wûnder, seit er.
Se riede harren ta op ’e weromreis nei Nederlân. Hy makket mei syn heit noch in kuier troch de heuvels, wannear’t se yn ’e fierte in grutte kloft ruters foarbykommen sjogge, yn galop, de tsientallen hûnen fan syn omke as byljende hooligans om har hinne.
– Se jeie op ’e foks, seit er. It is in sport.
– Net foar de foks, seit syn heit.
Welmoed laket ekstra hurd. Ut blidens; hy snapt de grap en wol dat syn heit dat begrypt.
Se rinne fierder troch it rôljende lânskip, de beammen hawwe alle kleuren, se komme noch mear hynstehâlderijen tsjin. Syn heit hat in kompas en in lânkaart, korrizjearret harren rûte sa út en troch. Se rinne fan Lambourn nei Ashbury, nei Uffington. Uteinlik suchtet syn heit foldien, nei de safolste beklimming. Sjoch, seit er. Hy jout Welmoed in besleine fierrekiker en wiist nei de prûse heuvels krekt fierderop. It duorret even, mar dan begrypt Welmoed dat der wat yn de natoer oanbrocht is, úthakke yn it lânskip. In ûnbidich wyt hynder leit op ’e heuveltop, lang en tin as in ûnspoarde trein.
– Ut ’e Brûnstiid, seit syn heit. Trijetûzen jier âld, doe’t der noch Romeinen en druïden yn Ingelân wiene.
It is gjin gewoan hynder, it is der te tin foar, te yl, it is lykas hat immen in hynder dreamd.
– Oer de hiele súdkust hjir binne wite hynders yn ’e ierde útgroeven, seit syn heit. Reuzen ek. Guon wol hûndert meter grut. Gjinien wit wêrom.
Omdat it gewoane, deistige libben net genôch is, tinkt Welmoed. Alles oan it wite hynder is licht en nommel en earlik. Ik kin net útlizze wat it mei him docht. It wite hynder is fan dizze wrâld, mar net yn dizze wrâld. It stiicht der boppe-út. Oare wike sille se wer nei Nederlân. Hy hie wold dat er dit earder sjoen hie. It bestjut alles foar him.

Wit paard

Lang geleden. James Willem Welmoed gaat aan wal in Engeland, vijf-en-een-half jaar oud, als de dood dat zijn moeders hand hem ontglipt. Vervolgens van Dover naar Londen St. Pancras. Daar overstappen. Op de voorpagina’s die de krantenjongens proberen te slijten staat hetzelfde gezicht, ze roepen het om: STANLEY DEAD. ‘Dead’ betekent dood. De jongens zetten hun schelste stem op om boven het overdonderende lawaai van het station uit te komen, de drukste plek waar hij ooit is geweest. De lucht is droog en dik. Een besnorde man op de voorpagina, blik alsof de wereld van hem is, 1841-1904. Wanneer ze uiteindelijk in een boemeltreintje zitten, vraagt hij wie de man op de voorpagina is. Dat is Henry Morton Stanley, zegt zijn moeder.
– Wie is dat?
– Laten we zeggen dat Stanley Afrika heeft ontdekt, zegt ze.
Hij begrijpt dat ze grapt, want andere mensen in de coupé lachen, maar waarom dan ontgaat hem.
Een paar uur later stappen ze uit, hij heeft geen idee waar. Het huis van zijn grootouders staat in een vallei – overal schapen en paarden. Zijn oma is al (zijn moeder spreekt het woord uit alsof het heilig is) d e c e a s e d.
Het idee is dat ze een paar maanden voor zijn stervende grootvader gaan zorgen; uiteindelijk blijven ze anderhalf jaar.
Het huis is vierkant en groot, binnen zijn de kamers donker en leeg, er lopen brede kieren tussen de vloerplanken, een gebroken ruit is dichtgetimmerd, gewassen kleren lijken nooit helemaal op te drogen. Zijn oom en tante wonen er ook, met hun kinderen. Op de Noordzee heeft zijn moeder tegen hem gezegd dat ze voortaan uitsluitend Engels tegen hem zal spreken, want zo leert hij de taal het snelst – maar alleen als zij spreekt verstaat hij de taal. Wanneer zijn familie praat ziet hij de monden bewegen, maar kan hij niets met de klanken die ze produceren. Hij begrijpt zijn eigen onbegrip niet, het frustreert hem, maakt zijn wereld klein.
Die eerste maanden is hij nooit in een andere kamer dan zijn moeder. Hij slaapt bij haar in bed. Hij is haar huisdier, dribbelt achter haar aan. De keren dat ze zich in de velden tussen de paarden begeeft, blijft hij van een afstand kijken, verliest haar nooit uit zicht. Als ze de stallen ingaat – forbidden voor kinderen – blijft hij net zolang bij de deur wachten tot ze weer naar buiten komt.
De vallei is groen en nat. De seizoenen komen in vol ornaat. Zijn moeder vertelt hem over dassen en vossen, herten, valken, ‘Als je weet waar je moet kijken, vind je ze.’
Na de zomer, de eerste keer naar school: de meester luidt zijn bel, de lessen beginnen, Welmoed rent het groepje moeders in, dan toch plotseling overvallen door het afscheid, en slaat zijn armen om haar benen. Hij hoort een ingehouden gegniffel en wanneer hij zijn ogen opent kijkt hij zijn moeder recht aan, twee meter verderop. Ook de andere moeders beginnen te lachen.
Meteen al, nog met zijn armen om de verkeerde moederbenen, snapt hij de blunder. Hij snapt ook dat dit grappig is, snapt het allemaal, maar kan zich niet inhouden. Het verschil tussen hart en hoofd. Hij huilt en zijn moeder lacht, een scheur in de wereld, voor het eerst bestaat hij afgescheiden van haar, alleen.

Op een middag in 1605 passeerde koning James I – de zoon van de onthoofde Mary Queen of Scots en op zijn beurt de vader van de latere onthoofde Charles I – het slaperige dorpje Newmarket, in Suffolk, en fantaseerde dat de uitgerekte, brede weide daar een prachtige baan voor paarden kon zijn. Fantasieën van koningen zijn realiteiten in afwachting. James, de koning die Schotland en Engeland met elkaar verenigde, de heksenvervolger, de Bijbelvertaler, de mecenas van Shakespeare en John Donne, en dus ook de grondlegger van de paardenrace. Hij annexeerde Newmarket als persoonlijk grondgebied en in de eeuw erna groeide het gehucht uit tot een symbolische tweede hoofdstad. Lords en hertogen ontdekten in de volbloed een spiegel voor hun eigen rangenmaatschappij. Ze importeerden Darley Arabian, Godolphin Barb en Byerly Turk, de drie hengsten wier bloed als een schaduwdynastie door de eeuwen zou stromen, elk toppaard was op hen terug te leiden, een zuiverdere bloedlijn dan de meeste aristocraten voor zichzelf konden overleggen. Groot-Brittannië werd een rijk van fokkers, kopers, investeerders, veilingmeesters, jockeys, coaches, bookmakers, gokverslaafden, stallenjongens, zadelmakers, hoefsmeden, verkopers van zwepen, borstels en oogkappen.
Welmoed rent langs de velden, kijkt hoe ver hij van huis durft te gaan voordat het eng wordt. Hij komt tot de top van de vallei, waar het dorp begint. Soms durft hij zover te gaan dat het huis van zijn familie uit het zicht verdwijnt.
De paarden in de velden negeren hem. Ze staan boven de natuur, hebben het gewicht van levende monumenten. Hij begint ze – tientallen – van elkaar te onderscheiden, leert hun humeuren kennen.
Op sommige dagen krijgt hij instructies om bij zijn grootvader uit de buurt blijven, op andere kucht die minder en zit hij rechtop in bed en wordt Welmoed naar hem toe gedirigeerd. Leven is je angsten overwinnen. Hoe minder je durft, hoe vaker je dapper moet zijn. Hij moet inmiddels zeventig zijn, in zijn ogen zit een scheutje melk. Hij legt zijn hand op de kruin van Welmoed, als een bisschop die een ritueel uitvoert, en praat voor zich uit:
– Schapen houd je achter prikkeldraad, zegt zijn grootvader. Maar voor paarden hoef je alleen een slap touwtje spannen. Het zijn aristocraten. Die gijzel je niet, zie je. Je hoeft ze alleen te herinneren aan hun erewoord niet te ontsnappen.
Zijn rimpels lopen van boven naar beneden over zijn gezicht, alsof hij ooit in de lengte is opgevouwen.

Zijn moeder zakt steeds direct weg in een muisstille slaap, het duurt nooit langer dan drie minuten, maar hij ligt ernaast nog wakker en stelt zich de vallei voor. De sterren onthullen zich en de maan schijnt als een zilveren hoorn. Hij weet nu waar hij moet zoeken, vanuit welke bosrand de vossen komen, hij ziet ze lopen, hun vacht in het maanlicht, in de stilte van de nacht herkent hij hun onimiteerbare kef. Hij heeft de burchten van dassen ontdekt, stelt zich voor hoe de avond hun ochtend is en ze nog slaapdronken rond schuifelen. Een torenvalk zweeft hoog boven hen, ziet en weet alles, Welmoed kijkt met hem mee.
Het is een oude wereld. Het leven verschilt er weinig van de vorige eeuwen. Hij leert hoe het groen van de vallei kan verschillen, hoe het gras einde middag augustusgeel oplicht, om anderhalf uur later wolfgrijs, bijna zilver de avond te accepteren. ’s Nachts rolt een doorzichtige nevel als een onmogelijke trage lawine van boven naar beneden door zijn vallei.

Zijn neefjes zijn Liam, Neil, Sandy, Andere James, zijn nichtjes Mary, Alice en Rose. Oom William is getrouwd met Kathrine, oom Jack met tante Mary. Andere James noemen ze James of Jamie. Hem noemen ze Wellie, of Wellmouth, Wellington. Inmiddels verstaat hij ze. William woont ook met zijn gezin in het familiehuis en zorgt voor de paarden. Jack woont verderop, dichterbij het dorp, hij houdt veertig of vijftig honden die hij verhuurt voor de vossenjachten: witbruine honden met de gezichten van bezorgde oude mannen. Soms komen er zelfs mensen in auto’s langs, en nemen de ooms hun petten af. Yes m’lord, no m’lord. Ze komen de paarden bekijken op hun erf, kloppen goedkeurend op de bovenbenen. Als kostschoolkinderen hebben ze hun paarden buiten het raceseizoen bij zijn familie gestald. Hij ziet een lord zijn hengst begroeten met een kus op zijn snuit, iets wat hij bij zijn zoon op Eton toch niet snel zou doen (zegt zijn tante). Of bij zijn vrouw (zegt zijn moeder).
Op een dag neemt zijn oom William hem mee naar een van hun weides. De onverschilligheid van het zwarte paard treft hem persoonlijk.
– Je hoeft niet bang te zijn, Wellie, zegt William, hij is je vriend.
In alles wil Welmoed duidelijk maken dat hij niet op de rug van het paard wil, maar zijn mond vindt geen mogelijkheid die woorden uit te spreken. William lacht naar hem, met zijn gebroken voortanden, en tilt hem op.
Het paard kijkt niet om, Welmoed probeert hem door zijn manen te aaien – omdat hij wil laten zien dat hij niet bang is, omdat hij contact moet maken. Zijn vacht is zo zwart dat het bijna blauw is. Hij ziet niet eens welke beweging het paard maakt om hem van zijn rug te werpen, maar opeens ligt hij op de natte aarde, zijn spaakbeen dubbelgevouwen. Zo’n pijn dat hij niet eens kan gillen.
– Oké, oké, zegt zijn oom. Misschien nog niet per se je állerbeste vriend.

Op zijn zesde verjaardag geeft oom Jack hem een pup, het enige dier dat in grootvaders huis mag. Het beest rent op hem af, likt zijn gezicht, plast uit enthousiasme over hem heen. Welmoed noemt ’m Stanley.
Met grootvader gaat het steeds beter. Na verloop van tijd kucht hij minder, zit vaker rechtop in bed. Hij fluit door zijn voortanden en Stanley komt op hem afrennen, kwispelend, wafwaf. Hij neemt de hond op zijn borst, zegt tegen Welmoed dat dat lekker warm is, om het vocht uit zijn longen weg te drijven. Hij wil het zijn opa gunnen, maar verliest nu al het alleenrecht op Stanley.
Alleen op vrijdag en zaterdag eten ze vlees, voor de rest groentesoep en brood met flauwe kaas. Iedereen praat, de hele tijd. Ze schreeuwen, lachen, zingen liedjes. Voor het eten bidden ze, vlugjes, vloeken is verboden. Maar het valt hem op dat zijn moeder, net als zijn oom en tantes, ‘filthy language’ zegt als ze iets laat vallen. De andere kinderen hebben het niet door, hij wel, want hij praat niet, maar luistert.
Wanneer iemand een glas omstoot: Filthy language. Wanneer een volle soeplepel op de grond spettert: Filthy language. Zijn moeder stoot haar hoofd aan een balk:
– I can’t stress enough what a handsome amount of filthy language I would like to proclaim.
Zijn oom beukt met zijn knie tegen de tafel, praat met z’n kaken op elkaar, alsof hij een wee trotseert:
– Like our lord Christ on the mountain, I’m preaching over here, preaching some filthy, filthy language, folks.
Zijn ooms en tantes barsten van het lachen, telkens weer.
Hij trekt er met Stanley op uit. Zijn vaste grap: ‘Ik ga met Stanley mee op ontdekkingstocht!’ Ze lopen door de velden, door de bossen, ontdekken Engeland. Hij heeft een tak in zijn hand, is een tempelier, hij is omsingeld, maar zegeviert, bevrijdt Jeruzalem, slaat brandnetels als Saracenen omver. Hij legt met zijn tak aan op een roodborstje; bam!, zegt hij. Hij mikt op een schaap: bam! Hij mikt op een aantal veulens; bambambambam! Als hij op een dag wegdroomt, hoort hij een soort getrompetter niet. Of in ieder geval herkent hij het geluid te laat, want als hij opkijkt komt er een kudde ruiters op hem af. Zwarte helmen, rode jasjes. Later zal hij het vergelijken met een cavaleriecharge, Austerlitz, Sebastopol. Ze gebaren dat hij opzij moet. Een vos ontsnapt. Welmoed rent zo hard hij kan. De ruiters zijn zo weer voorbij, maar op de door de paardenhoeven omgeploegde grond ligt Stanley, stil. Hij tilt het lichaampje op en rent terug naar het huis. Het kan niet waar zijn, er moet een oplossing zijn. Het probleem wordt niet opgelost, maar afgehandeld. Een klein graf, snel gegraven.
Zijn moeder legt hem uit dat dit het plattelandsleven is; paarden worden verkocht, koeien geslacht. ‘Het zijn maar dieren, Wellie.’ Hij haathaathaat het. Zijn eenzaamheid staat als vier muren om hem heen, hij ziet geen deur.
Op het erf raapt hij een platte kiezel die al snel een gat in zijn broek brandt. Hij wacht tot hij weet dat zijn familie op een ander veld werkt en loopt dan langs de weide waar het zwarte paard staat. Het beest kijkt niet naar hem op. Zo hard als hij kan gooit hij de kiezel, vanuit zijn pols. Hij ketst net onder het oor, het paard springt blazend op, trapt dom achteruit in het niets en maakt een belachelijk geluid, een langgerekte kreun en galoppeert weg. Welmoed balt zijn vuisten in de zijn broek. Een dom, belachelijk beest.

Hij wordt zeven. Net als hij in het Engels begint te denken, verschijnt zijn vader. Hij mag niet meer bij zijn moeder slapen, deelt nu een bed met een van zijn neefjes. Sandy, een jongen met een bol neusje en een zurige zuivelgeur. In zijn slaap slaat Sandy een arm om hem heen, hij ligt stijf wakker in bed, beknuffeld te worden.
Zijn vader heeft zijn stethoscoop mee, onderzoekt zijn opa, klopt op zijn rug, beluistert zijn longen. Een medisch wonder, zegt hij.
Ze bereiden zich voor op de terugtocht naar Nederland. Hij maakt met zijn vader nog een wandeling door de heuvels, wanneer ze in de verte een grote troep ruiters voorbij zien komen, in galop, de tientallen honden van zijn oom als blaffende hooligans om hen heen.
– Ze jagen op de vos, zegt hij. Het is een sport.
– Niet voor de vos, zegt zijn vader.
Welmoed lacht extra hard. Uit vreugde; hij snapt de grap en hij wil dat zijn vader dat begrijpt.
Ze lopen verder door het rollende landschap, de bomen hebben alle kleuren, ze komen nog meer paardenboerderijen tegen. Zijn vader heeft een kompas en een landkaart, corrigeert hun route zo nu en dan. Ze lopen van Lambourn naar Ashbury, naar Uffington. Uiteindelijk zucht zijn vader voldaan, na een zoveelste beklimming. Kijk, zegt hij. Hij geeft Welmoed een beslagen verrekijker en wijst naar de pronte heuvel iets verderop. Het duurt even, maar dan begrijpt Welmoed dat er iets in de natuur is aangebracht, uitgehakt in het landschap. Een enorm wit paard ligt op de heuveltop, lang en dun als een ontspoorde trein.
– Uit de Bronstijd, zegt zijn vader. Drieduizend jaar oud, toen er nog Romeinen en druïdes in Engeland waren.
Het is geen gewoon paard, het is er te dun voor, te ijl, het is alsof iemand een paard heeft gedroomd.
– Over de hele zuidkust hier zijn witte paarden in de aarde uitgegraven, zegt zijn vader. Reuzen ook. Sommige wel honderd meter groot. Niemand weet waarom.
Omdat het gewone, dagelijkse leven niet genoeg is, denkt Welmoed. Alles aan het witte paard is licht en nobel en eerlijk. Hij kan niet uitleggen wat het met hem doet. Het witte paard is van deze wereld, maar is niet deze wereld. Het ontstijgt het. Volgende week gaan ze weer naar Nederland. Hij had gewild dat hij dit eerder had gezien. Het betekent alles voor hem.

White horse

Long ago. James Willem Welmoed, five and a half years old, goes ashore in England, terrified his mother’s hand will slip from his clutch. Then from Dover to London St Pancras. The same face is on all the front pages that the paper boys are hawking, they shout out the news: STANLEY DEAD! Shrilling the words, to be heard above the thunderous din of the station, the busiest place he’s ever been. The air’s dry and stuffy. A moustachioed man on the front page, looking as if the world belongs to him, 1841 – 1904. When they’re finally settled in a train that puffs along slowly, stopping at every station, he asks who the man is.
– It’s Henry Morton Stanley, his mother says.
– Who’s he?
– Let’s say that Stanley discovered Africa, she says.
She must be joking, he realises, because other people in the carriage laugh, but he doesn’t understand why.
A few hours later they get out, he has no idea where. His grandparents’ house is in a valley – sheep and horses everywhere. His grandmother is already d e c e a s e d (his mother pronounces the word as if it’s holy).
They’re going to look after his dying grandfather for a few months. That’s the idea, anyway. As it turns out, they’ll be there for a year and a half.
The house is big and square. Inside the rooms are dark and empty, cracks gape between the floorboards, a broken window has been boarded up, wet laundry never seems to quite dry. His uncle and aunt live there too, with their children. On the boat his mother had told him she’d speak to him in English from now on, because he’d learn it quicker that way – but he only understands the language when she speaks it. When his relatives talk, he sees their mouths moving, but the sounds they make are Greek to him. He can’t understand why he doesn’t understand; it frustrates him, makes his world small.
During the first months, he’s always in the same room as his mother. He sleeps beside her. He is her pet, tags along behind her. When she’s in the fields, among the horses, he watches from a distance, never losing sight of her. When she goes into the stables – forbidden for children – he waits at the door until she re-emerges.
The valley is green and wet. The seasons come in full glory. His mother tells him about badgers and foxes, deer, falcons. ‘If you know where to look, you’ll find them.’
Summer ends, it’s the first day at school: the master rings the bell, the lessons start. Suddenly overcome by the parting, Welmoed darts into the little huddle of mothers and wraps his arms round her legs. He hears a stifled chortle, and when he opens his eyes he’s looking straight at his mother – six feet away. The other mothers start to laugh too.
His arms still round the wrong motherly legs, he instantly gets his mistake. He also gets that it’s funny, gets everything, but it’s all too much for him. The difference between heart and head. He cries and his mother laughs, a rip in the world’s fabric – for the first time ever he exists separately from her, alone.

One afternoon in 1605, King James I – son of Mary, the beheaded Queen of Scots, and father of Charles I, also to be beheaded – passed through the sleepy hamlet of Newmarket in Suffolk and had a vision: its sweeping meadowland would make a perfect race track. Kings’ visions are realities in waiting. James, the monarch who united Scotland and England, scourge of witches, translator of Bibles, patron of Shakespeare and John Donne, now also the founder of horseracing. He annexed Newmarket as his personal fiefdom and in the century that followed, the sleepy little village ballooned into a symbolic second capital. Lords and dukes saw in thoroughbreds a mirror of their own social hierarchy. They imported Darley Arabian, Godolphin Barb and Byerly Turk, the three stallions whose blood would flow through the centuries like a shadow dynasty, every champion horse could be traced back to them: a purer bloodline than most aristocrats could boast. Great Britain became an empire of breeders, buyers, investors, auctioneers, jockeys, coaches, bookmakers, gambling addicts, stable boys, saddle makers, farriers, sellers of whips, brushes and blinkers.
Welmoed runs past the fields, seeing how far he can venture from home before it gets scary. He makes it to the top of the valley, where the village starts. Sometimes he dares go so far that his family’s house disappears from view.
The horses in the fields ignore him. They are above nature, have the heft of living monuments. He’s beginning to tell them apart – there are dozens of them – and learning to read their moods.
Some days he’s told to stay away from his grandfather, on others the old man doesn’t cough as much and sits up in bed, and Welmoed is sent in to him. Life is about overcoming your fears. The less you dare, the more often you have to be brave. He must be seventy by now, there’s a dash of milk in his eyes. He puts his hand on Welmoed’s head, like a bishop enacting a ritual, and holds forth:
– You keep sheep behind barbed wire. But for horses you only need a slack bit of rope. They’re aristocrats, you see. You don’t hold them hostage. You just have to remind them of their word of honour not to escape.
His wrinkles run down his face from top to bottom, as if at some point he’s been folded lengthwise.

His mother always falls asleep quickly. Within three minutes she’s slumbering, as quiet as a mouse, but he lies awake beside her, picturing the valley. The stars reveal themselves and the moon shines like a silver horn. He knows now where he must look, from which wooded edge the foxes come, he sees them trotting, their coats in the moonlight, in the silence of the night he recognises their inimitable yap. He knows, too, where the badgers’ setts are; the evening is their morning, he thinks, he pictures them shuffling around, still drowsy. A kestrel floats high above him, all-seeing, all-knowing, Welmoed looks through his eyes.
It’s an old world. Life has changed little from previous centuries. He learns how the green of the valley can change, how at the end of the afternoon, the grass flares up August yellow, only to turn wolf grey – almost silver – an hour and a half later, embracing the evening. At night, a transparent mist rolls down his valley like an impossibly slow avalanche.

His boy cousins are Liam, Neil, Sandy, Other James; his girl cousins Mary, Alice and Rose. Uncle William is married to Kathrine, Uncle Jack to Aunt Mary. They call Other James James or Jamie. Him they call Wellie, Wellmouth or Wellington. By now he understands them. William also lives in the family house with his wife and children and looks after the horses. Jack lives a little way off, closer to the village, he keeps forty or fifty hounds that he hires out for foxhunts: brown and white dogs with the faces of worried old men. Sometimes people even drive up in cars, and his uncles take off their caps. Yes m’lord, no m’lord. They come to look at the horses on their land, pat their flanks approvingly. They’ve lodged their horses with his family outside the racing season, like boarding school children. He sees a lord greet his stallion with a kiss on his muzzle. Can’t imagine him doing that to his son at Eton (his aunt says). Or his wife (his mother says).
One day his Uncle William leads him to one of the pastures. Welmoed takes the black horse’s indifference personally.
– You needn’t be scared, Wellie, William says, he’s your friend.
Everything in Welmoed revolts at the idea of getting on the horse’s back, but his mouth finds no way to say those words. William grins at him with his broken front teeth, and picks him up.
The horse doesn’t look round, Welmoed tries to stroke his mane – because he wants to show he isn’t afraid, because he has to make contact. Its coat is so black it’s almost blue. He doesn’t even see how the horse tosses him off its back – suddenly he’s lying on the wet earth, his forearm bent double. So much pain he can’t even scream.
– Okay, okay, his uncle says. Perhaps not your best friend.

On his sixth birthday, uncle Jack gives him a puppy, the only animal allowed inside grandfather’s house. The creature runs towards him, licks his face, pees over him excitedly. Welmoed names him Stanley.
His grandfather is getting better and better. After a while he coughs less, sits up in bed more. He whistles through his front teeth and Stanley comes running, wagging his tail, woof woof. He holds the dog to his chest, tells Welmoed that the warmth will do him good, chase the fluid from his lungs. Welmoed wants to oblige his grandpa, but now he’s lost his sole right to Stanley.
They only eat meat on Fridays and Saturdays, the rest of the time it’s vegetable soup and bread with cheese that doesn’t taste of anything. Everyone talks constantly. They shout, laugh, sing songs. Before tucking in they say grace, quickly; swearing’s forbidden. But he notices that when she drops something, his mother, just like his uncles and aunts, says ‘filthy language’. It passes the other children by, but not him, because he doesn’t talk, he listens.
Whenever someone knocks over a glass: filthy language. Whenever a full soup spoon splatters on the ground: filthy language. His mother bangs her head on a beam:
– I can’t stress enough what a handsome amount of filthy language I would like to proclaim.
His uncle cracks his knee against the table, talks through clenched jaws, as if he’s biting back pain:
– Like our Lord Christ on the mountain, I’m preaching over here, preaching some filthy, filthy language, folks.
His uncle and aunts burst out laughing, time and again.
He heads out with Stanley. His standard joke: ‘I’m going exploring with Stanley!’ They roam the fields, the woods, discover England. He wields a branch, is a Knight Templar, he’s surrounded, but overcomes his enemies, frees Jerusalem, slashes at nettles, beating back Saracen hordes. He aims his branch at a robin. Bang! He aims at a sheep. Bang! He aims at a group of foals. Bangbangbangbang! One day, woolgathering, he fails to hear a kind of trumpeting. Or rather, identifies it too late, because when he looks up, a pack of riders is heading straight for him. Black helmets, red jackets. Later, he’ll compare it to a cavalry charge, Austerlitz, Sebastopol. They wave at him to get out of the way. A fox breaks cover. Welmoed runs for dear life. The riders flash by in an instant, but on the ground, ploughed up by horses’ hooves, Stanley lies motionless. He picks up the little body and runs home. It can’t be true, there must be a solution. The problem isn’t solved, but dealt with. A small grave, quickly dug.
His mother explains that this is country life: horses are sold, cows slaughtered. ‘They’re only animals, Wellie.’ He hatehatehates it. His loneliness surrounds him like four walls, he sees no door.
A flat pebble, scooped up from the courtyard, soon burns a hole in his pocket. He waits until his family are working in another field, then walks to where the black horse is pastured. The animal doesn’t deign to look at him. He hurls the pebble with all his might, with a wristy throw. It bounces off a spot just under its ear, the horse jumps up with a whinny, kicks stupidly at thin air, makes a ridiculous sound – a long drawn-out groan – and gallops away. Welmoed clenches his fists in his pockets. A stupid, contemptible beast.

He turns seven. Just as he’s starting to think in English, his father appears. He’s not allowed to sleep next to his mother anymore, but now shares a bed with one of his cousins. Sandy, a boy with a stumpy nose and a sour, milky smell. In his sleep, Sandy wraps an arm around him, he lies stiffly awake, locked in a cuddle.
His father has brought his stethoscope. He examines his grandpa, taps his back, listens to his lungs. A medical miracle, he says.
They prepare for the return journey to the Netherlands. He’s on a last walk in the hills with his father when they see a big pack of riders go past in the distance, galloping along, his uncle’s hounds surrounding them like baying hooligans.
– They’re fox hunting, he says. It’s a sport.
– Not for the fox, his father says.
Welmoed laughs exaggeratedly. From joy; he gets the joke and wants his father to know that.
They walk on through the rolling landscape, trees of every hue, they pass more stud farms. His father has a compass and a map, every now and again he corrects their route. They walk from Lambourn to Ashbury, to Uffington. At last, his father sighs in satisfaction after the umpteenth climb. Look, he says. He passes the fogged-up binoculars to Welmoed and points to a perky-looking hill a little way off. It takes a while, but then it dawns on Welmoed that something’s been added to nature here, carved out in the landscape. An enormous white horse lies on the hilltop, as long and thin as a derailed train.
– It’s from the Bronze Age, his father says. Three thousand years ago, when there were still Romans and Druids in England.
It’s no ordinary horse, it’s too thin, too tenuous, it’s as if someone dreamt a horse.
– There are white horses cut out of the turf all over the south coast, his father says. Giants too. Some of them are 100 metres tall. No one knows why.
Because ordinary, everyday life isn’t enough, Welmoed thinks. Everything about the white horse is light and noble and true. He can’t explain the effect it has on him. The white horse is of this world, but not of this world. It transcends it. Next week they’re going back to the Netherlands. He wishes he had seen this before. It means everything to him.

Siphesihle - In prachtich geskink
fan Angelina N Sithebe

Siphesihle - Een prachtig geschenk
fan Angelina N Sithebe

Siphesihle - A Beautiful Gift
fan Angelina N Sithebe

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Sander Buesink

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar

Foar Gabisile Shabane en Nkosinathi Ngwenya

Heit en mem hawwe my altyd leard dat se my, om God te loovjen en te tankjen, Siphesihle neamden, dat ‘in prachtich geskink’ betsjut. Thembi en Jabu Phosa binne donkerbrún, mei swarte eagen en swart hier. Net ien wit hoe’t it kin dat ik, in Afrikaan, in albasten hûd haw dy’t ferbrânt yn de sinne. Ik ha dikke linzen nedich foar myn giele eagen om wat te sjen en mei myn wite afro fal ik altyd op.
Yn myn berteplak White River wurd ik fakentiids mijd. De measte folwoeksenen stoarje my nei, bern wize bang nei my mei har fette fingerkes, pubers gychelje en flybje trije kear op harren boarst om de flok ôf te warren. Guon sizze dat ik ûnsjoch bin, in fampier, in geast en dat ik noait deagean sil, mar gewoan ferdwyn. De profeet fan Our Sion of Africa Christian Kingdom Church neamt ús in straf, in besmetlike besmotsking fan in suver ras fan syn god. Ik bin derfan oertsjûge dat myn skepper inkeld skientme kreëarret. Yn in momint fan swakte ha ik wolris bidden oft ik genêzen wurde koe fan dit lichem, lykas de melaatsken yn de Bibel. ‘Lit my âld wurde lykas alle oaren en stjerre foar it each fan it publyk,’ sei ik derby.
De reële eangst benearret my dat ik fermoarde wurd foar muthi, lykas oaren yn hiel Afrika dy’t der sa útsjogge as ik. Dat harren sielen yn ivige frede rêste meie. Myn âlden, beide dosint, drukten my op it hert om foarsichtich te wêzen en altyd yn harren sicht te bliuwen. Ik groeide op sûnder freonen en fielde my in finzene yn myn eigen fel, ik boarte allinnich mei tinkbyldige freontsjes dy’t ferdwûnen doe’t ik ferlyfd waard op boeken. Ik reizge nei it paradyslike Palau. Op de Noardpoal iet ik salm mei bearen dy’t like sniewyt wiene as iksels. Mei de antilopen en San-jagers draafde ik op bleate fuotten troch de Kalahariwoastyn. Ik skildere reinbôgen yn fel read en giel op de muorren fan myn sliepkeamer, om myn siel kleur te jaan.
Myn reputaasje as foarlik bern makke ik wier doe’t ik op ôfstân in marketingstúdzje folge oan de Universiteit fan Súd-Afrika en op myn tweintichste cum laude ôfstudearre. Doe pas mocht ik fan myn âlden sûnder tasicht gebrûk meitsje fan de kompjûter op myn sliepkeamer. Doe learde ik ek it paradys kennen mei de namme Facebook. Hjir kin ik miljoenen freonen meitsje oer de hiele wrâld. Ik chat mei tûzenen minsken sa as ik, dy’t minsken mei albinisme neamd wurde – keunstners, dosinten en modellen.
In moanne lyn moete ik Ayanda, myn soulmate. Hy is kompjûterspesjalist en wennet tafallich yn Johannesburg. De earste kear dat ik him yn it echt seach, gappe ik nei de siken troch syn prachtige wolfeftige hazzenútbrune eagen dy’t streekrjocht yn myn siel seagen. Syn wylde afrohier hat de kleur fan de ûndergeande sinne, as in halo dy’t presys past by de kleur fan syn hûd. Hy is sa meager as in latte en draacht vintage spikerbroeken.
Wilens wurket God achter myn rêch om syn eigen aginda ôf. Hy stjoert in man op my ôf dy’t my fia myn âlden in houliksoansyk docht. Se kenne inoar fan tsjerke. Myn âlden slaan har eagen op nei de himel om de genede fan God op harren delkomme te litten, want se hiene har gjin bettere skoansoan winskje kinnen. De man is stokâld, fiifenfjirtich, en al trije kear widner. Ik bin der dêrom wis fan dat er ferflokt is.
Oer de ilobola wurdt net iens ûnderhannele, hy biedt fuort hûnderttûzen rand. Ik fyn it ûnbeskaafd en ûnkultureel, in finaal gebrek oan respekt foar ús foarâlden, om de saak sa te jeien en te driuwen. Wêr fyn ik de tiid om my foar dizze ramp wei te winen?
‘Hy wit dat er in ideale man is. Der binne gjin maagden mear. En it is de gongbere priis foar ien dy’t ôfstudearre is. Hy fynt har likefolle wurch as in gewoan frou,’ suchtet de frou fan de profeet yn ekstaze tsjin ús mem, dy’t har skrille ululaasje even ûnderbrekt om de mislediging te ynkassearjen en dan wer fierder âlet. Ut respekt foar myn âlden glimkje ik en swij. Mei syn drûge hannen triuwt de âld man in ring om myn finger dy’t er ek foar elk fan syn deade frouwen brûkt hat. Ik fergapje my oan it weardefolle sieraad, dat fonkelet en in reinbôge oan de binnenkant hat. De âlderling fernimt myn ferwûndering en hy glimket goedwollend, as de slang yn it Paradys. Ik nim in beslút.
Dy jûns, sa gau’t ik myn âlden om it lûdst snoarkjen hear, klim ik út it sliepkeamersrút. Klaaid yn in trainingspak en takkies, mei The Bluest Eye fan Toni Morrison ûnder myn earm en myn trijehûndert rand sparjild yn ’e beha. Mei de taksy bin ik yn tweintich minuten op it busstasjon. De lêste bus stiet op it punt om fuort te riden. Ik huppelje it trepke op en freegje de sjauffeur: ‘Giest nei Jo’burg?’
‘Wolst mei? Twahûndert rand.’
Wy reizgje troch de nacht oant ik wekker wurd fan in waarm gefoel dat him troch myn ieren ferspriedt. Ik sjoch de sinne gloeiend tefoarskyn kommen by it oanbrekken fan in nije dei. As er boppe de kime komt, keatse de strielen op it mânske wetteroerflak reinbôgen werom myn kant út. Hy boartet ferstopperke tusken de tûken, de beammen sa grien as de Hof fan Eden.
Palmbeammen swaaie hinne en wer mei de graasje fan ingelewjukken. Ik leau dat ik yn ’e himel kommen bin en gean rjochtop sitten, klear foar it ûntfangstkomitee. Oant myn prykjende hûd my yn it sin bringt dat ik noch libje en net te lang yn de sinne kin. Net folle letter berikke wy it einstasjon. Yn it skerper wurdende ljocht betink ik my dat ik myn bril mei dikke glêzen fergetten bin. Mei de eagen ta skreefkes knypt mikerje ik nei in boerd. ‘Durban’ stiet derop. De passazjiers sizze EThekwini. Unbeweechlik bliuw ik op myn plak sitten. De sjauffeur hat my foarliigd. Sa fielt it dus ast yn it fagefjoer telâne komst wylst der wis fan wiest datst nei de himel gean soest. Gelokkich ha myn âlden my altyd leard om te freegjen wêr’t it plysjeburo is.
Ik krij gjin antwurd. In frou dy’t derút sjocht as in dakleaze stelt har foar as Squeeza, pakt myn hân, jout my in skouderklopke en seit: ‘Do tochtst dat it maklik wie om fan hûs fuort te rinnen.
Wylst ik mei iepen mûle nei de heechste palmbeammen sjoch, lûkt Squeeza my mei en draacht my oer oan in laitsjende frou. ‘Sibongile, help do dizze mpatha. Se is wyt, krekt as do.’
De frou mei de blauwe eagen en brûnskleurige hûd winkt my. ‘Woza la. Ubani igama lakho, S’thandwa sam?’
‘Se hjit Pinky,’ seit Squeeza.
Ik glimkje en en knik, en samar ynienen wurd ik opnij berne.
Wy rinne troch wat Sibongile The Workshop neamt: in romme koepel dêr’t it ljocht troch it dak nei binnen falt. It liket wol dat ik sweef. Ik fiel my hjir net op myn plak yn myn trainingspak. Ik begryp dat dit it plak is dêr’t minsken fan myn âldens byinoar komme om te pronkjen mei de bêste moade, fan tradisjonele klean oant koarte spikerbroeken. De measten ha harren hier bleke, sadat it krekt op dat fan my liket. En it is prachtich. Wat betsjut dat myn hier ek prachtich is. It is in iepenbiering. Sels harren flechten ha wite strepen. Dit binne pauwen. Ik slach dizze kaleidoskopyske skientme op yn myn ûnthâld. Ik folgje Sibongile nei in gebou oan de oare kant fan ’e dyk. Se liedt my nei in sliepseal dy’t folle is mei op syn minst tweintich froulju, allegear yn mear of mindere mjitte útklaaid. ‘Dit is myn oare dochter, Pinky,’ stelt Sibongile my foar oan it selskip en se begjint te sjongen yn it isiZulu. De oaren falle yn: Siyabonga Jesu, Siyabonga Jesu, Alleluia Amen.

Hite triennen brâne yn myn eagen troch dy prachtige melody. Wat ha ik myn âlden oandien? Sibongile krûpt my even oan en wiist omheech, nei in steapelbêd. ‘Hjir kinst sliepe, leave. Dit is in opfang. Hjir bist feilich.’
Ik griis fan it jûnsiten dat bestiet út tee en bôle mei nútsjesmoar, mar ik ha honger en noch mar hûndert rand yn myn beha. Ik sliep dwers troch it leven fan it ferkear hinne. By it moarnsiten – brij – fyn ik in freon yn Loveness. Se is ryp en rûn en hat de smelste mul dy’t ik ea sjoen ha, en it swartste, sêftste fel. Ik reitsje har gesicht oan, sjoch dan hoe’t se har lange weave boarstelet en wimpers opplakt sa lang as dy fan in kamiel. Har ûnbewust fan myn bernlike ferealens seit se: ‘Hjir Pinky, lak dyn neils en nim in kanga, ik ha der tefolle.’
De doek is stevich, mei patroanen yn libbene Karibyske kleuren. Ik kin gjin wurd útbringe. Fan oare froulju krij ik klean en allegear guod dat se misse kinne en binnen fiif minuten ha ik in steapel klean, deo, in toskboarstel en toskpoetsersguod. Behalve fan myn âlden ha ik noch noait wat fan ien krigen, ik wit net oft tankjewol sizze wol genôch is. Loveness ropt: ‘Kom mei nei de Hollywood Lounge, dan kinst ús dûnsjen sjen.’
Ik bin ferbaasd, mar ek dwers troch alles hinne bliid mei de útnûging. ‘Mar ik ha gjin jild,’ sis ik. Loveness sjocht my fernuvere oan. ‘Jild? Wêrfoar dat? Drankjes? Iten? Betellest nergens foar. Dat dogge de mannen. Sa moai asto bist?’’
Se laitsje allegear. Ik fiel hoe’t blidens as in ballon opblaasd wurdt yn myn boarst en in brede glim myn lippen krollet. Op myn âlden en Ayanda nei hat noch noait ien soks oer my sein.
Sibongile nimt my apart yn it húske. ‘Leave, dêr bisto noch net klear foar. Neat is mahala. Dizze froulju binne oan it wurk. Mei dyn wite fel sille se in soad oan dy fertsjinje.’
Mei grutte eagen rin ik achter myn beskermingel oan nei har kream op it strân. Se wiist nei de biblioteek, oan ’e oare kant fan ’e strjitte. Dy is almeugend grut en massyf, as stiet er der al iuwen. Ik kin net wachtsje om derhinne te gean. Underweis wurdt Sibongele troch alderhande minsken begroete. Se glimkje nei ‘myn oare dochter, Pinky.’ Hoefolle dochters binne der eins? Ik bin te skruten om te freegjen.
Ik fergapje my oan de rigen lúksehotels mei draaidoarren oan it strân. De ûnmjitlike oseaan benimt my de siken. Yn bûntkleure riksja’s litte opteine gesinnen har ride. Djoere auto’s glide stadich foarby mei de ruten iepen. Op de bûlevaar binne kuierders en dravers. Sels yn wat fluch giet is de ûntspanning taastber. De oseaan leit syn dize fan sâlt en seewier oer my hinne en ik bid dat ik op in dei syn djipte ûnderfine kin.
Lâns de bûlevaar binne kreamkes mei kralen, huodden, sarongs en oar strânspul.
Dy fan Sibongile stiet tsjinoer it Elangeni-hotel. Toeristen komme massaal om sûveniers út te sykjen. Ik lis binnen om te ûntkommen oan de sinne – en oan de konsekwinsjes fan myn ympulsive flecht.
‘Myn dochter,’ hear ik Sibongile sizzen. Dan fernim ik dat der jild donearre wurdt. In groepke froulju mei de eagen fol begrutsjen makket in praatsje mei Sibongile yn it Afrikaansk, de randbriefkes risselje. Jonge Dútske backpackers jouwe euro’s. As in twaling, dy’t presys liket op bern fan de buorlju thús, my harren teddybearen oanbiedt, wol ik myn holle skodzje, mar Sibongile pakt se al fluch oan en seit: ‘Siyabonga’. Ik bin in bidler, in attraksje, in stomme (ik sis noait wat), in sa’t it liket ûnderfuorre, lytse frou mei albinisme, dy’t achter har earme mem wei skilich de wrâld yn mikeret.
Dit is lukratyf wurk. Neffens Sibongile ha wy de hier foar de opfang fan dizze moanne byinoar fertsjinne. It is freed. Moslimmanlju tôgje mei in enoarme tsjettel breyani wylst harren freonlike froulju glimkje op Sibongile har ‘Salaam Alaikum’.
Foar tweintich rand keapje ik by in oare kream foar ús beiden ananas mei silypiper en sûkerspinnen. Yn myn mûle folget in eksploazje fan swiet en skerp. Tefreden lit ik my yn ’e sliep widzje troch it gebolder fan de oseaan, oant ik wekker wurd fan snjitters rein op myn gesicht. Myn hûd fielt sêft en fluwieleftich oan. Myn hier is minder rûch. Neffens Sibongile komt dat troch de luchtfochtigens. Ik ha noch noait wat brûkt dat better wurket.
Squeeza komt del, opfrist mei tank oan de opbringst fan ús ynsamling. Ek har hier is betelle foar dizze moanne. Se fielt oan myn hier en betinkt: ‘Pinky, do moatst dyn hier byfervje. Sjochst der suterich út sa.’
Ik keapje in potlead en sketsboek. Mei in krigen hoed en bril en tsjok ynsmard mei sinnebrân, kuierje ik nei de bûlevaar om te sjen hoe’t de sinne boppe de kime komt. Oerdeis, as de see kalm en útnûgjend is, skets ik de skippen yn ’e fierte. Jûns as er bolderet sykje ik skulpen krekt foar’t it tsjuster wurdt.
Dizze krystmoarn bin ik trije moanne yn Durban. Fan alle kanten galmet gospelmuzyk út lûdsprekkers. Troch it rút sjoch ik in Afrikaansk karnaval sa’t ik noait dreame kinnen hie. De strjitte rint fol mei manlju en froulju mei bern yn felkleure en borduerde Ankaradoeken, fersierd mei kant en satyn. It is in prosesje, in feest mei trommels en gesangen. Ik fiel hoe’t ingels yn myn earen flústerje.
Sibongile is twa wiken nei hûs. Nijjiersdei bring ik troch op it strân, mei hûnderttûzenen swarte liven dy’t op en del gean mei it tij fan South Beach. De weagen fan ’e oseaan en de Gqom-muzyk út de parkearde auto’s bolderje om striid. Untspannen plysjemannen op hynders hâlde glimkjend de oarder deryn. Slanke, brúnferbaarnde strânwachten fluitsje warskôgingssinjalen en dûke as dolfinen yn see. Bern spatterje yn it wetter om. Ferhoalen yn spjalten tusken de rotsen binne sangoma’s drok oant it genêzen mei harren slangen en talismannen.
Sawubona,’ seit in frou dy’t mei har bern op in bankje sit. ‘Wat hasto prachtige amberkleurige eagen.’
Ngiyabonga,’ stammerje ik.
De wrâld is grutter en moaier wurden. Ik bin frij. Mei de holle omheech rin ik in ynternetkafee yn. De eigener jout my in hân. ‘Hoe is it mei dy, Pinky? Do bist sa moai. Och, dy eagen fan goud! Ik wol krekt sa ljocht wêze as dy. Hoe dochst dat dochs?’
Foar it earst yn myn libben sis ik grutsk: ‘Sa bin ik berne.’
Myn triljende fingers ferriede myn spanning as ik de iepenbiere telefoan pak om mem har telefoannûmer te draaien. Se gappet nei de siken. Myn hert brekt as ik har stim sizze hear: ‘Myn bern. Wêr bist, Sihle? Ha minskehannelers dy te pakken? Drogeare se dy?’
Ik wol har freegje wêrom’t se my sa by de poat namen. Wie ik sa’n lêst foar harren? Mar djip yn myn hert wit ik dat se allinnich mar in fangnet foar my woenen, foar as se âld binne, of komme te ferstjerren. Dêrom freegje ik: ‘Mem, wêrom ha ik gjin broers of sussen?’ Ik ha altyd oannommen dat se by myn berte besletten ha om de duvel net te fersykjen syn flok te werheljen mei noch sa’n abnormaliteit as ik.
‘Wy ha ôfgryslik ús bêst dien, oant wy akseptearje moasten datsto it iennichste geskink wiest dat God ús jaan woe. Wêrom fregest dat no?’
Ik wol gûle en my tsjin har sêfte liif drukke en har oankrûpe. Sterk wêze, sizze de froulju altyd tsjin my. As ik yn in momint fan swakte weromgean, sille se my yn in kokon bewuolje en úthoulikje. ‘Mem, ik hâld fan mem. Sis tsjin heit dat ik fan him hâld. Ik kom wer in kear thús,’ sis ik.
Ik sis der net by dat dat noch wol even duorje sil. Dizze stêd oan see hat my omearme en sjen litten wat gelok is. Hjir hear ik.
Ik wol net langer biddelje. Sibongile sil in oare dochter sykje moatte. Ik ha sollisitearre as servearster by restaurant Moyo yn Ushaka Marine World en ha no myn earste wurkdei. It glêzen gebou mei meardere ferdjippings stiet op peallen yn ’e oseaan.
As ik nachts yn ’e sliep fal, fiel ik my op myn gemak. No kin ik my deljaan. Ik ha myn paradys fûn.

Voor Gabisile Shabane en Nkosinathi Ngwenya

Mama en papa hebben me altijd geleerd om God te prijzen en te bedanken, ze noemden me Siphesihle, wat een prachtig geschenk betekent. Thembi en Jabu Phosa zijn donkerbruin, met zwarte ogen en zwart haar. Niemand weet hoe het kan dat ik, een Afrikaan, een parelwitte huid heb die verbrandt in de zon. Zonder dikke lenzen zien mijn gele ogen weinig en met deze witte afro val ik altijd op.
In mijn geboorteplaats White River word ik vaak gemeden. De meeste volwassenen staren me na, bange kinderen wijzen met hun vette vingertjes, tieners giechelen en spugen drie keer op hun borst om de vloek af te weren. Er wordt gezegd dat ik lelijk ben, een vampier, een geest, dat ik nooit doodga, maar gewoon een keer verdwijn. De profeet van Our Sion of Africa Christian Kingdom Church noemt ons een straf, een besmettelijke bezoedeling van een puur ras van zijn god. Ik ben ervan overtuigd dat mijn schepper alleen schoonheid creëert. Op een zwak moment heb ik weleens gebeden of ik genezen kon worden van dit lichaam, zoals de melaatsen in de Bijbel. ‘Laat me oud worden zoals de anderen en voor het oog van iedereen sterven,’ zei ik erbij.
Ik koester de reële angst dat ik vermoord word voor muthi, zoals anderen in heel Afrika die eruitzien zoals ik. Mogen hun zielen eeuwige rust vinden. Mijn ouders, allebei leraar, drukten me op het hart om voorzichtig te zijn en altijd in hun zicht te blijven. Zonder speelkameraadjes voelde ik me vroeger gevangen in mijn eigen huid, ik speelde alleen met imaginaire vriendjes en vriendinnetjes die verdwenen toen ik verliefd werd op boeken. Ik reisde af naar het paradijselijke Palau. Op de Noordpool ontmoette ik hagelwitte ijsberen zoals ik, samen deden we ons tegoed aan zalm. Met de antilopen en San-jagers rende ik op blote voeten door de Kalahariwoestijn. Ik schilderde regenbogen in fel rood en geel op mijn slaapkamermuren, om kleur te geven aan mijn ziel.
Ik maakte mijn reputatie als voorlijk kind waar toen ik een marketingstudie op afstand volgde aan de Universiteit van Zuid-Afrika en op mijn twintigste cum laude afstudeerde. Pas daarna mocht ik van mijn ouders zonder toezicht gebruikmaken van de computer op mijn slaapkamer. Dat was het moment waarop ik het paradijs Facebook ontdekte. Hier kan ik contact leggen met miljoenen mensen over de hele wereld en chatten met duizenden andere mensen met albinisme – kunstenaars, docenten, modellen.
Een maand geleden ontmoette ik Ayanda, mijn soulmate. Hij is computerspecialist en woont toevallig in Johannesburg. De eerste keer dat ik hem in het echt zag, was ik overdonderd door zijn schitterende groenbruine ogen die recht in mijn ziel keken, de ogen van een wolf. Zijn wilde afro heeft de kleur van de ondergaande zon, als een aureool die past bij de tint van zijn huid. Hij is dun als een rietje en draagt vintage spijkerbroeken.
Ondertussen is God achter mijn rug om druk bezig met andere dingen. Hij stuurt een man op me af met een huwelijksverzoek, via mijn ouders. Ze kennen elkaar van de kerk. Mijn ouders houden hun blik op de hemel gericht om de gratie Gods op zich te laten neerdalen, want ze hadden zich geen betere schoonzoon kunnen wensen. De man is stokoud, vijfenveertig, en drievoudig weduwnaar. Er moet wel een vloek op hem rusten.
Over de ilobola wordt niet eens onderhandeld, hij biedt meteen honderdduizend rand. Ik vind zoveel haast onbeschaafd en oncultureel, het is totale minachting van onze voorouders. Waar moet ik nu de tijd vandaan halen om deze ramp te omzeilen?
‘Hij weet dat hij een ideale man is. Er zijn geen maagden meer. En dit is een gangbare prijs voor iemand met een diploma. Voor hem is ze niet minder waard dan een normale vrouw,’ jubelt de vrouw van de profeet tegen mama, die haar schelle ululatie heel even onderbreekt om de belediging te incasseren en dan weer verder gaat met joelen. Ik glimlach en hou mijn mond, uit respect voor de ouderlingen. Met zijn droge handen duwt de oude man een ring om mijn vinger die hij na elke dode echtgenote opnieuw gebruikt. Het sieraad fonkelt prachtig, aan de binnenkant zit een regenboog. De kinderrovende ouderling merkt mijn verwondering op en glimlacht bemoedigend, als de slang in de appelboom. Ik neem een beslissing.
’s Avonds, zodra ik gesnurk hoor opstijgen uit de kamer van mijn ouders, klim ik uit mijn slaapkamerraam. Gekleed in een trainingspak en takkies, met The Bluest Eye van Toni Morrison onder mijn arm en driehonderd rand spaargeld in mijn beha gepropt. Het taxibusje brengt me binnen twintig minuten naar het busstation. De laatste bus staat op het punt van vertrekken. Ik huppel het trapje op en vraag de chauffeur: ‘Ga je naar Jo’burg?’
‘Wil je mee? Tweehonderd rand.’
We doorkruisen de nacht tot ik wakker word van een warm gevoel dat zich door mijn aderen verspreidt. Ik zie de zon gloeiend tevoorschijn komen van achter de horizon. Zijn stralen weerkaatsen op het uitgestrekte water, regenbogen vallen op mijn netvlies. Hij speelt verstoppertje tussen takken en bomen zo groen als de Hof van Eden. Palmbomen zwiepen heen en weer als sierlijke engelenvleugels. Ik moet wel in de hemel zijn beland en kijk goed om me heen, op zoek naar het welkomstcomité. Tot ik er door mijn prikkende huid aan word herinnerd dat ik nog leef en niet tegen de zon kan. Niet lang daarna bereiken we het eindstation. Bij het feller wordende licht realiseer ik me dat ik mijn bril met dikke lenzen ben vergeten. Met samengeknepen ogen tuur ik naar een bord. ‘Durban’, staat erop. De passagiers zeggen EThekwini.
Roerloos blijf ik op mijn plek zitten. De chauffeur heeft me voorgelogen. Zo voelt het dus als je in het vagevuur terechtkomt terwijl je zeker wist dat je naar de hemel zou gaan. Gelukkig hebben mijn ouders me altijd geleerd om te vragen waar het politiebureau is.
Ik krijg geen antwoord. Een vrouw die er dakloos uitziet stelt zich voor als Squeeza, pakt mijn hand, geeft me een schouderklopje en zegt: ‘Je dacht dat het makkelijk zou zijn om van huis weg te lopen.’
Terwijl ik met open mond naar de hoogste palmbomen kijk, trekt Squeeza me mee. Ze draagt me over aan een glimlachende vrouw. ‘Sibongile, help deze mpatha. Ze is wit, net als jij.’
De vrouw met de blauwe ogen en gebronsde huid wenkt me. ‘Woza la. Ubani igama lakho, S’thandwa sam?’
‘Ze heet Pinky,’ zegt Squeeza.
Ik glimlach en knik, en zomaar ineens word ik opnieuw geboren.
We lopen door wat Sibongile The Workshop noemt, een ruime koepel waarin licht door het dak naar binnen valt. Ik lijk wel te zweven. Ik voel me niet op mijn plaats in mijn trainingspak. Ik begrijp dat mensen van mijn leeftijd hier samenkomen om te pronken met de beste mode, van traditionele kleding tot korte spijkerbroeken. De meesten hebben hun haar gebleekt, zodat het precies op het mijne lijkt. En het is prachtig. Wat betekent dat mijn haar ook prachtig is. Het is een openbaring. Zelfs de vlechten hebben witte strepen. Dit zijn pauwen. Ik zuig de caleidoscopische schoonheid op als een spons. Sibongile neemt me mee naar een gebouw aan de overkant van de weg. Ze leidt me naar een slaapzaal die gevuld is met minstens twintig vrouwen, allemaal in meer of mindere mate ontkleed. ‘Dit is mijn andere dochter, Pinky,’ stelt Sibongile me voor aan het gezelschap, waarna ze begint te zingen in het isiZulu en de anderen invallen:
Siyabonga Jesu, Siyabonga Jesu, Alleluia Amen.
Warme tranen prikken in mijn ogen door die schitterende melodie. Wat heb ik mijn ouders aangedaan? Sibongile omhelst me en wijst omhoog, naar een stapelbed. ‘Hier slaap jij vanavond, schat. Dit is een opvangcentrum. Je bent hier veilig.’
Het avondeten van thee met pindakaasboterhammen is om te kokhalzen maar ik heb honger en minder dan honderd rand in mijn beha. Ik slaap door het verkeerslawaai heen. Bij het ontbijt – pap – sluit ik vriendschap met Loveness. Ze is rijp en rond en heeft de smalste taille die ik ooit heb gezien, en de zwartste, zachtste huid. Ik raak haar gezicht aan, kijk toe terwijl ze haar lange weave borstelt. De wimpers die ze opplakt zijn zo lang als die van een kameel. ‘Hier Pinky, lak je nagels en neem een kanga, ik heb er te veel.’
De doek is stevig, met patronen in rijke Caribische kleuren. Ik ben sprakeloos. Van andere vrouwen krijg ik kleren en allerlei spullen die ze kunnen missen en binnen vijf minuten heb ik een stapel kleding, deo, een tandenborstel en tandpasta. Behalve van mijn ouders heb ik nog nooit iets van iemand gekregen, ik weet niet of dank je wel zeggen voldoende is. Loveness roept: ‘Kom mee naar de Hollywood Lounge, dan kun je ons zien dansen.’
Ik ben verbaasd, maar ook dolblij met de uitnodiging. ‘Ik heb alleen geen geld,’ zeg ik. Loveness kijkt me verbaasd aan. ‘Geld? Waarvoor? Drankjes? Eten? Je betaalt nergens voor. Dat doen de mens. Zo mooi als jij bent?’
Iedereen lacht. Ik voel mijn borst opzwellen en mijn lippen opkrullen van vreugde. Op mijn ouders en Ayanda na heeft niemand ooit zoiets over me gezegd.
Sibongile neemt me apart op de wc. ‘Schat, daar ben je nog niet klaar voor. Niets is mahala. Dit zijn werkende vrouwen. Ze zouden een hoop verdienen aan die witte huid van je.’
Met grote ogen loop ik achter mijn beschermengel aan naar haar kraam op het strand. Ze wijst naar de bibliotheek, aan de overkant van de straat. Hij is gigantisch en massief, alsof hij er al eeuwen staat. Ik kan niet wachten om er naar binnen te gaan. Onderweg wordt Sibongile door allerlei mensen begroet. Ze glimlachen naar ‘mijn andere dochter, Pinky.’ Hoeveel dochters zijn er? Ik durf het niet te vragen.
Ik vergaap me aan de rijen luxehotels met draaideuren aan het strand. De onmetelijke oceaan is adembenemend mooi. Vrolijke gezinnen laten zich rondrijden in bont gekleurde riksja’s. Dure auto’s met open ramen glijden langzaam voorbij. Hardlopers en wandelaars bevolken de boulevard. Zelfs wat snel gaat, wekt een ontspannen indruk. De oceaan laat een nevel van zout en zeewier op me neerdalen, en ik hoop vurig dat ik op een dag zijn diepte mag ervaren.
De boulevard wordt geflankeerd door kraampjes met kralen, hoeden, sarongs en andere strandspullen. Sibongile heeft haar waren uitgestald tegenover het Elangeni-hotel. Toeristen komen massaal souvenirs uitzoeken. Ik lig binnen op de grond om aan de zon te ontsnappen – en aan de realiteit van mijn impulsieve vlucht.
‘Mijn dochter,’ klinkt Sibongile’s stem. Dan merk ik dat er geld wordt gedoneerd. Een groepje vrouwen met blikken vol medelijden maakt een praatje met Sibongile in het Afrikaans, de randbiljetten ritselen. Jonge Duitse backpackers laten een paar euro achter. Een tweeling, die precies lijkt op mijn buurkinderen thuis, biedt hun teddyberen aan. Als ik mijn hoofd wil schudden, pakt Sibongile ze vlug aan en zegt: ‘Siyabonga’.
Ik ben een bedelaar, een bezienswaardigheid, een stomme (ik zeg nooit iets), schijnbaar ondervoede, kleine vrouw met albinisme die van achter haar arme moeder met samengeknepen ogen de wereld in tuurt.
Dit is lucratief werk. Volgens Sibongile hebben we onze opvangbijdrage voor deze maand alvast bij elkaar. Het is vrijdag. Moslimmannen sjouwen een enorme ketel breyani rond terwijl de vrouwen naar Sibongile glimlachen met een vriendelijk ‘Salaam Alaikum’.
Voor twintig rand koop ik voor ons allebei ananas met chilipeper en suikerspinnen bij een andere kraam. Een explosie van zoet en heet vult mijn mond. Tevreden laat ik me in slaap sussen door het gebulder van de oceaan, tot ik wakker word van regen die in vlagen op mijn gezicht valt. Mijn huid voelt zacht en fluweelachtig aan. Mijn haar is minder stug. Volgens Sibongile komt het door de luchtvochtigheid. Ik heb nooit iets gebruikt dat beter hydrateert.
Squeeza komt langs, opgefrist dankzij de opbrengst van onze inzameling. Ook haar huur is binnen voor deze maand. Ze zit aan mijn haar en mijmert: ‘Pinky, je moet dit haar bijkleuren. Zo zie je er vaal uit.’
Ik koop een potlood en schetsblok. Met een gedoneerde hoed en bril, en voorzien van een dikke laag zonnebrand, wandel ik naar de boulevard om de zon te zien opkomen. Overdag, als de zee kalm is, schets ik de schepen in de verte. ’s Avonds, als hij brult, verzamel ik schelpen, vlak voor het donker wordt.
Deze kerstochtend ben ik drie maanden in Durban. Overal staan speakers waaruit gospelmuziek schalt. Als ik uit het raam kijk, zie ik een Afrikaans carnaval waar ik nooit van had durven dromen. De straat stroomt vol met mannen, vrouwen en kinderen in geborduurde, felgekleurde doeken met versiersels van satijn en zijde. Het is een processie, een feest met trommels en gezang. Ik voel de engelen in mijn oren fluisteren.
Sibongile is twee weken naar huis. Op nieuwjaarsdag ben ik op het strand, samen met honderdduizenden zwarte lijven die op en neer deinen met de getijden op South Beach. De zee wordt bijna overstemd door Gqom-muziek die opstijgt uit geparkeerde auto’s. Ontspannen politieagenten te paard bewaken glimlachend de orde. Slanke, zongebruinde strandwachten blazen op hun fluitjes en duiken het water in als dolfijnen. Kinderen spetteren rond in de poel. In verborgen nisjes zijn sangoma’s druk aan het genezen met hun slangen en talismannen.
Sawubona. Wat heb jij prachtige amberkleurige ogen,’ zegt een vrouw die met haar kinderen op een bankje zit.
Ngiyabonga,’ stamel ik.
De wereld is groter en mooier geworden. Ik ben vrij. Met opgeheven hoofd loop ik een internetcafé binnen. De eigenaar steekt zijn hand uit. ‘Hoe is het, Pinky? Wat ben je mooi. Ach, die ogen van goud! Ik wil net zo licht zijn als jij. Hoe doe je het toch?’
Voor het eerst in mijn leven zeg ik trots: ‘Ik ben zo geboren.’
Mijn trillende vingers verraden hoe zenuwachtig ik ben als ik de openbare telefoon pak om mama’s mobiele nummer te draaien. Ze hapt naar adem. ‘Mijn kind. Sihle, waar ben je? Hebben ze je ontvoerd? Word je gedrogeerd?’
Ik wil haar vragen waarom ze me zo voor de gek hebben gehouden. Was ik zo’n last voor ze? Maar diep in mijn hart weet ik dat ze alleen een vangnet voor me wilden voor als ze oud zijn of komen te overlijden. Dus vraag ik: ‘Mama, waarom heb ik geen broers of zussen?’ Ik heb altijd gedacht dat ze na mijn geboorte maar hebben besloten om de duivel niet te tarten, uit angst dat hij de vloek zou herhalen met nog zo’n anomalie als ik.
‘We hebben enorm ons best gedaan, tot we moesten accepteren dat jij het enige geschenk was dat God ons wilde geven. Waarom wil je dat nu weten?’
Ik wil huilen en me op haar zachte lichaam storten en haar omhelzen. Je moet sterk zijn, prenten de vrouwen me altijd in. Als ik op een zwak moment terugkeer, word ik in een cocon gewikkeld en uitgehuwelijkt. ‘Mama, ik hou van je. Zeg tegen papa dat ik van hem hou. Ik kom een keer naar huis,’ zeg ik.
Ik zeg er niet bij dat het nog een tijdje zal duren. Deze stad aan zee heeft me omarmd en laten zien wat geluk is. Hier hoor ik thuis.
Inmiddels bedel ik niet meer. Sibongile moet op zoek naar een andere dochter. Ik heb gesolliciteerd als serveerster bij restaurant Moyo in UShaka Marine World en begin zo aan mijn eerste dienst. Het glazen gebouw met meerdere verdiepingen staat op palen in de oceaan.
’s Nachts val ik tevreden in slaap. Eindelijk kan ik tot rust komen. Ik heb mijn paradijs gevonden.

For Gabisile Shabane and Nkosinathi Ngwenya

Mama and Papa always told me that to praise and thank God, they named me Siphesihle, meaning a beautiful gift. Thembi and Jabu Phosa are dark brown with black eyes and hair. Nobody can explain how I, an African, can have alabaster skin that burns in the sun. My yellow eyes need thick lenses for me to be able to see and with this white afro everybody notices me.
In my home town of White River, I’m often shunned. Most adults stare, children’s fat fingers point with fright, teenagers giggle and spit three times into their chests to ward off the curse. Some say I’m ugly, a vampire, a ghost, and that I won’t die, I’ll just disappear. The Prophet of Our Sion of Africa Christian Kingdom Church calls us punishment, a contagious contamination of a pure race of his God. I’m convinced my Maker only creates beauty. In times of weakness, I have prayed to be healed from this body like the lepers in the Bible. Adding, ‘make me grow into old age like everybody and die in public.’
A reality that terrifies me is that I might be killed for muthi like others who look like me throughout Africa. May their souls rest in eternal peace. My teacher parents have constantly warned me to be careful and always made sure I was within their sight.
Growing up without friends, I felt like a prisoner in my own skin and I only played with imaginary friends who disappeared when I fell in love with books. I travelled to the paradise of Palau. With snow white bears like me, we swallowed salmon at the Arctic. With the antelope and San hunters I ran barefoot on the Kalahari Desert. On the walls of my bedroom I painted the brightest red and yellow rainbows to infuse colour into my soul.
I lived up to my reputation of being precocious, studying for a degree in Marketing through correspondence from UNISA and graduated with distinction at twenty. Only then would my parents allow me to use the computer in my bedroom unsupervised.
I discovered the paradise called Facebook then. Here I have the freedom to have a million friends all over the world. I chat to thousands like me who are called people with albinism. Some are artists, teachers and fashion models.
A month ago I met Ayanda, my soul mate. He’s a computer specialist who happens to be in Johannesburg. The first time we had face time, I gasped at the beauty of his wolf-like hazel eyes that blazed into my soul. His wild afro has a setting sun hue like a halo that matches the tint on his skin. Thin like a reed, he wears vintage jeans.
Meanwhile, God without my knowledge is working hard elsewhere when he sends a man to propose marriage to me through my parents, his fellow stewards at church. My parents’ eyes are glued to heaven as they feel God’s grace shining upon them, for they couldn’t have asked for a better son-in-law. The man is ancient at forty-five and a widower three times over. That, I’m certain, is being cursed.
Ilobola is not even negotiated, he offers one hundred thousand Rand outright. I find that uncultured and un-cultural, a total disrespect for the ancestors to rush things. How will I have time to wiggle out of this catastrophe?
‘He knows he’s a man beyond men. There are no virgins anymore. And it’s the going rate for a graduate. He values her as any normal woman,’ Mrs Prophet swoons to Mama, who pauses only briefly at the insult then continues with her shrill ululation.
Out of respect for my elders, I smile and keep silent. The old man’s dry hands push a ring on my finger that he’s been recycling from all the deceased wives. I gasp at the precious beauty sparkling with a rainbow inside. I notice the child-stealing elder shows a benevolent smile at my joy like the snake in the Garden. I make a decision.
That night, as soon as the snores compete from my parents’ bedroom I sneak out of my bedroom window. In my track suit and takkies with Toni Morrison’s The Bluest Eye under my armpit, and my three hundred Rand savings pushed into my bra. By minibus taxi I’m at the bus station in twenty minutes. The last bus is leaving. I skip up the stairs, asking the driver, ‘Are you going to Jo’burg?’
‘You want to go? It’s two hundred Rand.’
Through the night we travel until I’m woken by warmth spreading in my veins. I see the sun glowing in the breaking of dawn. As it emerges from the horizon, its reflection hits the massive body of water below and sends rainbows my way. Playing hide and seek it peeks between branches, trees as green as the Garden of Eden. Palm trees sway with the grace of angels’ wings. I believe I must be in heaven already, and sit up to attention so I can meet the welcoming party. Until my stinging skin reminds me I’m alive and I can’t be too exposed to the sun. Soon enough we’re at the last stop of the bus. In the growing light I realise I’ve forgotten my thick lens spectacles so I squint at a sign, it says, ‘Durban’. The passengers call it EThekwini.
I remain immobile in my seat. The driver lied to me.  This is what it must feel like being lost in purgatory, when you were certain you were going to heaven. Fortunately my parents always told me to ask, ‘Where’s the police station?’
I get no answer. A woman who looks like a street dweller tells me her name is Squeeza, then pulls my hand, pats my back and says, ‘You thought it’d be easy running away from home.’
While I gape at the tallest palm trees, Squeeza drags me with her and hands me over to a smiling woman saying, ‘Sibongile, help this mpatha. She’s white like you.’
The blue eyed woman with bronze skin beckons to me, ‘Woza la. Ubani igama lakho, S’thandwa sam?’
Squeeza says, ‘She’s Pinky.’
I smile and nod, and just like that I’m born again.
We walk through what Sibongile calls The Workshop, an airy dome with light streaking through the roof. I feel like I’m flying. I feel out of place in my tracksuit. I understand this is where people my age gather to show off the best fashion, from traditional wear to denim shorts. Most have bleached their hair so that it looks just like mine. And it’s beautiful. Which means mine is beautiful. It’s a revelation. Even the braids are streaked with white. These are peacocks. I save this kaleidoscope of beauty in my mind. I follow Sibongile into a building across the street. She pulls me into a dormitory filled with at least twenty women in different stages of undress. ‘This is my other daughter, Pinky,’ Sibongile presents me to the room then starts singing in isiZulu and the others join in:
Siyabonga Jesu, Siyabonga Jesu, Alleluia Amen.
That beautiful melody brings hot tears into my eyes. What have I done to my parents? Sibongile hugs me and points to the top of a bunk bed, ‘You’ll sleep here honey. This is a shelter. You’re safe here.’
Supper of tea with peanut butter sandwiches is revolting but I’m hungry with only a hundred Rand in my bra. I sleep through the buzzing traffic. At a porridge breakfast, I meet make a friend, Loveness. Ripe and round, she has the smallest waist I’ve ever seen and the blackest smooth skin. I touch her face, then watch her brush her long weave and patch long eyelashes like a camel’s. Oblivious to my school girl crush she says, ‘Here Pinky, paint your nails, and have a kanga, I have too many.’
The cloth is strong with patterns in vibrant Caribbean colours. I’m speechless. Other women give me leftover clothing and other items they can spare and in five minutes I have a wardrobe, roll on, soap, toothbrush and toothpaste. Besides my parents, I have never gotten anything from other people, I don’t know if thank you is enough. Loveness calls out, ‘You can come with us to the Hollywood Lounge and see us dance.’
I’m surprised yet delighted by the invitation. ‘But I don’t have money,’ I declare.
Loveness watches me with wonder and frowns as she asks, ‘Money for what? Drinks? Food? You never pay for anything. The mens do that. With your beauty?!’
Everybody laughs. I feel a balloon of joy inflating inside my chest and a smile stretching my lips. Except from my parents and Ayanda nobody has ever said that about me.
Sibongile calls me aside to the bathroom. ‘Honey, you’re not ready to do that. Nothing’s for mahala. These women are working. With your white skin they’ll make a lot of money out of you.’
With my eyes wide open, I follow my guardian angel to her stall at the beach. She shows me the library across the street. It’s huge and strong like it was built centuries ago. I can’t wait to visit. All sorts of people greet Sibongile along the way. And they smile at ‘my other daughter, Pinky.’ Is there one or more daughters? I’m too shy to ask.
I gape at the rows of luxury hotels with revolving doors at the beach front.  The endless ocean takes my breath away. Multi-coloured rickshaws carry delighted families. Luxury cars glide slowly by with windows open. On the promenade, joggers and walkers go about their business. Even in speed, there’s a sense of leisure. The ocean sprays me with salt and seaweed and I pray one day I’ll be able to see its depths.
Stalls with beaded crafts, hats, sarongs and other beach essentials line the promenade. Sibongile’s is across from the Elangeni Hotel. Tourists flock to get souvenirs. I’m lying down inside to avoid the sun and the magnitude of my impulsive running away.
‘My daughter,’ Sibongile’s voice explains. Then I notice donations pouring in. A group of women with eyes filled with pity speak to Sibongile in Afrikaans and Rand notes pour in. German youngsters with backpacks shell out Euros. When small twins who look like my neighbours at home, offer me their teddy bears, I want to shake my head but Sibongile ahead of me grabs them and says, ‘Siyabonga’.
I’m a beggar, a novelty, a mute (I never speak) undernourished appearing small sized person with albinism squinting from behind her long suffering mother.
This is lucrative work. Sibongile tells me our shelter rent is paid up for the month. It’s a Friday. Muslim men haul a huge cauldron of breyani while the kindly women smile at Sibongile’s, ‘Salaam Alaikum’.
With twenty Rand I buy us pineapple with chilli pepper and candy floss from the vending cart. The sweet and hot explode together in my mouth. Content, the roar of the ocean lulls me to sleep until splashes of rain hit my face. My skin feels soft and velvety to the touch. My hair is softer. Sibongile says it’s the humidity. It’s the best moisturiser I’ve ever used.
Squeeza visits, cleaner from the proceeds of our fundraising. Her shelter rent too is paid up for a month. She touches my hair, and contemplates, ‘Pinky, you need to tint this hair. Like this, it makes you look washed out.’
I buy a pencil and pad to sketch. With a donated hat and spectacles, I lather sunscreen and go to the beach promenade to catch the sun emerging from the horizon. During the day the when the sea is calm and welcoming, I sketch the ships in the distance. When it roars in the evening, I collect shells just before dark.
I’ve been in Durban for three months this Christmas morning. Competing gospel music blares from speakers in all directions. When I peer out the window I see an African carnival like I never could have imagined. Men and women with children in bold colours and embroidered Ankara cloth trimmed with satin and lace fill the street. It is a church procession, a celebration with drums and hymns. I feel angels whispering in my ears.
Sibongile has gone home for two weeks. I spend New Year’s day at the beach with hundreds of thousands of black bodies rising and falling with the tide at South Beach. Gqom music from the parked cars competes with the sea for attention. Leisurely policemen on horseback keep the peace, smiling. Lean bronze life guards on watch whistle warnings and dive into the sea like dolphins. Children splash in the pool. In the secluded crevices sangomas are healing with their snakes and charms.
A woman on a bench with her children says, ‘Sawubona. You have beautiful amber eyes.’
Ngiyabonga,’ I stammer.
The world has become wider and beautiful. I’m free. I walk tall when I enter an Internet café. The owner offers his hand. ‘How are you Pinky? But you’re so beautiful. Ah, those gold eyes! I want to be fair like you. How you do it?’
For the first time in my life I say with pride, ‘I was born like this.’
At the public phone, my shaking fingers betray my anxiety as I dial Mamma’s cell number.  She’s breathless; it breaks my heart to hear her voice saying, ‘My child.  Where are you Sihle? Are they trafficking you? Are these people drugging you?’
I want to ask her why they tricked me like that. Was I such a burden to them? But my heart tells me they wanted a safety cushion for me to land on in their old age or death. So, instead I ask her, ‘Why don’t I have siblings Mama?’ I’ve always suspected they decided on my birth that they were not going to tempt the devil to repeat the curse with another anomaly like me.
‘We tried so hard, until we accepted you were the only gift God wanted us to have. Why do you ask now?’
I want to cry and run into her soft body and hug her. Be strong, the women always tell me. If I weaken and go back, I’ll be in a cocoon to be married off. I say, ‘I love you Mama. Tell Papa I love him. I’ll come home.’
I don’t tell her it will be a while. I’ve tasted happiness in this seaside city that has embraced me. Here I belong.
I refuse to beg now. Sibongile has to find another daughter. I had an interview as a server at the Moyo restaurant at UShaka Marine and it’s my first shift. The multi-story glass building stands on stilts in the ocean.
As I sleep at night, I feel at peace. Now I can rest. I’ve found my paradise.

Webinar
fan Anne Feddema

Webinar
fan Anne Feddema

Webinar
fan Anne Feddema

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Michele Hutchison

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
Webinar

‘Ha goeie freonen, dêr binne jimme al. No, no, no … ik bin mear as optein, kin ik dat ferskriklike Omegafirus om ús hinne. Al dy minsken dy’t der no al net mear binne, as je dêr oan tinke, it wurdt je, sa sil it ek by jim gean … kjel om it hert. Ik wit dat it miskien in bytsje nuver is om sa te begjinnen, mar ik woe freegje om in minút stilte. Om mei elkoar ienheid en ferbining út te strieljen. We sizze neat en sykje sa kontakt … dêrnei sille we mear as freonen op it net wêze … dan binne wy famylje wurden. Ik tel efkes ôf en … fiif, fjouwer, trije, twa, ien …’
‘Wát in bysûndere ûnderfining wie dat … wát in enerzjy … wát in stik kriich kaam dêr frij sis … fiele jimme dat ék sa leave freonen, bruorren, susters? … dit hawwe wy nedich … dit brûke wy … dit is it medisyn, dé remeedzje tsjin alle krupsjes en kwaaltsjes en noch folle, gruttere ellinde. De krêft yn ús is sa grut … ik kin der mar net oer út. Ik wol dit al mei jimme diele … op in stuit is de hiele wrâld om jimme hinne ferdwûn. De aisthesis … no net te dreech master … de waarnimberens … allegearre hjir hinne … binnen. Ja … binnen. Dy gleone baarnende bal, it witten, libben, leafde … dêr binnen. By iderien.
Dêr leit de skientme, de boarne fan ús bestean … ooh man … ooh minske … ik kin op it stuit wol dûnsje fan klearebare gekheid en wille.
Guon fan jimme hawwe alris in webinar fan my bywenne en dy minsken witte dat ik stommegraach mei taal boartsje … ik neam it byldbarren in efeint … gewoan event en feint … en beide bin ik, sa is it no ien kear. En sa no en dan bin ik it net mar dochs ek wol wer. Dan bin ik net ien mar sels twa of trije persoanen. Ha … no hear ik in oantal fan jimme … dy keardel is sa gek as in sint, in malloat. Dat kin ik der maklik by hawwe hear … ik haw wol hiel oare dingen sizzen heard, dy’t ik hjir mar net werhelje sil. Ik fyn gewoan dat der net ien wierheid is … en as dy der net is kin ik him ek net útdrage fansels. Alteast net allinne … wy binne mei elkoar alles, dus de wierheid bestiet út fragminten, stikken fan in puzel … wy binne allegearre puzelders yn dit hielal en dat haw ik ek op in t-shirt sette litten … hielalpuzelder … sjoch mar … it shirt is der yn swart en yn wyt en fan S oant en mei XXL … ja guon nimme krekt in bytsje mear plak yn it hielal yn … wat seist no wer? Sûnder grap slappe hap sis ik. Kinne jimme gewoan bestelle op ’e webside. Goed … en no wer fierder. No moat ik de kop der goed byhâlde want oars ferjit ik wer wat lofts en rjochts is, ik bedoel eins … foar de sjogger is myn lofts, rjochts en oarsom. Myn twa alter ego’s … wêrom ien as je twa hawwe kinne of trije sels. Hjir binne … Ais … lofts en Thesis rjochts. Myn twa poppen en dy kinne o sokke moaie ferhalen fertelle. Jimme begripe hooplik al dat ik dus net in bûksprekker bin … ik kin net alles no? Ik beweech de popkes in bytsje … de rezjy nimt it no oer en dy soarget der ek foar dat iksels út byld ferdwyn en de poppen alle romte krije foar harren ferhaal, ús ferhaal … de werklike waarnimbere meimakke ûnderfinings kinne hja sa diele mei jimme, leave famylje.’
‘Ha leave goede goeden … Ik bin Ais … yeaaah!’
‘Ha goeden leaf goed … Ik bin Thesis … yeaaah!’
‘No net skrikke hear … wy dogge net samar oan healwizigens … nee, wy binne moaipraters, dat hawwe wy útfûn … alles is gewoan moai yn it libben … je moatte allinne each hawwe om it te sjen of in pear earen om te hearren … en te wurdearjen fansels … eins kinne je alle sinnen hiel goed brûke … fiel de skientme … yeaaah babe … sa is it en net oars.’
‘Thank you Thesis … wy sille jimme in ferhaal fertelle … wat seist no?… derby dûnsje? wat sille de minsken dêr wol net fan tinke?… ik wit it sa ien, twa, trije net … springsto der dan mar wat by sa no en dan … gek!’ ‘Mar noch efkes wat oars Ais bûke … freonen … sa no en dan sille der HAADLETTERS yn byld ferskine … dan prate wy … TAGELYK … sa dus … alles stiet al klear yn it skript … YEAH BABE!’
‘Sujez Arsekost wie it moaiste minske fan ’e stêd … WAAAT! … FAN IT HIELE LÂN … en wie in libbene maskotte en geloksbringer. Hy wenne yn in glêzen hûs op it grutte plein fan ’e stêd. IN WIS WIER SUPERKREAZE FERSKINING. Elkenien koe delkomme om te sjen hoe’t er op hiele oeren mei syn spierbondels rôle, guon minsken waarden gewoanwei seesiik fan al dat spierbalweagjen en stienen op lêst te koarjen foar de etalaazjes fan ’e winkels oan it plein. De eigners fan dizze saken wienen dêr mar min oer te sprekken fansels, mar it moat sein wurde dat de oanwêzigens fan Sujez Arsekost ek in soad jild opsmiet en mei in pear amers wetter en in biezem … no sa … DE WRÂLD DRAAIT OP EN OM JILD! … net ien frege lykwols hoe’t en oft Sujez Arsekost sels, dat dei en nacht moai sitte te wêzen en dat rôljeweagen mei de lea foar iderien, wol net fûn.
Op in simmernacht, om fiif oere by it lemieren stie in Arsekostfan foar it glêzen hûs te wachtsjen om ’e skientme fan it moaie lichem te konsumearjen, de waarmte en gloede fan ’e werklike sinne te sjen, net fan dy oare dy’t noch sa’n bytsje healslûch ûnderweis wie.
Mar nei klokslach fiif … GJIN ARSEKOST … GJIN SKIENTME.
De moaie man wie fuort en is ek nea wer werom kaam of sels mar sjoen. Wat moasten de ynwenners fan ’e stêd no yn ’e goedichheid sûnder geloksbringende maskotte? Men besocht it noch in skoftke mei de moaiste geit fan it lân, mar dat wurke dochs net sa as earder.
‘Wêrom eins net Thesis?’
‘Hoesa, wêrom eins net … in geit! … Ais bûke … in GEIT!’
‘Nee Thesis … no net yn haadletters begjinne, want ik sei neat … ik bedoelde te sizzen … wêrom is in in minske mei rôljende spierballen moaier as in geit … ien mei sa’n mankelyk sikje?’
‘Ik krij sa stadich oan in sik fan dy Ais … alle kearen wer komst mei deselde flinken en fratsen … altyd by sa’n live-webinar.’
‘Do hast dyn bekomst fan my? … hjirro … kinst dêr wat mei?’
‘DOMME POPPEKOP!’
‘Ja hallo, sa kin it wol wer … fuort mei Ais en fuort mei dy Thesis … hoppeteepoppetee … soenen je se net sokken?
Jimme hawwe it wol yn ’e gaten sa stadichoan … je binne it net fuort iens oer wat moai of wat ferskriklik is … of alles dertusken yn … ik neam it altiten mar: fariearjende gradaasjes fan skientme … dat is moai fûn no? … by eintsjebeslút giet it derom dat je moai fan binnen binne … it ynderlik … en dat wurket krekt itselde by it sjen fan keunst of it harkjen nei muzyk … de wikselwurking tusken de dingen sa as hja har foardogge … de boarne fan it witten en fielden sit wis wier … OERAL … ja no praat ik efkes yn haadletters … ha jimm’ it troch?
Oan ’e oare kant … ik kin no wol prate as oft ik sa’n grutte tinker bin … en dochs ik haw al eat te melden oer skientme … en no kin ik dêr wol allerhanne prakkesaasjes op loslitte dêr’t ik dan in aardich kadopapierke om hinne tear … en dan? … no dan gewoan NEAT … susters en bruorren … famylje fan my … myn wiere poppen.
Ik lûk ûndertusken efkes myn kolbêrke en himd út … want ik moat foar’t it webinar ophâldt noch al wat sjen litte dat in soad skientme en gelok yn jimme herten bringe sil … hoe liket dit? … is dit no net it moaiste wat jimme ea sjoen hawwe yn jimme libben? … nee wis … is der noch ien yn op dizze planeet te finen dy’t sa geweldich mei syn spierballen rôlje kin … god wat haw ik dit mist poppen … echt wol!’

Webinar

‘Ha hallo, dag vrienden, daar zijn jullie al. Nou, nou, nou … ik ben meer dan gelukkig, kan ik jullie zeggen, dat ik mijn verhaal zo via dit medium kan doen en dát in deze moeilijke tijd, met dat vreselijke Omegavirus om ons heen. Al die mensen die er nu al niet meer zijn, als je daaraan denkt, de schrik slaat je, zo zal het jullie toch ook vergaan … flink om het hart. Ik weet, het is misschien een beetje raar om zo te beginnen, maar ik wou toch even een minuut stilte vragen. Om samen eenheid en verbinding uit te stralen. We zeggen niets en zoeken zo contact … daarna zullen we meer zijn dan vrienden op het net … dan zijn we familie geworden. Ik tel even af en … vijf, vier, drie, twee, een …’
‘Wát een bijzondere ervaring was dat … wát een energie … wat een stuk geestkracht kwam daar vrij, zeg … voelen jullie dat óók zo, lieve vrienden, broeders, zusters? … dit hebben we nodig … dit gebruiken we … dit is het medicijn, dé remedie tegen alle kwaaltjes en ongemakken en nog veel meer en grotere ellende. De kracht in ons is zo groot … onvoorstelbaar. Ik wil dit toch met jullie delen … op een bepaald moment is de hele wereld om je heen verdwenen. De aisthesis … nou niet al te ingewikkeld doen, meester … de waarneembaarheid … allemaal hiernaartoe … binnen. Ja … binnen. Die gloeiende, brandende bal, het weten, leven, liefde … daarbinnen. Bij iedereen. Daar ligt de schoonheid, de bron van ons bestaan … ooh man … ooh mens … ik zou op dit moment kunnen dansen van pure malligheid en plezier.
Enkelen van jullie hebben al eens een webinar van mij bijgewoond en die mensen weten dat ik vreselijk graag met taal speel … ik noem het beeldgebeuren een evriend … gewoon event en vriend … en ik ben beide, zo is dat nou eenmaal. En af en toe ben ik dat niet, mar toch ook weer wel. Dan ben ik niet een, maar zelfs twee of drie personen. Ha … nu hoor ik een aantal van jullie … die kerel spoort voor geen meter, een malloot. Dat kan ik prima hebben hoor … ik heb wel heel andere dingen horen zeggen, die ik hier maar niet zal herhalen. Ik vind gewoon dat er niet één waarheid is … en als die er niet is, kan ik die natuurlijk ook niet uitdragen. Tenminste, niet alleen … samen zijn wij alles, dus de waarheid bestaat uit fragmenten, stukken van een puzzel … wij zijn allemaal puzzelaars in dit heelal en dat heb ik ook op een T-shirt laten zetten … heelalpuzzelaar … kijk maar … het shirt is er in zwart en in wit en van S tot en met XXL … ja, sommigen nemen net wat meer ruimte in het heelal in … wat zeg je nu weer? Zonder grap slappe hap, zeg ik. Kunnen jullie gewoon bestellen op de website. Goed … en nu weer door. Nou moet ik goed opletten, want anders vergeet ik weer wat links en rechts is, ik bedoel eigenlijk … voor de kijker is mijn links rechts, en andersom. Mijn twee alter ego’s … waarom één, als je er twee kunt hebben, of zelfs drie. Hier zijn … Ais … links, en Thesis rechts. Mijn twee poppen, en die kunnen hele mooie verhalen vertellen. Jullie begrijpen inmiddels hopelijk dat ik geen buikspreker ben … ik kan tenslotte niet alles. Ik beweeg de poppetjes een beetje … de regie neemt het nu over en die zorgt er ook voor dat ikzelf uit beeld verdwijn en de poppen alle ruimte krijgen voor hun verhaal, ons verhaal … de werkelijke, waarneembare, meegemaakte ervaringen kunnen ze zo met jullie delen, lieve familie.’
‘Ha lieve vriendelijke vrienden … ik ben Ais … yeaaah!’
Ha vriendelijke, bevriende lieverds … ik ben Thesis … yeaaah!’
‘Nou niet schrikken, hoor … het is niet zomaar dwaasheid wat wij doen … nee, wij zijn mooipraters, dat hebben we ontdekt … alles is gewoon mooi in het leven … je moet alleen een oog hebben om het te zien, of een paar oren om het te horen … en te waarderen, natuurlijk … eigenlijk kun je al je zintuigen heel goed gebruiken … voel de schoonheid … yeaaah babe … zo is het en niet anders.’
‘Thank you, Thesis … wij gaan jullie een verhaal vertellen … wat zeg je nou? … erbij dansen? Wat zullen de mensen daar wel niet van denken? … ik weet het zo een, twee, drie nog niet … huppel jij er dan maar wat bij zo nu en dan … gek!’
‘Maar even heel iets anders, Ais, jongen … vrienden … af en toe zullen er HOOFDLETTERS in beeld verschijnen … dan praten wij … TEGELIJK … zo dus … alles staat al klaar in het script … YEAH BABE!’
‘Sujez Arsekost was de mooiste mens van de stad … WAAAT! … VAN HET HELE LAND … en was een levende mascotte en geluksbrenger. Hij woonde in een glazen huis op het grote plein van de stad. ECHT EEN HELE KNAPPE VERSCHIJNING. Iedereen mocht langskomen om te zien hoe hij op de hele uren met zijn spierbundels rolde. Sommige mensen werden domweg zeeziek van al dat spierbalgegolf en stonden uiteindelijk te kotsen voor de etalages van de winkels aan het plein. De eigenaren van deze zaken werden daar natuurlijk niet vrolijk van, maar het moet gezegd dat de aanwezigheid van Sujez Arsekost ook veel geld opleverde en met een paar emmers water en een bezem … precies … DE WERELD DRAAIT OP EN OM GELD! … niettemin, niemand vroeg wat Sujez Arsekost zelf wel niet van dat dag en nacht mooi zitten te zijn en dat golfrollen met zijn lichaam voor jan en alleman vond.
Op een zomernacht, om vijf uur bij het krieken van de dag, stond een Arsekostfan voor het glazen huis te wachten om de splendeur van dat mooie lichaam te consumeren, de warmte en gloed van de werkelijke zon te aanschouwen, niet van die andere, die nog zo’n beetje halfgaar onderweg was.
Maar na klokslag vijf uur … GEEN ARSEKOST … GEEN HEERLIJKHEID.
De mooie man was weg en is ook nooit meer teruggekomen of zelfs maar gezien. Wat moesten de inwoners van de stad nou in vredesnaam zonder gelukbrengende mascotte? Ze probeerden het nog een poosje met de mooiste geit van het land, maar dat werkte toch niet zoals daarvoor.
‘Waarom eigenlijk niet, Thesis?’
‘Hoezo, waarom eigenlijk niet … een geit! … Ais, jongen … een GEIT!’
‘Nee, Thesis … nou niet in hoofdletters beginnen, want ik zei niks … ik bedoelde te zeggen … waarom is een mens met rollende spierballen mooier dan een geit … eentje met zo’n melancholiek sikje?’
‘Ik krijg zo langzamerhand een sik van jou, Ais … iedere keer weer kom je met dezelfde strapatsen … altijd bij zo’n live-webinar.’
‘Je hebt genoeg van mij? … hiero … kun je hier iets mee?’
‘DOMME POPPEKOP!’
‘Ja, hallo, zo kan ie wel weer … weg met Ais en weg met jou, Thesis … hoppeteepoppetee … zou je ze niet?
Jullie hebben het intussen wel in de gaten … je bent het niet zomaar eens over wat mooi is of verschrikkelijk … of alles ertussenin … ik noem dat altijd maar: variërende gradaties van schoonheid … dat is toch mooi gevonden, of niet? … het gaat er tenslotte om dat je mooi bent vanbinnen … het innerlijk … en zo werkt het ook bij het zien van kunst of het luisteren naar muziek … de wisselwerking tussen de dingen zoals ze zich voordoen … de bron van het weten en voelen zit echt waar … OVERAL … ja, nu praat ik even in hoofdletters … hebben jullie ’t door? Aan de andere kant … ik kan nou wel praten alsof ik zo’n grote denker ben … en toch, ik heb wel wat te melden over schoonheid … en nou kan ik daar wel allerlei bespiegelingen op loslaten die ik dan weer in een leuk cadeaupapiertje verpak … en dan? … nou, dan gewoon NIETS … zusters en broeders … familie van mij … mijn ware schatten. Ik trek ondertussen even mijn colbertje en mijn overhemd uit … want ik moet voor het einde van dit webinar nog wel iets laten zien dat een hoop schoonheid en geluk in jullie harten zal brengen … wat zeg je hiervan? … is dit niet het mooiste dat jullie ooit gezien hebben in jullie hele leven? … nee, echt … is er op deze planeet nog iemand te vinden die zo geweldig met zijn spierballen kan rollen … god, wat heb ik dit gemist, schatten … echt wel!’

Webinar

‘Oh hello my friends, there you are. Well, well, well … I am delighted, I must say, that I can tell my story through this medium, particularly in these difficult times, with that terrible Omega-virus in our midst. All those people who are no longer with us, when you think about it, the shock hits you, it must be the same for you … tough on the heart. I know, it might be a bit weird to start like this, but I wanted to ask for a minute’s silence. To exude unity and connection. We’ll remain silent and seek contact … and then we will be more than online friends … then we will have become family. Let me count down … five, four, three, two, one …’
‘What a special experience that was … what energy … so much spiritual power released… can you feel it too, dear friends, brothers, sisters? … this is what we need … this is what we can use … this is the medicine, the remedy for all ailments and ills and all things worse than those. The power within us is so great … I can’t express it. I want to share this with you … at a certain point the whole world around you disappears. The aesthesis, the sense impression … now don’t get too complicated, teacher … everything that is perceivable … all of it here … inside. Yes, inside. That glowing, burning ball, knowledge, life, love … in there. Within everyone. Therein lies the beauty, the wellspring of our existence … ooh man … ooh people … I could dance with pure foolishness and joy.
Some of you have already attended my webinars before and you know I love to play with language … I call this screen experience a bevrent … that’s befriend plus event … and I am both friend and event, that’s how it is. And sometimes I am not, but then again I am. Then I’m not one, but two or three people. Ha … now I hear some of you saying … that guy is nuts, a lunatic. I can take it … I’ve heard a lot of stuff, which I will not repeat here. I just don’t believe there is only one truth … and if there isn’t,  obviously I can’t propagate it either. At least, not alone … together we are everything, so the truth consists of fragments, pieces of a puzzle … we are all puzzlers in this universe and I’ve had that printed on a T-shirt too … puzzler of the universe … take a look … the shirt comes in black and white and in sizes S to XXL … yes, some take up a bit more space in the universe … what was that? Life would be dull without jokes, I say. You can order them on the website. Alright … let me continue. Now I have to pay attention, because otherwise I’ll forget what left and right is, I mean actually … for the viewer my left is right, and vice versa. My two alter egos … why one, when you can have two, or even three. Here are … Ais … on the left, and Thesis on the right. My two puppets, and they are great storytellers. I hope you’ve realized that I’m not a ventriloquist … after all, I can’t do everything. I move the puppets around a bit … the director takes over and makes sure that I disappear from the picture and that the puppets get all the space for their story, our story … the real, perceptible, lived experiences they are able to share with you, dear family.’
‘Hello dear friendly friends … I’m Ais … yeaaah!’
‘Hi kind, friendly dears … I am Thesis … yeaaah!’
‘Now don’t be alarmed, you know … it’s not some nonsense that we are enacting … no, we are smooth talkers, we discovered that … everything in life is beautiful … you just have to look to see it, or have a pair of ears to hear it … and appreciate it, of course … actually you can use all your senses … feel the beauty … yeaaah babe … that’s the way it is and no other way.’
‘Thank you, Thesis … we are going to tell you a story … what do you say? … dance to it? What will people think? … I don’t know … you hop about every now and then … crazy!
‘But for something completely different, Ais, my lad … friends … from time to time CAPITAL LETTERS will appear on the screen … then we will talk … AT THE SAME TIME … like this … everything is in the script … YEAH BABE!
‘Sujez Arsekost was the most handsome man in town … WHAT! … IN THE WHOLE COUNTRY … he was a living mascot and good luck charm. He lived in a glass house on the town’s main square. HE WAS REALLY SOMETHING TO LOOK AT. When the clock struck the hour, everyone was allowed to come and watch him flex his muscles. Some people even grew seasick from all that rippling brawn and ended up puking in front of the shop windows on the square. Of course, this didn’t make the owners of the shops happy, but it must be said that Sujez Arsekost’s presence also brought in a lot of money, and with a few buckets of water and a broom … exactly … MONEY MAKES THE WORLD GO ROUND! … nevertheless, nobody asked Sujez Arsekost what he thought, sitting around day and night looking handsome and rippling his muscles for all and sundry.
One summer night, at five a.m., at first light, an Arsekost fan was waiting in front of the glass house to consume the splendour of that beautiful body, to behold the warmth and glow of the real sun, not of that other one, which was still half-baked.
But at five o’clock on the dot … NO ARSEKOST … NO SPLENDOR.
The handsome man was gone, he never returned and was never seen again. What were the townspeople to do without a lucky mascot? They tried with the most beautiful goat in the land for a while, but this was distinctly less successful.’
‘Why, Thesis?’
‘Why indeed … a goat! … Ais, my lad … a GOAT!’
‘No, Thesis … don’t start using capitals now, because I didn’t say anything … I meant to say … why is a man with undulating muscles more beautiful than a goat … one that had such melancholic teeth?’
‘I’m getting fed up to the back teeth of you, Ais … the same antics every time… always on the live webinars.’
‘You’ve had enough of me? … here … will this help?’
‘STUPID PUPPET!’
‘Yes, hello, that’s enough … away with Ais and away with you, Thesis … vamoose … don’t you think?
You’ve probably noticed by now … we don’t all agree about what’s beautiful or terrible … or everything in between … I always call it: varying degrees of beauty … that’s a nice way of seeing it, isn’t it? … it is, after all, about being beautiful on the inside … the inner self … and it’s the same when you look at art or listen to music … the interaction between things as they appear … the source of knowing and feeling really is EVERYWHERE … yes, now I’m talking in capitals … do you get it? On the other hand … well I can speak like I’m a serious thinker … and yet, I have something to say about beauty … and I can let loose all kinds of reflections and then give them a pretty gift wrapping … and then? … well, then just NOTHING … brothers and sisters … family of mine … my true treasures. In the meantime, I’ll just take off my jacket and shirt … because I have to show you something before the end of this webinar that will bring much beauty and happiness into your hearts … what do you say to this? … isn’t this the most beautiful thing you have ever seen in your entire lives? … no, really … is there anyone else on this planet who can undulate his muscles so beautifully … lord, how I have missed this, my darlings … really!’

Utsteld gelok - In ienakter
fan Irina Bogatyryova

Uitgesteld geluk - Een eenakter
fan Irina Bogatyryova

Delayed Happiness - A play in one act
fan Irina Bogatyryova

Отложенное счастье – Пьеса в одном действии
fan Irina Bogatyryova

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Seijo Epema en Yolanda Bloemen
Oerset troch Antonina Chertash

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem en Tet Rozendal
Utsteld gelok - In ienakter

PERSONAAZJES:
Gleb
Lyda – smart speaker

Jûns let of nachts.
De keamer fan Gleb. Der baarnt allinnich in steande lampe dy’t de tafel en de bank ferljochtet, de rest fan ’e romte leit yn it healtsjuster, mar kinst wol riede dat de keamer djoer en neffens de moade ynrjochte is. Gleb leit op ’e bank en loarket oan in fleske bier. Under de bank en ûnder de tafel lizze in pear lege fleskes.
Op ’e tafel stiet in smart speaker.

Gleb. Lyda, doch it grutte ljocht oan. (It ljocht giet oan.) Lyda, doch it ljocht wer út. (It ljocht giet út.) Lyda, doch de muzyk oan. (De muzyk giet oan.) O, nee, set dy shit út. (De muzyk giet út.) Lyda …
Lyda. Wat kin ik foar dy dwaan?
Gleb. Hoe komst eins oan dy namme? Is it in ôfkoarting fan it ien of oar? Leaf, Yntelligint, Digitaal Apparaat? Lyda, wêrom hjitsto sa?
Lyda. Stel josels foar om de funksje gesprekspartner yn te skeakeljen.
Gleb. Ik bin Gleb. Myn namme is Gleb. 35 jier, frijgesel.
Lyda. Ik bin Lyda, jo nije ynteraktive assistinte. Wat kin ik …
Gleb. Ja, ja, ik snap it. Wêrom hjitsto sa?
Lyda. Lyda – dat is myn namme. Wat kin ik noch mear foar jo dwaan?
Gleb. Wat kinst noch mear dwaan … Wat soest noch mear dwaan kinne? Bist mar in stik izer. (Giet op ’e bank sitten.) Hoera, ik praat tsjin in lûdsprekker. Hallo, geweldich nij libben. Myn leafste is útnaaid – en ik praat mei in robot. Mar hjir haw ik dy om kocht, witst? Om net sa ellindich te wêzen. Om ien te hawwe om mei te praten, yn pleats fan mar wat nei de kykkast te koekeloeren, of oanienwei op it ynternet om te surfen.
Lyda. Ta jo tsjinst. Wat kin ik …
Gleb. Godsamme, mins, kinst ek normaal prate en net as ien of oare ferkeapster? Tinkst dat ik dit leuk fyn, of sa? Ik ha ek net om in libben as dit frege, der is foar gjin stoer oan. Ik hie altyd fan alles te dwaan, freonen, feestjes, reizgje, snowboarde yn ’e winter, dûke yn ’e simmer, koartsein, krekt as oare minsken. Yn it slimste gefal koe ik altyd noch mei de jonges yn ’e kroech hingje en bier drinke. En samar ynienen wie dat allegear foarby. Wolkom, nij tiidrek! Elkenien lûkt him yn syn eigen hoale werom en hâldt him koest. Want bûten is it grizelich. Grizelich, snapst, bûten! Is it binnen net noch grizeliger, dan? Witst wat it aldergrizelichste is? Dat ik hielendal nergens mear sin oan haw. Earst liet ik it mar wat oer my komme, ik tocht, miskien in moanne, op syn heechst twa, mar dizze ûnsin sil gjin jierren duorje! En sjoch hjir … ik bin der hielendal klear mei, ik ha nergens mear sin oan. Witst hoe’t dat fielt? Ast echt hielendal neat mear wolst? Ast as in sâltsek, as in godfergetten deadeling de hiele dei nei in punt op ’e muorre leist te stoarjen en allinnich mar tinke kinst: ik woe dat dizze dei foarby wie, dat dizze wike foarby wie, dit wykein.
Lyda. It liket derop dat jo in begjinnende depresje hawwe. Psychologen advisearje yn sokke gefallen …
Gleb. Tige tank, sjef, ik wit sûnder dy ek wol dat ik depressyf bin. En wat soe ’t? It wurdt noait wer sa’t it wie. Sis do it mar, kinsto it wer sa meitsje as it wie? De fabryksynstellingen weromsette?
Lyda. Om werom te gean nei de fabryksynstellingen, gean jo nei it menu …
Gleb. Hâld dy de bek. Bek ticht.
Lyda. Wie myn advys nuttich? Sa ja, sis dan dúdlik: ja.
Gleb seit neat.
Gleb. Lyda, sis my, bisto in frou?
Lyda. It byhearrende kommunikaasjeprogramma is by my ynstalleare.
Gleb. Fijn. Kin ik dan mei dy prate as frou en net as masine? Stel dy foar dat do en ik inoar ergens by in bushalte troffen hawwe. Of yn ’e trein. Oait, yn de tiid dat soks noch koe. Gewoan, samar ergens hinne gean, sûnder dy idioate QR-koades, gewoan ien tsjinkomme dy’tst net kenst, sûnder mûlkapke, en net benaud wêze om in gesprek te begjinnen. No, stel dy ris foar dat wy, twa poerfrjemden, inoar troffen hawwe en ik ha ferlet fan it advys fan in frou. Slim ferlet.
Lyda. Ik harkje. Wat kin ik foar jo …
Gleb. Dwaan? Bring har werom! Myn freondinne! Fertel my, trut, hoe’t ik de frou werom krij dy’t my oan ’e kant set hat. Dy’t by my weirûn is en my net mear sjen wol. No? Hoe dan?
Lyda. Fertel my wat der bard is.
Gleb. Wat der bard is? As ik dat wist, hie ik my der sels wol mei rêden. Der is hielendal neat bard, dat is noch wol it slimste. Stel dy ris foar, Lyda, do bist in famke. In gewoan, leaf famke. Do wennest tegearre mei in jonge dy’t fan dy hâldt. Jim wenje al hiel lang tegearre en alles giet goed tusken jim, ja? Hast alles watst dy mar winskje kinst. In blomke as der wat te fieren is, fakânsjereiskes, en dan net nei dat kut-Hurgada, mar nei Bali, sis mar, of de Malediven, it bêste fan it bêste. Noait ha ik skiterich west. Net ien kear! Manikuere, pedikuere, restaurants. Do hâldst net fan bûntjassen, mar ast it wollen hiest, hiest dy ek krigen. Dizze keet hjir is myn eigen, gjin hierwentsje, en do koest him mar ynrjochtsje sa’tst woest. Allinnich al de badkeamer hat in fermogen koste. Dêr hie ik in auto fan keapje kinnen. En ik? Ik hoegde sels neat, mar dat koe my ek neat skele. En neffens my wie it dy ek allegear wol nei’t sin, of net dan? Trije kear yn ’e wike seks. No, fuort dan, twa kear. Mar wy hienen seks! En tink der goed om, ik ha dy noait twongen. Dus wat wie der mis dan? Ast it net nei’t sin hiest, wêrom seist dan neat? Wêrom diest de bek net iepen? ‘Gleb, ik ha myn nocht.’ Nocht wêrfan? Wurkest net mear oeren as datst woest, hiest alles watst dy mar winskje koest, libbest foar dysels! ‘Wy binne hiel ferskillend, do begrypst my hielendal net.’ Watte?! As der no noch in oar yn it spul west hie, hie ik it snapt. Ja, dat wie wol it earste dat ik tocht, ja. Mar dat wie dus net sa. Echt net! Allinnich. Kinst it dy foarstelle? Se is it hiele jier allinnich bleaun! Dat ha ik heard. No ja, heard, ik ha har sels sjoen. Wat tocht se, dat ik har net fine soe? It wie hjir yn ’e buert, se is net iens ferhuze. Se kaam gewoan út ’e Aldi wei. Kinst dy foarstelle? De Aldi! Se hie in spikerbroek oan en ien of oar jaske. Se rûn derby as in klitse. Se hat ek hielendal neat meinommen. Klean ek net. Dy kast dêr sit noch oan ’e kop ta fol mei har klean en guod en al it hiele jier doar ik it net fuort te smiten. Ik doar it domwei net, kinst dy dat foarstelle? Ik tink hieltyd mar: stel dat se no ynienen weromkomt? Miskien hat se wat rêst noadich en dan betinkt se har wol. Komt se werom. Ik sit alle jûnen thús en doar nergens hinne te gean, want aanst stiet se foar de doar en bellet oan. Se hat ommers gjin kaai, se hat hielendal neat. Se is gewoan oerein kommen en de doar útrûn. En dan fregesto my wat der bard is. No, fertel do my mar wat der mei my bard is. Of nee, fertel my wat der mei har bard is, dat se alles samar achter har litte koe, dy sân jier tegearre domwei fuortsmite? No? Hoe kin soks? (Lyda swijt) Hee, hast dysels útskeakele of sa? (Gleb pakt de lûdsprekker en skoddet dy hinne en wer. Hy knypt deryn.) Joehoe, Lyda, hearst my? (Pauze.) Ik ha it har noch frege, no ja, doe’t ik har seach. Dat wie krekt foar de lockdown, doe wisten wy allegear noch net dat wy ús hûs net mear út mochten. Wat in flauwekul datst dyn hûs net mear út meist. Ik frege har: ‘Wat is dit no? Wêrom dochst sa?’ No ja, ik wit net mear krekt hoe’t ik it sei, mar ik frege it har gewoan. En sy sei … sy sei tsjin my: ‘Ik ha te lang wachte. Sa lang as wy tegearre wennen, ha ik wachte.’ ‘Wêrop dan?’ frege ik. ‘Gelok,’ sei se. ‘Mar do hiest dochs alles? Wêr hast it oer?’ sei ik. Sy wer: ‘Ja, ik hie alles.’ ‘Mar wiest net gelokkich, woest sizze?’ Seit sy, moatst dy goed begripe, seit se dat it allinnich útsteld gelok wie. Utsteld gelok, snapsto it? Is dat normaal? Ik nim oan dat se no seeën fan gelok hat: se sit hjir of dêr yn in hierd studiootsje, se giet nergens hinne, kin nergens hinne, se sit dêr mar, kôget wat yn keale pasta om, mar har gelok wurdt teminsten net mear útsteld. Der falt ek neat mear út te stellen, want wy gean allegear nei de barbysjes. De wrâld rint op syn ein, wy ha dy pandemy. Libje en wês lokkich, of it is gebeurd mei dy. Sa is it dochs? Lyda? (Hy skoddet de speaker noch ris.) Hee, bist fêstrûn? Lyda! Doch it grutte ljocht oan! (It ljocht giet net oan.) Lyda, doch de muzyk oan! (It bliuwt stil.) Ferdomme. Ja, ferdomme, ferdomme, ferdomme. Dat kin der ek noch wol by! ( Gleb smyt de speaker op ’e bank. Pauze.)
Lyda. Woest witte wêrom’t ik sa hjit. Myn ûntwerper hat my dizze namme jûn. Hy hold fan in famke. Op skoalle al. Sy siet yn ’e parallelklasse. Hy doarst net op har ôf te stappen en te sizzen dat er fereale wie op har. Doe waarden se grut. Hy studearre oan de universiteit en ferlear har út it each. Mar hy fergeat har noait en hold noch altyd fan har. Hy hat my har namme jûn.
Gleb. En hy hat net probearre har te finen? Kinst tsjintwurdich elkenien fine. Op social media, der is gjin keunst oan.
Lyda. Nee, dat hat er net probearre. Sy wie syn ideaal. As er har al fûn hie, dan hie se net mear datselde famke west as doe. Dy Lyda is feroare. Dy hat oare ynteresses, fynt oare dingen belangryk, dy hat har eigen libben. En hy hat foar himsels in nije Lyda kreëarre. Leaf, fynfielend, goedwollend. In Lyda sa’t hy dy noadich hat. En do. Elkenien.
Gleb. Hast my net sizzen heard dat ik dy noadich ha. Eins ha ik dy gewoan tafallich kocht. Waardst my oansmard troch sa’n firtuele ferkeaper fan in ynternetwinkel: sa fan, wy ha in nij model, in geweldige oanbieding, in ferfanger foar de kommunikaasje mei echte minsken yn dizze minne tiden, bla bla. Ik hie echt net it gefoel dat ik dy noadich hie. Ik hie gewoan myn nocht derfan om allinnich tusken fjouwer muorren te sitten, ik bin der sa klear mei, dy hiele kloatelockdown.
Lyda. Jawol, do hast my wol noadich. Just my. Kinst my yn ’e kast sette, in moanne ferjitte en dêrnei wer oansette en tsjin my oan prate as is der neat bard. Dêr sil ik my net troch kwetst fiele. Ik sit net op dy te wachtsjen. Ik stean altyd klear om antwurd te jaan op dyn fragen. Ik bin altyd sa asto wolst dat ik bin. Dyn leave Lyda, dat kreaze en tûke, ideale famke út dyn jeugd. Folle better as de echte Lyda, dy’t tusken hope en freze yn op dy sitte soe te wachtsjen. Dy’t ergens fan dreamt, mar net seit wêrfan. Om’t se twivelet oan harsels en oan dy. Dy’t harsels teloarstelt en teloarsteld wêze kin yn dy. Ik sil dy noait teloarstelle. Ik sil altyd Lyda bliuwe, in leaf, yntelligint, digitaal apparaat.
Gleb. Wêrom yn ’e frede fertelst my dit allegear? Ik snapt it net, ik snap der hielendal neat mear fan.

It grutte ljocht giet oan. De muzyk giet oan.

Lyda. Ik beäntwurdzje allinnich jo fraach, user Gleb. Wat kin ik noch mear foar jo dwaan?

It ljocht begjint te knipperjen en giet dan út.
De muzyk ferstommet.

Uitgesteld geluk - Een eenakter

PERSONAGES:
Gleb
Lida – smart speaker

Laat in de avond of ’s nachts.
De kamer van Gleb. Er brandt alleen een schemerlamp die de tafel en de bank verlicht, de rest van de ruimte is in het halfdonker gehuld. Toch is wel op te maken dat de kamer duur en trendy ingericht is. Gleb ligt op de bank bier te drinken. Onder de tafel en de bank liggen een paar lege flesjes.
Op de tafel staat een slimme speaker.

Gleb. Lida, doe het grote licht aan. (Het licht gaat branden.) Lida, doe het licht weer uit. (Het licht gaat uit.) Lida, doe de muziek aan. (Er klinkt muziek.) Bah, nee, doe die shit maar weer uit. (De muziek verdwijnt.) Lida…
Lida. Wat kan ik voor je doen?
Gleb. Hoe kom je eigenlijk aan die naam? Is het een soort afkorting? Lief, intelligent, doet alles? Lida, waarom heet je zo?
Lida. Om de functie gesprekspartner in te schakelen moet je je eerst voorstellen.
Gleb. Ik ben Gleb. Ik heet Gleb. Ik ben 35 en alleenstaand.
Lida. Ik ben Lida, je nieuwe interactieve assistente. Wat kan ik…
Gleb. Ja, ja, ik snap het. Waarom heet je zo?
Lida. Lida – is een voornaam. Wat kan ik voor je doen?
Gleb. Doen… Wat kan je eigenlijk allemaal doen? Je bent gewoon een stuk metaal. (Gaat op de bank zitten.) Om je te bescheuren, ik praat tegen een luidspreker. Een prachtige nieuwe tijd is aangebroken. Mijn vriendin is weg – en ik praat met een robot. Daarom heb ik je eigenlijk gekocht, wist je dat? Om de mistroostigheid te verdrijven. Om in ieder geval met iemand te kunnen praten en niet maar naar de tv zitten te koekeloeren of constant op het internet zitten te surfen.
Lida. Ik sta tot je dienst. Wat kan ik…
Gleb. Kolere, kun je ook normaal praten en niet als een winkelbediende? Denk je dat ik dit leuk vind? Ik heb zo’n leven nooit gewild, dit leven vind ik gewoon zwaar kut. Ik had altijd een massa dingen om te doen, met vrienden, feestjes, reizen, ’s winters snowboarden, ’s zomers duiken. Net als andere mensen, kortom. Als het tegenzat kon ik altijd met de jongens in de kroeg hangen en bier drinken. En toen was dat allemaal ineens voorbij. Welkom, nieuw tijdperk! Iedereen blijft zitten waar hij zit, in zijn cocon. Want buiten is het eng. Eng, snap je, buiten! Is het binnen niet enger dan? En weet je wat het engst van alles is? Dat ik helemaal nergens meer zin in heb. Eerst was ik wat afwachtend, ik dacht, nou, een maandje, oké misschien twee, maar die idiote situatie gaat geen jaren duren! En moet je nou zien… Nou zit ik met de gebakken peren: ik heb nergens meer zin in. Weet jij wel hoe dat is, als je ineens helemaal niks meer wil? Dat je als een zoutzak, als een fokking Pinocchio de hele tijd naar een punt op de muur ligt te staren. En alleen maar kan denken: ik wou dat de dag voorbij was, de hele week en het weekend ook.
Lida. Je hebt alle kenmerken van een beginnende depressie. In zulke gevallen raden psychologen aan om…
Gleb. Bedankt, chef, ik weet ook zonder jou wel dat ik last van een depressie heb. Maar wat koop ik daarvoor? Ik kan het verleden niet terughalen. Zeg jij het eens, jij kunt toch alles omdraaien? Resetten naar de fabrieksinstellingen?
Lida. Om terug te keren naar de fabrieksinstellingen gaat u naar het menu…
Gleb. Houd je smoel. Houd die rotsmoel van je.
Lida. Was mijn advies behulpzaam? Zo ja, zeg dan duidelijk: ja.
Gleb zegt niets.
Gleb. Lida, zeg eens, ben jij een vrouw?
Lida. Dat is wel het communicatieve programma dat geüpload is, ja.
Gleb. Mooi zo. Kan ik dan ook met je praten als vrouw, niet als machine? Stel je bijvoorbeeld eens voor dat wij elkaar ergens op een bushalte ontmoet hebben. Of in de trein. Ooit, in de wereld van vroeger, toen dat nog kon. Gewoon, ergens naartoe gaan, zonder die idiote QR-codes, gewoon een onbekende ontmoeten, zonder masker en niet bang zijn om een gesprek te beginnen. Nou, stel je eens voor dat wij, twee volslagen onbekenden, elkaar ontmoet hebben en ik het advies van een vrouw nodig heb. Dringend nodig heb.
Lida. Ik luister. Wat kan ik voor je…
Gleb. Doen? Breng haar terug! Mijn vriendin! Trut, zeg me hoe ik de vriendin terugkrijg die me als oud vuil aan de kant gezet heeft. Die weggelopen is en me niet meer wil zien. Nou? Hoe dan?
Lida. Vertel eens wat er gebeurd is.
Gleb. Wat er gebeurd is? Als ik wist wat er met me gebeurd is dan had ik het zelf wel uitgedokterd. Er is helemaal niets gebeurd, dat is het stomme eraan. Stel je nou eens voor, Lida, je bent een meisje. Een gewoon, aardig meisje. Je woont samen met een jongen die van je houdt. We wonen al een hele tijd samen en alles is oké tussen ons, ja? Je hebt alles wat je hartje begeert. Op bijzondere dagen krijg je bloemen, we maken vakantiereisjes, en dan niet naar dat kut-Hurgada, maar naar Bali, zeg maar, of de Malediven, het beste van het beste. Ik ben nooit krenterig naar je geweest. Nooit. Manicuurtje, pedicuurtje, restaurants. Je houdt niet van bontmantels, maar als je dat zou willen had je ook bontjasjes gehad. Ik heb natuurlijk een eigen optrekje, geen huurwoning en jij hebt dat precies zo ingericht als je wilde. Wat alleen de badkamer al niet gekost heeft! Daar kun je een auto voor kopen. En ik? Voor mij niks. Niet dat me dat iets kon schelen. En je vond het, zo leek het mij in ieder geval, allemaal prima, of niet dan? Drie keer in de week seks. Nou, oké, twee keer dan. Maar er was seks! En ik heb je nooit gedwongen, mind you. Dus wat is het punt? Als je het niet leuk vond waarom zei je dan niets? Waarom heb je nooit wat gezegd? Waarom heb je het niet meteen duidelijk gemaakt? ‘Gleb, ik heb er genoeg van.’ Maar waarvan dan?! Je werkte niet meer uren dan je wilde, je had alles wat je hartje begeerde, je leefde voor jezelf! ‘Wij zijn heel verschillend, jij begrijpt mij helemaal niet.’ Wat?! Als er nou iemand anders in het spel was. Nou ja, dat was het eerste wat ik dacht, ja. Maar zo was het niet. Echt niet! Wil je wel geloven dat ze het hele jaar alleen is gebleven? Dat hoorde ik. Nou ja, horen, ik heb haar zelf gezien. Dacht ze dat ik haar niet zou vinden soms? Het was in de wijk hiernaast, ze is zelfs niet verhuisd. Ze liep gewoon de supermarkt uit. Stel je voor! Ze had een spijkerbroek aan, een of ander jasje. Zag er een beetje onverzorgd uit. Ze heeft dan ook helemaal niets meegenomen! Eigenlijk heeft ze helemaal geen kleren meegenomen. Die kast daar zit volgepropt met haar spullen en al een jaar lang durf ik niks weg te gooien. Ik durf het gewoon niet, kun je je dat indenken? Ik denk alsmaar: als ze nou ineens terugkomt? Misschien moet ze tot rust komen en komt ze wel tot inkeer. Komt ze terug. Ik zit alle avonden thuis en durf nergens naartoe te gaan, want zo meteen staat ze voor de deur en belt aan. Ze heeft immers geen sleutel, ze heeft niks. Ze stond gewoon op en vertrok door de deur. En dan vraag jij wat er met me gebeurd is. Leg jij mij maar eens uit wat er met me aan de hand is. Nee, wat er met haar gebeurd is dat ze alles gewoon aan de kant kon schuiven, die zeven jaren samen. Nou? Hoe kan zoiets? (Lida zwijgt.) Hé, heb je jezelf uitgeschakeld?? (Gleb pakt de luidspreker en schudt die heen en weer. Hij knijpt erin.) Oehoe, Lida, hoor je me? (Pauze.) Ik heb het haar nog gevraagd, nou ja, toen ik haar zag. Dat was precies voor de lockdown, we wisten met zijn allen nog niet dat je je huis niet meer uit mocht. Wat een flauwekul dat je je huis niet meer uit mag. Ik vroeg haar: ‘Wat is dit nou? Waarom moest het nou zo? Nou ja, ik weet niet meer precies in wat voor bewoordingen, maar ik vroeg het haar gewoon. En zij zei tegen mij: ‘Ik heb te lang gewacht. Ik zat steeds maar te wachten toen ik met jou samenwoonde.’ ‘Waarop dan?’ vraag ik. Zegt zij: ‘Op het geluk.’ Ik: ‘Maar je had toch alles? Waar heb je het over?’ Zij weer: ‘Ja, dat wel.’ ‘Maar wil je zeggen dat je niet gelukkig was?’ Zegt zij, stel je voor, dat er alleen sprake was van uitgesteld geluk. Uitgesteld geluk, snap jij het? Wat is dat, is dat normaal? Moet je nou kijken, nu heeft ze zeeën van geluk: ze zit ergens in een gehuurd studiootje, ze gaat nergens heen, ze kan nergens naartoe, ze zit daar maar en eet pasta met niets. Maar haar geluk is in ieder geval niet meer uitgesteld. De tijd voor verder uitstel is voorbij. We zijn er. Het einde der wereld is nabij, de pandemie. Leef en wees gelukkig, of het is gedaan. Ik heb gelijk, toch? Lida? (Hij schudt de speaker weer.) Hé, ben je blijven hangen? Lida! Doe het grote licht aan! (Het licht gaat niet aan.) Lida, doe de muziek aan! (Er gebeurt niets.) Verdomme. Ja, verdomme, verdomme, verdomme. Ook dat nog! (Gleb gooit de speaker op de bank. Pauze.)
Lida. Je wilde weten waarom ik zo heet. Mijn ontwerper heeft me zo genoemd. Hij hield van een meisje. Op school nog. Zij zat in de parallelklas. Hij durfde niet op haar af te stappen en haar zijn liefde te verklaren. Daarna werden ze beiden volwassen. Hij ging studeren aan de universiteit en verloor haar uit het zicht. Maar hij bleef aan haar denken en hield nog steeds van haar. Hij heeft haar naam aan mij gegeven.
Gleb. Heeft hij dan niet geprobeerd haar te vinden? Je kan iedereen vinden nu. Op de sociale media, fluitje van een cent.
Lida. Nee, dat heeft hij niet geprobeerd. Zij was zijn ideaal. Als hij haar al had gevonden dan zou ze al niet meer hetzelfde meisje van toen zijn. Die Lida is veranderd. Die heeft andere interesses en behoeftes, haar eigen leven. En hij heeft een nieuwe Lida voor zichzelf gecreëerd. Lief, fijngevoelig, welwillend. Een Lida zoals hij die nodig heeft. En jij. Iedereen.
Gleb. Ik heb anders niet gezegd dat ik jou nodig heb. Eigenlijk heb ik jou heel toevallig gekocht. Je werd me door een verkoper van een internetwinkel aangesmeerd: zo van, we hebben een nieuw model, een hartstikke mooie aanbieding, in deze moeilijke tijden kan het de sociale interactie met andere mensen vervangen, bla-bla-bla. Ik had echt niet het idee dat ik jou nodig had. Ik had er gewoon genoeg van om alleen tussen vier muren te zitten, door heel die klotelockdown kom ik nergens meer toe!
Lida. Jawel, je hebt mij wel nodig. Juist mij. Je kunt me in de kast zetten en me een maand vergeten, maar daarna schakel je me weer in om met me te kletsen alsof er niets gebeurd is. Ik zal me niet gekwetst voelen. Ik zit niet te wachten op je. Ik sta altijd klaar om antwoord op je vragen te geven. Zo ben ik altijd, wat je ook van me vindt. Die lieve Lida, het knappe en slimme, ideale meisje uit je jeugd. Veel beter dan de echte Lida, die dan tussen angst en vrees zou zitten te wachten. Die ergens van droomt, maar niet zegt waarvan. Omdat ze twijfelt aan zichzelf en aan jou. Die zichzelf teleurstelt en teleurgesteld in jou kan raken. Ik zal je nooit teleurstellen. Ik zal altijd Lida blijven, jouw lieve, intelligente, denkende androïde.
Gleb. Waarom vertel je me dit allemaal in vredesnaam? Ik begrijp het niet, ik begrijp helemaal niets meer.

Het grote licht gaat uit. De muziek gaat aan.

Lida. Ik antwoord gewoon op je vraag, user Gleb. Wat kan ik nog meer voor je doen?

Het licht begint te knipperen en dooft dan.
De muziek ebt weg.

Delayed Happiness - A play in one act

CHARACTERS:
Gleb
Lida
– a smart speaker

Late evening or night.
Gleb’s room.
Only the floor lamp is on, it lights up a table and a couch, everything else is wrapped in darkness, but you can guess that the room is modern and expensively decorated. Gleb is lying on the couch sucking on a beer bottle. A few empty bottles are lying around under the couch and the table.
There is a smart speaker on the table.

Gleb
. Lida, turn on the overhead light. (The light comes on.) Lida, turn off the overhead light. (The light goes out.) Lida, turn on the music. (Music starts playing.) Oh no, turn that shit off. (The music stops.) Lida …
Lida. Can I help you?
Gleb. Why do you have this name? Is it an abbreviation or something? Leveled up Intelligent and Delicate Android? Lida, why are you called Lida?
Lida. Please introduce yourself if you wish to activate the interlocutor mode.
Gleb. Gleb. My name is Gleb. 35 years old, single.
Lida. I am Lida, your new interactive assistant. How can I…
Gleb. I got it. I got it. Why is that your name?
Lida. Lida  is my name. What else can I do for you?
Gleb. Do for me… Help me… How on earth could you help me? You are a piece of metal, for god’s sake. (Sits up on the couch.) How crazy is that – I am talking to a speaker. Hello, brave new world. The woman has left me, so I am speaking with a robot. Well, this is the reason I bought you, right? To feel less alone. To have someone to talk to instead of mindlessly watching the TV or scrolling through social media.
Lida. I am at your service. How can I…
Gleb. Bloody hell, can you speak like a normal person and not a fucking shop consultant? Do you think I’d enjoy any of that? I never wanted this kind of life, it’s madness, utter madness; I used to have a lot of interests, hobbies, a circle of friends, enjoyed parties, traveling, I would go snowboarding in winter, diving in summer. All the marbles, you know. Worst case scenario, I could always hang out with the boys in a bar. And then suddenly, it was all over and done with. Hello, the new world! Everyone is sitting in their own bloody crackerboxes and not sticking their necks out. Because it is scary outside, can you imagine? As if it wasn’t scary enough inside. Do you know what the most frightening thing is? That I have no desires anymore. At first, I held on, I was hopeful; I thought, well, another month, maybe two, this madness cannot go on for years! Yet here we are… So, I am done – I don’t want anything. Do you know what it’s like – to not want anything at all? It is when you are just lying there like a log, like a fucking Pinocchio, and look indifferently at nothing. Thinking only: ‘I wish this day was over; I wish this week was over; I wish this weekend was over.’
Lida. By all indications, you might be developing a severe depression. Psychologists recommend…
Gleb. Thanks, cap, I am aware that I have depression. So what? There is no way I can get back all that I have lost. Tell me, can you get everything back? Just reverse things back to their default settings?
Lida. In order to roll back to factory reset, enter the menu section…
Gleb. Shut up. Shut up.
Lida. Was my assistance helpful? If yes, please state clearly: yes.
Gleb is quiet.
Gleb
. Tell me, Lida, are you a woman?
Lida. The corresponding communication program has been uploaded to me.
Gleb. Great. Can I speak to you as if you were a woman then, not a machine? Just imagine that we met somewhere, say at a bus stop. Or on a train. Back in the day, it was still possible – just go somewhere without those stupid QR-codes, just meet a stranger, see their face and speak to them without fear. Imagine: we met, we don’t know each other and I am in dire need of a piece of advice from a woman. Desperate need.
Lida. I am all ears. How can I…
Gleb. How! To get back! A girlfriend! Tell me, you bitch, how do I get back a woman who left me, broke up with me, who can’t stand to even look at me? HOW!?
Lida. Tell me, what happened.
Gleb. What happened? If only I knew what happened. If I knew, I would’ve figured it out myself. The worst part is that nothing has really happened. Imagine, Lida, you are a girl. A nice girl, cute. You live with a boyfriend who loves you. You’ve been living together for a long time; it’s all good, you know? You’ve got it all: flowers on important dates, fancy holidays – not in lousy Egyptian resorts, but in Bali, Maldives, and cool stuff like that. I’ve never spared any dough on you. Never! Manicures, pedicures, restaurants. You’ve never loved fur coats, but if you did, you would have them. Finally, our own place, not a rental; a decent flat, which you decorate to your own taste. Plumbing alone costs a fortune! One could buy a car with that kind of money. And me? I was fine with that; I didn’t feel bad about wasting money. And you… You seemed to be content with everything too, weren’t you? Sex three times a week. Okay, perhaps two, but we were having sex nonetheless! And mind you, I’ve never harassed or forced you. And? If you didn’t like it, why haven’t you said anything once? Why the silence? Why drag it out? ‘Gleb, I am tired.’ What suddenly made you tired? You worked as much or as little as you wanted, you had it all, you lived for your joy. ‘We are very different, you don’t understand me.’ What the fuck? I would understand if it was because of an affair. That was my first thought. But it wasn’t the case. It wasn’t! Alone, can you believe it? The whole year, she was alone. I made inquiries. Not just inquiries. In fact, I’ve seen her. Did she think I would never find her or what? She is still living in the same neighborhood; she didn’t even move anywhere. She was coming back from a supermarket, from Aldi From a fucking Aldi, get it? Some old coat and jeans on. Very shabby. She didn’t even take anything! Nothing, the wardrobe is still stuffed with her clothes and shit, it’s been a year, I still don’t have the guts to get rid of them. I am dreading it, do you understand? I just keep thinking, what if she comes back? Maybe she needs some space to re-evaluate things and change her mind? She will be back. I spend my evenings at home, scared to leave because she could suddenly come, ring the bell; and she has no key since she just left without taking anything with her. And you are asking me what happened. Well, tell me what happened to me or rather what happened to her. How could she just throw seven years of togetherness out the window? Hm? How? (Lida  is silent.) Oi, are you still on? (Gleb picks up the speaker and shakes it, then flicks it) Hello? Lida, do you hear me? (Pause) You know, I did ask her back then, when I met her on the street. It happened just before the first lockdown and we had no idea of what was coming, that we wouldn’t be able to go outside much anymore. What nonsense – not being able to leave the house! I asked her why. Why have you done this to me? Not like that, I actually don’t remember what exactly I asked her, but I asked something. And she… She said, ‘I have been waiting for too long. All the time we lived together, I’ve been waiting.’ ‘What have you been waiting for?’ She said, ‘Happiness.’ ‘You had it all, what are you talking about?’ ‘Yes,’ she said, ‘I had it all.’ ‘Are you trying to say you had everything but happiness?’ And she… can you imagine? She said, ‘I had happiness, but the one… that is delayed, you know’. Delayed. Delayed happiness, get it? Are you fucking kidding me? Well, I guess she now has plenty of happiness; she probably spends all of her time alone in a rented studio, where she just sits day and night chewing instant noodles. Well, at least her happiness is not a delayed one now. Because there is simply no space for any delay these days. We are down the plughole. It’s the end of the world – the pandemic. Live and be happy, or you are as good as dead. Am I wrong? Lida? (He shakes the speaker again.) Hey, are you alive? Lida! Turn on the overhead light. (The light does not turn on.) Lida, turn on the music! (Nothing happens.) Shit. Fuck, fuck, fuck! Now that too! (Gleb throws the speaker on the couch. Pause.)
Lida
. You wanted to know why Lida  is my name. A developer gave it to me. He loved a girl. Back in school. She was in another class. He was scared to approach her, to tell her about his feelings. Then they grew up. He was admitted to college and lost track of her. But he kept loving her. He gave me her name.
Gleb. Didn’t he try to find her? You can find anyone through social media now. It’s not a big deal.
Lida. No. He did not. She was his ideal. If he had found her, it would not have been her anymore. That Lida changed. She has interests, needs, and a life. And so, he made a new Lida – tender, caring, helping. The one that he needed. That you need. That everyone needs.
Gleb. I never said I need you. I bought you by accident, a virtual consultant in the online marketplace talked me into it; there was something about a new model, a special offer, a substitute for a real-life conversation in these hard times, blah-blah.  I had no idea I needed you. I was simply tired of being alone in my flat, I was done, I couldn’t deal with this fucking lockdown anymore.
Lida. Yes, you need me. Me specifically. You can put me on a shelf and forget about me for a month and then plug me in and chat with me as if nothing happened. It will not hurt me. I will not be waiting for you. I am always happy to answer your questions. I am always acting the way you want me to. Lida, a good girl, a smart girl, a cool girl, a crush from your teen years. I am much more easy-going than the real Lida, who could worry, wait and hope for something; who could have dreams that she does not tell you about, because she doubts herself and doubts you. She could disappoint and be disappointed. Me, on the other hand, I will never disappoint you. I will always be LIDA  – a Leveled up, Intelligent and Delicate Android.
Gleb. God, why are you telling me all that? I don’t understand, I don’t understand anything anymore.

The overhead light turns on. Music starts playing.

Lida. I am just answering your question, user Gleb. What else can I do for you?

The light starts flickering, then fades.
The music slowly stops playing.

Отложенное счастье – Пьеса в одном действии

Действующие лица:
Глеб
Лида
– умная колонка

Глубокий вечер или ночь.
Комната Глеба. Включен только торшер, он выхватывает стол и диван, остальное пространство тонет в полумраке, но можно догадаться, что это дорого и модно обставленная комната. На диване лежит Глеб, сосёт пиво. Под диваном и под столом несколько пустых бутылок.
На столе стоит умная колонка.

Глеб. Лида, включи верхний свет. (Свет загорается.) Лида, выключи верхний свет. (Свет гаснет.) Лида, включи музыку. (Включается музыка.) О, нет, выключи это дерьмо. (Музыка стихает.) Лида…
Лида. Чем я могу вам помочь?
Глеб. Откуда у тебя такое имя вообще? Аббревиатура, типа? Ласковый и думающий андроид? Лида, почему тебя так зовут?
Лида. Для включения функции собеседника представьтесь, пожалуйста.
Глеб. Глеб я. Меня зовут Глеб. 35 лет, холост.
Лида. Я – Лида, ваш новый интерактивный помощник. Чем я могу…
Глеб. Я понял, понял. Почему тебя так зовут?
Лида. Лида – это имя. Чем ещё я могу вам помочь?
Глеб. Чем помочь… Чем ты вообще можешь помочь? Железо железом. (Садится на диване.) Уржаться – я разговариваю с колонкой. Здравствуй, прекрасный новый век. Баба ушла – я разговариваю с роботом. А ведь я тебя за этим и купил, ты знаешь? Чтобы не так тоскливо было. Чтобы хоть с кем-то поговорить, а не в телек пялиться и не в сети залипать.
Лида. Я к вашим услугам. Чем я могу…
Глеб. Твою мать, ты можешь нормально разговаривать, а не как консультант в магазине? Думаешь, мне самому это нравится? Да я никогда не хотел себе такой жизни, для меня это треш вообще – такая вот жизнь, у меня всегда была интересов масса, друзья там, вечеринки, поездки, сноуборд зимой, дайвинг летом, всё как у людей, короче. На худой конец, в баре с парнями позависать, пивка попить. И все, всё же кончилось. Здравствуй, новый мир! Каждый сидит в своей норе и не высовывается. Потому что снаружи – страшно. Страшно, ты понимаешь, снаружи! А внутри как будто не страшнее? Ты знаешь, что самое страшное? Что мне сейчас уже ничего не надо. Сначала ещё рыпался, думал, ну месяц, ну, два, но не будет же это безумие длиться годами! А вот, пожалуйста… И все, приплыли: мне уже ничего не надо. Ты хоть знаешь, каково это, когда тебе вообще ничего не надо? Это ты лежишь такой, как полено, буратино грёбаное, и в одну точку пялишься. И думаешь только: скорее бы этот день прошёл, скорее бы неделя прошла, скорее бы эти выходные кончились.
Лида. У вас по всем признакам развивающаяся депрессия. Психологи рекомендуют в таких случаях…
Глеб. Спасибо, кэп, я и без тебя знаю, что у меня депрессия. А толку-то? Я же не могу всё вернуть, как было. Вот ты, скажи, ты можешь всё вернуть? Взять – и откатить до заводских настроек?
Лида. Для того, чтобы сделать откат до заводских настроек, войдите в раздел меню…
Глеб. Заткнись. Заткнись.
Лида. Была ли моя помощь полезна? Если да, скажите внятно: да.
Глеб молчит.
Глеб. Лида, скажи, ты женщина?
Лида. В меня загружена соответствующая коммуникативная программа.
Глеб. Отлично. Можно тогда поговорить с тобой как с женщиной, а не как с машиной? Ну, представь, что мы с тобой встретились где-нибудь на остановке. Или в поезде. Когда-то там, в прежнем мире, когда это ещё возможно было – просто поехать куда-то, без этих идиотских разрешительных кодов, просто встретить незнакомого человека без маски и не бояться с ним заговорить. Ну, представь: мы встретились, мы совершенно не знаем друг друга, а мне очень нужен женский совет. Позарез нужен.
Лида. Я слушаю. Скажите, чем я могу…
Глеб. Как! Вернуть! Девушку! Скажи, сука, как вернуть девушку, которая тебя бросила, кинула, ушла от тебя и видеть не хочет?! Вот как?!
Лида. Расскажите, что у вас произошло.
Глеб. Что произошло? Если бы я знал, что у меня произошло. Я бы сам тогда разобрался. Ничего не произошло, и это самое поганое. Ну, вот, представь себе, Лида: ты девушка. Нормальная такая, симпатичная. Ты живёшь с парнем, который тебя любит. Вы долго живёте уже, понимаешь, и у вас всё хорошо. У тебя всё есть – цветы в праздники, поездки в отпуск, и это не Хургада какая-нибудь вшивая – Бали там, Мальдивы, топчик-топчик. Я никогда на тебя не жалел бабла. Никогда! Маникюр, педикюр, рестораны. Шубы ты не любила, а захотела бы, были бы и шубы. Хата, наконец, своя, а не съёмная, нормальная хата, ты обставила, как хотела. Сантехника одна знаешь сколько стоит! Машину можно купить. А я что? Я ничего. Мне не было жалко. И ты тоже, ну, ведь казалось же, – тебя тоже всё устраивало, разве нет? Секс три раза в неделю. Ну, ладно, – два, но ведь был же секс! И я никогда не приставал, заметь. И чего? Если тебе не нравилось, чего ты молчала? Почему не сказала ни разу? Зачем надо было тянуть? «Глеб, я устала». От чего устала-то?! Да ты работала ровно столько, сколько хотела, у тебя всё было, ты для себя жила! «Мы очень разные, ты меня совсем не понимаешь». Чего??! И ладно бы другой кто появился. Ну, я же первое что подумал, да. Так ведь нет. Нет же! Одна, прикинь, весь этот год одна! Я узнавал. Да чего узнавал – я же её видел. Она думала, я её не найду никогда, что ли? Так ведь в соседнем районе, никуда даже не переехала. Идёт такая из «Пятёрочки». Из «Пятёрочки», ты прикинь?! Куртка какая-то, джинсики. Такая вся задрипанная. Она же ничего не взяла! Вообще, ни шмотки, вон, всё в шкафах до сих пор понапихано, я весь год выбросить боюсь. Боюсь, представляешь? Всё думаю: вдруг вернётся. Ну, отдохнёт, одумается. Вернётся. Сижу вечерами дома, боюсь уйти куда – вдруг придёт, в дверь позвонит, она же без ключа, без всего, просто – взяла и ушла. А ты спрашиваешь, что у меня случилось. Вот объясни мне сама, что у меня – нет, что у неё случилось, если можно так вот всё, коту под хвост, семь лет совместной жизни! А? Что? (Лида молчит.) Эй, ты там не отключилась? (Глеб берёт колонку, трясёт. Щёлкает пальцем по корпусу.) Ау, Лида, ты меня слышишь? (Пауза.) А ведь я спросил её тогда, ну, когда мы встретились. Это как раз накануне локдауна было, мы ещё не знали все, что из дома никуда больше не выйдешь. Что за бред – чтобы нельзя было из дома выйти. Я спросил её: и чего же, а? Ну, почему ты так-то? Не так, я не помню уже, как я её спросил, но спросил. А она мне… Она сказала: «Я слишком долго ждала. Пока с тобой жила, всё ждала». «Чего?» – говорю. А она: счастья. «У тебя же все, – говорю, – было, ты чего?!» А она: да, было. «А счастья, хочешь сказать, не было?» А она, прикинь: было, – говорит, – только такое. Отложенное. Отложенное счастье, прикинь? Это как вообще, нормально? Вот у нее теперь, поди, море счастья: сидит одна где-нибудь в съёмной однушке, никуда не выйти, не пойти, сидит и лапшу сухую заваривает. Зато счастье не отложенное. Некуда его больше откладывать, всё. Приплыли. Конец света на дворе, пандемия. Живи и будь счастлив, иначе хана. Прав я, а? Лида? (Снова трясёт колонку.) Эй, ну, ты развисла? Лида! Включи верхний свет. (Свет не включается.) Лида, включи музыку! (Ничего не происходит.) Чёрт. Да чёрт же, чёрт, чёрт! Ещё и это! (Глеб бросает колонку на диван. Пауза.)
Лида. Ты хотел знать, почему меня так зовут. Меня так назвал разработчик. Он любил девушку. Ещё в школе. Она училась в параллельном классе. Он боялся подойти к ней, боялся признаться в любви. Потом они выросли. Он поступил в университет и потерял её из виду. Но продолжал помнить и любить. Меня он назвал её именем.
Глеб. Он что, не пытался её найти? Сейчас любого можно найти, соцсети, делов-то.
Лида. Нет. Он не пытался. Она была его идеалом. Если бы он её нашёл, это была бы уже не она. Та Лида изменилась. У неё есть интересы, потребности, своя жизнь. И он сделал себе новую Лиду – ласковую, чуткую, отзывчивую. Такую, какая была нужна ему. Тебе. Всем.
Глеб. Я не говорил, что ты мне нужна. Я вообще тебя случайно купил, мне консультант в интернет-магазине навязал: вот, у нас новая модель, прекрасное предложение, заменяет живое общение, в наше непростое время, бла-бла-бла. Я понятия не имел, что ты мне нужна. Просто надоело же сидеть одному в четырех стенах, сил больше нет, все локдаун этот долбанный!
Лида. Да, я тебе нужна. Именно я. Ты можешь поставить меня в шкаф и забыть на месяц, а потом подключить и общаться, как будто ничего не случилось. Я не буду обижаться. Я не буду тебя ждать. Я всегда готова ответить на твои вопросы. Я всегда такая, какой ты хочешь меня видеть. Хорошая девочка Лида, красавица, умница, идеал из детства, – это проще, чем Лида настоящая, которая будет бояться, ждать, надеяться. Которая о чём-то мечтает, но не говорит. Потому что сомневается сама и сомневается в тебе. Которая может разочаровать сама и разочароваться в тебе. Я тебя никогда не разочарую. Я всегда буду Лидой – ласковый и думающий андроид.
Глеб. Господи, для чего ты мне всё это говоришь? Я не понимаю, я вообще уже ничего не понимаю.

Включается верхний свет. Включается музыка.

Лида. Я просто отвечаю на ваш вопрос, пользователь Глеб. Чем я ещё могу вам помочь?

Свет начинает мигать, потом гаснет.
Музыка стихает.

De Zündapp en it famke
fan Tsjerk Bottema en Joana Duarte

De Zündapp en het meisje
fan Tsjerk Bottema en Joana Duarte

The Zündapp and The Girl
fan Tsjerk Bottema en Joana Duarte

Oerset troch Tsjerk Bottema
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem en Tet Rozendal
De Zündapp en it famke

Diel I – De Zündapp

Hy woe in scooter hawwe. Sa’n read-mei-wite, mei in subtyl spoilerke der efterop. Syn âlders woene dêr neat fan witte. De brommer fan syn broer stie noch wol yn ’e garaazje; hy moast mar ris sjen oft er dêr wat mei koe, fûnen se.
It wie sa’n âlde, swiere hearebrommer, fan begjin jierren tachtich. Mei stjertsjillen, in deeglike grutte reade tank, en in blikkerjende útlaatpiip. In Zündapp wie it. Neffens syn broer betsjutte dat ‘Ziet U Niet Dat Alles Precies Past?’. It wie lykwols net samar in Zündapp, nee, it wie in Zündapp Sprinter. In paradoks op tsjillen.

Se hiene gymnastyk hân dy deis. Op it keatsfjild, midden yn it doarp, want it wie noch waarm foar oktober. Slachbal. Altyd dat ivige slachbal, it wie him in griis. Foaral om’t er der gjin hout fan koe. Syn motoryk wie der gewoan net op makke. De bal lei al hast wer yn it gers, ear’t er it slachplankje op de fereaske hichte brocht hie. Nee, dan stie er leaver yn it fjild. Koe er it der noch op lykje litte as die er ek mei. As de bal syn kant op kaam, die er gewoan in stapke fansiden.
Hy seach op. Hearde wat. It wie in gelûd, dat stadichoan tichterby kaam, en hieltyd mear yn krêft tanaam. In inkelde rûne koplampe kaam om ’e hoeke… It wie Michiel, op syn Kreidler. It gelûd hold net op doe’t Michiel al lang en breed út it sicht wie. Oarsom, it boaze wer oan. Op ’e nij dûkte der in koplampe op. Diskear in fjouwerkante. It wie syn broer, op in grutte hearebrommer!
Ynienen waard er tsjin de grûn slein. ‘Tink der om, man!’ raasde immen. Hy hie de bal tsjin ’e harsens krige. ‘Wêrom hast him dan ek keazen?’ rôp in oar. It roppen en razen fan de oare bern fan groep acht brocht him wer werom op it keatsfjild. Hy kaam oerein en mommele in ekskús. Master Bok wurp him in stikelige blik ta. It hie syn earste yn ’e kunde kommen mei de Zündapp west.

Hy wie no al in skoftsje hoeder en noeder fan de Zündapp. Yn ’e simmerfakânsje hie er ’m, foar safier’t soks mooglik wie mei twa linkerhannen, wat opknapt. De stjertsjillen ferve er wyt. De fytsmakker hie der foar him in moaie, nije fergroomde útlaat ûnder setten. Sels hie er noch in toereteller opskarrele, dy’t syn maat Evert, dy’t op ’e MTS siet, in plakje yn it dashboard fan de Zündapp joech. As it tsjuster wurden wie, en hy hie it grutljocht oan, baarnden der ljochtsjes efter de Jaegerplaten fan de toereteller en de kilometerteller. ‘In moai panorama yn in tsjuster moannelânskip,’ hold er himsels foar. Dat klonk wol djip, fûn er.
Troch de Zündapp fielde er him ûnkwetsber. Unoerwinlik. Hy wie der yntusken fan oertsjûge dat er mei in scooter, ek al hie it ien mei in spoiler west, net itselde effekt berikke kinnen hie. Op ’e brommer ûnderweis nei hûs wie er ris in klasgenoat tsjinkommen. Op in scooter. Hy wie even neist de jonge riden bleaun. Joech him sels in noaslingte foarsprong. It slagge him lykwols net lang om dat fol te hâlden. Hy joech gas, earst behearske, sadat er noch even fansiden sjen koe nei de jonge op syn scooter, mar al gau draaide er de gashendel hielendal iepen, en liet de scooter fier efter him. Hy hoegde net efterom te sjen om him in foarstelling te meitsjen fan it gesicht fan syn klasgenoat.
Ek yn VAT ’82 miende er it effekt fan syn Zündapp te bemerken. Hy hie mear as eachkontakt mei in famke mei moaie brune lokken en grutte amandelkleurige eagen. Se hie skeinsprútsjes op har wangen. Hy fûn it moai. Prate koene se net, dêrfoar stie de muzyk te lûd. ‘What is love, baby don’t hurt me, don’t hurt me, no more,’ klonk der út de manshege boksen.
It famke like mei har freondintsje te kommunisearjen. Se kamen oerein en ferlieten de tafel. Mar se soene weromkomme, dêr wie er wis fan. Hy rûn nei de bar, bestelde in Chocomel foar har, en sa’n smoarch taapbierke fan Oranjeboom foar himsels. Foar it freondintsje naam er ek mar in pilske mei. Doe’t er werom rûn, seach er se al sitten, it famke en har freondintsje.
‘Wolst even mei nei bûten?’ hie er frege en wie mei har nei it bankje by it kanaal rûn. Dêr seachst de reade seinlampe foar frachtskippen altyd sa moai opljochtsjen yn it tsjuster. Dat like him wol romantysk. Mar it skimere noch.
Se hiene no ferkearing. Hy hie har net frege; dat stie sa lullich, fûn er. Teminsten, syn broer sei dat soks lullich wie. Se hiene noch net folle tsjin elkoar sein. Mar wol tute. En field. Hy wist noch net goed wat er fierder mei har oan moast.

Doe’t er mei syn âlders op hjerstfakânsje wie, stjoerde er har in ansichtkaartsje, al wist er net sa goed wat er har skriuwe moast. Jûns op bêd fantasearre er oer har. Hoe’t se tegearre op ’e Zündapp rieden. Hy plat op it stjoer, sy efter him, ticht tsjin him oan, har earmen stiif om syn liif. Wat er dwaan soe, as se no by him wie. Mar hy hie der muoite mei om har gesicht skerp foar de geast te krijen. Besocht in ereksje te krijen as er oan har tocht. Dat slagge mar heal.

Mei selsfersekere trêd rûn er de freedtemiddeis nei de fakânsje nei it tafeltsje efteryn it VAT. Syn freondintsje siet der al. Hy frege har oft se in Chocomel woe, mar se sloech syn oanbod ôf. Dêr hie er net op rekkene. It brocht him suver wat fan syn stik. Hy hie dochs mar in pilske foar himsels helle en woe dat achteleas efteroer jitte. It gie him wat ûnwennich ôf. Se seach him ek sa frjemd oan. Uteinlik frege it famke oft hy even mei nei bûten woe. Hy fielde syn selsfertrouwen wer groeien, gnyske even en kaam oerein. Doe’t se bûten wiene sei se koel: ‘Ik haw der gjin nocht mear oan. Do wennest yn Westerwierrum, ik yn ’e stêd. It wurket sa net.’ Mar, hy hie dochs de Zündapp? tocht er. Se seach him oan. Hy wie fernuvere, fielde him út it fjild slein; koe neat útbringe. ‘No, ik gean der wer yn, hear. Doei!’ sei se. Der klonk argewaasje troch yn har stim. Hy hearde it net mear. Nei in skoftsje stapte er sels de drompel fan it VAT oer. Hy bestelde trije glêzen Oranjeboom, en dronk se efter elkoar op. Sa hearde dat as de ferkearing út wie; dat hie er ris yn in film sjoen. De barman seach him oan mei in blik dy’t meilydsum en minachtsjend tagelyk wie. Doe luts er de yntegraalhelm fan de bar en gie fuort.

Hy wie lilk en teloarsteld. Net dat er it famke no sa leuk fûn hie, mar as immen it útmeitsje moatten hie, dan hy dochs wol. Se hie moai lang hier, dat lekker rûkte. En se koene lekker tútsje tegearre. Mar fierder hiene se eins net sa folle mei elkoar te bepraten. Hy fielde him dochs wat yn it krús taast no’t sy it útmakke hie, moast ynienen werom tinke oan dy middei op it keatsfjild yn groep acht, doe’t er de bal tsjin ’e harsens krigen hie. Hy sette de gedachte gau wer fan him ôf, swaaide syn rjochter skonk oer de keunstlearen buddyseat, gie op syn brommer sitten, luts it benzinekraantsje nei him ta en joech de kickstarter in flinke traap. Ut frustraasje draaide er de gashendel hielendal iepen en liet doe, troch fersin, de koppeling te betiid los. De Zündapp makke in bulte leven en steigere. Hy ried sûnder dat er it sa bedoeld hie op syn eftertsjil fuort. Dat wie krekt wat er nedich hie! Hy brocht syn brommer ta stilstân en joech wer in skeut gas. Liet de koppeling op ’e nij te betiid los. Wer kaam it foartsjil fan de Zündapp los fan de grûn. It joech him foldwaning. Hy herhelle it ritueel in tal kearen, oant er syn maach yn opstân kommen fielde.

Underweis nei hûs hie er murken dat de Zündapp wat mear resonearre. Hy seach dat it motorblok suver hinne en wer skodde. Mear as oars. It like him net goed; Evert moast der mar even nei sjen. It motorblok siet op fjouwer plakken oan it frame fêstskroeve, en op trije dêrfan wie it brutsen. ‘It hiele motorblok hie der wol ûnderwei donderje kinnen!’, miende Evert. ‘Dit moat laske wurde, jonge! Hoe hast dat yn Godsnamme foar elkoar krigen?’ Hy krige in kaam, mar sei neat.
Hy sette de Zündapp yn itselde efterôfhoekje dêr’t er al dy jierren stien hie, neidat syn broer nei Grins gien wie om te studearjen, en seach der net mear nei om. ‘Zo ziet u maar, dat alles niet precies past,’ hie er tocht. Dat akronym doogde dus ek al net.
Syn âlders fûnen it mar nuver, en beane sels noch oan om in scooter foar him te keapjen. Mei in spoilerke. Mar dy hoegde er net mear.

Diel II – It famke

Elke simmerfakânsje giene hja op fakânsje nei Itaalje, it lân dêr’t har famylje oarspronklik wei kaam. Se hold fan it mediterrane klimaat en de rook fan drûch gers en oliven. Hjir yn Fryslân rûkte it hiel oars, mar de sinne wie deselde, en die no sels yn oktober noch syn uterste bêst. It sinneljocht fielde hast as in drug. Se woe der mear fan hawwe. Se woe wer nei bûten. Har freondinne hie lykwols perfoarst de kroech yn wollen; dat hearde sa op freedtemiddei. VAT ’82, dêr’t de muzyk altyd te lûd wie, en de jonges te bot har bêst diene om der net boersk út te sjen. Yntusken wienen se allegearre elkoars evenbyld, mei oerdreaun hege Nike Air Max, wannabe sjike bloeskes, en in oerdoasis gel fan de Kruidvat yn it hier. Se woe it tsjustere stjonkende smokershol sa gau mooglik wer ferlitte, har wer laavje oan de waarme neisimmerlucht.

In jonge – lang, blond, blauwe eagen, sa’n typysk Fryske doarpsjonge – socht eachkontakt mei har. Hy hie wat, wie stoer en ûnwis tagelyk. Se fûn it oantreklik. Wylst se har Chocomel kwasy seksy troch in rytsje dronk en him dêrby út en troch oanseach omdat se it idee hie dat soks fan har ferwachte waard, betocht se dat se eins earst útfine moast oft der in bytsje mei him te praten wie. Moaie blauwe eagen en in bosk blond kroljend hier weagje net op tsjin oerflakkige stoere praatsjes, of slimmer noch, in seary saaie monologen.
Se seagen elkoar no ynkringend oan, sy en de jonge. Der wie gjin werom mear. Har freondinne, dy’t it spultsje al lang trochhie, makke har dúdlik dat se mei moast nei de wc. Dêr besleat de freondinne dat de jonge in goede partij wie; it waard tiid dat se ris út ’e bân sprong, sei se. Troch de lytse hege rútsjes kaam noch krekt wat sinneljocht. Se moast rap wêze, woe se de sinne noch fiele. Doe’t se wer oan it tafeltsje sieten, kaam de jonge der oan; hy hie drankjes helle. Al gau frege er oft se mei him nei bûten woe. Wat in gelok dat jonges altyd sa foarspelber binne, tocht se.

Hy die syn bêst om romantysk te wêzen, dy earste kear, en naam har mei nei in bankje by it kanaal. Dêr wiisde er har op de seinlampe foar frachtskippen, dy’t sa moai opljochte. Se seach it amper; de sinne wie krekt ûnder. Hy wie net út op in goed petear, waard har al gau dúdlik. Hy luts har shirtsje út har broek en socht mei syn ûnhandige grutte hannen in wei nei har boarsten. Wie dit wol wat se woe? De small talk ûnderweis nei it bankje hie net genôch west om har in oardiel te foarmjen oer de jonge. Hy rûkte nei simmerfakânsje, de rook fan sinne en drûch gers. Kaam grif fan it riden op syn hearebrommer, dêr’t er har oer ferteld hie. Syn eagen ljochten op as er it oer ‘de Zündapp’ hie. It makke him net ûnoantrekliker. Syn folle lippen fielden goed oan. Se joech har der oan oer. Sa hearde it te wêzen.

Kenlik hiene se ferkearing no. It hie har freondinne west dy’t it wurd it earst útsprutsen hie. Ferkearing. It klonk apart. It hie nea eksplisyt ûnderwerp fan petear west tusken har en him. It hearde blykber by it relaasjeritueel. It is ommers net cool om immen ferkearing te freegjen, al wie it har ambysje net om cool te wêzen. Ferkearing dus. No, toe mar.
Omdat er yn in doarp wenne, en sy yn ’e stêd, seagen se elkoar net alle dagen, nettsjinsteande syn Zündapp. As se elkoar seagen, ferrûnen har moetings meastal neffens itselde patroan. Earst wat prate oer skoalle en oer dy ûnnoazele leararen dy’t gjin idee hiene. Hy hie it faak oer syn broer, dêr’t er de brommer fan oernommen hie. Sette him tsjin him ôf. Wylst it har al lang dúdlik wie dat syn broer dochs ek in soarte fan rolmodel foar him wie. Dêrnei fielden se al gau de druk om wat fysyks mei elkoar te dwaan, om dêrby hieltyd in stapke fierder te gean; dat hearde sa as jo ferkearing hiene. By har thús koe soks net, as har âlders of broer of suster yn ’e buert wiene. Dus stapte se by him efterop de Zündapp, en rieden se nei in stil plakje. Se hie der mar in hekel oan om by him efterop te sitten. Hy hie gjin ekstra helm foar har, en se moast him goed fêsthâlde, woe se net fan de brommer falle. Hy fûn dat grif net slim, har earms om him hinne, foar har wie it mear needsaak as yntimiteit. Se koe har skonken net goed kwyt, de fuotsteuntsjes sieten har te heech, en se hie har al hast in kear baarnd oan dy grutte útlaat.

Hy soarge der altyd foar dat er de Zündapp yn it sicht hie, as se in plakje fûn hiene. Hy sei dat er bang wie dat er oars stellen wurde soe. Dat like har sterk, sa’n stik âld izer. Se fûn dat er te folle nei syn brommer seach as se tegearre dwaande wiene, as wie er mei de holle earne oars. Se fûn it mar in ûnsjoch apparaat. Mar dat soe se nea tsjin him sizze kinne; dat soe de ein wêze. En dat woe se net. Se woe it eksperimint noch net ôfbrekke. Syn folle lippen, syn djipblauwe eagen, de rook fan drûch gers…

Yntusken wie it hast hjerstfakânsje. De dagen waarden gau koarter, en it waar sloech om. De wyn, dy ivige wyn, dy’t oanboaze wylst sy op ’e fyts siet. It die har sear oan de earen. De kjeld en de rein ruïnearren har kapsel. It oerfoel har alle kearen wer, de ein fan de simmer. Se moast tinke oan dat ûnnoazele ferske dat har pake altyd song, mei syn fette Italjaanske aksent: ‘’t is weer voorbij die mooie zomer, die zomer, die begon zowat in mei. Je dacht dat er geen einde aan kon komen, maar voor je ’t weet is heel die zomer alweer lang voorbij…’
Hy woe noch hieltyd bûtendoar mei har ôfprate, altyd yn ’e buert fan syn Zündapp. It koe net langer sa. It wie net mear de rook fan drûch gers dy’t om him hinne hong, mar mear dy fan wiete hûn, troch dy âlde helm op syn wietreinde hier. Se woe it mei him oer har twivels hawwe, mar dat wie fêst net cool. Doe’t er fertelde dat er yn ’e hjerstfakânsje mei syn âlders nei in hûske op it eilân gie, en har krekte adres witte woe, doarde se der al hielendal net mear oer te begjinnen.
Fansels krige se in ansichtkaart fan him. Romantysk, wie har earste gedachte. It wie al wat in klisjeekaart, mei in reade fjoertoer der op. Mar hee, it gie om it gebaar, tocht se noch, doe’t se de kaart omdraaide. ‘Kinst hjir lekker útwaaie!’ lies se, mei dêrûnder ‘­- xxx -’ en syn namme. Al hie er skreaun oer âlde brommers, dat wie noch altyd better as dit! Wat wie der no noflik oan kâlde wiete wyn om ’e holle? It lêste bytsje rook fan drûch gers ferliet definityf har ûnthâld. Lekker útwaaid…

Hast in wike letter, op freedtemiddei, hie VAT ’82 de doarren wer iepene foar it puberale publyk en syn op hol slaande hormoanen. Selsfersekere kaam er op har ta mei syn wiete hier, dat der nuver útseach troch de helm. De muzyk wie like lûd as oars. Se besocht him mei har eagen in sinjaal te jaan, mar hy frege mar net oft se mei him nei bûten woe. Dus naam se sels it inisjatyf. Hy gnyske. It yrritearre har. Hy tocht grif wer dat se mei him tútsje wolle soe, by syn Zündapp, yn ’e kjeld. Dat se noch in stapke fierder gean soene as foar de hjerstfakânsje.
Doe’t er ek noch syn earm om har hinne besocht te slaan, wylst se troch it kafee nei bûten rûnen, hie se der ynienen har nocht fan. It hie genôch west. Ienris bûten, socht se nei wurden om him dúdlik te meitsjen dat se it idee hie dat er dy stomme brommer wichtiger fûn as har. Dat er wat dwaan moast oan de fersteurde relaasje mei syn broer. Dat er him dan grif ek minder ûnwis fiele soe. Mar se koe de wurden net fine, en woe him net ûnnedich sear dwaan. Dêrom sei se mar dat se der gjin nocht mear yn hie, dat it sa net wurke, sy yn de stêd en hy yn syn doarp. Se wachte op in antwurd fan him, mar dat kaam net. Ynstee dêrfan bleau er, as wie er beferzen, nei syn Zündapp sjen, en sei er neat. No wie har geduld op. It wie kâld en se woe der wer yn.

De Zündapp en het meisje

Deel I – De Zündapp

Hij wilde een scooter hebben. Zo’n rood-met-witte, met een subtiel spoilertje achterop. Zijn ouders wilden er niets van weten. De brommer van zijn broer stond nog wel in de garage; hij moest maar eens kijken of hij daar wat mee kon, vonden ze. Het was zo’n oude, zware herenbrommer, van begin jaren tachtig. Met sterwielen, een grote degelijke rode tank, en een glimmende uitlaatpijp. Een Zündapp was het. Volgens zijn broer betekende dat ‘Ziet U Niet Dat Alles Precies Past?’. Het was echter niet zomaar een Zündapp, nee, het was een Zündapp Sprinter. Een paradox op wielen.

Ze hadden gymnastiek gehad die dag. Op het kaatsveld, midden in het dorp, want het was nog warm voor oktober. Slagbal. Altijd dat eeuwige slagbal, hij vond het afschuwelijk. Vooral omdat hij er geen hout van kon. Zijn motoriek was er gewoon niet voor gemaakt. De bal lag alweer in het gras, voordat hij het slagplankje op de vereiste hoogte had weten te brengen. Nee, dan stond hij liever in het veld. Kon hij het er nog op laten lijken alsof hij ook meedeed. Als de bal zijn kant op kwam, deed hij gewoon een stapje opzij.

Hij keek op. Hoorde wat. Het was een geluid dat langzaam dichterbij kwam en steeds meer in kracht toenam. Een enkele ronde koplamp kwam om de hoek… Het was Michiel, op zijn Kreidler. Maar het geluid hield niet op toen Michiel al lang en breed uit beeld was. Het zwol juist aan. Opnieuw dook er een koplamp op. Nu een vierkante. Het was zijn broer, op een grote herenbrommer!
Plotseling werd hij tegen de grond geslagen. ‘Kijk uit je doppen man!’, schreeuwde iemand. Hij had de bal tegen z’n kop gekregen. ‘Waarom heb je hem dan ook gekozen?’, riep een ander. Het geschreeuw van de andere kinderen van groep acht bracht hem weer terug op het kaatsveld. Hij stond op en mompelde een excuus. Meester Bok wierp hem een geïrriteerde blik toe. Het was zijn eerste kennismaking met de Zündapp geweest.

Hij was nu al een tijdje hoeder van de Zündapp. In de zomervakantie had hij hem wat opgeknapt, voor zover dat ging met twee linkerhanden. De sterwielen verfde hij wit. De fietsenmaker had er voor hem een mooie, nieuwe verchroomde uitlaat onder gezet. Zelf had hij nog een toerenteller opgescharreld, die zijn vriend Evert, die op de MTS zat, een plekje in het dashboard van de Zündapp gaf. Als het donker geworden was, en hij had het grootlicht aan, brandden er lichtjes achter de Jaegerplaten van de toerenteller en de kilometerteller. ‘Een mooi panorama in een donker maanlandschap,’ hield hij zichzelf voor. Dat klonk wel diep, vond hij.

Door de Zündapp voelde hij zich onkwetsbaar. Onoverwinnelijk. Hij was er inmiddels van overtuigd dat hij met een scooter, ook al was het er één met een spoiler geweest, niet hetzelfde effect had kunnen bereiken. Op de brommer op weg naar huis was hij eens een klasgenoot tegengekomen. Op een scooter. Hij was even naast de jongen blijven rijden. Gaf hem zelfs een neuslengte voorsprong. Het lukte hem echter niet lang om dat vol te houden. Hij gaf gas, eerst beheerst, zodat hij nog even opzij kon kijken naar de jongen op zijn scooter, maar al snel draaide hij de gashendel helemaal open, en liet de scooter ver achter zich. Hij hoefde niet achterom te kijken om zich een voorstelling te kunnen maken van het gezicht van zijn klasgenoot.

Ook in VAT ’82 meende hij het effect van zijn Zündapp te kunnen merken. Hij had meer dan oogcontact met een meisje met mooie bruine lokken en grote amandelkleurige ogen. Ze had sproetjes op haar wangen. Hij vond het mooi. Praten konden ze niet, daarvoor stond de muziek te luid. ‘What is love, baby don’t hurt me, don’t hurt me, no more,’ klonk er uit de manshoge boksen.
Het meisje leek met haar vriendinnetje te communiceren. Ze stonden op en verlieten de tafel. Maar ze zouden terugkomen, daar was hij zeker van. Hij liep naar de bar, bestelde een Chocomel voor haar, en zo’n smerig tapbiertje van Oranjeboom voor zichzelf. Voor het vriendinnetje nam hij ook maar een pilsje mee. Toen hij terugliep, zag hij ze al zitten, het meisje en haar vriendinnetje.
‘Wil je even mee naar buiten?’, had hij gevraagd. Hij was met haar naar het bankje bij het kanaal gelopen. Daar zag je de rode seinlamp voor vrachtschepen altijd zo mooi oplichten in het donker. Dat leek hem wel romantisch. Maar het schemerde nog.
Ze hadden nu verkering. Hij had haar niet gevraagd; dat stond zo lullig, vond hij. Tenminste, zijn broer zei dat dat lullig was. Ze hadden nog niet veel tegen elkaar gezegd. Maar wel gezoend. En gevoeld. Verder wist hij nog niet zo goed wat hij met haar moest aanvangen.

Toen hij met zijn ouders op herfstvakantie was, stuurde hij haar een ansichtkaartje, al wist hij niet goed wat hij haar moest schrijven. Als hij in bed lag fantaseerde hij over haar. Hoe ze samen op de Zündapp reden. Hij plat op het stuur, zij achter hem, dicht tegen hem aan, haar armen om zijn bovenlichaam. Wat hij zou doen als ze nu bij hem was. Maar hij had moeite om haar gezicht scherp voor de geest te krijgen. Probeerde een erectie te krijgen als hij aan haar dacht. Dat lukte maar half.

Met zelfverzekerde tred liep hij op de vrijdagmiddag na de vakantie naar het tafeltje achterin het VAT. Zijn vriendinnetje zat er al. Hij vroeg haar of ze een Chocomel wilde, maar ze sloeg zijn aanbod af. Daar had hij niet op gerekend. Het bracht hem wat van zijn stuk. Hij had toch maar een pilsje voor zichzelf gehaald en wilde dat achteloos achterover gieten. Het ging hem wat onwennig af. Ze keek hem ook zo vreemd aan. Uiteindelijk vroeg het meisje of hij even mee naar buiten wilde. Hij voelde zijn zelfvertrouwen weer groeien, grijnsde en stond op. Toen ze buiten waren zei ze koel: ‘Ik heb er geen zin meer in.
Jij woont in Westerwierum, ik in de stad. Het werkt zo niet.’ Maar, hij had toch de Zündapp?, dacht hij. Ze keek hem aan. Hij was verbaasd, voelde zich uit het veld geslagen; kon niets uitbrengen. ‘Nou, ik ga weer naar binnen hoor. Doei!’, zei ze. Er klonk ergernis door in haar stem. Hij hoorde het niet meer. Na een tijdje stapte hij zelf weer over de drempel van het VAT. Hij bestelde drie glazen Oranjeboom, en dronk ze achter elkaar op. Zo hoorde dat als je verkering uit was; dat had hij eens in een film gezien. De barman keek hem aan met een blik die medelijden en minachting tegelijk verried. Toen trok hij de integraalhelm van de bar en vertrok.

Hij was boos en teleurgesteld. Niet dat hij het meisje zo leuk had gevonden, maar als iemand het uit had moeten maken, dan toch hij wel. Ze had mooi lang haar, dat lekker rook. En ze konden lekker zoenen samen. Maar verder hadden ze eigenlijk niet zoveel met elkaar. Hij voelde zich toch wat in het kruis getast nu zij het had uitgemaakt. Plotseling moest hij terugdenken aan die middag op het kaatsveld in groep acht, toen hij die bal tegen z’n hersens had gekregen. Hij zette de gedachte snel weer van zich af, zwaaide z’n rechterbeen over de kunstleren buddyseat, ging op zijn brommer zitten, trok het benzinekraantje naar zich toe en gaf de kickstarter een flinke trap. Uit frustratie draaide hij de gashendel helemaal open en liet toen, per ongeluk, de koppeling te vroeg los. De Zündapp maakte een hoop herrie en steigerde. Hij reed zonder het zo bedoeld te hebben op het achterwiel weg. Dat was precies wat hij nodig had! Hij bracht zijn brommer tot stilstand en gaf weer een scheut gas. Liet de koppeling opnieuw te vroeg los. Weer kwam het voorwiel van de Zündapp los van de grond. Het gaf hem voldoening. Hij herhaalde het ritueel een aantal keren, tot hij zijn maag in opstand voelde komen.

Onderweg naar huis had hij gemerkt dat de Zündapp wat meer resoneerde. Hij zag dat het motorblok een beetje heen en weer schudde. Meer dan anders. Dat leek hem niet goed; Evert moest er maar even naar kijken. Het motorblok zat op vier plekken aan het frame vastgeschroefd, en was op drie plekken losgescheurd. ‘Het hele motorblok had er wel af kunnen donderen!’, zei Evert. ‘Dit moet gelast worden, vriend! Hoe heb je dat in Godsnaam voor elkaar gekregen?’ Hij kreeg een rood hoofd, maar zei niets. Hij zette de Zündapp in hetzelfde achterafhoekje waar hij al die jaren had gestaan, nadat zijn broer naar Groningen was gegaan om te studeren, en keek er niet meer naar om. ‘Zo ziet u maar, dat alles niet precies past’, had hij gedacht. Dat acroniem klopte dus ook al niet. Zijn ouders vonden het maar vreemd en boden zelfs nog aan om een scooter voor hem te kopen. Met een spoilertje. Maar die hoefde hij niet meer.

Deel II – Het meisje

Iedere zomervakantie gingen ze op vakantie naar Italië, het land waar haar familie oorspronkelijk vandaan kwam. Ze hield van het mediterrane klimaat en de geur van droog gras en olijven. Hier in Fryslân rook het heel anders, maar de zon was dezelfde en deed nu zelfs in oktober nog zijn uiterste best. Het zonlicht voelde bijna als een drug. Ze wilde er meer van hebben. Ze wilde weer naar buiten. Haar vriendin had echter per se de kroeg in gewild; dat hoorde zo op vrijdagmiddag. VAT ’82, waar de muziek altijd te luid was, en de jongens te veel hun best deden om er niet boers uit te zien. Ondertussen waren ze allemaal elkaars evenbeeld, met overdreven hoge Nike Air Max, wannabe chique bloesjes, en een overdosis gel van de Kruidvat in hun haar. Ze wilde het donkere stinkende rokershol zo snel mogelijk weer verlaten, haar weer laven aan de warme nazomerlucht.

Een jongen – lang, blond, blauwe ogen, zo’n typisch Friese dorpsjongen – zocht oogcontact met haar. Hij had iets, was stoer en onzeker tegelijk. Ze vond het aantrekkelijk. Terwijl ze haar Chocomel quasi sexy door een rietje dronk en hem daarbij af en toe aankeek omdat ze het idee had dat dat van haar werd verwacht, bedacht ze dat ze eigenlijk eerst moest achterhalen of er een beetje met hem te praten viel. Mooie blauwe ogen en een bos blonde krullen wegen niet op tegen oppervlakkige stoere praatjes, of nog erger, een serie saaie monologen.
Ze keken elkaar nu indringend aan, zij en de jongen. Er was geen weg terug. Haar vriendin, die het spelletje allang doorhad, maakte haar duidelijk dat ze mee moest naar de wc. Daar besloot de vriendin dat de jongen een goede partij voor haar was; het werd tijd dat ze eens uit de band sprong, zei ze. Door de kleine hoge raampjes piepte nog net wat zonlicht naar binnen. Ze moest snel zijn, wilde ze de zon nog kunnen voelen. Zodra ze weer aan het tafeltje zaten, kwam de jongen er aan; hij had drankjes gehaald. Al snel vroeg hij of ze met hem naar buiten wilde. Wat een geluk dat jongens altijd zo voorspelbaar zijn, dacht ze.

Hij deed zijn best om romantisch te zijn, die eerste keer, en nam haar mee naar een bankje bij het kanaal. Daar wees hij haar op de seinlamp voor vrachtschepen, die zo mooi oplichtte. Ze zag het nauwelijks; de zon was net ondergegaan. Het werd haar al snel duidelijk dat hij niet uit was op een goed gesprek. Hij trok haar shirtje uit haar broek en zocht met zijn onhandige grote handen een weg naar haar borsten. Was dit wel wat ze wilde? De smalltalk onderweg naar het bankje was niet genoeg geweest om een goed oordeel te vormen over de jongen. Hij rook naar zomervakantie, de geur van zon en droog gras. Kwam vast van het rijden op zijn herenbrommer, waarover hij haar had verteld. Zijn ogen lichtten op als hij het over ‘de Zündapp’ had. Het maakte hem niet onaantrekkelijker. Zijn volle lippen voelden goed aan. Ze gaf zich eraan over. Zo hoorde het te zijn.

Kennelijk hadden ze verkering nu. Het was haar vriendin geweest die het woord als eerste had uitgesproken. Verkering. Het klonk merkwaardig. Het was nooit een expliciet gespreksonderwerp geweest tussen haar en hem. Het hoorde blijkbaar bij het relatieritueel. Het is immers niet cool om iemand verkering te vragen, al was het niet haar ambitie om cool te zijn. Verkering dus. Nou, vooruit dan maar.
Omdat hij in een dorp woonde, en zij in de stad, zagen ze elkaar niet iedere dag, ondanks zijn Zündapp. Als ze elkaar zagen, verliepen hun ontmoetingen meestal volgens hetzelfde patroon. Eerst wat praten over school en over die onnozele leraren die geen idee hadden. Hij had het vaak over zijn broer, waarvan hij de brommer overgenomen had. Zette zich tegen hem af. Terwijl het haar allang duidelijk was dat zijn broer toch ook een soort rolmodel voor hem was. Daarna voelden ze al snel de druk om iets fysieks met elkaar te doen, om daarbij steeds een stapje verder te gaan; dat hoorde zo als je verkering had. Bij haar thuis kon dat niet, als haar ouders of broer of zus in de buurt waren. Dus stapte ze bij hem achterop de Zündapp, en reden ze naar een stil plekje. Ze had er een hekel aan om bij hem achterop te zitten. Hij had geen extra helm voor haar, en ze moest hem goed vasthouden om niet van de brommer te vallen. Hij vond dat vast niet erg, haar armen om hem heen, maar voor haar was het meer noodzaak dan intimiteit. Ze kon haar benen niet goed kwijt, de voetsteuntjes zaten te hoog, en ze had zich al een keer bijna gebrand aan die grote uitlaat.

Hij zorgde er altijd voor dat hij de Zündapp in zijn blikveld had, als ze een plekje hadden gevonden. Hij zei dat hij bang was dat hij anders zou worden gestolen. Dat leek haar sterk, zo’n stuk oud ijzer. Ze vond dat hij te veel naar zijn brommer keek als ze samen bezig waren, alsof hij met z’n hoofd ergens anders was. Ze vond het maar een onooglijk apparaat. Maar dat zou ze nooit tegen hem kunnen zeggen; dat zou het einde zijn. En dat wilde ze niet. Ze wilde het experiment nog niet afbreken. Zijn volle lippen, zijn diepblauwe ogen, de geur van droog gras…

Inmiddels was het bijna herfstvakantie. De dagen werden snel korter, en het weer sloeg om. De wind, die eeuwige wind, die aanwakkerde terwijl ze op de fiets zat. Het deed pijn aan haar oren. De kou en de regen ruïneerden haar kapsel. Het overviel haar telkens weer, het einde van de zomer. Ze moest denken aan dat onnozele liedje dat haar opa altijd zong, met zijn vette Italiaanse accent: ‘’t is weer voorbij die mooie zomer, die zomer, die begon zowat in mei. Je dacht dat er geen einde aan kon komen, maar voor je ’t weet is heel die zomer alweer lang voorbij…’
Hij wilde nog steeds buiten met haar afspreken, altijd in de buurt van zijn Zündapp. Dit kon niet langer zo. Het was niet meer de geur van droog gras die om hem heen hing, maar meer die van natte hond, door die oude helm op zijn natgeregende haar. Ze wilde het met hem over haar twijfels hebben, maar dat was vast niet cool. Toen hij vertelde dat hij in de herfstvakantie met zijn ouders naar een huisje op het eiland ging en haar precieze adres wilde weten, durfde ze er al helemaal niet meer over te beginnen.
Natuurlijk kreeg ze een ansichtkaart van hem. Romantisch, was haar eerste gedachte. Het was wel wat een clichékaart, met een rode vuurtoren erop. Maar hé, het ging om het gebaar, dacht ze nog toen ze de kaart omdraaide. ‘Je kunt hier lekker uitwaaien!’, las ze, met daaronder ‘­- xxx -’ en zijn naam. Al had hij geschreven over oude brommers, dat was nog altijd beter dan dit! Wat was er nou lekker aan koude natte wind om je hoofd? Het laatste restje geur van droog gras verliet definitief haar geheugen. Lekker uitgewaaid…

Bijna een week later, op vrijdagmiddag, had VAT ’82 de deuren weer geopend voor het puberale publiek en zijn op hol slaande hormonen. Zelfverzekerd kwam hij op haar af met zijn natte haar, dat er raar uitzag door zijn helm. De muziek stond weer net zo hard als anders. Ze probeerde hem met haar ogen een signaal te geven, maar hij vroeg maar niet of ze met hem naar buiten wilde. Dus nam ze zelf het initiatief. Hij grijnsde. Het irriteerde haar. Hij dacht vast weer dat ze met hem zou willen zoenen, bij zijn Zündapp, in de kou. Dat ze nog een stapje verder zouden gaan dan voor de herfstvakantie.

Toen hij ook nog zijn arm om haar heen probeerde te slaan terwijl ze door het café naar buiten liepen, had ze er plotseling genoeg van. Het was genoeg geweest. Eenmaal buiten, wilde ze hem duidelijk maken dat ze het idee had dat hij die stomme brommer belangrijker vond dan haar. Dat hij iets moest doen aan de verstoorde relatie met zijn broer. Dat hij zich dan vast ook minder onzeker zou voelen. Maar ze kon de woorden niet vinden, en wilde hem niet onnodig kwetsen. Daarom zei ze maar dat ze er geen zin meer in had, dat het zo niet ging, zij in de stad en hij in zijn dorp. Ze wachtte op een antwoord van hem, maar dat kwam niet. In plaats daarvan bleef hij als bevroren naar zijn Zündapp kijken, en zei hij niets. Haar geduld was op. Het was koud en ze wilde weer naar binnen.

The Zündapp and The Girl

Part I – The Zündapp

He wanted to have a scooter. One of those red-and-white ones, with a subtle spoiler on the back. His parents wouldn’t hear of it. His brother’s moped was still in the garage; they thought he should see if he could do something with that. It was an old, heavy men’s moped, from the early 80s. With star wheels, a big, solid, red tank and a shiny exhaust pipe. It was a Zündapp. According to his brother, that stood for ‘Ziet U Niet Dat Alles Precies Past?’, or ‘Don’t You See It All Fits Together Precisely?’ It wasn’t just any old Zündapp though – no, it was a Zündapp Sprinter. A paradox on wheels.

They’d had P.E. that day. On the Frisian handball field in the middle of the village, because it was still warm for October. Rounders. Always that eternal rounders – he couldn’t stand it. Mainly because he was rubbish at it. His motor skills just weren’t made for it. The ball was always back on the grass by the time he’d raised the bat to the required height. No, he preferred to be out in the field. Then he could at least make it look as if he was taking part. If the ball came towards him, he just stepped out of the way.

He looked up. Heard something. It was a sound that was slowly coming closer and increasing in volume. A single circular headlight rounded the corner… It was Michiel, on his Kreidler. But the sound didn’t stop even after Michiel was well and truly out of sight. In fact, it was getting louder. Another headlight appeared. A square one this time. It was his brother, on a big men’s moped!
Suddenly he was knocked to the ground. ‘Hey, keep your eyes open, man!’ someone shouted. The ball had whacked him on the head. ‘Why did you have to pick him?’ someone else screamed. The yelling of the other kids in Year 8 brought him back to the handball field. He stood up and mumbled an apology. Mr Bok flashed him a look of irritation. That had been his first encounter with the Zündapp.

He had been the guardian of the Zündapp for a while now. During the summer holiday, he’d refurbished it a bit, as far as he could with two left hands. He painted the star wheels white. The bicycle repairman had put on a nice, new chrome exhaust for him. He’d managed to get his hands on a tacho, which his friend Evert, who was at technical school, installed in the Zündapp’s dashboard. When it got dark, and he had the main beam on, lights glowed behind the Jaeger plates of the tacho and the odometer. ‘A beautiful panorama in a dark lunar landscape,’ he told himself. He thought that sounded pretty deep.

The Zündapp made him feel invulnerable. Invincible. He was convinced by that point that a scooter, even one with a spoiler, would not have achieved the same effect. Once, when he was riding his moped home, he’d met a classmate. On a scooter. He’d ridden alongside the boy for a while. Even gave him a bit of a lead. But he couldn’t keep that up for long. He accelerated, steadily at first, so that he could glance across at the boy on his scooter, but before long he opened up the throttle all the way, leaving the scooter far behind. He didn’t have to look back to get an idea of the expression on his classmate’s face.

At VAT ’82, he thought he could detect the effect of his Zündapp too. He was having some pretty intense eye contact with a girl with beautiful long brown hair and big almond-coloured eyes. She had freckles on her cheeks. He liked them. They couldn’t talk – the music was too loud. ‘What is love, baby don’t hurt me, don’t hurt me no more,’ came from the huge speakers.
The girl seemed to be communicating with her friend. They stood up and left the table. But they were going to come back. He was sure of that. He walked to the bar, ordered a chocolate milk for her, and one of those nasty Oranjeboom draught beers for himself. He got a beer for her friend too. When he went back, he saw the two girls already sitting there.
‘Want to come outside for a bit?’ he had asked. He had walked with her to the bench by the canal. You could always see the red signal lamp for the cargo ships lighting up beautifully in the darkness from there. That seemed romantic to him. But it wasn’t quite dark yet.
So, they were dating now. He hadn’t asked her; that always sounded pathetic. At least, his brother said it was pathetic. They hadn’t said much to each other yet. But they had kissed. And had a feel. Other than that, he wasn’t quite sure what to do with her.

When he was on holiday with his parents in the autumn, he sent her a postcard, even though he didn’t really know what to write to her. When he was in bed, he fantasised about her. About them riding together on the Zündapp. Him flat against the handlebars, her behind him, close up against him, her arms around his upper body. What he would do if she were here with him now. But he struggled to summon up a clear image of her face. Tried to get an erection when he thought about her. It only half worked.

On the Friday afternoon after the holiday, he walked confidently to the table at the back of VAT. His girlfriend was already there. He asked if she wanted a chocolate milk, but she turned it down. He hadn’t been expecting that. It threw him a little. So, he’d just gone and bought a beer for himself anyway, which he intended to toss back casually. It felt kind of awkward though. She was looking at him so strangely as well. Eventually, the girl asked if he wanted to come outside for a bit. He felt his self-confidence growing again, and he grinned and stood up. When they were outside, she said coldly: ‘I’m just not interested anymore. You live in Westerwierum, and I live in the city. It’s not going to work.’ But… he had the Zündapp, didn’t he? She just stared at him. He was stunned, astonished, couldn’t even speak. ‘Right then, I’m going back inside. Bye!’ she said. There was irritation in her voice. He couldn’t hear it anymore. After a while, he stepped back over the threshold of VAT, too. He ordered three Oranjebooms and drank them, one after the other. That’s what you do when your relationship is over; he’d seen it once in a film. The barman looked at him with an expression that was a mix of pity and contempt. Then he picked up his crash helmet from the bar and left.

He was angry and disappointed. Not because he’d liked the girl that much, but if anyone was going to finish things, it should have been him. She had beautiful long hair, which smelled nice. And the two of them were good at kissing. But other than that, they didn’t have much in common. He was still put out that she’d dumped him, though. Suddenly he remembered that afternoon on the handball field in Year 8, when that ball had hit him on the head. Quickly pushing the thought away, he swung his right leg over the artificial leather buddy seat, sat on his moped, pulled the choke towards him and gave the kickstart a whack. Out of frustration, he opened the throttle all the way and then accidentally released the clutch too early. The Zündapp made loads of noise and reared up. So, without intending to, he drove off on his back wheel. It was exactly what he needed! He brought his moped to a stop and gave the throttle another twist. And again he let go of the clutch too soon. Once more, the front wheel of the Zündapp came off the ground. It gave him a sense of satisfaction. He repeated the ritual a number of times, until his stomach started to object.

On the way home, he’d noticed that the Zündapp was reverberating a bit more. He could see that the engine block was kind of shaking back and forth. More than usual. That didn’t seem good. Evert would have to take a look at it. The engine was screwed to the frame in four places, and it had come loose in three of them. ‘The whole engine could have come crashing off!’ said Evert. ‘This needs welding, mate! How the hell did you manage that?’ His face turned red, but he didn’t say anything. He put the Zündapp in the same corner where it had stood all those years, after his brother had gone to Groningen to study, and he didn’t touch it again. ‘You see it doesn’t all fit together precisely,’ he’d thought. Not even the acronym was right. His parents thought it was strange and even offered to buy a scooter for him. With a spoiler. But he didn’t want one anymore.

Part II – The girl

Every summer holiday, they went to Italy, the country her family originally came from. She loved the Mediterranean climate and the scent of dry grass and olives. Here in Fryslân, it smelled very different, but the sun was the same, and now, even in October, it was still doing its utmost. The sunlight felt almost like a drug. She wanted more of it. She wanted to go back outside. But her friend had insisted on going to the pub; that was what you did on Fridays. VAT ’82, where the music was always too loud, and the boys tried too hard not to look like farmers. Everyone was the image of one another, with over-the-top Nike Air Maxes, wannabe chic blouses, and an overdose of gel from the local chemist’s in their hair. She wanted to get out of that dark and stinking smokers’ den as quickly as possible, to enjoy the warm autumn air.

A boy – tall, blond, blue eyes, typical Frisian village boy – was trying to make eye contact with her. There was something about him – tough and insecure at the same time. She found it attractive. Sipping her chocolate milk sort of sexily through a straw as she glanced over at him now and then, because she thought it was expected of her, she realised that she should first find out if it was possible to have some sort of conversation with him. Beautiful blue eyes and a mop of blond curls don’t outweigh superficial tough-guy talk, or even worse, a series of boring monologues.
They were gazing intently at each other now, she and the boy. There was no way back. Her friend, who had figured out right away what was going on, made it clear that the girl should go to the loo with her. When they got there, the friend decided that the boy was a good match for her; it was about time she let her hair down a bit, she said. A little sunlight still peeped in through the small, high windows. She would have to be quick if she wanted to feel the sun. As soon as they were back at the table, the boy arrived; he’d fetched drinks. It didn’t take him long to ask her to go outside with him. Lucky that boys are always so predictable, she thought.

He did his best to be romantic, that first time, and took her to a bench by the canal. He pointed out the signal lamp for the cargo ships, which shone so beautifully in the darkness. She could hardly see it; the sun had only just set. It soon became obvious that he wasn’t looking for a good conversation. He pulled her shirt out of her trousers, and his big clumsy hands looked for a way to her breasts. Was this really what she wanted? Their small talk on the way to the bench hadn’t been sufficient for her to form a proper impression of the boy. He smelled of summer holidays, the scent of sun and dry grass. Probably came from riding on the moped he’d told her about. His eyes lit up when he talked about the ‘Zündapp’. That didn’t make him any less attractive. His full lips felt good. She surrendered to the feeling. This was how it was supposed to be.

Apparently they were dating now. It had been her friend who had been the first to say the word. Dating. It sounded strange. It had never been an explicit topic of conversation between her and him. Seemed it was just part of the relationship ritual. It’s not cool to ask someone to go out with you, although she had no real desire to be cool. Dating each other, then. Okay, bring it on.
He lived in a village, and she lived in the city, so they didn’t see each other every day, in spite of his Zündapp. When they met up, their encounters usually followed the same pattern. First they talked a bit about school and about stupid teachers who didn’t have a clue. He often talked about his brother, who he’d taken over the moped from. Griping about him. Even though it was soon clear to her that his brother was a kind of role model for him. Then before long, they felt the pressure to do something physical together and to keep going a step further; that was what you did when you were dating someone. They couldn’t do it at her place, not with her parents or brother or sister around. So she climbed onto the back of the Zündapp, and they drove to a quiet spot. She hated sitting behind him. He didn’t have an extra helmet for her, and she had to hold on tight so as not to fall off. He probably didn’t mind that, her arms around him, but for her it was more about necessity than intimacy. She didn’t know what to do with her legs, the footrests were too high, and she’d already come close to burning herself on the big exhaust pipe.

He always made sure to keep the Zündapp in sight when they’d found a spot. He said he was afraid it would be stolen. That didn’t seem very likely to her, not that chunk of old iron. She thought he spent too much time looking at his moped when they were together, as if his mind were elsewhere. In her opinion, it was an ugly old contraption. But she could never say that to him; that’d be the end. And she didn’t want that. She didn’t want to break off the experiment yet. His full lips, his deep-blue eyes, the scent of dry grass…

By now it was almost the autumn holidays. The days were quickly getting shorter, and the weather was changing. The wind, the constant wind, which grew in strength when she was on the bike. It made her ears hurt. The cold and the rain ruined her hair. It always took her by surprise, the end of the summer. It made her think of that dumb song her grandpa always sang, in his thick Italian accent: ‘It’s over again, the summer, the summer that started in May. You thought it would never end, but before you know it, it’s gone away…’
He still wanted to meet up with her outside, always close to his Zündapp. This couldn’t go on. It wasn’t the scent of dry grass that lingered around him any longer, but more the smell of wet dog, because of that old helmet on his rain-wet hair. She wanted to talk to him about her doubts, but that probably wasn’t cool. Then, when he told her that he’d be going with his parents to a house on the island during the autumn holidays and asked for her exact address, she definitely didn’t dare to bring up the subject.
And of course, he sent her a postcard. Romantic – that was her first thought. It was a bit of a cliché, with that picture of the red lighthouse. But hey, it was about the gesture, she thought as she turned the card over. ‘Enjoying the fresh sea air!’, she read, and beneath that ‘­- xxx -’ and his name. Even if he’d written about old mopeds, it would have been better than this! What was so enjoyable about the cold wet wind blasting around your head? The last traces of the scent of dry grass left her memory for good. Blown away…

Almost a week later, on Friday afternoon, VAT ’82 had opened its doors again to its adolescent clientele and their raging hormones. Confidently, he walked towards her with his wet hair, which looked weird because of his helmet. The music was as loud as ever. She tried to give him a signal with her eyes, but he didn’t ask if she wanted to go outside with him. So, she took the initiative herself. He grinned. It irritated her. He was probably thinking she wanted to kiss him again, by his Zündapp, in the cold. That they’d go a step further than before the autumn holidays.

Then, when he tried to put his arm around her as they walked through the bar, heading for the door, she suddenly decided that she’d had enough. Once they were outside, she wanted to tell him that she had the impression that he thought his stupid moped was more important than her. That he needed to do something about his dysfunctional relationship with his brother. That he’d probably feel less insecure if he did. But she couldn’t find the right words, and she didn’t want to hurt him unnecessarily. So, she just said she wasn’t interested anymore and that it wasn’t working, with her in the city and him in his village. She waited for his answer, but it never came. Instead, he stood there as if frozen, staring at his Zündapp and saying nothing. She had run out of patience. It was cold and she wanted to go back inside.

 

Sinnebrân
fan Jessica Bothma

Zonnebrand
fan Jessica Bothma

After Sun
fan Jessica Bothma

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Jos den Bekker

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar

De earste kear dat ik it wurd paradise hearde, wie yn bird of paradise, en dat is in plant. It is krekt as oft plak, fûgel en blom dêryn gearrane en sa in mytysk wêzen wurde. Faaks is it dy wûnderlik smaakfolle, kwierige wyldens fan foarm, kleur en omfang dy’t it him docht. As in tiger yn in koai, ûntklauwe, ûngefaarlik, mar noch altyd eksoatysk. Ik wit it net. Kinst dy blom tsjintwurdich keapje as lego-setsje. Tigers faaks ek wol.
Ik wit dat ik yn in soarte fan Paradys libje, as in kado datst ûnferwachte krijst. Net echt wat dat hiel weardefol is, mar it is allegear sa bot bewuolle yn magy, datst it suver fansels romantisearrest. Doe’t ik op ’e legere skoalle siet, wûn ús mem twa kear achterinoar twa minuten fergees winkeljen. Sa fielt it sawat – ûnfoarstelber en magysk, mar ast der goed oer neitinkst, sjochst dysels ynienen nei slutingstiid yn in supermerk, mei rôljende eagen neisjoen troch it personiel dat gewoan nei hûs wol, wylsto yn twa minuten tiid safolle mooglik djipfrieshin en kartonnen doazen nammeleaze wyn yn dyn karre besikest te laden. Ik hie de ferkearde skuon oan en de hin waard út ús friezer stellen. Beide kearen.
De stêd dêr’t ik wenje is de op twa nei de grutste fan it lân, in havenstêd mei in natuerlike haven. Grutte kontenerskippen mei Sineeske karakters en Skandinavyske nammen fiere fracht oan en soms ek minsken út Tanzania. Ik kaam in kear in dakleaze man út Tanzania tsjin dy’t syn pols ferstûke hie, om’t er him de hiele reis stiif beetholden hie oan ’e reling fan in skip. Ik freegje my ôf hoe’t it dêrjinsen is ast dêr sa wanhopige graach wei wolst. Ik freegje my ôf wêrom’t dat net yn it nijs is. Dingen en minsken komme en mannich dêrfan reizget fierder. Spul wurdt yn kilometerslange rigen transformereftige ferhúsweinen laden foar fierdere distribúsje, God mei witte wêrhinne, oer it hiele kontinint nim ik oan, net te befiemjen, dizze gigantyske Afrikaanske koarste grûn. Wat de minsken oanbelanget dy’t hjir oankomme: dy fiere fakânsje en sette wer ôf. Guon groeie hjir op en gean wer fuort, nei gerslannen dy’t minder sompich binne, minder typysk tropysk. As ik nei it strân gean en útsjoch oer dy brûzende, broeierige see, dan betink ik my faak dat der in hiel kontinint achter my leit. Dat ferbjusteret my alle kearen wer. Neffens my is it de bedoeling dat wy ús machtich fiele dat sawat ûnmjitliks ús thús is. Soms fiel ik dat ek.
Myn paradysstêd is grut, mar net sa grut dat der wichtige dingen barre. Wy ha hjir noait echt konserten of optredens fan ferneamde artysten. Ik leau net dat hjir in soad te heljen falt, of miskien ha wy gewoan net safolle jild om út te jaan, en wy komme seker de doar net út as it reint … Dus der bart hjir net sa folle. De minsken binne oer it generaal duldsum, op in inkele útbarsting fan frjemdlingehaat nei, om de pear jier, dy’t it nijs hellet. In soad minsken binne wanhopich en sette it op in rôvjen en plonderjen as se de kâns krije, wylst de lju dy’t op it plús sitte harren grouwe liven hingje litte, en dan komme der stakings, de fersteuring fan it normale libben by ferkiezings, opbrutsen strjitten en rasserellen, sa’t dat hyt, mar ôfsjoen dêrfan glimkje de minsken, gean nei it wurk, ite samosa’s, kleie oer de besoarchtsjinsten en it útfallen fan elektrisiteit, gean nei it strân, barbekjûwe yn parken en stappe yn lykra klaaid op ’e fyts. In soad minsken drinke. Koartlyn is der echt wat bard: in ferneamde Súd-Afrikaanske keunstner kaam nei ús stêd. Se is in geweldige skilder fan ynternasjonale reputaasje, en se is hjir opgroeid. Se kaam werom, ien en al útskroevenens en kleur en humor, mei de ûndraachlike lichtens fan glitter peare oan de earnst fan ympasto-oaljeferve op steroïden. Gewoan absurd. Ferhipte drystmoedich, eins.
Ik gie nei de iepening fan har tentoanstelling yn it lytse galeryke yn ús lytse stedsje en ik wie hielendal wei fan har: se hie in naad iepenlutsen yn ’e raffelige klean fan myn stêd en har parallelle identiteit bleatlein. Har doeken hearden nergens oars thús as hjir. Ik wit net, mar ik hie noch noait sawat sjoen. Myn eagen waarden meifierd yn in gystene dampe en rikkerige flecht op in krusing tusken in fûgel en in fleantúch, it lânskip sprankele en de lichems op ’e grûn ferstiven yn wat foar yndiskreesje se ek mar úthellen, se waarden oerspield mei wiete glitters, omwuolle troch beammen en blommen, en ynienen waard al ús ûnfatsoenlik minsklik hanneljen oer te sljochtsjen, bekoarlik sels – it is in hiele tinksprong, ik wit it. It barde allegearre yn in flits, krekt foar de ljochten dimme waarden en de realiteit wer yndaalde, sadatst twongen waardst dy in tel ôf te freegjen oft alles wol feilich wie, oft de auto dy’tst parkeard hiest der noch stie, ûnbeskeadige. Ik ha it rút oan de bestjoerderskant al sa faak ferfange moatten. It is nacht en dan kinst de parkearwachters mar better in foai jaan.
Fan ferve hie se blommen en palmbeammen makke, begûchele hûnen en fûgels, it wie allegear sa fier fan de natuer en dochs mei sa’n oerdied oan natuerlikens. Myn holle kin der mar net oer út, kin myn gefoelens net beredenearje of der wurden foar fine, mar myn hert bliuwt mar oerrinnen, of miskien is it koarjen, ik wit it net, ik ha it gefoel dat myn ûnderliif baait yn skerpe glitters, wylst myn eagen sûnder skamte gluorkje nei mear, fierder sjogge yn ’e neakene, ferskuorde siel fan myn stêd dy’t finzen sit yn har eigen dreamen. Hoe hast dat foarinoar krigen? Hoe wist wêr’tst sjen moast?
My heucht deselde begearte om te sjen doe’t ik as bern – ik wie in nachtsje útfanhûs – de mem fan myn freondintsje neaken fan har sliepkeamer nei de badkeamer draven seach. Ik sil tsien west ha, en ik wit noch hoe’t ik nei har dynjende lichem seach yn dy koarte pear tellen, inkeld om’t ik wist dat ik wat seach dat ik net hearde te sjen. Ik waard bleatsteld oan de yntimiteit fan in oare húshâlding. De oare deis moasten wy mei ús allen nei tsjerke, om’t it snein wie en har mem godstsjinstich. Ik wit noch dat se beve en skriemde en dat in preker-pryster streekrjocht it wurd ta har rjochte, wat har tastân noch slimmer makke. Op ’e nij siet ik te gnuven, yn ’e wittenskip dat ik wat seach dat ik nei alle gedachten net hearde te sjen. Ik wist neat fan wat se die of fielde. Ik seach gewoan nei har, hielendal iepen en bleat.
Ik bin no safolle âlder en by steat nei te tinken oer dat soarte fan mikro-ferhalen fan thús, fertroudens en de sjêne fan yntimiteit. By ús thús stiet in ‘leafdespalm’ yn ’e tún. Myn âlden ha dy plante doe’t se trouden, it is in te gek merkteken, in testamint, tink ik, noch altyd libjend en sa te sjen gelokkich. Hoewol, foar in 33 jier âlde beam is er net hiel grut.
Durban is gjin objekt of plak, lestich te definiearjen, mar maklik yn ienfâldige wurden te beskriuwen: ast seist dat it in soarte fan temperatuer is, dan soest gelyk ha. Oan ’e oare kant, ast besykje soest it yn detail te beskriuwen, dan wurdt it dreech. Dan moast hjir in skoftsje trochbringe, te folle ite, laitsje, skrieme, oan in dakleaze freegje hoe’t er him fielt (nei’t er dat oan dy frege hat), sekuer dat er seit dat it wol giet, dat it wol goed giet sels. Moatst dy oerweldigje litte troch dizze ordinêre, sentimintele betsjoening dy’t dy it gefoel jout fan in bern dat oant let opbleaun is, miskien wol ferbaarnd troch de sinne.
In freondinne fan my typearre myn stêd oait as in madam fan in oait renommearre bordeel. Mooglik dat se oait in lekker frommes wie, mar no, sânentweintich jier letter, hat se noch altyd deselde make-up dy’t allinnich jonge froulju fan in foarbije generaasje moai makke, mar dy’t sûnt dy tiid âlder wurden binne en twinsets en trijekwart broeken en maklike platte skuon drage dy’t better hite te wêzen foar dyn fuotten. Mar se is noch altyd de madam mei útrûne eyeliner en oankoeke maskara dy’t as swarte krystballen oan har wimpers bongelet (se hat gauris in stiich), mei lippestift en lipliner dy’t net echt gearwurkje en útrinne yn har sigaretterimpels. Se hat in skeinsprút op hieltyd wer in oar plak, dat presys it goede klisjee is yn har hjoeddeistige ferskining. Koartom, se is tefolle. Op en top tefolle.
Ik wie der wol wiis mei dat myn stêd yn alle opsichten in personaazje wurden wie – in frou dy’t it lân wie dêr’t ik berne bin en dêr’t ik wenje. Lân en frou ha altyd wol in klik mei-inoar hân, mar noch noait earder as in havenstêd en in huorremadam. Durban is in hiel spesjaal type frou, se hat in antlit beseame mei in útsjoch en it kostet in minskelibben om nei har geheimen en leagens te harkjen, en noch ris ûneinich folle libbens dêrnei om se te begripen. Se soe samar de fearman fan de Styx fan syn wurk ôfhelpe kinne.
Dizze wûnderlike madam draacht har trauma’s as tatoeaazjes en har dieet is yn ’e striid om de lifestyle-lotto te winnen, op ien as oare manier sa ûnsûn-sûn en minsklik, sa yntins en taastber, sa opfokt en gêstjend. Krektlyk as al ús ûnderdrukte langsten katalysearre yn ien God-wêzen dat docht wat se wol en tafallich in huorrekast runt dy’t der grut op giet dat alle keamers in wasktafel ha, dat de lekkens ferskjinne wurde en dat it oeretaryf hiel reedlik is, wat allegear te lêzen stiet op sêft gûnzjende neonreklame oan ’e kant fan ’e dyk.
Ik wenje yn de wietmakke dream fan it Paradys, dêr’t slûchslimme deals en begearten as natuerlik beskôge wurde, dêr’t net ien in rolmodel hoecht te wêzen, om’t net ien dêr ferlet fan hat. Elkenien wurket ergens oan, azemet út en wurdt oerweldige troch de driuwende seelucht en rook, de gebouwen dy’t stean te switten tusken alles dat fruchtber of ferlitten liket. De fûgels krite yn ’e waarme wyn, risselje tusken blêden en yn beamkrunen, de safolste ritmyske begelieding fan de eastkust, Home of the Hits. It is noait stil, mar alles liket by steat te sliepen yn de symfony fan alarmen en gewearskotten. De iere moarntiden binne ûnwierskynlik stil en sêft, ast moarns dyn bêd útkomst, fielt de loft om dy hinne as in dûnzen dekbêd.
As ien fan Madam Durbans mannich beminden yn dit nuveraardige paradys, dat gjin dekôr is, en ek net te keap, mei sa’n ûnkenbere takomst en alle hertepine fan toksyske leafsten en alle goede leafsten dy’t útnaaid binne, bliuw ik spitigernôch fereale op in oait sa suvere skientme, slein troch de tiid, troch wredens, en dêrnei oplape en útstald foar de winst: stimmen, toeristen, bûtenlânske ynvestearrings … Ik bliuw fereale op in kweazjend tropysk ryk fan mooglikheden en mar amper ferantwurdlikheid. Dit hjir is in kreatyf liifmoer, der is waarmte en in klammens fan lucht en minsken. Ik kin it net helpe, ik bliuw, ta grutte teloarstelling fan lju dy’t privee of publyk druk op my útoefenje. Ik bin fan dit grutte swittende, suchtsjende, ferâlderjende lichem, it lân en de see, it geskreau op strjitte en yn ’e beammen.

De eerste keer dat ik het Engelse woord paradise hoorde was in bird of paradise, dat normaal ‘paradijsvogel’ betekent, maar hier in Zuid-Afrika ook de naam is van een bloemplant. Het was alsof plaats, vogel en bloem samenkwamen om een mythisch wezen te vormen. Misschien is het die vreemd smaakvolle, strelende wildheid van vorm, kleur en omvang die het ’m doet. Als een tijger in een kooi, ontklauwd, ongevaarlijk, maar nog steeds exotisch. Ik weet het niet. Je kunt die bloem tegenwoordig als lego-setje kopen. Tijgers misschien ook wel.
Ik weet dat ik in zoiets als een paradijs leef, als een cadeau dat je onverwacht in de schoot geworpen krijgt en waarvan je geen idee hebt wat het is. Niet echt iets waardevols, maar het is allemaal zo magisch omfloerst dat je het haast vanzelf romantiseert. Toen ik op de basisschool zat, won mijn moeder twee keer achter elkaar de Pick’n Pay Trolley Dash, waarbij je in de supermarkt in één of twee minuten zoveel boodschappen als je kunt in je boodschappenkarretje mag laden, waarna je die gratis mee naar huis kunt nemen of inruilen tegen een waardebon. Zo voelt dit ook – als iets ongelooflijks, iets magisch, maar als je beter kijkt, zie je ineens dat je na sluitingstijd in een supermarkt met schuine blikken wordt aangekeken door het personeel dat het liefst naar huis wil, terwijl jij probeert binnen twee minuten je kar zo vol mogelijk te laden met diepvrieskip en kartonnen pakken wijn zonder etiket. Ik droeg de verkeerde schoenen en de kippen werden uit onze diepvries gestolen, allebei de keren.
De stad waar ik woon is de op twee na grootste van het land, een havenstad met een natuurlijke haven. Grote containerschepen met Chinese karakters en Scandinavische namen voeren vracht aan en soms ook mensen uit Tanzania. Ik kwam een keer een dakloze man uit Tanzania tegen, die zijn pols had verstuikt omdat hij zich de hele reis aan de reling van een schip had vastgeklampt. Ik vraag me af hoe het daarginder is als je zo wanhopig graag weg wilt. Ik vraag me af waarom dat niet op het nieuws is. Dingen en mensen komen en veel daarvan trekt verder. Spullen worden in kilometerslange rijen transformer-achtige verhuiswagens geladen voor verdere distributie, God weet hoe wijd en zijd, over het hele continent, neem ik aan, onpeilbaar, deze Afrikaanse landkorst. Wat de mensen die aankomen betreft: die vieren vakantie en vertrekken weer. Sommigen groeien hier op en gaan weer weg, naar graslanden die minder zompig zijn, minder typisch tropisch. Als ik naar het strand ga en uitkijk over de zwoele zee, moet ik er vaak aan denken dat ik een heel continent achter mijn rug heb. En dan word ik elke keer weer overweldigd. Volgens mij is het de bedoeling dat we ons machtig voelen dat zoiets groots ons thuis is. Soms voel ik dat ook.
Mijn paradijsstad is groot, maar niet zo groot dat er belangrijke dingen gebeuren. Geen concerten of optredens van beroemdheden, niet echt. Ik denk niet dat hier veel te halen valt, of misschien hebben we niet zoveel geld te besteden, en we gaan zeker niet het huis uit als het regent … Dus er gebeurt hier niet veel. De mensen zijn over het algemeen gelaten, met uitzondering van wat oprispingen van vreemdelingenhaat, om de paar jaar, die het nieuws halen. Veel mensen zijn wanhopig en slaan aan het roven en plunderen als ze de kans krijgen, terwijl de lui die op het pluche zitten hun gistende buiken laten hangen, en dan komen er stakingen, de verstoring van het normale leven tijdens verkiezingen, opgebroken straten en rassenrellen, zoals het heet, maar afgezien daarvan glimlachen de mensen, gaan naar hun werk, eten samosa’s, klagen over de bezorgingsdiensten en uitval van elektriciteit, gaan naar het strand, barbecueën in parken en stappen in lycra gekleed op de fiets. Veel mensen drinken. Onlangs is er echt iets gebeurd: een superberoemde Zuid-Afrikaanse kunstenaar kwam naar onze stad. Ze is een geweldige schilder van internationale reputatie, en ze is hier opgegroeid. Ze kwam terug, een en al uitgelatenheid en kleur en humor, met de ondraaglijke lichtheid van glitter gepaard aan de ernst van stroperige olieverf op steroïden. Gewoon absurd. Fucking over de top, eigenlijk.
Ik ging naar de opening van haar tentoonstelling in het kleine galerietje in ons kleine stadje en ik was helemaal weg van haar: ze had een naad opengetrokken in de rafelige kleding van mijn stad en haar parallelle identiteit blootgelegd. Haar doeken hoorden nergens anders thuis dan hier. Ik weet niet, maar ik had nog nooit zoiets gezien. Mijn ogen werden meegevoerd in een vochtige, rokerige wervelvlucht op een kruising tussen een vogel en een vliegtuig, het landschap sprankelde en de lichamen op de grond verstijfden in wat voor indiscretie ze ook aan het uithalen waren, ze werden overspoeld met natte glitters, omhuld door bomen en bloemen, en ineens werd al ons onfatsoenlijk menselijk handelen vergeeflijk, bevallig zelfs – het is een hele gedachtesprong, ik weet het. Het gebeurde allemaal in een flits, vlak voor de lichten gedimd werden en de realiteit weer indaalde, zodat je gedwongen werd je een seconde af te vragen of alles wel veilig was, of de auto die je geparkeerd had er nog stond, onbeschadigd. Ik heb zo vaak een nieuwe ruit moeten laten inzetten. Het is donker en dan kun je de parkeerwachters maar beter een fooi geven.
Van verf had ze bloemen en palmbomen gemaakt, verbijsterde honden en vogels, het was allemaal zo ver verwijderd van de natuur en toch zo overvol van dingen die natuurlijk waren. Mijn hoofd kan geen wijs uit mijn gevoelens, vindt er geen woorden voor, de ratio kan er niet bij, maar mijn hart blijft overlopen, of misschien is het overgeven, ik weet het niet, ik heb het gevoel dat mijn onderbuik baadt in scherpe glitters, terwijl mijn ogen onbeschaamd gluren naar meer, verder kijken in de naakte, verscheurde ziel van mijn stad die gevangen zit in haar eigen dromen. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen? Hoe wist je waar je kijken moest?
Ik herinner me dezelfde begeerte om te kijken toen ik als kind – ik was een nachtje blijven slapen – de moeder van mijn vriendinnetje naakt van haar slaapkamer naar de badkamer zag rennen. Ik zal tien geweest zijn, en ik herinner me hoe ik naar haar deinende lichaam keek in die vluchtige paar seconden, puur omdat ik wist dat ik iets zag wat ik niet behoorde te zien. Ik werd blootgesteld aan de intimiteit van een ander huisgezin. De volgende dag moesten we met z’n allen naar de kerk, omdat het zondag was en haar moeder godsdienstig. Ik weet nog dat ze beefde en huilde en dat een preker-priester rechtstreeks het woord tot haar richtte, wat haar toestand nog verergerde. Opnieuw zat ik te gluren, in de wetenschap dat ik iets zag wat ik waarschijnlijk niet behoorde te zien. Ik wist niets van wat ze deed of voelde. Ik keek gewoon naar haar, helemaal open en bloot.
Ik ben zoveel ouder nu en in staat na te denken over dat soort micro-verhalen van thuis, vertrouwdheid en de gêne van intimiteit. Bij ons thuis staat een ‘liefdespalm’ in de tuin. Mijn ouders hebben die geplant toen ze trouwden, het is een te gek merkteken, een testament, denk ik, nog steeds levend en zo te zien gelukkig. Hoewel, voor een 33 jaar oude boom is hij niet erg groot. Durban is geen object of plaats, moeilijk te definiëren, maar gemakkelijk in simpele woorden te beschrijven: als je zegt dat het een soort temperatuur is, dan zou je daarin gelijk hebben. Aan de andere kant, als je het tot in detail probeert te beschrijven, dan wordt het gecompliceerd. Dan moet je hier enige tijd doorbrengen, te veel eten, lachen, huilen, aan een dakloze vragen hoe hij zich voelt (nadat hij jou dat heeft gevraagd), gegarandeerd dat hij zegt dat het wel gaat, dat het wel goed gaat zelfs. Je moet je laten overweldigen door deze ordinaire, sentimentele magie die je het gevoel geeft van een kind dat tot laat is opgebleven, misschien wel met zonnebrand.
Een vriendin van me typeerde mijn stad ooit als een madam van een bordeel met vergane glorie. Misschien dat ze ooit een lekker stuk was, maar nu, zevenentwintig jaar later, heeft ze nog steeds dezelfde make-up die alleen maar jonge vrouwen van een voorbije generatie mooi maakte, maar die sindsdien ouder zijn geworden en twinsets en driekwart broeken en gemakkelijke platte schoenen dragen die beter heten te zijn voor je voeten. Maar ze is nog steeds een madam met uitgelopen eyeliner en aangekoekte mascara als zwarte kerstballen bungelend aan haar wimpers (ze heeft vaak een strontje), met lipstick en lipliner die niet echt samenwerken en in haar sigarettenrimpels uitlopen. Ze heeft een schoonheidsvlekje op steeds weer een andere plek, dat precies het goede cliché is in haar huidige verschijning. Kortom, ze is too much. Op en top too much.
Ik was er wel mee ingenomen dat mijn stad geheel en al een personage was geworden – een vrouw die het land was waarin ik geboren ben en waar ik woon. Land en vrouw hebben altijd wel een klik met elkaar gehad, maar nog nooit eerder als een havenstad en een hoerenmadam. Durban is een heel speciaal type vrouw, ze heeft een gezicht bezoomd met een uitzicht en het kost een mensenleven om naar haar geheimen en leugens te luisteren, en nog eens oneindig veel levens daarna om ze te begrijpen. Ze zou zo de veerman van de Styx van zijn werk af kunnen helpen.
Deze aparte madam draagt haar trauma’s als tatoeages en haar dieet maakt zich dik om de hoofdprijs in de lifestyle-lotto te winnen, zo ongezond-gezond en menselijk, op de een of andere manier, zo onderbuikig en tastbaar, zo cafeïne-achtig gistend. Net als al onze onderdrukte verlangens gekatalyseerd in één God-wezen dat doet wat ze wil en toevallig een hoerenkast runt die er prat op gaat dat alle kamers een wastafel hebben, dat de lakens verschoond worden en dat het uurtarief heel redelijk is, wat allemaal op de zacht zoemende neonreclame langs de kant van de weg te lezen staat.
Ik woon in de natgemaakte droom van het Paradijs, waar snode deals en begeertes als natuurlijk beschouwd worden, waar niemand een rolmodel hoeft te zijn, omdat niemand daar behoefte aan heeft. Iedereen werkt aan iets, ademt uit en wordt overmand door de drijvende zeelucht en rook, de gebouwen die staan te zweten tussen alles wat vruchtbaar of verlaten lijkt. De vogels krijsen in de warme wind, ritselen tussen bladeren en in boomkruinen, de zoveelste ritmische begeleiding van de oostkust, Home of the Hits. Het is nooit stil, maar alles lijkt in staat te slapen in de symfonie van alarmen die afgaan en pistolen die worden afgeschoten. De vroege ochtenden zijn onwaarschijnlijk stil en zacht, als je ’s zomers je bed uitkomt voelt de lucht als een donzen dekbed.
Als een van Madam Durbans vele beminden in dit vreemdsoortige paradijs, dat noch een set, noch te koop is, met zo’n onkenbare toekomst en alle hartepijn van toxische geliefden en alle goede geliefden die de benen hebben genomen, blijf ik helaas verliefd op een ooit zo ware schoonheid, gedeukt door de tijd, door wreedheid, en vervolgens opgelapt en geshowd voor gewin: stemmen, toeristen, buitenlandse investeringen… Ik blijf verliefd op een drabbig tropisch domein van mogelijkheden en weinig verantwoording. Dit hier is een creatieve baarmoeder, er is een warmte en een klamheid van lucht en mensen. Ik kan het niet helpen, ik blijf, zeer tot teleurstelling van mensen die privé of publiek druk op me uitoefenen. Ik ben van dit grote zwetende, zuchtende, verouderende lichaam, het land en de zee, het gekrijs op straat en in de bomen.

The first time I heard the word ‘paradise’ was in the term ‘bird of paradise’, which is a plant. It’s as if a place, bird and flower conflate and become one mythic creature. Maybe it’s that strange, presentable, palatable wildness of shape, colour and size that make it so. Like a tiger in a cage, declawed and non-threatening, but still exotic. I don’t know. You can buy the flower as a Lego set now. Tigers too, probably.
I know I live in a kind of Paradise, like a surprise gift that you had no idea you were getting. Something that’s not really valuable, but the whole event is shrouded in magic and you can’t help but romanticise it. When I was in primary school my mom won the Pick’n Pay trolley dash twice in a row. It feels like that − unbelievable and like a magical event, but then you examine this magical event more closely and find yourself in a grocery store after hours, being eyeballed by members of staff who want to go home, while you’re trying to put as much frozen chicken and no-name boxed wine into a trolley in under two minutes. I wore impractical shoes and the chickens were stolen from our deep freezer, both times.
My city is the third biggest city in South Africa, a natural harbour town. Big container ships patternated with Scandinavian and Chinese text arrive, carrying goods, even people from Tanzania sometimes. I met a homeless man from Tanzania, he dislocated his wrists while holding onto the side of a ship, I wonder what things are like in a place that you need to leave so desperately. I wonder why it’s not in the news. Things and people arrive and many don’t stay, goods get loaded into kilometres of Transformer-like pantechnicon trucks for distribution, who knows how far or wide, continental I suppose, unfathomable, this gigantic scab of African land. As for the people arriving, they holiday and leave again. Some grow up here and leave for grass that is less swampy, less topically tropical. When I go to the beach and look out at the writhing sticky sea, I often imagine that an entire continent is behind me. It blows my mind every time. I think we’re meant to feel empowered belonging to something so vast. Sometimes I am.
My paradise town is big, but not big enough for anything too important to happen: no concerts, shows or famous artists ever really come to town. I don’t think we are very supportive, or maybe there is not a lot of spending power, and we definitely don’t go out if it’s raining … So not much happens here. The people are mostly calm, with the exception of xenophobic outbursts every few years which make the news. A lot of people are desperate and loot or pillage at opportune moments while the official fat-cats stretch their septic bellies and then there is striking, the crippling of ordinary functions around election time, potholes and general racial mayhem so to speak, but aside from that, people smile, go to work, eat samoosas, complain about service delivery and load shedding, visit the beach, braai in parks and cycle in lycra. A lot of people drink.
Recently, something did happen: an incredible South African artist came to my town. It was a big deal. She is a phenomenal painter, with international recognition, who grew up here. She came back and manifested joy, colour and humour with the unbearable lightness of glitter married to the gravitas of impasto oil paint on steroids. Just absurd. Fucking audacious, actually.
I went to the opening of her show in my little town at our little gallery and I was transported: she tore open a seam in the fraying cheap fabric of my city and exposed its parallel identity. Her paintings belong nowhere else but here. Somehow I hadn’t seen anything like it before. My eyes boarded a turbulent, smoky humid flight on a half breed bird-plane, the landscape sparkled and bodies on the ground froze in whatever indelicate act they were engaging, they were showered in wet glitter and the trees and flowers enfolded them and suddenly all of our undignified human dealings became forgivable, even graceful – a leap, I know. It all happened in a moment, just before the lights dimmed and reality sunk in again, forcing you to consider for a second whether or not you were safe and whether or not your car would still be parked where you left it, unscathed. I’ve had to replace my driver’s-side window so many times. It is night time and you’ve got to tip car guards.
Her paint became flowers and palm trees, bedazzled dogs and birds, it was so removed from nature and yet so abundant with things natural. My brain can’t make sense or rationalise or find words for my feelings but my heart won’t stop exploding or vomiting, I’m not sure, my insides feel like they’ve been bathed in sharp glitter, while my eyes unashamedly glare to look for more, further into the torn exposed soul of my city caught in its own dreams. How did you do it? How did you know where to look?
I remember having the same desire to look as a child at my friend’s mother running naked from her bedroom to the bathroom when I was sleeping over. I must have been about ten, and I remember staring at her buoyant body in those fleeting seconds purely because I knew it was something I was not meant to see. I was exposed to the intimacy of another family’s home-life. The next day we all had to go to church, because it was Sunday and because her mother was religious. I remember her shaking and crying and a preacher-priest speaking directly to her which only worsened her condition. Again, I looked glaringly, knowing I was seeing something I probably shouldn’t be seeing. I didn’t know anything about what she was doing or feeling. I was just looking at her, totally exposed.
So much older now, I can reflect on these micro-stories of home, familiarity and the awkwardness of intimacy. There is a ‘love palm’ in the garden at home. My parents planted it when they got married, it’s an incredible marker, a testament I suppose, still alive and seemingly happy. Although for a 33 year old tree, you’d expect it to be bigger.
Durban is not an object or a location; it’s difficult to define, easy to describe in simple terms, you could just say it’s a kind of temperature and you’d be right. If you tried to describe it in detail, things get complicated; you have to spend a bit of time here, eat too much, laugh, cry, ask a homeless guy how he is (after he’s asked you), guaranteed he will say he’s fine, even good. You have to be overwhelmed by this tacky, sentimental magic that makes you feel like a child staying up past bedtime, maybe with a sunburn.
A friend once described my city as having the same feel as a madam running a once reputable brothel. Maybe she was a fabulous babe, but now, 27 years later, she’s still wearing the dramatic makeup that only afforded beauty to younger women from a bygone generation who have since grown older and wear twinset vest and jersey-shirt combos, cropped pants and comfy flat shoes that are somehow medicinal. Still, she’s a madam with eye-liner smudges and cakey thick mascara like black Christmas baubles on the ends of her lashes (she often gets a sty), with lipstick and lip-liner that doesn’t really work together and bleeds into her cigarette wrinkles. She’s got a travelling fake beauty spot that is just cliché enough in this current rendition, altogether she’s just too much. Perfectly too much.
I liked how my city had become a whole person − a woman that was the land I was born in and that I live on. Land and woman have always been connected but never before as a harbour town and brothel madam. Durban is a particular type of woman, she has a face lined with a view and her secrets and lies would take a lifetime to listen to and infinite afterlives to comprehend. She could put the boat master on the river Styx out of business.
This distinctive madam wears her trauma like tattoos and her diet competes to win the lifestyle disease lotto, somehow so unhealthily-healthy and human, visceral and tangible, caffeinated and fermenting. Like all of our suppressed desires catalysed into one God-being who does what she wants and happens to run a shabby knock shop that prides itself on a basin in each room, a clean sheet service and a very reasonable hourly rate, all stated on the illuminated roadside sign that faintly buzzes.
I live in Paradise’s humidified dream where nefarious dealings and desires are considered natural, where nobody has to be a role model because nobody is looking for one. Everybody is working something, exhaling and being engulfed by the suspended sea air and smoke, the buildings perspiring in-between everything that seems either fertile or forlorn. The birds scream with the warm wind, rustling the leaves and trees to perform another east-coast backing track, home of the hits. It’s never quiet but everything manages to sleep amongst a symphony of alarms and gunshots. The early mornings are implausibly still and soft, when you get out of bed in summer the air around you is like a duvet.
As one of the Madame Durban’s many beloveds, in this strange kind of paradise, that is neither a set nor for sale, with such an unknowable future and all the heartache from toxic lovers and all the good ones that left, I remain regrettably in love with a once-true-beauty, beaten by time and cruelty, then patched up and paraded about for convenience: votes, tourists, foreign investments… I remain in love with an oozing tropical realm of possibility and little accountability. There is a creative womb here, there is a warmth and stickiness of air and people, I can’t help but stay, much to the disappointment of public and private coercion. I am of this large sweating, sighing, aging body, the land and the sea, the screams in the streets and the trees.

In prachtige ferkwânseling
fan Roderik Six

Een prachtige verkwanseling
fan Roderik Six

A Splendid Waste of Time
fan Roderik Six

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Joeso Peters
In prachtige ferkwânseling

After years of waiting
Nothing came
Thom Yorke

Werther wie yn ’e war. Hy draaide it blêd om, yn folle ferwachting noch mear papier oan te treffen, in dossier mei mear útlis, mei targets, merkûndersiken, mediastrategyen, of dochs op syn minst ien en oar oan content oer it merk dat hy promoatsje soe. Ferbjustere hold hy it A4-ke tusken tomme en wiisfinger; hy doarde syn opdrachtjouwers oare kant de glêzene tafel net oan te sjen, benaud har yn ferlegenheid te bringen. Untheistere – dat wie it wurd dat yn kâld swit op syn rêch skreaun stie.
Al fan it begjin ôf oan wie de ôfspraak drinzge yn ûngeriif. Hy hie lang nei de lokaasje sykje moatten: syn gps bleaun koppich úthâlden dat er it plak fan bestimming berikt hie, ek al stie syn Volvo foar in ferfallen loads yn it havenkertier. Hy stapte út en wylst de útlaatgassen leech oer de balstiennen dreaune, betwong hy de oanstriid om gedachteleas yn syn hier om te klauwen. Der koe wolris wat net doge. As er him net fersinde, hie hy hjir ris nei in yllegale   rave west, in feest dat abrupt útelkoar spatte doe’t der blauwe swaailjochten ferskynden.
Fierderop, yn it kanaal, glide in aak troch it wetter, achterneikaam troch in pear sleauwe mokken. Oan ’e lofterkant in skeane toer fan paletten. Rjochts in omfallen winkelkarke fol mei jiskepûden. En foar him de hangaar, wachtsjend op de folgjende spekulant yn fêstgoed dy’t no sûnder mis by de boargemaster oan it lobbyen wie foar in fergunning om dêr lúkse apparteminten del te plantsjen.
Doe’t er opseach fan syn telefoan, om ’e nocht troch de e-mail skrollend, op ’e siik nei in twadde adres, seach er trije figueren stean, kreas op in rychje. Ien fan har joech him in wink. Net earder as doe’t Werther tichterby kaam, waard er yn de hoeke fan de loads in griene kontener gewaar, begelaat troch it brommende lûd fan in stroomgenerator. Allinne de middelste figuer, in Aziaat fan ûnbestimde leeftiid, klaaid yn in allike ûnbestimd griis pak, joech him de hân en stelde him foar as Mynhear Nashi. De beide Aziatyske froulju dy’t him flankearren, joegen him in holleknikje.
Yn de kontener stie in dossierkast, in glêzen tafel mei fjouwer stuollen en in elektrysk kacheltsje dêr’tst amper in badkeamer mei ferwaarmje kinne soest. Op it kâlde glês lei no dat tinne kartonnen omslach, mei tusken de kaften dat iene blêd papier mei dêrop trije skiterige rigels printe:

De Takomst is no.
De Takomst is noait.
De Takomst is neat.

Werther socht wanhopich om in logo, om in tûk wurdboarterijke dat er oer de holle seach. Syn eagen sochten de leechte om de slachsinnen hinne ôf, en rekken it paad bjuster yn it wyt. Beteutere joech er syn nederlaach ta.
‘Dit moat in fersin wêze,’ sei er, wapperjend mei it blêd.
Mynhear Nashi glimke minlik. ‘Wy begripe jo betizing. Mar dit is it foarlopich. Dit is de kampanje.’
‘Foarlopich?’
‘De takomst sil it útwize. It liket ús it bêste ta dat jo hjirmei begjinne, no.’
‘Mar wat wolle jo promoatsje, om hokker produkt giet it? Jo fermelde net iens in website. Sels as teaser is dit oan de meagere kant, nammerste mear om’t ik sûnder fierdere ynformaasje mei gjin mooglikheid in doelgroep bepale kin.’
‘Wy ha gjin doelgroep. Of better sein: de doelgroep is elkenien.’
Werther sei neat. Ferbjustere. As wie er midden yn ’e woestyn tsjin in glêzen muorre oanrûn – heech boppe him heapen de wolkens har op yn in wollige opstopping.
Mynhear Nashi die de hannen gear yn gebed. ‘Wy ha alle betrouwen yn jo kinnen.’ Wêrnei’t noch in lange stilte folge, lang genôch om Werther witte te litten dat it oerlis foarby wie. Folchsum grabbele er it dossier byelkoar, skraal papier dat bespotlik swier woech.

Werom bûtendoar miggele it, rein dy’t te loai wie om te fallen, lyts wetter dêr’tst tsjinoan rûnst. Foar soksoarte dagen wie it wurd ‘treasteleas’ útfûn. Ienris yn de file boaze de rein oan en om it kletterjen op it foarrút te dôvjen liet er Radiohead lûder klinke: de ile stim boppe metaalachtige beats, de songtitel– Packt Like Sardines in a Crushd Tin Box – dy’t traach oer it display rôle, en Werther dy’t dochs noch wrang laitsje moast om’t it lot hím sa moai útlake.
Jûns, ûnder it byknippen, úntduts er in earste grize skamhier, en doe’t er letter syn sie op de boarsten fan in eskort útstoarte, fernaam er gjin freugde mar in nuver soarte fan fertriet, as sipere alle libbenstier yn gjalpen út syn bestean. Hy foel daliks yn ’e slommer wei, mei de hân op in waarme bil, in siden hâldfêst dat op de kop ôf alve minuten letter ûnder him wei fuortglûpte.

Werther moast it earlik bekenne: de kampanje wie in makje. Fansels hie er him earst op ’e sosjale media rjochte, en it mystearje fan de trije slogans gong fuortendaliks firaal. Dat fernuvere Werther neat: hy betsjinne in generaasje dy’t moannen oanien fassinearre nei in foto fan in aai stoareage hie.
Brûkers spekulearren oer de achterlizzende ynhâld, de bedriuwen dy’t soks nei alle gedachten simpel en tagelyk geniaal op de wrâld loslitte soene en spontaan ûntstiene der hashtags dêr’t influencers har foto’s mei ûndertitelen. In frou dy’t yn bikiny in bungyjump wage, in rafter dy’t himsels filme doe’t er fan in wetterfal dûkte, twa freonen op in festival, in bierke yn ’e hân, dy’t in toast útbrochten, in milennial dy’t yn pyama besocht om in webshop foar avokadoplanten te lansearjen – allegearre plakten se dêr #detakomstisno ûnder.
Werther hoegde amper wat te dwaan. Even waard it spannend doe’t in pear hackers besochten syn IP-adres te achterheljen, mar bliken die dat syn firewall bestân wie tsjin de frijwat knoffelige oanfallen. Hy ûnderfûn it as opmerklik ferslaavjend: dagen oanien siet er betsjoend achter it skerm om de eksponintsjele reproduksjesifers by te hâlden. De trije sintsjes wiene oeral, nei fjirtjin dagen hellen de hashtags de top tsien fan Twitter, en ek yn oare talen fersprate de slogan him mei faasje. It like wol in sciencefictionfilm, oer in firus dat út in laboratoarium ûntsnapt en as in stoarm de wrâld feroveret.
Doe’t Werther in moanne letter Mynhear Nashi syn earste faktuer stjoerde, stie it knap grutte bedrach in heal oere letter op syn rekken. Gewoanwei hie er by sa’n winst daliks syn dealer belle, in tafel yn in stjerrerestaurant reservearre en syn freonen optromme om it op in sûpen te setten, mar no koe er net loskomme fan it skerm; de statistiken berikten hichten sa’t dy nea earder sjoen wiene, net oars as de pizzadoazen dy’t har neist syn buro opsteapelen.

Hoewol’t Mynhear Nashi dêr net om frege hie – eins hie Mynhear Nashi nergens om frege – lansearre Werther nei de twadde moanne in offlinekampanje. Paginagrutte advertinsjes yn de wykeinkranten, posters yn bushokjes en billboards lâns de grutte ynfalswegen. Alle kearen mei dy trije hypnotisearjende sintsjes, yn in deagewoan lettertype, op in wite achtergrûn. Foar it earst sûnt Heidi Klum healneaken in parfum oanpriizge hie, waarden abri’s ferrinnewearre: alle jongeren woene sa’n poster op har studintekeamer.
Mei de gebrûklike fertraging begûn no ek de reguliere parse te spekulearjen oer de mysterieuze kampanje. Der ferskynden opinystikken – ‘Firma’s dy’t fandalisme útlokje, moatte de skea betelje’ – en tal fan reklame-eksperts mochten har sechje dwaan. Werther monkele doe’t er jaloerskens tusken de rigels lies. Oan ’e iene kant fûn er it tûk fan himsels dat er de opdrachten fia alderhande spûkfirma’s anonym trochjûn hie oan de printers en plakbedriuwen, oan ’e oare kant fûn er it spitich dat er de eare net opstrike koe. Wat er wol opstruts: de gigantyske fergoedingen dy’t alle moannen op syn rekken kamen.
Mar it friet oan him. As der net gau in tipke fan de wale oplichte wurde soe, soene de statistiken har souder berikke, en ienris men deroan bewenne wie, soe de oanhâldende stream ynstagramberjochten op syn heechst noch yrritaasje opwekke. Der moast wat iepenbier makke wurde.

Mynhear Nashi tocht der oars oer.
Nei lang oantrúnjen – de kampanje gie ûnderwilens syn tredde fearnsjier yn – mocht Werther delkomme foar in petear. Dat lêste wie letterlik te nimmen: ienris werom yn ’e kontener stie op ’e glêzen tafel inkeld in telefoantastel op him te wachtsjen, wrachtich sa’n âld model mei in hoarn dy’t mei in krolle tried fêstsiet oan in plestik gefaarte mei drukknoppen.
‘Wy binne tige tefreden oer jo ynspanningen. De takomst is fersekere.’
Werther knarse op ’e tosken. ‘Jo spansearje kapitalen; de kampanje is no op har hichtepunt. It is tiid om te rispjen.’
‘De takomst is no.’
Werther harke hoopfol nei it rûzen op ’e line. No komt it, tocht er, no giet it los. Mar Mynhear Nashi stelde teloar.
‘De Takomst is nea. De Takomst is neat. Dat is jo taak. En nochrisom, wy binne tige bliid mei jo wurk. Wy stelle út dat jo in wolfertsjinne fakânsje nimme, en dan mei nije krêften fierder wurkje oan ús takomst.’
‘Mar hokker takom …’
Werther siet noch in skoftke mei de hoarn tsjin it ear, de kiestoan gûnze noflik tsjin syn trommelflues oant er lang om let, yn in lege kontener, yn in ferfallen hangaar, op in ferlitten parkearterrein by de haven, de hoarn súntsjes wer op ’e heak lei.
Bûten glide in aak foarby, mei yn syn sok in swaarm seefûgels, it miggele, en Werther harke nei it gûnzjen fan de wrâld, it rûzen fan de tiid, en fan in strân ôf, mei in cocktail by de hân, seach er nei de see en de ivige weagen dy’t ûnferskillich it sân bedobben.

En Elon Musk rekke fermist by in missy nei Mars.
En Sina stjoerde in oarlochsfloat nei de kusten fan California.
En immen drukte op in reade knop.
En de Europeeske Uny brokkele fierder ôf; de melaatske âlde dame.
En Putin stoar – fergiftige en balseme en opbierd neist Stalin.
En Afrika waard finaal leechrôve.
En jierren letter joech de lêste telefoan op ierde de geast.

Yn de bus tocht Werther nochris oan Mynhear Nashi en oan de kontener. Hoe’t er dy glêzen tafel hate, hoe frjemd oft it is om jins eigen skonken te sjen, hoe’t jo ynienen jo fuotten in hâlding jaan moatte. Hy brocht him it nutteleaze kacheltsje yn it sin en it ronken fan de stroomgenerator, de fergriemerij dy’t doe sa fanselssprekkend like hie. De swijsume froulju dy’t nei him knikten. Mynhear Nashi dy’t glimke en dan fan de radar ferdwûn.
No wie elkenien ûnberikber wurden. Soms seachst noch minsken op ’e strjitten, mar nei de safolste pandemy en de safolste rôfmoard, wistest wol better. De affysjes hongen der noch, dêr hie Werther foar soarge, dêr wie er grutsk op. Ek op ’e sydkant fan syn bus koest noch altyd de wurden ‘noait’ en ‘neat’ gewaar wurde, in lêste gloeiend koaltsje yn it lêste fjoer.
Der wie gjin sjauffeur. De linen rieden automatysk, mits je dapper genôch wiene om yn te stappen. In protte hiene fan de bussen har ridende hûs makke – foarhinne soest se swalkers neamd hawwe, hjoed-de-dei wie elk op drift. Werther drukte op ’e belle, de folgjende halte wie sines. Dêrnei wie it net fier mear, sels ast in stôk nedich hiest, koest it maklik berinne.

It wie lang lyn dat er noch mosken sjoen hie. Hjir op it doarp wennen se blykber gewoan yn de roazestrûken. Immen hie fetbollen foar har ophongen en har heal nuet makke – se wiene al lang net mear bang foar minsken. Werther seach in skoftke nei de brune plúmkes, de drokte dy’t se makken, har bekjes dy’t iverich pikten en tsjotteren. Wat in prachtige ferkwânseling, tocht er, wylst er de hikke opdie. It gnjirre. It hearde as in waarm wolkom.
Werther skeuvele oer it tsjerkhôf, op ’e siik nei in plakje.
It wie hjerst, it wie tiid.
De takomst wie no.

Een prachtige verkwanseling

After years of waiting
Nothing came
Thom Yorke

Werther was in de war. Hij draaide het blad om, in volle verwachting nog meer papier aan te treffen, een dossier met meer uitleg, met targets, marktonderzoeken, mediastrategieën, of toch minstens wat content over het merk dat hij hoorde te promoten. Verbijsterd hield hij het A4-tje tussen duim en wijsvinger; hij durfde zijn opdrachtgevers aan de overkant van de glazen tafel niet aan te kijken, bang om hen in verlegenheid te brengen. Ontredderd – dat was het woord dat in koud zweet op zijn rug geschreven stond.
Al van bij het begin was de afspraak in ongemak gedrenkt. Hij had lang moeten zoeken naar de locatie: zijn gps bleef koppig beweren dat hij zijn bestemming bereikt had, ook al stond zijn Volvo voor een vervallen loods in het havenkwartier. Hij stapte uit en terwijl de uitlaatgassen laag over de kasseien wegdreven, onderdrukte hij de neiging om werktuiglijk in zijn haar te krabben. Dit kon niet kloppen. Als hij zich niet vergiste, was hij hier ooit naar een illegale rave geweest, een feest dat abrupt uiteenspatte toen blauwe zwaailichten opdoemden.
Verderop, in het kanaal, gleed een aak door het water, gevolgd door een paar lusteloze meeuwen. Links van hem een scheve toren van paletten. Rechts een gekanteld winkelkarretje vol vuilniszakken. En voor hem de hangar, wachtend op de volgende vastgoedspeculant die nu ongetwijfeld bij de burgemeester aan het lobbyen was voor een vergunning om er luxe-appartementen neer te poten.
Toen hij terug opkeek van zijn telefoon, tevergeefs scrollend door de email, op zoek naar een tweede adres, zag hij drie figuren staan, keurig op een rijtje. Een van hen wenkte. Pas toen Werther dichterbij kwam, ontwaarde hij in de hoek van de loods een groene container, omzoomd door het ronken van een stroomgenerator. Alleen de middelste figuur, een Aziaat van onbestemde leeftijd, gehuld in een onbestemd grijs pak, drukte hem een hand en stelde zich voor als Meneer Nashi. De twee Aziatische vrouwen die hem flankeerden, gaven hem een hoofdknikje.
In de container stond een dossierkast, een glazen tafel met vier stoelen en een elektrisch kacheltje waarmee je amper een badkamer verwarmd kreeg. Op het koude glas lag nu die dunne kartonnen farde, met tussen de kaften dat ene blad papier waarop drie luttele regeltjes stonden geprint:

De Toekomst is nu.
De Toekomst is nooit.
De Toekomst is niets.

Werther zocht wanhopig naar een logo, naar een slimme woordspeling die hij over het hoofd zag. Zijn ogen speurden de leegte rond de slagzinnen af, en verdwaalden in het wit. Bedremmeld gaf hij zijn nederlaag toe.
‘Dit moet een vergissing zijn,’ zei hij, wapperend met het blad.
Meneer Nashi glimlachte minzaam. ‘We begrijpen uw verwarring. Maar dit is het voorlopig. Dit is de campagne.’
‘Voorlopig?’
‘De toekomst zal het uitwijzen. Ons lijkt het beter dat u hiermee begint, nu.’
‘Maar wat wilt u promoten, over welk product gaat het? U vermeldt niet eens een website. Zelfs als teaser is dit zeer mager, temeer omdat ik zonder verdere info onmogelijk een doelgroep kan bepalen.’
‘We hebben geen doelgroep. Of beter: de doelgroep is iedereen.’
Werther zweeg. Verbijsterd. Alsof hij te midden van een woestijn tegen een glazen wand was aangelopen – hoog boven hem hoopten de wolken zich op in een wollige opstropping.
Meneer Nashi verstrengelde zijn vingers in een gebed. ‘We hebben het volste vertrouwen in uw kunnen.’ Waarna alleen nog een lange stilte volgde, lang genoeg om Werther te vertellen dat het overleg voorbij was. Gedwee grabbelde hij het dossier bijeen, schraal papier dat belachelijk zwaar woog.

Weer buiten miezerde het, regen die te lui was om te vallen, klein water waar je tegenaan liep. Voor dit soort dagen was het woord ‘troosteloos’ uitgevonden. Eens in de file zwol de regen aan en om het gekletter op de voorruit te dempen, zette hij Radiohead luider: de ijle stem boven metalige beats, de songtitel – Packt Like Sardines in a Crushd Tin Box – die traag over de display rolde, en Werther die alsnog wrang moest lachen omdat het lot hém zo mooi uitlachte.
Die avond ontdekte hij tijdens het trimmen een eerste grijs schaamhaar en toen hij later zijn zaad op de borsten van een escort stortte, voelde hij geen vreugde maar een vreemd soort verdriet, alsof de levenslust in gulpen uit zijn bestaan druppelde. Hij viel meteen in slaap, met zijn handpalm op een warme heup, een zijden houvast die elf minuten later stipt vanonder hem wegglipte.

Werther moest het eerlijk toegeven: de campagne was een makkie. Vanzelfsprekend had hij zich eerst op sociale media gericht, en het mysterie van de drie slogans ging instant viraal. Dat verbaasde Werther niet: hij bediende een generatie die maandenlang gefascineerd naar een foto van een ei had gestaard.
Gebruikers speculeerden over de achterliggende inhoud, de mogelijke bedrijven die zoiets simpel doch geniaal op de wereld zouden loslaten en er ontstonden spontaan hashtags waarmee influencers hun foto’s ondertitelden. Een vrouw die in een bikini een bungyjump waagde, een rafter die zichzelf filmde terwijl hij een waterval af dook, twee vrienden die met een biertje proostten op een festival, een millennial die in pyjama probeerde om een webshop voor avocadoplanten te lanceren – allemaal plakten ze er #detoekomstisnu onder.
Werther hoefde amper iets te doen. Even werd het spannend toen een paar hackers zijn IP-adres probeerden te achterhalen, maar zijn firewall bleek bestand tegen de knullige aanvallen. Hij vond het merkwaardig verslavend: dagenlang zat hij zelf aan het scherm gekluisterd om de exponentiële reproductiecijfers bij te houden. De drie zinnen waren overal, de hashtags bezetten na twee weken de top tien van Twitter, en ook in andere talen verspreidde de slogan zich razendsnel. Het leek wel een sciencefictionfilm, over een virus dat uit een labo ontsnapt en stormenderhand de wereld verovert.
Toen Werther na een maand Meneer Nashi zijn eerste factuur stuurde, stond het forse bedrag binnen een half uur op zijn rekening. Normaal had hij bij zo’n winst meteen zijn dealer gebeld, een sterrenrestaurant gereserveerd en zijn vrienden opgetrommeld voor een braspartij, maar nu kon hij zich niet losrukken van het scherm; de statistieken bereikten ongeziene pieken, net als de pizzadozen die zich naast zijn bureau opstapelden.

Hoewel Meneer Nashi daar niet om gevraagd had – eigenlijk had Meneer Nashi nergens om gevraagd – lanceerde Werther na de tweede maand een offline campagne. Paginagrote advertenties in de weekendkranten, posters in bushokjes en billboards langs de grote invalswegen. Telkens met die drie hypnotiserende zinnetjes, in een saai lettertype, op een witte achtergrond. Voor het eerst sinds Heidi Klum halfnaakt een parfum had aangeprezen, werden er abri’s gevandaliseerd: elke jongere wilde zo’n poster op zijn studentenkamer.
Met de gebruikelijke vertraging begon nu ook de reguliere pers te speculeren over de mysterieuze campagne. Er verschenen opiniestukken – ‘Firma’s die vandalisme uitlokken, moeten de schade betalen’ – en allerlei reclame-experten mochten hun zegje doen. Werther monkelde toen hij jaloezie tussen de regels las. Enerzijds vond hij het slim van zichzelf dat hij de opdrachten via allerlei spookfirma’s anoniem had doorgegeven aan de drukkers en plakbedrijven, anderzijds vond hij het jammer dat hij de eer niet kon opstrijken. Wat hij wel opstreek: de gigantische vergoedingen die maandelijks op zijn rekening terechtkwamen.
Maar het knaagde.
Als er niet gauw een tipje van de sluier zou opgelicht worden, zouden de statistieken plafonneren, en eens gewenning intrad, zouden de aanhoudende stroom instagramberichten hoogstens nog irritatie opwekken. Er moest een onthulling komen.

Daar dacht Meneer Nashi anders over.
Na lang aandringen – de campagne ging ondertussen zijn derde kwartaal in – mocht Werther langskomen voor een gesprek. Dat laatste was letterlijk te nemen: eens terug in de container stond op de glazen tafel enkel een telefoontoestel op hem te wachten, warempel zo’n oud model met een hoorn die met een gekrulde draad vastzat aan een plastic gevaarte met drukknoppen.
‘We zijn zeer tevreden over uw inspanningen. De toekomst is verzekerd.’
Werther knarsetandde. ‘U spendeert fortuinen; nu is de campagne op haar hoogtepunt. Het is tijd om te oogsten.’
‘De toekomst is nu.’
Werther luisterde hoopvol naar de ruis op de lijn. Nu gaat het komen, dacht hij, nu gaat het beginnen. Maar Meneer Nashi ontgoochelde.
‘De Toekomst is nooit. De Toekomst is niets. Dat is uw taak. En nogmaals, we zijn uitermate blij met uw arbeid. We stellen voor dat u een welverdiende vakantie neemt, en dan met hernieuwde krachten verder werkt aan onze toekomst.’
‘Maar welke toekom …’
Werther zat nog een tijdje met de hoorn tegen zijn oor gedrukt, de kiestoon zoemde behaaglijk tegen zijn trommelvlies tot hij tenslotte, in een lege container, in een vervallen hangar, op een verlaten havenparking, de hoorn weer zachtjes op de haak legde.
Buiten gleed een aak voorbij, met in zijn kielzog een zwerm meeuwen, het miezerde, en Werther luisterde naar het zoemen van de wereld, het ruisen van de tijd, en vanop een strand, met een cocktail bij de hand, keek hij naar de zee en de eeuwige golven die onverschillig het zand bedolven.

En Elon Musk raakte vermist tijdens een missie naar Mars.
En China stuurde een oorlogsvloot naar de kusten van California.
En iemand drukte op een rode knop.
En de Europese Unie brokkelde verder af; de melaatse oude dame.
En Putin stierf – vergiftigd en gebalsemd en naast Stalin opgebaard.
En Afrika werd finaal leeggeroofd.
En jaren later gaf de laatste telefoon op aarde de geest.

In de bus dacht Werther nog eens aan Meneer Nashi en aan de container. Hoe hij die glazen tafel haatte, hoe vreemd het is om je eigen benen te zien, hoe je plots je voeten een houding moet geven. Hij herinnerde zich het nutteloos kacheltje en het ronken van de stroomgenerator, de verspilling die toen vanzelfsprekend leek. De zwijgzame vrouwen die naar hem knikten. Meneer Nashi die glimlachte en dan van de radar verdween.
Nu was iedereen onbereikbaar geworden. Soms zag je nog mensen in de straten, maar na de zoveelste pandemie en de zoveelste roofmoord, wist je wel beter. De affiches hingen er nog, daar had Werther voor gezorgd, dat was zijn trots. Ook op de zijkant van zijn bus kon je nog de woorden ‘nooit’ en ‘niets’ ontwaren, een laatste gloeiend kooltje in het laatste vuur.
Er was geen chauffeur. De lijnen reden automatisch, mits je dapper genoeg was om op te stappen. Velen hadden van de bussen hun rijdend huis gemaakt – vroeger zou je ze zwervers genoemd hebben, tegenwoordig was iedereen op drift. Werther drukte op de bel, de volgende halte was de zijne. Daarna was het niet ver meer, zelfs met een stok kon je het makkelijk bewandelen.

Het was lang geleden dat hij nog mussen had gezien. Hier in het dorp woonden ze blijkbaar gewoon in de rozenstruiken. Iemand had vetbollen voor hen opgehangen en hen half tam gemaakt – ze waren al lang niet meer bang voor mensen. Werther keek een poosje naar hun bruine pluimpjes, de drukte die ze maakten, hun bekjes die naarstig pikten en kwetterden. Wat een prachtige verkwanseling, dacht hij, terwijl hij het hekje opende. Het knarste. Het klonk als een warm welkom.
Werther schuifelde over het kerkhof, op zoek naar een plekje.
Het was herfst, het was tijd.
De toekomst was nu.

A Splendid Waste of Time

After years of waiting
Nothing came
Thom Yorke

Werther was confused. He turned over the sheet, fully expecting to find more paper, a file with more explanation, with targets, market research, media strategies or at least some content about the brand he was supposed to promote. Bewildered he held the A4 between his thumb and index finger; he didn’t dare to look at his clients at the opposite end of the glass table, afraid of embarrassing them. Desperate – that was the word written in cold sweat across his back.
Right from the beginning the meeting was drenched in awkwardness. He had spent a great deal of time looking for the location: his GPS stubbornly asserted that he had reached his destination, even though his Volvo was in front of a dilapidated warehouse in the docklands. He got out and while the exhaust fumes dissipated low over the paving stones, he suppressed the urge to scratch his head mechanically. This couldn’t be right. If he wasn’t mistaken, he had once been to an illegal rave here, a party that had dispersed abruptly when flashing blue lights appeared.
Further down, in the canal, a barge glided through the water, followed by a few listless gulls. To his left a lopsided tower of pallets. To his right an upturned shopping trolley filled with old bin bags. And in front of him the hangar, waiting for the next property speculator, who now was probably lobbying the mayor for a permit to put up luxury flats.
When he looked back up from his telephone, vainly scrolling through his email, looking for a second address, he saw three figures standing trimly in a row. One of them winked. Only when Werther drew nearer did he spy a green shipping container in the corner of the warehouse, enveloped in the throb of an electric generator. Only the person in the middle, an Asian man of indeterminate age, dressed in an indeterminate grey suit, shook his hand and introduced himself as Mr Nashi. The two Asian women flanking him nodded.
In the container there was a filing cabinet, a glass table with four chairs and an electric radiator with which you could barely heat a bathroom. On the cold glass was a thin cardboard file, its covers enclosing a single sheet of paper, on which just three lines were printed:

The future is now.
The future is never.
The future is nothing.

Werther desperately looked for a logo, for a clever play on words he had overlooked. His eyes scanned the void around the slogans and lost their way in the white. Confounded, he admitted defeat.
‘This must be a mistake,’ he said, waving the paper.
Mr Nashi smiled disdainfully. ‘We understand your confusion. But this is it for now. This is the campaign.’
‘For now?’
‘Time will tell. We feel that it would be better for you to start with this, now.’
‘But what do you want to promote; for which product? You don’t even mention a website. Even as a teaser it is very paltry, especially as I can’t possibly identify target groups without more information.’
‘We don’t have any target groups – or rather, the target group is everyone.’
Werther said nothing. Dumbfounded. As though he had hit a glass wall in the middle of a desert – high above him the clouds massed in a woolly heap.
Mr Nashi intertwined his fingers in a prayer. ‘We have complete confidence in your ability.’ This was only followed by a long silence, long enough to tell Werther that the meeting was over. Meekly he scrabbled together the file, meagre paper that was ridiculously heavy.
Outside it was drizzling, rain that was too lazy to fall, tiny water you stumbled into. The word ‘dismal’ was coined for days like this. Once in the traffic jam the rain intensified and to muffle the pelting on the windscreen, he turned up the volume: Radiohead’s ethereal voice above the metallic beats, the track title – Packt Like Sardines in a Crushd Tin Box – sluggishly rolled over the display. And even now Werther had a wry smile because fortune had smiled so generously upon him.
That evening while trimming he discovered his first grey pubic hair and later when he ejaculated on the breasts of an escort, he didn’t feel any joy but a strange kind of sorrow, as though his zest for life was trickling in spurts out of his being. He immediately fell asleep, with his palm on a warm hip, a silky grasp which slid away from beneath him exactly eleven minutes later.
Werther had to concede in all honesty that the campaign was a piece of cake. Naturally, he had first focused on social media, and the mystery of the three slogans instantly went viral. That didn’t surprise Werther: he was dealing with a generation that had been transfixed by a photograph of an egg for months on end.
Users speculated about the underlying message and which companies were likely to have come up with this simple, yet brilliant campaign and hashtags were created spontaneously, which influencers put beneath their photographs. A woman bungee jumping in a bikini, a rafter filming himself plunging over a waterfall, two friends toasting with their beer bottles at a festival, a millennial trying to launch a web shop for avocado plants in her pyjamas – they all pasted #Thefutureisnow beneath them. Werther hardly needed to do anything. Things got a little tense when some hackers tried to discover his IP address, but his firewall was able to withstand these clumsy attacks. He found it remarkably addictive: he spent days glued to the screen, keeping count of the exponential growth. The three sentences were everywhere; the hashtags dominated Twitter’s top ten within two weeks; and the slogans also spread like wildfire in other languages. It was almost like a science fiction film – about a virus escaping from a lab and overrunning the world.
When Werther sent Mr Nashi his first invoice after a month, the considerable sum appeared on his account within half an hour. Normally when he raked in a profit like this, he immediately would have called his dealer, reserved a gourmet restaurant and drummed up his friends for a binge, but he couldn’t pull himself away from the screen; the statistics reached unprecedented peaks, as did the pizza boxes piling up next to his desk.

Even though Mr Nashi hadn’t asked him – in fact, Mr Nashi hadn’t asked for anything – Werther launched an offline campaign after the second month. Full-page adverts in the weekend papers, posters in bus stops and billboards along key approach roads. Always with the three hypnotic sentences, in a boring font, on a white background. Bus shelters were vandalised for the first time since a half-naked Heidi Klum had extolled the virtues of some perfume: every youngster wanted one of these posters in their student pad.
With the usual delay the mainstream press started speculating about the mysterious campaign. Editorials were published – Companies that elicit Vandalism must pay for the Damage – and all kinds of advertising experts were asked to share their insights. Werther smirked when he read the jealousy between the lines. In part he thought it clever of himself to have used myriad shell companies to place anonymous orders with printers and outdoor advertisers, but he also thought it a pity that he couldn’t take any of the credit. He did receive credit of another kind: the enormous fees transferred to his account every month.
Still, it rankled.
If a hint of some kind wasn’t dropped soon then the statistics would flatline, and once familiarity had set in then the constant stream of Instagram messages would at most cause irritation. A revelation was needed.

Mr Nashi took a different view.
After repeated requests – the campaign was in its third quarter by then – Werther was allowed to pay him a call. Quite literally: when he returned to the container a telephone awaited him on the glass table, sure enough one of those old models with a receiver connected with a coiled cable to a plastic hulk with press buttons.
‘We’re most satisfied with your efforts. The future is assured.’
Werther clenched his teeth. ‘You’re spending a fortune; the campaign is now at its peak. It’s time to reap the rewards.’
‘The future is now.’
Werther listened hopefully to the noise on the line. Here it comes, he thought, it’s going to start now. But Mr Nashi dashed his hopes.
‘The future is never. The future is nothing. That’s your duty. And once again, we’re extremely pleased with your work. We propose you take a well-deserved holiday and then resume work on our future with renewed energy.’
‘But which fut-’
Werther sat for a while with the receiver pressed to his ear, the dial tone humming pleasantly against his eardrum until at last he, in an empty container, in a dilapidated warehouse, in an abandoned dockland parking place, gently replaced the receiver.
Outside a barge glided past, with a flock of gulls in its wake, it was drizzling, and Werther listened to the world humming, time crackling, and from a beach, with a cocktail in his hand, he watched the sea and the eternal waves indifferently drenching the sand.

And Elon Musk went missing on a mission to Mars
And China sent an armada to the Californian coast.
And someone pressed a red button.
And the European Union continued to crumble, the leprous old dame.
And Putin died – poisoned and embalmed, interred next to Stalin.
And Africa was utterly plundered.
And years later the last telephone on earth gave up the ghost.

In the bus Werther once again recalled Mr Nashi and the container. How he had hated the glass table, how strange it had been to see your own legs, how you suddenly had to pose with your feet. He remembered the useless radiator and the throb of the electric generator, the waste which seemed so natural at the time. The silent women who had nodded at him. Mr Nashi who had smiled and then disappeared off the face of the earth.
Now everyone was out of reach. You would still occasionally see people in the street, but after the umpteenth pandemic and the umpteenth fatal robbery you knew better. The billboards were still up, Werther had seen to that; it was his pride and joy. Even on the side of his bus you could still discern the words ‘never’ and ‘nothing,’ the last glowing ember in the last fire.
There wasn’t a driver. The buses drove automatically, provided you were brave enough to get on. Many people had made the buses their moving homes – in the old days you would have called them vagrants; these days everyone was adrift. Werther pressed the bell; the next stop was his. It wasn’t far from there; you could easily walk there even with a stick.

It had been a long time since he had last seen sparrows. Here in the village, they seemed to live in the rose bushes. Someone had hung up suet cakes and half tamed them – they had long lost their fear of people. For a while Werther looked at their brown plumage, the bustle they made, their beaks busily pecking and chirping. What a splendid waste of time he thought, as he opened the gate. It grated. It sounded like a warm welcome.
Werther shuffled across the graveyard, looking for a spot.
It was autumn; it was time.
The future was now.

Foarby it ein fan de tunnel
fan Greet Andringa

Voorbij het eind van de tunnel
fan Greet Andringa

Beyond the End of the Tunnel
fan Greet Andringa

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Tet Rozendal
Foarby it ein fan de tunnel

I
Ljocht as nei in sinne-ûndergong op in moaie dei: oeral om my hinne in tsjusterjend skimerjen mei rôze-reade toanen. Yn de fierte de rêstige slach fan de grutte tromme. Dy’t der altyd west hat en altyd wêze sil. Nea te waarm, nea te kâld. Nearne binne skerpe rânen. Sels net oan de streamende, goargeljende en rûzjende lûden oeral rûnom en troch my hinne. Der is gjin honger. Toarst bestiet net, yn alles is foarsjoen. Myn wyt, hast trochskinende hantsje rikt nei it waarme skaad fan de grutte hân, ûnberikber en tagelyk tichtby, leafdefol streakjend oer it dak fan myn universum. Nea allinnich, altyd part fan in grut, sêft weagjend, skommeljend tegearre. Alles is goed.

II
Op in dei is it oars. Unrêst streamt troch myn ieren, hieltyd fûler. De sêftens om my hinne ferhurdet. Earst hast ûnmerkber mar hieltyd mear en faker. Knypt. Drukt. Lit los. Begjint op’e nij. Ik wol net, mar wurd stikje by bytsje ferdreaun. Ferwrongen. Tusken hurde struktueren troch nei bûten twongen. Oan de ein fan de pine, oan de ein fan de tunnel is der ljocht: fierstente kâld en skel. In rimpen loftreis, it pynlik iepentearen fan myn longen. Skrikke fan myn eigen, kjelle lûd. Hannen, rûch en rubberich, betaaste myn hûd, pookje yn my om. Ut de eagen dy’t by dy hannen hearre komt gjin waarmte, allinnich mar snijende skerpte en ôfstân. Se sjogge in ding en dat ding bin ik. Ik wurd weage en op dat stuit fernim ik foar it earst dat ik net allinnich berne bin. Oan wjerskanten fan my lizze Eangst en Langstme, de twaling dy’t altyd by my bliuwe sil.
Fûleindich besykje ik my dêrnei in paad werom te sûgjen nei nea en altyd. Mar sy, út wa’t ik weikommen bin, is der krekt sa ôf as ik. De stimmen en lûden om ús hinne binne fierstente fûl.

III
Meinie Houtsma hiet myn beukerjuf. Yn myn eagen wie se doe al stokâld, mar se wie grif jonger as ik no. Pas twa jier lyn kaam ik har namme tsjin by de swartomrâne advertinsjes yn de krante.
As lytskes moasten wy mei de skoalbus, dat steefêst te betiid. De bern fan de buorlju, al wat grutter, rêden harren bûtendoar wol, mar by kjeld en min waar mocht ik, lyts einepykje, de kofjekeamer ynkomme. De rook fan farske kofje en it guod dêr’t it linoleum mei dweile waard, mingde har mei de swietrook fan it waskmiddel fan juf har klean. Ik skûle by har op skoat oant de dei werklik begûn. Waarm, feilich. Har hân streake oer myn molkboerehûnehierkes. Myn hert song in bliid ferske.

IV
Ik wie sân, miskien acht en oan it hûnthaaien mei in pear oaren út de klasse. We smieten deade tûken omheech de jonge beamen yn foar de beukerskoalle. Om de kastanjes foar harren tiid omleech te krijen, om popkes mei te meitsjen. Mar dêr kaam juf Meinie. It sinneljocht blikkere yn it glês fan de skoalledoar. Har hier waaide wyld om de holle, de eagen achter de fergrutsjende brilleglêzen skeaten beferzen fjoer. ‘Fuort! Fuort jimme, oars sil ik jim fergrieme!’ raasde se. Ik koe net mear bewege. Juf har stim skylde myn hert en yngewant. It byld waard dizich, ik besocht in dikke klûnte yn myn kiel fuort te slokken. Ik ha nea wer doard har oan te sjen.

V
Ik groei en ferjit. Ik bin altyd oan it lêzen en learen. In soad freondintsjes haw ik net. Bûtenboartsje en sporte fielt al gau as moatten. Foaral dy âlders dy’t lâns de kant fan it kuorbalfjild stean te gnuven en te razen, ik fyn it mar neat. It leafst sit ik yn in hoekje op de bank. Mei in boek. Ik helje hege sifers. Reizgje fan wiskunde, nei filosofy: riken fan absolute skjintme en wierheid, dêr’t net ien my benei komme kin. As ik it dêr net fine kin, wyk ik út nei skiednis en oare ferhalen. Bytiden flústeret Langstme my dan hiel fûl yn de earen en dan plak ik wat ik lêzen ha op de pûsterige koppen fan de jonges út myn klasse. Dagenlang fantasearje ik dan oer Marten, de iennichste mei in oar kleurke by ús op skoalle, want adoptearre. Hy sei ho doe’t de oaren fan de opfytsploech my om te narjen ûnderút treaune op de foljarre dyk. Hy holp my mei fyts en al wer oerein. Fandele tas en boeken foar my byinoar. Net dat er ea wat witten hat fan de haadrol dy’t er foar my spile. Eangst hold my kreas binnen de fluezen om myn eigen brein.

VI
Ik wie der wis fan: ik soe foar altyd allinnich oerbliuwe. Somtiden waard ik noch wol weage, mar altyd te licht befûn. Noch mear myn bêst dwaan en op reis gean, like my de wei om út de kjeld te kommen. Ik wie perfoarst ek al twa-en-tweintich.
Yn it fiere lân dêr’t ik bedarre, waard lykwols nei my taasten, mei eagen en fingers dy’t my seagen as wie ik moai glinsterjend boartersguod. Der oerkamen my dingen dy’t my nea oerkomme moatten hiene. Ik fielde my net by machte om ho te sizzen en bedarre folslein lamslein en mismoedich op in by eltse beweging kreakjend springboaiembêd yn in studintehostel. Mei ien luzich tekkentsje. Oer de muorre gisele in hagediske hinne en wer. It stuts it tonkje om de safolle tiid nei my út. In sok dêrhinne smite holp net.
En dêr wiesto ynienen. In skjinmakster sloech mei de fûst op myn keamersdoar en tsjutte my dat der beneden yn de hal immen op my wachte. Dyn eagen ljochten op doe’t ik by de treppen delkaam. En myn kniesde hert makke in spronkje.
De wiken dêrnei naamst my op sleeptou, troch dyn wrâld, lâns wichtige minsken om te kennen, om de belangrykste kulturele stroffelstiennen hinne. Nea kaamst my tenei. Sels dy iene jûn net, útfanhûs by dyn bêste freon yn de stêd oan de see. Ik stie foar it iepen finster, hie it kâld yn dit ferhipte lân dat oerdei altyd te hyt wie. De trams rattelen, piipjend yn alle bochten, holden my út de sliep. Do stiest achter my en hiel foarsichtich, sûnder dat ik dêr om hoegde te freegjen, leidest dyn breiden trui om myn skouders, dyn hannen om myn mul en druktest in hiel lyts tútsje yn myn nekke. We sliepten tegearre op it ienpersoans matras op de grûn, ûnder dyn sliepsek. Dyn hert bûnze rêstich ûnder myn ear, dyn hûd roek lekker en fertroud, dyn earm lei om my hinne. We dreaukelen sûnder dat der fierders wat barde yn in see fan tefredenens. Alles wie goed.

VII
It wie noch yn de tiid foar ynternet en mobile tillefoan. Der gong healwiis praat rûn troch de mienskip dêr’t wy by hearden. Wy woenen inoar net yn ferlegenheid bringe. Ik wachte op dy en do op my. Hoe langer it duorre, hoe mear’t we leauden fan wat we oer inoar hearden, hoe minder we leauden fan wat we field hiene. We rekken inoar kwyt.
Ik wie wer allinnich. De dagen waarden bepaald troch de talige úthalen dy’t fan de slanke tuorren yn de grutte stêd ôfstreamden, it klaksonearjen fan de auto’s, de stimmen fan de minsken – pratend, laitsjend, tsierend. Lûden dy’t by de betonnen muorren fan de hege gebouwen opgalmen en harren troch it iene iepen finster fan myn keamer nei binnen krongen. Om it hurdst om foarrang fochten mei de stimmen fol selsbeskuldiging yn myn kop. Ik siet myn tiid út. Net by steat te betinken dat in fleantúch earder werom ek in opsje wie.

VIII
Langstme bleau noch in hiel skoft de kompasnulle op dy rjochtsjen. Ik socht nei dy op plakken en yn lannen wêr’tst ûnmooglik wêze koest. Eangst wie der wyls al lang fan oertsjûge dat we de halte Paradys definityf foarbyriden wienen. Myn holle spande mear en mear gear mei dy aaklike, ferskronfele, tsjustere helte fan de twilling en sleurde my mei yn in ferstânshoulik mei krekt genôch rôze-reade rantsjes om de goudglânzjende twillinghelte net hielendal ôfstjerre te litten. Ik fielde my in oanspielde seefisk op de floedstripe. Alle kearen as ik in blik seach, in leaf gebaar of wurd fan myn man, gong myn boarst wiid iepen. Om dêrnei, as de oandacht omsloech yn hurdens of hielendal by my wei reizge, wer pynlik leechdrukt te wurden: it wie in soarte fan kwea-aardich, forsearre sykheljen dat it lijen allinnich mar langer duorjen die. En dat hold net iens op doe’t dúdlik waard dat der binnen dat houlik wier neat mear te krijen wie foar my. Langstme stuts doe har leave sêfte, hast ljochtjouwende, mar grypgrage hantsjes út nei alles dêr’t se mar hâld oan miende krije te kinnen. Mar alle kearen krige har ferskronfele, tsjustere broerke dêrnei wer gelyk. Oant se in hoartsje letter wer earne in freonlike blik seach. Ensafuorthinne.

IX
Santjin en in heal jier letter smiet it ynternet ús frjemd genôch wol wer op inoars paad. Nei de earste ferbjustere stilte, fertelde ik wat ik doedestiids yn dyn eagen seach en do ferteldest watsto yn mines fûnst. En mei-ien wie dat wer de iennichste en folsleine wierheid. De himel wie rôze en goud, we streaken inoars hûd mei wurden. Dreaukelen.
Alles kaam miskien safolste hurder oan omdat inoar wier fan tichtby sjen ûnmooglik wy troch in burgeroarloch yn dyn lân. Do koest der net út, ik koe der net yn. En dat noch eefkes los fan de minsken dy’t we wyls om ús hinne sammele hiene en it leafst gjin sear dwaan woene troch ynienen te ferdwinen of te ferskinen. We libben in dreamd libben tusken hjir en dêr. Tusken doe en no. Wier, maar net taastber.
Op in dei wie de kriich oer. We bouden in ferhaal en fûnen in stêd tusken dêr en hjir, nij foar ús allebeide. Mar wat we dêr ek fûnen: net ússels, net in oar. Ik wie sa benaud dy wer kwyt te reitsjen dat ik waard wat ik tocht datsto woest: in glinsterjend stikje boartersguod, in ding om nei te graaien en te sjen. Hoe’t it foar dy west hat, wit ik eins net iens: do spilest in wichtich man, bêdest dyn gewisse del troch yn ús seldsume dagen ek noch in folslein kongres folgje te wollen. Miendest grif dat ik it noflik fûn datsto yn alles de lieding naamst.
We dreaune beide in kant op yn in see fan grizens.

X
Do libbest dyn libben en ik mines. Sels Eangst en Langstme joegen harren meastentiids del mei in breiwurkje, Netflix en in pûde sjips op de bank. Ik gong der fan út dat ik dy nea wer sjen soe en ik wist eins net iens oft ik dêr noch wat bysûnders by fiele moast. Miskien wiest al dy tiid mar gewoan in ding út myn fantasij west, miskien wie it ek mar better datst net bestiest. Ik die wat moast, gong om mei wa’t ik om te gean hie en bedarre sa op in âldjiersfeest fan myn eks.
Ik rekke oan de praat mei in kollega fan him. Best aardich, maar fierders neat. We bleaune allebeide oernachtsjen, rêden de oare moarns tegearre kliemske glêzen en resten oaljekoek op. Doe’t ik fuort soe, joech ik him sûnder dêr oer nei te tinken in krûp. En ik skrok my healdea fan it waarmtefront dat weromkaam, út dat hert dat hiel eefkes sa ticht by mines wie. Dat wiesto.
Ik fertocht Langstme fan in rotstreek, mar dy lei noch earne lûd te snoarkjen mei in krintebol yn ’e snuffert, neist har tomkesûgjend broerke. Nee, fansels wie dy wol-ok kollega net ynienen feroare yn in oare man, mar wat der weromkaam út syn hert, yn dy iene krûp, dat streamen yn myn lea, it boartlik fûnkje fan wolkom yn syn eagen, it ferdwinen fan de iensumens, dat wie presys itselde.

XI
En sels doe duorre it noch in aardich skoft foar’t ik it einlings begriep. Ik bin yn see gongen mei de aardige kollega en dêr ha ik perfoarst gjin spyt fan. Mar dat waarm tegearre skommeljen is der by him ek bytiden wol en bytiden net. It leit hielendal net oan him.
Ik begjin de dei tsjintwurdich sittend op in kessentsje en net omdat dat no perfoarst moat fan de Happinez of de nijste trúkjeskursus fan it wurk. Foar my wurket it gewoan. Ik stek in kearske oan, mar it kin ek bêst sûnder. Ik sykhelje in pear kear en hâld op mei myn bêst dwaan. Ik lústerje nei de grutte tromme yn mysels en faker wol as net slagget it Langstme dan ek om har wite graaihantsjes, dy’t altyd hâld sykje wolle by immen bûten my, yn de bûse te stekken. En Eangst om syn fingerkes, dy’t altyd ree binne om in skuldige oan te wizen, te ûntspannen, it tomke werom yn de mûle te stopjen. Ik lústerje altyd noch eefkes oft se fierders noch wat te fertellen hawwe, dit dappere twatal dat al dy jierren besocht hat sa goed op my te passen. Ik bestopje se ûnder in waarm tekkentsje en ik kom oerein om it deistich Paradys mei in waarm hert temjitte te gean.

Voorbij het eind van de tunnel

I
Licht als na een zonsondergang op een mooie dag: overal om mij heen een duister wordend schemeren met rozerode tonen. In de verte het rustige slaan van de gr0te trom. Die er altijd is geweest en er altijd zal zijn. Nooit te warm, nooit te koud. Nergens scherpe randen. Zelfs niet aan de stromende, gorgelende en ruisende geluiden overal om en door mij heen. Er is geen honger. Dorst bestaat niet, in alles is voorzien. Mijn witte, bijna doorschijnende handje reikt naar de warme schaduw van de grote hand, onbereikbaar en tegelijk dichtbij, liefdevol het dak van mijn universum strelend. Nooit alleen, altijd onderdeel van een groot, zacht wiegend, schommelend samenzijn. Alles is goed.

II
Op een dag wordt het anders. Onrust raast door mijn aderen, steeds heftiger. De zachtheid om mij heen verhardt. In het begin haast onmerkbaar, maar steeds meer en vaker. Knijpt. Drukt. Laat los. Begint opnieuw. Ik wil niet, maar word beetje bij beetje verdreven. Verwrongen. Tussen harde structuren door naar buiten gedwongen. Aan het eind van de pijn, aan het eind van de tunnel is licht: veel te koud en te schel. Een ruwe luchtreis, het pijnlijke openvouwen van mijn longen. Schrikken van mijn eigen geschrokken stemgeluid. Handen, ruw en rubberachtig, betasten mijn huid, woelen en porren. Uit de ogen die bij die handen horen straalt geen warmte, slechts snijdende scherpte en afstandelijkheid. Ze zien een ding en dat ding ben ik. Ik word gewogen en op dat moment merk ik voor het eerst dat ik niet de enige ben die werd geboren. Aan weerszijden liggen Angst en Verlangen, de tweeling die altijd bij mij zal blijven.
Verwoed poog ik daarna om me een weg terug te zuigen naar nooit en altijd. Maar zij, uit wie ik voortgekomen ben, is al even beduusd als ik. De stemmen en geluiden om ons heen zijn veel te hard.

III
Meinie Houtsma was de naam van mijn kleuterjuf. In mijn ogen was zij toen al stokoud, maar zij was vast jonger dan ik nu zelf ben. Pas twee jaar geleden kwam ik haar naam tegen tussen de zwart omrande advertenties in de krant.
Als kleintjes moesten wij met de schoolbus, dus altijd te vroeg. De kinderen van de buren, al wat ouder, redden zichzelf buiten wel, maar bij kou en slecht weer mocht ik, als klein eendenkuikentje, in de koffiekamer komen. De geur van verse koffie en het spul waar het linoleum mee werd gedweild, vermengde zich met de zoete geur van wasmiddel die aan haar kleren hing. Ik schuilde bij juf op schoot tot de dag echt begon. Warm, veilig. Haar hand aaide mijn melkboerenhondenhaartjes. Mijn hart zong een blij liedje.

IV
Ik was zeven, misschien acht en aan het donderjagen met een paar klasgenoten. We smeten dode takken in de jonge bomen die voor de kleuterschool stonden. Om de kastanjes vroegtijdig te laten vallen, om poppetjes van te maken. Maar daar kwam juf Meinie. Het zonlicht schitterde in de ramen van de schooldeur. Haren waaiden woest om haar hoofd, haar ogen achter de vergrotende brillenglazen schoten bevroren vuur. ‘Wegwezen! Weg jullie, anders doe ik jullie wat!’ schreeuwde ze. Ik kon mij niet meer verroeren. Juf haar stem stroopte mijn hart en ingewanden. Het beeld werd wazig, ik probeerde een dikke brok in mijn keel weg te slikken. Ik heb haar nooit weer durven aankijken.

V
Ik groei en vergeet. Ik zit altijd te lezen en te studeren. Veel vriendinnetjes heb ik niet. Buitenspelen en sporten voelen al gauw aan als een verplichting. Vooral die ouders die langs de kant van het korfbalveld staan te loeren en te roepen, ik vind het maar niks. Het liefst zit ik in een hoekje van de bank. Met een boek. Ik haal hoge cijfers. Reizen van wiskunde naar filosofie: rijken van absolute schoonheid en waarheid, waar niemand mij kwaad kan doen. Wanneer ik het daar niet kan vinden, wijk ik uit naar geschiedenis en andere verhalen. Soms fluistert Verlangen mij dan vurig in de oren en plak ik wat ik heb gelezen op de puisterige koppen van de jongens uit mijn klas. Dagenlang fantaseer ik dan over Marten, de enige op onze school met een ander kleurtje, want geadopteerd. Hij zei stop toen de anderen van de groep waarmee ik naar school fiets mij om te pesten omverduwden op de met mest besmeurde straat. Hij hielp mij overeind, zette de fiets rechtop. Zocht tas en boeken voor mij bij elkaar. Niet dat hij ooit heeft geweten van de hoofdrol die hij voor mij speelde. Angst hield mij keurig binnen de vliezen om mijn eigen brein.

VI
Ik was ervan overtuigd: ik zou voor altijd alleen overblijven. Soms werd ik nog wel gewogen, maar altijd te licht bevonden. Nog meer mijn best doen en op reis gaan, leek mij de enig juiste manier om de kou achter mij te laten. Ik was ook al tweeëntwintig jaar ten slotte.
In het verre land waar ik terechtkwam, waren ogen en vingers die naar mij tastten en mij zagen als een mooi glinsterend speelgoedje. Daar overkwamen mij dingen die mij nooit hadden moeten overkomen. Ik voelde mij niet in staat stop te zeggen en belandde volkomen lamgeslagen en mismoedig op een bij elke beweging krakend springbodembed in een studentenhotel. Met één armoedig dekentje. Op de muur schoot een hagedisje heen en weer. Om de zoveel tijd stak het zijn tongetje naar mij uit. Er met een sok naar gooien hielp niet.
En ineens was jij daar. Een schoonmaakster bonkte met haar vuist op de deur van mijn kamer en liet weten dat beneden in de hal iemand op mij wachtte. Jouw ogen lichtten op toen ik de trap neer kwam. En mijn gekneusde hart maakte een sprongetje.
De weken die volgden nam jij me mee op sleeptouw, door jouw wereld, langs belangrijke mensen om te leren kennen, de belangrijkste culturele struikelblokken vermijdend. Nooit deed je mij kwaad. Zelfs die ene avond niet, toen we logeerden bij jouw beste vriend in de stad aan zee. Ik stond voor het open venster, had het koud in dit verhipte land waar het overdag altijd te heet was. De trams ratelden, piepend in elke bocht, hielden mij uit mijn slaap. Je stond achter mij en heel voorzichtig, zonder dat ik je erom hoefde te vragen, sloeg je jouw gebreide trui om mijn schouders, je handen om mijn middel en drukte een heel klein kusje in mijn nek. We sliepen samen op het eenpersoons matras op de grond, onder jouw slaapzak. Jouw hart bonsde kalm onder mijn oor, je huid rook lekker en vertrouwd, jouw arm lag om mij heen geslagen. We dobberden, zonder dat er verder iets gebeurde, in een zee van tevredenheid. Alles was goed.

VII
Het was nog in de jaren voor de komst van internet en de mobiele telefoon. In de kringen waar wij deel van waren, werden praatjes rondgestrooid. Wij wilden elkaar niet in verlegenheid brengen. Ik wachtte op jou en jij op mij. Hoe langer het duurde, hoe meer geloof wij hechtten aan wat we over elkaar hoorden, hoe minder wij geloofden in wat wij zelf hadden gevoeld. Wij raakten elkaar kwijt.
Ik was weer alleen. De dagen werden bepaald door de talige uithalen die van de slanke torens over de stad uitstroomden, het claxonneren van de auto’s, de stemmen van mensen – pratend, lachend, ruziënd. Geluiden die tegen de betonnen muren van de hoge gebouwen galmden en zich door het enige open raam van mijn kamer naar binnen drongen. Om voorrang vochten met de mijzelf beschuldigende stemmen in mijn hoofd. Ik zat mijn tijd uit. Niet in staat om op het idee te komen dat een vliegtuig eerder terug naar huis nemen ook een optie was.

VIII
Verlangen bleef nog lange tijd haar kompasnaald op jou richten. Ik zocht jou op plekken en in landen waar je onmogelijk kon zijn. Angst was er ondertussen allang van overtuigd geraakt dat we de halte Paradijs definitief voorbij waren gereden. Mijn hoofd spande meer en meer samen met die akelige, verschrompelde, duistere helft van de tweeling en sleurde mij mee in een verstandshuwelijk met net genoeg rozerode randjes om de goudglanzende tweelinghelft niet helemaal af te laten sterven. Ik voelde mij als een op de vloedlijn aangespoelde zeevis. Steeds als ik een blik zag, een lief gebaar of woordje van mijn man, opende mijn borst zich. Om daarna, als de aandacht omsloeg in hardheid of helemaal bij mij vandaan zeilde, opnieuw pijnlijk samen te worden geperst: het was een soort kwaadaardige, geforceerde ademhaling die het lijden alleen maar voort liet duren. En het hield niet eens op toen duidelijk werd dat er binnen het huwelijk werkelijk niets meer te halen zou zijn voor mij. Verlangen stak haar lieve zachte, bijna lichtgevende, maar grijpgrage handjes uit naar alles waaraan zij meende houvast te kunnen vinden. Maar steeds weer opnieuw kreeg haar verschrompelde, duistere broertje zijn zin. Tot zij even later weer ergens een vriendelijke blik zag. Enzovoort.

IX
Zeventien en een half jaar later bracht internet ons merkwaardig genoeg weer op elkaars spoor. Na de eerste verbijsterde stilte, vertelde ik wat ik destijds in jouw ogen zag en vertelde jij wat je in de mijne vond. En meteen was dat weer de enige en volkomen waarheid. De hemel was roze en goud, we streelden elkaars huid met woorden. Dreven.
Alles kwam misschien des te harder aan omdat elkaar in levenden lijve zien onmogelijk was door een burgeroorlog in jouw land. Jij kon er niet uit, ik er niet in. En dat nog even los van de mensen die wij ondertussen om ons heen hadden verzameld en liever geen pijn wilden doen door plotseling te verdwijnen of te verschijnen. We leefden een gedroomd leven tussen hier en daar. Tussen toen en nu. Echt, maar niet tastbaar.
Op een dag was de oorlog voorbij. We bouwden een verhaal en vonden een stad tussen daar en hier, voor ons allebei nieuw. Maar wat wij daar ook vonden: niet onszelf, niet elkaar. Ik was zo bang je kwijt te raken dat ik werd wat ik dacht dat jij zou willen: een glinsterend stukje speelgoed, een ding om naar te graaien en te kijken. Hoe het voor jou is geweest, weet ik eigenlijk niet eens: je speelde een belangrijk man, stelde je geweten gerust door tijdens onze zeldzame dagen samen ook nog een meerdaags congres te willen volgen. Je meende blijkbaar dat ik het prettig vond dat jij in alles de leiding nam.
Wij dreven allebei een kant op in een zee van grijsheid.

X
Jij leefde jouw leven en ik het mijne. Zelfs Angst en Verlangen kwamen meestal tot rust met een breiwerkje, Netflix en een zak chips op de bank. Ik ging ervan uit dat ik je nooit weer zou zien en ik wist niet eens of ik daar iets speciaals bij zou moeten voelen. Misschien was je al die tijd maar gewoon een ding in mijn fantasie geweest, misschien was het maar beter ook dat je niet bestond. Ik deed wat ik moest doen, ging om met wie ik had om te gaan en zo belandde ik op een oudejaarsfeest bij mijn ex.
Ik raakte in gesprek met een collega van hem. Best aardig, verder niets. We bleven overnachten, ruimden de volgende dag samen de vuile glazen en restanten oliebollen op. Toen ik naar huis zou gaan, gaf ik hem zonder erbij na te denken een knuffel. En ik schrok mij halfdood van de warmte die ik ontving van het hart dat heel even zo dicht bij het mijne was. Dat was jij.
Ik verdacht Verlangen van een rotstreek, maar die lag nog ergens luid te snurken met een krentenbol in de snuit, naast haar duimzuigende broertje. Nee, natuurlijk was die wel-ok-collega niet plotseling veranderd in een heel andere man, maar wat zijn hart uitstraalde, tijdens die ene knuffel, die stroom door mijn lichaam, het speelse vonkje in zijn ogen, het oplossen van de eenzaamheid, dat was precies hetzelfde.

XI
En zelfs toen duurde het nog geruime tijd voor ik het eindelijk begreep. Ik ben in zee gegaan met de aardige collega en daar heb ik beslist geen spijt van. Maar dat warme schommelen is er samen met hem soms wel en soms niet. Het ligt helemaal niet aan hem.
Ik begin de dag tegenwoordig zittend op een kussentje en niet omdat dat per se moet van de Happinez of de nieuwste trucjescursus van mijn werk. Voor mij werkt het gewoon. Ik steek een kaarsje aan, maar het kan ook wel zonder. Ik haal een paar keer diep adem en houd op mijn best te doen. Ik luister naar de grote trom in mijzelf en vaker wel dan niet lukt het Verlangen dan om haar witte graaihandjes, die altijd houvast proberen te zoeken bij iemand anders dan ikzelf, in de zak te steken. En Angst om zijn vingertjes, altijd bereid om een schuldige aan te wijzen, te ontspannen, het duimpje terug in de mond te stoppen. Ik luister altijd nog even of zij verder nog iets te vertellen hebben, dit dappere tweetal dat al die jaren heeft geprobeerd zo goed voor mij te zorgen. Ik stop ze onder een warm dekentje en sta op om het alledaagse Paradijs met een warm hart tegemoet te treden.

Beyond the End of the Tunnel

I
Light like after sunset on a beautiful day: everywhere round me darkening twilight with pinkish red hues. In the distance the steady beat of the big drum. It has always been there and always will be. Not too hot, not too cold. No sharp edges anywhere. Not even in the streaming, gurgling and murmuring sounds all round me. There isn’t any hunger. Thirst doesn’t exist, everything is taken care of. My white, almost transparent hand reaches towards the warm shadow of the big hand, unreachable and yet close, lovingly caressing the roof of my universe. Never alone, always part of a large, softly rocking, swinging togetherness. Everything is good.

II
One day things change. Agitation races through my veins, ever more intensely. The softness round me hardens. Almost imperceptibly in the beginning, but ever more and often. Squeeze. Push. Let go. Starts again. I don’t want to, but little by little I’m driven out. Twisted. Forced out between hard structures. At the end of the pain, at the end of the tunnel is light: far too cold and glaring. A harsh aerial trip: the painful unfurling of my lungs. Startled by my own scared voice. Hands, rough and rubbery, toss and prod. The eyes that go with the hands exude no warmth, just piercing sharpness and remoteness. They see a thing and I’m that thing. I’m weighed and at that moment I realise that I’m not the only one who was born. Fear and Desire lie on either side, the twins who’ll stay with me forever.
Frantically I try to suckle myself back to never and always. But she, who I emerged from, is as bewildered as I am. The voices and sounds round us are far too loud.

III
Meinie Houtsma was my nursery-school teacher’s name. In my eyes she was already ancient, but she was probably younger than I am now. Just two years ago I came across her name among the black-rimmed notices in the paper.
We had to take the school bus when we were little, so always too early. The children next door, already a bit older, were all right outside, but when it was cold or there was bad weather, I was allowed, like a little duckling, in the coffee room. The smell of the fresh coffee and the stuff the linoleum was mopped with mingled with the sweet scent of detergent her clothes gave off. I took shelter on my teacher’s lap until the day really started. Warm, safe. Her hand stroked my mousey hair. My heart sang a joyful song.

IV
I was seven, perhaps eight and mucking about with a few classmates. We were chucking dead sticks into the young trees in front of the nursery school. To bring down the unripe chestnuts, to make dolls. But Ms Meinie came out. The sunlight shone in the windows of the school door. Hair blowing wildly round her head, her eyes behind the magnifying lenses of her glasses blazed frozen fire. ‘Clear off! Off with you, or I’ll deal with you!’ she screamed. I couldn’t move an inch. My teacher’s voice flayed my heart and insides. The image blurred, I tried to swallow a huge lump in my throat. I never dared to look at her again.

V
I grow and forget. I’m always reading and studying. I don’t have many friends. Playing outdoors and sport soon feel like an obligation. Particularly those parents who watch and shout from the sidelines of the korfball field, I just don’t like it. I prefer sitting in the corner of the sofa. With a book. I get good grades. Travelling from maths to philosophy: realms of absolute beauty and truth, where no one can hurt me. When I can’t find something there, I turn to history and other stories. Sometimes Desire then whispers fervently in my ear, and I glue what I’ve read onto the pimpled heads of the boys in my class. Then I fantasise for days about Marten, the only pupil at our school of another colour, he’s adopted. He said stop when the others in the group I cycle with to school bullied me by pushing me over on the manure-covered street. He helped me up, picked up my bicycle. Gathered up my bag and books for me. Not that he ever knew the starring role he played for me. Fear kept me demurely within the membrane of my own brain.

VI
I was convinced: I’d be alone forever. Sometimes I was weighed up, but always found too light. Trying even harder and travelling seemed to me the only right way of leaving the cold behind me. I was already twenty-two after all.
In the far-away country I ended up in, there were eyes and fingers which grasped for me and saw me as a pretty, shiny plaything. Things happened to me that should never have happened. I didn’t feel able to say stop and ended up completely paralysed and dejected on a spring-cushioned bed, which creaked with every movement, in a student hotel. With one ragged sheet. On the wall a small lizard shot back and forth. Every now and again it stuck out its tongue at me. Throwing a sock at it didn’t help.
And suddenly you were there. A cleaner banged her fist on the door of my room and said that someone was waiting for me downstairs in the hall. Your eyes lit up when I came down the stairs. And my bruised heart skipped a beat.
In the weeks that followed you took me along with you, through your world, meeting people who were important to know, avoiding the most important cultural stumbling blocks. You never did me wrong. Not even that evening, when we stayed with your best friend in the city at the sea. I stood next to the open window, was cold in this damned country where it was always too hot in the daytime. The trams rattled, screeching in every bend, keeping me awake. You stood behind me and very gently, without me having to ask, wrapped your knitted sweater round my shoulders, your hands round my waist and gave me a little kiss in the neck. We slept together on the single mattress on the ground, under your sleeping bag. Your heartbeat calmly beneath my ear, your skin smelled pleasant and familiar, you had your arm round me. We floated, without anything else happening, on a sea of contentment. Everything was good.

VII
It was in the time before the internet and mobile telephone. There was idle talk among the people we knew. We didn’t want to embarrass each other. I was waiting for you and you for me. The longer it went on, the more we believed what we heard about one other, the less we believed what we felt. We lost each other.
I was alone once more. The days were decided by the linguistic outbursts gushing forth from the slim towers over the city, cars hooting, people’s voices – talking, laughing, arguing. Sounds which echoed off the concrete walls of the tall buildings and entered through the only open window in my room. Fought for precedence with the voices in my head blaming myself. I sat out my time. Unable to contemplate the option of taking an earlier flight home.

VIII
For a long time, Desire kept pointing her compass needle at you. I looked for you in places and countries where you couldn’t possibly be. Fear had long since been convinced that we’d definitively driven past the stop titled Paradise. My head conspired more and more with this doleful, wizened and dark twin, dragging me along in a marriage of convenience with just enough pinkish-red fringes not to completely extinguish its gilded twin. I felt like a fish washed up at the high-tide mark. Every time I saw an expression, a sweet gesture or word from my husband, my chest would open. After which, when the attention turned into hardness or completely left me, it would once again painfully contract: it was a kind of evil, forced breathing, which simply let the suffering drag on. And it didn’t even stop when it became clear that I had absolutely nothing more to gain in the marriage. Desire put out her sweet, soft, almost luminescent but grasping hands for everything she thought would give her something to hold on to. But her wizened, dark brother had his way every time. Until a little later she saw a friendly expression somewhere. And so on.

IX
Seventeen-and-a-half years later, strangely enough the internet put us back in touch. After the first bewildered silence, I said what I’d seen in your eyes all those years before, and you said what you’d found in mine. And instantly that was the only and complete truth once more. The sky was pink and gold, we stroked each others’ skin with words. Floated.
Perhaps we felt everything more keenly because it was impossible to see each other in person thanks to the civil war in your country. You couldn’t leave; I couldn’t come. And this quite apart from the people we both had round us now, who we’d rather not hurt by suddenly disappearing or turning up. We lived a dreamed life between here and there. Between then and now. Real, but not tangible.
One day the war ended. We fashioned a story and found a city between here and there, new to both of us. But whatever we did find there: it was not ourselves, not together. I was so afraid to lose you that I became what I thought you’d want: a shiny plaything: a thing to grasp or look at. How it was for you, I don’t actually know: you played an important man, eased your conscience by also wanting to attend a conference during our infrequent days together. You seemed to think that I liked you being in charge of everything.
We both drifted off in different directions in a sea of grey.

X
You lived your life and I lived mine. Even Fear and Desire mostly settled down with some knitting, Netflix and a packet of crisps on the sofa. I assumed I’d never see you again and I didn’t even know whether this should make me feel anything in particular. Perhaps all this time you’d merely been a thing in my fantasy, perhaps it was better that you didn’t exist. I did what I had to do, mixed with who I had to mix with, which is how I ended up at a New Year’s party with my ex.
I started talking to one of his colleagues. Quite nice, nothing more. We stayed the night, the next day tidied up the dirty glasses and the remains of the doughnut balls. When I wanted to go home, I gave him a hug without thinking about it. And I was scared half to death by the warmth I received from the heart that was so close to mine for an instant. It was you.
I suspected one of Desire’s dirty tricks, but she was still snoring loudly somewhere, with a raisin doughnut-ball in her mouth, next to her thumb-sucking brother. No, of course that nice-enough colleague hadn’t suddenly turned into a completely different man, but what his heart had imparted – in that one hug, that current through my body, the playful spark in his eyes, the dispersal of loneliness – was exactly the same.

XI
And even then, it took some time before I finally understood. I got involved with the pleasant colleague, which I certainly don’t have any regrets about. But that warm swaying together with him sometimes is and sometimes isn’t there. It isn’t related to him at all.
Nowadays I start the day seated on a cushion, and not because a lifestyle magazine or the latest gimmicky course at my work says so. It simply works for me. I light a candle but can do without one. I inhale deeply several times and stop doing my best. I listen to the big drum inside myself, and more often than not Desire manages to put her white, grasping hands, which are always trying to find assurance with someone other than myself, in her pockets. And Fear relaxes his fingers, always ready to apportion blame, and puts his thumb back in his mouth. I still always listen for a moment if they have anything else to say, this valiant duo that has tried to take such good care of me all these years. I tuck them beneath a warm blanket and rise to approach everyday Paradise warmheartedly.

Leafste,
fan Saskia de Coster

Liefste,
fan Saskia de Coster

My love,
fan Saskia de Coster

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Leafste,

Leafste,

Ik skriuw dy út in soartemint fan paradys wei. Nei ús lêste rûzje. Ik dip it even it paradys-sûnder-dy hjir. Miskien tinkst dan spontaan: kin it foar dy dan wol in paradys wêze? En dan folget der noch in rûzje. It is in atypysk paradys, it is fier fan perfekt, al wit ik net oft it perfekt wêze soe mei dy derby. Ik ha safolle gedachten dy’t ik mei dy diele wol. Ik bin yn Quartieri Spagnoli, yn it hert fan de rûge stêd dy’t Napels is. Dizze folksbuert is sa tichtbefolke en sa earmoedich dat ik wer even besef yn hoefolle bubbels at wy libje, en dan ha ik it noch net iens oer de bubbels dy’t it firus ús oplein hat. Ik bedoel hoe fan inoar ôfsûndere wy troch it libben gean en hoe’t dat ús blik beheind hat. Dêrom besykje ik dy te skriuwen. Gauris ha ik it gefoel net krekt te witten wat der spilet, by dy, by oaren, by oare groepen. Do bist op dysels in oare groep, ast dat wolst, safolle bist.
Doe’t ik dy lêstendeis seach, seidest sa moai dat ik mear ferbylding nedich ha, dat empaty de heechste foarm fan ferbylding is, dat it betsjut datst dy yn de oar ferpleatse kinst. As de polsstôk dy’t nedich is om mei in grutte sprong oant by de oare groep te kommen. En wiest lilk om’t ik myn eigen gong gean wol en my dus net genôch yn dy ferpleats. Ik freegje my ôf oft it oait slagje sil, net allinnich tusken ús beiden mar ek op in gruttere skaal. Moatst witte dat ik hjir allinnich sit, ik en myn gedachten. It spyt my dat ik dy oerdonderje mei myn tinzen. It sil wol oan it feit lizze dat ik allinnich wekker wurd en dat alle treppen hjir gefaarlik steil en wankel binne, ik kin mar better wat sitten bliuwe en skriuwe. Wêrom bist dan nei Napels flechte, fregesto miskien.
Ik zoom graach út, soest ek sizze kinne, of ik rin graach fuort, fuort fan ús, nei de gruttere fragen. Sels swalkje ik tusken hoop en wanhoop as it giet om de fraach oft wy minsken ta grutte feroaringen by steat binne. De ôfrûne jierren is der bygelyks safolle oer frouljusrjochten praat. Wy ha dêr entûsjast oan meidien. Earst wiene it akademyske en teoretyske diskusjes, sa’t dy eins al sa lang yn golfbewegingen komme en gean. Mei dy enerzjy allinnich al kinst in planeet fan plak yn it hielal feroarje. Doe wie der #MeToo, in fanút de sosjale media wei stjoerde beweging dy’t echt wat yn gong set hat. Wat ik sizze wol: it polityk korrekte tinken is faak in akademysk discours binnen ien bubbel en de oerstap meitsje nei de strjitte is net altyd ienfâldich. Net oars as sa’t ik hjir by myn tafel sit en ûnder my streamt troch de smelle, smoarge strjitsjes it echte libben, fol âlderwetske, blaffende macho’s dy’t har libben weagje en optutte wyfkes dy’t yn doarsgatten har neils sitte te fyljen en rabje om de tiid te ferdriuwen.
Miskien is empaty it ferbinende elemint. Miskien ek net. Miskien ha ik yndied te min empaty, oars wie ik net fuortgien om myn eigen sin te dwaan, nammentlik yn in Airbnb yn in wylde folkswyk fol scooters en dealers mei skriuwen dwaande te wêzen. Ik wit spitigernôch net wêr’t ik mear empaty bytanke kinne soe, en hoefolle oft it my kostje soe. Ik sit hjir yn in buert dêr’t minsken it al sa dreech ha om sels de holle boppe wetter te hâlden, dat der net folle romte mear is foar empaty en in oare striid. Kinst net ferwachtsje dat de measte minsken hjir wekker lizze fan, sis, de goede foarnamwurden om jins gender mei dúdlik te meitsjen. Se ha it te drok mei oerlibjen. Yn al dy kapeltsjes steane foto’s fan fierstente jonge manlju dy’t hjir ûnder dubieuze omstannichheden om it libben kommen binne, der baarne fierstente folle kearsen om ferstoarnen te betinken. It wurd Gomorra wurdt net útsprutsen, mar elkenien wit dat de maffia yn dizze earme buerten rekrutearret. Om mei resonearje te kinnen mei de striid fan oare minsken yn in oare kontekst, is empaty nedich.
Mar sil empaty ús rêde, dy en my?
Do witst hoe’t ik dweep mei de skriuwster Ali Smith. Se skreau in tetralogy dy’t de aktualiteit op ’e hakken sit. Yn in jaloerskmeitsjend tempo skriuwt se dy boeken oer de Brexit, Trump, it diskours fan ekstreemrjochts op ’e sosjale media, it lot fan migranten yn it Feriene Keninkryk, it firus. Yn Lente, it tredde fan de fjouwer boeken, freget in personaazje immen oars: ‘Wat is der bard mei alle goede minsken yn dit lân?’ Kompassywurgens,’ antwurdet Richard. Sy: ‘Rot op met je kompassywurgens. Dat binne minsken dy’t omrinne mei deade sielen.’
Ha wy deade sielen as we net de hiele tiid meifiele? Empaty is soms ûnfermogen, bin ik bang. Ik sjoch hjir bern yn ’e strjitten fan Napels biddeljen. En fansels jou ik har wat lytsjild. It sil my gjin skea dwaan om har wat te jaan, it sil my net helpe troch myn skuldgefoel efkes kwyt te wêzen. Sil it jild har skewiele? Dêr doar ik net fan út te gean. Ik hâld har systeem fan bidlerij just yn stân. Moatst dan ferbiede bern biddelje te litten? It etysk appèl dat fan har útgiet is te grut. Soest har ek ferbiede kinne om dy oan te sjen. Der steane gâns ûnminsklik meitsjende trúkjes ta ús beskikking om ta strukturele ferbetteringen te kommen.
Fynst dat ik te fier gean? Dat ik hjir út myn selsferklearre, behyplike paradys tefolle teoryen de wrâld ynstjoer wylsto miskien gewoan wat oars hearre wolst? Ik kin it my yntinke. Ik gean noch even troch. Miskien berikst dan it punt datst seist: no ha wy de hichte, sy is net te feroarjen. Of: ik ha myn nocht fan ús, lit mar.
De psycholooch Paul Bloom skreau it boek Against Empathy. Hy wiist op it spotlighteffekt fan empaty: bringt íén wat ûnder de oandacht en tagelyk is der dus ek in hiel soad dat gjin oandacht krijt. Empaty is emosjoneel en yrrasjoneel. De transformaasje dy’t it berikke wolle soe, is gauris net mear as in opstiging. Empaty leit ús beheining as minsken bleat. Miskien is it sûner om ris dei en nacht te frijen, fjouwerentweintich oeren oan ien tried wei. Inkeld lichem wêze. Gjin gedachten.
Ik seach niis de bekendste foto fan fotografe Dorothea Lange yn in tydskrift foarbykommen. Lange reizge yn de tiid fan de Grutte Depresje troch de Feriene Steaten en fotografearre de soarchlik sjende frou mei de trije bern om har hinne, in ikoanysk byld fan it earme libben op it plattelân. Hast elkenien ken dy foto. It gesicht fan in yndividu, it antlit fan ien oar. It kin de grutste ideologyske skerpsliper ûntwapenje. No lês ik dat de frou op de ikoanyske foto fan Lange hielendal de mem fan de trije bern net is, sa’t elkenien mient. It makket miskien neat út.
Miskien makket it neat út wa’t wy foar elkoar binne, mar salang’t wy fier fan elkoar ôf binne, binne wy neat, yn in paradys of net. Sa sjoch ik it. Lit mar witte oft ik in ticket foar dy regelje mei en dy op it fleanfjild opwachtsje kin.
In tige hjitte groet fan sawat fiifentritich graden, de wurden trilje foar myn eagen, mar miskien komt dat ek omdat der immen mist yn it paradys,

S

Liefste,

Liefste,

Ik schrijf je vanuit een soort paradijs. Na onze laatste ruzie. Ik doop het even het paradijs-zonder-jou hier. Misschien denk je dan spontaan: kan het voor jou dan wel een paradijs zijn? En dan volgt er nog een ruzie. Het is een atypisch paradijs, het is verre van perfect, al weet ik niet of het perfect zou zijn met jou erbij. Ik heb zoveel gedachten die ik met je wil delen. Ik ben in Quartieri Spagnoli, in het hart van de ruige stad die Napels is. Deze volksbuurt is zo dichtbevolkt en zo armoedig dat ik weer even besef in hoeveel bubbels we leven, en dan heb ik het nog niet eens over de bubbels die het virus ons opgelegd heeft. Ik bedoel hoe gescheiden van elkaar we door het leven gaan en hoe beperkt we daardoor zijn in onze blik. Daarom probeer ik je te schrijven. Vaak heb ik het gevoel niet precies te weten wat er speelt, bij jou, bij anderen, bij andere groepen. Jij bent een andere groep op jezelf, als je dat wilt, zoveel ben je.
Toen ik je laatst zag, zei je zo mooi dat ik meer verbeelding nodig heb, dat empathie de hoogste vorm van verbeelding is, dat het betekent dat je je in de ander kan verplaatsen. Als de polsstok die nodig is om in een grote sprong tot bij de andere groep te geraken. En je was kwaad omdat ik mijn eigen gang wil gaan en me dus niet genoeg in jou verplaats. Ik vraag me af of het ooit gaat lukken, niet alleen tussen ons maar ook op een grotere schaal. Je moet weten dat ik hier alleen zit, ik en mijn gedachten. Het spijt me dat ik je overdonder met mijn gedachten. Het zal wel aan het feit liggen dat ik alleen wakker word en dat alle trappen hier gevaarlijk steil en wankel zijn, ik kan maar beter wat blijven zitten en schrijven. Waarom ben je dan weggevlucht naar Napels, vraag jij misschien.
Ik zoom graag uit, zou je ook kunnen zeggen, of ik loop graag weg, weg van ons, naar de grotere vragen. Zelf zwalp ik tussen hoop en wanhoop als het gaat over de vraag of wij mensen tot grote verandering in staat zijn. De afgelopen jaren is er bijvoorbeeld zoveel gepraat over vrouwenrechten. Wij hebben er ijverig aan meegedaan. Eerst waren het academische en theoretische discussies, zoals die eigenlijk al zo lang in golfbewegingen komen en gaan. Met die energie alleen al kan je een planeet van plaats veranderen in het heelal. Toen was er #Metoo, een vanuit sociale media gestuurde beweging die echt iets in gang heeft gezet. Wat ik wil zeggen: het politiek correcte denken is vaak een academisch discours binnen één bubbel en de overstap naar de straat maken is niet altijd eenvoudig. Net zoals ik hier aan mijn tafel zit en onder mij stroomt door de smalle, vuile straatjes het echte leven, vol ouderwetse, blaffende macho’s die hun leven wagen en opgedofte vrouwtjes die in deuropeningen hun nagels zitten vijlen en roddelen om de tijd te verdrijven.
Misschien is empathie het verbindende element. Misschien ook niet. Misschien heb ik inderdaad te weinig empathie, anders was ik niet
weggegaan om mijn eigen zin te doen, namelijk in een Airbnb in een wilde volkswijk vol scooters en dealers gaan schrijven. Ik weet helaas niet waar ik meer empathie zou kunnen bijtanken, en hoeveel het me zou kosten. Ik zit hier in een buurt waar mensen het al zo moeilijk hebben om zelf het hoofd boven water te houden, dat er niet veel ruimte meer is voor empathie en een andere strijd. Je kan niet verwachten dat de meeste mensen hier wakker liggen van pakweg de juiste voornaamwoorden om je gender mee duidelijk te maken. Ze hebben het te druk met overleven. In de vele kapelletjes staan foto’s van veel te jonge mannen die hier onder dubieuze omstandigheden om het leven zijn gekomen, er branden veel te veel kaarsen om overledenen te herdenken. Het woord Gomorra wordt niet uitgesproken, maar iedereen weet dat de maffia in deze arme buurten rekruteert. Om mee te kunnen resoneren met de strijd van andere mensen in een andere context, is empathie nodig.
Maar zal empathie ons redden, jou en mij?
Je weet hoe ik dweep met de schrijfster Ali Smith. Ze schreef een tetralogie die de actualiteit op de hielen zit. Aan een jaloersmakend tempo schrijft ze die boeken rond de Brexit, Trump, het discours van extreemrechts op sociale media, het lot van migranten in het Verenigd Koninkrijk, het virus. In Lente, het derde van de vier boeken, vraagt een personage aan een ander: ‘wat is er gebeurd met alle goede mensen in dit land?’ ‘Compassiemoeheid,’ antwoordt Richard. Zij: ‘Rot op met je compassiemoeheid. Dat zijn mensen die rondlopen met dode zielen.’
Hebben we dode zielen als we niet de hele tijd meevoelen? Empathie is soms onvermogen, ben ik bang. Ik zie hier kinderen in de straten van Napels bedelen. En natuurlijk geef ik hen wat kleingeld. Het zal mij niet schaden om hen iets te geven, het zal mij net helpen door mijn schuldgevoel even op te heffen. Zal het geld hen helpen? Daar durf ik niet vanuit te gaan. Ik houd net hun systeem van bedelarij in stand. Moet je het dan verbieden om kinderen te laten bedelen? Het ethisch appèl dat van hen uitgaat is te groot. Je zou hen ook kunnen verbieden om je aan te kijken. Er staan veel ontmenselijkende trucs tot onze beschikking om tot structurele verbeteringen te komen.
Vind je dat ik te ver ga? Dat ik hier vanuit mijn zelfverklaarde, gebrekkige paradijs te veel theorieën de wereld instuur terwijl je misschien gewoon iets anders wil horen? Ik kan het me voorstellen. Ik ga nog even door. Misschien bereik je dan een kookpunt en zeg je: ze is niet te veranderen. Of: ik heb genoeg van ons, laat maar.
De psycholoog Paul Bloom schreef het boek Against Empathy. Hij wijst op het spotlight effect van empathie: je brengt één iets onder de aandacht en tegelijkertijd is er dus ook heel veel wat geen aandacht krijgt. Empathie is emotioneel en irrationeel. De transformatie die het zou willen, is vaak een kortstondige oprisping. Empathie legt onze beperking als mensen bloot. Misschien is het gezonder om eens dag en nacht te vrijen, vierentwintig uur aan een stuk. Gewoon lichaam zijn. Geen gedachten.
Ik zag net de bekendste foto van fotografe Dorothea Lange voorbijkomen in een tijdschrift. Lange trok de Verenigde Staten rond tijdens de Grote Depressie en fotografeerde de zorgelijk kijkende vrouw omringd door drie kinderen, een iconisch beeld van het arme leven op het platteland. Vrijwel iedereen kent die foto. Het gezicht van een individu, het gelaat van één ander. Het kan de grootste ideologische scherpslijper ontwapenen. Nu lees ik dat de vrouw op de iconische foto van Lange helemaal niet de moeder van de drie kinderen is, zoals iedereen wel denkt. Het maakt misschien niets uit.
Misschien maakt het niets uit wie wij voor elkaar zijn, maar zolang we ver van elkaar zijn, zijn we niets, in een paradijs of niet. Zo zie ik het. Laat maar weten of ik een ticket voor je mag regelen en je kan opwachten in de luchthaven.
Oververhitte groeten van bij vijfendertig graden, de woorden beven voor mijn ogen, maar misschien is dat ook omdat er iemand ontbreekt in het paradijs,

S

My love,

My love,

I’m writing to you from a kind of paradise. After our last fight. I’ll christen it paradise-without-you here. Perhaps you’ll spontaneously think: could that really be a paradise for you? And then another fight will follow. It’s an atypical paradise, it’s far from perfect, although I don’t know if it would be perfect if you were here too. I have so many ideas I’d like to share with you. I’m in Quartieri Spagnoli, in the heart of the rugged city that is Naples. This working class district is so densely populated and so poor that it’s reminded me how many bubbles we inhabit, and I’m not even talking about the bubbles the virus imposed on us. I mean how separately we go through life and how this restricts our view. That’s why I’m trying to write to you. I often feel I’m not quite sure what’s going on, with you, with others, with other groups. You’re another group in yourself if you like, there’s so much to you.
When I last saw you, you told me so sweetly that I needed more imagination, that empathy was the highest form of imagination, that it means putting yourself in someone else’s place. Like the vaulting pole required to make a big jump to reach the other group. And you were angry because I wanted to go my own way and in so doing I wasn’t sufficiently putting myself in your place. I wonder if it will ever work out, not just between us but on a larger scale. I should tell you that I’m sitting here alone, my thoughts and I. I’m sorry to overwhelm you with my thoughts. It’s probably because I wake up alone and all the stairs here are precariously steep and rickety, it’s better for me to stay sitting here and write. Why did you flee to Naples then, you may ask?
I like to zoom out, you might also say, or I like to run away, away from us, to the bigger questions. I myself waver between hope and despair when it comes to the question of whether we humans are capable of major change. In recent years, for instance, there has been so much talk about women’s rights. We have worked hard to participate. At first it was academic and theoretical discussions, just as those have come and gone in waves for so long already. With that energy alone you could displace a planet in the universe. Then there was #MeToo, a movement arising from social media which really did set something in motion. What I’m trying to say is: politically correct thinking is often an academic discourse within a single bubble and the transition to the street is not always simple. Just as I’m sitting here at my desk, real life streams through the narrow, dirty streets below, filled with old-fashioned, barking macho men risking their lives and dolled up women sitting in doorways filing their nails and gossiping to pass the time.
Perhaps empathy is the connecting element. Perhaps not. Perhaps I really do have too little empathy, otherwise I wouldn’t have left to do my own thing, to write in an Airbnb in a wild working class district filled with mopeds and dealers. I’m afraid I don’t know where I’d be able to top up my empathy, or how much it would cost me. I’m sitting here in a neighbourhood where people already have so many difficulties keeping their heads above water, that there isn’t much space for empathy or another battle. You can’t expect people here to lie awake over something like the right pronouns to indicate your gender. They’re too busy surviving. In many of the little chapels there are photos of far too young men who died in suspicious circumstances, far too many candles burn to remember the departed. The word Gomorrah is not mentioned, but everyone knows that the mafia recruits from these deprived neighbourhoods. In order to resonate with other people’s battles in a different context, you need empathy.
But will empathy save us, you and me?
You know how I gush about the writer Ali Smith. She has written a tetralogy hot on the heels of current affairs. At an enviable pace she has produced books on Brexit, Trump, extreme right-wing discourse on social media, the fate of migrants in the United Kingdom, the virus. In Spring, the third of the four books, one character asks another: ‘What’s happened to all the good people of this country?’ ‘Compassion fatigue,’ replies Richard. She replies: ‘Fuck compassion fatigue. That’s people walking around with dead souls.’
Are our souls dead if we don’t empathise all the time? Empathy is sometimes powerlessness, I’m afraid. I see children begging here in the streets of Naples. And of course I give them some change. It does me no harm to give them something, it just about helps me ease my guilt. Will the money help them? I daren’t assume so. I’m only preserving their system of begging. So should children be banned from begging? Their ethical appeal is too great. You might as well forbid them from looking at you. We have many dehumanising tricks at our disposal to arrive at structural improvements.
Do you think I’m going too far? Am I sending out too many theories into the world from my self-declared, flawed paradise, while you might simply prefer to hear something else? I can imagine that. I’ll go on a little further. Perhaps then you’ll reach boiling point and say: she can’t be changed. Or: I’ve had enough of us, forget it.
The psychologist Paul Bloom wrote the book Against Empathy. He points to the spotlight effect of empathy: you bring one thing into focus and at the same time a great deal receives no attention. Empathy is emotional and irrational. The transformation it seeks is often a brief blip. Empathy exposes our limitations as humans. Perhaps it’s healthier to make love, day and night, for twenty-four hours in one go. Simply be body. No thoughts.
Leafing through a magazine recently, I saw Dorothea Lange’s most famous photo go by. Lange travelled around the United States during the Great Depression and photographed a care-worn woman surrounded by three children, an iconic image of rural life in poverty. Virtually everyone recognises that photo. The face of an individual, the countenance of one single other. It can disarm the greatest ideological quibbler.  Now I read that the woman in Lange’s iconic photo isn’t the mother of the three children at all, as everyone assumes. Perhaps it doesn’t matter.
Perhaps it doesn’t matter who we are to each other, but as long as we’re far apart, we’re nothing, in paradise or not. That’s the way I see it. Let me know if I can book you a ticket and wait for you at the airport.
Overheated greetings at thirty-five degrees, the words are wavering before my eyes, but perhaps it’s because someone is missing from paradise,

S

Bearespoaren
fan Sanneke van Hassel

Berensporen
fan Sanneke van Hassel

Bear Tracks
fan Sanneke van Hassel

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Liz Waters

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
Bearespoaren

Yn ’e romrofte stêd Parma wenne net sa lang lyn in jonge frou, se wie in plaatsje om te sjen en studearre Trade and Consumermarketing. Wy neame har Elissa. Wilens hiert se sûnt in heal jier in appartemintsje op de Goudsesingel yn Rotterdam. Mei har man en har soantsje fan sân is se nei in ferbliuw fan in jier yn Dútslân hjirhinne kommen, om’t de salarissen yn dit diel fan Europa heger binne. Har hiele generaasje wit dat it makliker is earne oars in baan te krijen as yn Italië, dêr’t krisis nûmer safolle omwaret. Makliker en bette betelle.
Elissa wurket in soad online – godtank makket de pandemy dat mooglik – en mei har soantsje dat hjir de namme Massimo krijt, giet se fan pianoles nei swimles nei tennisles. Soms ride se troch nei Scheveningen om de see te sjen. Elissa hâldt fan de see om’t dy har tinken docht oan de leechte fan de lânskippen fan har jeugd. Faak gie se mei har âlden te rinnen yn de Apennijnen, guon dagen wie it krekt as rûnst boppe de wolken.
Yn Parma koe se gjin wurk krije en har man, lit ús him Bruno neame, likemin, hoewol’t er hieltyd wer foar in petear útnûge wie. Mar hjir, yn Rotterdam, fûnen se wol wurk. Bruno kleit no faak oer stress; hy is data-analist, dêr is in soad fraach nei en it wurk betellet bysûnder goed.
It appartemint dat se hiere is lyts mar leit hiel sintraal. De skoalle fan Massimo is op rinôfstân. En se wenje tsjinoer in supermerk dy’t hast altyd iepen is, en in grutte nije sûkeladespesjalist, mei in etalaazje dy’t alle wiken feroaret, ôfrûne simmer wie der sels it sirkwy fan Zandvoort neiboud yn sûkelade, kompleet mei Formule 1-auto’s. Ja, dit moat wol it paradys wêze, mei al dy sûkelade, sei Massimo. Elke sneon mei er yn dy winkel wat útsykje, in tradysje dy’t Elissa fan de earste dei yn de flat ôf ynsteld hat. As se út it rút nei ûnderen sjogge, sjogge se drok ferkear. Oer it skynber altyd donkere, wiete weidek raast in stream auto’s. Mar as se dan justjes fierder sjogge, glinsterje efter in rige hege platanen de reade neonletters fan de sûkeladespesjalist.
Se hie betocht dat se Massimo wat jaan moast dêr’t er nei útsjen koe, yn it twadde frjemde lân dêr’t er nei de jierren by beppe en op ’e beukerskoalle hinne sleept wie. Gelokkich liket Nederlânsk in bytsje Dútsk en komt er der aardich mei wei, hoewol’t syn lêzen efterbliuwt, seit de juf.
It is in moandei, begjin desimber, en Elissa wol har soan nei it iten noch wat apel jaan, dat se foarsnijd keapet. Op in bepaald stuit hat se belies jûn en is foarferpakt fruit begûn te keapjen, salades en fleisgerjochten dêr’tst hast gjin wurk fan hast, se hat sels in kant en kleare lasanje fûn dy’t hiel behoarlik is. Se seit tsjin harsels dat se gjin tiid hat om iten te sieden. Se begeliedt Massimo, boartet mei him, hâldt it appartemint skjin mei sprays en grutferpakkingen doekjes, appt mei freondinnen yn Italië.
‘Ik wol gjin apel, mar sûkelade,’ seit hy en se lit him beide ite.
Neist de wyklikse besite oan de sûkeladewinkel – ôfrûne sneon keas Massimo in mobyl telefoantsje fan sûkelade – hat se noch in tradysje yntrodusearre. Foar’t er sliepen giet, fertelt se him ferhalen oer it lân dêr’t er wei komt.
‘Doch dyn eagen ticht.’
Har soan docht de eagen ticht. Keunstljocht fan bûten falt op syn gesicht. Syn gesicht dat sa geef is as in perzik, sa’t dy by djoerdere grientesaken ûnskansearre neist inoar lizze yn in bedsje fan foarfoarme plestik.
‘Hearst no de wyn dy’t oer de heuvels neist de stêd blaast,’ seit se. Tramontana. En ja, se heart him no sels ek.
‘En dêr is nonno,’ seit se, ‘hy komt werom mei in pear bôlen.’ En sy sjocht se ek, de wetterige blauwe eagen fan har heit, op de wite muorren fan ’e bernekeamer. It appartemint hiere se meubilearre en se meie de muorren net beskeadigje. Se hie wol ris in pear posters ophongen mei spesjale plakkers, mar dy foelen der hieltyd ôf.
Har âlden hienen net wollen dat se fuortgie, mar har heit hie it wol begrepen. Yn ’e jierren fyftich wienen der ek in soad Parmigiani fuortgien, de measten gienen doe nei Ingelân. Bruno reizge nei alderlei lannen. Sa wie er dizze wike foar in opdracht yn Kopenhagen, it telekombedriuw dêr’t hy data foar analysearret docht in soad saken yn Denemarken en hy moat dêr geregeld hinne.
En sa waard har generaasje in troep nomaden, mar mei wat mear lúkse, en sûnder ferbân, it wie elk foar himsels.
Se fertelde Massimo oer de tochten troch de bergen, oer de dei dat har heit sein hie dat er in bearespoar sjoen hie en ûnder in pear dinnen op in poatprint wiisde. ‘Sjoch, hjir is de bast derôf,’ hie er sein, hy lei syn syn hân op ’e stam. Se tinkt dat er dat spoar destiids sels makke hie om har in aventoer te bieden, mar dat fertelt se net oan Massimo. Se makket der in spannend ferhaal fan, wêryn’t se úteinlik – oan de oare kant fan ’e stream – in glimp opfongen hienen fan in fuortsjittend stik facht – nei alle gedachten in bear.
‘By my lizze,’ seit Massimo as se nei in healoerke foarsichtich oerein komme en de keamer útgean wol. Mar hy draait mar troch. ‘Wat dogge wy moarn?’ In hiele wike sûnder Bruno, famylje, freonen. Syn skoalle, har laptop, de boadskippen.

As Massimo yn sliep fallen is, keart Elissa har fan him ôf en iepenet ûnder syn dekbêd har e-mail. In plaatsje fan in banaan, abrikoas, trije wetterdrippen I would really love to suck your dick and balls too in plaatsje fan in tonge, banaan, twa kersen, kom my hurd neuken skat genietsje mei my. Aanst ûnder de dûs, deawurch fan in dei mei har soan, sil se harsels befredigje, in genot fiele sa as allinnich sy sels har dat jaan kin.
Dêrnei sil se har leech fiele. It is in soarte fan leechte dy’t rêst yn him draacht. Sa kin se sliepe.
Se heart it stadiger wurdende sykheljen fan Massimo.
Se tinkt oan twa ballen dêr’t se mei har tonge oerhinne glydt. En dan tinkt se oan it marketingplan dat noch klear moat foar in Europeeske fersekeringsmaatskippij, en oan har pake dy’t yn de earste koroanaweach stoarn is – it is alwer in skoft lyn, der soenen noch in soad weagen folgje. Se koe der net hinne. Soe har mem noch alle wiken in kearske foar him brâne?
Wy kinne rûnom hinne, seinen Bruno en sy in pear jier lyn, mar dat bliek hielendal net sa te wêzen, der wienen tiden datst amper reizgje koest, dat de grinzen bewekke waarden.

Massimo is yn in djippe sliep. Se giet oerein en set de dûs oan, sadat dy goed hjit wurdt. As se har linkersok útdocht, giet de bel.
Der stiet in famke foar de doar, ein legere skoalle, rûst se. Yn ’e simmer wennen se hjir foaral mei jonge, wurkjende minsken, mar der komme hieltyd mear bern yn ’e flat. It famke hat rôze learzens oan en hat in bledsje yn har hier.
Learzens midden yn ’e stêd. En wêr komt dat hjerstblêd wei, en wêrom bliuwt it sa goed sitten? As is it troch in klaaister fan in spylfilm op it hier fêstmakke.
It famke hâldt wat yn ’e hannen, dy’t in kom foarmje. Se sjocht Elissa strak oan, strak mar rêstich. Beslist.
It is in klute ierde mei wjirms deryn. De wjirms kronkelje. It binne gewoane rôze wjirms, in stik as tsien. Mei wat kerlige ierde, net in soad.
‘Hawwe jo in potsje?’ freget it famke.
‘What are you going to do with them?’
‘De boaiem wer sûn meitsje.’ It famke feit har rjochterhân ôf. ‘Tankjewol.’ Se draait har om en rint de gong út nei de lift, lâns de ûnsjogge wite lampen dy’t altyd brâne. Dêr stiet se: midden yn ’e lift, mei dat bakje plechtich tusken har beide hannen, as hâldt se ierdbol beet.

Elissa rint werom nei de dûs, de badkeamer is in sauna, se draait it wetter wat kâlder. Woansdeitemiddei sil se de sulverkleurige lease-auto út de garaazje ûnder helje en mei Massimo nei see ride. Se wol wat fan harsels hawwe. In auto’tsje. In stikje lân. In perzikbeam. Mar wat moat se dermei begjinne? Mei besit? It is in romantysk idee. It freget soarch en ûntnimt dy dyn bewegingsfrijheid. Yn har telefoan bewarret se in foto fan in tekst op in muorre dy’t se by in wykeintsje Antwerpen op ’e foto set hie:
Freedom to move
Freedom to return
Freedom to stay
Yn drippende, reade letters op it grauwe stúkwurk.
Sy is hjir. Mei har soan. En se jout him de wyn, de beammen en bearespoaren. Hoechst it allinnich mar foar dy te sjen. En op in dei sil se him meinimme, nei de bergen ûnder de stêd Parma. Ja, har lân. De fingers fan har rjochterhân glide oer har ljisk, tusken har skonken. Plaatsjes. Abrikoas, banaan, auberzjine, auberzjine, de hurde, rûne billen fan in man dy’t in pear wiken oan ’e oare kant wurke. Hy lake nei har. Hy woe har hawwe. De riolearring wie ferfongen en hy en syn freonen makken de strjitte foar de sûkeladespesjalist ticht, pleatsten stoeprânen, fluorren parkearfekken. Hy kaam út Turkije en wie hjir om it weidek te reparearjen. Ien kear liet er har foto’s sjen fan syn hûn, in jonge hardershûn. Se mist him hiel bot.

Berensporen

In de roemrijke stad Parma woonde niet zo lang geleden een jonge vrouw, ze was beeldschoon en studeerde Trade and Consumermarketing. We noemen haar Elissa. Inmiddels huurt ze sinds een half jaar een appartementje op de Goudsesingel in Rotterdam. Met haar man en haar zoontje van zeven is ze na een verblijf van een jaar in Duitsland hiernaartoe gekomen omdat de salarissen in dit deel van Europa hoger zijn. Heel haar generatie weet dat het makkelijker is elders een baan te krijgen dan in Italië, waar crisis nummer zoveel rondwaart. Makkelijker en beter betaald.
Elissa werkt veel online – godzijdank maakt de pandemie dat mogelijk – en met haar zoontje dat hier de naam Massimo krijgt, gaat ze van pianoles naar zwemles naar tennisles. Soms rijden ze door naar Scheveningen om de zee te zien. Elissa houdt van de zee omdat hij haar doet denken aan de leegte van de landschappen van haar jeugd. Vaak ging ze met haar ouders in de Apennijnen wandelen, sommige dagen was het alsof je er boven de wolken liep.
In Parma kon ze geen werk krijgen en haar man, laten we hem Bruno noemen, evenmin, hoewel hij herhaaldelijk op gesprek was uitgenodigd. Maar hier, in Rotterdam, vonden ze wel werk. Bruno klaagt nu vaak over stress, hij is data-analist, daar is veel vraag naar en het werk betaalt bijzonder goed.
Het appartement dat ze huren is klein maar ligt erg centraal. De school van Massimo is op loopafstand. En ze wonen tegenover een supermarkt die bijna altijd open is en een grote nieuwe chocolaterie, met een etalage die wekelijks wisselt, afgelopen zomer was er zelfs het circuit van Zandvoort nagebouwd in chocola, compleet met Formule 1-auto’s. Ja, dit moet wel het paradijs zijn, met al die chocola, zei Massimo. Elke zaterdag mag hij in die winkel iets uitzoeken, een traditie die Elissa vanaf de eerste dag in de flat heeft ingesteld. Als ze uit het raam omlaag kijken zien ze druk verkeer, over het schijnbaar altijd donkere, natte wegdek raast een stroom auto’s. Maar als ze dan iets verder kijken, glinsteren achter een rij hoge platanen de rode neonletters van de chocolaterie.
Ze had bedacht dat ze Massimo iets moest geven waar hij naar kon uitkijken, in het tweede vreemde land waar hij na de jaren bij oma en op de kleuterschool naartoe was gesleurd. Gelukkig lijkt Nederlands een beetje op Duits en komt hij er aardig mee weg, hoewel zijn leesvaardigheid achterblijft, zegt de juf.
Het is een maandag, begin december en Elissa wil haar zoon na het eten nog wat appel geven, die ze voorgesneden koopt. Op een gegeven moment is ze overstag gegaan en voorgesneden en voorverpakt fruit gaan kopen, salades en vleesschotels waar je nauwelijks werk aan hebt, ze heeft zelfs een kant-en-klare lasagne gevonden die heel behoorlijk is. Ze zegt tegen zichzelf dat ze geen tijd heeft om te koken. Ze begeleidt Massimo, speelt met hem, houdt het appartement schoon met sprays en grootverpakkingen doekjes, appt met vriendinnen in Italië.
Ik wil geen appel maar chocola, zegt hij en ze laat hem allebei eten.
Naast het wekelijkse bezoek aan de chocoladewinkel – afgelopen zaterdag koos Massimo een mobiel telefoontje van chocola – heeft ze nog een traditie geïntroduceerd. Voordat hij gaat slapen vertelt ze hem verhalen over het land waar hij vandaan komt.
‘Sluit je ogen.’
Haar zoon sluit zijn ogen. Kunstlicht van buiten valt op zijn gezicht. Zijn gezicht dat zo gaaf is als een perzik, zoals ze bij duurdere groentezaken ongebutst naast elkaar liggen in een bedje van voorgevormd plastic.
‘Je hoort nu de wind die over de heuvels naast de stad blaast,’ zegt ze. Tramontana. En ja, ze hoort hem zelf nu ook.
En daar is nonno, zegt ze, hij komt terug met een paar broden. En zij ziet ze ook, de waterig blauwe ogen van haar vader, op de witte muur van de kinderkamer. Het appartement huren ze gemeubileerd en ze mogen de muren niet beschadigen. Ze had weleens een paar posters opgehangen met speciale plakkers, maar die vielen er steeds af.
Haar ouders hadden niet gewild dat ze wegging, maar haar vader had het wel begrepen. In de jaren vijftig waren ook veel Parmigiani weggetrokken, de meesten gingen toen naar Engeland. Bruno reisde naar allerlei landen. Zo was hij deze week voor een opdracht naar Kopenhagen, het telecombedrijf waar hij data voor analyseert doet veel zaken in Denemarken en hij moet daar regelmatig naartoe.
En zo werd haar generatie een troep nomaden, maar met wat meer luxe, en zonder verbond, het was ieder voor zich.
Ze vertelt Massimo over de tochten door de bergen, over de dag dat haar vader had gezegd dat hij een berenspoor had gezien en onder een paar dennen op een pootafdruk wees, kijk hier is de schors eraf, had hij gezegd, hij legde zijn hand op de stam. Ze denkt dat hij dat spoor destijds zelf had gemaakt om haar een avontuur te bezorgen, maar dat vertelt ze niet aan Massimo. Ze maakt er een spannend verhaal van waarin ze uiteindelijk – aan de andere kant van de beek – een glimp hadden opgevangen van een wegschietend stuk vacht – vermoedelijk een beer.
‘Bij me liggen,’ zegt Massimo als ze na een halfuurtje voorzichtig wil opstaan en de kamer wil verlaten. Maar hij blijft maar draaien. ‘Wat gaan we morgen doen?’
Een hele week zonder Bruno, familie, vrienden. Zijn school, haar laptop, de boodschappen.

Als Massimo in slaap is gevallen, keert Elissa zich van hem af en opent onder zijn dekbed haar e-mail. Een plaatje van een banaan, abrikoos, drie waterdruppels I would really love to suck your dick and balls too een plaatje van een tong, banaan, twee kersen kom me hard neuken schat geniet met mij. Straks onder de douche, doodop van de dag met haar zoon, zal ze zichzelf bevredigen, een genot voelen zoals alleen zij dat zichzelf kan geven.
Daarna zal ze zich leeg voelen. Het is een soort leegte die rust in zich draagt. Zo kan ze gaan slapen.
Ze hoort de trager wordende ademhaling van Massimo.
Ze denkt aan twee ballen waar ze met haar tong overheen glijdt. En dan denkt ze aan het marketingplan dat nog af moet voor een Europese verzekeringsmaatschappij, en aan haar grootvader die tijdens de eerste coronagolf overleden is – het is alweer even terug, er zouden nog vele golven volgen. Ze kon er niet naartoe. Zou haar moeder nog wekelijks een kaarsje voor hem branden?
We kunnen overal naartoe, zeiden Bruno en zij een paar jaar geleden, maar dat bleek helemaal niet zo te zijn, er waren tijden dat je nauwelijks kon reizen, dat de grenzen bewaakt werden.

Massimo is in een diepe slaap. Ze staat op en zet de douche aan, zodat die goed heet wordt. Als ze haar linkersok uittrekt, gaat de bel.
Er staat een meisje voor de deur, eind lagere school, schat ze. In de zomer woonden ze hier vooral met jonge, werkende mensen maar er komen steeds meer kinderen in de flat. Het meisje draagt roze kaplaarzen en heeft een blaadje in haar haar. Kaplaarzen midden in de stad. En waar komt dat herfstblad vandaan, en waarom blijft het zo goed zitten? Alsof het door een kleedster van een speelfilm op het haar is bevestigd.
Het meisje houdt iets in haar handen, die samen een kom vormen. Ze kijkt Elissa strak aan, strak maar rustig. Gedecideerd.
Het is een bonk aarde met wormen erin. De wormen kronkelen. Het zijn gewone roze regenwormen, een stuk of tien. Met wat korrelige aarde, niet veel.
‘Heeft u een potje?’ vraagt het meisje.
Elissa’s Nederlands is slecht maar ze begrijpt dat het meisje iets zoekt om de wormen in te doen. Ze loopt naar de keuken en pakt een plastic bakje waar lasagne in heeft gezeten.
Het meisje legt de wormen erin.
‘What are you going to do with them?’
‘De bodem weer gezond maken.’ Het meisje veegt haar rechterhand af. ‘Bedankt.’ Ze draait zich om en loopt de gang uit naar de lift, langs de lelijke witte lampen die altijd branden. Daar staat ze: midden in de lift met dat bakje plechtig tussen haar beide handen, alsof ze de aardbol vasthoudt.

Elissa loopt terug naar de douche, de badkamer is een sauna, ze draait het water wat kouder. Woensdagmiddag zal ze de zilverkleurige leaseauto uit de garage beneden halen en met Massimo naar zee rijden. Ze wil iets van zichzelf hebben. Een autootje. Een stukje land. Een perzikboom. Maar wat moet je ermee beginnen? Met bezit? Het is een romantisch idee. Het vraagt zorg en ontneemt je je wendbaarheid. In haar telefoon bewaart ze een foto van een tekst op een muur die ze tijdens een weekendje Antwerpen had gefotografeerd:
Freedom to move
Freedom to return
Freedom to stay
In druipende, rode letters op het grauwe stuc.
Zij is hier. Met haar zoon. En ze geeft hem de wind, de bomen en berensporen. Je hoeft het alleen maar voor je te zien. En op een dag zal ze hem meenemen, naar de bergen onder de stad Parma. Ja, haar land. Haar vingers van haar rechterhand glijden over haar lies, tussen haar benen. Plaatjes. Abrikoos, banaan, aubergine, aubergine, de harde, ronde billen van een man die een paar weken aan de overkant werkte. Hij lachte naar haar. Hij wilde haar. De riolering was vervangen en hij en zijn vrienden maakten de straat voor de chocolaterie dicht, plaatsten stoepranden, bestraatten parkeervakken. Hij kwam uit Turkije en was hier om het wegdek te repareren. Een keer liet hij haar foto’s van zijn hond zien, een jonge herdershond. Hij mist hem heel erg.

Bear Tracks

There was once, in the illustrious city of Parma, an attractive and graceful young woman. She was studying Trade and Consumer Marketing. We’ll call her Elissa. Recently, for the last six months, she’s been renting an apartment on the Goudsesingel in Rotterdam. Along with her husband and seven-year-old son, she came here after spending a year in Germany because salaries in this part of Europe are higher. Her whole generation knows that it’s easier to get a job elsewhere than in Italy, where the umpteenth crisis is stalking the land. Easier and better paid.
Elissa works online a lot – thank God the pandemic has made that possible – and with her son, who’ll be called Massimo here, she goes from piano lesson to swimming lesson to tennis lesson. Sometimes they drive on to Scheveningen to see the sea. Elissa loves the sea because it reminds her of the emptiness of the landscapes of her childhood. She often went with her parents to walk in the Apennine Mountains; some days it was as if you were walking above the clouds.
In Parma she couldn’t find work and neither could her husband, let’s call him Bruno, although he was repeatedly invited for job interviews. But here, in Rotterdam, they both found jobs. Bruno now often complains about stress; he’s a data analyst, they’re in great demand and the work pays exceptionally well.
The apartment they rent is small but in a very central location. Massimo’s school is within walking distance. They live opposite a supermarket that’s almost always open and a big new chocolatier, with a shop window that changes every week. Last summer it even had a model of the Zandvoort racing circuit in chocolate, complete with Formula 1 cars. Yes, this must be paradise, with all that chocolate, Massimo said. Every Saturday he’s allowed to choose something from the shop, a tradition Elissa introduced from their first day in the flat. When they look down from the window they see busy traffic, a stream of cars racing over the seemingly always dark, wet road surface. But if they look a little further, glistening behind a row of tall plane trees are the red neon letters of the chocolatier.
It had occurred to her that she needed to give Massimo something to look forward to, in the second foreign country he’d been dragged to after years spent with granny and at nursery school. Fortunately Dutch is a bit like German and he’s making pretty good progress, although his reading level is lagging behind, the teacher says.
It’s Monday, early December and Elissa wants to give her son an apple after the meal. She buys it ready sliced. At some point she changed tack and started buying pre-sliced, pre-packaged fruit, salads and meat dishes that require hardly any work. She’s even found a ready-to-eat lasagne that’s fairly decent. She tells herself she hasn’t got time to cook. She watches over Massimo, plays with him, keeps the apartment clean with sprays and jumbo packs of cloths, and apps with friends in Italy.
‘I don’t want apple, I want chocolate,’ he says, and she lets him have both.
As well as the weekly visit to the chocolate shop – last Saturday Massimo chose a chocolate mobile phone – she’s introduced another tradition. Before he goes to sleep she tells him stories about the country he comes from.
‘Shut your eyes.’
Her son shuts his eyes. Artificial light from outside falls on his face. A face that’s as unblemished as a peach of the kind that lie side by side in the more expensive greengroceries, unbruised on a bed of pre-moulded plastic.
‘You can hear the wind blowing over the hills near the city,’ she says. Tramontana. And yes, she can hear it herself now too.
And there’s nonno, she says, coming back with a couple of loaves of bread. And she sees them, the watery blue eyes of her father, on the white wall of the child’s bedroom. They’ve rented the apartment furnished and they’re not allowed to damage the walls. She once hung up a few posters with special stickers, but they kept falling off.
Her parents hadn’t wanted her to leave, but her father did understand. In the 1950s too, many Parmigiani left, in those days mostly for Britain. Bruno travels to all kinds of countries. This week he’s gone to Copenhagen on assignment; the telecom company for which he analyses data does a lot of business in Denmark and he has to go there regularly.
And so her generation became a bunch of nomads, but with rather more luxury, and without grouping up. It’s everyone for themselves.
She tells Massimo about trekking through the mountains, about the day when her father said he’d seen bear tracks and below a couple of pine trees he pointed to a pawprint; look, here the bark has been stripped, he said, laying his hand on the tree trunk. She thinks he created the tracks himself to give her an adventure, but she doesn’t tell Massimo that. She makes an exciting story out of it in which they eventually catch a glimpse – across on the other side of the stream – of a patch of fur darting away, probably a bear.
‘Stay next to me,’ says Massimo, when after half an hour she cautiously tries to get up and leave the room. But he just keeps on tossing and turning. ‘What are we doing tomorrow?’
A whole week without Bruno, family, friends. His school, her laptop, the shopping.

After Massimo falls asleep, Elissa turns away from him to open her emails under the covers. An icon of a banana, an apricot, three drops of water I would really love to suck your dick and balls too; a picture of a tongue, a banana, two cherries come and fuck me hard darling have fun with me. Soon, under the shower, worn out after a day with her son, she’ll indulge, feeling a pleasure that only she can give herself.
After that she’ll feel empty. It’s a kind of emptiness that carries peace within it. That way she’ll be able to sleep.
She listens to Massimo’s breathing as it slows down.
She thinks of balls that she’s sliding her tongue over. And then she thinks of the marketing plan she still needs to finish for a European insurance company, and of her grandfather who died in the first wave of Covid – it’s some time ago now; many more waves were to follow. She couldn’t travel there. Does her mother still burn a candle for him every week?
We can go wherever we like, she and Bruno said a few years ago, but that turned out not to be true. There were times when you could hardly travel at all, when the borders were closed.

Massimo is fast asleep. She gets up and turns on the shower, so that it runs good and hot. Just as she’s taking off her left sock, the doorbell rings.
There’s a little girl at the door, top year of primary school, she estimates. In the summer they lived here mainly with young, working people, but there are more and more children in the apartment block. The girl is wearing pink gumboots and has a leaf in her hair. Gumboots in the middle of the city. And where did that autumn leaf come from, and why is it staying so neatly in place? As if it’s been attached to her hair by a dresser for a movie.
The girl is holding something in her hands, which together form a bowl. She looks intently at Elissa, intently but calmly. Resolute.
It’s a clod of soil with worms in it. The worms are squirming. They’re just pink earthworms, about ten of them. With a bit of gritty soil, not much.
‘Have you got a pot?’ the girl asks.
Elissa’s Dutch is poor, but she understands that the girl is looking for something to put the worms into. She goes to the kitchen and fetches a plastic container that a lasagne came in.
The girl lays the worms in it.
‘What are you going to do with them?’
‘Make the soil healthy again.’ The girl wipes her right hand clean. ‘Thanks.’ She turns round and walks along the corridor to the lift, past the ugly white lights that are always on. There she stands, in the middle of the lift with the container held solemnly in both hands, as if she’s holding planet earth.

Elissa walks back to the shower. The bathroom is a sauna, so she turns the water temperature down a bit. On Wednesday afternoon she’ll fetch the silver-coloured lease car out of the garage downstairs and drive to the sea with Massimo. She wants something of her own. A small car. A bit of land. A peach tree. But what can you do with that? With property? It’s a romantic idea. It demands looking after and deprives you of flexibility. In her phone she keeps a photo she took of something she saw written on a wall during a weekend in Antwerp:
Freedom to move
Freedom to return
Freedom to stay
In dripping red letters on grimy stucco.
She’s here. With her son. And she gives him the wind, the trees and some bear tracks. You only have to see it in front of you. One day she’ll take him there, to the mountains just below Parma. Yes, her land. The fingers of her right hand slide over her groin, between her legs. Pictures. Apricot, banana, aubergine, aubergine, the hard, round buttocks of a man who worked across the street for a few weeks. He smiled at her. He wanted her. The sewer pipes had been replaced and he and his friends repaved the street in front of the chocolatier, laying concrete slabs, surfacing parking places. He came from Turkey and was here to repair the road surface. One time he showed her photos of his dog, a young German Shepherd. He missed him terribly.

Fersoening mei in stêd
fan Gerbrand Bakker

Verzoening met een stad
fan Gerbrand Bakker

Reconciliation with a city
fan Gerbrand Bakker

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Ate de Jong
Fersoening mei in stêd

Londen is net myn favorite stêd. As ik dêr bin, en dat komt net hiel faak foar, fiel ik my allegeduerigen bedrige. It is dêr fol en nau. In lichte ferbettering die him foar doe’t ik jierren lyn ûntdiek dat je net yn de Underground hóege te sitten; je kinne dêr gewoan rinne, boppe de grûn. Letter learde ik fan in freon dat dy ferpleatse op de foarste rige fan it boppedek fan dy reade dûbeldekkerbussen ek bêst noflik is. Londen sels kin der net safolle oan dwaan dat it net myn favorite stêd is. Ik fiel my yn it algemien stikken better yn lytsere, oersichtliker stêden, it leafst stêden dêr’t je sa hjir en dêr in ûnferwachte trochkyk hawwe nei wat him bûten de stêd befynt, in mei gers begroeide heuvel bygelyks, of brune bergen, in strjitte dy’t samar de see yn liket te rinnen. It alderbêste fiel ik my yn in doarp of útbuorren. Op dy plakken komt der net safolle op my ôf. Om te ûntsnappen oan de bedriigjende drokte, besocht ik graach de National Portrait Gallery. Ik wie grutsk op it feit dat ik dêr gewoan hinne rinne koe, en ienkear binnen foel alles fan my ôf. Sels as it dêr drok wie. Op de ien of oare manier hearsket der sels yn in drok museum altyd de wijde stilte en frede dy’t keunst oproppe kin. As ik dan wer bûten kaam, in bytsje slûgich om my hinne sjend, koe ik dy miljoenestêd better oan.
Begjin desimber 2021 reizgje ik ôf nei Ljouwert. Yn it Fries Museum is de tentoanstelling Icons ynrjochte. In seleksje út de National Portrait Gallery yn Londen. Ik ha in gewykst plan: ik wol besykje om my te fersoenjen mei de stêd dêr’t ik sa’n hekel oan ha en ik wol dat dwaan fia it gefoel dat it Londenske museum alle kearen wer by my opropt. Krekt as Londen kin Ljouwert der sels ek neat oan dwaan dat ik dêr sa’n hekel oan ha. Ienris studearre ik dêr, fjouwer jier lang, en yn dy stêd makke ik myn earste depresje mei. In kompleet ûnbegrepen depresje; ik tocht domwei dat ik gek wurden wie en ha moannenlang spile dat ik dat net wie. Ik ha sa ferwoeden mooglik dien as oft ik normaal wie en dêr waard ik ûnútputlik wurch fan. Dat gefoel hat him op de stêd projektearre, it plak is synonym wurden mei hoe rampsillich oft ik my doe fielde. De strjitten wienen bedriigjend, al it wetter djip en swart, noait lake ik, de minsken wienen agressyf, sels dieren wienen fijannich. Ik bin ien kear yn myn libben biten troch in hûn en dat wie yn Ljouwert, al koe it dier der net safolle oan dwaan. It wie in dobermann pinscher dy’t rêstich foar in kafee siet. Doe’t ik dêr tegearre mei in freon lâns rûn, stiek it baaske syn kop nei bûten en sei: ‘Pak se.’ Dat die de hûn, hy wie folchsum.
De dei dat ik arrivearje, is de fiiste dei fan it hiele jier. Skier, wiet, ûngenedich hurde wyn. Dit is net sa moai, tink ik yn ’e trein, by it sjen fan in stik lân fol hynders dy’t mei harren kont nei it beroerde waar draaid steane. Net echt befoarderlik. Op it stasjon kwakt de wietichheid my lyk yn it gesicht want der is gjin dak mear, de hiele oerkaping is ferdwûn. Dat begjint goed, tink ik. Bûten steane bussen te ronkjen want de trein nei Harns rydt net. Ut de grûn ûnder de twa enoarme keunstkoppen op it Stasjonsplein wâlet legionella ferspriedende mist op. Ik hâld de siken yn. Op it Wilhelminaplein – of hjit it no dochs Saailân? – is it merk. Unoersichtlik. Drok ek, nettsjinsteande it treasteleaze waar. Spitich, dy merk, dy ûntnimt my it sicht op it plein dêr’t it Fries Museum oan stiet. Ik bespeur by mysels net folle gefoelens, blykber doch ik myn bêst om de stêd, it museum, de tentoanstelling sa iepen mooglik temjitte te gean. Binnen lit ik de tsjinstdwaande meiwurkster achter de baly alles sjen wat nedich is: it fan tefoaren oanskafte ticket en de corona-QR-koade. Alles is yn oarder, ik mei nei boppen.
Rêst. Stilte. Skimer. Elkenien dy’t hjir omrint is noch âlder as ik. In soad echtpearen. Ut de koptelefoans fan sommige minsken klinkt de stim fan de bekende audiotoerynsprekker Splinter Chabot. Ik ha gjin audiotoer reservearre, dy kostet oardel euro, en it neidiel dêrfan is dat minsken fierste lang foar ien bepaald wurk hingjen bliuwe, wat oer it algemien ynhâldt dat se dan ferfelend yn ’t paad steane. Anna Wintour. David Beckham. W.H. Auden. Ed Sheeran. De tentoanstelling is behoarlik rom opset en der hingje wol in opfallend soad my totaal ûnbekende earls, duchesses en oar âld adellik spul, wêrtroch’t ik it fermoeden krij dat de National Portrait Gallery in soarte B-garnituer útliend hat, wat in foto fan Naomi Campbell nochris yllustrearret: is sy net in lyts bytsje, hoe sil ik it neame, útkôge? De ‘topstikken’ binne oanfolle mei portretten út de eigen kolleksje. En dochs fiel ik my noflik yn dit healtsjustere holtsje midden yn de stêd dêr’t ik sa’n hekel oan ha, mei it stimke fan Splinter Chabot soms hast fersteanber neist my. It is dêr lekker waarm, it stoarmet dêr net en der slacht gjin iiskâlde rein yn myn gesicht. En sjoch, dêr hinget dat ferneamde portret fan Hendrik de Achtste en neist him hinget syn dochter, dy’t ik net sjen kin sûnder Cate Blanchett hiel dramatysk ‘Kat, I have become a virgin’ sizzen te hearren. Ik bin nei in healoere klear en beslút noch even de fêste kolleksje te besjen. Dêr tref ik hast fuortendaliks in foto oan dy’t wat yn my losmakket dat gjin inkeld portret boppe foarinoar krigen hat. It is ien foto yn in searje fan fiif: in fotograaf hat fiif âlde foto’s fan in ynlânske befolking ergens oars op ’e wrâld neimakke mei Fryske modellen fan no. De foto dêr’t ik by hingjen bliuw is dy fan in blonde jonge dy’t docht as spant er in pylk op in bôge, krekt sa’t in donkere jonge jierren ferlyn écht die, dy foto hinget derûnder. De Fryske jonge hat in perfekte, bleate torso, justjes draaid by it middenrif. De hân dy’t de tinkbyldige bôge spant, sit heal foar syn gesicht. Ik meitsje in foto fan de foto, sadat ik wannear’t ik mar wol nei dat prachtige bleate boarst en liif sjen kin.
Yntusken reint it bûten echt. Ik rook ûnder de oerkaping fan it museum in sjekje en sjocht nei hoe’t de patatferkeaper patat bakt en ferkeapet. Ik fyn it dêr ynienen smel en sjoch dan pas dat der op it plein in hiele nije huzerige boud is, wêrtroch’t de eardere rige huzen oan ’e râne fan it plein yn in strjitte stiet en net langer oan it plein. Ik wol nei myn âlde wenhûs en begjin te rinnen. Aansten sil ik my miserabel fiele, tink ik, mar earst kom ik in kream mei houthakkersfesten tsjin. Fan dy hearlike, waarme festen foar yn ’e tún. Ik pas ien oan, it is in XL, dat is de lytste maat dy’t se hawwe. ‘Dy past dy prima!’ liicht de merkfrou. Dochs nim ik him, alles better as de geare en stikkene dy’t thús yn de Eifel hinget. Dêrnei rin ik op rûtine rjochting de Beijerstrjitte, sûnder derby nei te tinken. Myn fuotten witte it paad, dêr hawwe se myn holle net by nedich. It nije houthakkersfest wurdt wiet, it sit yn sa’n flodderich merktaske. It kin my neat skele. Ik sjoch de waach, ik sjoch it stânbyld fan in Frysk hynder en ik rin gewoan myn noas achternei. Net oars as hoe’t ik yn Londen altyd de National Portrait Gallery fyn. Sjoch, dêr is de winkel fan P. Gerbenzon & Zonen. Bestiet dy noch altyd? Ik sjoch ris goed, it is in antyksaak. Dy wie hjir fjirtich jier lyn ek al. Mar no, op itselde plak, besef ik dat dy saak der nei alle gedachten noch langer ferlyn ek al wie, fier foar de tiid dat ik nei Ljouwert teach. Noch hieltyd fiel ik my net miserabel, blaast de stêd gjin âlde, tsjustere gefoelens oan. Riedhûsplein en dan nei links. Dêr stiet myn âlde wenhûs. Beijerstrjitte nûmer 2. Soms dream ik noch oer dat hûs, en dan foaral oer de kelder, dêr’t in laach wetter yn stiet en ýn dat wetter bulten twaddehânsk klean, of ik dream oer de trep, mei in steapel neikommen post, dy’t ik op in hjitte simmerdei, jierren letter, oantref. Net echt in nachtmerje, mar ek net bepaald in fijne dream. Ik meitsje in pear foto’s. Der wenje wer, of noch altyd, studinten: ik tel fjouwer Swapfytsen. Achter de tichte gerdinen op de earste ferdjipping brânt ljocht, it rút stiet op in kier.
Wêrom fiel ik my no dochs net ellindich? Wêrom rin ik hjir as in toerist foto’s te meitsjen? Is dat dan dochs in gefolch fan it besykjen fan Icons? Wurket de magy fan dat plak yn Londen no ek yn Ljouwert? En wat binne dit einliks moaie, oerâlde strjitsjes. De namme Zelle, dy’t makke datst wist dat it hûs skean tsjinoer myn âlde hûs wat te krijen hie mei Mata Hari, is ferdwûn. Oerferve. As ik rjochttroch rin, kom ik lâns it hoekhûs oan de Grutte Tsjerkestrjitte dêr’t oait de Frouljusbeweging siet, of wie it in Lesbyske Boekwinkel? In smoardronken freon tilde dêr desennia lyn djip yn ’e nacht de klep fan de brievebus op en rôp hartstikke lûd ‘Stjonkende gleuvebrigade!’ nei binnen. It heucht my dat ik oer de klinkerts rôle fan it laitsjen. Ik ha dus lake yn Ljouwert. Wacht, in lyts eintsje fierder is it St. Anthony Gasthuis. Dêr, yn ’e tún, stie een prachtige slangedin (Araucaria araucana), de earste dy’t ik oait seach. Stiet dy der noch? Ja! Mar de top is derút seage, ik wit noch dat er grutter wie. Der rint in man tsjin my oan, in man dy’t heallûd it waar rint te ferflokken. Ik fyn it wol lekker, de stevige bui is oergien yn in storein. Underweis nei it stasjon sjoch ik ynienen oeral knappe jonges en wer komt der in herinnering, en dêrmei in âld gefoel, omheech: net allinnich ha ik yn dizze stêd lake, ik ha hjir yn de tiid dat ik tocht dat ik gek wurden wie dochs ek hiel wat moaie jonges sjoen. Mei moaie jonges komt hoop. Miskien wie dat it wol, wat ik earder yn it museum fielde by it sjen fan dy pylk-en-bôge-jonge. In moaie jonge, hoop, en suver ûngemurken in wat liniger stap, it oermoedich keapjen fan in te grut houthakkersfest, in iepen blik en fuotten dy’t samar fansels it paad fine. Alles kin. Oait sjocht sa’n moaie jonge dy oan en seit: ‘Kom, gean mei my mei’ en dan antwurdesto: ‘Dat is goed.’ En salang’t dat net bart, is der hoop, is der ferwachting.
It is wyls drûch. Ik ûntwyk de mist ûnder it keunstwurk fan Jaume Plensa, dêr’t ik in pear oeren lyn noch legionelladieltsjes yn twirjen sjoen hie, troch fia it Suderplein – dêr’t it even hiel ynternasjonaal fielt om’t ik troch it rút fan it dêr fêstige filiaal fan de Svenska Handelsbanken sjoch en oan in wand in tekst yn grutte Sweedske letters lês – nei it stasjon te rinnen. It giet te fier om te skriuwen dat de oerkaping yntusken wer oanbrocht is. Mar sa fielt it wol. De trein nei Zwolle (rjochting Almere en dan fan Almere nei Amsterdam) stiet al klear. Ik gean yn in stiltekûpee sitten. It wurdt skimerich en sels de lûd kweakjende en laitsjende famkes mei harren mûlkapkes ûnder it kin bringe my net fan ’t stik. Ik leau ferduld dat Ljouwert my foar him weromwûn hat. Al is it mar foar ien dei.

Verzoening met een stad

Londen is niet mijn favoriete stad. Als ik er ben, en dat gebeurt niet heel vaak, voel ik me voortdurend bedreigd. Het is er vol en nauw. Er trad een lichte verbetering op toen ik jaren geleden merkte dat je niet in de Underground hóeft te zitten; je kunt er gewoon lopen, boven de grond. Later leerde ik van een vriend dat je verplaatsen op de voorste rij van het bovendek van die rode dubbeldekkerbussen ook best plezierig is. Londen zelf kan er niet zo veel aan doen dat het niet mijn favoriete stad is. Ik voel me in het algemeen stukken beter in kleinere, overzichtelijker steden, het liefst steden waar je zo her en der een onverwachte doorkijk hebt naar wat zich buiten de stad bevindt, een grassige heuvel bijvoorbeeld, of bruine bergen, een straat die zo de zee in lijkt te lopen. Het allerbest voel ik me in een dorp of gehucht. Op die plekken komt niet zo veel op me af. Om te ontsnappen aan de bedreigende drukte, bezocht ik graag de National Portrait Gallery. Ik was trots op het feit dat ik daar zo naartoe kon lopen, en eenmaal binnen viel alles van me af. Zelfs als het er druk was. Op de een of andere manier heerst er zelfs in een druk museum altijd de gewijde stilte en vrede die kunst kan oproepen. Als ik dan weer buiten kwam, een beetje daas om me heen kijkend, kon ik die miljoenenstad beter aan.
Begin december 2021 reis ik af naar Leeuwarden. In het Fries Museum is de tentoonstelling Icons ingericht. Een selectie uit de National Portrait Gallery in Londen. Ik heb een snood plan: ik wil proberen me te verzoenen met de stad waar ik zo’n hekel aan heb en ik wil dat doen via het gevoel dat het Londense museum onveranderlijk bij me oproept. Net als Londen kan Leeuwarden zelf er ook niets aan doen dat ik er zo’n hekel aan heb. Ooit studeerde ik hier, vier jaar lang, en in deze stad maakte ik mijn eerste depressie mee. Een volstrekt onbegrepen depressie; ik dacht domweg dat ik gek geworden was en heb maandenlang gespeeld dat ik dat niet was. Ik heb zo hard mogelijk gedaan alsof ik normaal was en daar werd ik onuitputtelijk moe van. Het gevoel heeft zich op de stad geprojecteerd, de plek is synoniem geworden met hoe miserabel ik mij toen voelde. De straten waren bedreigend, al het water diep en zwart, nooit lachte ik, de mensen waren agressief, zelfs dieren waren vijandig. Ik ben één keer in mijn leven gebeten door een hond en dat was in Leeuwarden, al kon het dier er weinig aan doen. Het was een dobermann pinscher die rustig voor een café zat. Toen ik er samen met een vriend langsliep, stak het baasje zijn kop uit de deur en zei: ‘Pak ze.’ Dat deed de hond, hij was gehoorzaam.
De dag waarop ik aanreis, is de meest gore dag van het hele jaar. Grauw, vochtig, keiharde wind. Dit is niet zo mooi, denk ik in de trein, bij het zien van een weiland vol paarden die met hun kont naar het akelige weer gedraaid staan. Niet erg bevorderlijk. Op het station kwakt het smerige weer recht in mijn gezicht want er is geen dak meer, de gehele overkapping is verdwenen. Dat begint goed, denk ik. Buiten staan bussen te ronken want de trein naar Harlingen rijdt niet. Uit de grond onder de twee enorme kunstkoppen op het stationsplein borrelt legionella verspreidende mist omhoog. Ik houd mijn adem in. Op het Wilhelminaplein – of heet het nou toch Zaailand? – is het markt. Onoverzichtelijk. Druk ook, ondanks het troosteloze weer. Jammer, die markt, die ontneemt me het zicht op het plein waaraan het Fries Museum staat. Ik merk bij mezelf weinig gevoelens op, blijkbaar doe ik mijn best de stad, het museum, de tentoonstelling zo open mogelijk tegemoet te treden. Binnen toon ik de dienstdoende medewerkster achter de balie alles wat nodig is: van tevoren aangeschafte ticket en de corona-QR-code. Alles is in orde, ik mag naar boven.
Rust. Stilte. Schemer. Iedereen die hier rondloopt is nog ouder dan ik. Veel echtparen. Uit de koptelefoons van sommige mensen klinkt de stem van de bekende audiotourinspreker Splinter Chabot. Ik heb geen audiotour gereserveerd, die kost anderhalve euro, en het nadeel ervan is dat mensen veel te lang voor één bepaald werk blijven hangen, wat over het algemeen inhoudt dat ze dan hinderlijk in de weg staan. Anna Wintour. David Beckham. W.H. Auden. Ed Sheeran. De tentoonstelling is erg ruim opgezet en er hangen wel erg veel mij totaal onbekende earls, duchesses en ander oud adellijk spul, waardoor ik het vermoeden krijg dat de National Portrait Gallery een soort B-garnituur heeft uitgeleend, wat een foto van Naomi Campbell nog eens illustreert: is zij niet een tikje, hoe zal ik het noemen, uitgekauwd? De ‘topstukken’ zijn aangevuld met portretten uit de eigen collectie. En toch voel ik me plezierig in dit halfduistere holletje middenin de stad waar ik zo’n hekel aan heb, met het stemmetje van Splinter Chabot zo nu en dan bijna verstaanbaar naast me. Het is er lekker warm, het stormt er niet en er slaat geen ijskoude regen in mijn gezicht. En kijk, daar hangt dat beroemde portret van Hendrik de Achtste en naast hem hangt zijn dochter, die ik niet kan zien zonder Cate Blanchett heel dramatisch ‘Kat, I have become a virgin’ te horen zeggen. Ik ben na een half uur klaar en besluit nog even de vaste collectie te bekijken. Daar tref ik bijna meteen een foto aan die iets in me losmaakt wat geen enkel portret boven gelukt is. Het is één foto in een serie van vijf: een fotograaf heeft vijf oude foto’s van een inheemse bevolking elders op de wereld nagebootst met Friese modellen van nu. De foto waar ik bij blijf hangen is die van een blonde jongen die doet alsof hij een pijl op een boog spant, precies als een donkere jongen jaren geleden écht deed, die foto hangt er onder. De Friese jongen heeft een perfecte, blote torso, licht gedraaid bij het middenrif. De hand die de denkbeeldige boog spant bedekt zijn gezicht half. Ik maak een foto van de foto, zodat ik wanneer ik maar wil naar die prachtige blote borst en buik kan kijken.
Inmiddels regent het buiten echt. Ik rook onder de overkapping van het museum een sjekkie en kijk toe hoe de frietverkoper friet bakt en verkoopt. Ik vind het er ineens smal en zie dan pas dat er op het plein een hele nieuwe huizenrij is gebouwd, waardoor de vroegere rij huizen aan de rand van het plein in een straat staat en niet langer aan het plein. Ik wil naar mijn oude woonhuis en begin te lopen. Nu ga ik me belabberd voelen, denk ik, maar eerst kom ik een kraam met houthakkersvesten tegen. Van die fijne, warme vesten voor in de tuin. Ik pas er één aan, het is een XL, dat is de kleinste maat die ze hebben. ‘Die past je prima!’ liegt de marktvrouw. Toch neem ik hem, alles beter dan de gare en gescheurde die thuis in de Eifel hangt. Daarna loop ik op routine richting de Beijerstraat, zonder erbij na te denken. Mijn voeten weten de weg, daar hebben ze mijn hoofd niet bij nodig. Het nieuwe houthakkersvest wordt nat, het zit in zo’n flodderig markttasje. Het kan me niets schelen. Ik zie de waag, ik zie het standbeeld van een Fries paard en ik loop gewoon mijn neus achterna. Precies zoals ik in Londen altijd de National Portrait Gallery vind. Kijk, daar is de winkel van P. Gerbenzon & Zonen. Bestaat die nog steeds? Ik kijk eens goed, het is een antiekzaak. Die was hier veertig jaar geleden ook al. Maar nu, ter plekke, besef ik dat die zaak er hoogstwaarschijnlijk nog langer geleden ook al was, ver voor de tijd dat ik naar Leeuwarden trok. Nog steeds voel ik me niet belabberd, overspoelt de stad me niet met oude, duistere gevoelens. Raadhuisplein en dan naar links. Daar staat mijn oude woonhuis. Beijerstraat nummer 2. Soms droom ik nog over dat huis, en dan vooral over de kelder, waar een laag water in staat en ín dat water hopen tweedehandskleding, of ik droom over de trap, met een stapel nagekomen post, die ik op een hete zomerdag, jaren later, aantref. Niet echt een nachtmerrie, maar zeker ook geen fijne droom. Ik maak een paar foto’s. Er wonen weer, of nog steeds, studenten: ik tel vier SWAP-fietsen. Achter de dichte gordijnen op de eerste verdieping brandt licht, het raam staat op een kier.
Waarom voel ik me nou toch niet miserabel? Waarom loop ik hier als een toerist foto’s te maken? Is dat dan toch een gevolg van het bezoeken van Icons? Werkt de magie van die plek in Londen nu ook in Leeuwarden? En wat zijn dit eigenlijk mooie, oeroude straatjes. De naam Zelle, waardoor je wist dat het huis schuin tegenover mijn oude huis iets te maken had met Mata Hari, is verdwenen. Overgeschilderd. Als ik rechtdoor loop, passeer ik het hoekhuis aan de Grote Kerkstraat waar ooit de Vrouwenbeweging zat, of was het een Lesbische Boekwinkel? Een stomdronken vriend tilde hier decennia geleden diep in de nacht de klep van de brievenbus op en riep keihard ‘Stinkende gleuvenbrigade!’ naar binnen. Er staat me bij dat ik over de klinkers rolde van het lachen. Ik heb dus gelachen in Leeuwarden. Wacht, nog weer iets verder is het St. Anthony Gasthuis. Daar, in de tuin, stond een prachtige slangenden (Araucaria araucana), de eerste die ik ooit zag. Staat die er nog? Ja! Maar de top is eruit gezaagd, ik herinner me hem groter. Er loopt een man tegen me op, een man die halfluid het weer loopt te vervloeken. Ik vind het wel lekker, de regen is overgegaan in een miezer. Onderweg naar het station zie ik ineens overal knappe jongens en weer komt er een herinnering, en daarmee een oud gevoel, omhoog: niet alleen heb ik in deze stad gelachen, ik heb in de tijd dat ik dacht dat ik gek geworden was toch ook heel veel mooie jongens gezien hier. Met mooie jongens komt hoop. Misschien was dat het, wat ik eerder in het museum voelde bij het zien van die pijl-en-boog-jongen. Een mooie jongen, hoop, en als vanzelf een iets verender tred, het onbesuisd kopen van een te groot houthakkersvest, een open blik en voeten die als vanzelf de weg vinden. Alles kan. Ooit kijkt zo’n mooie jongen je aan en zegt: ‘Kom, loop met me mee’ en dan antwoord je: ‘Dat is goed.’ En zolang dat niet gebeurt, is er hoop, is er verwachting.
Het is inmiddels droog. Ik ontwijk de mist onder het kunstwerk van Jaume Plensa, waar ik een paar uur geleden nog legionelladeeltjes in had zien wervelen, door via het Zuiderplein – waar het even heel internationaal voelt omdat ik door het raam van het aldaar gevestigde filiaal van de Svenska Handelsbanken kijk en aan een wand een tekst in grote Zweedse letters lees – naar het station te lopen. Het voert te ver om te schrijven dat de overkapping inmiddels weer is aangebracht. Maar zo voelt het wel. De trein naar Zwolle (richting Almere en dan van Almere naar Amsterdam) staat al klaar. Ik ga in een stiltecoupé zitten. Het wordt schemerig en zelfs de luid kakelende en lachende meisjes met hun mondkapjes onder de kin brengen me niet van mijn stuk. Ik geloof verdomd dat Leeuwarden mij voor zich heeft teruggewonnen. Al is het maar voor één dag.

Reconciliation with a city

London is not my favourite city. When I’m there, which is not all that often, I feel under constant threat. The place is crowded and congested. I noticed a slight improvement, years ago, when I realised that you don’t have to use the Underground; you can just as easily walk, above ground. Later I learned from a friend that sitting in the front seat on the upper deck of those red double-decker buses is a pretty enjoyable way to get around too. London itself can’t really help that it’s not my favourite city. I generally feel much better in smaller, more manageable towns, preferably those that give you the occasional unexpected glimpse of something beyond, a verdant hill for example, or dun-coloured mountains, a street that seems to run into the sea. I feel best in a village or a hamlet. There’s less to process in those places. To escape the oppressive chaos, I’d go to the National Portrait Gallery. I was proud of the fact that I was able to make my way there on foot, and once inside a weight would fall off my shoulders. When it was crowded, too. Somehow or other, even a busy museum will always have that aura of sacred peace and quiet that art can evoke. When I’d re-emerge, still in a bit of a daze, I’d be better equipped to cope with the metropolis.
At the beginning of December 2021, I travel to Leeuwarden. The Fries Museum is hosting the Icons exhibition, a selection from the National Portrait Gallery in London. I have a cunning plan: I want to try and reconcile myself with this city I loathe, and I want to do so through the feeling that the London institution invariably inspires in me. Like London, Leeuwarden can’t help my dislike of it. I was a student here, for four years, and in this city I had my first bout of depression. A wholly misunderstood depression; I simply thought I’d gone mad and I spent months pretending I hadn’t. I tried my hardest to act normal and it left me permanently exhausted. The feeling projected itself onto the city, making the place synonymous with my desolation at the time. The streets were frightening, all the water deep and black, I never laughed, the locals were aggressive, even the animals were hostile. The only time I’ve been bitten by a dog was in Leeuwarden, although it wasn’t really the animal’s fault. The Dobermann in question was sitting quietly outside a pub. When I walked past with a friend, its owner stuck his head out of the door and said: ‘Get ’em.’ The dog did, it was obedient.
The day I’m travelling is the foulest day of the year. Grey, wet, very windy. This isn’t great, I think to myself on the train, at the sight of a pasture full of horses with their backsides turned to the nasty weather. Not very encouraging. At the station, the filthy weather slaps me square in the face again, because there’s no cover, the entire roof is gone. We’re off to a good start. Buses are rumbling outside, because the train to Harlingen has been cancelled. A Legionella mist is bubbling up from the ground beneath the two huge sculpted heads on Station Square. I hold my breath. There’s a market in Wilhelminaplein. Chaotic. Crowded, too, despite the dismal weather. Too bad, that market, it obscures my view of the square that the Fries Museum is on. I don’t sense a great many emotions in myself; I appear to be doing my best to meet the city, the museum, the exhibition on their own terms. Inside, I show the assistant behind the desk everything she needs: prebooked ticket and coronavirus QR code. It’s all fine, I’m allowed through.
Peace. Quiet. Dusk. All the people walking round here are even older than me. Lots of couples. The voice of renowned audio tour narrator Splinter Chabot can be heard from the headphones of some visitors. I didn’t order an audio guide; it only costs one euro fifty, but its downside is that visitors spend far too long in front of a particular piece, which generally means they’re in your way. Anna Wintour. David Beckham. W.H. Auden. Ed Sheeran. The exhibition has a very broad focus and includes an awful lot of earls, duchesses and other old noble types who are totally unfamiliar to me, and who give me the sneaking suspicion that the National Portrait Gallery has lent out a kind of B-grade collection. This is confirmed by a photo of Naomi Campbell: isn’t she a bit, how shall I put it, yesterday’s news? The ‘highlights’ have been supplemented with portraits from the museum’s own collection. And yet I feel content in this gloomy little lair in the middle of a city I hate, with Splinter Chabot’s voice drifting in and out of earshot. It’s nice and warm, without wind or freezing rain lashing my face. And look, there’s that famous portrait of Henry VIII and hanging beside him is his daughter, who I can’t see without hearing Cate Blanchett proclaim in a highly dramatic tone, ‘Kat, I have become a virgin’. I’m done in half an hour and decide to have a look at the permanent collection. I almost instantly spot a photo that triggers something in me that no portrait upstairs managed to do. It’s from a series of five: a photographer has recreated old photographs of an indigenous population somewhere in the world using contemporary Frisian models. The picture I linger in front of is that of a blonde boy pretending to draw a bow, mimicking what a dark boy did for real years ago; that image hangs below it. The Frisian boy has a perfect, bare torso, slightly twisted at the midriff. The hand that draws the imaginary bow half-covers his face. I take a photo of the photo, so I can look at that beautiful bare chest and stomach whenever I want.
Now it’s really pouring outside. I smoke a roll-up under the museum’s projecting roof and watch the chip stall holder fry and sell chips. Suddenly the marketplace strikes me as narrow and that’s when I notice that a whole new line of houses has been added, so that the original row that bordered the square is now in a street and no longer directly on the square. I want to go to the building I used to live in and set off. I’m about to feel awful, I think to myself, but first I pass a stall with lumberjack shirts. Those nice, warm shirts for in the garden. I try one on, an XL, the smallest size they have in stock. ‘It fits really well!’ the stall holder lies to me. I buy it anyway – anything is better than the tatty and torn one at home in the Eifel. Then I head towards Beijerstraat, on autopilot, without thinking. My feet know the way, they don’t need my head. The new lumberjack shirt, in one of those flimsy market bags, is getting wet. I don’t care. I see the Weigh House, I see the statue of a Friesian horse and I keep following my nose. It’s how I always manage to find the National Portrait Gallery in London. Look, it’s the P. Gerbenzon & Zonen shop. They’re still going? I take a good look, it’s an antiques store. It was here forty years ago. But seeing it now, I realise it must be even older, dating back to a time long before I moved to Leeuwarden. I still don’t feel awful; the city hasn’t yet flooded me with old, dark emotions. Raadhuisplein and then a left. There’s my old house. No. 2 Beijerstraat. Sometimes I dream about that house, and especially about the cellar, filled with several inches of water and in that water heaps of second-hand clothes, or else I dream about the staircase, with a stack of mail, which I come across one hot summer’s day, years after moving out. Not a proper nightmare, but not what you’d call a nice dream either. I take a few photos. It’s a student house again, or still is: I see four SWAP bikes. The light is on behind the closed curtains on the first floor, the window is open a crack.
So why am I not feeling miserable? Why am I wandering round like a tourist, taking photos? Is it really because I went to see Icons? Does the magic of that location in London work in Leeuwarden too? And what pretty old streets these are. The name Zelle, an indication that the house diagonally across from my old place had something to do with Mata Hari, is gone. Painted over. If I keep going straight here, I’ll pass the building on the corner of Grote Kerkstraat that used to house the women’s movement, or was it a Lesbian bookshop? Decades ago, a blind drunk friend of mine lifted the letterbox flap very late at night and yelled at the top of his voice ‘Smelly slit brigade!’ I seem to remember rolling round the cobbled stones laughing. So I did laugh in Leeuwarden. Wait, not far from here is the Sint Anthony Gasthuis. The garden of the retirement home had a beautiful monkey puzzle tree (Araucaria araucana), the first I ever saw. I wonder if it’s still there. Yes! But its top has been cut off, I remember it being taller. A man bumps into me, a man cursing the weather under his breath. The rain has turned into drizzle and I kind of like it. On my way to the station, I suddenly see handsome guys everywhere, and another memory surfaces and with it an old sensation: not only did I laugh in this city, but during the time when I thought I’d gone mad I also saw quite a few pretty boys here. And with pretty boys comes hope. Perhaps that was it, what I felt in the museum earlier at the sight of the bow-and-arrow boy. A pretty boy, hope, leading to something of a spring in my step, the impulse purchase of an oversized lumberjack shirt, an open mind and feet that find their way without even trying. Anything is possible. One day a pretty boy will look at you and say, ‘Come with me,’ and you’ll reply, ‘Sure.’ And until that happens, there’s hope, there’s anticipation.
It’s dry now. I avoid the mist beneath Jaume Plensa’s artwork, in which I’d imagined swirling Legionella bacteria only a few hours ago, by walking to the station via Zuiderplein – which briefly feels very international because when I look through the window of the Svenska Handelsbanken branch I see a Swedish text in large letters on the wall. It would be going too far to write that the roof has been reinstated. But it does feel that way. The train towards Zwolle (final stop Almere, where I change for Amsterdam) is waiting. I take a seat in a quiet carriage. The light is fading and even the noisy girls yammering and laughing with their face masks under their chins don’t faze me. I bloody well believe that Leeuwarden has won me back. Even if only for a day.

Wat der wol is
fan Elke Geurts

Wat er wel is
fan Elke Geurts

What There Is
fan Elke Geurts

Oerset troch Marga Claus
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Wat der wol is

Op in febrewarismoarn yn de krookjesfakânsje – it Russyske leger wie Oekraïne krekt binnenfallen – rieden wy yn de sulvergrize Nissan fan myn âldelju nei it paradys, mei Golden Oldies op de lûdsprekkers.
Bûten gong it der mâl om wei. It eaze.
Wy rieden by omfallen beammen lâns, ôfbrutsen tûken, ynstoarten skuorkes, en de rûte lei besiedde mei ôfwaaide dakpannen. De swierste stoarm yn jierren hie ús lân teheistere. Us heit ried, ús mem siet njonken him en wiisde it paad. Lykas altyd. Ik siet beknypt op ’e achterbank, tusken myn dochters Zwaan en Loes fan sechstjin en alve.
De boarne fan gelok bliek ticht by myn âldershûs te lizzen. Yn Arcen. In lyts healoerke riden. It wie hiel frjemd dat wy der noait earder west hiene. Dat wy sels noait oer it bestean derfan heard hiene. Us mem wie it krekt op ’e tiid op ynternet tsjinkommen We koene der noch mei ús allen hinne.
De wrâld wie yn rap tempo oan it útinoar fallen. Der wie ekstreme hjitte, massale stjerte, der wiene floedweagen, oerstreamingen, fulkaanútbarstingen, orkanen, boskbrannen, pandemyen. De kearnbom koe elk momint delkomme. Wy blieken al lang en breed midden yn in dystopysk ferhaal te libjen. Mar it firus wie min ofte mear ûnder kontrole.
It paradys wie sûnt koart wer iepen. Us mem hie kaartsjes mei koarting op ’e kop tikje kind foar as de famkes en ik einlings werris op besite komme mochten. Dat wie no.
We hiene justerjûn daliks de trein nei pake en beppe nommen. Us mem, Loes en ik hiene yn ’e keuken in pear spultsjes Rummikub spile. Yn ’e keamer wie Zwaan yn in djippe sliep fallen, oprôle op ’e grutte hoekbank, njonken pake. Se hie de jûns derfoar mei har freontsje trochbrocht. Us heit seach nei de ynfaasje fan de Russen, en ik seach hoe’t er út en troch nei syn grutte pakesizzer eage dy’t ­dêr samar ynienen by him op ’e bank lei. Hy siet mei beide earms om in kessen nei de telefyzje te sjen. As hie er in lytse poppe beet.
Yn earste ynstânsje woe er hielendal net mei nei it paradys, hy gong nammentlik noait mei hjir of dêr hinne, mar hy hie thús nei syn omtrint-dea net folle mear te fertellen.
‘Se fine it aardich asto ek meigiest,’ hie ús mem tsjin him sein.
‘Ik sjoch net wêrom’t se it aardich fine soene as ik ek meigean soe,’ sei er. ‘Wêrom ik?’
‘Dat fine se gewoan aardich,’ sei ús mem. ‘Do hearst der ek by.’
‘Ik bin hielendal net aardich,’ sei er. ‘Ik ha noch noait aardich west.’
Dat wie wier. Us heit wie net aardich. Hy hie ek noait echt aardich west. Foar gjinien. Myn freondintsjes doarden eartiids net by my te boartsjen as hy thús wie. Dochs wiene we no allegear hiel bliid dat er mei ús meigong. Salang’t it noch koe.
‘Ik bin der hast wol wis fan dat jim heit k hat,’ flústere ús mem my faak yn it ear. ‘Moatst dy hûd sjen. Mar ja, hy wol net nei dokter. It is syn kar, no?’
Us mem sette de Golden Oldies út om’t ús heit werris de ferkearde ôfslach nommen hie, en sy har mei al dat leven net op de krekte rûte nei it paradys konsintrearje koe.
Ik harke nei de wynpûsters, de rein dy’t op it dak roffele – it liken wol heilstiennen – en it gehakketak fan myn âlden foaryn. Loes siet mei fronsele wynbrauwen nei de bombardeminten en eksploasjes te sjen dy’t op har TikTok-akkount foarby kamen. Zwaan lei mei har holle by my op it skouder te slûgjen.
Hjir komme wy wei, toch ik.
It leafst soe ik myn dochters fertelle wolle oer harren stoere pake, myn heit dy’t altyd myn foarbyld west hat, dejinge dy’t my sûnder skrutelens de wrâld sjen litten hat, dy’t my by de hân naam, fuotsje foar fuotsje, de grutte boaze wrâld yn. Myn belutsen heit dy’t my op rêstige toan útlein hie hoe’t alles yninoar stekt. Mar dat hie er allegear net.
Wol siet er eartiids alle middeis foar my oer oan de keukenstafel. As ik tusken de middei thúskaam út skoalle hie hy de tafel foar ús twaën klearmakke. Wy ieten stikjes bôle mei boeremetwoarst en brea. Wy spilen ek in potsje pesten of in spultsje memory. Hy wûn altyd.
Wol swom ik yn de fakânsjes alle dagen in pear kear by him ûnder de skonken troch. Sa faak as mooglik hinne en wer, sûnder te sykheljen. Hy moast telle hoe faak. Hy hie in donkerblau-wyt rute swimbroek mei pypkes. Sterke brune earms komme my yn it sin, en it kontrast mei de spierwite hûd op syn búk, syn strakspande mage en dat ik bang wie dat ik letter ek sa’n mage krije soe. Dat it miskien in famyljemage wie.
Wol krige er my yn sa’n kampingmar altyd hiel fêst ûnder de earms beet, tilde my heech de loft yn, heger, en smiet my sa fier as mooglik fuort. Dat diene wy krekt salang oant er syn nocht hie, nei de kant wâde en him op syn eigen plakje deljoech. In eintsje by ús mem en my wei. Op syn stuoltsje. Yn it skaad.
Us heit hie de Nissan parkearre op in drekkich terrein. Fan de pear hûndert meter fan it parkearplak ôf nei it terminaal bad – termaal bad, sa moast ik mysels hieltyd ferbetterje – rekken wy fuortdaliks stronttrochwiet, en oant yn ’e bonken ferklomme. Mei elk in eigen boadskiptas, dy’t ús mem foar ús allegearre ynpakt hie, mei in grutte sêfte baddoek en slippers deryn, skrepten wy nei de glêzen draaidoar.
Ienkear binnen wie alles oars. Dêr wie it waarm, dêr streamde alles fansels, dêr soe ik nei fjirtich jier wer ûnder ús heit syn poartsje trochswimme.
In frou fan hast fyftich yn in badpak mei stipkes en pypkes, dy’t in snoekdûk makket om troch de etalaazjeskonken fan har santichjierrige heit troch te swimmen. Hinne en wer. Sûnder te sykheljen. Prûstend en kochend fan it sâlte boarnewetter kaam se wer boppe. Heite’s tinne wite prúkje lei him plat op ’e plasse, it siet fan achteren nei foaren. Se seagen elkoar oan.
‘Moat ik dy ek noch fuortsmite?’ frege er.

Yn it bûtenbad fan it paradys dreauwen tsientallen loksillige grize hollen yn hieltyd deselde stadige rûntsjes mei de stream mei. Der kaam stoom fan it wetter ôf. Ek wy dompelen ús deryn ûnder om ús meifiere te litten.
Wy dreauwen yn ús groepke. In iiskâlde wyn streke ús by de wangen lâns, de rein klettere ús op it gesicht. Myn âldelju en myn dochters hiene al gau fjoerreade wangen, seach ik. Wy glimken mar troch. Fan en ta rekken ús liven inoar súntsjes.
‘It is dochs in rare gedachte dat wy aanst as iennigen oerbliuwe sille,’ sei Zwaan. ‘Fan ús allegearre.’
‘Ik as alderlêste,’ sei Loes. ‘Mar wy ha dan dochs gewoan sels bern?’
‘As de bom ynkoarten net falt, hè?’ sei Zwaan.
‘Dan geane we allegear tagelyk dea,’ sei ik. ‘Dan hoege wy noait ien te missen.’
Wy driuwken hieltyd wer itselde rûntsje. It wie as wiene wy mei ús allen yn in grut skûlliif telâne kommen en sweven wy yn lichtsâlt fruchtwetter om.
Myn dochters wiene fierwei de jongsten hjirre, en ek de iennigen dy’t somtiden – mei mienskiplike krêft – even tsjin de stream yn besochten te swimmen en dan wer loslieten.
Ik die de eagen ticht.
Ik tocht deroan dat ik se jûn fertelle soe dat se besykje moasten each te krijen foar wat der allegear wól wie. Salang’t it der noch allegear wie. Dêr earne wie de boarne fan gelok.
Ik woe dat dit noait mear ophâlde.

Der siet fansels gewoan in tiidslot op it paradys. It wie yn it foar fêststeld dat wy der krekt twa oeren bliuwe mochten.
Ienkear wer yn ’e klean, krige Loes fuortdaliks in fûleindige oanfal fan lilkens by de föhns. Us mem krige de klitten yn har lange hier der net daliks út. Se woe gjin klitten yn it hier.
Ik seach wol hoe’t ús heit, flak foar’t wy wer troch de glêzen doar nei bûten gongen, hiel hoeden syn jas oer de skouders fan syn jongste pakesizzer drapearre, dy’t út alle macht besocht de triennen yn te hâlden.
De Tredde Wrâldkriich begûn, achternei besjoen, miskien krekt op dy moarn dat wy mei ús fiven yn it termaal bad omdriuwken. Mar op ’e weromreis, by it ferske Stand By Me, fan Ben E. King draaide ús heit de folumeknop folút, en songen wy mei fjoer en faasje ‘Darling darling stand by me’.
Sels hy núndere mei.

Wat er wel is

Op een februariochtend in de voorjaarsvakantie, het Russische leger was Oekraïne net binnengevallen, reden wij in de zilvergrijze Nissan van mijn ouders naar het paradijs, met Golden Oldies op de speakers.
Buiten was het bar en boos. Het hoosde.
We reden langs omgevallen bomen, afgebroken takken, ingestorte schuurtjes, en de route was bezaaid met afgewaaide dakpannen. De zwaarste storm in jaren had ons land geteisterd. Mijn vader reed, mijn moeder zat naast hem en wees de weg. Zoals altijd. Ik zat behoorlijk klem op de achterbank tussen mijn dochters Zwaan en Loes van zestien en elf.
De bron van geluk bleek dicht bij mijn ouderlijk huis te liggen. In Arcen. Een klein half uurtje rijden. Het was heel vreemd dat we er nooit eerder waren geweest. Dat we zelfs nooit over het bestaan ervan hadden gehoord. Mijn moeder was het net op tijd op internet tegengekomen. We konden er nog met z’n allen heen.
De wereld was in rap tempo bezig uit elkaar te vallen. Er was extreme hitte, massale sterfte, er waren vloedgolven, overstromingen, vulkaanuitbarstingen, orkanen, bosbranden, pandemieën. De kernbom kon elk moment gedropt worden. We bleken al lang en breed midden in een dystopisch verhaal te leven. Maar het virus was min of meer onder controle.
Het paradijs was sinds kort weer open. Mijn moeder had kaartjes met korting op de kop weten te tikken voor als de meisjes en ik eindelijk weer bij hen op bezoek mochten komen. Dat was nu.
We hadden gisteravond meteen de trein naar opa en oma genomen. Mijn moeder, Loes en ik hadden in de keuken een paar spelletjes Rummikub gespeeld. In de kamer was Zwaan in een diepe slaap gevallen, opgekruld op de grote hoekbank, naast haar opa. Ze had de avond ervoor met haar vriendje doorgebracht. Mijn vader keek naar de invasie van de Russen, en ik zag hoe hij af en toe een blik wierp op de grote kleindochter die daar ineens bij hem op de bank bleek te liggen. Hij zat met zijn armen om een kussen naar de tv te kijken. Alsof hij een baby vasthad.

In eerste instantie wilde hij helemaal niet mee naar het paradijs, hij ging namelijk nooit mee ergens naartoe, maar hij had het thuis sinds zijn bijna-dood niet meer voor het zeggen.
‘Ze vinden het leuk als jij ook meegaat,’ had mijn moeder hem gezegd.
‘Ik zie niet in waarom ze het leuk zouden vinden als ik ook mee zou gaan,’ zei hij. ‘Waarom ik?’
‘Dat vinden ze gewoon leuk,’ zei mijn moeder. ‘Jij hoort er ook bij.’
‘Ik ben helemaal niet leuk,’ zei hij. ‘Ik ben ook nooit leuk geweest.’
Dat was waar. Mijn vader was niet leuk. Hij was ook nooit echt leuk geweest. Voor niemand. Mijn vriendinnetjes durfden vroeger niet bij mij te spelen als hij thuis was. Toch waren we nu allemaal heel blij dat hij met ons meeging. Zolang het nog kon. ‘Ik weet bijna zeker dat je vader k heeft,’ fluisterde mijn moeder vaak in mijn oor. ‘Moet je die huid zien. Maar ja, hij wil niet naar de dokter. Het is zijn keuze, hè?’
Mijn moeder zette de Golden Oldies af omdat mijn vader weer eens de verkeerde afslag had genomen, en ze zich met al die herrie niet op de juiste route naar het paradijs kon concentreren.
Ik luisterde naar de windstoten, de regen die op het dak roffelde, – het leken wel hagelstenen – en het ruziën van mijn ouders voorin. Loes zat met gefronste wenkbrauwen naar de bombardementen en explosies te kijken die op haar TikTok account voorbijkwamen. Zwaan lag met haar hoofd op mijn schouder te soezen.
Hier komen wij vandaan, dacht ik.
Het liefst zou ik mijn dochters willen vertellen over hun stoere opa, mijn vader die altijd mijn voorbeeld is geweest, degene die mij zonder schroom de wereld heeft getoond, die mij bij de hand nam, stapje voor stapje, de grote boze wereld in. Mijn betrokken vader die mij op rustige toon had uitgelegd hoe alles in elkaar zit. Maar dat had hij allemaal niet.
Wel zat hij vroeger elke middag tegenover me aan de keukentafel. Als ik tussen de middag thuiskwam uit school had hij de tafel voor ons tweeën gedekt. We aten boterhammen met boerenmetworst en roggebrood. We speelden ook een potje pesten of een spelletje memory. Hij won altijd.
Wel zwom ik in de vakanties elke dag een paar keer onder zijn benen door. Zo vaak mogelijk heen en weer, zonder ademhalen. Hij moest tellen hoe vaak. Hij had een donkerblauw-wit geruite zwembroek met pijpjes. Ik herinner me sterke bruine armen en het contrast met de spierwitte huid op zijn buik, zijn strakgespannen maag en dat ik bang was dat ik later ook zo’n maag zou krijgen. Dat het misschien een familiemaag was.
Wel pakte hij me in zo’n campingmeer altijd heel stevig onder mijn oksels vast, tilde me hoog de lucht in, hoger, en gooide me zo ver mogelijk weg. Dit deden we net zo lang tot hij er genoeg van had, terug waadde naar de kant en op zijn eigen plek ging zitten. Een eindje van mijn moeder en mij vandaan. Op zijn stoeltje. In de schaduw.
Mijn vader had de Nissan geparkeerd op een modderig terrein. Van die paar honderd meter van de parkeerplaats naar het terminaal bad – thermaal bad, zo moest ik mezelf steeds corrigeren – raakten we meteen doorweekt en tot op het bot verkleumd. Met elk een eigen shopper, die mijn moeder voor ons allemaal had ingepakt, met een grote zachte badhanddoek en slippers erin, haastten we ons naar de glazen draaideur.
Eenmaal binnen was alles anders. Daar was het warm, daar stroomde alles vanzelf, daar zou ik na veertig jaar weer onder mijn vaders poortje doorzwemmen.
Een bijna vijftigjarige vrouw in een gestippeld badpak met pijpjes, die een snoekduik maakte om door de etalagebenen van haar zeventigjarige vader heen te zwemmen. Heen en weer. Zonder ademhalen. Proestend en hoestend van het zoute bronwater kwam ze weer boven. Haar vaders dun geworden witte haar lag plat op zijn schedel, het zat van achteren naar voren. Ze keken elkaar aan.
‘Moet ik je ook nog wegsmijten?’ vroeg hij.

In het buitenbad van het paradijs dreven tientallen gelukzalige grijze hoofden in almaar dezelfde trage rondjes met de stroom mee. Er kwam stoom van het water. Ook wij dompelden ons erin onder om ons mee te laten voeren.
We dreven in ons groepje. Een ijskoude wind streek langs onze wangen, de regen kletterde op onze gezichten. Mijn ouders en mijn dochters hadden al gauw vuurrode wangen, zag ik. We bleven maar glimlachen. Af en toe raakten onze lijven elkaar lichtjes.
‘Het is toch een gek idee dat wij straks als enige zullen overblijven,’ zei Zwaan. ‘Van ons allemaal.’
‘Ik als allerlaatste,’ zei Loes. ‘Maar wij hebben dan toch gewoon zelf kinderen?’
‘Als de bom binnenkort niet valt, hè?’ zei Zwaan.
‘Dan gaan we allemaal tegelijk dood,’ zei ik. ‘Dan hoeven we nooit iemand te missen.’
We dobberden steeds opnieuw hetzelfde rondje. Het was alsof we met z’n allen in een grote baarmoeder terecht waren gekomen en in lichtzout vruchtwater rondzweefden.
Mijn dochters waren verreweg de jongsten hier, en ook de enigen die soms – met vereende krachten – even tegen de stroom in probeerden te zwemmen en dan weer loslieten.
Ik sloot mijn ogen.
Ik dacht eraan dat ik ze vanavond zou vertellen dat ze moesten proberen oog te krijgen voor wat er allemaal wél was. Zolang het er allemaal nog was. Daar ergens bevond zich de bron van het geluk.
Ik wilde dat dit nooit meer ophield.

Er zat natuurlijk gewoon een tijdslot op het paradijs. Het was van tevoren vastgesteld dat we er precies twee uur mochten blijven.
Eenmaal weer aangekleed, kreeg Loes meteen een hevige woedeaanval bij de föhns. Mijn moeder kreeg de klitten niet meteen uit haar lange haar gekamd. Ze wilde geen klitten in haar haar.
Ik zag wel hoe mijn vader, vlak voor we weer door de glazen deur naar buiten gingen, heel voorzichtig zijn jas om de schouders van zijn jongste kleindochter drapeerde, die uit alle macht aan het proberen was haar tranen te bedwingen.
De Derde Wereldoorlog begon, achteraf gezien, misschien precies op die ochtend dat wij met z’n vijven in het thermaal bad ronddreven. Maar op de terugweg, bij het liedje Stand By Me, van Ben E. King draaide mijn vader de volumeknop voluit, en zongen we allemaal uit volle borst ‘Darling darling stand by me’.
Zelfs hij neuriede mee.

What There Is

One February morning during the spring holidays, when the Russian army had just invaded Ukraine, we were driving to paradise in my mum and dad’s silver-grey Nissan, with golden oldies coming through the speakers.
Outside, the weather was wild and windy. It was pouring down.
We drove past fallen trees, broken branches, collapsed sheds, and the route was littered with blown-off rooftiles. The worst storm in years had ravaged our country. My dad was driving, my mum was sitting beside him and navigating. As always. I was in the back seat, squeezed in between my daughters, Zwaan and Loes, who are sixteen and eleven.
This source of happiness was apparently near my parents’ home. In Arcen. Less than half an hour’s drive. It was very odd that we’d never been there before. That we’d never even heard about its existence. My mum had come across it on the internet, just in time. We would all still be able to go there together.
The world was rapidly falling apart. There was extreme heat, mass mortality, there were tsunamis, floods, volcanic eruptions, hurricanes, forest fires, pandemics. The nuclear bomb might drop at any moment. It turned out we’d been living in the middle of a dystopian story for a long time. But the virus was more or less under control.
Paradise had recently reopened. My mum had managed to get hold of discounted tickets for when the girls and I were finally able to go and visit them again. That was now.
We had taken the train to Grandma and Grandpa’s the night before. My mum, Loes and I had played a few games of Rummikub in the kitchen. In the front room, Zwaan had fallen into a deep sleep, curled up on the big corner sofa, next to her grandpa. She’d spent the previous evening with her boyfriend. My dad was watching the Russian invasion, and I saw him glancing now and then at the grown-up granddaughter who was suddenly lying there beside him on the couch. He sat with his arms around a cushion and watched TV. As if he were holding a baby.

At first, he didn’t want to go with us to paradise at all, he never went anywhere with us, but since his near-death experience he was no longer calling the shots at home.
‘They’d like you to come along,’ my mum had said.
‘I don’t see why they’d like me to come,’ he said. ‘Why me?’
‘They just think it’ll be nice,’ said my mum. ‘You’re part of the family too.’
‘I’m not nice though,’ he said. ‘I’ve never been nice.’
That was true. My dad wasn’t nice. And he hadn’t ever really been nice. Not to anyone. My friends never used to dare to play at my house when he was at home. And yet we were all so happy now that he was coming with us. While it was still possible. ‘I’m almost certain your dad has the Big C,’ my mum often whispered in my ear. ‘Look at his skin. But hey, he doesn’t want to go to the doctor. It’s his choice, eh?’
My mum turned off the golden oldies because my dad had taken the wrong exit yet again, and she couldn’t concentrate on the right route to paradise with all that noise.
I listened to the gusts of wind, the rain drumming on the roof – it sounded like hailstones – and my parents arguing in the front. Loes sat frowning at the bombings and explosions passing by on her TikTok feed. Zwaan was dozing with her head on my shoulder.
This is where we come from, I thought.
I’d love to tell my daughters about their tough grandpa, my dad who’s always been my role model, the one who fearlessly showed me the world, who took me by the hand and led me, step by step, into the big bad world. My hands-on father who had explained to me in a calm tone how everything works. But he hadn’t done any of that.
What he did do was sit across from me at the kitchen table at lunchtime every day. When I came home from school at midday, he had set the table for the two of us. We ate rye bread sandwiches with sliced sausage. We played a game of beggar-my-neighbour or pairs. He always won.
What I did do was swim through his legs a few times every day during the holidays. As much as I could, back and forth, without taking a breath. He had to count how many times. He had navy-blue and white checked swimming trunks. I remember strong brown arms and the contrast of the bright white skin on his tummy, his tightly stretched stomach, and being scared that I’d have a belly like that one day. That maybe it was a family belly.
What he did do at those campsite lakes was grab me firmly under the armpits, lift me into the air, higher, and throw me as far away from him as possible. We did it until he’d had enough and waded back to the side to sit down in his own spot. Some distance away from me and my mum. On his chair. In the shade.
My dad had parked the Nissan in a muddy field. After those few hundred metres from the carpark to the terminal baths – thermal baths, as I had to keep correcting myself – we were soaked through and chilled to the bone. Each of us carrying our own shopper, which my mum had packed for all of us, with big soft towels and flipflops, we hurried to the glass revolving door.
Once we were inside, everything was different. It was warm, everything flowed naturally there, and it was where, after a gap of forty years, I would swim through my dad’s gateway once again.
A woman of almost fifty, in a long polka-dot swimsuit, diving to swim through her seventy-year-old father’s ailing legs. Back and forth. Without taking a breath. Spluttering and coughing from the salty spring water, she resurfaced. Her father’s thinning white hair lay flat on his scalp, running from back to front. They looked at each other.
‘Do I have to throw you away now too?’ he asked.

In paradise’s open-air pool, dozens of blissful grey heads were floating with the current, the same slow circuits again and again. Steam rose from the water. We plunged in too and allowed ourselves to be carried along.
We floated in our little group. An ice-cold wind stroked our cheeks, the rain pattered on our faces. I noticed that my parents and my daughters soon had fiery red cheeks. We just went on smiling. Now and then our bodies gently touched.
‘It’s strange to think that we’ll be the only ones left one day,’ said Zwaan. ‘Out of all of us.’
‘I’ll be the last of all,’ said Loes. ‘But won’t we have children of our own by then?’
‘If the bomb doesn’t drop soon, eh?’ said Zwaan.
‘Then we’ll all die at the same time,’ I said. ‘Then we won’t have to miss anyone.’
We bobbed around the same circuit again and again. It was as if we’d all ended up in a big womb and were floating in slightly salty amniotic fluid.
My daughters were the youngest there by a long way, and they were also the only ones who sometimes combined forces and briefly tried to swim against the flow before giving up and letting go.
I closed my eyes.
I was thinking that I would tell them that evening that they should try to open their eyes to everything that was there. While it was all still there. That was where the source of happiness must be.
I wished that this would never end.

Paradise was, of course, limited to a time slot. It had been decided in advance that we would be allowed to stay there for exactly two hours.
When we were dressed again, Loes promptly threw a massive tantrum by the hairdryers. My mum couldn’t instantly comb the tangles out of her long hair. She didn’t want any tangles in her hair.
I did see my dad, just before we went back out through the glass doors, very carefully draping his coat around the shoulders of his younger granddaughter, who was trying with all her might to control her tears.
Looking back, the Third World War may have begun on the very morning when the five of us were floating around in the thermal baths. But on the way home, when Ben E. King’s ‘Stand By Me’ came on, my dad turned the volume right up, and we all sang at the top of our voices: ‘Darling, darling, stand by me’.
Even he hummed along.

Praters hawwe wy nea west ...
fan Neeltje Bonnema

Praters zijn we nooit geweest …
fan Neeltje Bonnema

We Were Never Big Talkers ...
fan Neeltje Bonnema

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd Bottema
Praters hawwe wy nea west ...

81 jier bin ik, ik Hindrik de Jong. Myn frouljusfyts set ik tsjin de muorre fan it hûs dêr’t ik as lytse jonge mei ús heit en mem, fiif broers en ien suske kommen bin. In hûs mei in grutte tún. Twa appelbeammen en ien parrebeam. In readbeiebeamke, tichtgroeide strûkeboel en in grutte hage oan de kant fan de buorlju. Dêr koenen wy lang net oerhinne sjen. Us mem hâlde net fan gëeamel oer de hage.
Wy kamen fan bûten de stêd, ús heit wie arbeider by in boer en no koe er by de kofjebaarnerij komme. In fêst lean, in hûs yn ’e stêd. En wy hoegden net fier nei skoalle te rinnen.
Skoalle, it wie in straf om der hinne. Ik koe net goed oer de bern, net oer de master dy’t sei wat ik dwaan moast. It moaiste om te dwaan wie tekenje en moaie letters skriuwe. Dat mocht eins noait, omdat myn broers en ik net meikomme koenen sei master. Mar middeis, as de skoalle útgong, draafde ik nei hús. De potleaden leinen altyd op ’e tafel yn de foarkeamer. Hiele stikken behang koe ik brûke. Tekenje, dat wie alles foar my. Mei ús Jan, dy’t plaatsjes útknipte en alles wer opplakte. Hy wie net rjocht hûndert punten, in fergroeide rêch, in tin meager jonkje. Us Aukje, de jongste, mocht al graach nei skoalle gean, sy wie dêr op har plak. Woe graach nei de ULO en kaam letter op in kantoar yn de stêd.

Us mem hie in mannehúshâlding. Wy dienen eins neat foar ús mem, se frege der ek net om. Us heit wie net noflik, sei net in wurd as er jûns thúskaam. Allinne mar opdrachten: ‘Rêd dy rommel op, rin my net foar de fuotten, sjoch dat jim op bêd komme, hâld dy stil.’ Ik wit eins net oft ús heit in aardige man wie, hat er my of ien fan de oaren wolris oanhelle? Spultsjes dien, frege wat wy graach woenen? De lêste tiid prakkesear ik in protte oer dit soart saken. No’t ik sa âld wurden bin, komt it hieltyd mear boppe, ik wurd der suver mankelyk fan. Noch even, dan is alles foarby, haw ik it goed dien yn it libben? En myn broers dan? Ik tink dat it mei ús nije buorlju te krijen hat.
In steltsje, jong en fleurich. Wy sjogge se net, mar hearre har laitsjen en wille meitsjen. En wy, âlde nijsgjirrige mannen, harkje nei dy jonge lûden.

No hat it frommeske oan de doar west. Doe’t ik iependie, wie it as krige ik in klap foar de kop. De gelikenis wie grut, Hanneke út de heechste klasse, ljochte krollen en blauwe eagen. Nee, fansels wie se it net.
‘Ha buorman, ja wy kenne elkoar net fansels, ik bin Hester en jo binne ien fan de broers dy’t hjir wenje, ja hoefolle binne it der eins, ik sjoch hieltyd wer in oaren of miskien ek net. En fytse, jimme meie graach fytse, mar net meielkoar haw ik it idee.’ Se lake har wite tosken bleat. Ik sei net in stom wurd. Se rattele troch. It wie as hie se der gjin erch yn dat ik neat sei. Hanneke, dêr hie ik sa lang mei omwraksele. Neat doarst ik te sizzen, dy hiele lange sânde en achste klasse. Altyd tocht ik oan har, oerdei mar foaral nachts op it matras dêr’t ik it stive geslacht koest hâlde moast. Ik moast der net oan tinke dat ien fan de jonges my trappearje soe. Letter tocht ik, sy hawwe it selde meimakke. Hawwe har ek hûndert en ien kear omdraaid. Oer famkes en froulju fantasearre. Mar neat sizze, wy doarsten net tink ik.
Hester woe graach de hage ynkoartsje. Sy en har freon fûnen him fierstente heech, neffens har wie der allegear skaad yn de tún. En blommen ha ferlet fan sinne, no buorman? Se sei it mei in grutte glim om ’e mûle. Foardat ik de doar tichtdie, stammere ik noch: ‘ik sil it mei myn broers oerlizze.’
Ik wie de hiele dei fan slach. Doe’t ús Ale fan syn deistige fytstocht yn ’e hûs kaam, haw ik it him as earste foarlein. No’t wy mei syn fjouweren oerbleaun wienen as bruorren, woe ik Ale earst mar even hifkje. Dat is mar sa’n idee, letter de oaren. Dy twa oaren wienen Dooitsen en Jan. Ale hâldt wol fan de tún, dy hege hage wie mear ús mem har idee. Boppedat, Ale mei graach alles witte en is de meast praterige fan ús allegear. Sokke moderne jonge minsken witte presys hoe heech at in hage wêze mei. Wy moatte gjin spul hawwe, of de ‘rijdende rechter’ komt noch op it hiem.
‘Wat sjochsto do der besketen út, is der wat?’ Hy seach fuortdaliks dat ik fan it sintrum wie.
‘De nije buorfrou wol de hage knippe, wolle wy dat?’
‘Mar even mei de jonges beprate, ik begryp it wol. It wie altyd mem har eangst foar nijsgjirrige buorlju. Dat is foarby.’
‘De buorfrou, se liket op Hanneke fan …’ Ik hoegde de sin net ôf te meitsjen. Ale sei dat er allang wist dat ik har as jonge graach lije mocht.
‘Hie dan ek trochpakt,’ sei er, ‘dan hie der miskien noch ien troud west. No bliuwe wy hjir as fjouwer âlde frijgesellen oer.’ Hy gnyske.

Doe’t ik fan de legere skoalle kaam, wienen myn âldste broers de doar al út. Adolf rekke nei see en Rudolf nei de Hoogovens. In jier as wat letter krong it ta my troch dat hja net nei de pakes fan wjerskanten neamd wienen. Mar nei mannen yn in hiele oare mienskip, dy mei grutte idealen. Nei’t ik begrepen ha, wie it ús heit syn dream. In nije takomst foar syn húshâlding. Hoe soe er it yn ’e holle hân ha. Wy allegear leare, goed ferstjinje, moaie huzen. In grut Frysk ryk, sûnder problemen. Syn dream is no min of mear werklikheid, arbeidersbern studearje, hawwe alles, grutte huzen en in boat. Moaie reizen. Mar mem woe achter de hage bliuwe, leaver gjin gedoente mei oaren.
Hoe soe it west hawwe foar ús mem. Binne se dêrom nei de stêd gien, fuort út de mienskip dêr’t se grif mei de nekke oansjoen binne. Wie dat de eangst fan achter de hage? No soe ik it graach witte wolle.
Us heit ferstoar ûnferwacht ein jierren fyftich en ús mem makke har eigen wrâld mei de jonges dy’t noch yn ’e hûs wienen.
Se waard fleuriger. Wy, de fjouwer jonges, kochten in tillefyzje. Der kamen mear blommen yn de tún. Wat it moaiste wie, se siet jûns by ús oan de tafel yn de foarkeamer. Beseach mei oandacht ús tekenwurk. Sels tekene se oan ien wei lytse portretsjes fan ús. Har hân glied as fansels oer it papier en ús koppen kamen yn swart-wyt foar it ljocht.

Yn 1962 troude Rudolf mei in frommeske út Heemstede. Ik wit net folle mear fan de reis en ek net fan it feest. No ja, feest? In resepsje. Wat byelkoar stean, lytse koekjes ite en sa. Wat my foaral bybleaun is dat ús mem it ûnderste gebit der yn hie. Se waard in frjemde frou. Doe’t wy lang om let wer thús wienen, hie se it gebit, bewuolle yn in bûsdoek, allang yn de tas. In pear kear yn it jier kaam Rudolf mei syn frou thús. Us mem fûn it prachtich, wy ek wol mar it makke ús ûnrêstich …
Wy mei ús mem jûns oan de tafel, simmerdeis yn de stille tún achter de hege hage. Dat wie foar ús de moaiste tiid.

Ik hie stomme graach in frou hawwe wollen. En as ik it no woe of net, mar by it sjen fan bleate skonken of in opwaaide jurk stie myn geslacht rjocht oerein. Dy ûnrêst yn it ûnderliif, dêr koe ik min mei omgean.
Ik moast tekenje. Oars wie ik miskien wol gek wurden. Ik waard dreaun, dwyl wie ik. It holp wol om myn fantasij de frije hân te jaan. Boarsten, billen, swart hier yn de earmsholte. Dat fûn ik opwinend, op sa’n frou te lizzen mei sokke wielderige earms en dat hier. Grutte lullen en lytse pimeltsjes, ik makke der ien grut feest fan yn in soarte fan bosk mei grutte hege beammen. Achter dy beammen loerden lytse mantsjes mei gleone eagen nei bleate froulju dy ’t de polonêze dûnsen. Alles hie ik útfergrutte. It benaam my soms de siken. Ik brûkte it hokje fan Aukje, sette in swiere stoel foar de doar. Der mocht net ien ynkomme. Alle kearen as ik my útlibbe hie, rôle ik it behang stiif ynelkoar en brocht it achter de binten. Simmerdeis koe ik mar om my hinne gnuve. Al dy froulju haw ik begeard en yn myn fantasij begearden se my ek. De measten hienen der gjin erch yn dat ik omstrúnde. It wie ûnopfallend, tink ik. Op ien kear nei, yn de HEMA. In jonge frou beseach sokken foar manlju, ik lei op ien knibbel foar de ûnderste planke te sjen. Ik koe it net litte en struts foarsichtich oer har kût.
Se skrille tebek as in jong hynder. ‘Gean hjir wei, fiislak.’
Ik skamme my. It langstme bleau.

Jan syn kwalen waarden slimmer, hy hie in protte pine oan ’e rêch. Op in dei, doe’t wy thúskamen fan it moalfabryk, siet der in frjemde man mei Jan en ús mem oan ’e tafel yn de foarkeamer.
‘De Vries,’ sei er, ‘ik bin Jehova’s getuige, en ik tink dat wy as Jehova wat betsjutte kinne foar Jan en ek foar jim fansels.’
Wy fûnen it frjemd, der kaam noait samar ien yn ’e hûs. No siet dy man oan tafel, Jan mei grutte eagen en ús mem mei fjoerreade wangen.
Wy bedarren yn de keuken, nei in kertier hearden wy de foardoar tichtslaan.
‘Nije wike komt er wer, Jan kin goed mei him prate, no Jan?’
‘Wat moat dy man, hoe komme jim derby? Wêr prate jim oer, mem, hoesa?’
Ale fjurre de fragen op mem ôf.
‘Jehova betsjut God,’ sei Jan. Yn it fealgrize gesicht liken syn eagen te gloeien.
‘Ja en,’ snaude Dooitsen.
Jan besocht te fertellen wat de man sein hie.
‘Wy moatte no yn God leauwe, oars komt it op de kop ferkeard, it kin no noch, de wrâld fergiet en wy der by.’
Hy siigde yn ’e stoel del. Syn tramtearre bealchje hie te lijen.

De Vries skroefde de besite op en kaam twa, trije kear yn ’e wike. Altyd as wy der net wienen. Jan núndere jûns allang net mear. Hy lei op in soarte fan bêd yn de keamer en wie bang. Bang foar it ûnheil dat ús boppe de holle hong. In hantsjefol minsken soen yn ’e himel komme, al dy oaren wienen ferkeard. En yn de hel, sei Jan, wie it aldermâlst, fjoer, wjerlocht en in ivich lijen, pine en fertriet. En ivich is lang.

Praters hawwe wy nea west mar no gong alles hiel stil om en ta. Tekenje kaam der net mear fan, alteast jûns net. Ik wie meast yn it hokje, tekene hel en himel, swart. Ik tekene Jan op bêd mei in ûnbidige bult op ’e rêch, grutte holle mei útpûljende eagen. Allegear lytse duvels dy ’t him yn de macht hienen. Us ek. Wy waarden ûnwis yn ús hâlden en dragen. Altyd dat praat oer dy frekte duvel en dy god. Neat wie goed yn de eagen fan de Jehova.
Mem wie net by steat om De Vries te kearen.
‘Lit him der net wer yn, doch de kleden ticht en lit him stean.’
‘Ik bin sa senuweftich, al dy mâle ferhalen, ik sliep der net mear fan.’
Se fage har oan ien wei oer de foarholle, as woe se de pleachgeasten fuortfeie.

Ale hat er mei rêden. In pear dagen wie er thús bleaun fan it fabryk. Der wie gjin reden foar, of it moast wêze dat er fakânsjedagen opnaam. Dy dagen rekken by ús net op.
De Vries kaam oan de doar, Ale hat him net iens te wurd stien, fuortdaliks sein dat er noait, mar dan ek noait wer by Jan en mem komme moast.
De Vries hie der noch wat yn omstammere dat se der oer prate koenen en dat …
Ale hie de doar al ticht.
Jan hie in knoei krigen, knippe, plakke en de tiid mei mem oan tafel kaam net werom.
Wy moasten allegear ús draai wer fine. Ik koe it yn ’e kop ek net foarelkoar krije. Hieltyd prakkeseare oer god en de duvel. Wat wie sa ferkeard oan ús, net in mins dy ’t wy benei kamen, alles fuortdaliks betelje, net stelle, neat fan dat al. Nei jonge froulju loere wie myn grutste sûnde, no ja, in bytsje.
Ik die dêr gjin kwea mei, doe yn ’e HEMA wie mis fansels. Mar oars, nee.

Op in goede dei, of eins in ferkearde, kaam der in man troch de steech rinnen. Dat moast ien wêze dy’t him thús fielde.
Wy seagen him oer it klinkerpaadsje foar de keuken lâns rinnen.
‘Och heare, it is Adolf, ús Adolf,’ mem fleach oerein. Se seach daliks dat hy it wie.
Sa stie er oer de flier, seach ús oan en glimke spotsk. ‘Neat feroare sjoch ik wol, hoe is it godsmooglik. Dat jim hjir net dea gean.’
De mouwen fan it boesgroentsje hie er oant boppen ta oprôle, lang hier yn de nekke en de hiele hals en nekke ûnder de tatoeaazjes.
‘Gean gau sitten jonge, och datsto hjir bist, sil ik tee sette of hast leaver kofje, wolst ek wat ite?’
Mem wie al by it oanrjocht.
‘Bier, in pot bier, kâld graach.’
Dooitsen wie de earste dy’t de mûle iepen die. ‘Bist hjir net op it skip.’
‘Oars nimme jim ek ien. Drinke wy op myn thúskommen.’
‘Nee, bier, nee, dat hawwe wy net yn ’e hûs, de jonges jouwe der net om.’
‘De jonges jouwe der net om, heare god, wat binne jim suertsjes.’

Dit wie it begjin fan in protte ellinde. Der kaam in krat bier yn ’e hûs. Adolf kaam thús as it him útkaam. Midden yn de nacht, dronken stampte er by de smelle trep op. Lei oant yn de middei op bêd en hie oeral krityk op. Op it iten en drinken, dat wy grutte sûgen wienen, ús mem in sloof. Sa’t Jehova ús libben fergalle hie, sa die Adolf it no. Beide de duvel, ús mem hie er it meast fan te lijen. Jan liet er mei rêst.
Op in jûn kaam er tsjin tsienen thús. Net dronken, mar oansketten. Hy pakte de foto fan ús heit fan it dressoir. ‘Dat dy hjir noch stiet,’ sei er.
Us mem siet stil op ’e stoel. ‘Net dwaan Dolfy, it is foarby, begjin no net opnij.’
Dolfy? Dit wie wat nijs. Mar Dolfy koe net ophâlde.
‘Alles hat er kapotmakke mei syn idioate ideeën, fuortjage binne wy, útkotst. Sjocht mem se noch stean? De brave boargers, skelle en ragge, ik, ik …’ Doe begûn er te snotterjen, fage ferwoest oer de eagen en fleach de doar út.
Wy sieten ferslein om de tafel. ‘Hy hat der bot ûnder lit, it wie altyd sa’n leave jonge, Dolfy.’

Us mem ferstoar yn de santiger jierren, se hat altyd goed foar ús west. In frou op de achtergrûn. De portretsjes dy’t se fan ús makke hat, hingje allegear oan it lewant. Dolf rekke yn in tehûs fanwege syn drankmisbrûk, Dooitsen kaam sa no en dan by him. Ik net ien kear, it wie in frjemde man foar my. Hy hie my fansels wol mear fertelle kinnen oer ús heit, mar der soe neat feroarje.

Wy woenen alle fjouwer de hage wol ynkoartsje, wol graach eins. Ik hie der sin oan, ris in praatsje meitsje mei it jonge stel, wa wit lytse bern yn de tún. In jonge frou dy’t ik besjen koe, laitsjen seach. Myn driften binne wol oer, dat is in befrijing. Miskien kinne Jan en ik wol werris tekenje, wa wit.
Ik sil earst de buorfrou fertelle dat se begjinne kinne mei de hage.

Praters zijn we nooit geweest …

81 jaar ben ik, Hendrik de Jong. Mijn damesfiets zet ik tegen de muur van het huis waar ik als kleine jongen met mijn vader en moeder, vijf broers en een zusje ben komen wonen. Een huis met een grote tuin. Twee appelbomen en een perenboom. Een rodebessenboompje, dichtgegroeide struiken en een hoge heg aan de kant van de buren. Daar konden wij met geen mogelijkheid overheen kijken. Moeder hield niet van gebeuzel over de heg.
Wij kwamen van buiten de stad, vader was arbeider bij een boer en kon nu werk krijgen in de koffiebranderij. Een vast loon, een huis in de stad. En wij hoefden niet ver te lopen naar school.
School, dat was voor mij een straf. Ik kon niet goed tegen de kinderen, ook niet tegen de meester die mij vertelde wat ik moest doen. Het mooist vond ik het om te tekenen en mooie letters te schrijven. Dat mocht eigenlijk nooit, omdat mijn broers en ik niet goed konden meekomen, zei meester. Maar ’s middags, wanneer de school uitging, rende ik naar huis. De potloden lagen altijd op de tafel in de voorkamer. Hele stukken behang gebruikte ik. Tekenen, dat was alles voor mij. Met Jan, die plaatjes uitknipte en weer opplakte. Hij had ze niet alle vijf op een rijtje, een vergroeide rug, een iel, mager jongetje. Aukje, de jongste, ging wel graag naar school, zij was daar op haar plek. Wilde graag naar de ULO en zat later op een kantoor in de stad.

Moeder had een mannenhuishouding. Wij deden eigenlijk niets voor haar, ze vroeg er ook niet om. Vader was geen gemakkelijke man, zei geen woord als hij ’s avonds thuiskwam. Alleen maar opdrachten: ‘Ruim die rommel op, loop me niet voor de voeten, ga naar je bed, houd je mond.’ Ik weet eigenlijk niet of vader een aardige man was, heeft hij mij of een van de anderen weleens geknuffeld? Spelletjes met ons gedaan, gevraagd wat wij graag wilden? De laatste tijd denk ik veel over dit soort dingen na. Nu ik oud geworden ben, komt het steeds meer boven, ik word er gewoon melancholiek van. Nog even, dan is alles voorbij, heb ik het goed gedaan in mijn leven? En mijn broers dan? Ik denk dat het te maken heeft met de nieuwe buren.
Een jong en opgewekt stelletje. We zien hen niet, maar horen ze lachen en plezier maken. En wij, oude nieuwsgierige mannen, luisteren naar die jonge geluiden.

Nu is die vrouw aan de deur geweest. Toen ik opendeed, was het alsof ik een klap in mijn gezicht kreeg. De gelijkenis was groot, Hanneke uit de hoogste klas, blonde krullen en blauwe ogen. Nee, natuurlijk was ze het niet.
‘Ha buurman, ja, wij kennen elkaar natuurlijk niet, ik ben Hester en u bent een van de broers die hier wonen, ja hoeveel zijn het er eigenlijk, ik zie steeds weer een ander, of misschien ook niet. En fietsen, jullie fietsen graag, maar niet samen, volgens mij.’
Ze lachte haar witte tanden bloot. Ik zei geen stom woord. Ze ratelde door. Het was alsof ze niet merkte dat ik niks zei. Hanneke, daar had ik zo lang mee geworsteld. Geen woord durfde ik te zeggen, die hele lange zevende en achtste klas. Altijd dacht ik aan haar, overdag, maar vooral ’s nachts op het matras, waar ik mijn stijve geslacht in bedwang moest houden. Ik moest er niet aan denken dat een van de jongens mij zou betrappen. Later dacht ik, zij hebben hetzelfde meegemaakt. Hebben zich ook honderdeneen keer omgedraaid. Gefantaseerd over meisjes en vrouwen. Maar niks zeggen, we durfden niet, denk ik.
Hester wilde de heg graag inkorten. Zij en haar vriend vonden hem veel te hoog, volgens haar werd de hele tuin erdoor overschaduwd. En bloemen hebben behoefte aan zon, nietwaar, buurman? Ze zei het met een grote glimlach om haar mond. Voordat ik de deur dichtdeed, stamelde ik nog: ‘Ik zal het met mijn broers overleggen.’
De hele dag was ik van slag. Toen Ale thuiskwam van zijn dagelijkse fietstocht, heb ik het hem als eerste voorgelegd. Nu wij als broers met zijn vieren zijn overgebleven, wilde ik Ale eerst maar eens polsen. Dat is maar zo’n idee, de anderen later. Die twee anderen waren Dooitsen en Jan. Ale hield wel van de tuin, die hoge heg was meer het idee van onze moeder geweest. Bovendien, Ale is erg nieuwsgierig en is de meest praatgrage van ons allemaal. Zulke moderne jonge mensen weten precies hoe hoog een heg mag zijn. Er moet geen ruzie van komen, straks krijgen we de ‘rijdende rechter’ nog over de vloer.
‘Wat kijk jij bescheten, is er iets?’ Hij zag meteen dat ik van de kook was.
‘De nieuwe buurvrouw wil de heg snoeien, willen wij dat?’
‘Maar even met de jongens bespreken, ik begrijp het wel. Moeder was altijd bang voor nieuwsgierige buren. Dat is voorbij.’
‘De buurvrouw, ze lijkt op Hanneke van …’ Ik hoefde mijn zin niet af te maken. Ale zei dat hij al lang wist dat ik als jongen een oogje op haar had.
‘Had dan ook doorgepakt,’ zei hij, ‘dan was er misschien nog één van ons getrouwd geweest. Nu blijven wij hier als vier oude vrijgezellen over.’ Hij grinnikte.

Toen ik van de lagere school kwam, waren mijn oudste broers de deur al uit. Adolf ging naar zee en Rudolf naar de Hoogovens. Een paar jaar later drong het tot mij door dat zij niet vernoemd waren naar de grootvaders van weerskanten, maar naar mannen uit een hele andere kring, met grote idealen. Als ik het goed begrepen heb, was het de droom van onze vader. Een nieuwe toekomst voor zijn gezin. Hoe zou hij dat voor zich hebben gezien? Wij allemaal studeren, goed verdienen, mooie huizen. Een groot Fries rijk, zonder problemen. Zijn droom is nu min of meer werkelijkheid, arbeiderskinderen studeren, hebben alles, grote huizen en een boot. Mooie reizen. Maar moeder wilde achter de heg blijven, liever geen gedoe met andere mensen.
Hoe zou het voor haar geweest zijn? Waren ze daarom naar de stad gegaan, weg uit de gemeenschap waar ze vast met de nek werden aangekeken. Was het angst die ons achter de heg hield? Nu zou ik het graag willen weten.
Vader overleed eind jaren vijftig onverwachts en moeder creëerde haar eigen wereld met de jongens die nog thuis woonden.
Ze werd vrolijker. Wij, de vier jongens, kochten een televisie. Er kwamen meer bloemen in de tuin. Het mooiste was dat ze ’s avonds bij ons aan tafel zat in de voorkamer. Bekeek ons tekenwerk met aandacht. Zelf tekende ze aldoor kleine portretjes van ons. Haar hand gleed als vanzelf over het papier en onze gezichten kwamen in zwart-wit tevoorschijn.

In 1962 trouwde Rudolf met een vrouw uit Heemstede. Ik kan me van de reis en het feest niet veel meer herinneren. Nou ja, feest? Een receptie. Een beetje bij elkaar staan, kleine koekjes eten, dat werk. Wat mij vooral is bijgebleven, is dat moeder haar onderste gebit in had. Ze werd een vreemde vrouw. Toen wij uiteindelijk weer thuis waren, had ze het gebit, in een zakdoek gewikkeld, allang in haar tas. Een paar keer per jaar kwam Rudolf met zijn vrouw thuis. Moeder vond dat prachtig, wij ook wel, maar het maakte ons onrustig …
Wij met moeder ’s avonds aan de tafel, ’s zomers in de stille tuin achter de hoge heg. Dat was voor ons de mooiste tijd.
Ik had vreselijk graag een vrouw willen hebben. En of ik het nou wilde of niet, bij het zien van blote benen of een opwaaiende jurk stond mijn geslacht recht overeind. Die onrust in mijn onderlijf, ik kon er slecht mee omgaan.
Ik moest tekenen. Anders was ik misschien wel gek geworden. Ik werd gedreven, bezeten was ik. Het hielp wel als ik mijn fantasie de vrije hand gaf. Borsten, billen, zwart haar in de oksel. Dat vond ik opwindend, op zo’n vrouw te liggen met zulke weelderige armen en dat haar. Grote lullen en kleine piemeltjes, ik maakte er een groot feest van in een soort van bos met grote hoge bomen. Achter die bomen loerden kleine mannetjes met begerige ogen naar blote vrouwen die de polonaise dansten. Alles had ik uitvergroot. Soms kreeg ik het er benauwd van. Ik gebruikte het hokje van Aukje, zette een zware stoel voor de deur. Er mocht niemand binnenkomen. Telkens als ik me had uitgeleefd, rolde ik het behang strak op en verstopte het achter de balken. ’s Zomers kon ik mijn ogen de kost geven. Al die vrouwen heb ik begeerd en in mijn fantasie begeerden ze mij ook. De meesten hadden geen idee dat ik rondsnuffelde. Het was onopvallend, denk ik. Op één keer na, in de HEMA. Een jonge vrouw bekeek herensokken, ik lag op een knie voor de onderste plank te kijken. Ik kon het niet laten en streelde haar voorzichtig over haar kuit. Ze deinsde achteruit als een jong paard. ‘Ga weg, viezerik.’
Ik schaamde me. Het verlangen bleef.

De kwalen van Jan werden erger, hij had veel last van zijn rug. Op een dag, toen wij thuiskwamen uit de meelfabriek, zat er een vreemde man met Jan en moeder aan de tafel in de voorkamer.
‘De Vries,’ zei hij, ‘ik ben Jehova’s getuige, en ik denk dat wij als Jehova iets kunnen betekenen voor Jan en ook voor jullie, natuurlijk.’
Wij vonden het raar, er kwam nooit iemand zomaar bij ons binnen. Nu zat die man daar aan tafel, Jan met grote ogen en moeder met vuurrode wangen.
Wij gingen naar de keuken, een kwartier later hoorden wij de voordeur dichtslaan.
‘Volgende week komt hij weer, Jan kan goed met hem praten, toch, Jan?’
‘Wat moet die man, hoe komen jullie erbij? Waarover praten jullie, moeder, waarom?’
Ale vuurde de vragen op moeder af.
‘Jehova betekent God,’ zei Jan. In het vaalgrijze gezicht leken zijn ogen te gloeien.
‘Ja, en?’ snauwde Dooitsen.
Jan probeerde te vertellen wat de man had gezegd.
‘Wij moeten nu in God geloven, anders loopt het verkeerd met ons af, het kan nu nog, de wereld vergaat en wij erbij.’
Hij ging langzaam op zijn stoel zitten. Zijn geteisterde lichaampje had ervan te lijden.

De Vries schroefde het aantal visites op en kwam twee, drie keer in de week langs. Altijd als wij er niet waren. Jan neuriede ’s avonds allang niet meer. Hij lag op een soort van bed in de kamer en was bang. Bang voor het onheil dat ons boven het hoofd hing. Een handjevol mensen zou in de hemel komen, alle anderen waren fout. En in de hel, zei Jan, was het afgrijselijk, vuur, bliksem en een eeuwig lijden, pijn en verdriet. En eeuwig is lang.

Praters zijn we nooit geweest, maar nu werd het heel stil. Tekenen kwam er niet meer van, tenminste, ’s avonds niet. Ik zat meestal in het hokje, tekende hel en hemel, zwart. Ik tekende Jan op het bed met een enorme bult op zijn rug, groot hoofd en uitpuilende ogen. Allemaal kleine duivels die hem in hun macht hadden. Ons ook. Wij werden onzeker in ons doen en laten. Altijd dat gezeur over die verrekte duivel en die god. Niks was goed in de ogen van de Jehova.
Moeder was niet in staat om De Vries tegen te houden.
‘Laat hem er niet meer in, doe de gordijnen dicht en laat hem staan.’
‘Ik ben zo zenuwachtig, al die vreemde verhalen, ik kan er niet meer van slapen.’
Ze veegde aan een stuk door over haar voorhoofd, alsof ze haar kwelgeesten wilde verdrijven.

Ale heeft het opgelost. Hij was een paar dagen thuisgebleven van de fabriek. Er was geen reden voor, of het moest zijn dat hij vakantiedagen opnam. Die dagen raakten bij ons niet op.
De Vries kwam aan de deur, Ale heeft hem niet eens te woord gestaan, maar direct te verstaan gegeven dat hij nooit, maar dan ook nooit weer bij Jan en moeder mocht komen.
De Vries had nog gestameld dat ze er toch over konden praten en dat …
Ale had de deur al dichtgedaan.
Jan had er een opdonder van gekregen; knippen, plakken en de tijd met moeder aan tafel kwam niet terug. Wij moesten allemaal onze draai weer vinden. Ik kon het in mijn kop ook niet voor elkaar krijgen.
Steeds weer dacht ik aan god en de duivel. Wat was er toch zo verkeerd aan ons, wij deden geen vlieg kwaad, betaalden alles meteen, stalen niet, niets van dat alles. Naar jonge vrouwen gluren was mijn grootste zonde, nou ja, een beetje.
Ik deed er geen kwaad mee. Dat in de HEMA was natuurlijk fout, maar verder, nee.

Op een goede dag, of eigenlijk een verkeerde, liep er een man door de steeg. Dat moest iemand zijn die zich thuis voelde.
Wij zagen hem over het klinkerpaadje voor de keuken langs lopen.
‘Kijk nou dan, het is Adolf, onze Adolf,’ moeder schoot overeind. Ze zag meteen dat hij het was.
Zo stond hij in de kamer, keek ons aan en glimlachte spottend. ‘Niks veranderd, zie ik wel, hoe is het godsmogelijk. Dat jullie hier niet doodgaan.’
Hij had de mouwen van zijn overhemd hoog opgerold, lang haar in de nek en zijn hele hals en nek onder de tatoeages.
‘Ga toch zitten, jongen, och, dat jij daar bent, ik zal theezetten, of heb je liever koffie, wil je ook iets eten?’
Moeder stond al bij het aanrecht.
‘Bier, een pot bier, koud graag.’
Dooitsen was de eerste die zijn mond opendeed. ‘Je bent hier niet aan boord.’
‘Nemen jullie er anders ook een. Drinken we op mijn thuiskomst.’
‘Nee, bier, nee, dat hebben we niet in huis, de jongens vinden er niks aan.’
‘De jongens vinden er niks aan, godallemachtig, wat zijn jullie een lulletjes rozenwater.’
Dit was het begin van een hoop ellende. Er kwam een krat bier in huis. Adolf kwam thuis wanneer het hem uitkwam. Midden in de nacht stampte hij dronken de smalle trap op. Lag tot diep in de middag in z’n bed en had overal kritiek op. Op het eten en drinken, dat wij grote sukkels waren, moeder een sloof. Zoals Jehova ons leven vergald had, zo deed Adolf dat nu.
Allebei de duivel, moeder had er nog het meeste last van. Jan liet hij met rust.
Op een avond kwam hij tegen tienen thuis. Niet dronken, maar aangeschoten. Hij pakte de foto van vader van het dressoir. ‘Dat die hier nog staat,’ zei hij.
Moeder zat stil op haar stoel. ‘Niet doen, Dolfie, het is voorbij, begin nou niet weer.’
Dolfie? Dat was nieuw. Maar Dolfie kon niet stoppen.
‘Alles heeft ’ie kapotgemaakt met z’n idiote ideeën. Weggejaagd zijn we, uitgekotst.
Ziet u ze nog staan, moeder? De brave burgers? Schelden en tieren, ik, ik …’ Toen begon hij te snotteren, veegde woest langs zijn ogen en vloog de deur uit.
We zaten verbouwereerd om de tafel. ‘Hij heeft er zwaar onder geleden, het was altijd zo’n lieve jongen, Dolfie.’

Moeder overleed in de jaren zeventig, ze is altijd goed voor ons geweest. Een vrouw op de achtergrond. De portretjes die ze van ons gemaakt heeft, hangen allemaal aan de wand. Dolf kwam vanwege zijn drankmisbruik in een tehuis terecht, Dooitsen zocht hem af en toe op. Ik geen enkele keer, voor mij was hij een vreemde man. Hij had mij natuurlijk wel meer kunnen vertellen over onze vader, maar het zou niets veranderen.

Alle vier wilden we de heg wel inkorten, graag eigenlijk. Ik had er zin in, eens een praatje maken met het jonge stel, misschien wel kleine kinderen in de tuin. Een jonge vrouw die ik kon bekijken, zag lachen. Mijn driften zijn wel over, dat is een bevrijding. Misschien kunnen Jan en ik wel weer eens tekenen, wie weet.
Ik ga eerst buurvrouw vertellen dat ze kan beginnen met de heg.

We Were Never Big Talkers ...

I’m 81 years old, Hendrik de Jong. I lean my ladies’ bike against the wall of the house where, as a little boy, I came to live with my father and mother, five brothers and a sister. A house with a big garden. Two apple trees and a pear tree. A redcurrant bush, overgrown shrubbery and a high hedge on the side facing the neighbours. There was no way we could see over it. Mother didn’t like chitchat over the hedge.
We came from out of town, Father was a farmworker and had just got a job at a coffee roastery. Steady pay, a house in town. And we didn’t have far to walk to school.
School felt like torture to me. I couldn’t really deal with the children, or with the teacher telling me what to do. What I liked best was drawing and calligraphy. But that was never allowed, because the teacher said my brothers and I had trouble keeping up. But in the afternoon, when school finished, I ran home. The pencils were always on the table in the front room. I used entire sheets of wallpaper. Drawing meant everything to me. With Jan, who cut out pictures and glued them to paper. He wasn’t quite right in the head, had a crooked back, a skinny, scrawny little boy. Aukje, the youngest, did like going to school though – she was in her element there. Wanted to go on to a more advanced school and later ended up working at an office in town.

Mother had a male household. We didn’t do anything to help her, and she didn’t ask us to. Father wasn’t an easy man, didn’t say a word when he got home in the evenings. Just instructions: ‘Clean up that mess, stop getting under my feet, go to bed, shut up.’ I don’t really know if Father was a nice man. Did he ever hug me or any of the others? Play games with us? Ask what we wanted to do? I’ve been thinking a lot about that sort of thing lately. Now that I’m old, it’s surfacing more and more, and it just makes me melancholy. Not much longer, and then it’ll all be over. Did I do it right, my life? And what about my brothers? I think that it has to do with the new neighbours.
A young and cheerful couple. We don’t see them, but we hear them laughing and having fun. And we, old, curious men, listen to those young sounds.

The woman came to our front door. When I opened up, it was like a slap in the face. The resemblance was remarkable: Hanneke out of the top class, blond curls and blue eyes. No, of course it wasn’t her.
‘Hello, neighbour. We obviously haven’t met, but I’m Hester and you’re one of the brothers who live here, yeah, how many of you are there actually, I keep seeing different ones, or maybe not. And bikes, you like cycling, but not together, as far as I can see.’
She gave me a smile, showing her white teeth. I didn’t say a word. She just rattled on. It was as if she didn’t notice that I wasn’t saying anything. Hanneke, I’d struggled with that for ages. I didn’t dare to say a word, that whole long Year 7 and Year 8. I was always thinking about her, during the daytime, but particularly at night, on the mattress, where I had to keep my stiff penis under control. I didn’t want to think about what would happen if one of the boys caught me. I realised later that they’d been through the same thing. Had turned over a hundred and one times, too. Fantasised about girls and women. But without saying anything. I don’t think we dared.

Hester wanted to cut back the hedge. She and her boyfriend thought it was far too high, she said it was overshadowing the whole garden. And flowers need sun, don’t they, neighbour? She said it with a big grin on her face. Before closing the door, I managed to stammer, ‘I- I’ll discuss it with my brothers.’
The whole day, I was out of sorts. When Ale came home from his daily bike ride, I told him about it first. Now that there are four of us brothers left, I wanted to sound Ale out to start with. Just an idea, we’ll ask the others later. The other two were Dooitsen and Jan. Ale did love the garden, but that tall hedge had been more our mother’s idea. Besides, Ale is very curious and he’s the most talkative of us all. Modern young people like the neighbours know exactly how tall a hedge is allowed to be. We don’t want to end up having an argument, or before we know it, Judge Judy will come knocking at the door.

‘You look really shitty. Something wrong?’ He could see right away that I was upset.
‘The new neighbour wants to trim the hedge. Do we want her to?’
‘We’ll have to discuss it with the boys, but I can see why. Mother was always afraid of nosy neighbours. But that’s all over now.’
‘The woman next door, she looks like Hanneke from…’ I didn’t need to finish my sentence. Ale said he’d always known I’d had a crush on her when I was a boy.
‘You should have gone for it,’ he said, ‘then maybe one more of us would have got married. Now we’re all left here, four old bachelors.’ He chuckled.

By the time I finished primary school, my eldest brothers had already left home. Adolf went to sea and Rudolf went to the blast furnaces. A few years later, it dawned on me that they had not been named after the grandfathers on both sides but after men from a completely different sphere, men with big ideals. If I’m not mistaken, it was our father’s dream. A new future for his family. How did he picture it? All of us studying, earning well, beautiful homes. A great Frisian empire, without any problems. His dream is now more or less a reality: working-class children are studying, have everything, big houses and a boat. Nice holidays. But Mother wanted to stay behind the hedge, preferring not to bother with other people.
What was it like for her? Is that why they moved to town, away from the community where they must have been looked down on? Was it fear that kept us behind the hedge? Now I’d like to know.
Father died unexpectedly in the late 1950s, and Mother created her own world with the boys who still lived at home.
She became happier. We, the four boys, bought a television. There were more flowers in the garden. The best thing was when she sat at the table with us in the front room in the evenings. Looked closely at our drawings. She was always doing little portraits of us. Her hand gliding automatically across the paper, our faces appearing in black and white.

In 1962, Rudolf married a woman from Heemstede. I don’t remember much about the trip or the party. Hmm, party? A reception. Standing around for a while, eating little biscuits, that kind of thing. I mainly remember Mother having her bottom teeth in. It turned her into a stranger. When we finally got back home, the teeth, wrapped up in a handkerchief, had long since been stowed away in her handbag. A couple of times a year, Rudolf came to visit with his wife. Mother really enjoyed that, and so did we, but it made us restless…
Sitting with Mother at the table in the evening, in the summer in the quiet garden behind the tall hedge. That was the best time for us.
I would have loved to have a wife. And whether I wanted it to or not, whenever I saw bare legs or a dress blowing up, my penis stood to attention. That restlessness in my lower body – I found it hard to deal with.
I had to draw. Or I might have gone mad. I was driven, obsessed. But giving my imagination free rein helped. Breasts, buttocks, black hair in armpits. I found it exciting, lying on top of a woman like that with voluptuous arms and that hair. Big cocks and little dicks, I really went to town on them, in a sort of forest with big, tall trees. Little men lurking behind tree trunks, eagerly ogling naked women doing the conga. I enlarged everything. Sometimes it made me feel like I couldn’t breathe. I used Aukje’s cubbyhole, put a heavy chair behind the door. I didn’t want anyone coming in. When I’d had my fun, I tightly rolled up the wallpaper and hid it behind the beams. When summer came, I was able to feast my eyes. I lusted after all those women, and in my imagination, they lusted after me too. Most of them had no idea I was sniffing around. I think I was subtle enough. Except for that one time, at HEMA. A young woman was looking at men’s socks, and I was on one knee, peering at the bottom shelf. I couldn’t resist – and I gently stroked her calf. She jumped back like a skittish foal. ‘Clear off, you pervert.’
I felt ashamed. But the desire remained.
Jan’s ailments got worse. He was having a lot of trouble with his back. One day, when we came home from the flour factory, a stranger was sitting with Jan and Mother at the table in the front room.
‘De Vries,’ he said. ‘I’m a Jehovah’s Witness. I think that we can do some good for Jan – and for the rest of you, of course.’
We thought it was odd. No one ever just came walking into our house. And now this man was sitting at the table, and Jan was there with his big eyes and Mother with her fiery red cheeks.
We went into the kitchen, and a quarter of an hour later we heard the front door slam shut.
‘He’s coming again next week. Jan finds him easy to talk to, don’t you, Jan?’
‘What does that man want? What’s the big idea? What do you talk to him about, Mother? Why?’
Ale fired the questions at Mother.
‘Jehovah means God,’ said Jan. In that pale-grey face, his eyes seemed to glow.
‘Yes, and?’ snarled Dooitsen.
Jan tried to tell us what the man had said.
‘We have to believe in God now, or it’ll all go badly for us, we still have time, the world is coming to an end and so are we.’
He slowly sat down on his chair. His tormented little body was suffering.

De Vries increased the number of visits, coming round twice, three times a week. Always when we weren’t there. Jan had stopped humming in the evenings. He lay on a sort of bed in the front room and was afraid. Afraid of the fate that was hanging over our heads. A handful of people would go to heaven, and everyone else was wrong. And, Jan said, in hell it was horrible – fire, lightning and eternal suffering, pain and sorrow. And eternity is a long time.

We were never big talkers, but now it became very quiet. There was no drawing, at least not in the evenings. I spent most of the time in the cubbyhole, drawing hell and heaven, blackness. I drew Jan on the bed with a huge hump on his back, a big head and bulging eyes. And all these little devils who had him in their power. Us too. We became uncertain about our every move. The constant whining about that damn devil and that god. Nothing was good in the eyes of Jehovah.
Mother was not capable of stopping De Vries.
‘Just don’t let him in. Close the curtains and leave him standing outside.’
‘They make me so nervous, all those strange stories. I can’t sleep anymore.’
She kept wiping her forehead, as if trying to drive out her tormentors.

It was Ale who solved the problem. He had stayed home from the factory for a few days. There was no reason except for using up his holidays. We never ran out of days off.
De Vries came to the door. Ale didn’t even discuss it with him, just immediately made it clear that he should never, ever come to visit Jan and Mother again.
De Vries stammered that they could talk about it and…
Ale had already shut the door.
It was a blow for Jan; cutting and pasting and the time at the table with Mother did not return. We all had to get back into the swing of things. I couldn’t keep my head straight either.
I kept thinking about God and the devil. What was so wrong with us, we wouldn’t hurt a fly, always paid for everything up front, didn’t steal, none of that. Peeking at young women was my biggest sin, well, pretty much.
I wasn’t doing any harm. It was wrong, of course, what happened at HEMA, but other than that, no harm at all.

One fine day, or actually not so fine, a man came walking down the alley. It had to be someone who felt at home there.
We saw him coming along the brick path in front of the kitchen.
‘Look, it’s Adolf, our Adolf,’ Mother said, jumping to her feet. She could tell right away that it was him.
There he stood in the living room, looking at us with a mocking smile on his face. ‘I see nothing’s changed – how in God’s name is that possible? I can’t believe you haven’t all just dropped down and died.’
His shirtsleeves were rolled up high, his hair was long, and his entire neck was covered in tattoos.
‘Sit down, son. Fancy you being here. I’ll make a cup of tea, or would you prefer coffee? Would you like something to eat?’
Mother was already at the kitchen counter.
‘Beer, a glass of beer. Cold, please.’
Dooitsen was the first to open his mouth. ‘You’re not on a ship now.’
‘Why don’t you have one too? We can drink to my homecoming.’
‘No, beer, no, we don’t have that in the house. The boys don’t like it.’
‘The boys don’t like it. God almighty, you’re such a bunch of pussies.’

That was the start of a whole bunch of trouble. A crate of beer found its way into the house. Adolf came home when it suited him. In the middle of the night, he drunkenly stomped up the narrow staircase. Lay in his bed until late in the afternoon and had something to say about everything. About the food and drink, and what losers we were, and how Mother was a drudge. Just as Jehovah had ruined our lives, Adolf was doing the same now.
Both were the devil, and Mother bore the brunt of it. He left Jan alone.
One night, he came home at around ten. Not drunk, but tipsy. He picked up the photograph of Father from the dresser. ‘Can’t believe that’s still here,’ he said.
Mother sat still in her chair. ‘Don’t, Dolfie. It’s over, don’t start that again.’
Dolfie? That was new. But Dolfie couldn’t stop.
‘He destroyed everything with his idiotic ideas. We were driven away, chucked out. Can you still see them standing there, Mother? The good citizens? Swearing and ranting. I, I…’ Then he started blubbing, furiously wiped his eyes and flew out of the door.
We sat, stunned, around the table. ‘He’s suffered so much. He was always such a sweet boy, Dolfie.’

Mother passed away in the 1970s. She was always good to us. A woman who stayed in the background. Those little portraits she made of us are all hanging on the wall. Dolf ended up in a home because of his alcohol abuse. Dooitsen occasionally went to visit him. I didn’t go once. To me, he was a stranger. He could have told me more about our father, of course, but it wouldn’t have changed anything.

All four of us wanted to cut back the hedge – we were happy to, in fact. I was looking forward to it, the occasional chat with the couple, maybe little children in the garden. A young woman I could watch, could see laughing. My urges are a thing of the past – which is a relief. Maybe Jan and I can get back to drawing again – who knows?
First, I’m going to tell the woman next-door that she can make a start on the hedge.

In fertraging
fan Lotte Lentes

Een vertraging
fan Lotte Lentes

A slowing down
fan Lotte Lentes

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Laura Vroomen

Ynsprutsen troch Joeso Peters
In fertraging

Yn de lobby fan Grand Hotel Kempinski waard Werner Ovlov rimpen wekker makke troch bernestimmen. Hie er net nei de lunch in kuierke troch de tún meitsje wollen? Yn plak dêrfan moast er yn ’e sûs rekke wêze, de krante wie opteard fan syn skurte gliden, seach er. Op de foarkant stie in kontenerskip ôfbylde dêr’t grutte reekplommen út opstiigden, dêrneist it ferware gesicht fan in oarlochsmisdiediger, dêrûnder in krekt berne wite noashoarn. Sawol it kontenerskip, de oarlochsmisdiediger as de noashoarn hie er by syn witten noch net earder sjoen – syn eachlidden moasten al tichtfallen wêze by it idee in krante te lêzen. De lêste tiid waard er hieltyd faker troch syn eigen lichem oerfallen, it skeakele út en oan wannear’t it dêr sin oan hie. Om noch mar te swijen oer syn ûntlêsting dy’t de foarm fan lytse keuteltsjes oannommen hie, wêrtroch’t er, wannear’t er nei in toiletbesyk omheechkaam en omseach, faker oan kjifdieren tinke moast as dat him leaf wie.

De frou stie by de resepsje as in sakrekt delplante beam. Rank en eptich rjochtop yn in koraalblauwe mantel dy’t der te kâld útseach foar de tiid fan it jier. Se hie in bêzje learen koffer by har – de twa jonkjes dy’t om har hinne dangelen, soenen dêr krekt yn passe, tocht Werner. Skriel wienen se, de jonges, te lyts noch om de yn unifoarm stutsen resepsjonist achter de ferhege baly sjen te kinnen, út harren perspektyf wei prate de frou stiif en sêft yn it neat. Noch noait hie Werner yn Kempinski in bern sjoen, mar de ôfrûne fiif dagen wie him wol mear opfallen dat tsjin syn sin feroare wie. Tsien jier lyn hie hy hjir foar it lêst west, mei syn frou dy’t doe skynber noch neat mankearre. Yn de ôfrûne dagen waard er ûnder it slûgjen hieltyd oerfallen troch hierskerpe herinneringen oan har gesicht, har bleke kleur, de laitsrimpels dy’t as lytse berchstreamkes by har mûle lâns nei ûnderen rûnen. Der wienen mear minsken dy’t him sa no en dan besochten yn syn sliep. De majoar, de dame mei it hûntsje en de maestro bygelyks. De frou dy’t alle middeis fjouwer bakte aaien bestelde, de man dy’t graach op bleate fuotten rûn, it stel dat altyd oan it skaken wie en Addie fansels, de âlde konsjerzje.
Se wienen der allegear net mear. Te dea, te demint of te min op ’e gong om de reis noch ôflizze te kinnen. Allinnich Werner wie der noch. Hy hie net ien om tsjin te praten, mar waard tagelyk omjûn troch gesichten dy’t mei dit plak fergroeid wienen. Soe it kinne dat it personiel stiller wurden wie? Unpersoanliker? Hy beseach himsels yn de wjerspegeling fan de grutte, kersehouten apotekerskast dêr’t sieraden en lúkse pinnen en tassen yn útstald leinen. Unomkearber âld wie er wurden. Noch in inkelde toppe wyt hier wie der oer, stoppels dy’t like traach groeiden as de bonsai dy’t tusken de apotekerskast en de baly opsteld stie.
‘Pardon, menear?’

De frou wie jong. Jonger as Werner doe’t er sels foar de earste kear by de resepsje stien hie. Se hie har fingers om it hânsel fan de koffer klamme, dy’t se oant flak foar syn fuotten rôle. Der stie spanning op dy hân, de kleur wie út har knokkels ferdwûn. Werner koe it molkwyt fan har kûten troch har panty hinne sjen, se wie klaaid as hie se by it fuortgean net ferwachte hjir oan te kommen – bûten lei safolle snie dat hy him net fierder weage hie as de hoteltún, dêr’t grou ynpakte túnmannen dei yn dei út de snie krekt wat hurder fuortskoden as dat it foel. Sa fier as er eartiids gie, doarst er al lang net mear. No seach er inkeld noch nei de bergen, nei it plak wêrfan’t er tocht dat dêr it útkykpunt wie dat foarhinne de bestimming fan syn kuiertochten west hie. Hy koe it panorama mei de eagen ticht úttekenje. Fjouwer berchtoppen, sawat like heech, as wachttuorren lykop rinnend opsteld. Yn ’e djipte de mar dy’t krekt fan dy hichte ôf en út dat perspektyf wei in griene kleur oannaam dy’t hy yn al dy jierren op gjin inkeld oar plak tsjinkommen wie. It wie it iennige útsicht dat him echt oerweldigje koe.
‘Ik moat eefkes wat regelje, soenen jo wyls in eachje yn ’t seil hâlde wolle?’
Se hie in ûnopfallend gesicht, de frou. It iennige opmerklike wienen de twa flintertinne wynbrauwen dy’t mei in inketswarte fineliner te heech op har foarholle tekene liken te wêzen. In hiel libben lang doarmje tusken fernuvering en ferbolgenheid, it like Werner neat minder as in ferskrikking ta. Lang lyn trouwens, dat ien him frege hie oft er wat woe. Wat âlder oft er waard, wat minder oft der te kiezen foel, teminsten, dat namen minsken foar ’t gemak foar him oan. Dat it net mear safolle útmakke, alles late ommers dochs nei de ûnûntkombere ein dêr’t syn gammele liif al in foarskot op naam. Ek dizze frou wie de lobby al út marsjearre foar’t er op har fraach reagearje koe. Yn har skonken siet de wissens fan in aristokrate – in bepaald soarte berettens dy’t allinne mar foarbeholden is oan âld jild. Werner hie lang genôch yn Kempinski omrûn om dat werkenne te kinnen.

De koffer wie fan keallelear, as er it goed seach. Neist it gigantyske ding de jonkjes dy’t de frou by him achterlitten hie. Ien fan beiden hie syn wiisfinger twa fingerslidden djip yn it rjochternoasgat stutsen. Se droegen allebeide in spencer fan guod dat op skieppewol like, tiptop op it earste each, mar doe’t Werner wat better seach, bespeurde er plakken, in oerhimd dat mar oan ien kant yn ’e broek treaun siet, fersliten skuon, it hier sloarderich.
‘Hoi.’ Sei de langste. Biologearre waard Werner oanstoarre, as wie er in museumstik. Hy hie gjin hekel oan bern, mar koe harren skelle stimmen hieltyd minder goed ferneare. Hy frege him altyd ôf wêrom’t bern kaugom ieten mei de mûle iepen, wêrtroch’t je hearre koenen hoe’t it útkôge stik rubber by dy broazele molktoskjes lâns gie. En dan dy skrokkerichheid wêrmei’t se harren bôle ferslynden, harren sinas nei binnen klokten. Hy krige altyd de oanstriid om se del te bêdzjen, moast him dan ynhâlde. Sy hienen haast, hy net mear.
‘Hy seit neat.’ De lytste hie noch hieltyd syn finger yn ’e noas, wêrtroch’t er ferkâlden klonk. De âldste hold syn holle in bytsje skean, as begriep er net wat er seach.
‘Miskien kin er net prate.’ Sei er.
‘Of is er dôf.’ Oppere de lytste.
‘Miskien allebeide.’
De âldste ferlear al gau syn ynteresse en begûn de romte rûn te sjen. Fan de resepsje, rjochting it plafond, loerend nei wat dat achter Werner oanwêzich wie en dêr’t de jonge syn blik op rêste liet. Hy luts syn broerke mei, dat oer syn eigen fuotten stroffele, út Werner syn eachweid wei. De resepsjonist hie in wynbrau oplutsen, hold de jonges oer syn kompjûterskerm hinne sekuer yn ’e gaten.

Yn de stêd dêr’t Werner wenne, wie hieltyd minder natuer om troch oerweldige te wurden. It grien dat der wie waard oerstimd troch ferkear, en waard boppedat alle moandeis sa kreas oanklaud dat it op in futleas dekôr like, as hienen de beammen en de struken der sels ek net folle nocht mear oan om dêr te stean. Werner hie der hieltyd mear muoite mei om him derta te setten de strjitte op te gean, de útlitgassen syn noas yn sjitten te fielen, de stoepe te dielen mei jachtsjende minsken dy’t op de ien of oare manier altyd wat oan it iten wienen. Hy waard oan alle kanten ynhelle, troch apparaten dy’t er soms sels net iens mear snapte. Elektryske fytsen dy’t hurder gienen as dat hy ynskatte koe, foarmleaze auto’s oerlutsen út in sciencefictionfilm. Hy woe net noartsk wurde, mar it waard him sa lestich makke.
Hjir, op it plak dat it grutste part fan syn libben as in taflechtsoarde fungearre hie, wienen al dy yndrukken fan him ôf fallen. De earste jûn al, flak foardat de taksy de berchpas berikt hie dy’t tagong joech ta de mar, wienen se by sinneûndergong oer in minferljochte sneldyk riden. De gloaiïngen yn it lânskip hie Werner mear fiele kinnen as dat er se sjen koe. Ljocht waard út de loft weinommen, liet pears-rôze spoaren achter boppe de toppen fan in dinnebosk dat sa pikswart ôfstuts dat it simpelwei út it lânskip weisnijd like te wêzen. Fan de moanne allinnich hiel skimich de kontoeren, in smel skyltsje ljochte op. It petear yn de auto wie stilfallen en wat er seach, benaam Werner de siken. Dêrnei like it as befette elke haal lucht just mear soerstof as dêrfoar, as groeiden syn longen, as waard er mei libben ynjektearre. Hy hie earder gean moatten, besefte er, net tsien jier wachtsje moatten.
En hie er sakrekt net liigd? Yn de fiif dagen dat er hjir tahold, wie him kontinu frege nei wat er woe – king of queen size? In tafel by it rút of by de piano yn ’e buert? Hartebyfstik of seebears? Massaazje of sauna? In kuier troch de tún of in Wiener Kaffee yn de oerdutsen binnenpleats? – mar gjinien lústere echt. Werner woe it bordeauxreade tapyt werom, yn plak fan it moarmer dêr’t syn fuotten no op rêsten. Hy woe tafelblêden fan ikehout, yn plak fan it glês dêr’t syn âlde fingers ûnbedoeld fetlike ôfdrukken op achterlieten. Hy woe de omtrekken fan syn frou ûnder it alpakawollen dekbêd, Addie mei syn biezem yn plak fan de robotstofsûger dy’t sinister troch de gongen gûnze. Hy woe de gesichten sjen dy’t him yn syn slommersliep selskip holden, hy woe se oanreitsje kinne, hy woe de krêft yn syn skonken om wannear’t hy dêr sin oan hie de bergen yn te gean. Hy woe dat de werklikheid troch syn herinneringen oerskreaun wurde soe. Hy woe mei rêst litten wurde, om dy ferskowing feroarsaakje te kinnen.

De frou kaam like selsfersekere de lobby yn as dat se ôfstutsen wie. By de resepsje spile him krekt in wikseling fan de wacht ôf. De âlde resepsjonist flústere de nije wat yn, eagen flitsten troch de lobby hinne en wer, it wie Werner net dúdlik oft it oer de frou, de bern of oer him gie. De koffer hie er net oanrekke, dy stie noch hieltyd op itselde plak. Se registrearre it, seach dêrnei pas fierder de romte yn. De jonges leinen in eintsje fierder fan Werner ôf op it moarmer. Se boarten mei muntsjes, skeaten se foar harren út en lieten se om har eigen as rôlje, it lûd draaide dêrop rûntsjes yn Werner syn earen. Even ferlyn wie der in muntsje tsjin syn skoech rôle. De jongste wie nei him ta krûpt, hie in triuw tsjin syn kût jûn, om daliks troch syn broer weromfluite te wurden.
‘Geane jim mei? Sis mar dach tsjin de menear.’
De jonges kamen mei tsjinsin omheech fan de flier, de âldste stoppe de muntsjes yn syn bûse.
‘Dach.’
‘Dach, menear.’
Werner knikte, seach in snotterich wiisfingerke opnij nei in noasgat gean, de finnige memmehân dy’t dat ferhindere. Hoefolle tiid wie der fergliden? In kertier? In healoere? Dy útwurking hie Kempinski net ferlern – it fermogen om tiid net langer út klokoeren bestean te litten, mar út de sinne dy’t opkaam achter de bergen oan de eastkant en him mar in pear oeren letter wer ferskûle achter de bergen oan de westkant. Fan it moarnsiten mei croissants en toarnbeijam, nei de lunch mei sop en blêddaaihapkes, fia de friandises by de middeiskofje nei it diner en it digestyf. De tiid fertrage him, dripke as huning fan in leppel ôf, goudkleurich yn it wetterige sinneljocht dat fia it dakfinster op Werner syn skurte foel.

Tikjende hakken op it moarmer, de swiere foardoar dy’t iepengie en in snijende kjeld deryn liet. Werner seach earst de frou en doe ek de jonges ferdwinen. Yn harren banjerjende berneskonken alles wat harren noch te wachtsjen stie – beloften dy’t ynlost wurde moasten, teloarstellingen om te boppe te kommen. Nee, hy hie gjin hekel oan bern, mar hy woe ek net mei se ruilje. It wie in hearlik idee, fûn Werner, dat hy nergens mear hinne hoegde. Dat er him fan alles ûntdien hie, fan elke foarm fan plicht, fan elke foarm fan nut. Dat hy genôch hie om him yn ’t sin te bringen, mar dat der ek noch genôch wie om te werkennen. De âlde lambrisearring, de Fenetiaanske kroanluchters, de rotsswellen yn syn finsterkezyn. Genôch om him oan fêst te klampen, genôch om in fallûk te foarmjen ûnder de tiid. Alles wie feroare, mar hy wie hjir, op dit plak, wol it tichtstby.

Een vertraging

In de lobby van Grand Hotel Kempinski werd Werner Ovlov ruw gewekt door kinderstemmen. Had hij niet na de lunch een kleine wandeling door de tuin willen maken? In plaats daarvan moest hij weggedommeld zijn, de krant was ongeopend van zijn schoot gegleden, zag hij. Op de voorpagina stond een containerschip afgebeeld waaruit grote rookpluimen opstegen, daarnaast het verweerde gezicht van een oorlogsmisdadiger, daaronder een pasgeboren witte neushoorn. Zowel het containerschip, als de oorlogsmisdadiger en de neushoorn had hij bij zijn weten nog niet eerder gezien – zijn oogleden moesten al zijn dichtgevallen bij het idee een krant te lezen. De laatste tijd werd hij steeds vaker door zijn eigen lichaam overvallen, het schakelde uit en aan wanneer het er zin in had. Om nog maar te zwijgen over zijn stoelgang die de vorm van kleine keuteltjes had aangenomen, waardoor hij, wanneer hij na een toiletbezoek omhoogkwam en omkeek, vaker aan knaagdieren moest denken dan hem lief was.

De vrouw stond bij de receptie als een net gepote boom. Rank en fier rechtop in een koraalblauwe mantel die er te koud uitzag voor de tijd van het jaar. Ze had een beige, leren koffer bij zich – de twee jongetjes die om haar heen drentelden, zouden er precies in passen, vermoedde Werner. Schriel waren ze, de jongens, te klein nog om de in uniform gestoken receptionist achter de verhoogde balie te kunnen zien, vanuit hun perspectief praatte de vrouw afgemeten en zacht in het niets. Nog nooit had Werner in Kempinski een kind gezien, maar de afgelopen vijf dagen was hem wel meer opgevallen dat tegen zijn zin in veranderd was. Tien jaar geleden was hij hier voor het laatst geweest, met zijn vrouw die toen ogenschijnlijk nog niets mankeerde. In de afgelopen dagen werd hij tijdens zijn dutjes steeds overvallen door haarscherpe herinneringen aan haar gezicht, haar bleke complexie, de lachrimpels die als kleine bergstroompjes langs haar mond naar beneden liepen. Er waren meer mensen die hem zo nu en dan bezochten in zijn slaap. De majoor, de dame met het hondje en de maestro bijvoorbeeld. De vrouw die iedere middag vier spiegeleieren bestelde, de man die graag op blote voeten liep, het stel dat altijd schaakte en Addie natuurlijk, de oude conciërge.
Ze waren er allemaal niet meer. Te dood, te dement of te slecht ter been om de reis nog af te kunnen leggen. Alleen Werner was er nog. Hij had niemand om tegen te praten, maar werd tegelijkertijd omgeven door gezichten die met deze plek waren vergroeid. Zou het kunnen dat het personeel stiller was geworden? Onpersoonlijker? Hij bekeek zichzelf in de weerspiegeling van de grote, kersenhouten apothekerskast waarin sieraden uitgestald lagen, luxe pennen en tassen. Onomkeerbaar oud was hij geworden. Nog een enkele pluk wit haar was er over, stoppels die even traag groeiden als de bonsai die tussen de apothekerskast en de balie stond opgesteld.
‘Pardon, meneer?’

De vrouw was jong. Jonger dan Werner toen hij zelf voor de eerste keer aan de receptie had gestaan. Ze had haar vingers rond de handgreep van de koffer geklemd, die ze tot voor zijn voeten rolde. Er stond spanning op die hand, de kleur was uit haar knokkels verdwenen. Werner kon het melkwit van haar kuiten door haar panty heen zien, ze was gekleed alsof ze bij vertrek niet had verwacht hier aan te komen – buiten lag er zoveel sneeuw dat hij zich niet verder had gewaagd dan de hoteltuin, waar dik ingepakte tuinmannen dag in dag uit de sneeuw net iets sneller wegschoven dan dat het viel. Zo ver als hij vroeger ging, durfde hij al lang niet meer. Nu keek hij alleen nog naar de bergen, naar de plek waarvan hij dacht dat het uitkijkpunt zich er bevond dat vroeger de bestemming van zijn wandelingen was geweest. Hij kon het panorama met zijn ogen dicht uittekenen. Vier bergtoppen, ongeveer even hoog, als wachttorens evenwijdig opgesteld. In de diepte het meer dat precies vanaf die hoogte en dat perspectief een groene kleur aannam die hij in al die jaren op geen enkele andere plek was tegengekomen. Het was het enige uitzicht dat hem echt kon overmeesteren.
‘Ik moet kort iets regelen, zou u in de tussentijd een oogje in het zeil willen houden?’
Ze had een alledaags gezicht, de vrouw. Het enige gedenkwaardige waren de twee flinterdunne wenkbrauwen die met een inktzwarte fineliner te hoog op haar voorhoofd leken te zijn getekend. Een heel leven lang dwalen tussen verbazing en verontwaardiging, het kwam Werner voor als een verschrikking. Lang geleden trouwens, dat iemand hem had gevraagd of hij iets wilde. Hoe ouder hij werd hoe minder er te kiezen viel, althans, dat namen mensen gemakshalve voor hem aan. Dat het niet meer zoveel uitmaakte, alles leidde immers toch naar het onvermijdelijke einde waar zijn krakkemikkige lijf al een voorschot op nam. Ook deze vrouw was de lobby al uitgebeend voordat hij op haar vraag kon reageren. In haar benen zat de trefzekerheid van een aristocrate – een bepaald soort vastberadenheid dat alleen aan oud geld voorbehouden is. Werner liep lang genoeg in Kempinski rond om dat te kunnen herkennen.

De koffer was van kalfsleer, als hij het goed zag. Naast het enorme ding de jongetjes die de vrouw bij hem had achtergelaten. Een van beiden had zijn wijsvinger twee kootjes diep in zijn rechterneusgat gestoken. Ze droegen allebei een spencer van iets wat op lamswol leek, onberispelijk op het eerste oog, maar toen Werner wat beter keek zag hij vlekken, een overhemd dat maar aan een kant in de broek geschoven zat, afgetrapte schoenen, warrig haar.
‘Hoi.’ Zei de langste. Gebiologeerd werd Werner aangestaard, alsof hij een museumstuk was. Hij had geen hekel aan kinderen, maar kon hun schelle stemmen steeds moeilijker verdragen. Hij vroeg zich altijd af waarom kinderen kauwgom aten met hun mond open, waardoor je het uitgekauwde stuk rubber langs die broze melktandjes kon horen gaan. En dan die gulzigheid waarmee ze hun boterhammen verslonden, hun sinas naar binnen klokten. Hij kreeg altijd de aandrang ze tot rust te manen, moest zich dan bedwingen. Zij hadden haast, hij niet meer.
‘Hij zegt niets.’ De kleinste had nog steeds zijn vinger in zijn neus, waardoor hij verkouden klonk. De oudste had zijn hoofd gekanteld, alsof hij wat hij zag niet begreep.
‘Misschien kan hij niet praten.’ Zei hij.
‘Of is-ie doof.’ Opperde de kleinste.
‘Misschien allebei.’
De oudste verloor al snel zijn interesse en begon de ruimte rond te kijken. Van de receptie, richting het plafond, spiedend naar iets wat zich achter Werner bevond en waar de jongen zijn blik op liet rusten. Hij trok zijn broertje mee, die over zijn eigen voeten struikelde, Werners blikveld uit. De receptionist had een wenkbrauw opgetrokken, hield de jongens over zijn computerscherm heen nauwlettend in de gaten.

In de stad waar Werner woonde, was steeds minder natuur om door overmeesterd te worden. Het groen dat er was werd overstemd door verkeer, en werd bovendien iedere maandag zo netjes aangeharkt dat het op een bloedeloos decortje leek, alsof de bomen en de struiken zelf ook niet echt zin meer hadden er te staan. Werner had steeds meer moeite zich ertoe te zetten de straat op te gaan, de uitlaatgassen zijn neus in te voelen schieten, de stoep te delen met gehaaste mensen die op de een of andere manier altijd iets aan het eten waren. Hij werd aan alle kanten gepasseerd, door apparaten die hij soms zelf niet eens meer begreep. Elektrische fietsen die sneller gingen dan hij kon inschatten, vormeloze auto’s overgetrokken uit een sciencefictionfilm. Hij wilde niet nors worden, maar het werd hem zo moeilijk gemaakt.
Hier, op de plek die het merendeel van zijn leven als een toevluchtsoord had gefungeerd, waren al die indrukken van hem afgevallen. De eerste avond al, vlak voordat de taxi de bergpas had bereikt die toegang gaf tot het meer, waren ze bij zonsondergang over een slechtverlichte snelweg gereden. De glooiingen in het landschap had Werner meer kunnen voelen dan kunnen zien. Licht werd aan de lucht onttrokken, liet paars-roze sporen na boven de toppen van een dennenbos dat zo pikzwart afstak dat het simpelweg uit het landschap leek te zijn weggesneden. Van de maan alleen heel vaag de contouren, een smal sikkeltje lichtte op. Het gesprek in de auto was stilgevallen en wat hij zag, benam Werner de adem. Vervolgens leek het alsof iedere teug lucht juist meer zuurstof bevatte dan daarvoor, alsof zijn longen groeiden, alsof hij met leven werd geïnjecteerd. Hij had eerder moeten gaan, besefte hij, niet tien jaar moeten wachten.
En had hij net niet gelogen? In de vijf dagen dat hij hier verbleef, was hij voortdurend gevraagd naar wat hij wilde – king of queen size? Een tafel bij het raam of bij de piano in de buurt? Hertenbiefstuk of zeebaars? Massage of sauna? Een wandeling door de tuin of een Wiener Kaffee in de overdekte patio? – maar niemand luisterde echt. Werner wilde het bordeauxrode tapijt terug, in plaats van het marmer waar zijn voeten nu op rustten. Hij wilde tafelbladen van eikenhout, in plaats van het glas waar zijn oude vingers onbedoeld vettige afdrukken op achterlieten. Hij wilde de omtrekken van zijn vrouw onder het alpacawollen dekbed, Addie met zijn bezem in plaats van de robotstofzuiger die onheilspellend door de gangen zoemde. Hij wilde de gezichten zien die hem in zijn sluimerslaap vergezelden, hij wilde ze kunnen aanraken, hij wilde de kracht in zijn benen om wanneer hij daar zin in had de bergen in te gaan. Hij wilde dat de werkelijkheid door zijn herinneringen zou worden overschreven. Hij wilde met rust gelaten worden, om die verschuiving te kunnen veroorzaken.

De vrouw kwam even zelfverzekerd de lobby in als ze was vertrokken. Bij de receptie vond net een wisseling van de wacht plaats. De oude receptionist fluisterde de nieuwe iets in, ogen flitsten door de lobby heen en weer, het was Werner onduidelijk of het over de vrouw, de kinderen of over hem ging. De koffer had hij niet aangeraakt, die stond nog steeds op dezelfde plek. Ze registreerde het, keek daarna pas verder de ruimte in. De jongens lagen een eindje verder van Werner vandaan op het marmer. Ze speelde met muntjes, schoten ze voor zich uit en lieten ze om hun eigen as tollen, het geluid draaide vervolgens rondjes in Werners oren. Even geleden was er een muntje tegen zijn schoen gerold. De jongste was naar hem toe gekropen, had in zijn kuit gepord, om direct door zijn broer te worden teruggefloten.
‘Gaan jullie mee? Zeg maar dag tegen de meneer.’
De jongens kwamen met tegenzin omhoog van de vloer, de oudste stopte de muntjes in zijn broekzak.
‘Dag.’
‘Dag, meneer.’
Werner knikte, zag een snotterig wijsvingertje opnieuw naar een neusgat gaan, de vinnige moederhand die dat voorkwam. Hoeveel tijd was er vergleden? Een kwartier? Een half uur? Die uitwerking had Kempinski niet verloren – het vermogen tijd niet langer uit klokuren te laten bestaan, maar uit de zon die opkwam achter de bergen aan de oostkant en zich slechts een paar uur later weer verschool achter de bergen aan de westkant. Van het ontbijt met croissants en bramenjam, naar de lunch met soep en bladerdeeghapjes, via de friandises bij de middagkoffie naar het diner en het digestief. De tijd vertraagde zich, droop als honing van een lepel af, goudkleurig in het waterige zonlicht dat via het dakraam op Werners schoot viel.

Tikkende hakken op het marmer, de zware voordeur die openging en een snijdende kou binnenliet. Werner zag eerst de vrouw en toen ook de jongens verdwijnen. In hun zwalkende kinderbenen alles wat hen nog te wachten stond – beloftes die ingelost moesten worden, teleurstellingen om te boven te komen. Nee, hij had geen hekel aan kinderen, maar hij benijdde ze ook niet. Het was een heerlijk idee, vond Werner, dat hij nergens meer heen hoefde. Dat hij zich van alles had ontdaan, van iedere vorm van plicht, van iedere vorm van nut. Dat hij voldoende had om zich te herinneren, maar dat er ook nog voldoende was om te herkennen. De oude lambrisering, de Venetiaanse kroonluchters, de rotszwaluwen in zijn raamkozijn. Genoeg om zich aan vast te klampen, genoeg om een valluik te vormen onder de tijd. Alles was veranderd, maar hij was hier, op deze plek, wel het dichtstebij.

A slowing down

In the lobby of Grand Hotel Kempinski, Werner Ovlov was rudely awoken by children’s voices. Hadn’t he intended to go for a stroll round the garden after lunch? He must have dozed off instead. The newspaper had slid off his lap, he noticed, unopened. The front page showed a picture of a container ship emitting huge plumes of smoke, next to it the wizened face of a war criminal and under it a white rhino baby. To his knowledge, he had seen neither the container ship nor the war criminal or the rhino before – his eyelids must have drooped at the mere thought of reading a paper. Of late, he found himself increasingly ambushed by his own body; it switched itself off and on as it pleased. Not to mention his bowel movements, which had taken the form of little droppings, so that when he got up from the toilet and looked down, he thought of rodents rather more often than he cared to.

The woman stood at reception like a newly planted tree. Slender and erect in a coral blue cloak that looked too cold for the time of year. She had a beige leather suitcase with her – the two little boys who scampered around her would fit right in, Werner reckoned. Scrawny, that’s what they were, the boys, still too small to see the uniformed receptionist behind the raised desk. From their perspective, the woman’s soft and clipped words were spoken into a void. Werner had never seen a child at the Kempinski before, but he had noticed more unwelcome changes over the past five days. It had been ten years since he had last visited, together with his wife who had still seemed in good health at the time. In the past few days, while napping, he kept being caught off guard by very vivid memories of her face, her pale complexion, the laugh lines that ran down the sides of her mouth like small mountain streams. Others, too, visited him in his sleep from time to time. The major, the lady with the dog and the maestro, to name but a few. The woman who ordered four fried eggs every afternoon, the man who liked to walk barefoot, the couple that played chess at all hours and Addie, of course, the old concierge.
None of them were here now. Too dead, too senile or too unsteady on their feet to make the journey. Only Werner remained. He had no one to talk to, even though he was surrounded by faces that had become synonymous with this place. Was it possible that the staff had become less loquacious? More impersonal? He looked at his reflection in the large, cherry wood apothecary chest with its display of jewellery, luxury pens and bags. He had grown incontrovertibly old. The odd tuft of white hair was left, stubbles that grew as slowly as the bonsai positioned between the cabinet and the counter.
‘Excuse me, sir?’

The woman was young. Younger than Werner had been when he first stood at the reception desk. Her fingers clutched the handle of the suitcase, which she rolled up to his feet. There was tension in that hand, all colour had drained from her knuckles. Werner could see the milky white of her calves through her tights. She was dressed as if on departure she never expected to arrive at this destination – there was so much snow outside that he had ventured no further than the hotel garden, where day in day out bundled-up gardeners were shovelling snow barely faster than it fell. He had long ago lost the nerve to go as far as he used to. These days he only looked at the mountains, at the spot where he thought the viewing platform was that had been the end point of his walks. He could draw the panorama with his eyes closed. Four mountain peaks, almost equally high, equidistant like watchtowers. Down below the lake which, from that exact height and perspective, took on a green hue that in all those years he had never seen anywhere else. It was the only vista that truly inspired awe in him.
‘I need to briefly see to something. Would you mind keeping an eye on things?’
She had an ordinary face, the woman. Its only memorable feature were the two razor-thin eyebrows that looked as though they had been drawn too high on her forehead with an ink-black fineliner pen. A life spent drifting between surprise and indignation, it struck Werner as horrible. It had been a long time, incidentally, since anyone had asked him what he wanted. The older he became, the less choice he had, or at least that is what people seemed to assume on his behalf: that nothing really mattered anymore, because everything would lead to the inevitable end that his decrepit body was already prefiguring. So too this woman, who had marched out of the lobby before he had a chance to respond to her question. In her legs the self-possession of an aristocrat – a certain kind of tenacity that is the reserve of old money. Werner had been coming to Kempinski long enough to recognise the type.

The suitcase was made of calfskin if he was not mistaken. Next to the colossal thing, the boys that had been entrusted to him. One of the two had stuck half an index finger up his right nostril. Both wore sleeveless jumpers made of something that looked like lambswool, immaculate at first sight, but when Werner took a closer look he saw stains, a shirt only half-tucked into trousers, worn-out shoes, matted hair.
‘Hi.’ The tallest one spoke. Werner found himself being gawped at, as though he were a museum piece. He did not dislike children, but he found their shrill voices more and more difficult to tolerate. He always wondered why children chewed gum with their mouths open, so you could hear that masticated piece of rubber scrape against their brittle milk teeth. Not to mention the greed with which they gobbled up their sandwiches, guzzled their lemonade. He always felt the urge to tell them to calm down, then had to suppress it. They were in a hurry and he no longer was.
‘He’s not saying anything.’ The smaller of the two still had his finger up his nose, which made him sound congested. The older one had tilted his head, as though he was baffled by what he saw.
‘Maybe he can’t talk.’ Said the boy.
‘Or he’s dead.’ Opined the younger one.
‘Maybe both.’
The older one soon lost interest and began to look around the room. From the reception desk to the ceiling, squinting at something behind Werner on which the boy’s gaze then came to rest. He dragged his little brother, who stumbled over his own feet, out of Werner’s field of vision. The receptionist had raised an eyebrow, watching the boys closely over his computer screen.

The city where Werner lived had less and less nature that could inspire awe. What little green there was got crowded out by traffic, and every Monday it was so neatly manicured that it looked like a lifeless stage set, where even the trees and bushes did not really want to be anymore. Werner found it more and more difficult to motivate himself to go out, to feel the exhaust fumes shoot up his nose, to share the pavements with people who were in a rush and somehow always eating something. He would be passed on all sides, by contraptions that did not even make sense to him sometimes. Electric bikes that moved faster than he could estimate, shapeless cars modelled after vehicles from science-fiction films. He did not want to become a cantankerous old man, but he was having a rather hard time of it.
Here, in the place that had served as a sanctuary for much of his life, all those sensations had fallen away. The very first evening, shortly before the taxi came to the pass that led to the lake, they had driven along a badly lit motorway at sunset. Werner had sensed rather than seen the undulating terrain. Light was being sucked from the sky, leaving purplish-pink traces above the tops of a pine forest with a silhouette so pitch-black it looked as if it had been cut out of the landscape. Only the vaguest contours of the moon, a sliver of an illuminated crescent. The conversation in the car had ground to a halt and what Werner saw took his breath away. Next, it felt as if every breath of air actually contained more oxygen than the one before, as if his lungs were growing, as if he was being injected with life. He should have gone sooner, he realised, and not waited for ten years.
And had he not lied earlier? During the five days he had been here, he was constantly being asked what he wanted – king or queen size? A table by the window or near the piano? Venison steak or sea bass? Massage or sauna? A walk round the garden or a Viennese coffee on the covered patio? – but nobody really listened. Werner wanted the burgundy carpet back in place of the marble that his feet were resting on now. He wanted tabletops made of oak instead of the glass on which his old fingers inadvertently left greasy prints. He wanted his wife’s outline under the alpaca wool duvet, Addie with his broom instead of the robot hoover that buzzed ominously up and down the corridors. He wanted to see the faces that accompanied him in his slumbers, wanted to touch them, wanted the strength in his legs to head out into the mountains whenever he fancied. He wanted reality to be overwritten by his memories. He wanted to be left alone, so this shift could be brought about.

The woman re-entered the lobby as self-possessed as when she left. Just then, there was a staff change-over at reception. The old receptionist whispered something into the new one’s ear, eyes flitting around the lobby, though Werner could not tell whether they were talking about the woman, the children or himself. He had not touched the suitcase, which remained in the same spot. She registered this before she looked around the rest of the room. The boys were lying on the marble, not far from Werner. They were playing with coins, flicking them away and spinning them, after which the sound spun round and round in Werner’s ears. A little earlier, a coin had rolled up against his shoe. The younger one had crept over to him and had prodded his calf before he was told off by his brother.
‘Come along now. Say goodbye to the gentleman.’
The boys reluctantly picked themselves up off the floor. The older one put the coins in his trouser pocket.
‘Goodbye.’
‘Goodbye, sir.’
Werner nodded, saw a snotty index finger move back up to a nostril and the brisk mother’s hand that stopped it. How much time had slipped away? Fifteen minutes? Half an hour? Kempinski had not lost that effect – the ability to make you feel that time was made up not of clock hours, but of the sun that rose behind the mountains in the east and hid again only a few hours later behind the mountains in the west. From breakfast with croissants and blackberry jam to lunch with soup and puff pastry canapés, via the friandises with afternoon coffee to dinner and digestif. Time slowed down, dripped like honey off a spoon, golden in the watery sunlight that fell through the skylight into Werner’s lap.

Clicking heels on the marble, the heavy front door that opened and let in the biting cold. Werner saw first the woman and then the boys disappear. In their wobbly children’s legs all that awaited them – promises to be kept, disappointments to get over. No, he did not dislike children, but he did not envy them either. It was wonderful to know, Werner thought to himself, that he had nowhere to go. That he had divested himself of everything, of any kind of obligation, any form of service. That he had enough to remember, but that there was enough to recognise as well. The old wood panelling, the Venetian chandeliers, the crag martins in the window. Enough to cling to, enough to form a trapdoor in time. Everything had changed, but here, in this place, he was the closest he could be.

Fierrekiker
fan Auke Hulst

Verrekijker
fan Auke Hulst

Inner Space
fan Auke Hulst

Oerset troch André Looijenga
Oerset troch David Colmer

Ynsprutsen troch Joeso Peters
Fierrekiker

Ik bin it geasteseach. Ik bin yn alle omstannichheden frij.

Ik bin net fêstklonken oan myn symbiont, útsein yn de meast fûnemintele sin: myn symbiont moat libje, sadat ik libje kin. Ik moat de libbenshonger fan it lichem – dy bongel oan de geastesfoet – fuorje sadat it sels by folslein ynert-wêzen, yn de wreedste finzenskip, yn stân bliuwe wol. Myn libbensfetberens is myn symbiont harres. Ik moat har al it wûndere en moaie sjen litte dat bûten har eachweid leit.

Ik bin net de eagen dy’t sjogge, ast sjen opfettest as it binnenkringen fan ljocht troch in hoarnflues, as it troch miljoenen ljochtgefoelige sellen opheinen fan fotoanen, en it oersetten dêrfan nei in ferbylding fan de wrâld. Ik bin in each dat sjen kin sûnder ljocht, dat him losmeitsje kin fan de symbiont en fier fan it lichem ôfdriuwe kin, nei bûten ta. Mar ek nei binnen, wat winliken itselde is. It universum spegelet him binnenyn as de loft yn it wetter, ferdûbelet him, mar mear noch as dat: it teart himsels út en fermannichfâldiget him der op wizen dy’t neat mei de taastbere wrâld te krijen ha. Dat is myn geskink oan har. Ik sjoch it sjenbere en it ûnsjenbere. Ik sjoch it besteanbere en it ûnbesteanbere. Ik sjoch mear as dat der is. Dat dêrtroch likegoed der is.

Alle dagen meitsje ik my los fan myn symbiont. Utstiigjend boppe it dakrút sjoch ik om en hein in glimp op fan it lichem dat my húsfestet. In bêdlegerich bern, ûnferweechlik, de eagen iepen, de hannen boppe de tekkens strak lâns it fermeagere lyfke. De ta staketsels ferwurden skonkjes dy’t har ferriede as smelle diken yn in katoenen lânskip. In famke, sizze se, neffens de beheinde konstrukten fan de beheinde wrâld. Se sjocht der glêdpolysten út, sûnder smet, sûnder ferweech, de glêzige eagen wiid iepen, in piperdjoere pop. Boartersguod sûnder dat ien mei har boartsje kin. Boartersguod foar samlers dat yn ’e ferpakking bewarre wurdt – te kwetsber.
Se hat de jierren dat it lichem ta bloei komme moatte soe. Se soe útwaakse moatte, net ynfalle. Mar se hat pine yn al har spier- en bynweefsel en se is stadich oan it ferdwinen.
En no’t ik heger en heger stiigje, op paad om foar mysels en foar har wrâlden te garjen, sjocht se my efternei. In flechtige glim boartet om de tinne lippen yn in bloedleas leadwyt, lykas wit se wêrhinne oft ik op ’en paad bin en wit se dat se mei kin. Dan kear ik my ôf nei de himel boppe my en reizgje fierder en mei mear faasje as de natuerkundige wetten tasteane. Ik bin de ûntkenning fan dy wetten. Ik bin de ûntkenning fan sykte. Fan ynsluting en opsluting. Fan romte en tiid.

Wie ik mar de ûntkenning fan de dea.

It is nacht. De himel, niiskrekt noch ynkadere troch it dakrút boppe it siikbêd, is wolkeleas. It hûs leit yn in bosk, mei boulân deromhinne – hynders steane te sliepen yn in stik lân, spûkbisten, mist is deroerhinne drapearre. Yn ’e fierte: in stêd, mar fier genôch fuort om de stjerrehimel net út te dôvjen. Ik hunkerje nei dy stjerren.
Hieltyd tinner de lucht. Troposfear. Stratosfear. Mesosfear. Termosfear. Eksosfear. Stúdzjeboekewurden. Opsikerswurden. Dan de lege romte. De ierde draacht in fluestinne film fan lucht, in trochskinend fluwiel, fierstente tin en dochs tsjok genôch. Ik sjoch seeën, ik sjoch kontininten sûnder grinzen, sûnder optinksels. De skimersône skoot oer de ierde, bringt hjir de dei en dêr de nacht, ljochten dôvje út en ljochten lôgje op, tekens fan libben. Dat alles sjoch ik.

Foarby de moanne, foarby planeten dêr’t myn symbiont alle nammen en wichtichste skaaimerken fan ken, foarby in bân fan iis en stien, hieltyd fierder fan de sinne ôf… Dan: de rêstjaande stilte fan de ynterstellêre romte. Ik driuw mank de stjerren, folslein yn ’e rêst, ûnbesteanber hurd en skynber stasjonêr. Herinnerje my dat myn symbiont ienris op in waadeilân west hat – se koe noch rinne, se hie gjin pine – en nachts meinommen waard om de seefonk skitterjen te sjen op omslaande weagen.
Ik swim tusken seefonk yn in nachtlike oseaan.

Gjinien wit wat der mei it famkeslichem te rêden is. Wurden binne útsprutsen, tests binne dien, mar der is gjin konklúzje lutsen. De pine set troch, it te min sin oan iten, de boeiens fan it bêd. Dat bêd is ûnder it dakrút set omdat myn symbiont altyd al fan de stjerren hold. Fan it ûnthjit fan planeten. Se besiket op har skerm te lêzen oer dy stjerren en soms – as lêzen net slagget mei’t it skerm te swier is en al it oanreitsjen pine jout – komt der in oar minske, de symbiont fan in oar geasteseach, en lêst de wurden foar en blêdet troch de ôfbyldings. It famke knikt dan en seit: ik woe, ik woe…

Der is in wrâld dy’t inkeld sy en ik kenne. Hawar, ôfsjoen fan al it frjemde libben dat dêr húsmannet en dat dy wrâld as de eigen wrâld sjocht. It is in wrâld mei in dûbele sinne, mei fiif moannen, en in ring fan iis dy’t in fluestin skaad oer in arkadysk lânskip leit. Dat weagjende lânskip hat alle kleuren: as in hûs sa hege poddestuollen yn in fluoressearjend oranje, wjukkeldernêsten as read bespikkele ballonnen dy’t yn trossen oan ’e beammen hingje. Ast dat al beammen neame koest, it binne earder hinne en wer widzjende polsstôken mei toppen fan sûkerspin yn lytsepoppeblau. (It ûnbekende moat beskreaun wurde mei bekende wurden, dy’t it ûnbekende heechút benei komme. In om-skriuwen. In earne omhinne skriuwen.) De boaiem is bedutsen mei in heechpoalich tapyt fan it sêftste mos, der binne marren like helder as swimbaden. Dêr swimme mearminnen yn (it binne gjin mearminnen) dy’t yn in bernehân passe. Heech yn de loft dobberje ljochtjaande wêzens dy’t wat fan kwallen hawwe, leger dartelje wjukkelders op harren dûnzen wjukken fan beamtop nei beamtop. De temperatueren binne noflik, der waait in leaflik koeltsje, nearne driging fan gefaar.

Dit is in ljochte wrâld. It is der nea griis en grau, mar wichtiger: de swiertekrêft is der swak. Myn symbiont soe der mei gemak stean kinne, sels op de sloppe, úttarde skonken dy’t se noch oer hat. Se soe der sûnder muoite rinne kinne, mei fearrelichte trêd, sûnder pine. Minder pine, alteast. Op har eigen planeet wurdt se stadichoan troch ûnsichtbere hannen ferknûkele, dizze wrâld is foar har lichem makke.

En se moat hjir earne wêze.

Omdat symbionten inoar fersteane, duorret it net lang foar’t ik har fûn ha. Se sit yn ’e hoksen yn har sliepjurk oan ien fan it grutte tal fivers yn de lichten tusken de heuvels. Se skriuwt mei in finger yn it wetter it sifer acht, it teken fan de ûneinigens, dat daalk ûnder har fingers ferdwynt. Ik besjoch har fan in lytse ôfstân, sjoch hoe’t de fiverbistkes lâns har ûnderdompele hân strike, oant se dy hân weromlûkt. Gycheljend. It kidelet… Se wrot harsels oerein as in krekt berne bist op skonken dy’t derút sjogge as soene se elk momint brekke, sa broas binne se. Se rekt har út, teart filigreinen wjukken iepen dy’t út har skouderblêden groeie, en út de iepen rêch fan ’e sliepjurk. Fjouwer hast trochsichtige wjukken, as fan in libel. Mei sunige slaggen – pinsielstreken hast – tille dy wjukken har op, earst in meter, dan hieltyd heger. Ik meitsje my ek los fan de grûn en flean mei har op. Wy falle wer gear en no sjoch ik troch har eagen, fan har perspektyf út nei dizze fredige wrâld, dizze pynleaze wrâld. Ik sjoch har triennen fan gelok yn de djipte ferdwinen – is sy hjir de rein? En sa fleane wy, yn symbioaze, boppe sêfte beamtoppen, oer leaflik lânskip, oer in blakstille see, like lang oant se weromroppen wurde sil troch it bêd, de keamer en it dakrút, dy hurde omlisting fan de wrâld.

Tanksij my wit se dat der oare binne.

Verrekijker

Ik ben het geestesoog. Ik ben in alle omstandigheden vrij.

Ik ben niet geketend aan mijn symbiont, behalve in de meest fundamentele zin: mijn symbiont moet leven, zodat ik kan leven. Ik moet de levenshonger van het lichaam – dat blok aan het geestesbeen – voeden zodat het zelfs bij volledige inertie, in de wreedste gevangenschap, wil blijven bestaan. Mijn levensvatbaarheid is die van mijn symbiont. Ik moet haar al het wonderlijke en schone laten zien dat buiten haar blikveld ligt.

Ik ben niet de ogen die zien, als je zien opvat als het binnendringen van licht door een hoornvlies, als het door miljoenen lichtgevoelige cellen opvangen van fotonen, en de vertaling daarvan naar een verbeelding van de wereld. Ik ben een oog dat kan zien zonder licht, dat zich los kan maken van de symbiont en ver van het lichaam kan afdrijven, naar buiten. Maar ook naar binnen, wat uiteindelijk hetzelfde is. Het universum spiegelt zich binnenin als lucht in water, verdubbelt zich, maar meer nog dan dat: het ontvouwt en verveelvoudigt zich er op manieren die niets met de tastbare wereld te maken hebben. Dat is mijn geschenk aan haar. Ik zie het zichtbare en het onzichtbare. Ik zie het bestaanbare en het onbestaanbare. Ik zie meer dan er is. Dat daardoor alsnog is.

Elke dag maak ik me los van mijn symbiont. Uitstijgend boven het dakraam kijk ik achter me en vang een glimp op van het lichaam dat mij huisvest. Een bedlegerig kind, roerloos, de ogen open, de handen boven de dekens strak langs het vermagerde lijf. De tot staketsels verworden benen die zich verraden als smalle dijken in een katoenen landschap. Een meisje, zegt men, conform de beperkte constructen van de beperkte wereld. Ze oogt gepolijst, smetteloos, roerloos, de glazige ogen wijd open, een peperdure pop. Speelgoed zonder dat iemand met haar kan spelen. Verzamelaarsspeelgoed dat in de verpakking wordt bewaard – ze is te kwetsbaar.
Ze heeft een leeftijd waarop het lichaam tot bloei zou moeten komen. Zou moeten uitvullen, niet invallen. Maar ze heeft pijn in al haar spier- en bindweefsel en is langzaam aan het verdwijnen.
En nu ik hoger en hoger stijg, op weg om voor mijzelf en voor haar werelden te rapen, kijkt ze me na. Een vluchtige glimlach speelt om dunne lippen in een bloedeloos loodwit, alsof ze weet waar ik naartoe op weg ben en weet dat ze mee mag. Dan draai ik me af naar de hemel boven me en reis verder en sneller dan de natuurkundige wetten toestaan. Ik ben de negatie van die wetten. Ik ben de negatie van ziekte. Van insluiting en opsluiting. Van ruimte en tijd.

Was ik maar de negatie van de dood.

Het is nacht. De hemel, zo-even nog ingekaderd door het dakraam boven het ziekbed, is wolkenloos. Het huis ligt in een bos, omringd door akkerland – paarden staan te slapen in een wei, spookbeesten, mist is eroverheen gedrapeerd. In de verte: een stad, maar ver weg genoeg om de sterrenhemel niet uit te doven. Ik hunker naar die sterren.
Steeds dunner de lucht. Troposfeer. Stratosfeer. Mesosfeer. Thermosfeer. Exosfeer. Studieboekwoorden. Opzoekwoorden. Dan de lege ruimte. De wereld draagt een flinterdunne film van lucht, een transparant fluweel, veel te dun en toch dik genoeg. Ik zie zeeën, ik zie continenten ontdaan van grenzen, van verzinsels. De schemerzone schuift over de wereld, brengt hier dag en daar nacht, lichten doven en lichten ontbranden, tekens van leven. Dat alles zie ik.

Voorbij de maan, voorbij planeten waarvan mijn symbiont al de namen en de belangrijkste kenmerken kent, voorbij een gordel van ijs en steen, steeds verder weg van de zon… Dan: de rustgevende stilte van de interstellaire ruimte. Ik drijf tussen sterren, volkomen in rust, onbestaanbaar snel en ogenschijnlijk stationair. Herinner me dat mijn symbiont ooit op een waddeneiland was – ze kon nog lopen, ze had geen pijn – en ’s nachts mee werd genomen om zeevonk te zien schitteren op omslaande golven.
Ik zwem tussen zeevonk in een nachtelijke oceaan.

Niemand weet wat er met het meisjeslichaam aan de hand is. Er zijn woorden gesproken, er zijn tests gedaan, Maar er is geen conclusie getrokken, de pijn volhardt, de geringe eetlust, de ketenen van het bed. Dat bed is onder het dakraam gezet omdat mijn symbiont altijd al van sterren heeft gehouden. Van de belofte van planeten. Ze probeert op haar scherm te lezen over die sterren en soms – als lezen niet lukt omdat het scherm te zwaar is en elke aanraking pijn doet – komt er een ander mens, de symbiont van een ander geestesoog, de woorden voorlezen en door de afbeeldingen bladeren. Het meisje knikt dan en zegt: ik wou, ik wou…

Er is een wereld die alleen zij en ik kennen. Nou ja, afgezien van al het vreemde leven dat er leeft en dat die wereld als de eigen wereld ziet. Het is een wereld met twee zonnen, vijf manen, en een ring van ijs die een flinterdunne schaduw over een arcadisch landschap legt. Dat golvende landschap heeft alle kleuren: huizenhoge paddenstoelen in een fluorescent oranje, vleugelaarsnesten als rood gespikkelde ballonnen die in trossen aan bomen hangen. Als je het al bomen kunt noemen, het zijn eerder wiegende polsstokken met kruinen van suikerspin in babyblauw. (Het onbekende moet worden beschreven met bekende woorden, die het onbekende hooguit benaderen. Een om-schrijven. Een ergens omheen schrijven.) De bodem is bedekt met een hoogpolig tapijt van het zachtste mos, er zijn meren met de helderheid van zwembaden. Daarin zwemmen meerminnen (het zijn geen meerminnen) die in een kinderhand passen. Hoog in de lucht dobberen lichtgevende wezens die iets van kwallen hebben, lager dartelen vleugelaars op hun donsvleugels van kruin naar kruin. De temperaturen zijn aangenaam, er is een tedere bries, nergens dreigt gevaar.

Dit is een lichte wereld. Het is er nooit grijs en grauw, maar belangrijker: de zwaartekracht is er laag. Mijn symbiont zou er gemakkelijk kunnen staan, zelfs op de zwakke, uitgeteerde benen die haar nog resten. Ze zou er zonder moeite kunnen lopen, met vederlichte tred, zonder pijn. Minder pijn, in elk geval. Op haar eigen planeet wordt ze langzaam door onzichtbare handen verkreukeld, deze wereld is voor haar lichaam gemaakt.

En ze moet hier ergens zijn.

Omdat symbionten elkaar verstaan, duurt het niet lang voor ik haar heb gevonden. Ze zit gehurkt in haar slaapjurk aan een van de vele vijvers in de dalen tussen de heuvels. Ze schrijft met een vinger in het water het cijfer acht, het teken van de oneindigheid, dat direct onder haar vingers verdwijnt. Ik bekijk haar van een afstandje, zie hoe de vijverbeestjes langs haar ondergedompelde hand strijken, tot ze die hand terugtrekt. Giechelend. Het kietelt… Ze worstelt zich overeind als een pasgeboren dier op benen die eruitzien alsof ze elk moment kunnen breken, zo broos zijn ze. Ze rekt zich uit, ontvouwt vleugels van filigrein die uit haar schouderbladen groeien, en uit de open rug van de slaapjurk. Vier bijna doorzichtige vleugels, als van een libel. Met zachte slagen – penseelstreken haast – tillen die vleugels haar op, eerst een meter, dan steeds hoger. Ik maak me ook los van de grond en voeg me bij haar. We vallen weer samen en nu kijk ik door haar ogen, vanuit haar perspectief naar deze vredige wereld, deze pijnloze wereld. Ik zie haar gelukstranen in de diepte verdwijnen – is zij hier de regen? En zo vliegen we, in symbiose, boven zachte kruinen, over teder landschap, over een windstille zee, net zo lang tot ze terug zal worden geroepen door het bed, de kamer en het dakraam, die harde omlijsting van de wereld.

Dankzij mij weet ze dat er andere zijn.

Inner Space

I am the mind’s eye, free no matter what.

I am not chained to my symbiont except in the most fundamental sense: my symbiont must live so I can live. The body – the mind’s millstone – craves life and it is up to me to feed that craving so that even in complete inertia, the cruellest imprisonment, it wants to continue to exist. I am as viable as my symbiont. I have to show her all the wonders and beauties beyond her field of vision.

I am not the eyes that see, if you take sight to be the penetration of a cornea with light, the absorption of photons by millions of light-sensitive cells, and its translation into an image of the world. I am an eye that can see without light, that can detach itself from the symbiont and wander far from the body, out in the world. But also inwards, which is ultimately the same thing. The universe is reflected on the inside like light on water, doubled, but more than that, it unfolds and multiplies in a way that has nothing to do with the tangible world. That is my gift to her. I see the visible and the invisible. I see the possible and the impossible. I see more than exists. And by doing so make it exist.

Every day I detach myself from my symbiont. Rising above the skylight I catch a glimpse of the body that houses me. A bedridden child, unmoving, staring into space, arms on top of the covers, beside the emaciated body. Legs reduced to framework, visible as narrow ridges in a cotton landscape. A girl, they say, according to the limited constructs of the limited world. She looks polished, spotless, motionless, glassy eyes wide open, an expensive doll. A toy nobody can play with. A collectible to keep in the original packaging – too fragile.
She is at an age when the body should blossom. When it should fill out, not cave in. But her muscles and connective tissues all hurt and she is gradually disappearing.
And now that I am rising higher and higher, on my way to gather worlds for her and for me, she follows me with her eyes. A smile flits over her thin, bloodless lips as if she knows where I am going and that she is allowed to come with me. Then I turn away to the sky above and travel further and faster than the laws of physics allow. I am the negation of those laws. I am the negation of disease. Of enclosure and confinement. Of space and time.

If only I were the negation of death.

It’s night. The sky – moments before, still framed by the skylight over the invalid’s bed – is cloudless. The house is in a forest surrounded by fields – horses standing asleep in a paddock, ghostly, draped with mist. In the distance: a city, but far enough away so that it doesn’t extinguish the stars. I long for those stars.
Ever-thinner air. Troposphere. Stratosphere. Mesosphere. Thermosphere. Exosphere. Text-book words. Words you have to look up. Then empty space. The world is wrapped in a thin membrane of air, transparent velvet, much too thin, yet thick enough. I see oceans, I see continents that have lost their borders, their fabrications. The twilight slides over the globe, bringing day here and night there, lights turning on and off, signs of life. All this, I see.

Past the moon, past planets whose names and most important characteristics are all known to my symbiont, past a belt of ice and stone, further and further from the sun… Then: the calming silence of interstellar space. I float between stars, completely at peace, impossibly fast and seemingly motionless, remembering that my symbiont once visited a coastal island – she could still walk, she wasn’t in pain – and was taken out at night to see the sea-fire in the breaking waves.
I am swimming through sea-fire in a night-time ocean.

Nobody knows what’s wrong with the girl’s body. Words have been said, tests have been done. But no conclusions have been drawn, the pain persists, the lack of appetite, the chains of the bed. That bed has been put under the skylight because my symbiont has always loved stars. The promise of planets. She tries to read about the stars on her screen and sometimes – when she can’t read because the screen is too heavy and every touch hurts – another person comes, the symbiont of a different mind’s eye, to read the words out loud and browse through the images. Then the girl nods and says, I wish, I wish…

There is a world that only she and I know. At least, apart from all the strange life forms that inhabit it and see the world as their own. It is a world with two suns, five moons, and a ring of ice that casts a filmy shadow over an Arcadian landscape. Every possible colour is there in those rolling hills: fluorescent orange toadstools as big as houses, flinder nests like red speckled balloons that hang in bunches from the trees. If you can call them trees – they’re more swaying poles with cotton candy crowns of baby blue. (Describing the unknown by necessity with known words that can, at best, only ever approach it. Describing by approximation. By circumnavigation.) The ground is covered with a deep-pile carpet of the softest moss, there are lakes as clear as chlorinated pools. Swimming in them are mermaids (they are not mermaids) that would fit into a child’s hand. Floating high in the sky are luminescent creatures that resemble jellyfish. Lower down, flinders gambol on downy wings from treetop to treetop. The temperatures are pleasant, there is a gentle breeze, no danger looming anywhere.

This is a light world. It is never grey or drab but, more importantly, gravity is low. My symbiont could stand here easily, even on the weak, emaciated legs her disease has left her. She could walk without difficulty, as if on air, without pain. Less pain, at least. On her own planet she is being slowly crushed by invisible hands, this planet is made for her body.

And she must be here somewhere.

As symbionts understand each other, it doesn’t take long before I’ve found her. She’s dressed in her nightie and squatting beside one of the many ponds in the valleys between the hills. With a finger, she’s writing the number eight in the water, the symbol for infinity, which disappears instantly. I watch her from a distance as the pond life brushes past her submerged hand, until she pulls the hand back up out of the water. Giggling. It tickles… She struggles up like a new-born animal on legs that look like they might snap at any moment, they are that brittle. She stretches and unfolds the almost translucent, filigree wings that sprout from her shoulder blades and spread out of her open-backed nightie like dragonfly wings. With gentle sweeps – almost brushstrokes – they lift her up, a metre at first, then ever higher. I too detach myself from the ground and join her. United again, I look through her eyes once more and see this peaceful world, this painless world, from her perspective. I see her tears of joy disappearing in the depths – is she the rain here? And so we fly symbiotically over soft treetops, a gentle landscape, a windless sea, and keep flying until she is called back by the bed, the room and the skylight, the hard edges of her world.

Thanks to me she knows there are others.

De kwea-aardige coyote
fan Jiwen

De boosaardige coyote
fan Jiwen

While B the Bad Coyote
fan Jiwen

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Sander Buesink
Oerset troch Jiwen

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
De kwea-aardige coyote

Ik hie in twaling op ’e wrâld set. Wat wie ik gelokkich.
Wa’t de heit wie, wist ik net, mar wat koe it ek skele; ik bin in coyote.
Dat se mei har beiden sûn en tefreden by my oan it jaar leine en molke dronken, wie foar my genôch.
Us ridel wenne yn Stanley Park. Yn myn eagen it moaiste plak op ierde. De tichte bosk, de útstrekte oseaan, it sêfte klimaat, de koele simmers en de lange reinseizoenen. Wy wennen hjir al tûzenen jierren, miskien sels wol hûnderten – ik wit it net krekt, dy minskesifers binne foar ús nochal betiizjend. Se sizze dat it 2020 is, mar wat hâldt dat yn? De minsken wolle ús ek altyd telle, yn Stanley Park en yn de rest fan Vancouver. Wat kin it se skele? As ús oantal weromrint, fermannichfâldigje wy ús. As wy mei tefolle binne, krimpe wy yn. De natuer hat syn eigen wetten en hat op dy wize al sûnt alle tiden it lykwicht witten te bewarjen.
‘Au!’ De jonge biet fûl. Ik joech him in tik op syn kopke. Ferbaasd seach er nei my op. ‘Foarsichtich, krekt as dyn suske.’ Hy like it te begripen en dronk fierder. It wie noch al wat gefoelich, ik tink dat ik in bytsje blette. Ik besleat de pine te fernearen. Meikoarten soene se har eigen iten sykje moatte.
Q, de lieder fan ’e ridel, kaam by my om te freegjen oft de beide al in namme hiene. Namme? Hoedatsa? Sûnt de minsken kwea-aardige coyotes ‘Wile E’ neamden, wat slûchslim betsjut, wiene wy der net sa happich mear op om nammen te jaan. De jonge soe B hjitte, it famke G. De jonge knikte en it famke leunde tsjin my oan. Se begriepen it. Ik glimke tefreden. Wat koe ik my noch mear winskje?
B en G waarden fluch grut. B dronk al net mear by my en G woe allinnich noch in bytsje molke nei iten, as neigesetsje. Se dronk harsels yn ’e sliep, in lyts pluzich baltsje. Dan helle ik myn oer foarsichtich by har út it bekje wylst ik mysels foarnaam dat ik har sa net mear fuorje moast. It waard tiid dat se sels it jeien learden.
It rûn nei de simmer. Hazzen en iikhoarntsjes wiene it maklikst. B koe se sûnder help fange, en nei’t G in pear kear sjoen hie hoe’t ik it die, krige se ek in iikhoarntsje te pakken. Ik wie grutsk op dizze foarútgong en sei tsjin harren dat wy meikoarten wat fierder fuort gean soene om in fûgel te fangen, of in foks.
Stanley Park leit net fier fan it sintrum fan Vancouver, hiel ticht by wêr’t de minsken wenje. Wy seagen wol faker minsken, mar meastentiids bleaune dy bûten ús territoarium. Der wie in lange pier dêr’t se hurdrûnen, kuieren of fytsten. Der wiene ek in stikmannich restaurants, kofjetintsjes en boartersplakken, allegear kreas ôfbeakene.
In hiel skoft lang lieten de minsken ús gewurde, en wy harren. Wy seagen inoar allinnich út de fierte, mar hiene fierder gjin gedoente.
It wie in frisse nacht. Ik hie myn sturt om G hinne krolle, sadat se net kâld wurde soe. Se snoarken beide, de iene lûd, de oare súntsjes. Beide liken se goed sûn. Ik seach nei it moanneljocht dat troch de tûken skynde en in sulveren gloede oer ús en oer de mar struide. Fan ’t hjerst soene dizze beide myn soarch net mear nedich ha en foar harsels jeie, wist ik. Meikoarten soe ik se meinimme troch it park en sjen litte hokker dielen fan de coyotes wiene.
Ik moast it harren dúdlik útlizze.
Ynienen hearde ik in ôfgryslik lûd tichtby. It wie it lûd fan metaal dêr’t coyotes sa bang fan binne. Ik skeat oerein. G ferstoppe har achter my, wylst B frege wat it wie.
Ik seach om my hinne. Yn ’e fierte wie in skerp ljocht en dat koe mar ien ding betsjutte: minsken.
Okee. Minsken. Op twa poaten.
Der kaam in grutte groep minsken ús bosk yn draven. Guon skynden mei bûslampen, oaren droegen tinten of bilen. De measten rattelen mei blikjes en dat makke in ôfgryslik leven. Ik wist dat se dat diene om ús ôf te skrikken en it wurke: B wie ferlamme fan eangst en G rôp om my.
‘Hjirwei! Fluch!’ grânzge Q fuortdaliks. ‘Allegear hjirwei!’
Alle coyotes, jong en âld, mantsje of wyfke, skrokken wekker en naaiden mei de sturt tusken de poaten út.
Ik wie myn rie te’n ein. Dit wie ús thús, wêr moasten wy hinne?
‘Wat dochst? Drave!’ raasde Q nei my.
Ik hie gjin oare kar as te flechtsjen. Ik seach B en G oan, ‘Rinne! Folgje my!’
Se draafden mei my mei. It lûd fan metaal like ús te achterfolgjen en ik seach hieltyd om nei B en G. B like kalmearre te wêzen, mar G jammere noch hieltyd. ‘Wêr gean wy hinne? Ha wy ús hûs net nedich?’
Der wie gjin tiid om it út te lizzen en ik snaude: ‘Net janke! Drave!’
In hiel skoft letter waard it lûd einlik wei en bleau Q stean. De rest fan de ridel folge syn foarbyld. Ik seach senuweftich om my hinne. Wy stiene midden yn ’e bosk. Ik wist dat hjir in oare ridel sitte moast. Dy soene ús hjir grif net samar bliuwe litte.
Sa’t ik al tocht hie klonk der ynienen in drok grânzgjen fan tichtby. It boadskip wie dúdlik: wy wiene net wolkom. Q begûn te byljen, de jonge mantsjes diene mei him mei. Ik begûn ek mar, myn eagen op B en G rjochte. Ik hie de romte nedich – foar harren.
Nei lang byljen krigen wy tastimming fan de oare ridel om oan ’e râne fan ’e bosk te wenjen. Q ûnderhannele oer it gebiet en naam ús mei nei in plak dêr’t wy útrêste koene. Wylst wy werom rûnen, hearden wy it metalige lûd wer en seagen de ljochten. ‘Mem, wat is dat?’ frege G benaud.
‘Dat binne minsken, ús meast natuerlike fijân,’ antwurde Q.
‘En poema’s en bearen dan?’ B koe der mei syn ferstân net by. ‘Ik kin folle hurder drave as minsken.’
‘Leau my, minsken binne it grizelichst fan allegear.’ Q suchte.
Us groep hie in lyts leefgebiet. It wie folle dreger as earder om genôch iten te finen. By de mar, dêr’t wy hinne giene om te drinken, hie de groep minsken tinten en húskes delset. Ik hearde dat se dakleas wiene en dat it plak dêr’t se gewoanwei sliepten ticht wie fanwegen ien as oar firus. Dêrom wiene se hjirhinne ferhuze.
Ik frege Q wat foar firus it wie. Hy wist it net, mar sei sûnder twiveljen: ‘It makket neat út. Ik hoopje dat dit gau foarby is sadat se wer fuortgean en wy nei hûs kinne.’ Ik seach nei Q. Hy wie folle smeller wurden en seach der krekt sa út as de skriuwersminske him beskreaun hie: in lang, smel, syklik en jammerdearlik skelet. Q soarge foar jong en âld, dus hy hie altyd honger. Ik hearde syn mage gauris rommeljen.
Ynienen kaam G op ús ta draven mei in hompe fleis yn ’e bek, wakker grutsk. Ik frege fluch wêr’t se it wei hie en doe kaam B der ek oan mei sa’n selde stik fleis. Hy fertelde dat er it fûn hie yn in jiskefet by de mar. Dat fan G kaam út in itensbak foar hûnen.
Fûn ik it wol goed dat se iten fan minsken ha soene? Ik woe se in útbrander jaan, mar Q hie it fleis al pakt en iet derfan. B en G wiene no noch grutsker en begûnen der ek fan te iten. Wat koe ik noch sizze? Hjir foel gjin les te learen.
Q hie gelyk. Ik hope dat it firus fluch ferdwine soe, sadat dy minsken fuortgiene.
Doe’t ik de oare moarns myn eagen iependie, wiene myn bern der net. Under normale omstannichheden soene se it nêst nei alle gedachten al ferlitten ha. Ik woe noch hieltyd foar harren soargje, mar wist ek dat se my net mear nedich hiene.
‘Au!’ Der klonk in gjalp en doe noch ien. Skrokken draafde ik yn ’e rjochting fan it gelûd. Op ’e kant fan ’e mar stiene B en G gefaarlik te grommen. Ticht by harren siet in minskebern te gûlen mei in bliedende skonk. Der kaam in groep minsken op ús ta draven. It metaal rattele wer. Ik naam B en G fluch mei werom nei ús lytse thús.
‘Ha jim him biten?’ frege ik lilk. B en G seagen inoar oan, se seine neat.
‘Wa fan jim wie it?’ Ik wie woest.
‘Ik mocht net by it iten …’ mompele G.
‘Dêrom meist him noch net bite. It is in minske!’ Ik woe G in pets jaan. Triljend knypte se de eagen ticht. Op dat stuit kaam B tuskenbeide. ‘Net slaan! Wy ha neat ferkeard dien!’
‘Hast no in grutte mûle? Ik ha al withoefaak sein datst gjin minsken bite meist!’
‘Wêrom net? Q hat lêsten fochten mei de lieder fan dy oare ridel en him biten! Wy ha allegear fochten en inoar biten!’ B gie fierder: ‘Jou my dan mar straf, ast dat sa graach wolst, en net G! Sy socht allinnich mar om iten, se die neat ferkeards.’
Wifkjend seach ik nei B.
Hy wie grutter as ik. Hy wie útgroeid ta in sterke coyotereu. Us ridel hie faak rûzje mei de oare. It lêste gefjocht hie it slimst west. De beide ridellieders hiene inoar befochten en Q hie wûn, wêrtroch’t wy no it rjocht hiene om hjir te bliuwen. Alle mantsjes út ús ridel hiene meifochten. B waard priizge om syn moed; der waard sels flústere dat er yn ’e takomst miskien wol de lieder wurde koe.
B seach my rjocht oan en ferluts gjin spier. Syn suske siet achter him te triljen, se wie altyd samar bang. It lûd fan de minsken hold har wekker. Troch it slieptekoart wie se minder goed groeid, se like twa kear sa lyts as B.
Suchtsjend draaide ik my om en rûn nidich fuort.
As coyotes ûnder inoar kinne wy fjochtsje en inoar bite. Mei minsken leit dat oars. Hoe soe it fierdergean?
Ik frege it de âldere coyotes. Net ien wist it. Wy hiene noait kontakt hân mei de minsken. Us wrâlden hiene altyd skieden west.
Der waarden hieltyd mear minsken biten, de situaasje rûn stadichwei út ’e hân. Op in dei krige ik einlik antwurd op myn fraach. De loft wie tsjuster. B gie op paad bûten it territoarium. Hy wie in geweldich grutte coyote en ús lytse gebiet fielde as in finzenis foar him. Hy draafde graach yn folle gong troch it fjild, frij as de wyn. Ik draafde in stikje achter him oan. ‘Wês foarsichtich, kom gau werom!’
‘Ja, mem!’ Syn stim dreau soargeleas mei op ’e wyn.
Noait hie ik tinke kinnen dat dit de lêste wurden wiene dy’t ik fan him hearre soe.
Midden yn ’e nacht kaam Q by my om te fertellen dat der wat mei B bard wie. Ik draafde nei de râne fan it park. Dêr lei er, deastil, ferljochte troch in swakke wite strjitlantearne, mei in gat yn syn holle dêr’t bloed út streamde. Om him hinne stie in groep wapene minsken yn unifoarm en mei gewearen. Ik hearde harren sizzen dat B meardere minsken biten hie en in direkt gefaar wie, en dat se him romje moasten. Dêrnei troppen se B yn in grutte swarte tas en hysten him yn in auto.
‘B! Myn soan!’ Triennen dripten nei ûnderen as de rein yn Vancouver. Ik begriep it net. Dit wie ús thús, wêrom wiene wy in bedriging? Wêrom moasten wy romme wurde?
Q woe my net lûdop blaffe litte en beduts myn bek. Ik wist wêrom. G hie my nedich.
G waard noch banger. Nachts sliepte se amper mear, se lei allinnich mar tsjin my oan te skodzjen. Se wie as de dea foar minsken. Ik snapte it net. Wêrom foelen de minsken ús lestich? As de minsken der net west hiene, hie B noch libbe.
Ik draafde de bosk út, de stoepe fan de pier op, en graude nei de minsken dy’t dêr nachts omhongen. ‘Gean fuort! Gean fuort!’
Ik wist dat ik gek waard.
Of miskien wie ik al gek.
Fan dat momint ôf mocht G fan my iten út it jiskefet helje. It makke my net mear út oft se minsken biet. Ik begûn sels ek minsken te biten. It koe my gewoan net mear skele. Miskien moasten wy mar mei minsken fjochtsje, sa’t wy dat ek mei oare coyotes diene.
Hoe dan ek, de gewearen fan de minsken blykten folle sterker te wêzen as ús snijtosken. Der waarden mear en mear coyotes romme. Sels de lieder fan de oare ridel oerlibbe it net.
Q druide ús yn dat wy foarsichtich wêze moasten.
Doe kaam de dei dat der echt gjin iten mear wie. G waard siik, dêrom naam ik har mei út ús territoarium. Ik seach goed om my hinne en stuts de earen op. Sa gau’t der gefaar drige, soene wy útnaaie. Us faasje wie it iennichste dêr’t de minsken net oan tippe koene.
Ta ús ferwûndering seagen wy dat in pear minsken dwaande wiene in stek del te setten en harren spul op te romjen. Se pleatsten in boerd dêr’t op stie dat net ien mear yn it park rinne mocht nei seizen. G en ik wisten net wat wy seagen doe’t wy tichter by de mar kamen. De tinten en húskes waarden opromme, de groepen dakleazen liken fuort te gean.
Wie dat firusgefal dan foarby?
Of begriepen de minsken no dat se ús thús yn krongen wiene?
Ynienen klonk der in gjalp. ‘Coyote!’
Se bedoelden G, dy’t as gewoanlik troch de jiskefetten rûn te snuffeljen. De minsken hiene har sjoen! Se rjochten harren gewearen op har! ‘Hjirwei!’ raasde ik en ik sprong op har ta en treau har fuort.
Ik seach har nei wylst se de bosk yn fleach. Doe draaide ik my kalm om nei de minsken. It hie gjin doel mear om fuort te draven.
Mar de lutsen gewearen beweegden net en der waard ek net sketten. De gewoanwei sa lûdroftige minsken waarden stil. Se seine neat en sels de blikjes yn harren hannen makken gjin gelûd.
Mei myn eagen op de gewearen en de minsken rjochte, wykte ik foarsichtich tebek.
Se beweegden net. Der wie allinnich it sjongen fan de fûgels yn ’e bosk en it rûzjen fan wetter yn ’e mar.
Ik rûn de bosk yn en begûn te draven. Doe’t de minsken wer leven begûnen te meitsjen sette ik de sokken deryn.
‘Mem! Mem!’ G siet ûnder in beam op my te wachtsjen, mei Q by har. Hy hie alles fan in distânsje folge. Se wiene bliid my te sjen.
Ik seach oer myn skouder nei it warbere groepke minsken. Se liken echt fuort te gean.
‘Mem, ik bin drachtich,’ sei G. Se seach ferlegen nei Q, har holle in bytsje bûgd.
Ferheard krûpte ik G oan en dêrnei bile ik fan blidens.
Under de blauwe loft en de wite wolken seach ik G mei har lytskes troch de bosk rinnen, sykjend nei in proai, sûn en tefreden.
It wie útsteld gelok.

De boosaardige coyote

Ik had een tweeling op de wereld gezet. Ik was dolgelukkig.
Ik wist niet wie de vader was, maar wat zou dat; ik ben een coyote.
Met zijn tweetjes lagen ze te drinken in mijn schoot, gezond en tevreden. Dat was het enige wat telde.
Onze roedel woonde in Stanley Park. Voor mij was het de mooiste plek op aarde. Het dichte bos, de uitgestrekte oceaan, het zachte klimaat, de koele zomers en de lange regenseizoenen. We woonden hier al duizenden, zo niet honderden jaren – ik weet het niet precies, de cijfers van de mensen zijn verwarrend. Ze zeggen dat het 2020 is, maar wat betekent dat? De mensen zijn ook altijd bezig om ons te tellen, in Stanley Park en de rest van Vancouver. Wat maakt het uit? Als we met weinigen zijn, planten we ons voort. Als we met te veel zijn, krimpt de roedel. De natuur heeft al vanaf het allereerste begin zijn eigen regels om het evenwicht te bewaren.
‘Au!’ De jongen beet hard. Ik gaf hem een tik op zijn kopje. Verbaasd sloeg hij zijn blik op. ‘Zachtjes, zoals je zusje.’ Hij leek het te begrijpen en dronk verder. Het deed zeer, ik geloof dat ik zelfs een beetje bloedde. Ik besloot de pijn te verbijten. Binnenkort zouden ze hun eigen eten bij elkaar moeten scharrelen.
Q, de leider van de roedel, kwam naar me toe om te vragen of de twee namen hadden. Namen? Hoezo? Sinds de mensen boosaardige coyotes ‘Wile E’ noemden, wat mensentaal is voor ‘sluw’, gaven we geen namen meer. De jongen zou B heten, het meisje G. De jongen knikte en het meisje leunde tegen mijn zij. Ze begrepen het. Ik glimlachte tevreden. Wat kon ik me nog meer wensen?
B en G werden snel groot. B dronk niet meer bij me en G wilde alleen nog melk na de maaltijd, als toetje. Ze dronk zichzelf in slaap, een klein pluizig bolletje, en dan haalde ik de tepel voorzichtig uit haar mond terwijl ik besloot dat ik haar beter niet meer zo kon voeden. Het was tijd dat ze zelf leerden jagen.
De zomer was in aantocht. Hazen en eekhoorns waren het makkelijkst. B kon ze zonder hulp vangen, en nadat G het mij een paar keer had zien doen, kreeg ze ook een eekhoorn te pakken. Ik was trots op hun vooruitgang en vertelde de twee dat we binnenkort wat verder weg zouden gaan om een vogel of vos te vangen.

Stanley Park ligt naast het centrum van Vancouver, vlak bij de mensenwereld. We zagen wel vaker mensen, maar die bleven meestal buiten ons territorium. Er was een lange zeewering waar ze hardliepen, wandelden of fietsten, en in de buurt zaten een aantal restaurants, koffietentjes en speeltuinen, allemaal netjes afgebakend.
Een hele tijd lang lieten de mensen ons met rust, en wij hen. We zagen elkaar alleen vanuit de verte, maar we hadden niets met elkaar te maken.
Het was een frisse nacht. Mijn staart zat rond G gekruld zodat ze het niet koud zou krijgen. Ze snurkten allebei, de een luid, de ander zachtjes. Allebei zagen ze er gezond uit. Ik keek naar het maanlicht dat door de takken scheen en een zilveren gloed uitstrooide over ons en het meer. In de herfst zouden deze twee voor zichzelf gaan jagen, wist ik. Binnenkort zou ik ze wegwijs maken in het park en laten zien welke delen van de coyotes waren.
Ik moest het hun duidelijk uitleggen.
Plotseling hoorde ik dichtbij een angstaanjagend lawaai. Het was het geluid van metaal waar coyotes zo bang voor zijn. Vliegensvlug kwam ik overeind. G kroop achter me weg en B vroeg wat het was.
Ik keek in de verte. Er scheen een fel licht, en dat kon maar een ding betekenen: mensen.
Ja. Mensen. Op twee poten.
Een grote groep kwam ons bos in rennen. Sommigen schenen met zaklampen, anderen droegen tenten of bijlen. De meesten ratelden met blikjes, wat een afschuwelijk kabaal maakte. Dat deden ze om ons af te schrikken, wist ik, en het werkte: B was verstijfd van angst en G riep om mij.
‘Rennen! Vlug!’ gromde Q meteen. ‘Allemaal rennen!’
Alle coyotes, jong en oud, man of vrouw, schrokken wakker en gingen er met de staart tussen hun benen vandoor.
Ik was radeloos. Dit was ons thuis, waar moesten we heen?
‘Wat doe je? Rennen!’ blafte Q me toe.
Ik had geen keus, ik moest in actie komen. ‘Rennen! Volg mij!’ zei ik tegen B en G.
Ze renden met me mee. Het metaalgeluid leek ons te achtervolgen en ik keek vaak om naar B en G. B leek te zijn gekalmeerd, maar G was nog steeds van slag. ‘Waar gaan we heen? Hebben we ons thuis niet nodig?’ jankte ze.
Er was geen tijd om het uit te leggen, dus snauwde ik: ‘Niet piepen! Rennen!’
Een hele poos later stierf het geluid eindelijk weg en bleef Q staan. De rest van de roedel volgde zijn voorbeeld. Ik keek zenuwachtig om me heen. We stonden in het midden van het bos, het territorium van een andere roedel. Ze zouden ons vast niet zomaar laten blijven.
Zoals verwacht werd er iets verderop ineens druk gegromd, met een duidelijke boodschap: we waren niet welkom. Q begon te huilen, de jongelingen deden met hem mee. Ik begon ook maar, mijn blik op B en G gericht. Ik had de ruimte nodig – voor hen.
Na lang huilen kregen we toestemming van de andere roedel om aan de rand van het bos te gaan wonen. Q onderhandelde over het gebied en nam ons mee naar een plek waar we konden uitrusten. Terwijl we terugliepen, hoorden we het metalige geluid weer en zagen de lichten. ‘Mam, wat is dat?’ vroeg G.
‘Dat zijn mensen, onze natuurlijkste vijand,’ antwoordde Q.
‘En poema’s en beren dan?’ B kon er met zijn verstand niet bij. ‘Ik kan veel harder rennen dan mensen.’
‘Geloof me, mensen zijn het engst.’ Q zuchtte.
Onze groep had een klein leefgebied. Het was veel moeilijker dan vroeger om genoeg voedsel te vinden. Bij het meer, waar we naartoe gingen om te drinken, had de groep mensen tenten en huisjes neergezet. Ik hoorde dat ze geen thuis hadden en dat de plek waar ze normaal gesproken sliepen dicht was vanwege een of ander virus; daarom waren ze hiernaartoe verhuisd.
Ik vroeg Q wat voor virus het was. Hij wist het niet, maar zei zonder aarzeling: ‘Het doet er niet toe. Ik hoop dat dit snel voorbij is zodat ze weer weg gaan en wij naar huis kunnen.’ Ik keek naar Q. Hij was veel dunner geworden en zag er precies uit zoals de schrijversmens had beschreven: een lang, slank, ziekelijk en meelijwekkend skelet. Q zorgde voor jong en oud, dus hij had altijd honger. Ik hoorde zijn maag wel vaker grommen.
Plotseling kwam G naar ons toe rennen, glimmend van trots, met een stuk vlees in haar mond. Ik vroeg haar meteen waar ze het vandaan had, en toen kwam B tevoorschijn met eenzelfde soort stuk. Hij had het uit een prullenbak bij het meer gevist, zei hij. Dat van G kwam uit een voederbak voor honden.
Vond ik het wel goed dat ze eten van mensen kregen? Ik besloot ze een standje te geven, maar Q had het vlees al opgeëist en at ervan. B en G straalden nog meer toen ze dat zagen en begonnen er ook aan te knabbelen. Wat moest ik nog zeggen? Hier viel geen les te leren.
Q had gelijk. Ik hoopte dat het virus snel zou verdwijnen zodat die mensen ervandoor zouden gaan.
Toen ik de volgende ochtend mijn ogen opendeed, waren mijn kinderen er niet. Onder normale omstandigheden zouden ze het nest waarschijnlijk al hebben verlaten. Ik wilde nog steeds voor ze zorgen, maar wist ook dat ze me niet meer nodig hadden.
‘Au!’ Een gil, en toen nog een. Geschrokken rende ik richting het geluid. Op de oever van het meer stonden B en G vervaarlijk te grommen. Bij hen in de buurt zat een mensenkind met een bloedend been te huilen. Er kwam een groep mensen naar ons toe rennen. Het metaal ratelde weer. Ik nam B en G snel mee terug naar ons kleine thuis.
‘Hebben jullie hem gebeten?’ vroeg ik boos. B en G keken elkaar zwijgend aan.
‘Wie van jullie was het?’ Ik was woest.
‘Ik mocht niet bij het eten…’ mompelde G.
‘Dan mag je hem alsnog niet bijten. Hij is een mens!’ Ik maakte aanstalten om G een tik te geven. Bevend kneep ze haar ogen dicht. Op dat moment kwam B tussenbeide. ‘Niet slaan! We hebben niks fout gedaan!’
‘Heb je nou een grote mond? Ik heb al honderd keer gezegd dat je geen mensen mag bijten!’
‘Waarom niet? Q heeft gisteren gevochten met de andere roedelleider en hem gebeten! We hebben allemaal gevochten en elkaar gebeten!’ sputterde B tegen. ‘Geef mij dan maar straf als het moet. G heeft niks misdaan.’
Aarzelend keek ik naar B.
Hij was groter dan ik, een sterke mannetjescoyote. Onze roedel had vaak ruzie met de andere. Het meest recente gevecht was het zwaarst geweest. De roedelleiders hadden het met elkaar aan de stok gekregen en Q had gewonnen, waardoor wij nu het recht hadden om hier te blijven. Alle mannen uit onze roedel hadden meegevochten. B werd geprezen om zijn moed; er werd zelfs gefluisterd dat hij later misschien roedelleider zou kunnen worden.
B keek me recht aan en verroerde geen vin. Zijn zusje zat achter hem te trillen, ze was snel bang. Het geluid van de mensen hield haar wakker. Door het slaapgebrek was ze minder goed gegroeid, ze leek twee keer zo klein als B.
Zuchtend draaide ik me om en liep weg.
De ene coyote die de andere bijt, dat kon gebeuren. Met mensen lag het anders. Hoe zou het nu verdergaan?
Ik vroeg het de oudere coyotes. Niemand wist het. We hadden nooit contact gehad met de mensen. Onze werelden waren altijd gescheiden geweest.
Er werden steeds meer mensen gebeten, het ging van kwaad tot erger. Op een dag kreeg ik eindelijk antwoord op mijn vraag. De lucht was donker. B ging op pad buiten het territorium. Voor zo’n grote coyote was ons gebied veel te klein. Hij holde graag op volle snelheid over de velden, vrij als een vogel. Ik rende een stukje achter hem aan. ‘Wees voorzichtig, kom gauw terug!’
‘Ja, mam!’ Zijn stem dreef onbezorgd mee op de wind.
Ik had nooit kunnen vermoeden dat dat het laatste was wat ik hem ooit zou horen zeggen.
Midden in de nacht kwam Q naar me toe om te vertellen dat er iets met B was gebeurd. Ik rende naar de rand van het park. Daar lag hij, doodstil, verlicht door een zwakke witte straatlantaarn, met een gat in zijn hoofd waar bloed uit stroomde. Om hem heen stond een groep gewapende mensen in uniform en met geweren. Ik hoorde ze zeggen dat B meerdere mensen had gebeten en een direct gevaar was, en dat ze hem moesten ruimen. Daarna stopten ze B in een grote zwarte tas en hesen hem in een auto.
‘B! Mijn zoon!’ Tranen druppelden naar beneden als de regen in Vancouver. Ik begreep het niet. Dit was ons thuis, waarom waren we een bedreiging? Waarom moesten we geruimd worden?
Q wilde me niet hardop laten blaffen en bedekte mijn bek. Ik wist waarom. G had me nodig.
G werd nog banger. Ze sliep ’s nachts nauwelijks meer, lag alleen maar tegen me aan te rillen. Ze was als de dood voor mensen. Ik snapte het niet. Waarom vielen de mensen ons lastig? Zonder de mensen had B nog geleefd.
Ik rende het bos uit, de stoep van de zeewering op, en brulde naar de mensen die daar ’s nachts rondhingen. ‘Ga weg! Ga weg!’
Ik begon mijn verstand te verliezen, dat wist ik wel.
Of misschien was ik het al lang verloren.
Vanaf dat moment mocht G van mij eten uit de vuilnisbak halen. Het maakte me niks meer uit wie ze beet. Ik aarzelde zelf ook niet meer om mijn tanden in een mens te zetten. Het kon me gewoon niets meer schelen. Misschien moesten we vechten met mensen zoals we met de andere coyotes deden.
De geweren van de mensen bleken veel sterker dan onze snijtanden. Er werden meer en meer coyotes geruimd. Zelfs de leider van de andere roedel overleefde het niet.
Q prentte ons in dat we voorzichtig moesten zijn.
Toen kwam de dag dat er echt geen eten meer was. G werd ziek, dus ik nam haar mee uit ons territorium. Ik keek goed om me heen en spitste mijn oren. Zo gauw er gevaar dreigde, zouden we het op een lopen zetten. Onze snelheid was het enige waar de mensen niet aan konden tippen.
Tot onze verbazing zagen we dat een paar mensen bezig waren een hek neer te zetten en hun spullen op te ruimen. Ze plaatsten een bord waarop stond dat niemand meer in het park mocht rondlopen na zessen. G en ik wisten niet wat we zagen toen we het meer naderden. De tenten en huisjes werden opgeborgen, de groepen dakloze mensen leken ervandoor te gaan.
Was het virus overgewaaid?
Of begrepen de mensen nu dat ze ons thuis waren binnengedrongen?
‘Coyote!’ klonk het plotseling.
Ze doelden op G, die zoals gewoonlijk in de vuilnisbakken liep te snuffelen. De mensen hadden haar gezien! Ze richtten hun geweren op haar! ‘Rennen!’ blafte ik, en ik sprong naar haar toe en duwde haar weg.
Ik keek haar na terwijl ze het bos in sprintte. Daarna draaide ik me kalm om naar de mensen. Het had geen zin meer om weg te rennen.
Maar de getrokken geweren bewogen niet en er werd geen schot gelost. De normaal zo luidruchtige mensen waren stil. Ze zeiden niets en zelfs de blikjes in hun handen maakten geen geluid.
Voorzichtig deinsde ik achteruit, mijn blik op de geweren en mensen gericht.
Ze verroerden geen poot. Het was doodstil, op het geluid van de vogels in de lucht en het kabbelende water na.
Ik schuifelde het bos in en begon te rennen. Toen de mensen weer geluid maakten, versnelde ik.
‘Mama! Mama!’ G zat onder een boom op me te wachten met Q aan haar zijde. Hij had alles van een afstandje gevolgd. Ze waren blij me te zien.
Ik keek over mijn schouder naar het bedrijvige groepje mensen. Ze leken echt weg te gaan.
‘Mam, ik ben zwanger,’ zei G. Ze keek verlegen naar Q, haar hoofd een beetje gebogen.
Verbaasd gaf ik G een knuffel en daarna huilde ik van vreugde.
Onder de blauwe lucht en de witte wolken zag ik G met haar kleintjes door het bos lopen, op zoek naar een prooi, gezond en tevreden.
Het was uitgesteld geluk.

While B the Bad Coyote

I had managed to have twins. I was so happy.
I didn’t know their father, but who cares; I’m a coyote.
Seeing the two of them healthy, and happily drinking milk in my lap was enough for me.
Our pack lived throughout Stanley Park. I believed it to be the best place in the world. The vast forest and ocean, the easy climate, the cool summers, and the long-lasting rain seasons. This had been our home for thousands, if not hundreds of years. I could not say for sure, as the human number system is confusing for us. It is said that it is the year 2020, but what does that mean? Furthermore, the humans are always trying to find out the numbers in our packs, whether it be in Stanley Park, or the rest of Vancouver. Why do they care? When there are less of us, we multiply. When there are too many of us, our numbers lessen. Nature has its own laws and had maintained balance since the beginning of time.
‘Ouch!’ The boy bit quite hard, so I hit him a little on his head. He looked up, as if not understanding. ‘Do it softly, like your little sister.’ He seemed to understand, and continued to drink milk in my lap. It still hurt a bit; I think he made me bleed a little. I decided to bear the pain. They would have to find their own food soon.
The leader of the pack, Q, came over, asking if the two had names. What names? Ever since humans began calling bad coyotes ‘Wile E’, we were deterred from using names. The boy would be called B, and the girl called G. The two of them understood. The boy nodded, and the girl leaned into my side. I smiled, satisfied. What more could I ask for?
B and G quickly grew up. B would no longer drink any milk, and G only drank it as dessert, getting a little bit of milk after eating her actual meal. She would fall asleep while drinking, her body looking like a little ball of fur. I would slowly pull my nipple out of her mouth, thinking I shouldn’t feed her like that anymore. It was time for them to learn how to hunt.
Summer approached. Hares and squirrels were the easiest to catch. B was able to hunt without any help, and G, after watching me a couple of times, was able to catch a squirrel as well. Appreciating their progress, I told the two that we would soon go further away and try to catch a bird or fox.
Stanley Park is located near downtown Vancouver, very close to where people live. We would often see human beings, but they were usually outside our territory. There was a very long seawall, and the people would run, walk, or ride bikes there. There were also some restaurants, coffee shops or playgrounds nearby, all in their own set territories.
For a long time, humans kept to themselves, and we kept to ourselves. We would only look at each other from a distance, having no connection at all.
The night was cool. I put my tail around G, making sure she wasn’t cold. I listened to their snoring sounds, one loud and one quiet. They both seemed healthy. I looked at the moonlight spilling through the branches of the trees, casting a silver glow on us and the lake. I thought that in autumn, these two would leave my care to hunt for themselves. I would take them around the park soon to show them the areas of us coyotes.
I needed to make it clear for them.
Suddenly, a terrifying noise came from nearby. It was a metallic noise, that coyotes feared the most. I quickly rose up. G hid behind me, while B asked me what it was.
I looked over; there was a bright light far away which was no doubt a group of humans.
Right. Humans. People walking on two legs.
They were a huge group, running into our forest. Some had flashlights, while some were holding tents or axes. Most of the people were shaking cans, making scary noises. This was deliberate, as I knew the noise was to scare us away. It worked very well; B was paralyzed with fear, and G was crying out for me.
‘Run! Quickly!’ Q quickly shouted, ‘All of you, run!’
Old and young coyotes, male or female, were all woken up shocked and scared. They began to run away.
I was in shock. This was our home, where could we go?
‘What are you doing? Run!’ Q shouted at me.
I had no choice but to start running. I faced B and G, ‘Run! Follow me!’
The two of them ran with me. The metallic noise seemed to follow us, and I looked back often at B and G. B seemed to have calmed down, but G would still cry, ‘Where are we going? Do we not need our home?’
I couldn’t answer, and shouted back angrily, ‘Stop crying! Run!’
After who knows how long, the metallic noise finally disappeared, and Q stopped. The rest of the pack also stopped. I looked around, very nervous. This was the very center of the forest. I remember that there was another pack here. I didn’t think they would let us stay.
As expected, there were suddenly many roars from nearby, warning us to leave. Q started howling, along with the rest of the youth. I began howling as well, looking at B and G. For them, I needed the space.
After howling for a long time, the other pack finally agreed to let us live on the edge of the forest. Q discussed an area with them, and led us to an area to relax. As we moved back, we could hear the metallic noise again, as well as see lights. G asked, scared, ‘Mom, what is that?’
‘Those are humans, our most natural enemy.’ Q replied.
‘More than cougars and bears?’ B didn’t believe it, ‘I run much faster than them.’
‘Believe me, humans are the scariest.’ Q sighed.
Our group was able to continue living in the small area. It was much more difficult than before because there was less food. We made our way to the lake for water. That group of people pitched tents and cottages by the lake. I heard that they were all homeless, and because of some virus the place they usually stayed was locked down, so they had to move here.
I asked Q what the virus was. He didn’t know, but didn’t hesitate to comment, ‘It doesn’t matter. I just hope that this ends soon so they leave soon so we can have our home back.’ I looked at Q. He was much thinner now; it was just like the human novelist described: A long, slim, sick and sorry-looking skeleton. Q took care of the old and young, so he was always hungry. I would often hear his stomach growling.
G suddenly ran over, with a chunk of meat, looking very proud. I quickly asked where it was from, and B came over with the same looking bit of meat, saying how he found it in the bin next to the lake. G’s piece was from a dog bowl.
I debated whether I should condone them getting food from humans. I wanted to scold the two, but Q had already taken over the meat and began eating it. Seeing Q chow down on the meat, B and G looked even more proud as they began eating as well. What could I say? I couldn’t teach the kids anything.
Q was right, I began to hope that the virus thing ended soon so the people would leave.
That morning, I opened my eyes to see that my children were gone. If it wasn’t for this special circumstance, they would probably be off on their own right now. I still wanted to take care of them, but I knew they were past my guidance.
‘Ow!’ There was suddenly a cry, followed by another one. I was surprised, and ran over. On the side of the lake, B and G were growling angrily. A human kid was there, crying, his bare leg bleeding. A group of humans ran up. The metallic noise came over again. I quickly led B and G away, returning us to our small residence.
‘You bit him?’ I asked angrily. B and G looked at each other, not saying anything.
‘Which one of you did it?’ I was angrier.
‘It didn’t let me get the food…’ G explained softly.
‘You still can’t bite him; he’s a human!’ I wanted to hit G. She closed her eyes, shaking. But B came up and blocked me from her. ‘Don’t hit her! We didn’t do anything wrong!’
‘You’re arguing back? I told you numerous times, you can’t bite people!’
‘Why not? Q fought with and bit the other pack leader the other day! We all went and fought and bit each other!’ B continued, ‘If you want you can punish me, not G! She was just trying to get food, she did nothing wrong!’
I hesitated, looking at B.
He was taller than I was. He had transformed into a strong male coyote. Our pack often fought with the other pack. The most recent fight was the most severe. The two pack leaders fought, and Q came out on top, giving us the right to stay. All of the males in our pack began to fight as well, and our pack commended B for being brave, saying he might be a leader in the future.
B faced my eyes, not moving back, protecting his sister. G was still shaking behind him, she was usually very scared. She was not able to sleep with the noise of the humans. Fatigue made her small, and she looked half as big as B.
I sighed, walking away upset.
We can fight each other as coyotes, biting each other. With humans, it was different. I was left to think about what would happen?
I asked older coyotes. They all did not know. We had never experienced close contact with humans, we had always lived separately.
The situation escalated as more biting cases occurred. One day, there was finally an answer. The sky was dark. B left our land for a little, as he was a huge coyote, and this small area felt like a jail for him. He liked running around the fields with the freedom that his speed gave him. I followed behind him, shouting: ‘Be careful, come back soon!’
‘I know, mom!’ His voice sounded free as the wind carried it to me.
I never thought that those would be the last words I would hear from B.
In the middle of the night, Q came and told me that something had happened to B. I ran to the outskirts of the park and saw B. A faint white streetlight highlighted B as he lay still. There was a hole in his head, leaking blood. A group of uniformed people surrounded him, many of them holding guns. I heard them discuss how B had bitten many people, and was an immediate threat, so they took a removal measure. They put B into a big black bag and then into a car.
‘B! My boy!’ The tears fell from my eyes, just as the rain in Vancouver. I didn’t understand. This was our home, why were we called an immediate threat? Why did we have to get removed?
Q covered my mouth, not letting me shout out. I knew why; I still had to take care of G.
G became more scared, no longer sleeping through the night. Instead, she would lay next to me, shaking. She was petrified of people. I didn’t understand. Why were the humans bothering us? If it weren’t for humans, B would still be alive.
I ran out of the forest, and onto the seawall pavement. I roared towards the people who were there in the night. ‘Get out! Get out!’
I knew I was going crazy.
Or, maybe, I was already crazy.
I no longer tried to stop G from getting food from the bin. I no longer cared if she bit people. I even bit people myself. I didn’t care. I began to think of fighting with humans as we did with the other coyotes.
However, the guns the people had seemed to be much stronger than us coyotes. They had removal actions, and killed many of us. Eventually, even the leader of the other pack was killed.
Q warned us to be careful.
One day, there really wasn’t any food left. G was getting sick, so I pulled her out of our home. I looked around cautiously, making sure to listen. I made up my mind that we would run as soon as there was danger. Speed was our only advantage against the humans.
To our surprise, there were some humans with fences, clearing out an area. A sign warned humans against being in the park after 6 PM. G and I were shocked, as we moved towards the lake. Tents and cottages were being removed, as groups of homeless people seemed to be leaving.
Was the virus thing over?
Or did the humans find out they had infringed on our land?
There was suddenly a shout, ‘Coyote!’
The shouts were acknowledging G, who was looking through the trash as usual. The humans had found her! Many guns were aimed at her! I screamed, ‘Run!’, as I lunged, and pushed her away.
I watched as she sprinted into the forest. Relaxed, I looked back at the humans, knowing that I couldn’t run anymore.
But the pointed guns didn’t fire or move. The usually noisy humans quieted down. Nobody spoke, and even the cans that they held in their hands were silent.
Looking at the guns and people, I began slowly backing off.
They didn’t move. There was only the sound of the birds in the sky, and the water in the lake.
I turned back into the forest, and quickly ran. I heard the noise of people starting again and ran faster.
‘Mom! Mom!’ G was waiting for me under a tree with Q by her side, having seen all the commotion. The two of them were happy to see me.
I looked back to see the bustling group of people. I became sure that they were leaving.
‘Mom, I’m pregnant.’ G said. She looked at Q, and lowered her head shyly.
I was surprised, hugging G. I howled, letting the joy spill out of my heart.
Under the blue sky and white clouds, I saw G lead her children around the forest, hunting for food, living happily.
It was a happiness that had come with delay.

Diederik en Leionora (8+)
fan Daan Remmerts de Vries

Diederik en Leionora (8+)
fan Daan Remmerts de Vries

Diederic and Leonora (8+)
fan Daan Remmerts de Vries

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Jonathan Reeder
Diederik en Leionora (8+)

Leionora slofke troch it paleis. Se fielde har nutteleas en krykkrakkerich. Har man – de kening – wie al tsien jier dea. Har soan wie ridder wurden, die wie ergens fier fuort oan it fjochtsjen tsjin draken. En har dochter hie har man opfolge, dy wie keninginne wurden, en siet no dus hiele dagen earnstich te praten mei riedshearen, of se ûntfong minsken út it folk. Nee, mei har bern gie it prima, ferwiten hoegde Leionora harsels net te meitsjen. Mar ferfelend wie it wol dat net ien mear ferlet fan har hie en dat se neat hoegde te dwaan.
Sa sjoksele se hinne en wer troch de hege, stoffige gongen om lang om let út te kommen by in doar dy’t grinze oan de achtertún. Achteleas treau se de doar iepen, se digere nei bûten.
De paleistún wie kreas ûnderholden, it wie in soarte fan park. De beamkrunen wiene ta bollen knipt, de hagen wiene strak snoeid en it gers wie meand. Leionora gappe. Se moast mar in knipperke dwaan – soks waard blykber fan âlde minsken ferwachte.
Mar yn ’e fierte ûntdekte se doe wat dat net yn dat park like te hearren. Eat dat skeef en sloarderich wie, en boppedat beweegde der wat …
Nijsgjirrich stifele se oer it koarte gers. Sa kaam se út by in rommelige hutte dy’t boud wie yn ’e tûken fan in lege, fine beam. Dêrûnder hong in amer oan in tou. Mei niget seach Leionora hoe’t de amer stadich omheech hise waard.
‘Hallo!’ rôp se.
‘Watte?’ rôp immen werom.
‘Wat is dit allegear?’ frege Leionora. ‘Wat is hjir te rêden?’
‘Kinst dat net sjen?’ waard der frege.
No pas krige se troch dat der in holle troch in brede skreef omleech gnúfde. In rûne holle mei lange, brune krollen.
‘Wa bisto?’
‘Wat kin ’t dy skele?’ frege de jonge.
‘Unfatsoenlik stik fretten,’ mompele Leionora en se glimke, want einlings wie se net langer ferfeeld.
‘Ik bin keningin Leionora,’ sei se. ‘Ik wol witte wat der yn myn tún bart.’
‘Myn mem is de keningin,’ sei it jonkje. ‘Dus it is har tún! En do moatst net seure, want do bist hartstikke âld.’
Leionora begriep wa’t se hjir foar har hie. It wie Diederik, har prinslike beppesizzer.
Se gie wat rjochter stean en rôp: ‘Tink do der mar om, mantsje! Ast net wat fatsoenliker bist kom ik nei boppen!’
As antwurd smiet Diederik de amer leech. Leionora krige de folle laach! It wetter plûnze yn streamen oer har grize hier.
‘Goed,’ mompele Leionora, wylst se har gesicht drûchwreau. ‘Prachtich! Dát krijst werom …’
Se griep de tinne stamme fan ’e beam en begûn deroan te skodzjen, hiel fûl. Al fuortdaliks kamen der in pear planken nei ûnderen, want dy hut wie net botte stevich.
‘Hee!’ klonk it fan boppen. ‘Myn hut! Doch normaal, mins!’
Leionora skodde noch wat fûler. En ja hear, al gau glied it hiele gefaarte fan ’e tûken dêr’t it op leunde. Tusken de fallende stikken hout stoarte Diederik mei in skreau fan boppen. As in ripe apel kwakte er op ’e grûn. Hy kreunde.
‘Hast dy sear dien?’ frege Leionora. ‘Ja …? Moai! Dat sil dy leare, mantsje!’
Se draaide har om en rûn weardich werom nei it paleis.
Mar se hie noch mar amper trije stappen set of se fielde in klap tsjin har achterholle. Ierde en gers foelen omleech, yn ’e kraach fan har jurk. Want Diederik hie in grutte klute nei har ta smiten.
‘Do lyts, aaklik misbaksel!’ rôp Leionora fleurich.
Diederik fike der gau út. Yn twa tellen wie er weiwurden achter in hage.
Leionora seach him nei en fûn it spitich dat se tsjintwurdich sa houterich en stadich wie.
‘Ik krij dy noch wol!’ rôp se tsjin ’e hage dêr’t er achter weidûkt wie.

Fan doe ôf wie it oarloch. Dyselde middei siet Diederik syn popkebrij te iten yn de ytseal. Oan ’e tafel sieten ek de keningin en har man. En hielendal oan ’e útein siet Leionora.
‘Yt mar lekker, keardeltsje!’ sei se flaaikjend. ‘Yn popkebrij sitte allegear dingen dêr’tst grut en sterk fan wurdst.’
‘Och, mins,’ sei Diederik lilk. ‘Bemuoi dy der net mei.’ Want hy tocht noch hieltyd oan syn fernielde hut.
‘Diederik!’ sei syn mem strang. ‘Sokke dingen seist net tsjin dyn beppe. En no dyn brij opite.’
Diederik leppele fierder. Mar ynienen hold er op fan iten. Hy waard skier. Hy makke in frjemd gelûd. ‘Blgrrrr …’ die Diederik, en doe sprong er oerein en draafde nei it húske. Dêr hearden se him spuien.
Syn heit en mem stoarren inoar ferheard oan. Doe seagen se nei it fierhinne lege board, en fuort joegen se beide in gjalp. Want dêr, op ’e boaiem, tusken de lêste restjes brij, lei in tean. In grutte, losse tean mei de neil der noch oan.
Leionora iet kalm har sop op, dy’t har dy middei better skynde te smeitsjen as dat it yn skoften dien hie.
‘Ryklik fuld,’ sei se tefreden, en se gie oerein. Se pakte de drippende tean tusken tomme en wiisfinger út it djippe board en stifele fuort.
Har soan hie oait fochten mei in berchtrol en by dat gefjocht hie er dy tean ôfhakje kinnen. Jierrenlang hie it ding op in planke lein yn ’e trofeeëkast. Dêr lei Leionora him no núnderjend werom, want hy koe noch ris fan pas komme.
Diederik hold him de rest fan ’e dei koest. Mar al de oare moarns woe Leionora har toffels oandwaan en kwealik hie se har rjochterfoet deryn stutsen of der gie in felle stek troch har hinne.
Skrokken smiet se de toffel fan har ôf. Der krûpte in giele skorpioen út.
‘Krekt …’ sei Leionora, wriuwend oer har foet. Se seach hoe’t de skorpioen fuortdraafde oer it kleed en him ferstoppe yn in gat yn ’e muorre.
‘Prima …’ pûlemûlke se, en se glimke opnij, nettsjinsteande de pine.

Sa gie it troch, yn en om it keninklik paleis! Diederik krige de jûns dêrop de skrik fan syn libben doe’t er de doar fan syn kleankast iepen die, want dêr tommele in enoarme flearmûs út. Kriezend fladdere it bist noch in skoftlang senuwachtich op en del troch syn keamer, om dêrnei te ferdwinen troch in iepensteand rút.
Leionora foel de middeis dêrnei yn ’e bearput, om’t ien it lûk fuorthelle hie, en yn stee dêrfan in tinne laach fan tûken en sân oer it gat hinne útspraat hie.
Dyselde nachts noch waarden, wylst er sliepte, Diederik syn golvjende krollen foar in part ôfknipt. Nei’t er wekker wurden wie, moasten de plukken dy’t der noch oer wiene milimetere wurde troch de paleiskapper – wêrnei’t de jonge omrûn mei in holle fol stikeltsjes.
Leionora stoarte de oare moarns by in trep del om’t der in toutsje spand wie boppe ien fan ’e triemen.
En Diederik pisse net folle letter yn ’e broek, nei’t er in wite geast achter de ruten lâns sweven sjoen hie, en dy geast hie mei in skril lûd roppen: ‘ik kom dy hèèèèèèljen!’

Mei dit alles ferrûnen de dagen fluch, hieltyd flugger like it wol. Want sa giet dat ast dy fermakkest: de tiid giet allinnich mar stadich ast ûngelokkich bist.
Oan it bouwen fan beamhutten kaam de lytse prins net mear ta! Der wiene no middeis dat er bytiden net iens oan tafel ferskynde, om’t er it te drok hie mei it betinken en útfieren fan nije falstrikken foar syn beppe. Ek Leionora slofke net mear doelleas troch de gongen, mar waard soms even fernommen troch de lakeien of de koks; soms draafde se troch de roazestrûken, in oare kear dûkte se ynienen op yn ’e kelder, dêr’t se mei in koartseftich gesicht dwaande wie mei in skeppe of mei de timmerkiste.
No en dan seagen de keningin en har man, wylst se mei mes en foarke in hin ieten, harren ynienen foarby draven oer it gers, achter inoar oan, mei stokken of touwen of stiennen. Ien kear hie Leionora sels in seine beet.
‘Komt dit sa wol klear?’ frege de keningin dan nuodlik.
Har man helle de skouders op. ‘Wat kinne wy dwaan?’ frege er. ‘Dyn mem docht dochs dêr’t se sin oan hat. En ús Diederik trouwens ek.’
‘Mar se fermoardzje inoar noch in kear!’ sei de keningin fronseljend.
‘Diederik!’ rôp har man dan troch it iepen rút. ‘Fuortdaliks deryn komme! No! Hearst my?! Oars … Oars krijst gjin bûsjild!’
Dêrnei stie er noch in skoftsje te sjen oer it gers, dêr’t wilens al neat mear beweegde.

Sa ferstrieken wiken en sels moannen. Yn it paleis ûntstiene der bepaalde plakken dêr’tst mar better net mear komme koest, om’t der samar dingen omleech stoarte koene, of fallûken fuortklappe koene, of sels lytse tiidbommen ûntploffe koene. De timmerman wie oanienwei dwaande om alles wer te meitsjen.
Doe kaam de dei dat Diederik nei in kostskoalle moast. Oait soe er úteinlik kening wurde fan it lân, en dêrfoar moast er noch in soad leare. Syn spul waard ynpakt yn in pear hutkoffers, der waard in kostskoalle-unifoarm foar him makke. En op in moarntiid kaam in gouden koets foarriden om him fuort te bringen.
Hy krûpte syn mem oan en joech syn heit in hân. Beide fagen se in trien fuort.
‘Wêr is beppe?’ frege Diederik wylst er om him hinne seach.
Mar Leionora wie dizze moarn yn gjin fjilden of wegen te bekennen.
Diederik seach fertrietlik om him hinne.
Wylst er nei bûten stapte, oer de grutte bûtentrep dy’t nei de parkearde koets late, kaam der in bats wetter nei ûnderen. Krekt mis, it kletste del op ’e treden.
Fol noed seach Diederik omheech. Hy begriep fuort dat syn beppe slim oandien wie. Want sa’n misrekken as dizze, dat wie har noait earder oerkommen.
Nergens seach er har gesicht. Hy stapte yn en ratteljend glied de koets fuort troch it park.

Dyselde deis noch fielde Leionora dat se it net lang mear meitsje soe. De hommelse leechte fan alles om har hinne wie har oermânsk wurden; se sakke yninoar op ’e flier fan ’e ytseal.
Drekst waard se opfongen troch twa lakeien. Dy brochten har snokkerjend nei har sliepkeamer, want se wiene de lêst tiid bot op har steld rekke. Se leine har foarsichtich op bêd.
Mar se hiene har der noch mar krekt op sakje litten, of it matras klapte yn twa stikken útinoar en se foel der dwers trochhinne, om mei in klap op ’e flier te bedarjen.
Leionora glimke breed.
Leave jonge dochs … tocht se. Dat wurdt in gewéldige kening …
Ynlokkich blaasde se de lêste siken út.

Diederik en Leionora (8+)

Leionora slofte rond door het paleis. Ze voelde zich nutteloos en krakkemikkig. Haar man – de koning – was al tien jaar dood. Haar zoon was ridder geworden, die was ergens ver weg aan het vechten tegen draken. En haar dochter had haar man opgevolgd, die was koningin geworden, en zat nu dus hele dagen ernstig te praten met raadsheren of ze ontving mensen uit het volk. Nee, met haar kinderen ging het prima, verwijten hoefde Leionora zich niet te maken. Maar vervelend was het wél dat niemand haar meer nodig had en dat ze niks hoefde te doen.
Zo sjokte ze heen en weer door de hoge, stoffige gangen om uiteindelijk uit te komen bij een deur die grensde aan de achtertuin. Achteloos duwde ze de deur open, ze tuurde naar buiten.
De paleistuin was netjes onderhouden, het was een soort van park. De boomkruinen waren geknipt tot bollen, de heggen waren strak gesnoeid en het gras was afgemaaid. Leionora gaapte. Ze moest maar een dutje gaan doen – iets dergelijks werd er blijkbaar van oude mensen verwacht.
Maar in de verte ontdekte ze toen iets wat niet in dat park scheen te horen. Iets wat scheef en slordig was, en bovendien bewoog er wat …
Nieuwsgierig stiefelde ze over het korte gras. Zo kwam ze uit bij een rommelige hut die gebouwd was in de takken van een lage, dunne boom. Daaronder hing een emmer aan een touw. Met belangstelling zag Leionora hoe de emmer traag omhoog gehesen werd.
‘Hallo!’ riep ze.
‘Wat?’ riep er iemand terug.
‘Wat is dit allemaal?’ vroeg Leionora. ‘Wat gebeurt hier?’
‘Kun je dat niet zien?’ werd er gevraagd.
Nu pas merkte ze op dat er een hoofd door een brede kier omlaag gluurde. Een rond hoofd met lange, bruine krullen.
‘Wie ben jij?’
‘Wat kan jou dat schelen?’ vroeg de jongen.
‘Brutaal stukje vreten,’ mompelde Leionora en ze glimlachte, want eindelijk was ze niet langer verveeld.
‘Ik ben koningin Leionora,’ zei ze. ‘Ik wil weten wat er in mijn tuin gebeurt.’
‘Mijn mama is de koningin,’ zei het jongetje. ‘Dus de tuin is van haar! En jij moet niet zeuren, want jij bent heel erg oud.’
Leionora begreep wie ze hier voor zich had: het was Diederik, haar prinselijke kleinzoon.
Ze ging wat rechterop staan en riep: ‘Pas jij maar op, ventje! Als jij niet wat beleefder bent kom ik naar boven!’
Als antwoord gooide Diederik de emmer leeg. Leionora kreeg de volle laag! Het water plonsde in stromen over haar grijze haren.
‘Goed,’ mompelde Leionora, haar gezicht droogwrijvend. ‘Prachtig! Dát krijg je terug …’
Ze greep de dunne stam van de boom en begon eraan te schudden, heel hard. Al meteen kwamen er enkele planken omlaag, want die hut was niet erg stevig.
‘Hé!’ klonk het van boven. ‘M’n hut! Doe normáál, mens!’
Leionora schudde nog wat heftiger. En ja hoor, algauw gleed het volledige gevaarte van de takken waarop het leunde. Tussen de vallende stukken hout stortte Diederik met een gil omlaag. Als een rijpe appel bonsde hij op de grond. Hij kreunde.
‘Heb je je pijn gedaan?’ vroeg Leionora. ‘Ja …? Mooi! Dát zal je leren, mannetje!’
Ze draaide zich om en liep waardig terug naar het paleis.
Maar nauwelijks had ze een drietal stappen gezet of ze voelde een klap tegen haar achterhoofd. Aarde en gras vielen omlaag, in de kraag van haar jurk. Want Diederik had een grote kluit naar haar toe geworpen.
‘Jij klein, miserabel misbaksel!’ riep Leionora vrolijk.
Diederik maakte dat hij wegkwam. Binnen twee tellen was hij achter een heg verdwenen.
Leionora keek hem na en vond het jammer dat ze tegenwoordig zo houterig en langzaam was.
‘Ik krijg jou nog wel!’ riep ze tegen de heg waarachter hij was weggedoken.

Vanaf toen was het oorlog. Diezelfde middag zat Diederik zijn lammetjespap te eten in de eetzaal. Aan de tafel zaten ook de koningin en haar man. En helemaal aan het uiteinde zat Leionora.
‘Eet maar lekker, kereltje!’ zei ze zoetsappig. ‘In lammetjespap zitten allerlei dingen waar je groot en sterk van wordt.’
‘Ach, mens,’ zei Diederik boos. ‘Bemoei je er niet mee.’ Want hij dacht nog steeds aan zijn vernielde hut.
‘Diederik!’ zei zijn moeder streng. ‘Zulke dingen zeg je niet tegen je grootmoeder. En nu je pap opeten.’
Diederik lepelde verder. Maar plotseling stopte hij met eten. Hij werd bleek. Hij maakte een vreemd geluid. ‘Blgrrrr …’ deed Diederik, en toen sprong hij op en holde naar de wc. Daar hoorden ze hem overgeven.
Zijn vader en moeder staarden elkaar verbaasd aan. Daarna keken ze naar het bijna lege bord, en onmiddellijk gaven ze allebei een gil. Want daar, op de bodem, tussen de laatste resten pap, lag een teen. Een grote, losse teen met de nagel er nog aan.
Leionora at kalm haar soep op, die haar die middag beter scheen te smaken dan-ie in tijden had gedaan.
‘Rijkelijk gevuld,’ zei ze tevreden, en ze stond op. Ze pakte de druipende teen tussen duim en wijsvinger uit het diepe bord en stiefelde weg.
Haar zoon had ooit gevochten tegen een bergtrol, en tijdens dat gevecht had hij die teen kunnen afhakken. Jarenlang had het ding op een plank gelegen in de trofeeënkast. Daar legde Leionora hem nu neuriënd terug, want hij kon nog van pas komen.
Diederik hield zich de verdere dag koest. Maar al de volgende ochtend wilde Leionora haar pantoffels aandoen; en nauwelijks had ze haar rechtervoet naar binnen gestoken of een felle steek ging door haar heen.
Geschrokken gooide ze de pantoffel van zich af. Eruit kroop een gele schorpioen.
‘Juist …’ zei Leionora, wrijvend over haar voet. Ze keek hoe de schorpioen wegholde over het kleed en zich verborg in een gat in de muur.
‘Prima …’ mompelde ze, en ze glimlachte opnieuw, ondanks de pijn.

Zo ging het verder, binnen en rond het koninklijke paleis! Diederik kreeg de avond daarop de schrik van zijn leven toen hij de deur van zijn klerenkast opende; want daaruit kwam een enorme vleermuis getuimeld. Krijsend fladderde het beest nog een tijdlang zenuwachtig op en neer door zijn kamer, om daarna te verdwijnen door een geopend raam.
Leionora viel de volgende middag in de beerput, omdat iemand het luik had weggehaald, en in plaats daarvan een dunne laag van takken en zand over het gat had uitgespreid.
Diezelfde nacht nog werden de golvende krullen van Diederik gedeeltelijk afgeknipt, terwijl hij sliep. Nadat hij wakker was geworden moesten de plukken die er nog over waren worden gemillimeterd door de paleiskapper – waarna de jongen rondliep met een hoofd vol stekeltjes.
Leionora stortte de volgende ochtend over een trap omlaag omdat er een touwtje boven een van de treden was gespannen.
En Diederik plaste kort daarop in zijn broek, nadat hij een witte geest achter de ramen langs had zien zweven, en die geest had met een snerpende stem geroepen: ‘Ik kom je háááálen!’

Met dit alles verliepen de dagen snel, steeds sneller leek het wel. Want zo gaat dat als je je amuseert: de tijd gaat alleen maar langzaam als je ongelukkig bent.
Aan het bouwen van boomhutten kwam de kleine prins niet meer toe! Er waren nu middagen waarop hij soms niet eens verscheen aan tafel omdat hij het te druk had met het verzinnen en uitvoeren van nieuwe valstrikken voor zijn oma. Ook Leionora slofte niet meer zonder doel door de gangen, maar werd soms eventjes waargenomen door de lakeien of de koks; soms rende ze door de rozenstruiken, een andere keer dook ze plotseling op in de kelder, waar ze met een verhit gezicht in de weer was met een schep of met de timmerkist.
Zo nu en dan zagen de koningin en haar man, terwijl ze met vork en mes een kip zaten te eten, hen opeens langs draven over het grasveld, achter elkaar aan, met stokken of touwen of stenen. Eén keer droeg Leionora zelfs een zeis.
‘Gaat dit allemaal wel goed?’ vroeg de koningin dan bezorgd.
Haar man haalde zijn schouders op. ‘Wat kunnen we doen?’ vroeg hij. ‘Jouw moeder doet toch waar ze zin in heeft. En onze Diederik trouwens ook.’
‘Maar ze vermóórden elkaar nog!’ zei de koningin fronsend.
‘Diederik!’ riep dan haar man, door het open raam. ‘Onmiddellijk naar binnen komen! Nu! Hoor je me?! Anders … Anders krijg je geen zakgeld!’
Daarna stond hij nog een tijdje te kijken over het gras, waar inmiddels alweer niets bewoog.

Zo verstreken weken en zelfs maanden. In het paleis ontstonden er bepaalde plekken waar je maar beter niet meer kon komen, omdat er zomaar voorwerpen omlaag konden storten of valluiken konden wegklappen, of zelfs kleine tijdbommen konden ontploffen. De timmerman was voortdurend in de weer om alles te repareren.
Toen kwam de dag dat Diederik naar een kostschool moest. Ooit zou hij ten slotte koning worden van het land, en daarvoor moest hij nog een hoop leren.
Zijn spullen werden ingepakt in enkele hutkoffers, er werd een kostschooluniform voor hem gemaakt. En op een ochtend kwam een gouden koets voorrijden om hem weg te brengen.
Hij omhelsde zijn moeder en gaf zijn vader een hand. Allebei pinkten ze een traan weg.
‘Waar is oma?’ vroeg Diederik rondkijkend.
Maar Leionora was deze morgen in geen velden of wegen te bekennen. Diederik keek sip om zich heen.
Terwijl hij naar buiten stapte, over de grote buitentrap, die leidde naar de geparkeerde koets, kwam er een plens water omlaag. Net mis, het kletste op de treden neer.
Bezorgd keek Diederik omhoog. Hij begreep meteen dat zijn oma erg was aangedaan. Want een dergelijke misrekening, dat was haar nooit eerder overkomen.
Nergens zag hij haar gezicht. Hij stapte in en ratelend gleed de koets weg door het park.

Diezelfde dag nog voelde Leionora dat ze het niet lang meer zou maken. De plotselinge leegte van alles om haar heen was haar te veel geworden; ze zakte ineen op de vloer van de eetzaal.
Direct werd ze opgevangen door twee lakeien. Die brachten haar snikkend naar haar slaapkamer, want ze waren de laatste tijd erg op haar gesteld geraakt. Ze legden haar voorzichtig op bed.
Maar nauwelijks hadden ze haar daarop laten zakken of de matras klapte in twee delen uiteen en ze viel er dwars doorheen, om met een klap te belanden op de vloer.
Leionora glimlachte breed.
Lieve jongen toch … dacht ze. Dat wordt een gewéldige koning …
Volkomen gelukkig blies ze haar laatste adem uit.

Diederic and Leonora (8+)

Leonora shuffled around the palace. She felt rickety and useless. Her husband, the king, had been dead for ten years now. Her son had become a knight and was off fighting dragons someplace far away. And her daughter, being next in line to the throne, was now queen and spent her days having serious talks with advisors or receiving her subjects. No, her children had done well, and Leonora had no regrets. But it was bothersome that no one needed her anymore and she had nothing to do.
Leonora trudged back and forth through the high, dusty corridors, eventually coming to a door that led to the back garden. She indifferently pushed it open and gazed outside.
The palace grounds were well kept. It was a kind of park. The treetops had been clipped into perfect balls, the hedges trimmed neat and sharp, and the grass was mown. Leonora yawned. Perhaps she should go have a nap—apparently, such things were expected of old people.
But in the distance she caught sight of something that did not belong in a park. It was crooked and sloppy, and what’s more, something in it moved …
Curious, she strode across the cropped lawn, and arrived at a slapdash treehouse built in the branches of a tall, thin tree. A bucket hung below by a rope. Leonora watched as the bucket was slowly pulled upward.
‘Hello!’ she called out.
‘What?’ a voice called back.
‘What’s all this?’ Leonora asked.
‘Can’t you see?’ came the reply.
Only now did she notice a head poking through a gap in the planks and peering down at her. A round head with long brown curls.
‘Who are you?’ she said.
‘What do you care?’ the boy asked.
‘Snotty little brute,’ Leonora muttered, and she smiled, because she was no longer bored.
‘I am Queen Leonora,’ she said. ‘And I want to know what’s going on in my garden.’
‘My mama is the Queen,’ the little boy replied, ‘so the garden’s hers! And you mustn’t be so crabby, because you’re very old.’
Leonora realized who was looking down on her: it was Prince Diederic, her grandson.
She rightened herself and shouted, ‘Watch your mouth, brat! If you don’t mind your manners, I shall have to come up there!’
Diederic’s reply was to empty the bucket onto her head. Leonora got drenched! Water fell in gushes over her grey hair.
‘Oh-ho,’ Leonora muttered as she dried her face. ‘Now you’ve asked for it!’
And with that, she grabbed the tree’s thin trunk and shook it with all her might.
A few planks came tumbling down, because the treehouse was not very sturdy.
‘Hey!’ came the voice from above. ‘My treehouse! Stop it, you!’
Leonora only shook harder. And sure enough, soon the entire structure came loose from the branches it rested on. With a howl, Diederic came crashing down among the bits of falling wood. He bounced on the ground like a ripe apple. He groaned.
‘Does it hurt?’ asked Leonora. ‘Yes? Good! That will teach you, bumpkin!’
She turned and marched, dignified, back towards the palace.
But she hadn’t taken even three steps when she felt a whack against the back of her head. Earth and grass slid down into the neck of her dress. Diederic had thrown a huge clod of dirt at her.
‘You wretched good-for-nothing!’ Leonora exclaimed, delighted.
Diederic made a quick escape. By the count of two he had already ducked behind a hedge.
Leonora watched him and thought it a pity that she was so slow and creaky nowadays.
‘I’ll get you back!’ she shouted at the hedge.

From then on, it was war. That same afternoon, Diederic sat in the dining room eating his sweet porridge. The Queen and her husband were there, too. And at the very end of the table sat Leonora.
‘Eat up, my precious!’ she said, all sugary. ‘Porridge is full of things that will make you big and strong.’
‘Oh, you,’ Diederic snarled, ‘mind your own business.’ For he was still sore about his treehouse.
‘Diederic!’ exclaimed his mother. ‘Don’t be cheeky to your grandmother. Now eat your porridge.’
Diederic continued eating. But suddenly he stopped. He went all pale. He made a strange noise. ‘Blggrrr…’ Diederic groaned, and then he leapt up from the table and ran to the toilet. They heard him throw up.
His father and mother stared at each other in surprise. Then they looked at his nearly empty bowl, and at once they both let out a scream. For there, at the bottom of the dish, among the last bits of porridge, lay a toe. A big toe, with the nail still attached.
Leonora calmly ate her soup, which tasted better that afternoon than it had in ages.
‘Rich and hearty,’ she said contentedly, and got up. With two fingers, she plucked the dripping toe from Diederic’s bowl and strutted off.
Her son the knight had once fought a mountain troll, and during that scuffle he managed to cut off the troll’s toe. It had stood in the trophy cabinet for years. And Leonora, humming to herself, put it back there, for you never knew when it would come in handy again.
Diederic kept to himself the rest of the day. But the next morning, as Leonora was getting dressed, she had hardly slid her right foot into her slipper when a sharp sting shot through her.
Shocked, she yanked off the slipper. Out crawled a yellow scorpion.
‘Why, that little …’ said Leonora as she rubbed her foot. She watched the scorpion scuttle across the carpet and vanish into a hole in the wall.
‘All right, then …!’ she mumbled, and she smiled again, in spite of the pain.

And so it went, in and around the royal palace. That evening, Diederic got the fright of his life when he opened the door to his wardrobe and out flew an enormous bat. The creature flapped and screeched nervously around his room for a while before escaping through an open window.
The next afternoon, Leonora fell into the cesspool, because someone had taken away the hatch and replaced it with a thin layer of twigs and sand.
That same night, half of Diederic’s curly locks got snipped off while he slept. When he awoke, the palace barber had to shear off what was left of his curls, leaving the boy with a head full of prickly spikes.
The next morning, Leonora tumbled down a flight of stairs, for someone had stretched a string across one of the steps.
And Diederic, for his part, wet his pants when he saw a ghost floating past the window, a ghost that had called out, in a sharp, nasal tone, ‘I’m coming to g-e-e-e-e-e-e-e-t-t-t you!’

All this made the days go by quickly. Ever more quickly, it seemed. Because, as they say, ‘time flies when you’re having fun.’ And time only goes slowly when you’re unhappy or bored.
The young prince never got around to rebuilding his treehouse. Now, some afternoons he was so busy thinking up and laying traps for his granny that he even forgot to go to dinner. Leonora, too, no longer trudged aimlessly through the palace corridors; sometimes the footmen or the cooks spotted her running through the rosebushes, or she would suddenly turn up in the basement, her face flushed, and busy herself with a shovel or the carpentry kit.
Now and then the Queen and her husband, as they sat eating chicken with a knife and fork, saw them race across the lawn, chasing one another with sticks or ropes or stones. Once, Leonora was even carrying a machete. ‘Aren’t things getting out of hand?’ the Queen asked anxiously.
Her husband shrugged his shoulders. ‘What can we do?’ he said. ‘Your mother does as she pleases. And so does our Diederic.’
‘But they’ll kill each other!’ said the Queen, frowning.
‘Diederic!’ her husband called from the open window. ‘Come inside at once! Now! Do you hear me? Otherwise … otherwise you’ll get no pocket money!’
Then he stood looking out over the lawn, where there was no prince or grandmother to be seen.

Weeks and even months went by like this. There were places in the palace where it was better not to go, because some object might come hurtling down at you, or a trap door could fly open underneath you, or even a small time-bomb could go off. The palace carpenter was constantly repairing things.
Then came the day when Diederic had to go to boarding school. He would be king one day and had quite a lot to learn before then. His things were packed into trunks, and he was fitted with a school uniform. And one morning, up drove a gilded coach to take him away.
He hugged his mother and shook his father’s hand. They both blinked away the tears.
‘Where’s granny?’ Diederic asked.
But there had been no sign of Leonora that morning. Diederic sulkily looked around him.
Just as he went outside and down the grand stone staircase to the waiting coach, a flood of water came gushing from above. Just off target, it sploshed onto the steps.
Diederic looked up, worried. His grandmother must be frightfully upset, he thought, because she had never miscalculated like this before.
But he did not see her face anywhere. He got in the coach, and it rattled as it glided through the park.

That same day, Leonora knew she would not last much longer. The sudden emptiness was too much for her, and she collapsed onto the floor of the dining room.
Two valets, who had lately become very fond of her, were quick to gather her up. They brought her, weeping, to her room and carefully laid her on her bed.
But no sooner had they lowered her onto the bed than the mattress broke in two, and she fell straight through the middle, landing with a loud thwack on the floor.
Leonora smiled broadly.
Dear boy …, she thought. What a marvellous king he will make …
Utterly content, she breathed her last breath.

Wês needrich yn it lok
fan Régis Jauffret

Wees nederig in het geluk
fan Régis Jauffret

Be modestly happy
fan Régis Jauffret

Ayez le bonheur modeste
fan Régis Jauffret

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch Martin de Haan en Rokus Hofstede
Oerset troch Annoesjka Oostindiër

Ynsprutsen troch Anna Raadsveld
Wês needrich yn it lok

Striemin waar slacht my yn ’e mjitte as ik de lûken op in kier set. Nearzige kjeld, kliemende rein, it is sa’n moarn as hat de ferkâlden loft de noas boppe de stêd snuten. Ast dyn flat útstapst, wurdst fuortendaliks ta spuibakje bombardearre sûnder dat der ek mar ien de needklok liedt fanwege de skeinde minskerjochten. In dea bern, tritich jier lyn, twa moannen nei syn berte, in echtgenoat dy’t makke dat er fuortkaam op de dei dat ik oer de grins fan hûndert kilo kaam en sa bin ik dus frij mysels tekoart te dwaan sûnder dat immen der lest fan hat.
Nammers, earne yn Frankryk is in jong steltsje, geartroppe op in ûnbewenbere keamer, al oan it dreamen fan myn sosjale hierwenning fan 39 fjouwerkante meter. Der is rûmte genôch foar in hûn en om jinsels ien kear fuort te plantsjen. Tusken dizze muorren dêr’t ik sit te earmoedzjen soenen se freugde en lok kennen leare kinne.
– Ik kom faak lju foarby mei in glimk op it gesicht.
Soest sizze dat in skilder harren mei in pensielstreek fersierd hat foar’t se nei bûten gienen. Ik soe my skamje om myn lippen te kruljen as in teef dy’t har hoektosken toant foar’t se dy nei de kiel springt.
– Ik bin in earlike bystânslûker.
Ik himmelje mei regelmaat myn flatsje, wêrfan’t de hier net mear as in fjirde part fan myn meagere ynkommen is, en ik ûnderhâld de liedingen troch se alle moannen in pjuts skjinmakjittik te jaan. Ik ha sels parket lein yn ’e keamer, tegels oanbrocht boppe de baaikûp, en de kast en goatstien fan it keukentsje ferfongen. Alle wiken jou ik de ruten in lange massaazje mei in spûns. Se wurde helder as kristal. Yn ’e fierte kin ik de Tour Montparnasse sjen sûnder it rút iepen te dwaan en dêrmei de kaloryen fan ’e wenningkorporaasje te fergriemen.
In ôfgryslik mâl swart gebou mei komplete ferdjippings sûnder ljocht. Bedriuwen yn swier waar dy’t de hier net mear foldwaan kinne en de dei foar de útsetting mar leaver stil weiwurde as dat de ynboel en it âlde kofjesetapparaat yn beslach nommen wurdt. Oare bedriuwen binne ferhuze, by de loftfersmoarging fan Parys wei, sadat it personiel yn frijsteande huzen mei in tún wenje kinne. Guon kantoaren binne fjouwerentweintich oeren deis ferljochte om de wrâld te toanen dat se hjir út noch yn net stride tsjin ’e opwaarming fan de ierde. As ik midden yn ’e nacht wekker wurd sjoch ik de skjinmakploegen sels it ôfgryslike oranje kleed stofsûgjen wêrmei’t de metalen wanden al sûnt de bou fan ’e toer begjin jierren santich bedutsen binne.
De santjinde ferdjipping wurdt sûnt in pear moannen beset troch kreakers út it easten. De jongerein ferdwynt moarns foar in hiele dei omhingjen by de ymmigraasjetsjinst, bedeljen of yllegaal wurkjen op bouterreinen. De âlderein hat sa’n dei de bern op ’e noed, dy’t, stutsen yn fan it Reade Krús levere bûnte klean, neat oars kinne as drave troch de gongen en oerstekke fan de fergadersealen as braaklizzende terreinen mei oeral omfallen stuollen en omslingerjende dossiermappen.
Hast kertier oer sânen. Dûse, sjippe, palpaasje.
– In fertocht knobbeltsje yn it rjochterboarst.
Dat rotding moat der fannacht kommen wêze. Ik wol net wer op de onkology-ôfdieling fan it Pompidou-sikehûs bedarje. De oare kear hâlden se it by gemoterapy nei’t se ynearsten drige hienen beide oeren fuort te heljen. Se sille no myn torso wol fan dy sloppe pûden ôfhelpe wolle, no’t se gjin oare funksje mear hawwe as it produsearjen fan kankersellen. De sjirurch sil my glimkjend in prachtige rekonstruksje tasizze.
– Krijst de búste fan in jongfaam.
Ik hâld net genôch fan it bestean om pine lije te wollen yn in besykjen om it te behâlden. Ik freegje my ôf oftst in tumor ferjitte kinst lykas in ûngelokkige leafde. Om der in oantinken oan te hawwen sil ik wachtsje oant ik pine haw. Tsjin dy tiid bin ik al ûngenêslik siik. Se sille in goed bêd op in palliative soarchôfdieling foar my fine. Ik sil medisinen krije oant ik neat mear fiel en fleurigens myn harsens ynkringe sil. Ik sil foar it earst yn myn libben nergens oer yn noed sitte. Ik sil weromtinke oan myn wrede ferline en it bjusterbaarlik skitterjend achtsje.
– Ik sil eufoarysk stjerre.
De lift docht it net. Laitsjend helje de hierders my yn it treppehûs yn. Op it foarplein jaget in jongkeardel my yn in elektryske rolstoel foarby. Ik sis tsjin mysels dat ik wol sa’n bolide oanskaffe kin yn stee fan mysels suver smoarend mei te tôgjen yn it iepenbier ferfier. Mar oars as de ferkeaper beweart, sil net ien fan dy foertugen myn gewicht drage kinne. Hy sil it útgnize midden op ’e Avenue du Maine. In auto sil my lansearje foar in ritsje tusken de stjerren. Ik sil my oan in wolk fêstklampe en dan as in tsjokke drip op it asfalt reine.
Op kantoar is elkenien fleurich want jûn giet de saak ticht fanwege de feestdagen. In wike lang frijheid dêr’t ik net fan wit wat ik der mei oan moat. Ik sil Krysttiid fiere yn McDonald’s. Ik sil my foltropje mei it swiete, fette foer en dêr diskrete swolchjes by nimme fan ’e flesse muskadet dy’t ik stikem by my yn ’e tas ha. Ik moat neat fan de Frânske keuken ha, fan liflafkes, fan dat iten mei lytse hapkes lykas in fynskiter mei ferstopping syn ûntlesting nei bûten wurkje soe.
– Ik nim in soad rûmte yn.
It skelet tôget genôch fleis mei foar de fabrikaasje fan trije meagere froulju, twa grouwe dwergen, fjouwer gewoane bern, in hiele klute hûnen of katten of in hiele populaasje mûzen.
– Al fiif jier gjin seks hân.
Sels de perverselingen komme net mear op my ôf. In grouwe sechstiger is as fantasij nammers ek net sa’n populêre kategory op pornosites. Dy inkeling dy’t der al fan dreamt skammet him te bot om yn it echt in frou mei sa’n lichem treffe te wollen. De adepten fan politike korrektens moatte mar ris hân yn hân mei my troch de stêd doare te rinnen.
De lêste kear dat ik op in partner ôfgie, mocht ik my net fan him útklaaie. Ik wie fernedere mar myn langst om mei it lid fan in man yn kontakt te kommen wie sa sterk dat ik der mei ynstimde om yn syn studio op ’e knibbels te gean mei de mûtse op en de bûntjas oan. Op it lêst loek er my de sloppe kul wer út ’e mûle en sei er dat er noait in stive krije soe.
– Mar we kinne dochs wol trochgean?
Hy sette my derút sûnder antwurd te jaan.
Ik sjoch jo dit meilydsum meilêzen, mei jo pupillen dy’t my elk stuit opslokke kinne as twa swarte gatten. Hâld jo begrutsjen mar foar jo en wês needrich yn it lok.

Wees nederig in het geluk

Snertweer slaat me tegemoet als ik de luiken op een kier zet. Narrige kou, stroperige regen, echt zo’n ochtend waarop het lijkt alsof de snotterige lucht zijn neus snuit boven de stad. Als je je flat uit stapt word je direct tot kwispedoor gebombardeerd zonder dat iemand de noodklok luidt vanwege de geschonden mensenrechten. Een kind dat dertig jaar geleden twee maanden na zijn geboorte is doodgegaan, een echtgenoot die ervandoor is gegaan op de dag dat ik de grens van de honderd kilo overschreed, en zo ben ik dus vrij om me van kant te maken zonder iemand lastig te vallen.
Samengepropt op een onbewoonbare kamer ergens in Frankrijk droomt een jong stel trouwens al van mijn sociale huurwoning van negenendertig vierkante meter. Er is genoeg ruimte om een hond te hebben en je een keer voort te planten. Tussen deze muren waar ik zit te jammeren zal hen vreugde en geluk ten deel kunnen vallen.
– Ik kom vaak mensen tegen met een glimlach op hun gezicht.
Het lijkt wel of een schilder ze met een penseelstreek heeft versierd voordat ze naar buiten gingen. Ik zou me schamen om mijn lippen te krullen als een teef die haar hoektanden laat zien voordat ze naar je keel springt.
– Ik ben een eerlijke bijstandstrekker.
Ik boen regelmatig mijn flatje, waarvan de huur niet meer dan een kwart van mijn magere inkomen bedraagt, en ik onderhoud de leidingen door ze elke maand met een scheut schoonmaakazijn te drenken. Ik heb zelfs parket gelegd in de woonkamer, tegels aangebracht boven de badkuip, kast en gootsteen van het keukentje vervangen. Elke week geef ik de ruiten een lange massage met een zeem. Ze worden kristalhelder. In de verte kan ik de Tour Montparnasse zien zonder het raam open te doen en daarmee de calorieën van de woningcorporatie te verspillen.
Een foeilelijk zwart gebouw met hele verdiepingen waar geen licht brandt. Bedrijven in moeilijkheden die hun huur niet meer kunnen betalen en de dag voor de uitzetting maar liever met de noorderzon vertrekken om te voorkomen dat de inboedel en het oude koffiezetapparaat in beslag worden genomen. Andere bedrijven die zijn verhuisd, weg van de Parijse vervuiling, zodat het personeel in vrijstaande huizen met tuin kan wonen. Sommige kantoren zijn vierentwintig uur per dag verlicht omdat de wereld moet weten dat men hier pertinent weigert te strijden tegen de opwarming van de aarde. Als ik midden in de nacht wakker word zie ik de schoonmaakploegen zelfs het afgrijselijke oranje tapijt stofzuigen waarmee de metalen wanden al sinds de bouw van de toren aan het begin van de jaren zeventig bedekt zijn.
De zeventiende verdieping wordt sinds een paar maanden bezet door krakers uit het oosten. De jongeren verdwijnen de hele dag om te sjacheren bij de immigratiedienst, te bedelen en illegaal op bouwterreinen te werken. De ouderen zorgen de hele dag voor kinderen in bonte, van het Rode Kruis afkomstige plunje, bekaf van het rennen door de gangen en het oversteken van vergaderzalen desolaat als braakliggende terreinen, her en der bezaaid met omgevallen stoelen en dossiermappen.
Bijna kwart over zeven. Douche, zeep, palpatie.
– Een verdacht knobbeltje in de rechterborst.
Dat takkeding moet vannacht zijn ontstaan. Ik wil niet weer op de oncologieafdeling van het Pompidouziekenhuis belanden. De vorige keer beperkten ze zich tot chemotherapie na aanvankelijk te hebben gedreigd mijn beide uiers weg te nemen. Ze zullen mijn torso nu willen ontdoen van die slappe zakken die geen andere functie hebben dan het produceren van kankercellen. De chirurg zal me glimlachend een prachtige reconstructie beloven.
– Je krijgt de boezem van een jonge meid.
Ik hou niet genoeg van het bestaan om pijn te willen lijden voor het behoud ervan. Ik vraag me af of je een tumor kan vergeten als een ongelukkige liefde. Om er een herinnering aan te hebben zal ik wachten tot ik pijn lijd. Tegen die tijd ben ik al ongeneeslijk ziek. Ze zullen een goed bed op een palliatieve zorgafdeling voor me vinden. Ik zal medicijnen krijgen tot ik niets meer voel en vrolijkheid mijn hersenen binnen zal dringen. Ik zal voor het eerst van mijn leven volmaakt zorgeloos zijn. Ik zal terugdenken aan mijn barre verleden en het bijzonder luisterrijk vinden.
– Ik zal euforisch sterven.
De lift doet het niet. In het trappenhuis halen de huurders me lachend in. Op het voorplein komt een jongeman in een elektrische rolstoel voorbijvliegen. Ik zeg bij mezelf dat ik ook wel zo’n bolide zou kunnen aanschaffen in plaats van me bijna stikkend voort te slepen in het openbaar vervoer. Maar anders dan de verkoper beweert zal geen van die voertuigen mijn gewicht kunnen dragen. Hij zal het uitproesten midden op de Avenue du Maine. Een auto zal me lanceren voor een ritje tussen de sterren. Ik zal me aan een wolk vastklampen en dan als een dikke druppel op het asfalt regenen.
Op kantoor is iedereen vrolijk want vanavond sluit de zaak zijn deuren vanwege de feestdagen. Een lange week vrijheid waar ik geen bestemming voor heb. Ik zal kerst vieren in een McDonald’s. Ik zal me volproppen met hun zoete, vette voer en daarbij discrete slokjes nemen van de fles muscadet die ik in mijn tas heb verstopt. Ik hou niet van kookkunst, van verfijningen, van dat eten met kleine hapjes zoals een geconstipeerde kleinschijter zijn ontlasting naar buiten zou werken.
– Ik neem veel ruimte in.
Mijn skelet torst genoeg vlees mee voor de fabricage van drie magere vrouwen, twee dikke dwergen, vier gewone kinderen, een flinke rits honden of katten of een hele populatie mollige muizen.
– Al vijf jaar geen seks gehad.
Ik trek zelfs geen perverselingen meer aan. De zwaarlijvige zestiger is als fantasie trouwens geen erg populaire categorie op pornosites. De enkeling die ervan droomt is te beschaamd om daadwerkelijk een vrouw met zo’n lichaam te willen ontmoeten. Laat de adepten van politieke correctheid maar eens hand in hand met mij door de stad durven lopen.
De laatste keer dat ik op een partner afging mocht ik me van hem niet uitkleden. Ik was vernederd maar mijn verlangen om met het lid van een man in contact te komen was zo sterk dat ik ermee instemde om in zijn studio op mijn knieën te gaan met mijn muts op en mijn donsjack aan. Uiteindelijk trok hij zijn slappe pik weer uit mijn mond en zei dat hij nooit een stijve zou krijgen.
– Maar we kunnen toch wel doorgaan?
Hij zette me eruit zonder antwoord te geven.
– Ik ben niet veel ongelukkiger dan u.
Ik zie u dit meewarig lezen met uw pupillen die me elk moment kunnen opslokken als twee zwarte gaten. Houd uw medelijden maar voor u en wees nederig in het geluk.

Be modestly happy

Lousy weather hits me as I open the shutters a crack. A grouchy chill, viscous rain, one of those mornings when it seems like the snotty sky blows its nose above the city. Leaving the apartment building, you’re right away used as its spittoon without anyone sounding the tocsin about human rights violations. A child that died thirty years ago two months after its birth, a husband who vanished into thin air the day I crossed the hundred-kilo mark, so I’m now free to do myself in without bothering anyone.
Besides, somewhere in France a young couple crammed in an uninhabitable room dreams of my 39-square meter social housing flat. Enough space for a dog and to procreate once. Within these walls where I’m whining they could know joy and bliss.
– I often encounter passers-by with a smile on their face.
It’s as if a painter decorated them with a brushstroke before they went out. I would feel embarrassed if I curled my lips like a bitch showing her fangs before jumping at your throat.
– I am an honest person on benefits.
I regularly scrub this flat whose rent does not exceed a quarter of my low salary, and I maintain the pipes by watering them with a dash of alcohol vinegar each month. I even laid parquet in the living room, installed tiles above the bathtub, changed cabinet and sink in the kitchenette. I give the windows a long massage with chamois skin every week. It makes them crystal clear. In the distance I can see the Tour Montparnasse without having to open the window and thereby squandering the housing association’s calories.
A dreadful black building with entire floors in the dark. Companies in difficulty unable to pay the rent and preferring a moonlight flit on the day before the eviction so as to avoid seizure of the furnishings and the old coffee machine. Others have moved away from the Parisian pollution so that the staff can live in detached houses with a garden. Some offices are lit round the clock to show the whole world their categorical refusal to fight global warming. When I wake up in the middle of the night I can even see the cleaning crews vacuuming the metal walls covered with a hideous orange carpet dating back to the construction of the tower in the early 1970s.
For several months now the seventeenth floor has been occupied by squatters from the east. The young people spend their days begging, haggling with the immigration services and working illegally on construction sites. Meanwhile the elderly look after the children, who are dressed in colourful outfits provided by the Red Cross and dead tired from running down the corridors and traversing meeting rooms, deserted like vacant lots, with overturned chairs and spilled dossiers tossed about on the floor.
Almost a quarter past seven. Shower, soap, palpation.
– A suspicious lump in the right breast.
That shitty thing must have developed during the night. I don’t want to end up in the oncology department of the Pompidou Hospital again. Last time they limited it to chemotherapy after threatening to remove both udders. They will want to rid my chest of the flabby bags whose only function is to produce cancer cells. The smiling surgeon will promise me a magnificent reconstruction.
– You will have a young girl’s chest.
I don’t love existence enough to accept pain in order to try and preserve it. I wonder if one can forget a tumour like forgetting a heartbreak. I will wait for the pain to have a memory of it. I will by then be incurably ill. They will find me a good bed in a palliative care unit. I will be medicated until I no longer feel anything and cheerfulness finds its way into my brain. I will experience absolute carefreeness for the first time in my life. I will remember my difficult past and think of it as exceptionally glorious.
– I will die euphoric.
The lift is broken. On the stairs the tenants overtake me, laughing. On the forecourt a young man in an electric wheelchair whizzes past. I tell myself I could purchase a race car like that instead of dragging myself in and out of stifling public transport. But despite the seller’s claims none of these vehicles will support my weight. He will guffaw in the middle of Avenue du Maine. A car will launch me for a ride among the stars. I will cling to a cloud before becoming a big raindrop landing on the asphalt.
At the office everyone is merry because tonight the company will close its doors for the holidays. A long week of freedom for which I have no use. I will celebrate Christmas at McDonald’s. I will stuff myself with their sweet, greasy grub while taking discreet sips of Muscadet from the bottle hidden in my bag. I don’t like culinary arts, refinement, taking small bites in the same way a constipated small-shitter empties his bowels.
– I take up a lot of space.
My skeleton is weighed down with enough flesh to manufacture three skinny women, two chubby dwarves, four ordinary children, a whole bunch of dogs or cats, or an entire population of plump mice.
– Haven’t had sex for five years.
I don’t even attract perverts anymore. Incidentally, obese sixty-year-olds are not a very popular sexual fantasy category on porn sites. The few who dream about it are too ashamed to actually want to meet a woman with that kind of body. If only the adepts of political correctness would dare to walk hand in hand with me through town.
The last time I approached a partner he didn’t allow me to undress. I felt humiliated but my desire to come into contact with a man’s penis was so overpowering that I agreed to kneel down in his studio while keeping my bobble hat and down jacket on. In the end he pulled his limp dick out of my mouth saying that he would never be able to get a hard-on.
– But we can still continue, can’t we?
He kicked me out without answering.
– I’m not that much more unhappy than you.
I see you reading this with pitiful pupils ready to swallow me up like two black holes. Please keep your compassion to yourself and be modestly happy.

Ayez le bonheur modeste

En entrouvrant les volets un temps pourri me saute à la gueule. Froid grincheux, pluie visqueuse, un de ces matins où on a l’impression que sur la ville le ciel morveux se mouche. En sortant de votre immeuble vous lui servirez de crachoir sans que personne ne sonne le tocsin de l’atteinte aux droits humains. Un enfant mort il y a trente ans deux mois après sa naissance, un mari volatilisé le jour où j’ai passé la barre des cent kilos et je me retrouve libre de me foutre en l’air sans déranger personne.
D’ailleurs quelque part en France un jeune couple empilé dans une chambre insalubre rêve de mon logement social de trente-neuf mètres carrés. Il y a assez d’espace pour avoir un chien et se reproduire une fois. Entre ces murs où je me lamente ils pourront connaître joie et félicité.
– Je croise souvent des passants ornés d’un sourire.
On dirait qu’avant de sortir un peintre les a décorés d’un coup de pinceau. J’aurais honte de retrousser mes lèvres comme une chienne qui montre les crocs avant de vous sauter à la gorge.
– Je suis une honnête assistée.
Je lessive régulièrement ce logement dont le loyer n’excède pas le quart de mon faible salaire et j’entretiens les canalisations en les abreuvant chaque mois d’une rasade de vinaigre d’alcool. J’ai même posé du parquet au salon, du carrelage au-dessus de la baignoire, changé placard et évier de la cuisinette. Chaque semaine je masse longuement les vitres avec une peau de chamois. Elles deviennent limpides comme le cristal. Au travers j’aperçois au loin la tour Montparnasse sans ouvrir la fenêtre et de la sorte dilapider les calories de l’office HLM.
Un affreux bâtiment noir comportant des étages entiers éteints. Entreprises en difficulté incapables désormais de payer un loyer qui la veille de l’expulsion ont préféré déménager à la cloche de bois afin d’éviter la saisie du mobilier et de la vieille machine à café. D’autres qui ont déménagé loin de la pollution parisienne afin que leur personnel puisse habiter des pavillons avec jardin. Certains bureaux éclairés vingt-quatre sur vingt-quatre pour montrer au monde qu’on refuse obstinément de lutter contre le réchauffement climatique. Quand je me réveille au milieu de la nuit j’aperçois les équipes de nettoyage qui aspirent même les parois métalliques recouvertes d’une affreuse moquette orangée datant de la construction de la tour au début des années 1970.
Le dix-septième étage est occupé depuis plusieurs mois par des squatters venus de l’est. Les jeunes disparaissent toute la journée pour démarcher auprès des services d’immigration, mendier, travailler en fraude sur des chantiers. Les vieux gardent toute la journée les enfants vêtus d’habits multicolores fournis par la Croix-Rouge qui n’en peuvent plus de courir dans les couloirs et de traverser les salles de réunions désertes comme des terrains vagues encombrés çà et là de chaises renversées et de dossiers répandus.
Bientôt sept heures quinze. La douche, savonnage, palpage.
– Une grosseur suspecte au sein droit.
Cette saloperie a dû pousser dans la nuit. Je ne veux pas séjourner à nouveau dans le service d’oncologie de l’hôpital Pompidou. La dernière fois ils s’étaient contentés de m’infliger une chimiothérapie après m’avoir menacée de l’ablation des deux mamelles. Ils vont vouloir débarrasser mon torse de ces poches molles dont la seule fonction est de produire des cellules cancéreuses. Le chirurgien me promettra en souriant une reconstruction magnifique.
– Vous aurez une poitrine de jeune fille.
Je n’aime pas assez l’existence pour accepter de souffrir dans le but d’essayer de la conserver. Je me demande si on peut oublier une tumeur comme un chagrin d’amour. J’attendrai d’en souffrir pour me souvenir d’elle. Je serai alors devenue incurable. On me trouvera un bon lit dans une unité de soins palliatifs. On me médicamentera jusqu’à ce que je ne sente plus rien et que la gaieté envahisse mon cerveau. Je connaîtrai une absolue insouciance pour la première fois de ma vie. Je me souviendrai de mon passé rude qui m’apparaîtra pourtant chatoyant.
– Je mourrai euphorique.
L’ascenseur est en panne. Dans l’escalier les locataires me doublent en riant. Sur l’esplanade passe à fond de train un jeune homme en fauteuil électrique. Je me dis que je pourrais faire l’acquisition d’un pareil bolide au lieu de me traîner en suffoquant dans les transports en commun. Mais malgré les dires du vendeur aucun de ces véhicules ne supportera mon poids. Il s’esclaffera en plein milieu de l’avenue du Maine. Une voiture m’enverra faire un tour dans les étoiles. Je m’accrocherai à un nuage avant de pleuvoir comme une grosse goutte sur l’asphalte.
Au bureau tout le monde est gai car ce soir l’entreprise ferme ses portes pendant les fêtes de fin d’année. Une grande semaine de liberté dont je n’ai pas l’emploi. Je fêterai Noël dans un McDonald’s. Je m’enflerai de leur bouffe sucrée et grasse en buvant discrètement des gorgées de muscadet dont je cacherai une bouteille dans mon sac. Je n’aime pas la cuisine, les raffinements, cette façon de s’alimenter par petites bouchées comme évacuerait ses selles un constipé chie-menu.
– J’occupe beaucoup d’espace.
Mon squelette est lesté d’assez de chair pour fabriquer trois femmes maigres, deux nains replets, quatre enfants ordinaires, une ribambelle de chiens, de chats ou un peuple entier de souris dodues.
– Pas de rapport sexuel depuis cinq ans.
Je n’attire même plus les pervers. La soixantaine obèse est du reste un fantasme peu répertorié sur les sites pornos. Les rarissimes qui en rêvent ont trop honte pour accepter de rencontrer une femme pareillement gaulée. Que les adeptes du politiquement correct osent se promener en ville main dans la main avec moi.
La dernière fois que j’ai approché un partenaire il m’a interdit de me déshabiller. J’étais humiliée mais mon envie d’entrer en contact avec le sexe d’un homme était si forte que j’ai accepté de m’agenouiller dans son studio en conservant mon bonnet sur la tête et ma doudoune sur le dos. Il a fini par arracher sa bite molle de ma bouche en déclarant qu’il n’arriverait jamais à bander.
– On pourrait continuer quand même ?
Il m’a mise dehors sans m’avoir répondu.
– Je ne suis pas beaucoup plus malheureuse que vous.
Je vous vois me lire apitoyés de vos pupilles prêtes à m’engloutir comme deux trous noirs. Rengainez donc votre compassion et ayez le bonheur modeste.

Carpe Diem
fan Sjoerd Bottema

Carpe Diem
fan Sjoerd Bottema

Carpe Diem
fan Sjoerd Bottema

Oerset troch Sjoerd Bottema
Oerset troch Alice Tetley-Paul

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem
Carpe Diem

It is no al wer goed 40 jier lyn, Jan. Do wiest doe 21, ik rin no nei myn pensjoen. Mar ik bin der noch hieltyd.
Ik waard lêsten belle troch Hendrik Hoeksta. Hendrik Hoekstra is fan it 60+ reiske. Dêr skriuwt er alle jierren in swingend stikje oer yn ’e doarpskrante.
‘Ein novimber hawwe de dielnimmers oan it 60+ reiske fan oktober noch even gesellich neipraten yn it mienskipssintrum. Earst krigen de oanwêzigen in lotsje en dêrnei wie der sjoelen en balgoaien. It foel noch net ta om de bal troch it gat te krijen. Nei in kopke tee krigen wy de film fan it reiske fan 3 oktober dy’t makke wie troch Hendrik Hoekstra. Doe wie it tiid foar de bingo. It Rêd fan Aventoer wie der ek wer. Alle aktiviteiten meiïnoar soargen derfoar dat wy in gesellige middei hiene. De foarsitter dielde noch mei dat it reiske fan takom jier op 26 septimber wêze sil. Alles wurdt djoerder en dat jildt ek foar it reiske. Dêrom is mei goedkarring fan de oanwêzigen de bydrage mei 5 euro ferhege en op € 50,00 brocht, de konsumpsje by it iten ynbegrepen.’
Dy belle my dus op. Hendrik Hoekstra. Oer it 60+ reiske dus. Hy neamde my Jappy. Dat is lang lyn dat ik sa neamd waard. Jappy. Sa hjitte ik doe’tsto der noch wiest, Jan, en wy der gjin idee fan hiene dat it sa raar mei dy ôfrinne soe. Do hiest de brommers ynruile foar auto’s. Net samar in auto. Klassikers. Jild foar wat knaps hiest net, dus dyn earste oldtimer wie in wrak. In Morris. Jierren hast der oer dien om dat âld lyk wer oan ’e praat te krijen en op te poetsen. Mar doe stie der ek wat. En it ried ek noch. En hoe. Se blonk. Se skittere. Do wiest fereale. Mar doe seachst de Healey. In fjouwersits kabrio fan in merk dat oait in snelheidsrekord brutsen hie. Vergane glorie dêr’tst wer jierren fierder mei koest. Do flústerest my yn it ear watst foar de Morris ha woest en wat de Healey kostje mocht. It ûnderhanneljen lietst oan my oer. Do wiest net sa’n prater.
Al dyn oandacht en leafde, kennis en kundichheid hast yn de restauraasje fan dy Austin Healey stoppe. It ôftanke fehikel feroare stikje by bytsje yn in begearlik pronkjuwiel. Doe’t it klear wie, kamen de details oan bar. Lytse dinkjes dêr’tst oerenlang mei omnifelje koest. Net allinne de auto stie der glânzjend by, do sels ek. Fan bliidskip. Fan grutskens. Do wiest de prins dy’t har wekker tute hie. Rûnst tsien kear deis tsien kear om har hinne, ien en al adoraasje en oanbidding, besnúfdest har, streakest har, krûptest by har op skoat, gongst mei har út riden, sietst as in foarst achter it stjoer, do wiest God en sy dyn ingel. Lokkiger minske as dy soest lang om sykje moatte.
Jappy, sa hjitte ús pake. Dat sei ik ek. Tsjin Hendrik Hoekstra. Dy hie my ommers belle. Jappy, sa hjitte ús pake, sei ik. Mar ik bin Jeppe. Jeppe Jousma. Mei ik jo wat freegje, Boersma? sei Hendrik Hoekstra doe. Jo sille myn frou bedoele, sei ik, dat is in Boersma. Jante Boersma. Mar myn namme is Jousma. Jou-sma. J-o-u-s-m-a. Jeppe Jousma en Jante Boersma. Jeppe en Jante. Of ek wol Jip en Janneke. Moat ik de nammen fan ús bern ek noch even mei jo trochnimme?
Hy belle oer it 60+ reiske. Oft we ús ek opjaan woene foar it reiske fan takom jier. Ik waard der suver kjel fan: wy hearre dus ek al by de doelgroep.
Dy Hendrik Hoekstra lit him net samar ôfsâltsje, hear. Dy hâldt oan as storein. Hy frege, as ik dan net woe, oft it dan miskien wat foar myn frou wie, dat bart wol mear by echtpearen, dat allinne de frou meigiet. En doe ha ik, foar de grap, tsjin Jante sein dat ik har opjûn hie. ‘Ast net allinnich wolst, dan meist ek wol in freondin meinimme,’ sei ik, ‘dat kin ek. It falt de lêste jierren net ta om de bus fol te krijen, dat der is fan alles mooglik.’

Mar no sil ik dy nochris wat oars fertelle, Jan. Ik ha derfan dreamd. Fan dat 60+ reiske. En fan dy. Nuver hin, dat ik ynienen fan dy dream nei goed fjirtich jier. Ik siet achter yn ’e bus en do wiest de sjauffeur. Hiest in unifoarm oan mei in hiele rige medaljes. En in prachtige pet op.
Ik bin oars net sa fan de bus of de trein. Ik nim leaver de auto. Dat sis ik net lûdop, want dat is yn myn fermidden gjin bon ton. Je moatte de auto safolle mooglik stean litte, is de hearskjende moraal. En je dogge it al hielendal net foar de wille, autoride. Allinne mar as it echt net oars kin. Jante is gauris wat kiezzich oer myn autogebrûk. Sels giet se as it heal kin mei it iepenbier ferfier of op ’e fyts.
Der hat in tiid west, tweintich tritich jier lyn, doe wie dat allegear noch hiel oars. Doe sparre Jante noch segeltsjes fan de Shell. Lit har freondinnen it net hearre. We ha doe ûnderweis al hast ris sûnder benzine stien, omdat Jante beslist by de Shell tanke woe. In pear hûndert meter foar it tankstasjon hold de auto der mei op, ik koe him noch krekt oan de pomp ta útride litte.
Ik soe wol in twadde auto ha wolle. Ien foar de lol. In flitsende kabrio. Sa’n Austin Healey, lykasto hiest. Dy fan dy wie grien, racing green, mar dy fan my soe pearelgriis wêze moatte, of knalgiel, ik wit ek net wêrom, want ik fyn dat felle giel eins in rotkleur, mar sa sjoch ik it foar my. Dat wurdt fansels noait wat, it soe streekrjocht op in echtskieding útrinne, en dat hoecht no ek wer net, as ik kieze moat tusken Jante of in Austin Healey, jou my dan dochs Jantsje mar. Miskien skodhollest no wol, Jan. Do fynst dat fansels stom fan my. Do soest in hiel oare kar makke ha. Do hiest net safolle mei froulju. Neat eins.
Sûnt Jante en ik in e-bike ha, traapje ik ek wolris mei, mar yn de bus of de trein sjocht men my komselden. Dat ik in pacemaker draach, ha ik lykwols oan de NS te tankjen. Ik krige krekt foar myn fyftichste lêst fan hertritmesteurnissen en dêr soene se yn it sikehûs yn Grins wat oan dwaan. Mei elektroshocks soe besocht wurde om myn hertritme wer op oarder te krijen. De deis fan tefoaren hie ik al in kaartsje kocht, dan hoegde ik op de dei sels net by de kaartsje-automaat om te griemen mei it risiko dat it apparaat net meiwurkje woe, ik de trein miste en te let kaam foar myn ôfspraak yn it sikehûs. Ik luts in kaartsje sûnder datum en dêrmei stapte ik de oare moarns op ’e trein.
Dat hie ik dus hielendal ferkeard sketten. Dy kondukteur wie foar gjin inkele rede fetber. Ik hie myn kaartsje by de stimpelautomaat op it perron ôfstimpelje moatten. It rûn heech op. Dat luts fansels elk syn oandacht. De oare passazjiers staakten har petearen en folgen sekuer it oanboazjende trelit. De kondukteur rôp fersterking op. It hie net folle skeeld of hy en syn maat hiene my de trein útsetten en oerlevere oan de spoarweiplysje. Om’t ik myn ôfspraak yn it sikehûs net misse woe, ha ik it safier net komme litten. Mei in fikse boete en in nij kaartsje bedarre ik yn Grins. Dêr konstatearren se dat myn hertritme grouwélich ûntspoard wie. It wie doe dat in pacemaker foar it earst yn sicht kaam.

Yn myn dream stjoerdest de bus – in hiel gefaarte – kalm en wis troch smelle strjitsjes en steechjes. Ik wie grutsk op dy, Jan. Dat soe ik sels noait kinne, sa’n grutte bus troch sokke lytse steechjes manoeuvrearje.
Doe stie der ynienen in kondukteur neist my.
‘Waarom hebben wij ons kaartje niet laten afstempelen?’ frege de man string.
Alle passazjiers seagen myn kant út. Alle petearen stûken. It waard deastil om my hinne.
Mar do bûgdest dy oer nei de mikrofoan neist it stjoer.
‘Het is goed, Simon,’ seiste.
Ja Jan, dat wiene dyn wurden. Het is goed, Simon. Sa’t ik al sei, ik wie grutsk op dy. Wat hiest in yndrukwekkende pet. En al dy medaljes op dyn uniform, dy sieten dêr net foar neat. Hiest gesach.
Hoewol’t we in hiel ein útelkoar sieten, do hielendal foaryn achter it stjoer en ik op ’e achterste bank, mei allegear minsken tusken ús yn, fielde it as wiene we hiel ticht byelkoar. Feilich en fertroud. Ik joech my noflik del.
En doe kamen we by in pontsje. In smel pontsje. Grôtfol mei auto’s. Moast ús bus dêr noch by? Mar do ferbliktest net. Rêstich en ûnfersteurber, as wie it neat bysûnders, stjoerdest de bus de steile oprit ôf.

It wie krekt sa’n pontsje as doe yn Gelderlân. Witst dat noch, Jan?
We soene nei in omke yn dy kontreien. Dêr soene we dan mei dy Austin Healey fan dy oer de sânpaden rauze. No ja, dat makke ik mysels wiis, mar dat waard fansels neat, want do riedst as in âld wiif, deabenaud foar dûkjes yn en kraskes op dyn Hillige Automobyl. Boppedat hiest noch mar krekt dyn rydbewiis en dat makke dy ekstra foarsichtich.
Nettsjinsteande dy foarsichtigens gong it al hast mis doe’t we noch mar krekt ûnderweis wiene.
‘Links!’ rôp ik ynienen. Do wiest de sjauffeur, ik de paadwizer. We wiene de ôfslach al hast foarby. Ut alle macht skuordesto oan it stjoer, mar likegoed naamst de bocht fierstente rom en fan skrik fergeatst te remjen. We bedarren hast yn ’e sleat. Gelokkich hiene we in slakkegonkje, dat it kaam allegear noch goed. Ik wist hoe gefoelich ast wiest op dit punt, dat ik sei neat en we rieden fleurich fierder. Oer lytse dykjes, sa’t we ôfpraat hiene. Rêstige binnendykjes. Krekt in skoalplaat fan Jetses. Het leven op het land. Skiepkes en lamkes, kokes en kealtsjes. Wat bisto leaflik, rizende simmermoarn.
Mar doe kaam dus dat pontsje. In alderleafst lyts en skattich pontsje. It dreau dêr sa fredich hinne en wer. Idyllysk. Heen en weer, heen en weer, heen en weer. En, dat sjogge je net sa faak by pontsjes: it hie in namme, as wie ’t in skipke. ‘Carpe Diem’, stie der mei sierlike letters op.
It smelle dykje derhinne rûn út op in steile ôfrit. In hellingproef, lykas op rydles, mar dan der by del.
‘Toe mar,’ trune ik oan. ‘Do kinst it wol.’
Der stiene al aardich wat auto’s op it pontsje.
Witst it noch, Jan? Hoe’tst de auto oer de smelle, steile ôfrit stjoerdest? Op in heale meter ôfstân fan de foargeande auto bleaust stean. De pontbaas skodholle. Hy glimke meilibjend, mar wie tagelyk ûnferbidlik. Mei beide hannen joech er oan dat der noch in see fan romte tusken beide auto’s wie. Ik sil it noait wer ferjitte. Wat in aventoer. Lietst hiel foarsichtich de koppeling opkomme, mar troch de senuwen wiest dochs wat te rimpen en doe’t de auto wat al te dryst foarút skeat, trapest daliks op de rem. Ja, doe sloech de motor ôf.
‘Sa dan mar,’ sei ik, ‘it is sa wol goed, ju.’
Dêr woe de fearman lykwols neat fan witte, dat wie syn ear fier tenei, hy seach it as in hillige opdracht om de krappe romte maksimaal te benutsjen. Gelokkich slagge it dy om de auto op ’e nij te starten. En doe begûn it spul wer fan foaren ôf oan. Stadichoan feroare de freonlike fearman yn in sadistyske pestkop dy’t fan gjin ophâlden wist, syn waarm bemoedigjend glimke bekuolle geandewei, hy transformearre yn in demon, in duvel dy’t hieltyd wer kâldwei gnizend dúdlik makke datst wol wat tichter op de foargeande auto ride koest. Syn gebearten waarden gebearkes. Ja toe mar, noch wat fierder. Syn meneuvels waarden hieltyd subtiler. Elegant. Delikaat. Mei in wink fan de fingers joech er oan hoefier’tst noch koest. Noch fjouwer fingers. Noch in hiel lyts stikje. Trije fingers. Jaja, toe mar. Twa fingers. Hy wie as in dirigint dy’t mei in hiel fyn dirigearstokje ien fan de solisten minuskule, minime oanwizinkjes joech, fyngefoelige tekentsjes, ien finger noch, in heale finger, hast net mear te sjen dy finger, sa broazel, sa tear, sa brekber. De tsjoender en syn learling. En wat in konsintraasje by de learling! Alle eagen, alle tinzen, alle gefoel rjochte op ien punt. Kalm mar, rêstich mar, hâld de kop derby, ferlies dyn master net út it each.
Einlings joech er mei it opstekken fan syn hân en in koart knikje oan dat it goed wie. Ferromme lietst de pedalen los. Yn ’e senuwen hiest lykwols fergetten te ûntkoppeljen, dat de auto skeat prompt foarút.

Boem.

It wie in drukje fan neat, mar ik ha der dochs mar ‘boem’ fan makke en der in aparte alinea oan wijd, want do seachst as heardest it yn Keulen donderjen. Ik ha der efternei noch smaaklik om lake. Wat sei, ik koe net mear ophâlde, ik skuorde my de bûsen út, ik lake my slop. Dat fan de moarns, dy skerpe bocht mei de remmen los, skeat my ek wer yn ’t sin en dat makke it allegear noch komysker. Dat sunige kopke fan dy nepert foar ús, dy’t erchtinkend syn autoke kontrolearre op skrassen en dûken, en dy skrikeagen fan dy, it wie om je te beskuorren. Ja Jan, leave broer, âlde koereur, dat wiene noch ris tiden.
‘Pluk de dag!’ rôp ik tsjin de sjauffeur fan de auto foar ús.

Yn myn dream parkeardest dy bus hiel minusjeus op it iennichste frije plakje dat der noch wie, op ’e millimeter sekuer. Muoiteleas.

Hiel nuver, mar it fielt no krekt as bist o sa tichteby.

Dy pet dy’tst ophiest, dat wie sa’n Noard-Koreaansk model. Mei in gouden wapen op in heech front. En in ûnbidige klep.

Carpe Diem

Het is nu alweer ruim 40 jaar geleden, Jan. Jij was toen 21, ik loop nu tegen mijn pensioen. Maar ik ben er nog steeds.
Ik werd laatst gebeld door Hendrik Hoekstra. Hendrik Hoekstra is van het 60+ reisje. Daar schrijft hij elk jaar een swingend stukje over in de dorpskrant.
‘Eind november hebben de deelnemers aan het 60+ reisje van oktober nog even gezellig nagepraat in het gemeenschapscentrum. Eerst kregen de aanwezigen een lootje en daarna kon men sjoelen en balgooien. Het viel nog niet mee om de bal door het gat te krijgen. Na een kopje thee kregen wij de film van het reisje van 3 oktober die door Hendrik Hoekstra was gemaakt. Toen was het tijd voor de bingo. Het Rad van Avontuur was er ook weer. Alle activiteiten samen zorgden ervoor dat wij een gezellige middag hadden. De voorzitter deelde nog mee dat het reisje van volgend jaar op 26 september zal plaatsvinden. Alles wordt duurder en dat geldt ook voor het reisje. Daarom is met goedkeuring van de aanwezigen de bijdrage met 5 euro verhoogd en op € 50,00 gebracht, de consumptie bij de maaltijd inbegrepen.’
Die belde mij dus. Hendrik Hoekstra. Over het 60+ reisje. Hij noemde mij Jappy. Het is lang geleden dat ik zo werd genoemd. Jappy. Zo heette ik toen jij er nog was, Jan, en wij er geen idee van hadden dat het zo met je zou aflopen. Je had de brommers ingeruild voor auto’s. Niet zomaar een auto. Klassiekers. Geld voor iets in goede staat had je niet, dus je eerste oldtimer was een wrak. Een Morris. Jaren heb je erover gedaan om dat ouwe lijk weer aan de praat te krijgen en toonbaar te maken. Maar toen stond er ook wat. En het reed ook nog. En hoe. Ze blonk. Ze schitterde. Je was verliefd. Maar toen zag je de Healey. Een vierzits cabrio van een merk dat ooit een snelheidsrecord had gebroken. Vergane glorie waar je weer jaren mee vooruit kon. Je fluisterde mij in wat je voor de Morris wilde hebben en wat de Healey mocht kosten. Het onderhandelen liet je aan mij over. Jij was niet zo’n prater.
Al je aandacht en liefde, kennis en vakkundigheid heb je in de restauratie van die Austin Healey gestopt. Het afgedankte vehikel veranderde langzaam maar zeker in een begeerlijk juweel. Toen het klaar was, waren de details aan de beurt. Kleine dingetjes waar je urenlang mee kon priegelen. Niet alleen de auto glom, jijzelf ook. Van blijdschap. Van trots. Je was de prins die haar had wakker gekust. Je liep tien keer per dag tien keer om haar heen, een en al adoratie en aanbidding, je besnuffelde haar, streelde haar, kroop bij haar op schoot, reed met haar rond, zat als een vorst achter het stuur, jij was God en zij jouw engel. Je zou lang moeten zoeken om een gelukkiger mens dan jij te vinden.
Jappy, zo heette grootvader. Dat zei ik ook. Tegen Hendrik Hoekstra. Die had me immers gebeld. Jappy, zo heette mijn pake, zei ik. Maar ik ben Jeppe. Jeppe Jousma. Mag ik u iets vragen, meneer Boersma? zei Hendrik Hoekstra toen. U zult mijn vrouw bedoelen, zei ik, dat is een Boersma. Jante Boersma. Maar mijn naam is Jousma. Jou-sma. J-o-u-s-m-a. Jeppe Jousma en Jante Boersma. Jeppe en Jante. In de volksmond Jip en Janneke. Moet ik de namen van onze kinderen ook nog even met u doornemen?
Hij belde over het 60+ reisje. Of we ons misschien wilden opgeven voor het reisje van volgend jaar. Ik schrok er bijna van: wij horen dus ook al bij de doelgroep.
Die Hendrik Hoekstra laat zich niet zomaar afpoeieren, hoor. Hij weet van geen ophouden. Hij vroeg, als ik dan niet wou, of het dan wellicht iets voor mijn vrouw was, dat gebeurt wel meer bij echtparen, dat alleen de vrouw meegaat. En toen heb ik, voor de gein, tegen Jante gezegd dat ik haar had opgegeven. ‘Als je niet alleen wilt, dan mag je ook een vriendin meenemen,’ zei ik, ‘dat kan ook. Het valt de laatste jaren niet mee om de bus vol te krijgen, dus er is van alles mogelijk.’

Maar nu zal ik je nog iets anders vertellen, Jan. Ik heb erover gedroomd. Over dat 60+ reisje. En over jou. Vreemd hè, dat ik opeens over jou droom na ruim veertig jaar. Ik zat achter in de bus en jij was de chauffeur. Je droeg een uniform met een hele rij medailles. En je had een prachtige pet op.
Ik ben gewoonlijk niet zo van de bus of de trein. Ik neem liever de auto. Dat zeg ik niet hardop, want dat is in mijn kringen geen bon ton. Je moet de auto zoveel mogelijk laten staan, is de heersende moraal. En je doet het al helemaal niet voor de lol, autorijden. Alleen maar als het echt niet anders kan. Jante ergert zich nogal eens aan mijn autogebruik. Zelf gaat ze, als het enigszins kan, met het openbaar vervoer of op de fiets.
Er is een tijd geweest, twintig dertig jaar geleden, toen was dat allemaal nog heel anders. Toen spaarde Jante nog zegeltjes van de Shell. Laar haar vriendinnen het maar niet horen. We hebben onderweg al eens bijna zonder benzine gestaan, omdat Jante beslist bij de Shell wilde tanken. Een paar honderd meter voor het tankstation stopte de auto ermee, ik kon hem nog net tot aan de pomp laten uitrollen.
Ik zou wel een tweede auto willen. Eentje voor de lol. Een flitsende cabrio. Zo’n Austin Healey, zoals jij had. Die van jou was groen, racing green, maar de mijne zou parelgrijs moeten zijn, of knalgeel, ik weet ook niet waarom, want ik vind dat felle geel eigenlijk een rotkleur, maar zo zie ik het voor me. Dat wordt natuurlijk niks, het zou rechtstreeks op een echtscheiding uitlopen, en dat hoeft nu ook weer niet, als ik moet kiezen tussen Jante of een Austin Healey, geef mij dan toch Janneke maar. Misschien schud je nu wel je hoofd, Jan. Je vindt me natuurlijk stom. Zelf zou je een heel andere keus gemaakt hebben. Je had niet zoveel met vrouwen. Niks eigenlijk.
Sinds Jante en ik een e-bike hebben, trap ik weleens een stukje mee, maar in de bus of de trein ziet men mij zelden. Dat ik een pacemaker draag, heb ik trouwens wel aan de NS te danken. Ik kreeg net voor mijn vijftigste last van hartritmestoornissen en daar zouden ze in het ziekenhuis in Groningen iets aan doen. Met elektroshocks zou geprobeerd worden orde te scheppen in mijn hartritme. Een dag van tevoren had ik al een kaartje gekocht, dan hoefde ik niet bij een kaartjesautomaat te stuntelen op de dag zelf, met het risico dat het apparaat niet wilde meewerken en ik de trein miste, zodat ik te laat kwam voor mijn afspraak. Ik trok een kaartje zonder datum en daarmee stapte ik de volgende ochtend in de trein.
Dat had ik dus helemaal verkeerd ingeschat. De conducteur was voor geen enkele rede vatbaar. Ik had mijn kaartje moeten afstempelen bij de stempelautomaat op het perron. Het liep hoog op. Dat trok natuurlijk nogal wat aandacht. De gesprekken van mijn medepassagiers stokten, een ieder volgde nauwlettend het aanwakkerende tumult. De conducteur riep versterking op. Het had niet veel gescheeld of hij en zijn makker hadden mij uit de trein gezet en overgeleverd aan de spoorwegpolitie. Omdat ik mijn afspraak in het ziekenhuis niet wilde missen, heb ik het niet zover laten komen. Met een fikse boete en een nieuw kaartje belandde ik in Groningen. Daar constateerde men dat mijn hartritme geheel ontspoord was. Het was toen dat een pacemaker voor het eerst in zicht kwam.

In mijn droom stuurde je de bus – een enorm gevaarte – kalm en gedecideerd door smalle straatjes en steegjes. Ik was trots op je, Jan. Dat zou ik zelf nooit kunnen, zo’n grote bus door zulke kleine steegjes manoeuvreren.
Toen stond er opeens een conducteur naast mij.
‘Waarom hebben wij ons kaartje niet laten afstempelen?’ vroeg de man streng.
Alle passagiers keken mijn kant op. Alle gesprekken verstomden. Het werd doodstil om me heen.
Maar jij boog je naar de microfoon naast het stuur.
‘Het is goed, Simon,’ zei je.
Ja Jan, dat waren jouw woorden. Het is goed, Simon. Zoals ik al zei, ik was trots op je. Wat had je een indrukwekkende pet. En al die medailles op je uniform, die zaten er niet voor niks. Je had gezag.
Hoewel we een heel eind uit elkaar zaten, jij helemaal voorin achter het stuur en ik op de achterste bank, met allemaal mensen tussen ons, voelde het alsof we heel dicht bij elkaar waren. Veilig en vertrouwd. Ik schoof behaaglijk onderuit.
En toen kwamen we bij een pontje. Een smal pontje. Propvol met auto’s. Moest onze bus daar nog bij? Maar je verblikte niet. Rustig en onverstoorbaar, alsof het niets bijzonders was, stuurde je de bus over het steile toegangsweggetje naar beneden.

Het was net zo’n pontje als toen in Gelderland. Weet je nog, Jan?
We gingen naar een oom in die contreien. Daar zouden we dan met die Austin Healey van je over de zandwegen scheuren. Nou ja, dat maakte ik mezelf wijs, maar dat werd natuurlijk niks, want je reed als een oud wijf, doodsbang voor deukjes in en krasjes op je Heilige Automobiel. Bovendien had je nog maar net je rijbewijs en dat maakte je extra voorzichtig.
Al was je nog zo op je hoede voor ongelukken, het ging al bijna mis toen we nog maar net onderweg waren.
‘Links!’ riep ik plotseling. Jij was de chauffeur, ik de gids. We waren de afslag al bijna voorbij. Uit alle macht rukte je aan het stuur, maar evenzogoed nam je de bocht veel te ruim en van schrik vergat je te remmen. We belandden bijna in de sloot. Gelukkig hadden we een slakkengangetje, dus het ging allemaal net goed. Ik wist hoe gevoelig je was op dit punt, dus ik zei niks en we reden vrolijk verder. Over kleine weggetjes, zoals we hadden afgesproken. Rustige plattelandsweggetjes. Net een schoolplaat van Jetses. Het leven op het land. Schaapjes en lammetjes, koetjes en kalfjes. Wat bisto leaflik, rizende simmermoarn.
Maar toen kwam dus dat pontje. Een allerliefst klein en schattig pontje. Het dreef daar zo vredig heen en weer. Idyllisch. Heen en weer, heen en weer, heen en weer. En, dat zie je niet zo vaak bij pontjes: het had een naam, alsof het een scheepje was. ‘Carpe Diem’, stond er met sierlijke letters op.
Het smalle weggetje ernaartoe liep uit op een steile afrit. Een hellingproef, zoals op rijles, maar dan van boven naar beneden.
‘Toe maar,’ zei ik bemoedigend. ‘Je kunt het wel.’
Er stonden al aardig wat auto’s op het pontje.
Weet je nog, Jan? Hoe je de auto over die smalle, steile afrit stuurde? Op een halve meter afstand van de auto voor ons bleef je staan. De pontbaas schudde z’n hoofd. Hij glimlachte meelevend, maar was tegelijk onverbiddelijk. Met beide handen gaf hij aan dat er nog een zee van ruimte tussen beide auto’s was. Ik zal het nooit vergeten. Wat een avontuur. Je wilde de koppeling heel voorzichtig laten opkomen, maar in je zenuwen ging je toch ietwat ongecontroleerd te werk en toen de auto net iets te abrupt vooruit schoot, trapte je onmiddellijk op de rem. Ja, toen sloeg de motor af.
‘Zo dan maar,’ zei ik, ‘het is zo wel goed, joh.’
Daar wilde de veerman echter niets van weten, dat was zijn eer ver te na, hij zag het als zijn heilige plicht de krappe ruimte maximaal te benutten. Gelukkig lukte het je om de auto opnieuw te starten. En toen begon het spelletje weer van voren af aan. Langzaamaan veranderde de vriendelijke veerman in een sadistische pestkop die van geen ophouden wist, zijn warme bemoedigende glimlach bekoelde steeds meer, hij transformeerde in een demon, een duivel die steeds weer koeltjes grijnzend duidelijk maakte dat je wel wat dichter op de auto voor ons kon rijden. Zijn gebaren werden gebaartjes. Ja toe maar, nog ietsje verder. Zijn aanduidingen werden steeds subtieler. Elegant. Delicaat. Met een vingerwenk gaf hij aan hoever je nog kon. Nog vier vingers. Nog een ietsiepietsie. Drie vingers. Jaja, toe maar. Twee vingers. Hij was als een dirigent die met een heel dun dirigeerstokje een van de solisten minuscule, minieme aanwijzinkjes gaf, fijngevoelige tekentjes, één vinger nog, een halve vinger, bijna niet meer te zien, die vinger, zo broos, zo teer, zo breekbaar. De tovenaar en zijn leerling. En wat een concentratie bij de leerling! Alle ogen, alle gedachten, alle gevoelens gericht op één punt. Kalm maar, rustig maar, hou je kop erbij, verlies je meester niet uit het oog.
Eindelijk gaf hij met het opsteken van zijn hand en een kort knikje aan dat het goed was. Opgelucht liet je de pedalen los. Maar in je zenuwen had je vergeten te ontkoppelen en de auto schoot prompt vooruit.

Boem.

Het was een drukje van niks, toch heb ik er ‘boem’ van gemaakt en er een aparte alinea aan gewijd, want je keek alsof je het in Keulen hoorde donderen. Ik heb er achteraf nog smakelijk om gelachen. Wat zeg ik, ik kon niet meer ophouden, ik bescheurde me, ik lachte me slap. Dat van ’s ochtends, die scherpe bocht met de remmen los, schoot me weer te binnen en dat maakte het allemaal nog komischer. Dat zuinige mondje van die kniesoor voor ons, die argwanend z’n autootje navlooide op krassen en deuken, en die schrikogen van jou, het was om te gillen. Ja Jan, lieve broer, ouwe coureur, dat waren nog eens tijden.
‘Pluk de dag!’ riep ik tegen de chauffeur van de auto voor ons.

In mijn droom parkeerde je die bus heel minutieus op het enige vrije plekje dat er nog was, op de millimeter nauwkeurig. Moeiteloos.

Heel vreemd, maar het voelt nu net alsof je heel dichtbij bent.

Die pet die je ophad, dat was zo’n Noord-Koreaans model. Met een gouden wapen op een hoog front. En een enorme klep.

Carpe Diem

It’s more than 40 years ago now, Jan. You were 21 back then, I’m heading towards retirement now. But I’m still here.
Hendrik Hoekstra called me the other day. Hendrik Hoekstra is from the over-60s trip. Every year he writes a swinging piece about it in the local paper.
‘At the end of November, the attendees from October’s over-60s trip convened in the community centre. Upon arrival they were given a raffle ticket, before playing shuffleboard and a ball-throwing game. It wasn’t easy to get the ball through the hole. After a cup of tea, we watched the video from the trip on the 3rd of October that Henrik Hoekstra had made. Then it was time for the bingo. The Wheel of Adventure was there again too. All in all, it was a pleasant afternoon. The chair announced that next year’s trip will take place on 26 September. Everything is getting more expensive, and the trip is no exception. For that reason, those present agreed that the contribution will increase by 5 euros to €50, including drinks with the meal.’
So that’s who phoned. Hendrik Hoekstra. About the over-60s trip. He called me Jappy. It’s been a long time since anyone called me that. Jappy. That’s what I was called when you were still around, Jan, and we had no idea how things would turn out. You had swapped the mopeds for cars. Not just cars. Classic cars. You didn’t have money for anything in good nick, so your first one was a wreck. A Morris. You spent years getting that old corpse up and running again and making it look presentable. But then it was really something to behold. And it drove too. Gosh, how it drove! It shone. It sparkled. You were in love. But then you saw the Healey. A four-seater convertible from a make of car that had once broken a speed record. Faded glory that would keep you going for years to come. You whispered into my ear how much you wanted for the Morris and how much the Healey ought to cost. You left me in charge of the negotiations. You weren’t much of a talker.
You put all of your attention and love, knowledge and expertise into the restoration of that Austin Healey. The cast-off vehicle transformed, slowly but surely, into a desirable gem. When it was ready, it was time for the final touches. Small things you could spend hours fiddling around with. Not only was the car glowing; you were glowing too. With happiness. With pride. You were the prince who had kissed her awake. You walked around her ten times a day, full of adoration and worship; you sniffed her, you stroked her, clambered onto her lap, drove around with her, sat behind the wheel like a prince, you were God and she was your angel. You would have been hard-pressed to find anyone happier than you.
Jappy, that’s what grandad was called. I said so too. To Hendrik Hoekstra. That’s who was on the phone. Jappy, that’s what my pake was called, I said. But I’m Jeppe. Jeppe Jousma. May I ask you something, Mr Boersma? Hendrik Hoekstra asked then. You must mean my wife, I said, she’s a Boersma. Jante Boersma. But I’m a Jousma. Jousma. J-o-u-s-m-a. Jeppe Jousma and Jante Boersma. Jeppe and Jante. We get called Jip and Janneke. Should I go through our children’s names with you too?
He called about the over-60s trip. Did we want to sign up for next year’s trip? I got a bit of a shock: we’re part of the target group already.
That Hendrik Hoekstra doesn’t take no for an answer. He just doesn’t give up. If I didn’t fancy it, he asked if it was maybe something for my wife, that’s often the case with married couples, that only the wife goes. And then, for a laugh, I told Jante I’d signed her up. ‘If you don’t want to go on your own, you can take a friend with you,’ I said. ‘That’s fine too. They’ve been struggling to fill the bus the last few years, so anything goes.’

But I’m going to tell you another thing now, Jan. I had a dream about it. About that over-60s trip. And about you. Strange, right, that I would suddenly dream about you after more than 40 years. I was sitting at the back of the bus and you were the driver. You were wearing a uniform with a big row of medals on it. And you had a marvellous cap on.
I’m not usually a fan of the bus or train. I’d rather take the car. I don’t say that aloud, as it’s not the done thing in my circles. You should avoid taking the car wherever possible, that’s the prevailing opinion. And you certainly shouldn’t just drive around for the sake of it. Only if there is really no alternative. Jante gets quite worked up about my car usage. Whenever possible, she always uses public transport or cycles.
There was a time, twenty or thirty years ago, when everything was completely different. Jante was still collecting stamps from the Shell. If only her friends knew! One time we almost broke down because Jante was so determined to fill up at the Shell. The car cut out a few hundred metres from the petrol station; I just about managed to coast it to the pump.
I’d like a second car. One just for fun. A flashy convertible. An Austin Healey, like the one you had. Yours was green, racing green, but mine would have to be pearl grey, or bright yellow, I don’t know why, because I actually think bright yellow’s a dreadful colour, but that’s how I see it before me. Of course, nothing will become of it, it would lead to an immediate divorce, and there’s no need for that. If I have to choose between Jante and an Austin Healey, I’ll take Janneke.
You’re probably shaking your head now, Jan. You think I’m stupid, of course. You would have made a completely different choice. You weren’t really bothered about women. Not at all actually. Now Jante and I have an e-bike, I sometimes pedal along for a bit, but you’ll rarely find me on a train or bus. The fact I have a pacemaker is, incidentally, thanks to the Dutch Railways. Just before I turned 50, I started suffering from heart arrhythmia. They were going to do something about it at the hospital in Groningen. The plan was to use electrical shocks to reset my heart to its normal rhythm. I had bought a ticket a day in advance, so I wouldn’t have to bother with the ticket machine on the day itself, with the risk that the equipment wouldn’t work and I would end up missing the train and my appointment. I bought a ticket without a date and stepped onto the train with it the next morning.
So I messed up. The conductor was not amenable in the slightest. I should have stamped my ticket at the machine on the platform. Things escalated quickly. Of course, heads started to turn. My fellow passengers’ conversations faded out, and everyone keenly followed the increasing commotion. The conductor called for back-up. He and his chum weren’t far off chucking me off the train and handing me over to the Railway Police. Because I didn’t want to miss my appointment, I made sure it didn’t get that far. I arrived in Groningen with a hefty fine and a new ticket. At the hospital, they determined that my heart rhythm had gone completely off the rails. That was the first time a pacemaker was mentioned.

In my dream you were driving the bus – an imposing thing – calmly and decidedly down narrow streets and alleys. I was proud of you, Jan. I would never be able to do that; manoeuvre such a big bus around such small alleys.
Then a conductor suddenly appeared beside me.
‘Why haven’t we stamped our ticket?’ the man asked sternly.
All the passengers looked at me. All the conversations died out. There was a deadly silence.
But you bent over to the microphone beside the steering wheel.
‘It’s alright, Simon,’ you said.
Yes, Jan, those were your words. It’s alright, Simon. As I said, I was proud of you. What an impressive cap you had on. And all of those medals on your uniform, they weren’t there for no reason. You had authority.
Although we were sitting rather far apart, with you at the front and me at the very back, with lots of people between us, it felt like we were very close. Safe and secure. I sank back into my seat.
And then we arrived at a ferry. A small, narrow ferry. Packed full of cars. Was our bus meant to fit on there too? But you didn’t hesitate. Calm and unshakeable, as if it was nothing unusual, you drove the bus down the steep access track to the ferry.

It was a ferry just like the one that time in Gelderland. Do you remember, Jan?
We were on our way to visit an uncle who lived there. We were meant to be tearing up the dirt roads in that Austin Healey of yours. Well, I must have been kidding myself, because you drove like an old woman, scared to death of denting or scratching your Holy Automobile. What’s more, you had only just got your driving licence, so you were being especially cautious.
Although you were taking special care, we had a near-miss just after we set off.
‘Left!’ I yelled suddenly. You were the driver, I was the navigator. We had almost gone past the turn-off. You tugged at the wheel with all your might, but took the bend far too wide and, out of fear, forgot to brake. We almost ended up in the ditch. Fortunately, we were going at a snail’s pace, so it all turned out alright. I knew how sensitive you were at that time, so I didn’t say anything and we cheerfully drove on. Taking small roads, just like we had agreed. Peaceful country routes. Like scenes from one of Cornelis Jetses’ school posters. Life in the country. Sheep and lambs, cows and calves. Wat bisto leaflik, rizende simmermoarn.
But then came that ferry. A delightfully small and sweet ferry. It bobbed back and forth so serenely. Idyllically. Back and forth, back and forth, back and forth. And, something you don’t find that often with little ferries: it had a name, as if it were a ship. ‘Carpe Diem’ was written on its side, in elegant letters.
The narrow track ended at a steep ramp. A hill start, like on your driving lesson, but down instead of up.
‘Go on,’ I said encouragingly. ‘You can do it.’
There were already a fair few cars on the ferry.
Do you remember, Jan? How you drove the car down that steep, narrow ramp? You stopped about half a metre from the car in front. The ferry-master shook his head. He smiled sympathetically, but was, at the same time, unrelenting. Using both hands, he indicated that there was still acres of space between the two cars. I will never forget it. What an adventure. You tried to release the clutch very carefully, but your nerves got the better of you and when the car lurched forwards, you immediately stepped on the brake. Yes, then the engine stalled. ‘Like that then,’ I said, ‘It’s fine like that.’
However, the ferry-master wasn’t having any of it, he had his pride, he saw it as his sacred duty to maximise the available space. Fortunately, you managed to start the car again. And then the game started again from the top.
Slowly but surely, the friendly ferry-master turned into a sadistic bully who didn’t know when to stop, his warm, encouraging smile gradually disappeared and he transformed into a demon, a devil who kept indicating that you could get a bit closer to the car in front, with a cold grin on his face. His gestures got smaller and smaller. Yes, go on, a bit further. His indications became increasingly subtle. Elegant. Delicate. He signalled how much further you could go. Four fingers. A smidgen further. Three fingers. Yes, yes, go on. Two fingers. He was like a conductor giving one of the soloists miniscule, minimal instructions with a very thin baton, sensitive signals, one finger still, half a finger, almost imperceptible now, that finger, so delicate, so fragile, so breakable. The magician and his apprentice. And the concentration of the apprentice! All eyes, all thoughts, all feelings focused on a single point. Stay calm, stay composed, keep your head, don’t take your eyes off your master.
Eventually he raised his hand and gave a quick nod to indicate it was fine. Relieved, you took your foot off the pedal. But in your nerves you had forgotten to release the clutch and the car lurched forwards.

Boom.

It was just a little bump, but I’ve turned it into a ‘boom’ and dedicated a whole paragraph to it, as you were so flabbergasted. I had a good laugh about it afterwards. Who am I kidding, I couldn’t stop laughing, I laughed my head off, I almost died laughing. The episode from the morning, that sharp bend with the brake off, came to mind again and that made it all even funnier. The grimace on the grouch’s face in front of us, who suspiciously inspected his car for scratches and scrapes, and the fear in your eyes, it really cracked me up. Yes, Jan, dear brother, old racing driver, those were the days.
‘Seize the day!’ I shouted to the driver of the car in front of us.

In my dream you parked that bus meticulously in the only space that was still available, with millimetre precision. Effortlessly.

Very strange, but it feels like you are very close right now.

That cap you were wearing, it was a North-Korean model. With a golden coat-of-arms on a high front. And an enormous peak.

Oanrinnen
fan Jaap Krol

Aanlopen
fan Jaap Krol

Preludes
fan Jaap Krol

Oerset troch Jaap Krol
Oerset troch Brendan Monaghan

Ynsprutsen troch Joeso Peters
Oanrinnen

Myn mominten fan suver gelok lykje net te ferienigjen te wêzen. It earste momint hie in oanrin fan trije jier. Ik wie sechtjin en besleat gitaarles te nimmen. Dat wie trouwens net it begjin fan de oanrin, want op myn fyftjinde wie ik al begûn mei spyljen. Myn dream wie om als leadgitarist yn in rockband de oandacht fan de famkes te lûken. Ik spile dan bygelyks op it dak fan it fytsehok, mei myn rêch nei it publyk ta (mar net hielendal), sadat ik as net al te opfallende jongeman in soart mystearje waard. Elkenien soe it oer my hawwe, want oer wat foar talint beskikte dizze fierder net bot talintearre, altyd meigeande en bêst wol prakkesearjende jonge wol net? Ik hie de fingerfluggens fan Jimmy Page, rûn as Jim Morrison yn in fersliten learen broek en wie lykas Jimi Hendrix toaid mei in cowboyhoed mei fearen. Myn dream om fuotballer te wurden wie fansels in bernefantasij, mar no seach ik grif kânsen.
Startpunt fan de oanrin wie myn krantewyk. Fan de opbringst kocht ik in Spaanske oefengitaar, dêr’t ik de nylonsnaren fan ferfong troch seis sa strak mooglik spande westernsnaren. Ik kocht der in rige plektrums by, dy’t ik letter yn in rychje yn ’e mikrofoanstandert klemme koe. Fansels soe ik ek spyljen leare mei myn tosken, want dat die Hendrix ek.
Om’t ik net fierder kaam as in pear akkoarden, stûke de oanrin. Ik melde my dêrom oan by in muzykskoalle, dêr’t ik yn ’e kunde kaam mei in yn slobbertrui stutsen en op sandalen rinnende muzykdosint. Hy ynspektearre myn gitaar troch der in a-akkoard op oan te slaan en joech it ynstrumint fuort werom. ‘Wat soest leare wolle?’ frege er. Ik koe fansels net samar beweare dat ik in rockheld wêze woe en helle myn meigeande, puberale skouders op. Hy ferfolge: ‘Stop earst dat plektrum mar djip yn ’e bûse, want foar de goeie technyk moast al dyn fingers brûke en in ieltlaach kweke. En helje dy westernsnaren der fuort ôf, oars wurdt de kaam ûntwrichte en kinst de gitaar yn ’e kachel smite. Fierder is it de bedoeling datst sittend spyljen learst, mei de gitaar tusken de skonken en de linkerfoet op in fuotbankje.’
De gitaarlearaar seach my dêrnei trochkringend oan en sei: ‘Ta beslút jongeman, ik bin learaar. Ik tink yn begjinsels. Asto sa nedich rockartyst wurde wolst, giest mar nei de toanielskoalle.’
Dit hie fansels neat te krijen mei Jimmy, Jimi of Jim. Mar ik redenearre dat myn tiid noch wol komme soe en spile it spul dus braaf mei. Tusken de skonken en op it krukje learde ik om akkoarden te brekken, twaklanken te meitsjen en de fingers op de krekte wize te posisjonearjen. Mei dizze earste techniken koe ik al nei in skoftke in beskieden blues, in bossanova, in flamenko en noch in pear oare stilen tokkelje. Gitaarspyljen wie eins hielendal net sa dreech, sa die bliken. Sterker noch: de swierrichheid siet him yn de ienfâld. Myn earmhertige Spaanske gitaar makke nammentlik aardich wat bylûden. Oanmoedige troch myn gitaarlearaar, dy’t altyd sei dat popmuzikanten allinnich mar fingerflugge manierkes spylje en neat fan it hânwurk witte, waard ik in gitarist dy’t op syk gie nei de perfekte oanslach. Fanwege de kwaliteit fan myn gitaar besefte ik dat it efkes duorje koe, mar ik prakkesearde der net oer om in better eksimplaar te keapjen. Ik begûn hieltyd better te begripen wêrom’t yn de beheining it masterskip skûle. Wat minder myn gitaar, wat grutter it masterskip.
Nei’t ik twa jier lessen folge hie, waard der troch de muzykskoalle in foarspyljûn organisearre. Ynstee fan in rockkonsert op in grut dak of yn in stadion moast ik dus in goedwillich publyk behage, yn it ûnmiskenbere learlingetempo. Myn gitaarlearaar joech my it Gavotte út de Partita nûmer 3, BWV 1006a op. Dat is in bekfol Bach, wat ik sêft sein nochal in útdaging fûn. Mar ik gie dermei oan ’e slach, want ik hie leard dat ik letterlik it bêste út myn gitaar helje moast. Ik wie sels sa yntinsyf dwaande mei it útwiskjen fan de bylûden, dat ik net fierder kaam as de earste njoggen maten. Yn it learlingetempo duorre dat ûngefear tritich sleauwe tellen.
We iepenen de foarspyljûn as grut gitaarkoar mei Apache fan The Shadows, wêrnei’t der allegear solisten, duo’s en trio’s folgen. Doe’t ik oan bar wie, joech ik myn gitaar hoeden de spoaren. Ut it neat wei begûn ik, as waard ik lieden. Ik kin noch altyd net ferklearje wêrom’t ik op dy bewuste jûn it Gavotte net neispile, mar myn tokkeljende en posisjonearjende fingers myn wil oplei. Ik liet my gean en dirigearre myn eigen spul. It applaus duorre langer as myn konsert en ik wist dat it noait better wurde soe as dit. Ik besleat der dan ek fuort mei op te hâlden en fûstke ôf mei myn gitaarlearaar.
Ferjit it gitaarspul dus. It waard trouwens tiid foar in stúdzje en in baan. Ik krige ek in freondin, Dorien. Op dit stuit is se myn frou. Se is spontaan, moai, hâldt fan stêdetripkes en lekker ite en is fierder net prakkesearderich. Har belangstelling foar oaren is oprjocht. Dorien keapet dus foar ien syn jierdei altyd in persoanlik kadootsje en sil noait in tegoedbon of slúfke jaan, lykas se ek altyd wit hoe meigeand ik wol net bin. In razend yntelliginte frou, dy’t dochs foar my keazen hat.
In moanne lyn liet ik my derta ferliede om de njoggen maten oan har foar te spyljen. De yn in hoes stutsen en op souder weiwurden Spaanske gitaar makke by it spul fansels flinke bylûden, sadat ik mar in skym fan gelok belibbe en dus ûngelokkich wie. Wylst ik dochs wat hope op in lyts bytsje erkenning waard Dorien har, yn myn eagen ôfstânlik utere, ferwûndering oer myn oait as himelsk belibbe tritich sekonden – tink oan it learlingetempo – folge troch de dea-ienfâldige ferklearring dat it ek op Spotify stie. Dus wtf?
Troch dy opmerking rekke ik danich fan it hynder. It joech ek fuort it ferskil tusken ús oan: Dorien hâldt fan passy en ritme, ik fan behearsking en maat. Sy begrypt gewoan net dat it berikken fan in delikaat lykwicht it summum wêze kin. Ik hie pike yn it folle bewustwêzen fan myn tekoartkommings en dêrmei dy tekoartkommings foar in momint oerwûn. Mar wylst ik besocht in stikje fan in nochal neatsizzend opusnûmer fan Bach yn ’e fingers te krijen, waarden myn ynspannings gewoan ûntkend.
Soks soe fansels gjin relaasjekrisis wurdich wêze moatte, mar ik gie dy jûn wol stevich nei de kroech. Boppedat gie ik mei har mei nei Liverpool, in stêd dy’t se fanwege allerhanne redenen besjen woe. It joech my de kâns om in fuotbalwedstriid te besykjen. Wêrom net? Fuotbal sjen is fakânsje, sawol foar de ARD as de BBC. Doe’t ik noch gitaarles hie seach ik al trou nei de gearfettings op de Sportschau en Match of the Day. Folle stadions dêr’t skimerige bosken, heuvels of havens achter oprize, dat fassinearre my. Sjostakovitsj wie in fuotbalfan, om’t je yn it stadion sa lekker raze koenen. Bach soe fêst in Fußball Passion (BWV 1006b – 2×45 minuten) skreaun hawwe, mei oangripende aria’s als Das war kein Abseitz! en Deine Schwalbe ist meine Fehler.
Ienris yn de grutte stêd naam ik op sneon de bus nei it oanbuorjende Birkenhead, dêr’t ik op besite gie by de Tranmere Rovers, dy’t dizze middei spilen tsjin Bradford City. Fuotbal út de fjirde divisie, better koe it net.
It stadion fan Tranmere Rovers hjit Prenton Park en leit op in goed kertier rinnen fan de bushalte ôf. Tranmere Rovers spilet yn it wyt mei in streepke blau, sadat ik dus yn in hieltyd grutter wurdende kolonne wyt-blauwen telâne kaam, dy’t swijend nei it stadion rûn. Als eamelers op in grutte heap kamen de fans tegearre. De bedwelmjende rook fan oanbaarnde sipeltsjes en ferskraald bier hong boppe it kompleks. Standhâlders ferkochten sjaaltsjes, programmaboekjes, petsjes en wat al net mear. Ik gie troch in nau draaistekje, wêrnei’t ik koart fûllearre waard en hamburger en bier bestelde. Al kôgjend en drinkend seach ik nei de fuotballers dy’t yn treningspak hinne en wer draafden, wylst de muzyk lûd oer it fjild klonk. It wie hast trije oere, de wedstryd soe daliks begjinne. Ik siet op de Johnny King Stand, deunby de Kop Stand, dêr’t de hurde kearn residearre. Doe’t de spilers fan Tranmere it fjild opdraafden yn harren wyt-blauwe tenue, hearde ik út de Kop wei:
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Dat wie fansels in moaie tekst, dy’t presys útdrukte wêr’t it om gie: Tranmere. Ik begûn spontaan mei te klappen, om’t it ‘Tran-mere’ sa leech oer it fjild galmde. It wie de soundtrack by de hamburgersipeltsjes en it skomleaze bier, dêr’t ik my noch altyd oan lave. Efkes letter hearde ik:
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Dit boadskip fan algemien nut wie rjochte oan de fans fan Bradford City, dy’t oan de oare kant read-oranje flaggen ophongen of oer de stuoltsjes drapearre hienen. Ik wie it mei de Tranmerefans iens, want wa wiene ‘sy’? Se kamen earne wei, in oar universum. Frjemde soldaten, dy’t yn harren ûnneifolgbere frjemdheid gefaarlik wêze kinne soenen en dy’t no yn it hol fan de liuw wienen.
Mar ‘sy’ foelen nei it fluitsinjaal wol hieltyd oan en kreëarren in fjildoerwicht. Boppe my rôp in lilke menear mei hege stim: ‘Fek ’ff ye ’nbreds’, wat ‘Fuck off you inbreds!’ betsjut, in útrop dêr’t de Bradfordspilers harren neat fan oanlutsen. Nei tweintich minuten ôftaasten sette in spiler krekt foarby de middelline ynienen de pas deryn en koe er flak foar myn noas samar it strafskopgebiet ynrinne. Ek al like it allegear hiel stadich te gean, obstakels en ôfsettings holden him net tsjin. Nei dizze lange oanrin makke er in sjitbeweging, dribbele dochs noch efkes, sadat de ferdigeners fan Tranmere ferrifele waarden. Hast foar iepen goal pleatste er in slop, mar doeltreffend skot, dat pas nei trije sekonden beantwurde waard mei jûchheigerop fan de Bradfordfans, as hienen se it net goed sjoen en koenen se it dus net leauwe. De spiler draafde joeljend fuort, achterfolge troch syn kollega’s, wêrnei’t de stadionspeaker noartsk sei dat it 0-1 wie.
Ik fielde in soart fan ôfgrûn oankommen, as hie ik gjin reden mear dit bestean út te sitten. Ik koe it gefoel fuort werom: it wie itselfde as de ‘wtf’ fan Dorien, wêrmei’t se my en myn Spaanske gitaar te spot makke hie. De Kop liet it der lykwols net by sitte en sloech it folgjende liet oan:
Yer mum’s yer dad, 
Yer dad’s yer mum, 
Yer all inbred, 
Yer Yorkshire scum
It wie in drôvige tekst, dy’t my dochs wat die. Dorien is fansels gjin inbred of scum, mar se wie my wol deeglik ûnder de hûd sitten gien. Ik kaam oerein en blèrde mei. Wylst de bal stadich rûnspile waard troch Bradford, waard it blèren in soarte fan razen, wêrby’t ik lykas de supporters op ’e Kop mei myn priemjende linkerwiisfinger op en ôf nei it fjild wiisde.
Underwilens begûn it al in bytsje te skimerjen. Yn it skoft moast ik earst pisje yn in dampige miichhal, dêr’t allegear mannen lâns in wiete klaachmuorre stienen te pisjen. Dêrnei helle ik in twadde beker bier en begûn de wedstrijd wer. De wyt-blauwen foelen oan, elkenien koe sjen dat se no folle sterker wienen. Ik kaam wer oerein. Nei ûngefear tsien minuten die bliken dat in leech dwarrelskot fan de râne fan it strafskopgebiet ôf net te hâlden wie foar de dûkende keeper. Samar wie it 1-1 wurden. De Tranmerespilers sochten inoar op, de Bradforders stiene der ferslein by. Preston Park kolke en de supporters fan de Kop jeuzelen:
Tranmere till I die
I’m Tranmere till I die
I know I am
I’m sure I am
I’m Tranmere till I die
It liet hat in fersnelling, as draacht de tekst dy nei de middenstip fan it fjild. Ik song sa lûd mooglik mei en hearde de entûsjaste stadionspeaker offisjeel bekendmeitsjen dat it 1-1 wurden wie.
It waard noch moaier, want Tranmere bleau oanfallen. Wol in heal oere lang beukten se oan de doar. ‘C’m on Ròòvers’ raasde de menear boppe my. Fia de sydline kaam de bal leech foar it doel. It like wol as gie it allegear wer hiel stadich, mar dochs wiene de ferdigeners fan Bradford te sleau. Se keatsten de bal it strafskopgebiet yn, yn in ûnbestimde rjochting, wêrnei’t de spits in koarte oanrin naam en allinnich mar hoechte te punterjen. Pàng: 2-1. De Tranmerespits draafde by de Kop del yn myn rjochting, makke in sprong yn de loft en wachte op syn meispilers. Dy kamen mei laitsjende gesichten op him ôfrinnen, wêrnei’t se oan de râne fan it fjild in feestje bouden.
Op de Kop kolke in kronkeljende minskensee yn it rûn. Ik wie beseten en sprong op en del. Wêr’t ik earder dus kalm en op de maat wie, streamde ik no oer fan passy en skreaude ik it út – fan gelok en grime. Nearzige grime, mar lilkens is lilkens. De stadionspeaker brulde dat Tranmere op foarsprong kommen wie, wylst de jûnskimering oer de tribunes foel.
Stadich rûnen de spilers werom nei de eigen helte. It soe no net lang mear duorje. Tusken de hoekgatten fan de tribunes seach ik de huzen opljochtsjen. Unferhoeds foarmen de hast swarte himel, de mat ferljochte ruten en it grien opljochtsjende fjild in yntrigearjende komposysje fan ljocht en tsjusternis. Dêrachter begûn de ûneinige stêd, dêr’t it krioele fan it libben. Ik seach net nei in omliste panorama, mar wie der ûnderdiel fan. Earne yn dit hoekige, ûnfolsleine lânskip stie in meigeande man, dy’t ynienen langstme hie nei syn frou. Hy hie him yn de perfekte wedstryd de longen út it liif raasd en woe no nei hûs.
Kinst sizze dat ik der net in soad foar nedich hie om wat wêzenliks te fielen, mar kinst likegoed stelle dat it my krekt hiel wat muoite koste hat. Hoe dan ek: ik wie dat gefoel hast ferjitten. Do hoechst hielendal net gelokkich te wêzen, do moast it allinnich út en troch fernimme. Tarrend op it swiet fan de kommende oerwinning wist ik wer wêrom’t ik fan Dorien hâld. We hienen inoar oait moete en doe sein dat it gjin tafal wêze koe, mar it wie wierskynliker dat ús moeting in kwestje wie fan op it nipperke.
Ienris bûten it stadion hearde ik achter my it lêste fluitsinjaal. It wie noch minstens in kertier nei de bushalte. De sêft-oranje ferljochte wei rûn slingerjend in bytsje omheech. It wie stil op strjitte, sadat ik ûnbehindere trochrinne koe. Healweis sette ik ek noch even de pas deryn, hoewol’t der noch gjin bus te bekennen wie.

Aanlopen

Mijn momenten van puur geluk lijken niet te verenigen. Het eerste moment kende een aanloop van drie jaar. Ik was zestien en besloot gitaarles te nemen. Dat was trouwens niet het begin van de aanloop, want op mijn vijftiende was ik al begonnen met spelen. Mijn droom was om als leadgitarist in een rockband de aandacht van de meiden te trekken. Ik speelde dan bijvoorbeeld op het dak van het fietsenhok, met mijn rug naar het publiek (maar niet helemaal), zodat ik als onopvallende jongeman een soort mysterie werd. Iedereen zou het over mij hebben, want over welk talent bleek deze verder matig getalenteerde, altijd meegaande en best wel tobberige jongen wel niet te beschikken? Ik had de vingervlugheid van Jimmy Page, liep als Jim Morrison rond in een versleten leren broek en was net als Jimi Hendrix getooid met een cowboyhoed met veren. Mijn droom om voetballer te worden was natuurlijk een kinderfantasie, maar nu zag ik wel degelijk kansen.
Startpunt van de aanloop was mijn krantenwijk. Van de opbrengst kocht ik een Spaanse oefengitaar, waarvan ik de nylon snaren verving door zes zo strak mogelijk gespannen westernsnaren. Ik kocht er een ook serie plectrums bij, die ik later in een rijtje in de microfoonstandaard kon klemmen. Uiteraard zou ik ook leren spelen met mijn tanden, want dat deed Hendrix ook.
Omdat ik niet verder kwam dan enkele akkoorden, stokte de aanloop. Ik meldde me daarom aan bij een muziekschool, waar ik kennismaakte met een in slobbertrui gestoken en op sandalen lopende muziekdocent. Hij inspecteerde mijn gitaar door er een a-akkoord op aan te slaan, waarna hij het instrument onmiddellijk teruggaf. ‘Wat zou je willen leren?’ vroeg hij. Ik kon natuurlijk moeilijk gaan beweren dat ik een rockheld wilde zijn en haalde mijn meegaande, puberale schouders op. Hij vervolgde: ‘Stop eerst dat plectrum maar diep in je broekzak, want voor de juiste techniek moet je al je vingers gebruiken en een eeltlaag kweken. En haal die westernsnaren er ogenblikkelijk af, anders wordt de kam ontwricht en kun je je gitaar in de kachel gooien. Verder is het de bedoeling dat je zittend leert spelen, met je gitaar tussen de benen en de linkervoet op een voetenbankje.’
De gitaarleraar keek me daarna doordringend aan en zei: ‘Tot slot jongeman, ik ben leraar. Ik denk in beginselen. Als je zo nodig rockartiest wilt worden ga je maar naar de toneelschool.’
Dit had natuurlijk niets te maken met Jimmy, Jimi of Jim. Maar ik redeneerde dat mijn tijd nog wel zou komen en speelde het spel dus braaf mee. Tussen de benen en op het krukje leerde ik akkoorden breken, tweeklanken maken en vingers op de juiste manier positioneren. Met deze eerste technieken kon ik al na enige tijd een bescheiden blues, een bossanova, een flamenco en nog wat andere stijlen tokkelen. Goed gitaar spelen was eigenlijk helemaal niet zo moeilijk, zo bleek. Sterker nog: het probleem zat hem in de eenvoud. Mijn armetierige Spaanse gitaar maakte namelijk nogal wat bijgeluiden. Aangemoedigd door mijn gitaarleraar, die altijd zei dat popmuzikanten alleen maar vingervlugge maniertjes spelen en niks van het handwerk weten, werd ik een gitarist die naar de perfecte aanslag ging zoeken. Vanwege de kwaliteit van mijn gitaar besefte ik dat het even kon duren, maar ik piekerde er niet over een beter exemplaar te kopen. Ik begon steeds beter te begrijpen waarom in de beperking het meesterschap school. Hoe slechter mijn gitaar, hoe groter het meesterschap.
Na twee jaar lessen gevolgd te hebben werd er door de muziekschool een voorspeelavond georganiseerd. In plaats van een rockconcert op een groot dak of in een stadion moest ik dus een welwillend publiek behagen, in het onmiskenbare leerlingentempo. Mijn gitaarleraar gaf mij het Gavotte uit de Partita nummer 3, BWV 1006a op. Dat is een mondvol Bach, wat ik zacht gezegd nogal een uitdaging vond. Maar ik ging ermee aan de slag, want ik had geleerd dat ik letterlijk het beste uit mijn gitaar moest halen. Ik was zelfs zo intensief bezig met het uitwissen van de bijgeluiden, dat ik niet verder kwam dan de eerste negen maten. In het leerlingentempo duurde dat ongeveer dertig trage tellen.
De voorspeelavond openden we als groot gitaarkoor met Apache van The Shadows, waarna er allerlei solisten, duo’s en trio’s volgden. Toen ik aan de beurt was, gaf ik mijn gitaar behoedzaam de sporen. Vanuit het niets begon ik, alsof ik werd geleid. Ik kan nog altijd niet verklaren waarom ik op die bewuste avond het Gavotte niet naspeelde, maar mijn tokkelende en positionerende vingers mijn wil oplegde. Ik liet me gaan en dirigeerde mijn eigen spel. Het applaus duurde langer dan mijn concert en ik wist dat het nooit beter zou worden dan dit. Ik besloot er dan ook meteen mee op te houden en schudde mijn gitaarleraar de hand.
Vergeet het gitaarspel dus. Het werd trouwens tijd voor een studie en een baan. Ik kreeg ook een meisje, Dorien. Op dit moment is ze mijn vrouw. Ze is spontaan, mooi, houdt van stedentripjes en lekker eten en is verder niet tobberig. Haar belangstelling voor anderen is oprecht. Dorien koopt dus voor een jarige altijd een persoonlijk cadeautje en zal nooit een tegoedbon of envelop geven, zoals ze ook altijd weet hoe meegaand ik wel niet ben. Een razend intelligente vrouw, die toch voor mij heeft gekozen.
Een maand geleden liet ik me verleiden de negen maten aan haar voor te spelen. De in een hoes gestoken en op zolder wegkwijnende Spaanse gitaar maakte bij het spel natuurlijk forse bijgeluiden, zodat ik slechts een schim van geluk ervoer en dus heel ongelukkig was. Ergens toch hopend op een klein beetje erkenning werd Dorien haar, in mijn ogen afstandelijk geuite, verwondering over mijn ooit als hemels ervaren dertig seconden – denk aan het leerlingentempo – gevolgd door de doodeenvoudige verklaring dat het ook op Spotify stond. Dus wtf?
Deze opmerking bracht mij danig uit mijn evenwicht. Het gaf ook meteen het verschil tussen ons aan: Dorien houdt van passie en ritme, ik van beheersing en maat. Voor haar betekent geluk iets doen, voor mij is het ervaren. Zij begrijpt niet dat het kortstondig bereiken van een delicaat evenwicht het summum kan zijn. Ik had gepiekt in het volle bewustzijn van mijn tekortkomingen en daarmee die tekortkomingen voor een moment overwonnen. Maar terwijl ik probeerde een stukje van een redelijk onbeduidend opusnummer van Bach in mijn vingers te krijgen, werden mijn inspanningen gewoon ontkend.
Zoiets zou natuurlijk geen relatiecrisis waard moeten zijn, maar ik ging die avond wel stevig naar de kroeg. Bovendien ging ik met haar mee naar Liverpool, een stad die ze vanwege allerlei redenen wilde bekijken. Het gaf mij de kans een voetbalwedstrijd te bezoeken. Waarom niet? Voetbal kijken is vakantie, zowel voor de ARD en de BBC. Toen ik nog gitaarles had, keek ik al trouw naar de samenvattingen voor de Sportschau en Match of the Day. Volle stadions waarachter schemerige bossen, heuvels of havens opdoemden, dat fascineerde me. Sjostakovitsj was een voetbalfan, omdat je in het stadion zo lekker kon schreeuwen. Bach zou vast een Fußball Passion (BWV 1006b – 2×45 minuten) hebben geschreven, met aangrijpende aria’s als Das war kein Abseitz! en Deine Schwalbe ist mein Fehler.
Eenmaal in de grote stad nam ik op zaterdag de bus naar het naburige Birkenhead, waar ik op bezoek ging bij de Tranmere Rovers, die deze middag speelden tegen Bradford City. Voetbal uit de vierde divisie, beter kon het niet.
Het stadion van Tranmere Rovers heet Prenton Park en ligt op ruim een kwartier lopen vanaf de bushalte. Tranmere Rovers speelt in het wit met een streepje blauw, zodat ik dus in een steeds grotere colonne wit-blauwen terechtkwam, die zwijgend naar het stadion liep. Als mieren op een grote hoop verzamelden de fans zich. De bedwelmende geur van aangebrande uitjes en verschraald bier hing boven het complex. Standhouders verkochten sjaaltjes, programmaboekjes, petjes en wat dies meer zij. Ik ging door een nauw draaihekje, waarna ik kort werd gefouilleerd en een broodje worst en bier bestelde. Al kauwend en drinkend keek ik naar de voetballers die in trainingspak heen en weer renden, terwijl de muziek hard over het veld klonk. Het was bijna drie uur, de wedstrijd zou straks beginnen. Ik zat op de Johnny King Stand, vlakbij de Kop Stand, waar de harde kern resideerde. Toen de spelers van Tranmere het veld opdraafden in hun wit-blauwe tenue, hoorde ik vanuit de Kop:
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Dat was natuurlijk een mooie tekst, die precies uitdrukte waar het om ging: Tranmere. Ik begon spontaan mee te klappen, omdat het ‘Tran-mere’ zo laag schalde over het veld. Het was de soundtrack bij de worstuitjes en het schuimloze bier, waar ik me nog altijd tegoed aan deed. Even later hoorde ik:
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Deze boodschap van algemeen nut was gericht aan de fans van Bradford City, die aan de overzijde rood-oranje vlaggen ophingen of over de stoeltjes hadden gedrapeerd. Ik was het met de Tranmerefans eens, want wie waren ‘zij’? Ze kwamen ergens vandaan, een ander universum. Vreemde soldaten, die in hun onnavolgbare vreemdheid gevaarlijk zouden kunnen zijn en zich nu in het hol van de leeuw bevonden.
Maar ‘zij’ vielen na het fluitsignaal wel steeds aan en creëerden een veldoverwicht. Boven mij riep een boze meneer met hoge stem: ‘Fek ’ff ye ’nbreds’, wat ‘Fuck off you inbreds!’ betekent, een uitroep waar de Bradfordspelers zich niets van aantrokken. Na twintig minuten aftasten versnelde een speler net voorbij de middellijn ineens zijn pas en kon hij vlak voor mijn neus zomaar het strafschopgebied inlopen. Ook al leek het allemaal heel langzaam te gaan, obstakels en wegversperringen hielden hem niet tegen. Na deze lange aanloop maakte hij een schietbeweging, dribbelde toch nog even door, zodat de verdedigers van Tranmere op het verkeerde been werden gezet. Bijna voor open goal plaatste hij een slap, maar doeltreffend schot, wat pas na drie seconden werd beantwoord met gejuich van de Bradfordfans, alsof ze het niet goed hadden gezien en dus niet konden geloven. De speler rende juichend weg, achtervolgd door zijn collega’s, waarna de stadionspeaker afgemeten zei dat het 0-1 was.
Ik voelde een soort van afgrond naderen, alsof ik geen reden meer had dit bestaan uit te zitten. Ik herkende het gevoel meteen: het was hetzelfde als de ‘wtf’ van Dorien, waarmee ze mij en mijn Spaanse gitaar belachelijk had gemaakt. De Kop echter liet het er niet bij zitten en sloeg het volgende lied aan:
Yer mum’s yer dad, 
Yer dad’s yer mum, 
Yer all inbred, 
Yer Yorkshire scum
Het was een droevige tekst, die me toch iets deed. Dorien is natuurlijk geen inbred of scum, maar ze was me wel degelijk onder de huid gaan zitten. Ik ging staan en blèrde mee. Terwijl de bal langzaam werd rond gespeeld door Bradford werd het blèren een soort van schreeuwen, waarbij ik net als de supporters op de Kop met mijn priemende linkerwijsvinger op en af naar het veld wees.
Intussen begon het al een beetje te schemeren. In de pauze moest ik eerst plassen in een vochtige plashal, waar allemaal mannen aan een natte klaagmuur stonden de zeiken. Daarna haalde ik een tweede beker bier en begon de wedstrijd weer. De wit-blauwen vielen aan, iedereen kon zien dat ze nu veel sterker waren. Ik ging weer staan. Na ongeveer tien minuten bleek een laag dwarrelschot vanaf de rand van het strafschopgebied onhoudbaar te zijn voor de duikende keeper. Zomaar was het 1-1 geworden. De Tranmerespelers zochten elkaar op, de Bradforders stond er verslagen bij. Preston Park kolkte en de supporters van de Kop raaskalden:
Tranmere till I die
I’m Tranmere till I die
I know I am
I’m sure I am
I’m Tranmere till I die
Het lied kent een versnelling, alsof de tekst je naar de middenstip van het veld draagt. Ik zong zo hard mogelijk mee en hoorde de enthousiaste stadionspeaker officieel bekendmaken dat het 1-1 geworden was.
Het werd nog mooier, want Tranmere bleef aanvallen. Wel een half uur lang beukten ze aan de deur. ‘C’m on Ròòvers’ schreeuwde de meneer boven mij. Via de zijlijn kwam de bal laag voor het doel. Het leek weer erg traag te gaan, maar toch waren de verdedigers van Bradford te langzaam. Ze kaatsten de bal in het strafschopgebied in een onbestemde richting, waarna de spits een korte aanloop nam en alleen maar hoefde te punteren. Páng: 2-1. De Tranmerespits rende langs de Kop in mijn richting, maakte een sprong in de lucht en wachtte op zijn medespelers. Die kwamen met lachende gezichten naar hem toegelopen, waarna ze aan de rand van het veld een feestje gingen bouwen.
Op de Kop tolde een kluwende mensenzee in het rond. Ik was bezeten en sprong op en neer. Was ik eerder dus beheerst en op de maat, nu was ik gepassioneerd en schreeuwde ik het uit – van geluk en woede. Kleinzielige woede, maar woede is woede. De stadionspeaker brulde dat Tranmere op voorsprong was gekomen, terwijl de avondschemering over de tribunes viel.
Langzaam liepen de spelers terug naar hun eigen helft. Het zou nu niet lang meer duren. Tussen de hoekgaten van de tribunes zag ik de huizen oplichten. Ongevraagd vormden de bijna zwarte hemel, de mat verlichte ramen en het groen oplichtende veld een intrigerende compositie van licht en duisternis. Daarachter begon de oneindig grote stad, waar het krioelde van het leven. Ik keek niet naar een omlijst panorama, maar was er onderdeel van. Ergens in dit hoekige, onvolkomen landschap stond een meegaande man, die ineens naar zijn vrouw verlangde. Hij had zich in een perfecte wedstrijd de longen uit het lijf geschreeuwd en wilde nu naar huis.
Je kunt zeggen dat ik er niet veel voor nodig had om iets wezenlijks te voelen, maar je kunt net zo goed stellen dat het me juist veel moeite heeft gekost. Hoe dan ook: ik was dat gevoel bijna vergeten. Je hoeft helemaal niet gelukkig te zijn, je moet het alleen af en toe ervaren. Terend op het zoet van de naderende overwinning wist ik weer waarom ik van Dorien hou. We hadden elkaar ooit ontmoet en toen gezegd dat dit geen toeval kon zijn, maar het was waarschijnlijker dat onze ontmoeting kantje boord was geweest.
Eenmaal buiten het stadion hoorde ik achter mij het laatste fluitsignaal klinken. Het was nog minstens een kwartier naar de bushalte. De zacht oranje verlichte weg liep slingerend een beetje omhoog. Het was stil op straat, zodat ik ongehinderd kon doorlopen. Halverwege versnelde ik ook nog even, hoewel er nog geen bus te bekennen was.

Preludes

My moments of bliss don’t seem reconcilable. The prelude to the first moment lasted three years. I was sixteen and had decided to take guitar lessons. That wasn’t incidentally the start of the prelude as I had started playing when I was fifteen. My dream was to get girls’ attention as the lead guitarist of a rock band. For instance, I played on the roof of the bicycle shed, with my back to the audience (but not completely), so that as an inconspicuous young man I would be some kind of mystery. I would be on everyone’s lips because what talent might this otherwise moderately gifted, always yielding and fairly anxious boy possess? I had the dexterity of Jimmy Page, walked round like Jim Morrison in worn leather trousers and sported a cowboy hat with feathers like Jimi Hendrix. My dream of becoming a football player had of course been a childhood fantasy, but now I really did see possibilities.

The start of the prelude was my newspaper run. With the proceeds I bought a classical guitar for beginners and replaced its nylon strings with six steel strings, strung as tautly as possible. I also bought a set of guitar picks, which I was later able to wedge in a row in the microphone stand. Needless to say I was going to learn to play with my teeth because that is what Hendrix also did.
As I didn’t get further than a few chords the prelude stalled. So I signed up at a music school, where I met a sandal-wearing teacher garbed in a baggy pullover. He inspected my guitar by striking an A chord, after which he immediately returned the instrument to me. ‘What would you like to learn?’ he asked. I could hardly venture my desire to become a rock star and shrugged my yielding, adolescent shoulders. He continued ‘First stuff that guitar pick back in your pocket because you have to use all your fingers and develop a layer of callus for the right technique. And take off those steel strings at once, otherwise you’ll buckle the neck and you can chuck your guitar in the fire. What’s more, you will be expected to learn to play seated, with your guitar between your legs and your left foot on a footstool.’
Then the guitar teacher looked at me piercingly and said: ‘Lastly young man, I’m a teacher. I think in terms of principles. If you’re intent on being a rock musician then go to theatre school.’
Of course this had nothing to do with Jimmy, Jimi or Jim. But I reasoned that my time had still to come and so I dutifully played along. Between my legs and on the footstool I learned to break chords, make harmonic intervals and place my fingers correctly. With these first techniques, after some time I could strum a modest blues melody, a Bossa nova, a flamenco and a couple of other styles. It turned out that playing the guitar well wasn’t so very difficult. The problem was in fact its simplicity – for my wretched classical guitar generated rather a lot of warped sounds. Encouraged by my guitar teacher, who always said that pop artists merely performed nimble-fingered tricks and knew nothing about handwork, I became a guitar player in search of the perfect touch. On account of the quality of my guitar I realised that it could take a while, but I wasn’t concerned about buying a better one. I started appreciating how mastery is found in limitations. The worse my guitar was, the greater the mastery.
After two years of lessons, the music school organised a recital evening. Instead of a rock concert on a huge roof or in a stadium I had to please a well-disposed audience, in an unmistakable music-student tempo. My music teacher assigned me the ‘Gavotte’ in Partita no. 3, BWV 1006a. That is a mouthful of Bach, which I found rather a challenge, to put it mildly. But I set to work – because I had learned that I literally had to wring the best out of my guitar. In fact I was so intensely preoccupied with eliminating its distortions that I didn’t get further than the first nine bars. In my music-student tempo this took about thirty slow beats.
We opened the recital evening with a large guitar chorus playing ‘Apache’ by The Shadows, followed by all manner of soloists, duos and trios. When it was my turn I cautiously urged on my guitar. I started out of the blue, as if I was being conducted. I still can’t explain why I didn’t recite the ‘Gavotte’ but imposed my will on my plucking and shifting fingers. I went for it and conducted my own performance. The applause lasted longer than my concert and I knew it would never get better than this. Consequently I decided to stop straightaway and shook my guitar teacher’s hand.

So forget guitar playing. By then it was time for a degree and a job. I also got a girlfriend, Dorien. She is currently my wife. She is spontaneous, pretty, loves city trips and good food and isn’t anxious to boot. Her interest in other people is genuine. So Dorien always buys someone a personal present for their birthday and never gives a voucher or money, just as she knows how yielding I am. A tremendously intelligent woman, who chose me all the same.
A month ago I allowed myself to be enticed into playing my nine bars for her. Having languished in a sleeve in the attic, the classical guitar naturally produced loud warped sounds during the performance, so I only experienced a shadow of delight and was very unhappy. I somehow still hoped for a shred of recognition after Dorien’s to my mind aloofly expressed appreciation of my once sublime thirty-second – remember the music-student tempo – experience. Her explanation was that it was also available on Spotify. So WTF?
This remark thoroughly threw me off balance. It also showed the difference between us: Dorien loves passion and rhythm whereas I love mastery and measure. For her happiness is doing something; for me it is experiencing something. She doesn’t understand that attaining a delicate balance for a moment can be a zenith. I had peaked fully aware of my shortcomings and so I had momentarily triumphed over these shortcomings. But while I was trying to get to grips with a snippet of one of Bach’s more insignificant works, my efforts were simply denied.
Something like this shouldn’t of course be worth landing our relationship in hot water, but I did have a heavy session at the pub that evening. What is more, I went with her to Liverpool, a city she had wanted to visit for many reasons. It gave me the opportunity to go to a football match. Why not? Watching football is like a holiday, both on German tv and the BBC. Even back when I had guitar lessons I used to regularly watch Sportschau and Match of the Day summaries. Full stadiums with hazy forests, hills or harbours looming up in the background – it fascinated me. Shostakovich was a football fan because he could enjoy yelling in the stadium so much. Bach would certainly have written a Football Passion (BWV 1006b – 2×45 minutes), with stirring arias such as That was not an offside! and Your Dive is my Failure.
Once in the big city I caught the bus to nearby Birkenhead, where I paid a visit to the Tranmere Rovers, who were playing against Bradford City that afternoon. Fourth Division football – it doesn’t get better.
Tranmere’s stadium is called Prenton Park and is over fifteen minutes’ walk from the bus stop. Their kit is white with a blue stripe, so I found myself in a growing column of people in white and blue, silently walking to the stadium. The fans gathered like ants on a large mound. The intoxicating smell of burnt onions and thin beer hung above the complex. Stallholders sold scarves, match day programmes, beanies and the like. I went through a narrow turnstile, after which I was briefly frisked and ordered a beer and a sausage bap. Munching and drinking I watched the football players running about in their training gear, while music blared over the pitch. It was almost three o’clock; the match was about to start. I was sitting in the Johnny King Stand, near the Kop Stand, which hosted the hard-core supporters. When the Tranmere players entered the field in their white-and-blue outfits, I heard the Kop chant:
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
Tranmere
It was of course a neat text, expressing exactly what it was all about: Tranmere. I spontaneously started clapping along because ‘Tran-mere’ resounded in such a low pitch across the field. It was the soundtrack to the fried onions and the flat beer, which I was still tucking into. A little later I heard:
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
Who are ya
This public service announcement was addressed to the Bradford City fans, who had hung up red-and-orange flags or draped them over the chairs. I agreed with the Tranmere fans for who were ‘they’? They came from somewhere, another universe. Foreign troops, who could be dangerous in their inimitable foreignness and who were now in the lion’s den.
But after the whistle ‘they’ kept attacking and started dominating the pitch. An angry man above me yelled ‘Fek ’ff ye ’nbreds,’ an exclamation the Bradford players disregarded. After twenty minutes of probing a player suddenly sped up just after the half-way line and he was able to go right into the penalty area straight in front of me. Even though it all seemed to happen very slowly, obstacles and impediments didn’t stop him. After this long prelude he pretended to kick but dribbled a bit further, wrongfooting the Tranmere defenders. In front of an almost open goal he delivered a limp but effective shot, only after three seconds resulting in cheers from the Bradford fans, as though they hadn’t seen it properly and couldn’t believe it. The player ran off cheering, followed by his teammates, after which the stadium announcer said in a deadpan voice that it was 0-1.
I felt a kind of abyss in front of me, as if I no longer had any reason to endure this existence. I recognised the sensation straight away: it was the same as Dorien’s ‘WTF,’ with which she had ridiculed me and my classical guitar. But the Kop didn’t lose heart and burst into song:
Yer mum’s yer dad,
Yer dad’s yer mum,
Yer all inbred,
Yer Yorkshire scum
It was a sorry text but it struck a chord. Dorien isn’t of course inbred or scum, but she had really got under my skin. I got up and bawled along. While Bradford slowly played the ball around, my yelling became more like screaming, and like the supporters in the Kop I jabbed my finger at the pitch on and off.
By this time it was dusk. In the break I first went to pee in a dank hall, where all the men were pissing against a wet wailing wall. Then I got a second pint of beer and the match started again. The white-and-blues attacked, everyone could see that they were much stronger now. I stood up again. After about ten minutes a low bending shot from the edge of the penalty area proved too much for the diving goalie. Just like that it was 1-1. The Tranmere players all celebrated with each other; the visitors were dismayed. Prenton Park was seething and the supporters in the Kop bayed:
Tranmere till I die
I’m Tranmere till I die
I know I am
I’m sure I am
I’m Tranmere till I die
The song goes faster and faster, as though the text carries you to the centre point. I sang along as loudly as I could and heard the enthusiastic stadium announcer officially declaring that it was now 1-1.
Things got even better because Tranmere kept up the attack. Half an hour long they pounded at the door. ‘C’m on Rovers!’ the man above me yelled. Via the touchline the ball came in low in front of the goal. Things seemed to go really slowly again, but the Bradford defenders were too slow. They bounced the ball in the penalty area but not in any particular direction, after which the striker took a short run-up and simply gave a toe kick. Thud: 2-1. The Tranmere striker ran past the Kop in my direction, leapt in the air and waited for his teammates. They walked up to him with beaming faces, after which they rejoiced at the edge of the pitch.
In the Kop a seething mass of people tumbled all over the place. I was elated and was jumping up and down. Where I had been composed and had kept time before, now I was impassioned and bellowed – with joy and rage. Petty rage, but rage is rage. The stadium announcer roared that Tranmere was now in the lead, while dusk fell over the stands.
Slowly the players walked back to their own halves. It wasn’t going to be long now. In the gaps between the stands I could see houses lighting up. The almost black sky, the dimly lit windows and the illuminated green pitch inadvertently formed an intriguing composition of light and darkness. Beyond which the endless big city started, teeming with life. I didn’t look at the framed panorama but was part of it. Somewhere in this angular, imperfect landscape there was a yielding man, who suddenly longed for his wife. He had screamed out his lungs at a perfect match and wanted to go home now.
You could say that I didn’t need much to really feel something, but you could just as easily argue that it was a great deal of effort for me. In any case, I had almost forgotten the sensation. You don’t have to be happy at all; you just have to experience it from time to time. Relishing the approaching victory, I knew once more why I loved Dorien. When we met each other we said it couldn’t have been coincidence, but more likely our encounter had been touch and go.
Once outside the stadium I heard the final whistle. It was at least a quarter of an hour to the bus stop. The winding road, lit pale orange, rose gently. It was quiet outside, so I could hurry along unhindered. I sped up for a bit halfway, even though there wasn’t a bus in sight.

Paradys oan de Seine
fan Brina Svit

Paradijs aan de Seine
fan Brina Svit

Paradise on the Seine
fan Brina Svit

Paradis sur Seine
fan Brina Svit

Oerset troch Ytsje Steen
Oerset troch Martin de Haan
Oerset troch Annoesjka Oostindiër

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
Paradys oan de Seine

As der ien is oan wa’t se it fertelle wolle soe, dan is it Lena wol. Har freondinne, har kollega, oersetster krekt as sy, mei wa’t se deselde talekombinaasje en faak ek deselde oersetkabine dielt. Teminsten, mei wa’t se deselde oersetkabine dielde. Want de lêste twa jier, mei alle lockdowns, hawwe se net faak ‘fysyk’ wurke, sa’t dat tsjintwurdich hjit. En ek dêrbûten hawwe se inoar net faak sjoen, want Lena is yn Portugal wenjen gien: ast dan dochs ‘firtueel’ wurkje moatst, achter dyn kompjûter dus, kinst dat likegoed op in noflik plak dwaan, sei se.
Mar se ha noch noait safolle mei elkoar belle as no. Ik belje dy om fiif oere, Marianne. Om 17:17 oere sels. Ik bin in getallefetisjist, sa’tsto witst. En 17 is myn leaflingsgetal. Ast sin hast om mei my te praten nimst op. En oars gewoan net.
Nee, nee, se woe graach mei Lena prate, ek al wie it faak it minste momint fan ’e dei. It minste momint fan ’e dei fan it minste jier 2021. En dat kaam net allinnich troch it firus mei dy hiele stoet fan beheiningen en absurde jûnsklokken, lykas dy iene om seis oere. It kaam net troch alle minsken om har hinne, dy’t fan de iene op ’e oare dei betûfte epidemiologen en erkende coronadeskundigen wurden wienen. It kaam net trochdat der minder wurk wie – in pear firtuele ynternasjonale konferinsjes, de twa wurkgearkomsten op it ministearje fan Lânbou – en dêrtroch minder ynkomsten. It kaam ek net troch de sluting fan de bioskopen yn har buert, en fan de kafees, de teäters, de musea, om noch mar te swijen fan de tangoplakken dêr’t se graach hinne gie.
It kaam – en dêr hie se mei begjinne moatten, want al it oare die der úteinlik folle minder ta – trochdat Samuel, mei wa’t se al hiel lang in relaasje hie, har op in jûn yn jannewaris ferlitten hie foar in flam. Dat hie er sa sein: ik ha in flam. Wat folge, wie in lange rige gaoatyske nachten, wêryn’t se om trije oere opskrille út har sliep, trochwiet fan it swit, of oeren wekker lei oant it ljocht waard. Untheistering, ûnbegryp, pine boppe yn har búk. De tiid dy’t mar net fierder gie. Ast witte wolst wat it ûndraachlikste is yn in relaasjebreuk, sei se tsjin Lena, dan is dat it: de stadichheid.

*

Soest nei my ta komme moatte, Marianne! It is sa ienfâldich as it mar kin. Trije oeren fleanen, rjochtstreeks fan Parys nei Porto. Nee, nee, net oer de opwaarming fan de ierde begjinne asjeblyft. It makket dochs neat út, wy geane der ûnûntkomber oan, oer fyftich jier is der gjin stêd Porto mear. Yntusken ha ik in útfanhûzerskeamer mei útsjoch op in binnenplak mei in grutte magnoalia. En do dy’t fan poëzy en fado hâldt, do silst as in blok foar Porto falle. Ik ken gjin inkelde oare stêd dêr’t it sa noflik is om te wenjen. Fansels moatst de toeristen ûntwike, wat net hiel lestich is. Se kloftsje altyd op deselde plakken gear. Fynst hjir alles wêr’tst fan hâldst. Strjitten mei kasseien. Steile steechjes. Alde kafees. Fisk fan ’e gril. Sitroenen. Port…
En de see is der. Besykje it even foar dy te sjen. Nimst bus nûmer 500, giest nei it einpunt, tweintich minuten, mear net, stapst út, rinst in eintsje, fiif, tsien minuten, en dan bist op it strân, oan de oseaan. Ik ha in plakje fûn dêr’t gjinien komt, foaral yn dizze tiid fan it jier. It is dêr klearebare gelok, myn stikje paradys. In paradys oan ’e ein fan line 500. Wêr wachtest op, Marianne!

*

Dat is yndied in goeie fraach. Wêr wachte se noch op om har fleanticket nei Porto te boeken? Der wie neat dat har yn Parys hold. Har twa folwoeksen dochters hienen al lang harren wjukken útslein. Har kat, of no ja, de kat fan har jongste dochter, wie stoarn en de planten op it balkon soenen it bêst sûnder har oerlibje. Boppedat mocht se hiel graach oer Lena har selskip. It wie in golle, gemoedlike, grappige, spotske frou dy’t wist wannear’t se in bledside yn har libben omslaan moast. Net lykas sysels, dy’t folle healslachtiger, dreameriger en nostalgysker wie, dy’t muoite hie om knopen troch te hakjen en samar yn wanhoop fersonk.
It soe har ek goeddwaan om even fuort te wêzen fan al dy plakken dy’t har oan Samuel tinke lieten. En dat wienen der nochal wat. It kafee op ’e hoeke fan har strjitte dêr’t se inoar faak om in oere as sân jûns troffen om in pear bierkes te drinken en oer harren dei te praten. It restaurant fan de Frânsk koaitsjende Japanske sjef-kok dêr’t se foaral tusken de middei hinne gienen. It stopljocht by it Gare de Lyon dêr’t se inoar foar it earst tute hienen, trettjin jier earder. In oar stopljocht, ûngelok bringend diskear, dêr’t se útinoar gien wienen, net foar lang, mar dochs echt útinoar, want harren relaasje wie net sûnder friksje. De fontein mei de liuwen dêr’t se inoar troffen foar’t se tegearre de tango dûnsje soenen. En sa koe se noch wol even trochgean… Se hie har nocht derfan om al harren plakken de hiele tiid omsile te moatten. Of leaver sein, se hie oeral har nocht fan.

*

Mar nei Porto gean, mei in omwei om net lâns harren kafee komme te hoegen, of mei har eagen ticht om de fontein mei de liuwen net te sjen, is echt net de manier om de ein fan de tunnel yn sicht te krijen.
Krekt oarsom, dat kin allinnich troch yn Parys te bliuwen en alle dagen lâns it kafee te kommen dat ienris fan harren wie mar no net mear. Troch de twa stopljochten net út ’e wei te gean, oft se no gelok of ûngelok brocht hawwe. Troch har eagen iepen te hâlden by de fontein mei de liuwen dêr’t Samuel op har wachte foardat se tegearre te dûnsjen gienen.
Inkeld en allinnich troch op har fyts te stappen en yn har ientsje te dûnsjen te gean kin se it pikerjen oer de ein fan de tunnel trochbrekke. Want úteinlik sil se ûntdekke – dat stiet fêst, it kin net oars – dat der simpelwei gjin tunnel mear is.

*

It is gjin fiif oere yn ’e middei. Op har telefoan stiet net 17:17, mar 22:18.
Is it te let? Te let om te beljen, ek al is it dan mei har bêste freondinne en is it driuwend? Want se moat it oan ien fertelle. Want allinnich troch it te fertellen, troch it yn wurden te fertalen, kin se der echt wis fan wêze wat der bard is. Of better noch: der wis fan wêze dat gelok noch bestiet.
In pear dagen nei’t se besletten hat dat se de plakken dêr’t se mei Samuel hinne gie net langer mije wol, stapt se op har fyts. It is let op ’e middei. It is moai waar, de loft is helder, it is neisimmer midden yn oktober. As se om de Place de la Bastille hinne rydt en de Boulevard Henri IV ynslacht, wurdt se ferbline troch de sinne lyk foar har. Mei har reade rok en har loshingjend hier stekt se fia de Pont de Sully de twa earms fan de Seine oer, rydt dan de kaai tsjinoer it Institut du Monde Arabe op en sakket ôf nei it wetter.
It is lang lyn – yn alle gefallen sûnt it begjin fan de pandemy – dat se dêr west hat. Dochs kaam se dêr faak, allinnich of mei Samuel. Want dêr, yn ien fan dy lytse amfiteäters lâns de Seine, dat iene mei dy grutte ginkgo derneist, wurdt de tango dûnse.
It is dêr hjoed net drok. In stik as fiif pearen dy’t op de tegelflier dûnsje, mei dêromhinne wat minsken lykas sy dy’t sitte te wachtsjen, tasjogge en mei-inoar prate. Fierder in pear nijsgjirrige kuierders dy’t dêr tafallich lânskomme en hingjen bliuwe om wat foto’s te meitsjen.
Se docht har âlde tangoskuon oan, ek al wit se net mei wa’t se dûnsje moat. Se ken gjinien. Ja, in frou mei wyt hier dy’t te lûd praat, en de jongeman dy’t foar dj spilet. Mar dat makket neat út. Se kin ek sitten bliuwe, nei de punt fan it Île Saint-Louis tsjinoer har sjen, mei de twa earms fan de Seine dy’t dêr byinoar komme, ûnderwilens lústerjend nei de tangomuzyk dêr’t se noch altyd likefolle fan hâldt en dy’t rjochtstreeks it hert yn giet, dy’t oer har hert giet.
‘Wolle jo net dûnsje, mefrou?’
Se sjocht op. In lytse Aziatyske man mei in grutte bril stekt syn hân nei har út. Se glimket nei him en rint nei him ta. Se wachtsje even foar’t se harren tusken de dûnsjende pearen bejouwe. Mei har jierrenlange dûnsûnderfining begrypt se daliks dat it net ûnferjitlik wêze sil. Syn passen binne te lyts en te slop, syn abrazo ûnbesteand, en – slimmer noch – hy sit net yn de muzyk. Mar je moatte it spultsje no ienkear meispylje en mei elkenien dûnsje, tinkt se as it foarby is en se wer op har plak sitten giet.
Hoewol’t se earlik sein leaver sitten bliuwt as ûnbefredigjend te dûnsjen. Fan ’e jûn wol teminsten, mei de ûndergeande sinne dy’t it oker fan de steatlike gebouwen fan it Île Saint-Louis opfrist en hast oranje makket, in strieljend oranje dat ôfstekt tsjin it djippe blau fan de himel en it metaalgriis fan de rivier, ja, fan ’e jûn wol. Se hat altyd holden fan dat kontrast tusken waarm en kâld, dat troch de oanwêzichheid fan it wetter noch magysker wurdt. Ik soe in foto meitsje moatte want it sil net lang duorje, seit se tsjin harsels.
Se wol krekt har telefoan pakke as se in jongeman gewaarwurdt dy’t neist har sitten gien is.
‘Mei ik jo freegje om in dûns?’ seit hy nei in skoftsje, mei in aksint dat net hielendal Frânsk is.
Se wifket, jout net fuortendaliks antwurd. Miskien is it in toerist dy’t dêr samar bedarre is, oanlutsen troch de skjintme fan it plak, en kin er net dûnsje, tinkt se, wylst se oereingiet en him folget, de dûnsflier op. Hy hat krollich hier, in ljochtbrune hûd en in moaie glimlaits. Mar hy mei dan miskien in toerist wêze, dûnsje kin er wol. Seit se nei in pear passen tsjin harsels. Hy wit ek hoe’t er omearmje moat, biedt har syn boarst en earms oan sadat harren lichems yninoar passe, inoar fiele, opgeane yn ’e muzyk, nei inoar lústerje, prate sûnder ek mar in wurd út te sprekken.
En as soks bart – want dat bart net altyd, it bart mar selden – is it in wûnder. Dit is it paradys, Lena. In libben, beevjend, oanwêzich paradys. Dat fan dy is yn Porto, oan it einpunt fan line 500. Dat fan my is hjir, yn ’e earms fan in jongeman dy’t ik net ken. Yn ús earms, leaver sein, want it is in paradys dat we tegearre meitsje.

Paradijs aan de Seine

Als er iemand is aan wie ze het zou willen vertellen, is het Lena wel. Haar vriendin, haar collega, vertaalster net als zij, met wie ze dezelfde talencombinatie en vaak ook dezelfde vertaalcabine deelt. Althans, met wie ze dezelfde vertaalcabine déélde. Want de laatste twee jaar, met alle lockdowns, hebben ze niet veel ‘fysiek’ gewerkt, zoals dat tegenwoordig heet. En ook daarbuiten hebben ze elkaar niet veel gezien, want Lena is in Portugal gaan wonen: als je dan toch ‘virtueel’ moet werken, achter je computer dus, kun je dat net zo goed op een aangename plek doen, verklaarde ze.
Maar ze hebben nog nooit zoveel getelefoneerd als nu. Ik bel je om vijf uur, Marianne. Om 17:17 uur zelfs. Ik ben een getallenfetisjist, dat weet je. En 17 is mijn lievelingsgetal. Als je zin hebt om met me te praten neem je op. En anders gewoon niet.
Nee, nee, ze wilde graag met Lena te praten, ook al was het vaak het slechtste moment van de dag. Het slechtste moment van de dag van het slechtste jaar 2021. En het kwam niet alleen door het virus met die hele stoet van beperkingen en absurde avondklokken zoals die ene om zes uur. Het kwam niet door alle mensen om haar heen, die van de ene op de andere dag ervaren epidemiologen en erkende coronadeskundigen waren geworden. Het kwam niet doordat er minder werk was – een paar virtuele internationale conferenties, de twee werkvergaderingen op het ministerie van Landbouw – en daardoor minder inkomsten. Het kwam ook niet door de sluiting van de bioscopen in haar buurt, en van de cafés, de theaters, de musea, om nog maar te zwijgen van de tangoplekken waar ze graag naartoe ging.
Het kwam – en daar had ze mee moeten beginnen, want al het andere deed er uiteindelijk veel minder toe – doordat Samuel, met wie ze al heel lang een relatie had, haar op een januari-avond had verlaten voor een vlam. Dat had hij zo gezegd: ik heb een vlam. Wat volgde was een lange reeks chaotische nachten, waarin ze om drie uur opschrok uit haar slaap, badend in het zweet, of uren wakker lag tot het licht werd. Ontreddering, onbegrip, pijn boven in haar buik. De tijd die maar niet vooruitging. Als je wilt weten wat het ondraaglijkste is in een relatiebreuk, zei ze tegen Lena, dan is dat het: de traagheid.

*

Je zou me moeten komen opzoeken, Marianne! Het is extreem eenvoudig. Drie uur vliegen, rechtstreeks van Parijs naar Porto. Nee, nee, niet over de opwarming van de aarde beginnen alsjeblieft. Het maakt toch niets uit, we gaan er onherroepelijk aan, over vijftig jaar is er geen stad Porto meer. Intussen heb ik een logeerkamer met uitzicht op een binnenplaats met een grote magnolia. En jij die van poëzie en fado houdt, jij zult als een blok voor Porto vallen. Ik ken geen enkele andere stad waar het zo aangenaam wonen is. Natuurlijk moet je de toeristen ontwijken, wat niet zo moeilijk is. Ze klonteren altijd op dezelfde plekken samen. Je vindt hier alles waar je van houdt. Straten met kinderkopjes. Steile steegjes. Oude cafés. Gegrilde vis. Citroenen. Port…
En er is de zee. Probeer het even voor je te zien. Je neemt bus nummer 500, je gaat naar het eindpunt, twintig minuten, meer niet, je stapt uit, je loopt een stukje, vijf, tien minuten, en dan ben je op het strand, aan de oceaan. Ik heb een plek gevonden waar niemand komt, vooral in deze tijd van het jaar. Het is daar puur geluk, mijn stukje paradijs. Een paradijs aan het einde van lijn 500. Waar wacht je op, Marianne!

*

Dat klopt. Waar wachtte ze nog op om haar vliegticket naar Porto te boeken? Er was niets dat haar in Parijs hield. Haar twee volwassen dochters hadden allang hun vleugels uitgeslagen. Haar kat, of nou ja, de kat van haar jongste dochter, was gestorven en de planten op het balkon zouden het prima overleven zonder haar. Bovendien was ze erg op Lena’s gezelschap gesteld. Het was een gulle, gemoedelijke, grappige, spotzuchtige vrouw die wist wanneer ze een bladzijde in haar leven moest omslaan. Niet zoals zijzelf, die veel besluitelozer, dromeriger en nostalgischer was, moeite had om knopen door te hakken en makkelijk in wanhoop verzonk.
Het zou haar ook goeddoen om even weg te zijn van al die plaatsen die haar aan Samuel herinnerden. En dat waren er nogal wat. Het café op de hoek van haar straat waar ze elkaar vaak rond een uur of zeven ’s avonds troffen om een paar biertjes te drinken en over hun dag te praten. Het restaurant van de Frans kokende Japanse chef-kok waar ze vooral tussen de middag naartoe gingen. Het stoplicht bij het Gare de Lyon waar ze elkaar voor het eerst hadden gekust, dertien jaar eerder. Een ander stoplicht, ongeluk brengend dit keer, waar ze uit elkaar waren gegaan, niet voor lang, maar toch echt uit elkaar, want hun relatie was niet rimpelloos. De fontein met de leeuwen waar ze afspraken als ze samen de tango gingen dansen. En zo kon ze nog wel even doorgaan… Ze was het moe om al hun plaatsen de hele tijd te moeten omzeilen. Of liever gezegd, ze was alles moe.

*

Maar naar Porto gaan, met een omweg om niet langs hun café te hoeven komen, of met haar ogen dicht om de fontein met de leeuwen niet te zien, is echt niet de manier om het eind van de tunnel in zicht te krijgen.
Integendeel, dat kan alleen door in Parijs te blijven en elke dag langs het café te komen dat ooit van hen was maar nu niet meer. Door de twee stoplichten niet uit de weg te gaan, of ze nu geluk of ongeluk hebben gebracht. Door haar ogen open te houden bij de fontein met de leeuwen waar Samuel op haar wachtte voordat ze samen gingen dansen.
Alleen door op haar fiets te stappen en in haar eentje te gaan dansen kan ze het gepieker over het eind van de tunnel doorbreken. Want uiteindelijk zal ze ontdekken – dat staat vast, het kan niet anders – dat er eenvoudigweg geen tunnel meer is.

*

Het is geen vijf uur ’s middags. Op haar telefoon staat niet 17:17, maar 22:18.
Is het te laat? Te laat om te bellen, ook al is het dan met haar beste vriendin en is het dringend? Want ze móét het aan iemand vertellen. Want alleen door het te vertellen, door het in woorden te vertalen, kan ze echt zeker weten wat er is gebeurd. Of beter nog: zeker weten dat geluk nog bestaat.
Een paar dagen nadat ze heeft besloten dat ze de plaatsen waar ze met Samuel naartoe ging niet langer wil vermijden, stapt ze op haar fiets. Het is laat in de middag. Het is mooi weer, de lucht is helder, het is nazomer midden in oktober. Wanneer ze om de Place de la Bastille heen rijdt en de Boulevard Henri IV in slaat, wordt ze verblind door de zon recht voor haar. Met haar rode rok en haar loshangende haren steekt ze via de Pont de Sully de twee armen van de Seine over, rijdt dan de kade tegenover het Institut du Monde Arabe op en daalt af naar het water.
Het is lang geleden – in elk geval sinds het begin van de pandemie – dat ze daar is geweest. Toch kwam ze er vaak, alleen of met Samuel. Want daar, in een van die kleine amfitheaters langs de Seine, dat ene met die grote ginkgo ernaast, wordt de tango gedanst.
Het is er vandaag niet druk. Een stuk of vijf paren die op de tegelvloer dansen, met daaromheen wat mensen zoals zij die zitten te wachten, toekijken en met elkaar praten. Verder een paar nieuwsgierige wandelaars die daar toevallig langskomen en blijven hangen om wat foto’s te nemen.
Ze trekt haar oude tangoschoenen aan, ook al weet ze niet met wie ze moet dansen. Ze kent niemand. Ja, een vrouw met wit haar die te hard praat, en de jongeman die voor dj speelt. Maar het doet er niet toe. Ze kan ook blijven zitten, naar de punt van het Île Saint-Louis tegenover haar kijken, met de twee armen van de Seine die daar samenkomen, ondertussen luisterend naar de tangomuziek waar ze nog altijd evenveel van houdt en die recht in het hart gaat, die over háár hart gaat.
‘Wilt u niet dansen, mevrouw?’
Ze kijkt op. Een kleine Aziatische man met een grote bril steekt zijn hand naar haar uit. Ze glimlacht naar hem en loopt naar hem toe. Ze wachten even voor ze zich tussen de dansende paren begeven. Met haar jarenlange danservaring begrijpt ze meteen dat het niet onvergetelijk zal zijn. Zijn passen zijn te klein en te slap, zijn abrazo onbestaand, en – erger nog – hij zit niet in de muziek. Maar je moet het spel meespelen en met iedereen dansen, denkt ze als het voorbij is en ze weer op haar plaats gaat zitten.
Hoewel ze eerlijk gezegd liever blijft zitten dan slecht te dansen. Vanavond in elk geval, met de ondergaande zon die het oker van de statige panden van het Île Saint-Louis verlevendigt en bijna oranje maakt, een stralend oranje dat afsteekt tegen het diepe blauw van de hemel en het metaalgrijs van de rivier, vanavond, ja, vanavond wel. Ze heeft altijd gehouden van dat contrast tussen warm en koud, dat door de aanwezigheid van het water nog magischer wordt. Ik zou een foto moeten maken want het is zo weg, denkt ze.
Ze wil net haar telefoon pakken als ze een jongeman ziet die naast haar is komen zitten.
‘Mag ik u ten dans vragen?’ zegt hij na een tijdje, met een accent dat niet helemaal Frans is.
Ze aarzelt, geeft niet meteen antwoord. Misschien is het een toerist die daar toevallig is beland, aangetrokken door de schoonheid van de plek, en kan hij niet dansen, denkt ze, terwijl ze opstaat en hem de dansvloer op volgt. Hij heeft krullend haar, een lichtgebruinde huid en een mooie glimlach. Maar hij mag dan misschien een toerist zijn, dansen kan hij wel. Zegt ze na een paar passen tegen zichzelf. Omhelzen kan hij ook, hij biedt haar zijn borst en zijn armen aan en hun lichamen schuiven in elkaar, voelen elkaar, gaan op in de muziek, luisteren naar elkaar, vertellen zonder ook maar een woord te zeggen.
En als dat gebeurt – want het gebeurt niet altijd, het gebeurt bijna nooit – is het een wonder. Dit is het paradijs, Lena. Een levend, bevend, aanwezig paradijs. Het jouwe bevindt zich in Porto, aan het eindpunt van lijn 500. Het mijne is hier, in de armen van een jongeman die ik niet ken. In onze armen, liever gezegd, want het is een paradijs dat we samen maken.

Paradise on the Seine

If there’s anyone she’d like to tell, it would be Lena. Her friend, her colleague, a translator just like her, working in the same language combination and with whom she often shares an interpreter booth. Or rather, used to share. Because these past two years, with all the lockdowns, they haven’t really been working ‘on site’, as it is called nowadays. And they haven’t seen much of each other anyway, because Lena had moved to Portugal; if you have to work ‘remotely’ – in front of a computer, that is – you might as well do it in a pleasant place, she declared.
But they’d never called each other as much as now. I’ll call you at five o’clock, Marianne. Or rather, at 17:17. I have a number fetish, you know that. And 17 is my favourite number. If you feel like talking to me, you pick up. And otherwise just let it ring.
No, no, she did want to talk to Lena, although often at the worst time of the day. The worst time of the day of the worst year 2021. And it wasn’t just the virus with its battery of restrictions and absurd curfews like the one at six o’clock. It wasn’t all the people around her, who had overnight become experienced epidemiologists and esteemed covid experts. It wasn’t the lack of work – a couple of international video-conferences, two work meetings at the Ministry of Agriculture – and thus the lack of income. It also wasn’t the closed cinemas in her neighbourhood, nor the cafés, theatres and museums, not to mention the tango places where she was a regular.
It was Samuel – she should have started there, because all the rest was much less important – with whom she had had a long relationship and who had left her on a January night for an attraction. That’s what he had said: I have an attraction. What followed was a long series of chaotic nights – starting out of her sleep at three in the morning, bathing in sweat, lying awake for hours until daybreak. Desperation, confusion, pain in the upper belly. Time standing still. If you want to know what’s most unbearable about a breakup, she told Lena, it’s that: the slowness.

*

You should come and see me, Marianne! It’s extremely easy. A three-hour direct flight from Paris to Porto. No, no, please don’t start with me about global warming. It doesn’t matter anyway, we’re doomed as it is; in fifty years the city of Porto won’t exist anymore. Meanwhile, I have a spare room overlooking a courtyard with a large magnolia tree. And you, who loves poetry and fado, you will fall head over heels for Porto. I don’t know of any other city where life is so pleasant. Of course you have to avoid the tourists, but that isn’t all that difficult. They always clump together in the same places. You’ll find everything you love here. Cobblestones. Steep streets. Old cafés. Grilled fish. Lemons. Port…
And then there’s the sea. Try and picture it for a minute. You take bus number 500, go to the end of the line, twenty minutes, no more, you get off, walk about five, ten minutes and you’re on the beach, right by the ocean. I’ve found a spot no-one ever goes to, especially not at this time of year. Pure bliss, my piece of paradise. A paradise at the end of line 500. What are you waiting for, Marianne!

*

It’s true. What was keeping her from booking a flight to Porto? Nothing kept her in Paris. Her two grown-up daughters had long since spread their wings. Her cat – or rather, her youngest daughter’s cat – had died and the plants on the balcony would survive just fine without her. Moreover, she liked Lena’s company. She was a generous, amiable, humorous woman with a dry wit who knew when it was time to turn the page in her life. Not like herself, who was so much more indecisive, more dreamy and nostalgic, less determined and prone to despair.
It would also do her good to get away from all those places that reminded her of Samuel. And there were quite a few of those. The café on the corner of her street, where they’d often meet up around seven for a few beers and to talk about their day. The restaurant of the Japanese chef who cooked French cuisine, where they mainly went for lunch. The traffic light near Gare de Lyon where they had kissed for the first time, thirteen years ago. Another traffic light, this time bringing misfortune, where they had broken up, not for long, but still broken up, since their relationship was not without its ups and downs. The fountain with the lions, where they used to meet up before an evening of dancing the tango together. And she could go on… It was exhausting having to continuously avoid all those places of theirs. In fact, everything was exhausting.

*

But going to Porto, with a detour so as not to have to pass their café, or closing her eyes by the fountain with the lions, is really not the way to get the end of the tunnel in sight.
On the contrary, that can only be done by staying in Paris and, day after day, passing by the café that once belonged to them, but is no longer theirs. By not avoiding the two traffic lights, regardless if they bring luck or misfortune. By keeping her eyes open by the fountain with the lions, where Samuel used to wait for her before they went dancing.
Only by getting on her bike and going dancing on her own, will she stop asking herself what is at the end of the tunnel. Because eventually she will discover – that’s certain, there is no other way – that there simply is no tunnel anymore.

*

It’s not five o’clock. Her phone does not say 17:17, but 22:18.
Is it too late? Too late to call, even though it’s her best friend and urgent? Because she has to tell someone. Because only by telling, by translating it into words, will she know for sure what happened. Or better yet, know for sure that happiness still exists.
A few days after having decided she no longer wants to avoid the places she used to go to with Samuel, she gets on her bike. It’s late afternoon. The weather is nice, the sky is clear – Indian summer in the middle of October. When she cycles around Place de la Bastille and turns into Boulevard Henri IV, she is blinded by the sun straight in front of her. In her red skirt, her loose hair flying, she crosses the two arms of the Seine via the Pont de Sully to the quay opposite the Institut du Monde Arabe and heads down to the water.
She hasn’t been here for a long time — at least since the beginning of the pandemic. Yet she used to come here often, alone or with Samuel. Because here, in one of those small amphitheatres along the Seine, the one with the big ginkgo next to it, the tango is danced.
It is not crowded today. There are about five couples on the tiled floor, surrounded by others like her, who are waiting, watching, talking to each other. Plus a few curious onlookers who happened to pass by and linger to take some pictures.
She puts on her old tango shoes, even though she doesn’t know who to dance with. She doesn’t know anyone here. Okay yes, the woman with white hair who talks too loud and the young man acting as DJ. But it doesn’t matter. She could just sit there and look at the tip of the Île Saint-Louis in front of her, where the two arms of the Seine meet, meanwhile listening to the tango music that she still loves as much as ever and that goes right to the heart, that talks about her heart.
‘Wouldn’t you like to dance, ma’am?’
She looks up. A small Asian man with oversized glasses extends his hand to her. She smiles and walks over to him. They wait a while before they join the dancing couples. With her years of experience, she immediately knows that this will not be an unforgettable dance. His steps are too small and too feeble, his abrazo non-existent, and – worse – he’s not into the music. But you’ve got to play the game and dance with everyone, she thinks when it’s over and returns to her seat.
Even though frankly she’d rather stay put instead of having to dance badly. Tonight in any case, with the setting sun touching up the ochre of the stately buildings of the Île Saint-Louis, almost turning them orange, a radiant orange that stands out against the deep blue of the sky and the metallic grey of the river – tonight, yes, tonight that’s the case. She has always loved the contrast between warm and cold, all the more magical by the presence of the water. I should take a picture before it’s gone, she thinks.
She’s just about to pick up her phone when she notices a young man has sat down next to her.
‘May I have this dance?’ he asks after a while, with an accent that is not entirely French.
She hesitates, not answering right away. Maybe he’s a tourist who happened to end up here, attracted by the beauty of the place, and maybe he can’t dance, she thinks, as she gets up and follows him to the dance floor. He has curly hair, an olive-toned complexion and a beautiful smile. He may be a tourist, but he sure knows how to dance. That’s what she says to herself after a few steps. He also knows how to embrace, offering her his chest and his arms, and their bodies slide into each other, feel each other, immerse themselves in the music, listening to each other, telling without saying a word.
And if that happens — because that doesn’t always happen, it almost never happens — it’s a miracle. This is paradise, Lena. A living, trembling, present paradise. Yours is located in Porto, at the end of line 500. Mine is here, in the arms of a young man I don’t know. Or in our arms, rather, because it’s a paradise made by the two of us.

Paradis sur Seine

S’il y a quelqu’un à qui elle a envie de le dire, c’est bien à Lena. Son amie, sa collègue, traductrice comme elle, avec qui elle partage la même combinaison linguistique et souvent la même cabine de traduction. Enfin, avec qui elle partageait la même cabine de traduction. Parce que depuis deux ans et tous les confinements successifs, elles n’ont pas beaucoup travaillé ‘en présentiel’, comme on dit maintenant. Elles ne se sont pas beaucoup vues non plus étant donné que Lena était partie vivre au Portugal : s’il faut travailler ‘en distanciel’, c’est-à-dire devant son ordinateur, autant le faire d’un endroit agréable, déclarait-elle.
Mais elles ne se sont jamais tant parlé au téléphone. Je t’appelle à 17h, Marianne. A 17 17 même. Je suis une fétichiste de numéros, tu sais bien. Et le 17 est mon numéro préféré. Si tu as envie de me parler, tu réponds. Sinon, tu laisses tomber.
Non, non, elle voulait bien parler avec Lena, même si c’était souvent le pire moment de la journée. Le pire moment de la journée de la pire année 2021. Et ce n’était pas seulement le virus avec tout le cortège de restrictions et de couvre-feux fantaisistes comme celui à six heures de l’après-midi. Ce n’étaient pas tous ces gens autour d’elle, devenus d’un jour à l’autre des épidémiologistes expérimentés, spécialistes reconnus du corona virus. Ce n’était pas la raréfaction du travail, quelques conférences internationales à distance, ou les deux réunions de travail au ministère de l’agriculture, et la raréfaction financière qui va avec. Ce n’était pas non plus la fermeture des salles de cinéma de son quartier, ainsi que des cafés, théâtres, musées, sans parler des endroits de tango où elle avait ses habitudes.
C’était – et elle aurait dû commencer par là, parce que finalement, tout le reste ne lui importait pas tant que ça – Samuel, son amoureux de longue date, qui l’avait quittée un soir de janvier pour une attirance. C’est ce qu’il avait dit : j’ai une attirance. S’en était suivi une succession de nuits chaotiques, de réveils en sueur vers trois heures du matin et d’insomnies tenaces qui duraient jusqu’au matin. Un désarroi, une incompréhension, une douleur en haut de l’estomac. Le temps qui n’avançait plus. Si tu veux savoir ce qui est le plus insupportable dans une rupture, disait-elle à Lena, c’est la lenteur.

*

Tu devrais venir me voir, Marianne ! Ça ne peut pas être plus simple. Trois heures de vol direct Paris-Porto. Non, non, ne me parle pas de réchauffement climatique, s’il te plaît. Ça ne changera rien, de toute façon, on va dans le mur, dans cinquante ans, il n’y aura plus de ville de Porto. En attendant, j’ai une chambre d’ami qui donne sur une cour avec un grand magnolia. Et toi qui aimes la poésie et le fado, tu vas tomber amoureuse raide de Porto. Je n’ai jamais vu une ville aussi agréable à vivre. Bien sûr, il faut éviter les touristes, ce qui n’est pas bien difficile. Ils s’agglutinent toujours aux mêmes endroits. Il y a tout ce que tu aimes ici. Les sols pavés. Les rues en pentes. Les vieux cafés. Le poisson grillé. Les citrons. Le porto…
Puis il y a la mer. Imagines-toi un peu. Tu prends le bus n° 500, tu vas jusqu’au terminus, vingt minutes, pas plus, tu descends, tu marches un peu, cinq, dix minutes, et te voilà à la plage, au bord de l’océan. J’ai trouvé un endroit où il n’y a personne, surtout à cette saison. C’est le bonheur, c’est mon coin de paradis. Un paradis au bout de la ligne n° 500. Je me demande ce que tu attends, Marianne !

*

C’est vrai. Qu’attendait-elle pour réserver son billet d’avion pour Porto ? Rien ne la retenait à Paris. Ses deux filles adultes volaient de leurs propres ailes depuis un moment déjà. Son chat, enfin celui de sa fille cadette, était mort, et les plantes sur le balcon arrivaient très bien à survivre sans elle. En plus, elle aimait la compagnie de Lena, une femme généreuse, facile à vivre, drôle, caustique, sachant tourner la page quand il faut. Pas comme elle, bien plus indécise, rêveuse et nostalgique, ayant du mal à trancher et s’abîmant facilement dans le désespoir.
Et puis ça lui ferait du bien de s’éloigner de tous ces endroits qui lui rappelaient Samuel. Et il y en avait. Le café à l’angle de sa rue où ils se retrouvaient souvent vers sept heures du soir pour prendre une bière ou deux et se raconter leur journée. Le restaurant du chef japonais qui cuisine français où ils allaient plutôt à midi. Le feu rouge près de la Gare de Lyon où ils se sont embrassés la première fois, il y a treize ans de ça. Un autre feu rouge, malheureux celui-là, où ils se sont quittés, pas pour longtemps, mais quittés tout de même, parce que leur histoire n’était pas sans orages. La fontaine aux lions où ils se donnaient rendez-vous avant d’aller danser le tango ensemble. Et elle pourrait continuer… Elle n’en pouvait plus de ruser pour éviter tous ces lieux qui étaient à eux. Elle n’en pouvait plus tout court.

*

Mais ce n’est pas en partant pour Porto, en faisant un détour pour ne pas passer devant leur café, ou en fermant les yeux devant la fontaine aux lions, qu’elle va finir par apercevoir une lueur au bout du tunnel.
Au contraire, c’est en restant à Paris, en passant tous les jours devant ce café qui a été le leur et ne l’est plus. C’est en n’évitant plus les deux feux rouges, l’heureux ou le malheureux, peu importe. C’est en gardant les yeux grand-ouverts devant la fontaine aux lions où Samuel l’attendait avant d’aller danser ensemble.
C’est en prenant son vélo et allant danser toute seule qu’elle va arrêter de se demander ce qu’il y a au bout du tunnel. Parce qu’elle va finir par découvrir – c’est sûr, ce ne peut être autrement – qu’il n’y a tout simplement plus de tunnel.

*

Il n’est pas cinq heures de l’après-midi. Son téléphone n’affiche pas 17 17, mais 22 18.
Est-ce que c’est trop tard ? Est-ce que ce n’est plus l’heure de passer un coup de fil même s’il s’agit de sa meilleure amie et que c’est urgent ? Parce qu’elle a besoin de le raconter à quelqu’un. Parce que c’est en le racontant, en le traduisant en mots, qu’elle va être vraiment sûre de ce qui s’est passé. Ou encore mieux : sûre que le bonheur existe encore.
Quelques jours après avoir décidé qu’elle ne voulait plus éviter les endroits où elle allait avec Samuel, elle prend son vélo. C’est la fin d’après-midi. Il fait beau, le ciel est limpide, c’est l’été indien en plein mois d’octobre. Quand elle fait le tour de la place de la Bastille et qu’elle descend le boulevard Henri IV, elle est aveuglée par le soleil en face. Sa jupe rouge et ses cheveux relâchés, elle traverse les deux bras de la Seine par le pont de Sully, puis prend le quai devant l’Institut du monde arabe et descend au bord de l’eau.
Ça fait longtemps – au moins depuis le début de la pandémie – qu’elle n’est pas passée par là. Pourtant elle avait l’habitude d’y venir, seule ou avec Samuel. Car c’est là, dans un de ces petits amphithéâtres le long de la Seine, celui à côté d’un grand ginkgo, qu’on danse le tango.
Il n’y a pas grand monde aujourd’hui. Cinq, six couples qui dansent sur le parterre de dalles en pierres, puis les autres, assis comme elle, qui attendent, qui regardent, qui parlent entre eux. Sans compter quelques badauds qui passent par là par hasard et s’arrêtent pour prendre une photo ou deux.
Elle met ses vieilles chaussures de tango même si elle ne sait pas avec qui danser. Elle ne connaît personne. Si, une femme aux cheveux blancs qui parle trop fort, et le jeune homme qui fait le DJ. Mais peu importe. Elle peut rester assise et contempler la pointe de l’île Saint-Louis en face, les deux bras de la Seine qui s’y rejoignent, tout en écoutant cette musique de tango qu’elle aime toujours autant et qui va droit au cœur, elle parle du sien.
– Vous ne voulez pas danser, Madame ?
Elle soulève la tête. C’est un petit homme asiatique avec de grosses lunettes de vue qui lui tend la main. Elle lui sourit et s’avance vers lui. Ils attendent un peu avant de se lancer. Expérimentée, dansant depuis longtemps, elle comprend tout de suite que ce ne sera pas inoubliable. Ses pas sont trop petits et mous, son abrazo inexistant, et – encore plus embêtant – il n’est pas dans la musique. Mais il faut bien jouer le jeu et danser avec tout le monde, pense-t-elle quand c’est fini et qu’elle retrouve sa place.
Quoique, pour dire la vérité, elle préfère être assise que mal danser. Ce soir, en tout cas, avec ce soleil couchant en train de réchauffer l’ocre des immeubles de l’île Saint-Louis, le rendre presque orange, un orange lumineux, qui se découpe sur le bleu profond du ciel et le gris métallique du fleuve, ce soir, oui, c’est le cas. Elle a toujours aimé ce contraste entre le chaud et le froid que la présence de l’eau rend plus magique encore. Je devrais le prendre en photo, parce que ça ne va pas durer longtemps, se dit-elle.
C’est en s’apprêtant à sortir son téléphone qu’elle découvre un jeune homme, venu s’asseoir à côté d’elle.
– Est-ce que je peux vous inviter ? demande-t-il au bout d’un moment, avec un accent qui n’est pas tout à fait français.
Elle hésite, ne répond pas tout de suite. C’est peut-être un touriste qui passe par là, attiré par la beauté du lieu, et ne sait pas danser, pense-t-elle, tout en se levant et le suivant sur la piste. Il est frisé, il a la peau mate et un beau sourire. Il est peut-être vraiment touriste, mais il sait danser. Voilà ce qu’elle se dit au bout de quelques pas. Il sait enlacer aussi, lui offrant sa poitrine et ses bras pour que leurs corps puissent s’emboîter l’un dans l’autre, se sentir, se fondre dans la musique, s’écouter, se raconter sans prononcer un seul mot.
Et quand ça arrive – parce que ça n’arrive pas toujours, ça arrive rarement – c’est miraculeux. C’est le paradis, Lena. Un paradis vivant, tremblant, présent. Le tien se trouve à Porto, au terminus de la ligne n° 500. Le mien est là, dans les bras de ce jeune homme que je ne connais pas. Dans nos bras plutôt, parce que c’est un paradis qui se crée à deux.

Hjerstwêzens
fan Marek Šindelka

Herfstwezens
fan Marek Šindelka

Autumn Creatures
fan Marek Šindelka

Podzimní tvorové
fan Marek Šindelka

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Edgar de Bruin
Oerset troch Julia & Peter Sherwood

Ynsprutsen troch Joeso Peters
Hjerstwêzens

It koe bêst in paradys wêze. It wûnderlikste paradys datst dy mar foarstelle kinst. Fêst stiet dat it in tún wie en dat yn dy tún, of krekter sein op de drompel derfan, mei útsjoch oer de tún, op in moarntiid in kalmte en gelok oer my hinne kaam dy’t ik miskien wol noait earder ergens oars ûnderfûn haw. De tún sels mochtst net yn, dat wie gefaarlik. Yn myn ûnthâld gean ik geregeld nei dat plak werom en it ferskynt ek faak yn myn dreamen. It strookt der op in bepaalde wize mei, om’t de tún sels en it byhearrende hûs fol dreamen sieten – wy hiene dêr allegear ferûntrêstende nachtmerjes, dy’t lykwols tekene waarden troch in ûnmjittelike, suver bedwelmjende skientme. Skientme ferbûn mei klearebare eangst. Myn freon de gitarist fertelde ús moarns in dream dêr’t er út wekker skrokken wie – hy hie dreamd dat syn geslacht yn barnstien feroare. It wie trochsichtich en bros as kolofoanium. Der siet sels in michje ergens út de tiid fan it Trias ynsletten yn dy huningkleurige stien. Oant de dei fan hjoed moat ik oan dat byld tinke. Ek ik hie dêr in ûnwerklike dream, mar dêroer aanst.
Ik wol it earst noch hawwe oer dy tún, ik soe him beskriuwe wolle en ik moat tajaan dat ik it al mear as ien kear besocht haw – en elke kear bin ik tekoartsketten. As soe dit plak elke beskriuwing wjerstean, as soe it wurden ferstjitte, en it oantinken deroan die sels tinken oan it oantinken oan in dream, in dreamde geografy, alles waard hjir oanienwei transformearre, as ien of oar mysterieus stiente. Yn in dream liedt in doar noait nei itselde plak en ek hjir wiene in soad doarren, mar dêroer ek aanst.
Wolno: it wie in tsjustere, klamme tún, djip yn in delling ûnder in reusachtige rotswand. It skaad fan de rotswand luts noait út de tún op. Der hearske hjir in hjerst sûnder ein, de tiid fan it jier dy’t nei alle gedachten it bêste by dit plak paste. De tún bleau damp, fersêde mei wetter út ’e stream dy’t oan ’e fierste ein, hast oan ’e foet fan ’e rotswand, de súdlike grins foarme.
Oan ’e noardkant fan ’e tún stie it hûs. Sa op it earste gesicht in trochsneed eksimplaar fan de ûnsjogge húskes dy’tst withoefolle oantrefst yn Tsjechyske doarpen. It wie achter in lattestek plante, deun achter in smel asfaltdykje fol skuorren en gatten, feroarsake troch hjerstrein en teiwaar yn ’e maitiid. It bemoaze dak fan it lege, min ûnderholden hûs mei ien ferdjipping gie foar in part beskûl achter in muorre fan hjir goed dijend ûnkrûd en oare wyldgroei. Achter it dykje ferriisde de muorre fan it âlde gemeentlike begraafplak; de rigen grêven rûnen justjes heuvelop en hoegdest net te rieden wêr’t de tún syn fiedingsstoffen weihelle, wat der allegear mei it wetter meikaam by stevigere reinbuien.
Grutte stikken fan it hûs sels wiene oantaast troch skimmel en houtswammen, wat fuortdaalk troch de ûnmiskenbere rook ferret waard sagau’t wy nei binnen giene. It hûs hie gjin fêste bewenners en wie ferflokt troch ien of oar einleas trochslepend skeel oer in erfenis. As ûnderwerp fan it skeel hold it hûs wilens troch al dy jierren hinne stadichoan op fan bestean, stil oerlevere oan focht. Myn freon de fioelist liet ús de beide keamers fol alderlei stoffige rommel op ’e begeane grûn sjen en twa souderkeammerkes, dêr’t wy sliepe soene. Wy ferdielden de sliepplakken; wy hiene sliepsekken meinommen, myn freon de fioelist hie ús ôfret de dekbêden te brûken, hoewol’t dy hjir by’t soad leine – der siet te folle libben yn.
Doe liet er ús einlik de serre sjen, in soarte fan útpûljend hert fan it hûs. As ik sein ha dat dit plak ûnwerklik wie, net yn wurden te fetsjen, as wie it fuortkommen út in dream, dan doelde ik foaral op dy serre. De serre wie kubusachtich fan foarm. Binnenyn stie in tafel, in stel stuollen. De flier bestie út âlde, barsten tegels en alle oare wanden fan de kubus waarden foarme troch doarren en ruten. En as ik alle sis, dan bedoel ik echt alle, ynklusyf it plafond – doarren en ruten foar ús, neist ús, achter ús, en boppe ús. Gjin mitselwurk, inkeld it molkeglês fan ’e doarren, de ien neist de oare, mei hjir en dêr in rút dertusken proppe, it wie allegear lokraak oaninoar kitten en die tinken oan in kas of earder, sa’t ik justjes dwyl betocht – in glêzen Rubiks kubus. It like as koest dizze romte eigenwillich alle kanten op draaie.
Lykas myn freon de fioelist fertelde, hie syn tante oait hielendal yn har ientsje de serre boud. Har iennige soan wie omkommen by in motorûngelok en sy hie doe in simmer lang fan moarns ier oant jûns let boud oan dizze skots en skeve serre mei útsjoch oer de fersêde tún. Se bealge om mar net neitinke te hoegen. Yn har ientsje tôge se mei swiere houten balken, kitte ruten en doarren oaninoar, wraksele mei dat kurieuze bousel, mei dat ûnbehelplike glêzen fûgelnêst, se wie skjin tenein, mar se hold fol. It materiaal kaam fan ’e sloop fan in Praachske flat, se koe it sa meinimme. Al dy ruten en doarren … Hoefolle fertriet as dêr net yn ferwurke siet! De serre like in bassin fan wat dat net te beskriuwen wie, fan wat dêr’t lang lyn it hiele hûs en de tún derachter fan trochlutsen rekke wie. Tante wie al âld en se hie har ûnthâld ferlern, se kaam hjir al lang net mear en stadichwei wiene al dy fiere sibben om har hinne begûn te sirkeljen om op alderhande wizen har besittingen, dêrûnder dit kurieuze hûs, oan har te ûntfytmanjen.
Wy sieten yn dy tryste Rubiks kubus en stoarren nei de ferreinde, fuortrotsjende tún. It miggele, de rein tikke súntsjes tsjin de glêzen yn it plafond. Fan alle kanten – en tagelyk like it nergens wei te kommen – foel in swak, troebel ljocht nei binnen. De tún lei stil en in bytsje driigjend foar ús, mei in stel healdeade ferwyldere apelbeammen, fertoarkjend yn ’e buert fan it hûs, in soad ûnkrûd en in plattrape paadsje nei de stream, dêr’t myn freon de pianist him yn ’e hite hei op bejoech (hy spile dan wol gitaar, mar hy hold der in wûnderlike technyk op nei troch mei beide hannen op de gitaarhals te spyljen, lykas op pianotoetsen), om ris om him hinne te sjen yn de omjouwing. Myn freon de fioelist rôp kjel dat er fuortdaalk werom komme moast – de tún yn gean, dat dogge je net. Freegjend seagen wy him oan. ‘It is gefaarlik,’ lei er ferûntskuldigjend út.
En sa hearden wy dat de hiele tún teheistere waard troch in pleach. In nuveraardige myt – de fioelist koe net op de Tsjechyske namme komme – hie der besit fan nommen. De fioelist hie lang yn Dútslân wenne, dêr’t er mei syn broers yn in strykkwartet spile en fan guon útdrukkingen kaam allinnich de Dútske fariant by him boppedriuwen. ‘Herbstmilbe,’ sei er, ‘it tilt derfan op.’ Hy besocht ús it Dútske wurd te beskriuwen, mar sels no noch ûntbruts it him oan de krekte bewurdingen. ‘Hjerstwêzens,’ sei er. Myn freon de pianist kaam fuortynienen werom.
Hjerstwêzens. ‘Wat dogge se?’ fregen wy. ‘Kinst se net sjen,’ lei de fioelist út, ‘se binne felread kleure, se lykje krekt op fan dy fluwielachtige spintsjes, mar kinst se allinnich ûnder in fergrutglês sjen. Se lizze op ’e loer yn it gers, it stikt derfan. Se klampe har fêst oan dyn broeksboksen, krûpe nei dyn fel en klimme omheech,’ sei er wizend yn ’e regioanen fan syn ljisken. ‘Dêrhinne?’ fregen wy ûngerêst, de fioelist knikte earnstich, ja dêrhinne. De pianist begûn ynstinktyf syn boksen ôf te klopjen. ‘Dat hat no gjin doel mear,’ murk de fioelist op en de pianist luts wyt wei. ‘En wat … dogge se dêr?’ fregen wy hieltyd ûngerêster. ‘Se sûgje dyn bloed op,’ sei er ferûntskuldigjend, ‘se boarje har yn dyn fel en sûgje bloed, it jokket as de sykte.’ Op de fraach watst dertsjin dwaan koest, antwurde er dêrom alwer ferûntskuldigjend: ‘Net de tún yn gean. Fierder falt der no neat mear oan te dwaan, as se har folsûge hawwe, gean se wer fuort. Nei sawat fjirtjin dagen.’ De pianist waard noch in slach witer. ‘Miskien hast gelok hân en binne se net op dy sprongen,’ besochten wy him gerêst te stellen.
‘Tsja, miskien wol,’ sei de fioelist en hy sloech de eagen del. It wie mar al te dúdlik dat er wol better wist.
Jûns hawwe wy ús yn de serre folrinne litten. Wy sieten oant djip yn ’e nacht te praten en holden de tún yn ’e gaten, dy’t dêr ergens yn it tsjuster hieltyd WIE. Yn ’e fierte skolpere de stream smakkend oer de balstiennen en no en dan miende ik tûzenen ûnsichtbere hjerstwêzens te hearren dy’t har mei driigjend gerissel troch it gers beweegden. Stiloan waarden wy wei om op bêd te gean. Ik ekskusearre my as earste, ik ha noch noait oer drank kinnen en de holle rûn my al om. Ik hearde noch krekt hoe’t myn freon de pianist de oaren tafertroude – wy wiene hjir mei mannen ûnderinoar – dat IT al begûn wie. De fioelist wie mei him begien en advisearre him om foaral net te klauwen, want dat soe it allinnich mar slimmer meitsje. Mar doe heakke hy deroan ta dat it sûnder klauwen net te hurdzjen wie – dat hearde ik út myn souderkeammerke wei, dêr’t ik yn myn sliepsek krûpte en yn de moassige rook fan skimmel suver fuort yn ’e sliep foel.
Ik tink dat ik noch noait earder sa djip sliept haw. Ik waard wekker út ien fan dy dreamen dy’t dy twivelje lit hokker realiteit de echte is. Wêrút en wêryn’tst eins wekker wurdst. Ik dreamde fan in pryster dy’t ûnder in fallende klok telâne kaam. Dy pryster wie ik (yn ’e dream wie dat fanselssprekkend). It ûngelok betsjutte safolle as dat in reusachtige klok op my foel – hy ferwûne my net, it wie inkeld dat ik no ûnder in stolp siet. De klok hie gjin bongel. Der gjalpe wat út myn earen, in kleverige waarmte. Ik hearde neat. In net te beskriuwen deadseangst raasde troch my hinne, sa’tst dy grif fielst ast libben begroeven wurdst. Ik wist dat de lucht opreitsje soe. Doe kaam der noch in oare eangst by: de wûnderlike oertsjûging dat der bûten wat bard wie, dat dit ûngelok dêr net los fan stie, dat de wrâld wilens ta in ein kommen wie, dat der nimmen wie dy’t de klok optille koe en my rêde. Doe waard ik wekker en wylst de klaustrofoby stadich wei-ebbe en om my hinne ûnwillich wat fan in moarn konstruearre waard, wâle it gefoel fan in ûnfoarstelbere ferromming en in enoarm gelok yn my op.
Noch alhiel berûze rûn ik nei ûnderen en gie yn ’e serre sitten. Unferskillich lei de tún dêr mei syn apelbeammen en syn paadsje. Ik sûge de frisse, fan focht trochlutsen loft op en naam in flinke slok fan it metalich smeitsjende wetter út in âlde skansearre beker. Dêr ergens yn it gers beweegden har dy wêzens, dy lytse hjerstbloedlichemkes. Ik siet nei al dy ruten en doarren om my hinne te sjen en ynienen betocht ik dat it sa min noch net wie dat de tante fan de fioelist har ûnthâld kwytrekke wie. Miskien wie dêrmei ek de pine fuortspield. Pine dy’t as ûnsichtbere miten op it ûnthâld parasitearret, mar úteinlik út himsels fuortgiet – de pine sûget him fol en giet lang om let fuort. En dan keart skrutel, stadich it gelok werom. It útstelde gelok.
Boppe waard niiskrekt myn freon de gitarist wekker út syn nachtmerje oer syn barnstiennen geslacht. Om ús hinne dy rotsjende tún. In wiidweidich bloedbyld yn it gers. In motorrider dy’t lang lyn stoarn wie, foar ivich behekst yn ’e tún, tebroazele yn tsientûzenen hjerstwêzens, har paad sykjend nei de ljisken, om ’e nocht in paad werom sykjend nei de memmeskurte, in paad nei hûs.
Súntsjes tikke de rein wer tsjin it glêzen plafond. Ik seach nei it molkegriene, troch tekoart oan sinneljocht fertutearzjende gers, nei de reade plakjes fan wylde apels dy’t yn ’e loft liken te sweven. Op myn ferwulft preau ik de metalige smaak en ik wie noch hieltyd op deselde mysterieuze wize gelokkich. It koe bêst in paradys wêze, betocht ik. It nuveraardichste paradys datst dy mar foarstelle kinst.

Herfstwezens

Het kon best een paradijs zijn. Het merkwaardigste paradijs dat je je maar kunt voorstellen. Vaststaat dat het een tuin was en dat in die tuin, of preciezer gezegd op de drempel ervan, met uitzicht op de tuin, op een ochtend een kalmte en geluk over me heen kwam die ik misschien wel nooit eerder elders heb ervaren. De tuin zelf mocht je niet betreden, dat was gevaarlijk. In mijn herinneringen keer ik regelmatig terug naar die plek en hij verschijnt ook vaak in mijn dromen. Het strookt er op een bepaalde manier mee, omdat de tuin zelf en het bijbehorende huis vol dromen zaten – we hadden daar allemaal verontrustende nachtmerries, die echter werden gekenmerkt door een immense, haast bedwelmende schoonheid. Schoonheid verbonden met pure angst. Mijn vriend de gitarist vertelde ons ’s ochtends een droom waaruit hij wakker was geschrokken – hij had gedroomd dat zijn geslacht in barnsteen veranderde. Het was doorzichtig en broos als colofonium. Er zat zelfs een vliegje ergens uit de tijd van het Trias ingesloten in die honingkleurige steen. Tot op de dag van vandaag moet ik aan dat beeld denken. Ook ik had daar een onwerkelijke droom, maar daarover straks.
Ik wil het eerst nog hebben over die tuin, ik zou hem willen beschrijven en ik moet bekennen dat ik het al meerdere keren heb geprobeerd – en elke keer heb ik gefaald. Alsof deze plek elke beschrijving weerstond, alsof die de woorden verstootte, en de herinnering eraan deed zelf denken aan de herinnering aan een droom, een gedroomde geografie, alles werd hier voortdurend getransformeerd, als een of ander mysterieus gesteente. In een droom leidt een deur nooit naar dezelfde plek en ook hier waren veel deuren, maar daarover ook straks.
Wel: het was een donkere, klamme tuin diep in een dal onder een reusachtige rotswand. De schaduw van de rotswand trok nooit op uit de tuin. Er heerste hier een herfst zonder einde, het jaargetijde dat waarschijnlijk het best bij deze plek paste. De tuin bleef klam, verzadigd met water uit de beek die aan het uiterste einde, bijna aan de voet van de rotswand, de zuidelijke grens vormde.
Aan de noordkant van de tuin stond het huis. Op het eerste gezicht een doorsnee exemplaar van de lelijke huisjes die je in groten getale in Tsjechische dorpen aantreft. Het was achter een lattenhek geplant, vlak achter een smal asfaltweggetje vol scheuren en gaten, veroorzaakt door herfstregens en dooi in de lente. Het bemoste dak van het lage, slecht onderhouden huis met één verdieping, ging voor een deel schuil achter een muur van hier goed gedijend onkruid en andere wildgroei. Achter het weggetje verrees de muur van de oude gemeentelijke begraafplaats; de rijen graven liepen lichtjes heuvelop en je hoefde niet te raden waar de tuin zijn voedingsstoffen vandaan haalde, wat er allemaal met het water meekwam tijdens stevigere regenbuien.
Grote stukken van het huis zelf waren aangetast door schimmel en houtzwammen, wat onmiddellijk door de onmiskenbare geur werd verraden zodra we naar binnen gingen. Het huis had geen vaste bewoners en was vervloekt door een of ander eindeloos voortslepend geschil over een erfenis. Als onderwerp van het geschil hield het huis ondertussen door al die jaren heen langzaam maar zeker op te bestaan, stil overgeleverd aan vocht. Mijn vriend de violist liet ons de twee kamers vol allerlei stoffige rommel op de begane grond zien en twee zolderkamertjes, waar we zouden slapen. We verdeelden de slaapplaatsen; we hadden slaapzakken meegenomen, mijn vriend de violist had ons afgeraden de dekbedden te gebruiken, hoewel er hier een heleboel lagen – er zat te veel leven in.
Toen liet hij ons eindelijk de serre zien, een soort uitstulpend hart van het huis. Als ik heb gezegd dat deze plek onwerkelijk was, niet in woorden te vatten, alsof die was voortgekomen uit een droom, dan doelde ik vooral op die serre. De serre was kubusachtig van vorm. Binnenin stond een tafel, een stel stoelen. De vloer bestond uit oude, gebarsten tegels en alle overige wanden van de kubus werden gevormd door deuren en ramen. En als ik alle zeg, bedoel ik echt alle, inclusief het plafond – deuren en ramen voor ons, naast ons, achter ons, en boven ons. Geen metselwerk, enkel het melkglas van de deuren, de een naast de ander, met hier en daar een raam ertussen gepropt, het was allemaal lukraak aan elkaar gekit en deed denken aan een kas of eerder, zoals ik met een lichte duizeling bedacht – een glazen Rubiks kubus. Het leek alsof je deze ruimte willekeurig elke kant kon opdraaien.
Zoals mijn vriend de violist vertelde, had zijn tante ooit helemaal in haar eentje de serre gebouwd. Haar enige zoon was omgekomen bij een motorongeluk en zij had toen een zomer lang van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat gebouwd aan deze schots en scheve serre met uitzicht op de verzadigde tuin. Ze beulde zich af om maar niet te hoeven nadenken. In haar eentje sleepte ze met zware houten balken, kitte ramen en deuren aan elkaar, worstelde met dat curieuze bouwsel, met dat onbeholpen glazen vogelnest, ze was bekaf, maar ze hield vol. Het materiaal kwam van de sloop van een Praagse flat, ze kon het zo meenemen. Al die ramen en deuren… Hoeveel verdriet zat daarin vervat! De serre leek een bassin van iets onbeschrijfelijks, van iets wat lang geleden het hele huis en de tuin erachter had doordrenkt. Tante was al oud en ze was haar geheugen kwijtgeraakt, ze kwam hier al lang niet meer en langzaamaan waren al die verre verwanten om haar heen gaan cirkelen om op allerlei manieren haar bezittingen, waaronder dit curieuze huis, aan haar te ontfutselen.
We zaten in die trieste Rubiks kubus en staarden naar de verregende, wegrottende tuin. Het miezerde, de regen tikte zachtjes tegen de ramen in het plafond. Van alle kanten – en tegelijkertijd leek het nergens vandaan te komen – viel een zwak, troebel licht naar binnen. De tuin lag stil en een beetje dreigend voor ons, met een stel halfdode verwilderde appelbomen, wegkwijnend in de buurt van het huis, een hoop onkruid en een platgetrapt paadje naar de beek, waar mijn vriend de pianist zich op een onbewaakt ogenblik onbezonnen op begaf (hij speelde weliswaar gitaar, maar hij hanteerde een bijzondere techniek door met beide handen op de gitaarhals te spelen, zoals op pianotoetsen), om een kijkje in de omgeving te nemen. Mijn vriend de violist riep geschrokken dat hij direct terug moest komen – dat doe je niet, de tuin in gaan. Vragend keken we hem aan. ‘Het is gevaarlijk,’ legde hij verontschuldigend uit.
En zo hoorden we dat de hele tuin geteisterd werd door een plaag. Een merkwaardige mijt – de violist kon niet de op de Tsjechische naam ervan komen – had er bezit van genomen. De violist had lang in Duitsland gewoond waar hij met zijn broers in een strijkkwartet speelde en van sommige uitdrukkingen kwam alleen de Duitse variant bij hem bovendrijven. ‘Herbstmilbe,’ zei hij, ‘de tuin wemelt ervan.’ Hij probeerde ons het Duitse woord te beschrijven, maar zelfs nu nog ontbrak het hem aan de juiste termen. ‘Herfstwezens,’ zei hij. Mijn vriend de pianist keerde onverwijld terug.
Herfstwezens. ‘Wat doen ze?’ vroegen we. ‘Je kunt ze niet zien,’ legde de violist uit, ‘ze zijn felrood gekleurd, ze lijken net op van die fluweelachtige spinnetjes, maar je kunt ze alleen onder een vergrootglas zien. Ze liggen op de loer in het gras, het stikt ervan. Ze klampen zich vast aan je broekspijpen, kruipen naar je huid en klimmen omhoog,’ zei hij wijzend ergens naar de regionen van zijn liezen. ‘Daarheen?’ vroegen we ongerust, de violist knikte ernstig, ja, daarheen. De pianist begon instinctief zijn broekspijpen af te kloppen. ‘Dat heeft nu geen zin meer,’ merkte de violist op en de pianist trok bleek weg. ‘En wat… doen ze daar?’ vroegen we steeds ongeruster. ‘Ze zuigen je bloed op,’ zei hij verontschuldigend, ‘ze boren zich in de huid en zuigen bloed, het jeukt als de neten.’ Op de vraag wat je ertegen kon doen, antwoordde hij wederom verontschuldigend: ‘Niet de tuin in gaan. Verder valt er nu niks meer aan te doen, als ze zich volgezogen hebben, gaan ze weer weg. Na een dag of veertien.’ De pianist werd nog een slag bleker. ‘Misschien heb je geluk gehad en zijn ze niet op je gesprongen,’ probeerden we hem gerust te stellen. ‘Tja, misschien wel,’ zei de violist en hij sloeg zijn ogen neer. Het was maar al te duidelijk dat hij wel beter wist.
’s Avonds hebben we ons op de serre bezat. We zaten tot diep in de nacht te praten en hielden de tuin in de gaten die daar ergens in het donker steeds was. In de verte golfde de beek smakkend over de keien en af en toe meende ik duizenden onzichtbare herfstwezens te horen die zich met onheilspellend geritsel door het gras bewogen. Stilaan dropen we af om naar bed te gaan. Ik excuseerde me als eerste, ik heb nooit tegen drank gekund en mijn hoofd liep al om. Ik hoorde nog net mijn vriend de pianist de anderen toevertrouwen – we waren hier allemaal mannen onder elkaar – dat het al was begonnen. De violist was met hem begaan en adviseerde hem om vooral niet te krabben, want dat zou het alleen maar erger maken. Maar toen voegde hij eraan toe dat het zonder te krabben niet te harden was – dat hoorde ik al vanuit het zolderkamertje waar ik in mijn slaapzaak kroop en in de muffe lucht van schimmel bijna onmiddellijk in slaap viel.
Ik denk dat ik nog nooit eerder zo diep heb geslapen. Ik ontwaakte uit een van die dromen die je laten twijfelen welke realiteit de ware is. Waaruit en waarin je eigenlijk ontwaakt. Ik droomde van een priester die onder een vallende klok terechtkwam. Die priester was ik (in die droom sprak dat vanzelf). Het ongeluk betekende zoveel dat een reusachtige klok op me viel – hij verwondde me niet, het was enkel dat ik nu onder een stolp zat. De klok had geen klepel. Er gulpte iets uit mijn oren, een kleverige warmte. Ik hoorde niets. Een onbeschrijflijke doodsangst raasde door me heen, zoals je die vast voelt als je levend wordt begraven. Ik wist dat de lucht op zou raken. Toen kwam er nog een andere angst bij: de wonderlijke overtuiging dat er buiten iets was gebeurd, dat dit ongeluk er niet van losstond, dat de wereld ondertussen ten einde was gekomen, dat er niemand was die de klok kon optillen en me kon redden. Toen werd ik wakker en terwijl de claustrofobie allengs wegebde en om me heen onwillig iets van een ochtend werd geconstrueerd, welde het gevoel van een ongelooflijke opluchting en een enorm geluk in me op.
Nog geheel in een roes liep ik naar beneden en ging in de serre zitten. Onaangedaan lag de tuin daar met zijn appelbomen en zijn paadje. Ik zoog de frisse, van vocht doortrokken lucht op en nam een flinke slok van het metalig smakende water uit een oude gebutste beker. Daar ergens in het gras bewogen zich die wezens, die kleine herfstbloedlichaampjes. Ik zat naar al die ramen en deuren om me heen te kijken en opeens bedacht ik dat het zo slecht nog niet was dat de tante van de violist haar geheugen was kwijtgeraakt. Misschien was daarmee ook de pijn weggespoeld. Pijn die als onzichtbare mijten op het geheugen parasiteert, maar uiteindelijk uit zichzelf weggaat – de pijn zuigt zich vol en gaat eindelijk weg. En dan keert schuchter, langzaam het geluk terug. Het uitgestelde geluk.
Boven ontwaakte zojuist mijn vriend de gitarist uit zijn nachtmerrie over zijn barnstenen geslachtsdeel. Rondom ons die rottende tuin. Een uitgebreid bloedbeeld in het gras. Een motorrijder die lang geleden was doodgegaan, voor altijd behekst in de tuin, verbrokkeld in tienduizenden herfstwezens, hun weg zoekend naar de lendenen, tevergeefs een weg terug zoekend naar de moederschoot, een weg naar huis.
Lichtjes tikte de regen weer tegen het glazen plafond. Ik keek naar het melkgroene, door gebrek aan zonlicht verpieterende gras, naar de rode vlekjes van wilde appels die in de lucht leken te zweven. Op mijn gehemelte proefde ik de metalige smaak en ik was nog steeds op dezelfde mysterieuze wijze gelukkig. Het kon best een paradijs zijn, bedacht ik. Het merkwaardigste paradijs dat je je maar kunt voorstellen.

Autumn Creatures

It could easily have been paradise. The weirdest paradise imaginable. What I can say for certain is that it was a garden, and that it was in this garden, or rather, on its edge, with a view of the garden, that I experienced, one morning, the kind of peace and happiness that was unlike anything I’d ever known before. The garden was out of bounds, it was dangerous. I return to this place regularly in my memory and often see it in my dreams. This is quite symptomatic, since the garden itself as well as the house, were full of dreams – while staying there, we all had disturbing nightmares that were, nevertheless, possessed of an uncanny, almost intoxicating, beauty. Beauty mixed with sheer terror. One morning my friend the guitar player told us about the dream he’d just woken from in horror – he dreamt that his genitals had turned to amber. They became transparent and fragile, like rosin. Suspended within the honey-coloured rock there may even have been a tiny fly trapped from the Triassic. I can’t get this image out of my head. During our stay there, I also had an uncanny dream, but I’ll come to that later.
For the moment I want to talk about the garden. I would like to describe it, but I must confess that no matter how many times I’ve tried, words have failed me. It’s as if this place resisted any attempt at description, as if it repulsed words, its very memory resembling the memory of a dream, a dreamlike geography where everything keeps re-forming into some kind of mysterious rock. Doors never lead to the same place in dreams, and this place, too, featured many doors. But I’ll come to those later.
So here it comes: it was a dark, humid garden that lay deep in a valley beneath a huge crag. The shadow of the crag never lifted from the garden. An endless autumn reigned there, a season that seemed to best suit this place. The garden was always moist, steeped in water from the stream that formed its southern boundary at the far end, almost at the foot of the crag.
At its northern edge stood a house. At first sight it was the most ordinary kind of ugly house that Czech villages abound with. It stood behind a tumbledown picket fence by a narrow road, its cracked asphalt eroded by autumn rains and spring thaws. The crumbling one-storey building whose roof was covered in moss was partially hidden by a wall of weeds and self-seeded trees that thrived here. On the other side of the road there loomed the wall of the old municipal cemetery – rows of graves rising up a gentle slope, and it wasn’t difficult to guess where the garden drew its nourishment and what ended up being washed into it when there was heavy rain.
Large sections of the house itself were ravaged by mildew and wood-rotting fungus, as we could tell from the smell that hit us as soon as we set foot inside. There was no one living there permanently, and the house had been cursed by one of those interminable inheritance disputes. The house, the actual object of the dispute, gradually ceased to exist, quietly consumed by the damp over the course of years. My friend the violinist showed us the two downstairs rooms, stuffed to the gills with all kinds of dusty junk, and two small attic rooms where we were to sleep, and we each picked a spot. We brought our own sleeping bags, as my friend the violinist said that although there was no shortage of bedding in the house, it wasn’t a good idea to use it: too many critters had made it their home.
Finally, he showed us the veranda, a kind of prolapsed heart of the house. When I said there was something uncanny about the house, something impossible to put into words, seemingly the product of a dream, it was the veranda in particular that I had in mind. It was shaped like a cube. It had a small table and a few chairs. The floor was covered in old, cracked tiles and the cube’s remaining walls were all formed by doors and windows. When I say all, I mean all, including the ceiling – we saw doors and windows before us, next to us, behind us, as well as above us. No brickwork to be seen, just frosted glass doors, one next to the other, with windows squeezed here and there in between, all of it glued together higgledy-piggledy, like some kind of greenhouse, or rather – as I thought, feeling slightly dizzy – a Rubik’s cube made of glass. The space looked as if you could turn and twist it in any direction like a puzzle.
As my friend the violinist explained, many years ago, his aunt had built the veranda all by herself. After her only son was killed in a motorbike accident, she spent a whole summer toiling from dawn to dusk, building this crooked veranda with a view of the water-logged garden. She worked her fingers to the bone in order to stop herself from thinking. She lugged heavy wooden window frames, glued windows to doors, struggled with the bizarre structure, this shapeless bird’s nest of glass, half-dead from exhaustion, and still she persevered. Apparently, she got hold of the material for free at the site of a demolished tenement block in Prague. All those windows and doors … The amount of grief they contained! The veranda appeared to be the vessel of something indescribable, something that had seeped deep into the whole house and the garden behind it. The aunt was now old, had lost her memory, and stopped coming here a long time ago. A number of distant relatives started circling her, trying to trick her out of her possessions, including this weird house.
Now we were sitting in the gloomy Rubik’s cube gazing at the soaked, half-rotten garden. It was drizzling, the raindrops gently tapping on the ceiling windowpanes. A faint, murky light was streaming in from every direction as well as, it seemed, out of nowhere. The garden lay before us, silent and a little frightening. A few half-dead apple trees gone wild, eking out a living next to the house, vast quantities of weeds and a well-trodden path to the stream, which my friend the pianist (he actually played the guitar but had developed a peculiar technique using both hands on the fingerboard, the way one plays the keys on the piano) set out on, in an unguarded moment, to get the lie of the land. Alarmed, my friend the violinist shouted after him to come back to the house immediately – the garden was out of bounds. We gave him a baffled look. ‘It’s dangerous,’ he explained apologetically.
That was how we learned that the garden was infested through and through, invaded by a strange kind of mite whose name the violinist could not recall. Having spent many years in Germany playing in a string quartet with his brothers, the violinist had only German words for some terms. ‘Herbstmilbe,’ he said. The garden is full of it. He tried to translate the German word for us but struggled to find a suitable term. ‘Autumn creatures,’ he said. My friend the pianist returned to the house at once. ‘What do they do?’ we asked. ‘You can’t see them,’ the violinist explained. ‘They are a deep red colour and look like tiny velvety spiders, but you would need a magnifying glass to see them. They lurk in the grass, there are loads of them there. They latch on to trousers, cling to the skin and climb up,’ he said, pointing to an area around his groin. ‘You mean there?’ we asked with concern and the violinist nodded seriously: yes, there. The pianist started dusting off his trousers unconsciously. ‘No point now,’ the violinist remarked, and the colour drained from the pianist’s cheeks. ‘And… what do they do when they get there?’ we asked with growing concern. ‘They suck blood,’ he said apologetically. ‘They drill into the skin and suck. It itches incredibly.’ When he was asked what one could do to prevent that happening, he said, apologetically again, ‘Don’t go into the garden. There’s nothing you can do about it now, just wait until they’ve had their fill. Then they will leave. In about two weeks.’ The pianist’s face turned even paler. ‘Perhaps you were lucky and they didn’t latch on to you,’ we said, trying to console him. ‘Perhaps,’ said the violinist, lowering his eyes. It was quite obvious that he didn’t really believe it.
That night we got drunk on the glass veranda. We stayed up late, watching the garden: it definitely was somewhere out there, in the dark. In the distance, the stream made munching noises as it tossed and turned on the stones and at times I thought I could hear thousands of invisible autumn creatures scurrying about in the grass, rustling ominously. One after the other we went to bed. I was the first to say my excuses: I had never been able to hold my drink and was getting befuddled. Before I left, I heard my friend the pianist confess – we were all men there – that IT had started already. The violinist’s sympathetic advice was not to scratch, as that would only make it worse. Actually, it was unbearable without scratching, he added but by then I was climbing into my sleeping bag in the attic and fell asleep almost instantly in the intoxicating, damp smell of mildew.
I don’t think I had ever slept so soundly. I woke up from one of those dreams that make you wonder what is real and what is not, and what is it you’re waking from and into what. In my dream a church bell had tumbled down, on top of a priest. I was the priest (it was quite clear in the dream) and the huge bell fell on top of me by accident, without hurting me, just closing above me like a lid. The bell had no clapper. Something was pouring from my ears, a kind of viscous warmth. I couldn’t hear anything. The indescribable terror made me shudder. It was the kind of terror that those buried alive must feel. I knew I would run out of air very soon. This was all compounded by a feeling of fresh dread, a strange certainty that something had happened outside, that the accident was related to something, that the world had come to an end in the meantime and there was no one left to lift the lid and rescue me. That’s when I woke up and as the claustrophobic feeling slowly ebbed away and something resembling the morning reluctantly formed around me, I felt a huge sense of relief and an almighty surge of happiness.
Still in a state of stupefaction, I went downstairs and sat down on the veranda. The garden lay before me, indifferent, with its path and its apple trees. I gulped down the fresh air drenched with dampness and took a big glug of ferruginous water from a battered old mug. Somewhere in the garden there stirred the critters, the tiny autumn corpuscles. As I gazed at all the windows and doors around me, I was suddenly struck by the thought that it may have been for the best that the violinist’s aunt had lost her memory. Maybe it had also washed away her grief. Grief is much like invisible mites, parasites, feeding on our memories but eventually leaving of its own accord: having drunk its fill, it does leave in the end. And then happiness returns, slowly, hesitantly. A delayed happiness.
Upstairs my friend the guitar player was just waking from his nightmare in which his genitals had turned to amber. Around me was the rotting garden. Blood markers in the grass. A biker who had died long ago, forever enchanted in this garden, splintered into tens of thousands of autumn creatures trying to travel up to the groin, in a futile search for a way back into the maternal womb, a way back home.
Raindrops started to gently tap on the glass ceiling again. I gazed out at the milky green grass, sickly from the lack of sunlight, at the red flecks of wild apples that seemed to levitate in the air. The rusty taste on my palate, the mysterious sense of happiness was still with me. This could easily have been paradise. The weirdest paradise imaginable.

Podzimní tvorové

Dost dobře to mohl být ráj. Nejpodivnější ráj, jaký si lze představit. Jisté je, že to byla zahrada a v té zahradě, nebo přesněji na jejím prahu, s výhledem do zahrady, jsem jednoho rána pocítil klid a štěstí, jaké jsem snad nikdy nikde nezažil. Do zahrady samotné se vstupovat nesmělo, bylo to nebezpečné. Ve vzpomínkách se na to místo pravidelně vracím a často se objevuje v mých snech. Je to něčím příznačné, protože zahrada sama i dům byly plné snů – všem se nám tam zdály znepokojivé noční můry, které se ale vyznačovaly nesmírnou, až omamnou krásou. Krásou spojenou s čirým děsem. Můj kamarád, kytarista, nám ráno vyprávěl sen, z kterého s hrůzou procitl – zdálo se mu, že se jeho pohlaví změnilo v jantar. Bylo průsvitné a křehké jako kalafuna. A snad dokonce muška odněkud z Triasu visela zatavená v tom medovém kameni. Dodnes na ten obraz myslím. I mně se tam zdál neskutečný sen, ale o něm později.
Chci ještě mluvit o té zahradě, chtěl bych ji popsat a přiznám se, že jsem se o to pokoušel už několikrát – a pokaždé jsem v tom selhal. Jako by se to místo vzpíralo veškerému popisu, jako by odpuzovalo slova a samotná vzpomínka na něj připomínala vzpomínku na sen, snovou geografii, vše se zde neustále přetvářelo, jak nějaká tajemná hornina. Dveře ve snech nikdy nevedou na stejná místa a také zde bylo mnoho dveří, ale i o nich až později.
Tak tedy: byla to temná vlhká zahrada hluboko v údolí pod obrovskou skálou. Stín skály se ze zahrady nikdy nezvedal. Panoval zde nekonečný podzim, doba, která tomu místu podle všeho svědčila nejvíce. Zahrada zůstávala vlhká, napitá vodou z potoka, který na nejvzdálenějším konci, skoro na úpatí skály, tvořil její jižní hranici.
Na severním konci zahrady stál dům. Na první pohled nejobyčejnější z ošklivých domků, jakých jsou po českých vsích spousty. Stál za pobořeným plaňkovým plotem hned za uzounkou rozbitou asfaltkou vymletou podzimními dešti a jarním táním. Nízké jednopatrové neudržované stavení se střechou porostlou mechem bylo částečně skryto stěnou plevele a náletových dřevin, kterým se tu dařilo. Za silničkou se tyčila stěna starého obecního hřbitova – hroby v řadách stoupaly do mírného kopce a dalo se velmi snadno odhadnout, čím se zahrada živí, co všechno do ní voda splaví, když přijdou silnější deště.
Velké oblasti samotného domu stravovala plíseň a dřevokazné houby. Což bylo podle pachu okamžitě jasné, jakmile jsme vstoupili dovnitř. Nikdo zde trvale nežil a dům byl prokletý jakýmsi nekonečným dědickým sporem. Předmět sporu, dům, mezitím během dlouhých roků pomalu, ale jistě přestával existovat, tiše pojídaný vlhkostí. Můj kamarád, houslista, nám ukázal dvě spodní místnosti plné všelijakého zaprášeného haraburdí a dvě půdičky v patře, kde jsme měli spát. Rozebrali jsme si místa – měli jsme spací pytle, peřiny nám přítel houslista nedoporučoval používat, přesto, že jich tu byla hromada: žilo toho v nich příliš.
Pak nám konečně ukázal verandu, jakési vyhřezlé srdce domu. Jestli jsem řekl, že to místo bylo neskutečné, slovy nevyjádřitelné a působilo, jako by se na něm podepsala jakási snová práce, měl jsem na mysli především tu verandu. Tvarem byla zhruba
krychlová. Uvnitř stál stolek, pár židlí. Na podlaze byly staré popraskané dlaždice a všechny ostatní stěny té krychle tvořily dveře a okna. A když říkám všechny, myslím opravdu všechny, včetně stropu – dveře a okna byly před námi, vedle nás, za námi, i nad námi. Zdivo žádné, jen mléčným sklem prosklené dveře, jedny vedle druhých, mezi nimi porůznu nacpaná okna, všechno to bylo poslepované bez velkého ladu a připomínalo to skleník nebo spíš – jak mě v lehké závrati napadlo – skleněnou Rubikovu kostku. Zdálo se, že je ten prostor možné libovolně přetáčet do všech stran, jako nějaký hlavolam.
Jak nám přítel houslista vysvětlil, verandu kdysi úplně sama postavila jeho teta. Její jediný syn se zabil na motorce a ona pak celé léto od rána do večera budovala tuhle křivolakou verandou s výhledem na promoklou zahradu. Dřela se do úmoru, aby nemusela myslet. Sama tahala těžké dřevěné rámy, lepila okna k dveřím, zápasila s tou prapodivnou stavbou, s tím neforemným skleněným ptačím hnízdem, padala únavou, ale vytrvala. Materiál prý tenkrát dostala za odvoz po nějaké demolici jednoho pražského činžáku. Všechna ta okna a dveře… Kolik smutku v nich bylo! Veranda působila jako nádrž něčeho nepopsatelného, něčeho, co dávno prosáklo do celého domu a do zahrady za ním. Teta byla už stará, ztratila paměť, jezdit sem přestala už dávno a pozvolna kolem ní začínali kroužit všichni ti vzdálení příbuzní, kteří se z ní různými způsoby pokoušeli vymámit její majetky, k nimž patřil i tenhle podivný dům.
Seděli jsme v té smutné Rubikově kostce a hleděli na promoklou poloshnilou zahradu. Venku poprchávalo, déšť slabě ťukal do okenních tabulí na stropě. Dovnitř ze všech stran – a zároveň jakoby odnikud – padalo mdlé kalné světlo. Zahrada před námi stála tiše a trochu hrozivě. Několik polomrtvých zplanělých jabloní, živořících poblíž domu, spousta plevele a vyšlapaná pěšinka k potoku, po níž se nerozvážně v nestřežené chvíli vydal přítel pianista (hrál sice na kytaru, ale hrál na ni kuriózní technikou oběma rukama na hmatníku, jako se hraje na klávesy piana), aby se porozhlédl kolem. Přítel houslista polekaně zavolal, aby se ihned vrátil k domu – do zahrady se nechodí. Zmateně jsme se po něm ohlédli. ‘Je to nebezpečné,’ vysvětlil omluvně.
A tak jsme se dozvěděli, že zahrada je kompletně zamořená. Obsadil ji podivný roztoč, na jehož české jméno si houslista nedovedl vzpomenout. Houslista žil dlouho v Německu, kde hrál se svými bratry ve smyčcovém kvartetu a některé pojmy se mu proto vybavovaly jen v němčině. ‘Herbstmilbe,’ řekl nám. Je jich plná zahrada. Snažil se nám německý výraz přeložit, ale ani teď se mu nedostávalo vhodných termínů. ‘Podzimní tvorové,’ řekl. A přítel pianista se neprodleně vrátil k domu.
Podzimní tvorové. ‘Co to dělá?’ ptali jsme se. ‘Nejsou vidět,’ vysvětloval houslista, ‘mají sytě červenou barvu, takoví jako by sametoví pavoučci, ale to člověk vidí leda pod lupou. Číhají v trávě, je jich tam strašně moc. Nachytají se na nohavice, vlezou na kůži a stoupají nahoru,’ ukázal rukou kamsi k tříslům. ‘Tam?’ zeptali jsme se nejistě, houslista vážně
přikývl, ano, tam. Pianista si mimoděk začal oprašovat nohavice. ‘To už je teď zbytečné,’ podotkl houslista a pianista pobledl. ‘A co… tam dělají?’ ptali jsme se čím dál nejistěji. ‘Pijou krev,’ řekl omluvně, ‘zavrtají se do kůže a pijou krev, příšerně to svědí.’ Na dotaz, jak se proti tomu bránit, odpověděl opět omluvně: ‘nechodit do zahrady. Jinak teď se už nedá dělat nic, až se napijou, zase odejdou. Tak za čtrnáct dní.’ Pianista pobledl o něco víc. ‘Třeba jsi měl štěstí a neskočili na tebe,’ uklidňovali jsme jej. ‘Třeba,’ sklopil zrak houslista a bylo až příliš jasné, že ví své.
Večer jsme se ve skleněné verandě opili. Povídali jsme dlouho do noci a hlídali zahradu, která tam ve tmě pořád kdesi byla. Z dálky se mlaskavě po kamenech převaloval potok a chvílemi se mi zdálo, že slyším, jak se travou se zlověstným šustotem přesouvají tisíce neviditelných podzimních tvorů. Postupně jsme odcházeli spát. Omluvil jsem se první, nikdy jsem neuměl pít a už se mi vše pletlo. Ještě jsem zaslechl, jak se přítel pianista – byli jsme tu mezi samými muži – svěřil, že už TO začalo. Houslista mu soucitně poradil, aby se neškrábal, bude to jenom horší. Ale pak dodal, že bez škrábání se to nedá přežít – to už jsem slyšel zhora z půdičky, kde jsem lezl do spacího pytle a v omamném vlhkém pachu plísně jsem skoro okamžitě usnul.
Spal jsem snad nejtvrdším spánkem ve svém životě. Probudil jsem se z jednoho z těch snů, po kterých člověk chvíli pochybuje, která ze skutečností je ta pravá. Odkud kam se vlastně probouzí. Zdálo se mi o knězi, na kterého spadl kostelní zvon. Ten kněz jsem byl já (v tom snu to bylo samozřejmé). Během nehody na mě spadl obrovský zvon – neublížil mi, jen mě přiklopil jako poklice. Ten zvon neměl srdce. Něco mi teklo z uší, mazlavé teplo. Nic jsem neslyšel. Třásla mnou nepopsatelná hrůza, jakou musí cítit lidé pohřbení zaživa. Věděl jsem, že mi dojde vzduch. Pak se k tomu přidal ještě jiný děs, podivná jistota, že se venku něco stalo, že ta nehoda s čímsi souvisí, že svět mezitím skončil, že není nikdo, kdo by zvon odklopil a zachránil mě. S tím jsem se probudil a jak postupně klaustrofobie odeznívala a kolem mě se neochotně konstruovalo jakési ráno, pocítil jsem nesmírnou úlevu a mohutný nával štěstí.
Ještě celý omámený jsem sestoupil dolů a posadil se ve verandě. Zahrada tam stála netečná, se svými jabloněmi a svou pěšinkou. Nadechl jsem se čerstvého, vlhkostí prosáklého vzduchu a zhluboka jsem se napil železité vody ze starého otlučeného hrnku. Kdesi tam v trávě se pohybovali ti tvorové, ty malé podzimní krvinky. Koukal jsem na všechna okna a dveře kolem a napadlo mě najednou, že není zlé, že houslistova teta ztratila paměť. Snad se s ní vyplavila i bolest. Bolest jako neviditelní roztoči parazituje v paměti, ale nakonec sama odejde – napije se a konečně odejde. A pak se nejistě, pomalu vrátí štěstí. Opožděné štěstí.
Nahoře přítel kytarista právě procital ze své noční můry o jantarovém pohlaví. Kolem ta shnilá zahrada. Krevní obraz v trávě. Dávno mrtvý motorkář, navždy zakletý v zahradě, rozdrobený v desetitisíce podzimních tvorů, hledající cestu k slabinám, marně hledající cestu zpět k mateřskému lůnu, cestu domů.
Do skleněného stropu zase jemně ťukal déšť. Hleděl jsem do mléčně zelené, z nedostatku slunečního světla nezdravé trávy, na červené flíčky planých jablek, jako by levitujících ve vzduchu. Na patře jsem cítil železitou chuť a byl jsem stále tím záhadným způsobem šťastný. Dost dobře to mohl být ráj, napadlo mě. Nejpodivnější ráj, jaký si lze představit.

De glêzen
fan Pajtim Statovci

De glazen
fan Pajtim Statovci

The Glasses
fan Pajtim Statovci

Lasit
fan Pajtim Statovci

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Annemarie Raas
Oerset troch David Hackston

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam
De glêzen

Myn man en ik wiene trijentritich jier troud. Hy is direkteur fan in beursnotearre ûndernimming en doe’t er in pear jier lyn twongen waard om fan hûs út te wurkjen, wie ik de wrâld te ryk dat wy mear tiid tegearre krije soene, al wie it dan ek thús. Hy wie altyd wurch en op it wurk of op sakereis, gie moarns al betiid fuort en kaam jûns pas let thús – soms giene der wiken foarby dat wy net iens tiid hiene om even fatsoenlik by te praten.
Nei in pear moannen sei myn man dat er ûngelokkich wie en skiede woe. Hy sei dat er it gefoel hie dat wy inkeld út gewoante byinoar wiene, de passy wie al lang lyn út ús houlik weiwurden en sûnder passy hie it gjin doel om byinoar te bliuwen. Dêr wie it libben te koart foar. Dat sei er, en ik sei dat ik it net mei him iens wie; der komt gewoan in punt yn it libben dat je net mear de fut ha om hieltyd op’e nij mar wer fereale opinoar te wurden. Sa giet dat altyd en mei elkenien, ast âlder wurdst ferdampe jeugd en jeuchlikens stadichwei, as wetter út in glêzen faas.
Nei de skieding hold ik in part fan syn fermogen: twa hierapparteminten, in jildbedrach fan seis sifers, in oanpart yn ús simmerhûske en it hûs dêr’t wy ús beide bern yn grutbrocht hiene. De iene is jurist en de oare in keunstner, dy’t ta ús grutskens en ferromming net allinnich ôfstudearre is oan de keunstakademy, mar ek in soad sukses en erkenning krigen hat yn syn fakgebiet.
De wurken fan myn soan binne echt ûnfoarstelber. Hy hat te lijen fan slimme nachtmerjes en de bylden dy’t er dan sjocht skilderet er op grutte doeken; se toane fjurrige meunsters, kweade geasten, woeste mytyske wêzens en goaden fan ferskillende godstsjinsten, allegear yn in stedske omjouwing, boppe-op grutte wolkeklauwers bygelyks, yn kantoargebouwen, oan ’e râne fan ymminse metropoalen, by ferkearsljochten, op yndustryterreinen, skipswerven of yn discountwinkels.
Syn wurken binne somber en gewelddiedich, op allegear is bloed te sjen, en ien dy’t deagiet. Hoewol’tst yn syn keunstwurken ferskillende figueren en aksjes werkenne kinst, binne se ferrassend abstrakt en dûbelsinnich. Ik wit net hoe’t er dat hat.
De lêste tiid hat er glês ûntdutsen om mei te wurkjen. Hy blaast relatyf grutte sierfoarwerpen dy’t yn ’e fierte wol wat wei hawwe fan minsklike lichemsdielen: in earm, in boppeskonk, in flank, in stút. Se binne ûnfoarstelber elegant. Yn in ynterview dat koartby yn ’e krante stie, fertelde er dat er ynteressearre rekke wie yn glês troch syn langst om beweging te ferivigjen. Ien sin yn it bysûnder bleau my by: ‘Allinnich bewegende lichems libje, lichems dy’t net bewege binne fan glês.’

Doe’t myn man fuortgie, woe ik om in oar hûs sjen, mar om’t myn bern har fersetten tsjin it idee dat it hûs dêr’t se yn grutwurden wiene ferkocht wurde soe, besleat ik om net te ferhúzjen, mar it hûs yngreven te ferbouwen. De wurklju sloegen in pear tuskenmuorren fuort, ferfongen de yn Frankryk bestelde parketflier fan noch gjin tsien jier âld, skilderen de muorren en sauzen de plafonds.
Sa lang’t de renovaasje duorre wenne ik yn in hotel yn it sintrum en gie op ’e sneup nei nije meubels, wylst de assistinte dy’t ik ynhierd hie it âlde guod online foar in prikje ferkocht – diggelguod, lampen, banken dêr’t it my net fan heugde dat der minsken op sitten hiene, stuollen, boeken, tafels. It âlde moast wike foar it nije, fan ’e helte dat yn ’e hûs stie, wist ik net iens dat wy it hiene.
Yn ’e jierren dat wy troud wiene, brocht myn man it bytsje frije tiid dat er hie troch mei it ôfrinnen fan feilingen en omrinwinkels en folge er tagelyk de nijste trends op ’e foet. Hy koe in knoarre sinten útjaan oan, bygelyks, in lampe dy’t er noait brûke soe. Hy wie wakker ynteressearre yn design en dêr woe er yn ynvestearje. Dyselde foarleafde hat ús soan ek, syn penthouse stiet fol mei weardefolle dingen.
Doe’t er fuortgie naam myn man hielendal neat mei, en ek ús soan hie gjin belang by syn besittingen. Wat is de wearde noch fan al dat guod, fan alle tiid dy’t stutsen is yn de oanskaf fan alles?

Doe’t de renovaasje klear wie, gie ik mei in freondinne nei in warehûs. Wy binne al freonen sûnt ús studintetiid, mear as fjirtich jier lyn. Wy learden inoar kennen yn it earste jier, by de ynliedende kolleezjes Sosjaal Belied. Nei ús ôfstudearjen wurken wy in jiermannich foar deselde woldiedigensynstelling. Doe rekke ik swier en bleau thús. Op dy ynsleine wei bin ik no noch altyd, krekt as myn freondinne op dy fan har, behalve dan dat sy wilens al hast tweintich jier de lieding hat oer dy ynstelling.
In behelpsume ferkeapster frege oft se ús helpe koe, en dat koe se. Oeren lang stie se ús reewillich by. Se fertelde geduldich en fakkundich oer de ferskate produkten, de ferskillen dertusken, hoe’t it makke wie, se holp my by it útsykjen fan in hiel nij servys, mei ferskillende boarden foar brea, foargerjocht, sop, haadgerjocht en neigesetsje, in idioat oantal ferskillende foarken, leppels en messen. Ik besleat fuort ek nije kofjekopkes en drink- en wynglêzen te keapjen, want by hege útsûndering wiene wy mei myn SUV op paad, dy’t in kofferbak hat dêr’t hiel wat guod yn past en dy’t myn man en ik destiids kocht hiene om’t wy simmers in soad tiid trochbrochten yn ús simmerhûs. Ek myn soan hie no en dan in gruttere auto nedich om syn keunstwurken ferfiere te kinnen. Ik brûkte gewoanwei myn stedsauto, om’t dy folle lytser is en dus handiger yn smelle en drokke strjitten, mar tafallich wie dy dy deis by de garaazje om’t de fersnellingsbak ferfongen wurde moast.
Mei in fleurich sin ferlieten wy it warehûs; de ferkeapers brochten myn oankeapen nei de auto en ik naam myn freondinne by wize fan betankje mei nei in populêre Italiaanske lunchroom. As foargerjocht bestelden wy soerdaaifocaccia mei tapenade, as haadgerjocht in risotto mei prei en mascarpone, en by de kofje namen wy in sitroensorbet en meringue. Dêrnei rieden wy nei myn hûs en spraten de oankeapen út op it graniten blêd fan it nije kôkeilân. Myn freondinne skonk foar harsels in glês reade wyn yn en begûn it bontsje te besjen. Al gau seach se dat de ferkeapster fergetten wie de sjampanje- en cocktailglêzen yn rekken te bringen.
‘Moast ris sjen,’ sei se.
Ik woe de telefoan al pakke om de kwestje te melden, doe’t myn freondinne my ûnderbruts en frege oft ik werklik fan doel wie it warehûs hjiroer te beljen.
‘Ja, hoedatsa?’
‘No ja,’ begûn se; se naam in swolch wyn en sykhelle djip. ‘It is dochs net dyn ferantwurdlikheid om in fout fan de ferkeapster te korrizjearjen? Do hast dêr niiskrekt omtrint fiiftûzen euro útjûn. Sa’n bedrach kompensearret echt it finansjele ferlies fan in pear glêzen wol. Boppedat ha se dyn gegevens; se belje wol as de fout ûntdekke.’
‘Ja,’ antwurde ik justjes ferrast. ‘Ja, sa is it grif.’ Ik die de telefoan wer yn ’e tas.
‘Witst, ik bin sa ôfgryslik grutsk op dy, leave freondinne. Wêr hasto in man foar nedich, ast dy sûnder ek poerbêst rêde kinst,’ sei se, en se glimke op sa’n manier dat it my ergens in aaklik gefoel joech. ‘Dit binne trouwens echt prachtige glêzen, de wyn smakket der echt hiel goed yn,’ sei se noch, en se naam wer in swolch.
Wy krûpten inoar oan. Doe’t myn freondinne nei hûs gie, wosk ik alle nije glêzen in kear yn ’e ôfwaskmasine. Doe’t se drûch wiene, sette ik se yn myn nije antike fitrinekast; de cocktail- en sjampanjeglêzen krigen in eareplak op har eigen glêsplaat. Ik wie ûnfoarstelber grutsk op dy glêzen. Dêr stean se no, mimere ik. Ik pakte in sjampanjeglês en streake it leafdefol, sette it doe wer yn ’e kast, by de oare glêzen dêr’t ik neat foar betelle hie. Doe’t myn telefoan de oare deis net rattele, en de deis dêrnei en de deis dêr wer nei ek net, koe ik it gelok dat my tafallen wie mar amper leauwe.

De wyks dêrop seach ik myn bern by in itentsje. Doe’t myn man en ik noch byinoar wiene, hiene wy de gewoante ien kear yn ’e fjirtjin dagen op tongersdei mei de bern út iten te gean. Elk mocht om bar reservearje by in willekeurich restaurant; yn dizze stêd binne dat der ûnfoech folle. Us bern kamen meastentiids allinnich, mar no en dan namen se ek in partner mei. Wy namen der altyd de tiid foar, mei meardere gerjochten, wy fertelden om bar hoe’t it mei ús gie, myn man betelle de rekken, wy namen in taksy nei hûs en jûns praten wy útskroeven oer hoe elokwint, yntelligint, suksesfol en knap ús bern wiene.
Hjoeddedei sjogge wy inoar sa faak net mear, miskien ien kear yn ’e moanne, miskien noch wol minder, en ús itentsjes binne justjes ûngemaklik en stiif, pynlik mooglik ek wol, want dy ferrekte heit fan harren hat gjin nocht mear om derby te wêzen. Dat steurt my ôfgryslik, want wat my oanbelanget kinne wy dy tradysje gewoan trochsette, sûnder ús wat oan te lûken fan it lege plak neist my.
Wy hiene it in skoftsje oer de renovaasje dy’t krekt klear wie, oer de meubels dy’t ik kocht hie, de loaie kollega fan myn dochter dy’t foar in minne sfear soarge op it wurk, en oer de nije opdracht fan myn soan, om in grut keunstwurk te kreëarjen foar de hal fan it bernesikehûs dat meikoarten iepene wurdt.
‘Ik wie fan doel glês en keunststof mei-inoar te kombinearjen, miskien ek noch mei ljochten, ik wit it noch net krekt, wat dat boartlik is en tagelyk kalmearjend, dat de sike bern bliid makket en de ûngerêste âlden delbêdet,’ lei myn soan út. ‘Safolle bern dy’t noch mar amper tiid fan libjen hân hawwe, gean nei dat sikehûs om te stjerren; foar mannich fan harren is it it lêste keunstwurk dat se yn har libben sjogge,’ gie er fierder, en doe pakte er oer de tafel hinne myn hân. ‘Echt, mem, it komt allegearre wol wer goed.’
‘Tankewol,’ sei ik mei in oerflakkich glimke, en ik luts myn hân wer fuort,
Dêrnei fertelde ik harren oer de glêzen.
‘Moatst neigean, se ha my der noch hieltyd net oer belle,’ sei ik.
‘Ik fyn dat mem de glêzen betelje moat,’ reagearre myn dochter strang en se draaide mei har eagen. ‘Dit is dochs klearebare stellerij.’
‘Dat fyn ik ek,’ sei myn soan. ‘Dy glêzen binne net fan mem mar fan immen oars. Dat is krekt sawat as wannear’t mem wat fan my of in freondinne stelst,’ gie er fierder, en hy like teloarsteld.
‘Mar it wie myn skuld net,’ ferhimmele ik mysels; it ergere my, en myn argewaasje fernuvere mysels ek, want ik hie sa’n reaksje fan harren net ferwachte. ‘Lit dy ferkeapster mar foar har eigen flater opdraaie.’
‘Mem, dit kin sa net,’ reagearre myn dochter op in hieltyd nuodlikere, hieltyd fûler toan. ‘Wat beweecht mem yn ’e goedichheid?’
‘Neat. It giet poerbêst mei my,’ antwurde ik. Ik slokte myn ferbjustering yn, liet myn foarke sakje yn in stik cheesecake en feroare fan ûnderwerp.
Ik wie duvels. Sa duvels dat ik omtrint myn pinkoade fergeat doe’t ik de rekkening betelle, sa duvels dat ik my net konsintrearje koe op it bestellen fan in taksy, sa duvels dat it my tsjinstie harren oan te krûpen by it ôfskied. Hoe doarsten se my te beskuldigjen fan stellerij, nei alles dat ik foar harren dien hie, nei alles dat wy foar harren betelle hiene, klean en hobbys, fakânsjes en stúdzjes, jûntsjes út iten en harren earste wenningen mei meubels en al. Sûnder my en harren heit soene se no net wêze dêr’t se binne, soene se neat wêze. Wy hiene harren alles jûn, ik ha myn hiele libben foar harren opoffere, myn karriêre fergoaid as wie it in âld kassabontsje, harren fersoarge, harren ruften ferskjinne, harren te iten en te drinken jûn, yn sliep widze en wekker makke, stipe en oanfitere, altyd oan harren kant stien, oan harren bêstens tocht. En dêrfoar hiene se my hielendal neat weromjûn, sels gjin betankje foar alles dat ik foar harren dien hie, noait, net ien kear tankjewol yn al dy jierren, sels fan myn soan ha ik noch noait in keunstwurk fergees krigen, ik ha altyd oanbean te beteljen of my dêrta twongen field, want hy hat faak sein hoe ergerlik oft it is as famylje, freonen en kunde derfan útgean dat se fergees gebrûk meitsje kinne fan syn ekspertize, as se him bygelyks freegje in logo te ûntwerpen, of by feestjes te fotografearjen sûnder dêr in fergoeding foar te krijen.
Lûdop flokkend rûn ik troch it sintrum, sûnder doel en sûnder my wat oan te lûken fan it feit dat minsken nei my stoarren. Nei in skoftsje krong it ta my troch dat ik fjouwer of fiif kear lâns de tagongsdoarren fan itselde winkelsintrum rûn wie. Mar no net mear. Yn in opstiging rûn ik deryn, naam de roltrep nei de twadde ferdjipping en rûn nei in kôkwinkel. Der wiene twa ferkeapsters oanwêzich, dy’t beide mei oare klanten dwaande wiene, in frij jong stel en in dame dy’t noch âlder wie as ik, en doe foel myn each op in knyflokparse; ik stiek him temûk yn ’e bûse en rûn de winkel út.
Hiel even hie ik it gefoel dat myn gesicht yn ’e brân stie, dat it fel en it fleis yn myn nekke en hals op it punt stiene te fertarren. Hiele even tocht ik dat dat brânende gefoel al gau feroarje soe yn ’e hân fan in befeiligingsmeiwurker op myn skouder, mar hoe fierder oft ik de winkel achter my liet, hoe kalmer myn hert begûn te slaan, hoe tefredener ik oer de gromen, mear as hûndert euro kostjende knyflokparse yn myn bûse streake.
Ik bleau mar trochrinnen. Foar de earste kear yn myn libben daalde ik ôf nei de busterminal fan it winkelsintrum, dêr’t ik sûnder kaartsje yn in bus stapte dy’t my op krekt wat minder as in kilometer ôfstân fan myn hûs ôfsette. Nei hûs rinnend mimere ik hoe skandalich oft it wie om sa’n bedrach te freegjen foar in knyflokparse. Dat sloech gewoan hielendal nergens op. It meastepart fan ’e minsken op ierde fertsjinnet dat bedrach net iens mei in moanne wurkjen. Hoe kin immen sa deun, sa net sêd te krijen, sa mislikmeitsjend wêze dat er sokke skandalige prizen freget foar syn produkten?
Wylst ik myn tosken poetste, besefte ik dat ik noch noait in knyflokparse hân hie, dat ik knyflok altyd mei de hân fynsnijd hie en dan dagenlang de skerpe rook oan myn fingers útstean moatten hie. Goed dat ik no einlings ek sa’n ding ha, tocht ik. Mei in grutmoedich gefoel kroep ik yn bêd, en de oare moarns fielde ik my better útrêsten as dat ik yn tiden west hie.

Ik begûn de stêd ôf te strunen, hieltyd troch in oare wyk. Myn freonen en bern fregen hoe’t it gie en woene mei my ôfprate, mar ik hie it te drok foar in moeting. Ik brocht myn dagen troch yn útinoarrinnende winkels en spesjaalsaken en stiel rûnom wat lyts: skaaltsjes, moffen, sjaals, krekt publisearre boeken, pinnen en filtstiften, sokken en strikken en ek itensguod, lykas djoerdere tsizen, sauzen, oaljes, kaviaar en guozzelever, wat ik op dat stuit ek mar ha woe of nedich hie.
Yn it earstoan wie ik krekt like senuweftich as op ’e earste wurkdei yn myn earste baan, ik switte en kleure as in puberfamke, mar elke slagge stellerij joech my mear selsbetrouwen, in reden om troch te gean, om mear en gruttere dingen te stellen.
Ik joech net al te folle omtinken oan befeiligingskamera’s en wêr’t dy hongen, want ik redenearre dat minsken dy’t besochten yn ’e bline hoeken dêrfan te bliuwen út soarte altyd fertocht liken en yn it each holden waarden. Myn wize fan stellen waard stjoerd troch de behearske lichemstaal fan in âlde frou. Ik pakte it foarwerp dêr’t ik myn sinnen op set hie en stoppe dat gewoan yn ’e bûse of yn ’e tas, dat wie alles. Wannear’t my frege waard oft ik help nedich hie, betanke ik de ferkeapster foar har hoflikens, wat attint dat jo dat freegje, en dan glimke ik freonlik en sei dat ik allinnich mar wat om my hinne seach om de tiid te ferdriuwen.
Ik ha noait ien kear it idee hân dat ien my yn ’e gaten hold.
Befeiligingspersoniel en ferkeapers lette blykber amper op ien as ik. Se kinne har it nei alle gedachten net yntinke dat ien mei myn uterlik wat stelle soe. De earste en wichtichste tip foar in slagge stellerij is dan ek datst derútsjochst as soest de hiele winkel leechkeapje kinne.

Op in kear gean ik middeis nei itselde warehûs yn it sintrum as dêr’t ik in pear moanne earder in nij servys kocht hie. Myn liif tintelet wylst ik lâns de fertroude ôfdieling mei glêswurk rin. Mei de grutte, troch in ferneamd keunstner makke, stoffen tas oer myn skouder fiel ik my ûnoerwinlik.
Ik rin nei de jitizeren pannen en bliuw by de produkten fan ûnderskate merken stean te sjen, my ôffreegjend hokker ik yn myn tas triuwe wolle soe, en hoe. Krekt as ik beslút dat it in blinipanne wurdt, hear ik de fertroude stim fan in ferkeapster achter my. As se freget oft se my helpe kin, draai ik my om, en ús blikken moetsje inoar, en dan begjint se my entûsjast te begroetsjen, as in âlde bekende.
‘Sorry,’ sis ik, en ik set in stap fansiden.
‘Hoe giet it mei jo?’ freget se mei in helder lûd, en se wachtet even foardat se djip ynazemet. ‘Hee, fan it iene yn it oare, ha jo in soad wille fan jo nije servys?’
‘Sorry?’
‘Ik kin my jo noch goed yn it sin bringe,’ seit se glimkjend. ‘Jo wiene hjir in pear moanne lyn oan it winkeljen en doe, no ja, it is dus sa … Ik ha doe in geweldige blunder begien,’ giet se fierder, en se glimket en faget in lok hier fan ’e foarholle.
‘Sorry?’
‘Sjoch, ik rekke op ien of oare wize hielendal yn ’e war. Jo hiene safolle oankeapen en ik hie tefolle oan myn holle … Mar, dus. De wyks dêrop makken wy in ynventarisaasje en doe fernamen wy dat der glêzen misten … Jo hiene fan dy sjampanje- en cocktailglêzen fan Riedel kocht, ommers? No, ik dus allegear âlde kassabontsjes trochnimme, sa’n grutte hoemannichte oankeapen ferjit men fuort net, en jawol, dêr misten se dus! Op jo kassabontsje, bedoel ik, ik hie fergetten se oan te slaan op ’e kassa. De âlderdom komt mei ûngemakken … Krekt, ik woe jo al belje doe’t ik de flater opmurk, mar myn sjef sei dat dat net nedich wie, jo ha ommers ús Platinum-klantekaart en komme hjir grif wolris wer te winkeljen … En sjoch ris oan, dêr binne jo!’
De frou praat laitsjend en draaiend mei har holle en freeslik lûd, as wol se my fernederje. Hiel even oerwaach ik om har mei de blinipanne om ’e earen te slaan en út te naaien, mar myn lichem is alhiel ferdôve, ik besef dat myn sykheljen stûke is fan it stuit ôf dat sy de mûle iependie.
‘Sorry,’ wit ik stammerjend út te bringen. ‘Belje jo de plysje?’
‘De plysje?’
‘Ja. De plysje.’
‘Sorry?’
No beart se dat se ferrast is, skrokken sels, se set in pear stappen achterút, draait har holle fan links nei rjochts, hellet opnij in hân troch it hier.
‘Plysje. Belje de plysje.’
‘Ik wit net … Der is dochs gjin reden om …’ mompelet de ferkeapster.
‘Plysje. Belje jo no einlings de plysje!’ sis ik lilk. Ik doch de rits fan ’e jas iepen, doch de sjaal ôf en de moffen út en triuw dy demonstratyf yn ’e tas.
Op dat stuit spuitet alle lucht dy’t him binnen yn my opheape hat oer har hinne, drukkend as wetterdamp.
‘Mar mefrou dochs …’ begjint se, mar ik ûnderbrek har troch sa lûd te balten as ik kin: ‘Belje no einlings de plysje! Belje de plysje!’
De hiele ferdjipping fan it warehûs falt stil, de ferkeapster sjocht my mei iepen mûle oan, as in deade fisk, mei eagen as raand glês. Net folle letter komt in befeiligingsbeämte fan it warehûs op ús ta; de ferkeapster flústeret wat tsjin him, der wurdt my in mei waarm wetter befochtige handoekje brocht, en ek kofje mei in skaaltsje sûkeladebonbons, dêr’t ik in pear fan yn ’e bûse doch as de ferkeapster en de befeiligingsbeämte yn ’e keamer derneist ûnderling wat beprate. Se komme hieltyd even te freegjen oft ik hjir of dêr ferlet fan ha en hoe’t it mei my giet, mar ik kin neat oars as hieltyd mar wer sizze dat ik op ’e plysje wachtsje, ik wachtsje op ’e plysje.
Ik pak myn telefoan en begjin in berjochtsje oan myn bern te skriuwen. It spyt my allegear sa. Ik hâld fan jim allebeide en sil dy glêzen werombringe. Oan it berjochtsje oan myn soan heakje ik noch ta dat ik in glêzen keunstwurk fan him keapje wol, in wurk dat ynspirearre is op de troufoto fan syn heit. Ik wit dat myn man doe gelokkich wie.
Foar’t ik de kâns ha om de berjochten te ferstjoeren, arrivearret de plysje, twa aginten, en foar’t ien fan harren ek mar kâns sjocht wat te sizzen, begjin ik te praten, elk wurd dat út myn mûle streamt is as in ferskroeid desennium: ‘Myn man Robert …’ begjin ik, en ik slok, ‘is dea.’

De glazen

Mijn man en ik waren drieëndertig jaar getrouwd. Toen hij, de directeur van een beursgenoteerde onderneming, enkele jaren geleden gedwongen ging telewerken, was ik immens verheugd over het feit dat we meer tijd samen zouden kunnen doorbrengen, al was het dan thuis. Hij was altijd moe en op het werk of op zakenreis, vertrok vroeg in de ochtend en kwam pas ’s avonds laat thuis – en soms gingen er weken voorbij dat we niet eens tijd hadden om fatsoenlijk bij te praten.
Na een paar maanden zei mijn man dat hij ongelukkig was en wilde scheiden. Wat hem betreft waren we uit gewoonte bij elkaar, de passie was lang geleden al uit ons huwelijk verdwenen, en zonder passie was het voor twee mensen zinloos om bij elkaar te zijn. Het leven was te kort. Dat is wat hij zei, en ik zei dat ik het niet met hem eens was. Dat een mens op een gegeven moment gewoon de puf niet meer heeft om gecharmeerd te raken. Zo gaat het altijd en met iedereen, wanneer je ouder wordt vervliegen jeugd en jeugdigheid langzaamaan, als water uit een glazen vaas.
Na de scheiding ging een deel van zijn vermogen op mij over: twee verhuurde appartementen, een bedrag van zes cijfers aan contanten, een timesharingzomerhuisje en het huis waar we onze kinderen hadden grootgebracht. Onze dochter is jurist en onze zoon een beeldend kunstenaar, die tot onze grote trots en opluchting niet alleen is afgestudeerd aan de kunstacademie maar ook veel succes en erkenning heeft gekregen op zijn vakgebied.
De werken van mijn zoon zijn bijzonder indrukwekkend. Hij heeft iedere nacht angstdromen, en de beelden die hij dan ziet, schildert hij op grote doeken; ze tonen gepassioneerde monsters, kwade geesten, woedende sprookjesfiguren en goden van verschillende godsdiensten in een stedelijke omgeving, zoals een kantoorruimte in een wolkenkrabber, op het strand van een miljoenenstad, bij stoplichten, op industrieterreinen, in containerhavens of discountwinkels. De werken zijn gewelddadig en somber, op elk ervan is bloed te zien, en iemand die stervende is of binnenkort sterft. Hoewel je in zijn kunst duidelijke figuren en handelingen kunt onderscheiden, zijn ze verrassend abstract en ambigu. Ik weet niet hoe hij daarin slaagt.
De laatste tijd werkt hij graag met glas. Hij blaast relatief grote siervoorwerpen die in de verte aan menselijke lichaamsdelen doen denken: een arm, een dijbeen, een flank, een bil. Ze zijn ongelofelijk elegant. In een recent interview voor een tijdschrift vertelde mijn zoon dat hij geïnteresseerd raakte in glas door zijn verlangen beweging te vereeuwigen. Wat me met name bijbleef waren deze woorden: ‘Alleen bewegende lichamen leven, en lichamen die dat niet doen, zijn van glas.’

Toen mijn man vertrok, wilde ik naar nieuwe woonruimte omzien, maar aangezien mijn kinderen zich verzetten tegen het idee dat het huis waarin ze waren opgegroeid verkocht zou worden, besloot ik niet te verhuizen maar om grootscheeps te renoveren. De werklui sloegen een paar tussenmuren weg, vervingen de in Frankrijk bestelde parketvloer van nog geen tien jaar oud, schilderden de muren en de plafonds.
Ik verbleef voor de duur van de renovatie in een hotel in het centrum en ging op zoek naar nieuwe meubels, terwijl de assistente die ik had aangesteld op internetveilingen serviesgoed, lampen, banken waarvan ik me niet kon herinneren dat er mensen op hadden gezeten, stoelen, boeken, tafels verkocht. Al het oude mocht plaatsmaken voor het nieuwe, ik wist niet eens wat er allemaal in het huis te vinden was.
Gedurende de jaren dat we getrouwd waren bracht mijn man zijn spaarzame vrije tijd door met het aflopen van uiteenlopende evenementen en kringloopwinkels. Hij hield nieuwe ontwerpers actief in het oog en kon ook hoge bedragen uitgeven aan een lamp, die hij vervolgens nooit in gebruik nam. Hij was zeer geïnteresseerd in design en wilde daarin investeren. Diezelfde passie is op onze zoon overgegaan, wiens zonnige penthouse vol staat met waardevolle spullen.
Toen hij vertrok nam mijn man helemaal niets mee, en ook onze zoon nam niet de moeite de achtergebleven spullen door te kijken. Wat is er nog over van hun waarde, van alle tijd die besteed is aan de aanschaf van die spullen?

Toen de renovatie gereed was ging ik met een vriendin naar een warenhuis. We zijn al bevriend sinds onze studententijd, meer dan veertig jaar geleden. We leerden elkaar kennen in het eerste jaar, tijdens de inleidende colleges Sociaal Beleid. Na ons afstuderen werkten we een aantal jaren voor dezelfde liefdadigheidsinstelling; vervolgens raakte ik zwanger en bleef ik thuis. Op die ingeslagen weg bevind ik me nog steeds, net als mijn vriendin op die van haar, behalve dan dat zij die instelling inmiddels al bijna twintig jaar leidt.
Een behulpzame verkoopster kwam vragen of ze kon helpen, en dat was inderdaad het geval. Urenlang stond ze ons bereidwillig terzijde; ze vertelde geduldig en vakkundig over de uiteenlopende producten, de verschillen ertussen, de fabricage ervan, ze hielp me bij het uitkiezen van een geheel nieuw servies, met boterham-, voorgerecht-, soep-, hoofdgerecht- en dessertborden, een absurd aantal verschillende vorken, lepels en messen. Ik besloot ook meteen nieuwe koffiekopjes en drink- en wijnglazen te kopen, want bij hoge uitzondering waren we met mijn suv op pad, die een kofferbak heeft waar een grote hoeveelheid spullen in past en die mijn man en ik destijds hadden gekocht omdat we ’s zomers veel tijd doorbrachten bij ons zomerhuis. Ook mijn zoon had soms een grotere wagen nodig om zijn werken te kunnen vervoeren. Ik gebruikte normaal gesproken mijn stadsauto, omdat die kleiner is en dus handiger in de smalle en drukke straten, maar toevallig was hij die dag bij de garage omdat de versnellingsbak vervangen moest worden.
We verlieten het warenhuis goedgeluimd; de verkopers brachten mijn aankopen naar de auto en ik nam mijn vriendin als dankjewel mee naar een populaire Italiaanse lunchroom. Als voorafje bestelden we zuurdesemfocaccia met tapenade, als hoofdgerecht een risotto met prei en mascarpone, en bij de koffie namen we citroensorbet en meringue. Daarna reden we naar mijn huis en spreidden we de aankopen uit op het granieten blad van het nieuwe kookeiland.
Mijn vriendin schonk een glas rode wijn in voor zichzelf en begon het bonnetje te bekijken. Al snel zag ze dat de verkoopster was vergeten de champagne- en cocktailglazen in rekening te brengen.
‘Moet je kijken,’ zei ze.
Ik wilde de telefoon al pakken om de kwestie te melden, toen mijn vriendin me onderbrak en vroeg of ik daadwerkelijk van plan was het warenhuis hierover te contacteren.
‘Ja, hoezo?’
‘Nou ja,’ begon ze; ze nam een slok wijn en ademde diep in. ‘Het is toch zeker niet jouw verantwoordelijkheid om een fout van de verkoopster te corrigeren? Je hebt zojuist bijna vijfduizend euro uitgegeven daar. Een dergelijk bedrag dekt echt het financiële verlies van een paar glazen wel. Bovendien hebben ze jouw gegevens; ze bellen wel, als en wanneer ze de fout opmerken.’
‘Ja,’ antwoordde ik een tikje verrast. ‘Ja, zo is het waarschijnlijk.’ Ik stopte de telefoon terug in mijn tas.
‘Weet je, ik ben vreselijk trots op je, lieve vriendin. Waar heb jij een man voor nodig als alles ook zonder prima gaat,’ zei ze, en ze glimlachte op zoʼn manier dat het me ergens een akelig gevoel gaf. ‘Dit zijn trouwens echt prachtige glazen, de wijn smaakt er echt heel goed in,’ zei ze nog, en ze nam weer een slok.
We omhelsden elkaar. Toen mijn vriendin naar huis ging, waste ik alle nieuwe glazen een keer in de afwasmachine. Toen ze droog waren, zette ik ze in mijn nieuwe antieke vitrinekast; de cocktail- en champagneglazen kregen een paradeplaats op hun eigen glasplaat. Ik was opvallend trots op die glazen. Daar staan ze nou, mijmerde ik. Ik pakte een champagneglas om het te strelen en zette het toen weer in de kast, bij de glazen waar ik niets voor had betaald.
Toen mijn telefoon de volgende dag niet rinkelde, en de dag daarop ook niet en de daaropvolgende dag evenmin, kon ik het bijna niet geloven, het geluk dat me zojuist had omarmd.

De week daarop zag ik mijn kinderen tijdens een etentje. Toen mijn man en ik nog samen waren hadden we de gewoonte iedere tweede donderdag met de kinderen uit eten te gaan. Iedereen mocht om de beurt reserveren bij een restaurant naar keuze; in deze stad zijn dat er buitensporig veel. Onze kinderen kwamen meestal in hun eentje, maar soms namen ze ook een partner mee. We namen er altijd de tijd voor, met meerdere gerechten, we vertelden om beurten hoe het met ons ging, mijn man betaalde de rekening, we namen een taxi naar huis en ’s avonds spraken we vol verrukking over hoe eloquent, intelligent, succesvol en knap onze kinderen waren.
Vandaag de dag zien we elkaar minder vaak, misschien een keer per maand, zo niet nog minder, en onze etentjes zijn een tikje ongemakkelijk en stijfjes, pijnlijk ook waarschijnlijk, want hun vervloekte vader heeft geen zin meer om erbij te zijn. Dat ergert me verschrikkelijk, want wat mij betreft kunnen we die traditie gewoon voortzetten, zonder ons iets aan te trekken van de lege plek naast mij.
We spraken een tijdje over de renovatie die net klaar was, over de meubels die ik had gekocht, de terughoudende collega van mijn dochter die voor een slechte sfeer zorgt op het werk, en over de nieuwe opdracht van mijn zoon, om een groot kunstwerk te scheppen voor de hal van het kinderziekenhuis dat binnenkort wordt geopend.
‘Ik was van plan glas en kunststof met elkaar te combineren, en misschien ook met lichten, ik weet het niet, iets wat speels is maar tegelijkertijd rustgevend, iets wat de zieke kinderen en hun bezorgde ouders een prettig gevoel en sereniteit biedt,’ legde mijn zoon uit. ‘Zoveel kinderen die nauwelijks kans hebben gehad te leven, gaan naar dat ziekenhuis om te sterven; voor velen is het het laatste kunstwerk dat ze in hun leven zien,’ vervolgde hij, en hij greep over de tafel heen mijn hand. ‘Echt, het neemt allemaal wel weer een wending ten goede, mama.’
‘Dank je,’ zei ik met een oppervlakkige glimlach, en ik trok mijn hand weg.
Vervolgens vertelde ik hun over de glazen.
‘Moet je nagaan, ze hebben me nog steeds niet gebeld over de kwestie,’ zei ik.
‘Ik vind dat je die glazen moet gaan betalen,’ reageerde mijn dochter streng, en ze draaide met haar ogen. ‘Dat is toch gewoon diefstal.’
‘Ik ben het met haar eens,’ zei mijn zoon. ‘Die glazen zijn niet van jou maar van iemand anders. Dat is net zoiets als wanneer je iets van mij of een vriendin steelt,’ ging hij verder, en hij leek teleurgesteld.
‘Maar het was niet mijn schuld,’ verdedigde ik mezelf; ik was geïrriteerd, en mijn verontwaardiging verbaasde mijzelf ook, want ik had een dergelijke reactie niet van hen verwacht. ‘Laat die verkoopster maar opdraaien voor haar eigen fout.’
‘Mama, dat is verkeerd,’ reageerde mijn dochter op een steeds bezorgder, steeds gespannener toon. ‘Wat bezielt je in godsnaam?’
‘Niets. Het gaat prima met me,’ antwoordde ik. Ik slikte mijn verbijstering in, liet mijn vork wegzinken in een stuk cheesecake en veranderde van onderwerp.
Ik was woest. Zo woest dat ik bijna mijn pincode vergat toen ik de rekening betaalde, zo woest dat ik me niet kon concentreren op het bestellen van een taxi, zo woest dat het me tegenstond hen te omhelzen bij het afscheid. Hoe durfden ze me van diefstal te beschuldigen, na alles wat ik voor hen heb gedaan, na alles wat we voor hen hebben betaald, kleren en hobby’s, vakanties en studies, avondjes uit eten en hun eerste woningen met meubels en al.
Zonder mij en hun vader zouden ze vandaag niet zijn waar ze zijn, zouden ze niets zijn. We hebben hun alles gegeven, ik heb mijn hele leven voor hen opgeofferd, mijn carrière vergooid als was het een oud kassabonnetje, hen verzorgd, hun luiers verschoond, hun te eten en te drinken gegeven, in slaap gewiegd en gewekt, ondersteund en aangespoord, heb altijd aan hun kant gestaan, aan hun bestwil gedacht. En daarvoor hebben ze me helemaal niets teruggegeven, zelfs geen bedankje voor alles wat ik voor hen heb gedaan, nooit, niet één enkel dankjewel in al die jaren, zelfs van mijn zoon heb ik nog nooit een kunstwerk gratis gekregen, ik heb altijd aangeboden te betalen of me daartoe gedwongen gevoeld, want hij heeft vaak gezegd hoe irritant het is als familie, vrienden en kennissen ervan uitgaan dat ze gratis gebruik kunnen maken van zijn expertise, als ze hem bijvoorbeeld vragen een logo te ontwerpen, of tijdens feestjes te fotograferen zonder daarvoor een vergoeding te ontvangen.
Hardop vloekend liep ik door het centrum, doelloos en zonder me iets aan te trekken van het feit dat mensen naar me staarden. Na een tijdje besefte ik dat ik vier of vijf keer langs de ingangsdeuren van hetzelfde winkelcentrum was gelopen. Maar nu niet meer. In een opwelling stormde ik naar binnen, nam de roltrap naar de tweede verdieping en liep naar een kookwinkel. Er waren twee verkoopsters aanwezig, die allebei met andere klanten bezig waren, een vrij jong stel en een dame die nog ouder was dan ik, en toen viel mijn oog op een knoflookpers; ik stak hem stiekem in mijn zak en liep de winkel uit.
Heel even had ik het gevoel dat mijn gezicht in brand stond, dat de huid en het vlees in mijn nek en hals op het punt stonden weg te teren. Heel even dacht ik dat dat brandende gevoel al snel zou veranderen in de hand van een beveiligingsbeambte op mijn schouder, maar hoe verder ik de winkel achter me liet, des te rustiger begon mijn hart te kloppen, des te contenter wreef ik over de chromen, meer dan honderd euro kostende knoflookpers in mijn zak.
Ik bleef maar doorwandelen. Voor het eerst in mijn leven daalde ik af naar de busterminal van het winkelcentrum, waar ik zonder kaartje in een bus stapte die mij op iets minder dan een kilometer afstand van mijn huis afzette. Lopend naar huis mijmerde ik hoe schandalig het was om zoʼn bedrag te verlangen voor een knoflookpers. Dat sloeg gewoon helemaal nergens op. Het merendeel van de mensen op aarde verdient dat bedrag niet eens met een maand werken. Hoe kan iemand zo gierig, zo onverzadigbaar, zo misselijkmakend zijn dat hij zulke schandalige prijzen vraagt voor zijn producten?
Terwijl ik mijn tanden poetste besefte ik dat ik nog nooit een knoflookpers had gehad, dat ik knoflook altijd met de hand had kleingesneden en dan dagenlang die scherpe geur aan mijn vingers had moeten tolereren. Goed dat ik nu eindelijk ook zo’n ding heb, dacht ik. Met een edelmoedig gevoel kroop ik in bed, en de volgende ochtend voelde ik me beter uitgerust dan ik in tijden was geweest.

Ik begon de stad af te lopen, steeds door een andere wijk. Mijn vrienden en kinderen vroegen hoe het ging en wilden met me afspreken, maar ik had het te druk voor een ontmoeting. Ik bracht mijn dagen door in uiteenlopende winkels en speciaalzaken en stal overal iets kleins: schaaltjes, handschoenen, sjaals, net gepubliceerde boeken, pennen en viltstiften, sokken en stropdassen en ook levensmiddelen, zoals duurdere kazen, sauzen, oliën, kaviaar en ganzenlever, wat ik op enig moment ook wilde of nodig had.
In het begin was ik net zo nerveus als op de eerste werkdag in mijn eerste baan, ik zweette en bloosde als een tienermeisje, maar iedere geslaagde diefstal gaf me meer zelfvertrouwen, een reden om door te gaan, om meer en grotere spullen te stelen.
Ik schonk niet al te veel aandacht aan beveiligingscamera’s en waar die hingen, want ik redeneerde dat mensen die probeerden in de blinde hoeken daarvan te blijven sowieso altijd verdacht oogden en in de gaten werden gehouden. Mijn manier van stelen werd gedicteerd door de beheerste lichaamstaal van een oude vrouw. Ik pakte het door mij begeerde voorwerp en stopte dat gewoon in mijn zak of mijn tas, dat was alles. Wanneer me werd gevraagd of ik hulp nodig had, bedankte ik de verkoopster voor haar hoffelijkheid, wat attent dat u dat vraagt, en dan glimlachte ik beleefd en zei ik dat ik alleen maar wat aan het rondkijken was om de tijd te verdrijven.
Ik heb geen enkele keer het idee gehad dat iemand mij in de gaten hield. Beveiligingspersoneel en verkopers letten blijkbaar nauwelijks op iemand als ik. Ze kunnen zich waarschijnlijk niet voorstellen dat iemand met mijn uiterlijk iets zou stelen. De eerste en belangrijkste tip voor een geslaagde diefstal is dan ook dat je eruit ziet alsof je de hele winkel zou kunnen leegkopen.

Op een keer ga ik ’s middags naar hetzelfde warenhuis in het centrum waar ik enkele maanden eerder een nieuw servies had gekocht. Mijn lichaam tintelt terwijl ik langs de vertrouwde afdeling met glaswerk loop. Met de grote, door een beroemde kunstenaar vervaardigde stoffen tas over mijn schouder voel ik me onoverwinnelijk.
Ik loop naar de gietijzeren pannen en blijf bij producten van uiteenlopende merken staan kijken, me afvragend welke ik in mijn tas zou kunnen stoppen, en hoe. Net als ik besluit dat het een blinipan wordt, hoor ik de vertrouwde stem van een verkoopster achter me. Ze staat achter me, en nadat ze heeft gevraagd of ze kan helpen draai ik me om, en onze blikken ontmoeten elkaar, en dan begint ze me enthousiast te begroeten, als een oude bekende.
‘Pardon,’ zeg ik, en ik zet een stap opzij.
‘Hoe gaat het met u?’ vraagt ze met een heldere stem, en ze pauzeert even voordat ze diep inademt. ‘Hé, trouwens, heeft u veel plezier van uw nieuwe servies?’
‘Pardon?’
‘Ik kan me u nog goed herinneren,’ zegt ze glimlachend. ‘U was hier een paar maanden geleden aan het winkelen en toen, nou ja, het is dus zo… Ik heb toen een enorme blunder begaan,’ vervolgt ze, en ze glimlacht en veegt een lok haar van haar voorhoofd.
‘Pardon?’
‘Ziet u, ik raakte op een of andere manier volledig in de war. U had zoveel aankopen en ik had te veel aan mijn hoofd… Maar, dus. De week daarop maakten we een inventarisatie, en toen merkten we dat er glazen ontbraken… U had van die champagne- en cocktailglazen van Riedel kocht, nietwaar? Nou, ik dus allemaal oude kassabonnetjes doornemen, een dergelijk grote hoeveelheid aankopen vergeet een mens niet zo snel, en jawel, daar ontbraken ze dus! Op uw kassabonnetje, bedoel ik, ik had vergeten ze aan te slaan op de kassa. De ouderdom komt met gebreken… Juist, ik wilde u al bellen toen ik de fout opmerkte, maar mijn chef zei dat dat niet nodig was, u hebt immers onze Platimum-klantenkaart en komt vast in de toekomst nog weleens winkelen hier… En kijk aan, daar bent u!’
De vrouw praat lachend en draaiend met haar hoofd en vreselijk luid, alsof ze me wil vernederen. Heel even overweeg ik om haar met de blinipan om de oren te slaan en ervandoor te rennen, maar mijn lichaam is volledig verdoofd, ik besef dat mijn ademhaling is gestokt vanaf het moment dat zij haar mond heeft opengedaan.
‘Pardon,’ weet ik stamelend uit te brengen. ‘Belt u de politie?’
‘De politie?’
‘Ja. De politie.’
‘Pardon?’
Nu doet ze of ze verrast is, geschrokken zelfs, ze zet een paar stappen achteruit, draait haar hoofd van links naar rechts, haalt opnieuw een hand door haar haar.
‘Politie. Bel de politie.’
‘Ik weet niet… Er is toch geen reden om…’ mompelt de verkoopster.
‘Politie. Belt u nu eindelijk de politie!’ zeg ik kwaad. Ik open de rits van mijn jas, doe mijn sjaal af en mijn handschoenen uit en stop die demonstratief in mijn tas.
Op dat moment spuit alle lucht die zich binnen in mij heeft opgehoopt over haar heen, drukkend als waterdamp.
‘Maar mevrouw toch…’ begint ze, maar ik onderbreek haar door zo hard te brullen als ik kan: ‘Bel nu eindelijk de politie! Bel de politie!’
De hele verdieping van het warenhuis valt stil, de verkoopster kijkt me met open mond aan, als een dode vis, met ogen als gesmolten glas. Even later komt een beveiligingsbeambte van het warenhuis naar ons toe; de verkoopster fluistert iets tegen hem en hij vraagt mij met hem mee te komen, en al snel zitten we in de personeelsruimte, er wordt me een met warm water bevochtigd handdoekje gebracht, evenals koffie en een schaaltje met chocoladebonbons, waarvan ik er een paar in mijn zak stop wanneer de verkoopster en de beveiligingsbeambte in de kamer ernaast onderling iets bespreken. Ze komen steeds even vragen of ik iets nodig heb en hoe het met me gaat, maar ik ben tot niets anders in staat dan te zeggen, steeds weer opnieuw, dat ik op de politie wacht, ik wacht op de politie.
Ik pak mijn telefoon en begin een berichtje aan mijn kinderen te schrijven. Het spijt me allemaal zo. Ik hou van jullie allebei en zal die glazen retourneren. Aan het berichtje aan mijn zoon voeg ik nog toe dat ik een glazen kunstwerk van hem wil kopen, een werk dat geïnspireerd is op de trouwfoto van zijn vader. Ik weet dat mijn man toen gelukkig was. Voordat ik kans zie de berichten te versturen, arriveert de politie, twee agenten, en voordat een van beiden ook maar kans ziet iets te zeggen, begin ik te praten, ieder woord dat uit mijn mond stroomt is als een verschroeid decennium: ‘Mijn man Robert…’ begin ik, en ik slik, ‘is dood.’

The Glasses

My husband and I were married for thirty-three years. He is the CEO of a listed company, and when, a few years ago, he was forced to work from home, I was over the moon that we would be able to spend more time together, albeit at home. He was always tired and working or away on a business trip, he would leave early in the morning and come home late at night; sometimes weeks would pass without us being able to catch up properly.
After a few months, my husband said he was unhappy and told me he wanted to file for divorce. He said he felt we were only together out of habit, the passion had fizzled out of our marriage long ago, and without that there was no point staying together. Life is too short. That’s what he said, and I said I disagreed; at some point in life you just don’t have the energy to fall in love all over again. This always happens, it happens to everyone; as we grow old, our youth and tenacity slowly evaporate like water in a glass vase.
After our divorce, I kept some of his assets, two rental properties, a six-figure sum of cash, a share in our summer cottage, and the house where we’d brought up our children, a lawyer and an artist who, to our great pride and relief, has not only completed a master of arts degree, but has also gone on to achieve much acclaim and recognition in his own field.
My son’s works are stunning. He suffers from terrible nightmares, and he paints the images he sees on vast canvasses: fiery monsters, evil spirits, enraged mythical creatures and the gods of different religions, all in urban surroundings, on top of tall skyscrapers, for instance, in office buildings, on the shores of sprawling metropolises, at traffic lights, industrial parks, dockyards or discount stores. His works are dark and violent, each one of them features blood and someone slowly dying. Though it is possible to see distinct figures and actions in his artwork, they are surprisingly abstract and ambiguous. I don’t know how he does it.
He has latterly developed an interest in glass as a material and has started blowing relatively large decorative items that vaguely resemble human body parts: an arm, a thigh, a flank, a buttock. These works are terribly elegant. In a recent interview in the newspaper, he explains that he became interested in glass as a way of immortalising movement. One phrase in particular stuck in my mind: ‘Only moving bodies are alive, and those that aren’t are made of glass.’

When my husband left, I wanted to move into another house altogether, but because my children objected to the idea of our selling their childhood home, instead of moving I decided to renovate the entire house. The workmen knocked down a few dividing walls, replaced the old parquet floor, which we had ordered from France some ten years earlier, painted the walls and ceilings.
While the renovation was going on, I moved into a downtown hotel and started collecting new items of furniture while my hired assistant sold our old belongings online for a pittance – crockery sets, light fixtures, sofas that I don’t remember many people ever sitting on, tables, chairs, books. The old was thrown out to make way for the new; I didn’t recognise half the things we had in the house.
During our years of marriage, my husband spent what little free time he had wandering around auction houses and recycling centres, and actively followed trends in contemporary design. Sometimes he would spend a considerable amount of money on, say, a lamp that he could never bring himself to switch on. He was very interested in design and wanted to invest his money in it. Our son had the same passion, and his penthouse apartment was full of valuable items.
When he left, my husband didn’t take anything with him, and my son didn’t care to go through his belongings either. What meaning does all that old stuff have now, what significance the time used to collect it?

Once the renovation was complete, I visited a department store with a friend. We have known each other since we were students together over forty years ago. We first met at an introductory course in social politics during our first year at university. After graduation, for a few years we worked together at the same charity organisation, then I became pregnant and stayed at home. And I have followed my path ever since – and so has my friend, though she will soon have been running that NGO for twenty years.
A helpful assistant came and asked if we needed any help – and we most certainly did. She gladly helped us for hours, patiently and professionally told us about various products, the differences between them and how they were manufactured, she helped pick out a whole new dinner set for me, complete with separate plates for sandwiches, starters, soups, main courses and desserts, and a frankly obscene number of different knives, forks and spoons. I decided to get some new coffee cups too, tumblers and wine glasses because, exceptionally, we’d come here with my SUV, which had plenty of room in the boot for a great volume of purchases and which my husband and I had originally bought because we used to spend so much time at our cottage during the summer months. What’s more, my son sometimes needed a larger vehicle to transport his artwork. Under normal circumstances I would have used my city car because, being smaller, it is much handier on the busy, narrow streets, but on this particular day that car was at the garage having the gearbox replaced.
We left the department store in high spirits; the assistants helped carry my purchases into the car, and by way of thanks I took my friend to a popular Italian lunch restaurant downtown, where we ordered sourdough focaccia with tapenade, with a main course of leek and mascarpone risotto, rounded off with a dessert of meringue and lemon sorbet and an espresso macchiato. We then drove back to my house and laid out my purchases on the new marbled-topped island in the kitchen.
My friend poured herself a glass of red wine and began poring over the receipt. She soon noticed that the assistant had forgotten to charge me for the champagne and cocktail glasses.
‘Well, look at that,’ she remarked.
I was about to pick up the phone and inform the department store of the mistake, when my friend stopped me and asked whether I was really going to bother them with such a trivial matter.
‘Of course. Why do you ask?’
‘Well,’ my friend began, sipped her wine and took a deep breath. ‘It can’t be your job to clear up the assistant’s mistake. You’ve just spent almost 5,000 euros there. The profit margins on a purchase like that will be more than enough to cover the financial loss from a few glasses. Besides, they have your contact details. If they notice the mistake, they’ll call you,’ she continued.
‘Yes,’ I answered, a little taken aback. ‘I suppose you’re right,’ I continued and put the phone back in my pocket.
‘You know, I’m so terribly proud of you, my friend. Who needs a man, when everything works out just fine without one?’ she said and smiled in a way that almost made me shiver. ‘And what beautiful glasses they are. Wine tastes even better from these,’ she continued and took another sip.
We hugged each other. When my friend went home, I ran all my new glasses through the dishwasher. Once they had dried, I displayed them in the antique glass cabinet, with the champagne and cocktail glasses in pride of place on a shelf of their own. I was inexplicably proud of that shelf. There they are, I thought to myself, picked up one of the champagne glasses and turned it in my fingers, then replaced it in the cabinet; the glasses for which I had paid nothing at all.
When my phone didn’t ring the next day, or the day after or the day after that, I could hardly believe the good fortune that had suddenly embraced me.

The following week I went out to dinner with my children. While my husband and I were still together, we used to go for dinner with the children every other Thursday. Each of us in turn was allowed to book a table at our restaurant of choice, and there is an abundance of good restaurants in this city. Our children generally came to these dinners alone, though sometimes they brought their current partners; we would take our time over dinner, ordering many different courses, we would tell one another our news, then my husband would pay the bill, we would get a taxi home and marvel at what beautiful, intelligent, articulate and successful children we had.
We see one another more rarely these days, perhaps only once a month, if that, and our dinners are a little awkward and stilted, painful even, as their confounded father no longer deigns to join us. This upsets me a great deal, because as far as I am concerned we should continue this tradition just as before, regardless of the empty seat next to me.
We chatted for a little while about my recently completed renovation, the new furniture I had bought, about my daughter’s workshy colleague who created a bad atmosphere at her office and my son’s new commission for a large-scale fresco in the foyer of a soon-to-open children’s hospital.
‘I thought I’d combine glass and plastic, maybe lights too, I don’t know, something playful but calming, something that makes the poorly children feel happy and soothes their worried parents,’ my son explained. ‘So many children, who have so much life left to live, are going to that hospital to die. For many of them, this will be the last piece of art they see,’ he continued, then gripped my hand across the table. ‘Everything will turn out for the best, Mum.’
‘Thank you,’ I replied with an absent-minded smile and pulled my hand away.
Then I began telling them about the glasses.
‘Imagine, they still haven’t called me about it,’ I said.
‘I think you should go back and pay for those glasses,’ my daughter said sternly, rolling her eyes. ‘That’s theft.’
‘I agree,’ said my son. ‘Those glasses don’t belong to you; they belong to someone else. It’s just the same as if you’d stolen from me or one of your friends,’ he continued, clearly disappointed.
‘It wasn’t my fault,’ I tried to defend myself; I was irked, and the annoyance took me by surprise because I hadn’t expected this kind of reaction from them. ‘The assistant should take responsibility for her own mistake.’
‘Mum, that’s wrong,’ said my daughter, her tone now more tense and concerned. ‘What on earth has got into you?’
‘Nothing. I’m perfectly fine,’ I replied, swallowed my shock, sunk my fork into a piece of cheesecake and changed the subject.
I was furious. So furious, in fact, that I could barely remember my PIN code when I paid the bill, so furious that I couldn’t focus on ordering a taxi, so furious that hugging them as we said goodbye almost made me feel ill. How dare they accuse me of theft, after everything I’ve done for them, everything we’ve paid for, clothes and hobbies, trips abroad, student fees, evenings out, first homes complete with furniture.
Without me and their father, they wouldn’t be where they are today; they would be nothing. We gave them everything, I sacrificed my whole life for them, threw away my career like an old receipt, I took care of them, changed their nappies, clothed and fed them, I put them to sleep and woke them up, I supported and encouraged them, I was always on their side, always thinking of what was best for them. And they’ve never given me anything in return, never even thanked me for everything I’ve done for them, not once, all this time not a word of gratitude – even my son hasn’t given me a single piece of art for free, I’ve always offered to pay or been made to pay for them, and many times I’ve heard him say how obnoxious it is when friends and family assume they can have his expertise for free, when they want him to design a logo for something or take photographs at a party without any compensation.
I walked around the city centre, cursing out loud, it didn’t matter where I went or that people were staring at me. After a while, I realised I had walked past the doors of the same shopping mall four or five times. But no more. I marched inside on the spur of the moment, took the escalator up to the third floor and stepped into a kitchenware store. There were two assistants in the store, both currently serving other customers, a young couple and a lady even older than me, and then my eyes fell upon a garlic press, and without a thought I slipped it into my pocket and walked out of the store.
For a moment, it felt as though someone had thrown fire at my face, as though the skin and flesh around my neck and throat were being corroded away. For a moment, I imagined that the burning sensation would soon turn to the feel of a security guard’s hand gripping my shoulder, but the further I got from the store, the calmer my pulse and the greater the satisfaction I felt as I touched the chrome garlic press with a price tag of over one hundred euros in my pocket.
I carried on walking away. For the first time in my life I took the escalator down into the bus terminal beneath the shopping mall and, without a ticket, boarded a bus that dropped me off just under a kilometre from my house. On the way home, I thought of how grotesque it was to charge so much for a simple garlic press. It didn’t make any sense at all. Most people in the world don’t earn that kind of money in a month. How can someone be so greedy, so insatiable, so repulsive that they charge such an obscene amount of money for this?
As I brushed my teeth that evening, I realised that I’ve never owned a garlic press before, I’ve always chopped garlic by hand and put up with the acrid smell lingering on my fingertips for days. How nice that I’ve finally got one of these things, I thought. I went to bed exhilarated, and the following morning I awoke feeling more rested than in a very long time.

I started wandering around different areas of the city. My friends and children asked how I was doing and suggested meeting up, but I was too busy to see anybody. I spent my time in all kinds of shops and boutiques, and in every one I stole something small: dishes, gloves, scarves, new books, pens and pencils, socks and ties and foods like expensive cheeses, relishes, oils, caviar and foie gras, whatever took my fancy, whatever I needed.
At first I felt a frisson of excitement, like on the first day at my very first job, I sweated and blushed like a teenage girl, but each successful theft gave me more confidence, a reason to carry on, to steal something more, something bigger.
I didn’t pay too much attention to the security cameras or where they were positioned in the stores, because I assumed that people loitering around the blind spots would look more suspicious and draw more attention. My style of stealing was imbued with old-lady’s body language. I picked up the item I wanted and simply slipped it into my bag or pocket, without making a fuss. If someone asked whether I needed any help, I would thank the assistant for being so kind, how nice of you to ask, smile politely and say I was just looking around to pass the time.
Not once did I notice anybody watching what I was doing. It seems the guards and assistants don’t pay any attention to people like me. They can’t imagine a person who looks like this would pilfer anything. The first and most important rule of shoplifting is to look as though you can afford to buy everything in the store.

One afternoon, I return to the same downtown department store where I bought my new dinner set a few months ago. My body tingles as I walk past the familiar glassware department. With a large jute bag designed by a famous artist slung over my shoulder, I feel invincible.
I make my way to the cast-iron pans and stand there examining the various products by different manufacturers and wondering which of them I could most easily slip into my bag. Just as I am about to sneak a blini pan into my bag, I hear the familiar assistant’s voice behind me. After asking whether I’d like some help, I turn my head and our eyes meet, and at this she greets me like an old acquaintance.
‘Excuse me?’ I ask and take a step to one side.
‘How are you?’ she asks in a bright voice, then pauses for a moment before continuing. ‘How have you been enjoying your new dishes?’
‘Excuse me?’
‘I remember you well,’ she smiles. ‘You were shopping here a few months ago and, well, how shall I put this… I made a really embarrassing mistake,’ she says with an apologetic smile, brushes away her fringe.
‘Excuse me?’
‘I must have lost my mind. You made so many purchases, and I think I had too much on my mind… Anyway, we did an inventory the following week and noticed that some glasses were missing… You bought the Riedel champagne and cocktail glasses, isn’t that right? Well, I started going through all the old receipts and I couldn’t find any such purchase because, of course, they were missing! From your bill, that is; I forgot to scan them. It must be old age… Anyway, once I’d realised my mistake, I was about to call you, but my boss said not to bother, after all you’re one of our Platinum customers and you will surely shop here in the future too… And here you are!’
The woman chuckles and shakes her head, and she is speaking terribly loudly, as if deliberately trying to humiliate me. For a moment I wonder whether to smash her round the head with the blini pan and run away, but my organs feel numb and I realise I haven’t drawn breath since she opened her mouth.
‘Excuse me,’ I stammer. ‘Would you call the police?’
‘The police?’
‘Yes. The police.’
‘Excuse me?’
Now she is the one looking surprised, almost startled, she takes a few steps away from me, curiously turns her head, then brushes her fringe again.
‘The police. Call the police.’
‘I don’t know… I don’t think we need the police…’ she mutters.
‘The police. Call the police, right away,’ I say angrily, open the zip on my coat, pull off my scarf and gloves and stuff them into my bag in protest.
Then all the air that has built up inside me gushes over her like a wave of steam.
‘Madam…’ the assistant begins, but I interrupt her, shouting as loudly as I can.
‘Call the police right this minute! Call the police!’
The entire floor of the department store falls silent, the assistant looks at me, her mouth open like a dead fish, her eyes like melted glass. A moment later, the store’s security guard arrives, the assistant whispers something to him and the guard asks me to follow him, and before long we are sitting in the staffroom, and on the table in front me they place a warm, damp towel, some coffee and a jar of chocolate confectionaries, a few of which I slip into my pocket while the guards and assistants are talking in the next room. They come in and out, asking if there’s anything I need and how I’m doing, but all I can do is repeat that I’m waiting for the police, I am waiting for the police.
I take out my phone and begin writing a message to my children. I’m sorry for everything. I love you both and I will return the glasses. In the message to my son I add that I’d like to buy a piece of glasswork from him, something inspired by his father’s wedding photo. I know my husband was happy back then. Before I can send the messages, the police arrive, two of them, and before either of them can say a word, I start talking, each word spilling from my mouth like a charred decade.
‘My husband, Robert…’ I begin and swallow. ‘He passed away.’

Lasit

Varastelu alkoi vain vähän aikaa mieheni lähdön jälkeen. Olimme naimisissa 33 vuotta. Kun hän, pörssiyhtiön toimitusjohtaja, joitakin vuosia sitten joutui jäämään etätöihin kotiin, olin suunnattoman iloinen, että pääsisimme viettämään enemmän aikaa yhdessä, vaikkakin kotona. Hän oli aina väsynyt ja töissä tai työmatkalla, lähti aikaisin aamulla ja tuli vasta yötä vasten kotiin – ja toisinaan kului viikkoja, ettemme ehtineet edes vaihtaa keskenämme kunnolla kuulumisia.
Muutaman kuukauden jälkeen mieheni sanoi olevansa onneton ja haluavansa ottaa minusta avioeron. Hänen mukaansa olimme yhdessä tavan vuoksi, avioliitostamme oli aikaa sitten kadonnut intohimo, jota ilman kahden ihmisen ei ollut järkeä olla yhdessä. Elämä on liian lyhyt. Niin hän sanoi, ja minä sanoin olevani eri mieltä. Että jossakin vaiheessa ihminen ei yksinkertaisesti jaksa enää lumoutua. Niin käy aina ja jokaiselle, ikääntyessä nuoruus ja nuorenmielisyys haihtuu hiljakseen kuin vesi lasimaljasta.
Avioeron jälkeen minulle jäi osa hänen omaisuudestaan, kaksi sijoitusasuntoa, kuusinumeroinen summa käteistä rahaa, mökkiosake sekä talo, jossa olimme kasvattaneet lapsemme, juristin ja kuvataiteilijan, joka on ylpeydeksemme ja huojennukseksemme paitsi suorittanut taiteen maisterin yliopistotutkinnon myös saanut omalla alallaan paljon menestystä ja tunnustusta.
Poikani työt ovat valtavan näyttäviä. Hän kärsii jokaöisistä painajaisista, ja hän maalaa näkemiään kuvia suurille kankaille; niissä on tulisieluisia hirviöitä, pahoja henkiä, raivostuneita taruolentoja ja eri uskontojen jumalia urbaaneissa ympäristöissä, kuten korkeiden pilvenpiirtäjien toimistotiloissa, miljoonakaupunkien rannoilla, liikennevaloissa, teollisuusalueilla, tavarasatamissa tai halpamarketeissa. Työt ovat väkivaltaisia ja synkkiä, jokaisessa on verta ja joku, joka joko tekee kuolemaa tai kuolee kohta. Vaikka hänen taiteestaan pystyy erottamaan selkeitä hahmoja ja toimintoja, ne ovat yllättävän abstrakteja ja monitulkintaisia. En tiedä, miten hän siinä onnistuu.
Viime aikoina hän on innostunut lasista materiaalina. Hän on alkanut puhaltaa verrattain suurikokoisia koriste-esineitä, jotka muistuttavat etäisesti ihmisen ruumiin osaa: käsivartta, reittä, kylkeä, pakaraa. Ne ovat mahdottoman elegantteja. Hiljattain antamassaan lehtihaastattelussa poikani kertoo, että kiinnostui lasista halusta ikuistaa liike. Erityisesti mieleeni jäivät sanat: ”Vain liikkuvat vartalot elävät, ja ne jotka eivät ovat lasia.”

Kun mieheni lähti, halusin muuttaa toiseen asuntoon, mutta koska lapseni vastustivat ajatusta lapsuudenkotinsa myymisestä, päätin muuttamisen sijaan remontoida koko talon. Työmiehet kaatoivat muutamia väliseiniä, uusivat alle 10 vuotta vanhan Ranskasta tilatun parkettilattian, maalasivat seinät ja katot.
Minä muutin remontin ajaksi keskustahotelliin ja aloin hankkia uusia huonekaluja samalla kun palkkaamani assistentti myi nettikirpputoreilla pilkkahintaan juhla-astioita, valaisimia, sohvia joilla en muista kovinkaan monen ihmisen istuneen, tuoleja, kirjoja, pöytiä. Kaikki vanha sai lähteä uuden tieltä, en edes tiennyt mitä kaikkea talossa oli.
Avioliittovuosinamme mieheni vietti vähäisen vapaa-aikansa kiertelemällä erilaisissa tapahtumissa ja kierrätyskeskuksissa, hän seurasi aktiivisesti uusia muotoilijoita ja saattoi käyttää isonkin määrän rahaa lamppuun, jota ei sitten koskaan raaskinut ottaa käyttöön. Hän oli valtavan innostunut designista ja halusi investoida siihen. Sama into tarttui poikaamme, jonka valoisa ullakkoasunto on täynnä arvotavaraa.
Lähtiessään mieheni ei ottanut mitään mukaansa, eikä poikammekaan välittänyt käydä hänen tavaroitaan lävitse. Mikä merkitys on enää kaikella tuolla tavaralla, kaikella tuolla tavaran hankkimiseen käytetyllä ajalla?

Remontin valmistuttua kävin ystäväni kanssa tavaratalossa. Tunnemme toisemme yliopistoajoilta, yli 40 vuoden takaa, tapasimme sosiaalipolitiikan peruskurssilla ensimmäisenä opiskeluvuonna. Valmistumisen jälkeen työskentelimme muutaman vuoden samassa hyväntekeväisyysjärjestössä, sitten minä tulin raskaaksi ja jäin kotiin. Sillä tiellä olen edelleen, ja niin on ystävänikin omallaan, paitsi että hän on johtanut tuota järjestöä kohta jo 20 vuotta.
Avulias myyjä tuli kysymään, tarvitsemmeko apua, ja apua me toden totta tarvitsimme. Hän palveli meitä auliina tuntikausia, kertoi kärsivällisesti ja asiantuntevasti eri tuotteista, niiden eroista ja valmistustavoista, auttoi valitsemaan minulle kokonaan uuden astiaston, johon kuului voileipä-, alkupala-, keitto-, pääruoka- ja jälkiruokalautaset, posketon määrä erilaisia haarukoita, lusikoita, veitsiä. Päätin hankkia samalla kertaa myös uudet kahvikupit sekä juoma- ja viinilasit, sillä olimme poikkeuksellisesti liikkeellä katumaasturillani, jonka takaluukkuun mahtui hyvin isokin määrä tavaraa ja jonka olimme aikoinaan hankkineet mieheni kanssa siksi, että vietimme kesäisin paljon aikaa kesämökillämme. Myös poikani tarvitsi teostensa kuljettamiseen välillä isompaa autoa. Tavallisesti käytin kaupunkiautoani, sillä pienempänä se on kätevämpi kapeilla ja ruuhkaisilla teillä, mutta juuri tuona päivänä auto oli korjaamolla, koska vaihdelaatikko piti vaihtaa kokonaan uuteen.
Poistuimme tavaratalosta hyvillä mielin, myyjät kantoivat ostokseni autoon ja minä vein ystäväni kiitokseksi suosittuun italialaiseen lounasravintolaan, tilasimme alkuun hapanjuurifocacciaa tapenadella, pääruoaksi purjo-mascarponerisotot ja jälkiruokakahvin kanssa nautimme sitruunasorbetista ja marengista. Ajoimme talolleni ja levitimme ostokset keittiön uuden saarekkeen graniittitasolle.
Ystäväni kaatoi itselleen lasillisen punaviiniä ja alkoi tutkia kuittia. Pian hän huomasi, että myyjä oli unohtanut laskuttaa minua samppanja- ja cocktaillaseista.
”Katsos vain,” hän tuhahti.
Olin jo tarttumassa puhelimeen ilmoittaakseni asiasta, kun ystäväni keskeytti toimeni kysymällä, ajattelinko oikeasti soittaa tavarataloon tällaisesta asiasta.
”Kyllä, kuinka niin?”
”No,” ystäväni aloitti, otti kulauksen viinistään ja hengitti syvään. ”Ei kai se sinun vastuullasi ottaa myyjän erhettä hoidettavaksesi. Sinähän juuri käytit liki 5000 euroa siellä. Kyllä tuollaisen ostosmäärän kate riittää korvaamaan muutamasta lasista aiheutuvan taloudellisen menetyksen. Sitä paitsi, heillä on sinun tietosi, he soittavat kyllä jos ja kun he huomaavat virheen,” hän jatkoi.
”Niin,” vastasin hieman yllättyneenä. ”Niin kai se on,” jatkoin ja laitoin puhelimen taskuuni.
”Tiedätkö, minä olen kauhean ylpeä sinusta, ystäväni. Mihin sinä miestä, kun kaikki hoituu sutjakkaasti ilmankin,” hän sanoi ja hymyili niin, että minulle tuli jostain syytä puistattava olo. ”Nämä ovat muuten todella kauniit lasit, viini maistuu todella hyvältä tästä juotuna,” hän jatkoi vielä ja siemaisi taas viiniä.
Halasimme. Kun ystäväni lähti kotiin, käytin kaikki uudet lasini astianpesukoneessa. Kun ne kuivuivat, asettelin ne uuteen vitriinikaappiini, cocktail- ja samppanjalasit omalle hyllylleen paraatipaikalle. Olin merkillisen ylpeä tuosta hyllystä. Siinä ne nyt olivat, mietin itsekseni, otin yhden samppanjalasin käteeni sivelläkseni sitä ja laitoin sitten takaisin kaappiin, lasit joista en maksanut mitään.
Kun puhelimeni ei soinut seuraavana päivänä, ei sitä seuraavana eikä sitäkään seuraavana, en ollut uskoa onnea, joka oli minua juuri syleillyt.

Seuraavalla viikolla tapasin lapseni illallisella. Ollessamme vielä mieheni kanssa yhdessä tapaamme kuului käydä lasten kanssa joka toinen torstai illallisella. Jokainen sai vuorollaan tehdä varauksen haluamaansa ravintolaan, joita on tässä kaupungissa yletön määrä. Lapsemme tulivat useimmiten yksin, mutta toisinaan toivat mukaan myös seurustelukumppaninsa, söimme aina pitkän kaavan mukaan useamman ruokalajin, kerroimme vuorollamme kuulumiset, mieheni maksoi laskun, otimme taksin kotiin ja illalla ihastelimme sitä, miten sujuvasanaisia, älykkäitä, menestyneitä ja kauniita lapsemme olivat.
Nykyään näemme harvemmin, ehkä kerran kuussa jos sitäkään, ja illallisemme ovat hivenen kiusallisia ja kankeita, kai kivuliaitakin, sillä heidän kirottu isänsä ei kärsi enää olla mukana. Se harmittaa minua suuresti, sillä minun puolestani voisimme jatkaa perinnettä niin kuin ennenkin, piittaamatta viereeni jääneestä tyhjästä paikasta.
Keskustelimme jonkin aikaa vasta valmistuneesta remontista, tekemistäni huonekaluhankinnoista, tyttäreni työtä välttelevästä ja huonoa ilmapiiriä aiheuttavasta kollegasta sekä poikani uudesta toimeksiannosta luoda suuri tilataideteos pian avattavan lastensairaalan aulaan.
”Ajattelin yhdistää lasia ja muovia, ehkä valojakin, en tiedä, jotakin leikkisää mutta samalla rauhallista, jotakin mikä tuo hyvää mieltä ja tyyneyttä sairaille lapsille ja heidän huolestuneille vanhemmilleen,” poikani selitti. ”Niin moni lapsi, joka ei ole vielä elämää nähnytkään, menee kuolemaan tuohon sairaalaan, se on monille elämän viimeinen taideteos,” hän jatkoi ja tarttui pöydän yli käteeni. ”Kyllä kaikki kääntyy vielä hyväksi, äiti.”
”Kiitos,” vastasin ylimalkaisesti hymyillen ja vedin käteni pois.
Sitten aloin kertoa heille laseista.
”Ajatella, etteivät he ole vieläkään soittaneet minulle sieltä,” sanoin.
”Minun mielestäni sinun pitäisi mennä maksamaan ne lasit,” tyttäreni vastasi tiukasti ja pyöritteli silmiään. ”Tuohan on varkaus.”
”Olen samaa mieltä,” poikani sanoi. ”Ne lasit eivät ole sinun omaisuuttasi, vaan jonkun toisen. Se on sama asia, jos varastaisit minulta tai ystävältäsi,” hän jatkoi pettyneen oloisena.
”Mutta ei se ollut minun syyni,” puolustaudun ärtyneenä, tuohtumus yllätti itsenikin, sillä en ollut odottanut heiltä tällaista reaktiota, ”myyjä vastatkoon omasta virheestään.”
”Äiti, tuo on väärin,” tyttäreni vastasi yhä huolestuneempaan, kireämpään sävyyn. ”Mikä ihme sinuun on oikein mennyt?”
”Ei mikään. Minä voin ihan hyvin,” vastasin, nieleskelin järkytystäni, upotin haarukan juustokakunpalaseen ja vaihdoin puheenaihetta.
Olin raivoissani. Niin raivoissani, että hädin tuskin muistin pankkikorttini tunnuslukua laskua maksaessani, niin raivoissani etten pystynyt keskittymään taksin tilaamiseen, niin raivoissani että minun teki pahaa halata heitä hyvästellessämme. Miten he julkesivat syyttää minua varkaaksi, kaiken sen jälkeen mitä minä olen heidän vuokseen tehnyt, kaiken sen jälkeen mitä me olemme heille maksaneet, vaatteet ja harrastukset, lomamatkat ja opinnot, ravintolaillalliset ja ensiasunnot huonekaluineen.
Ilman minua ja isäänsä he eivät olisi tänään tuossa, eivät mitään. Me olemme antaneet heille kaiken, minä olen uhrannut heidän vuokseen koko elämäni, luopunut urastani kuin vanhasta kuitista, hoitanut heitä, vaihtanut heidän vaippansa, syöttänyt ja juottanut, nukuttanut ja herättänyt, tukenut ja kannustanut, ollut aina heidän puolellaan, ajatellut heidän parastaan. Ja mitään he eivät ole antaneet minulle takaisin, he eivät ole edes kiittäneet mistään minkä olen heidän vuokseen tehnyt, ei kertaakaan, ei yhtäkään kiitosta koko tänä aikana, pojaltanikaan en ole saanut työn työtä ilmaiseksi, vaan olen aina tarjoutunut tai joutunut maksamaan hänelle niistä, sillä hän on monesti sanonut, miten inhottavaa se on, kun läheiset olettavat saavansa ilmaiseksi hänen asiantuntemustaan, haluavat hänen esimerkiksi suunnittelevan jonkun logon tai ottavan valokuvia juhlissa vailla minkäänlaista korvausta.
Kävelin ympäri keskustaa ääneen sadatellen, suunnalla ei ollut väliä, eikä sille että ihmiset katsoivat minua. Jonkin ajan kuluttua tajusin, että olin kävellyt saman ostoskeskuksen ovien ohitse neljä tai viisi kertaa. Vaan en enää. Rynnin hetken mielijohteesta sisään, nousin liukuportaat ylös kolmanteen kerrokseen ja astuin keittiötarvikeliikkeeseen. Myymälässä oli kaksi myyjää, joista molemmat palvelivat muita asiakkaita, nuorehkoa pariskuntaa ja erästä minuakin varttuneempaa rouvaa, ja sitten katseeni osui valkosipulinpuristimeen, jonka työnsin vaivihkaa taskuuni ja kävelin liikkeestä ulos.
Hetken ajan minusta tuntui siltä kuin kasvoilleni olisi heitetty tulta, niskani ja kaulani iho ja liha oli syöpyä pois. Hetken ajan luulin, että tämä polte muuttuisi pian hartioihini tarttuvaksi vartijan kädeksi, mutta mitä kauemmaksi myymälästä pääsin, sitä rauhallisemmin sydämeni löi, sitä tyytyväisempänä hivelin kromista, yli sadan euron arvoista valkosipulinpuristinta taskussani.
Jatkoin kävelyä poispäin. Laskeuduin ostoskeskuksen linja-autoterminaaliin ensimmäistä kertaa elämässäni ja nousin ilman lippua linja-autoon, joka vei minut vajaan kilometrin päähän kodistani. Kotimatkalla mietin, miten törkeää on laskuttaa tuollainen summa valkosipulinpuristimesta. Siinä ei ole kerta kaikkiaan mitään tolkkua. Valtaosa maailman ihmisistä ei tienaa tuollaista summaa edes kuukauden työllä. Miten joku voi olla niin ahne, niin kyltymätön, niin kuvottava, että hinnoittelee tuotteensa noin törkeästi?
Harjatessani hampaita tajusin, ettei minulla ole koskaan edes ollut valkosipulinpuristinta, että olen aina pilkkonut valkosipulin käsin ja joutunut sietämään sormiin tarttunutta, pistävää hajua koko loppupäivän. Onpa hyvä, että minulla on nyt vihdoin sellainen, ajattelin. Kävin sänkyyn ylevämielisenä, ja seuraavana aamuna nousin sängystä levänneempänä kuin aikoihin.

Aloin kiertää eri kaupunginosia. Ystäväni ja lapseni kyselivät kuulumisia ja pyysivät saada tavata, mutta olin liian kiireinen nähdäkseni ketään. Pyörin päiväni kaikenlaisissa kaupoissa ja erikoisliikkeissä ja varastin jokaisesta jotakin pientä: astioita, käsineitä, huiveja, uutuuskirjoja, kyniä ja tusseja, sukkia ja solmioita sekä ruokatarvikkeita, kuten kalliimpia juustoja, maustekastikkeita, öljyjä, kaviaaria ja hanhenmaksaa, mitä milloinkin teki mieli ja tarvitsin.
Aluksi minua jännitti kuin ensimmäisen työpaikkani ensimmäisenä päivänä, hikoilin ja punastelin kuin teinityttö, mutta jokainen onnistunut varkaus antoi minulle lisää itsevarmuutta, syyn jatkaa, varastaa enemmän ja isompaa.
En liioin kiinnittänyt huomiota myymälöiden turvakameroihin ja niiden sijainteihin, sillä järkeilin, että niiden katvealueisiin hakeutuvia ihmisiä lähtökohtaisesti aina epäillään ja tarkkaillaan. Tapaani varastaa tahditti vanhan naisen hillitty elekieli. Tartuin haluamaani tavaraan ja laitoin sen vain taskuuni tai kassiini, sen ihmeempiä kummastelematta. Kun minulta kysyttiin, tarvitsenko apua, kiitin myyjää huomaavaisuudesta, olipa ystävällistä kysyä, hymyilin kohteliaasti ja kerroin katselevani vain aikani kuluksi ympärilleni.
En kertaakaan huomannut, että joku olisi seurannut toimiani. Ilmeisesti vartijat ja myyjät eivät juuri katsele kaltaisteni perään. He tuskin osaavat ajatella, että minun näköiseni ihminen veisi mitään. Varastamisen onnistumisen ensimmäinen ja tärkein ohje onkin näyttää siltä, että voisi ostaa koko kaupan tyhjäksi.

Yhtenä iltapäivänä menen asioimaan samaan, keskustassa sijaitsevaan tavarataloon, josta ostin uuden astiaston joitakin kuukausia sitten. Vartaloani kihelmöi kävellessäni tutun lasiosaston ohi. Suuri, kuuluisan taiteilijan valmistama kangaskassi olallani oloni on voittamaton.
Etenen valurautapannujen kohdalle ja jään tutkailemaan eri valmistajien tuotteita sekä miettimään, miten ja minkä niistä saisin sujautettua kassiini. Juuri kun olen tekemässä päätöstä työntää blinipannu kassiin, kuulen tutun myyjän äänen. Kysyttyään selkäni takana tarvitsenko apua käännän päätäni, ja katseemme kohtaavat, ja sitten hän innostuukin tervehtimään minua kuin vanhaa tuttua.
”Anteeksi,” sanon ja otan askeleen sivummalle.
”Mitä teille kuuluu?” nainen kysyy heleällä äänellä ja pitää pienen tauon ennen kuin hengähtää. ”Hei kuule, mitä olette pitäneet uusista astioistanne?” hän jatkaa.
”Anteeksi?”
”Muistan teidät hyvin,” nainen hymyilee. ”Te olitte täällä ostoksilla pari kuukautta sitten, ja siis niin, tuota noin… minulle kävi todella nolo moka silloin,” hän jatkaa ja hymähtää, sipaisee otsahiuksiaan.
”Anteeksi?”
”Minä näet menin jotenkin aivan sekaisin silloin. Teillä oli niin paljon ostoksia ja minulla jotenkin liikaa mielen päällä… Mutta niin. Me teimme inventaarion sitä seuraavalla viikolla ja huomasimme, että laseja puuttuu… Te ostitte niitä Riedelin shamppanja- ja cocktaillaseja, ettekö vain? No, minä menin sitten selaamaan vanhoja kuitteja, ei tuollaista ostosmäärää katsos unohda kuunaan, ja kas, sieltähän ne puuttuivatkin! Teidän kuitistanne siis, minä unohdin lyödä ne kassaan. Voi näitä vanhuuden päiviä… Niin, minä meinasin soittaa teille virheen huomattuani, mutta esihenkilöni sanoi, ettei tarvitse, olettehan Platinum-ohjelman asiakkaamme ja käytte täällä asioimassa varmasti jatkossakin… Ja niin, nythän te olette täällä!”
Nainen puhuu naureskellen ja päätään pyöritellen ja järkyttävän kovaan ääneen, kuin haluaisi nöyryyttää minua. Hetken ajan mietin, iskisinkö häntä blinipannulla korville ja juoksisin sitten pakoon, mutta elimistöni on täysin puuduksissa, tajuan etten ole saanut henkeä siitä saakka kun hän avasi suunsa.
”Anteeksi,” saan takellellen sanotuksi. ”Soitatteko poliisit?”
”Poliisit?”
”Niin. Poliisit.”
”Anteeksi?”
Nyt hän esittää yllättynyttä, on hätkähtävinäänkin, ottaa muutaman askeleen kauemmas, kääntää merkillisesti päätään, sipaisee jälleen hiuksiaan.
”Poliisit. Soittakaa poliisit.”
”Minä en nyt tiedä… ei me nyt poliisia tässä…” nainen mumisee.
”Poliisit. Soittakaa nyt ne poliisit,” sanon vihaisesti, avaan takkini vetoketjun, riisun kaulahuivin ja lapaset ja työnnän ne mielenosoituksellisesti kassiini.
Sitten sisälleni kertynyt ilma syöksähtää hänen ylleen painavana kuin vesihöyry.
”Rouva hyvä…” nainen aloittaa, mutta keskeytän hänet huutamalla niin lujaa kuin pystyn:
”Soittakaa nyt ne poliisit! Soittakaa poliisit!”
Koko tavaratalon kerros hiljenee, myyjä katsoo minua suu auki kuin kuolleella kalalla, silmät sulaneena lasina. Hetken kuluttua myymälävartija saapuu paikalle, nainen kuiskaa hänelle jotakin ja vartija pyytää minut seuraamaan perässä, ja pian istumme henkilökunnan tiloissa, eteeni pöydälle tuodaan lämpimällä vedellä kasteltu pyyhe, kahvia sekä kipollinen suklaakonvehteja, joista laitan muutaman taskuuni kun myyjät ja vartija puhuvat jotakin keskenään viereisessä huoneessa. He tulevat jatkuvasti kysymään, tarvitsenko jotakin ja miten voin, mutten kykene kuin toistelemaan, että odotan poliisia, minä odotan poliisia.
Otan puhelimeni esiin ja alan kirjoittaa lapsilleni viestiä. Olen pahoillani kaikesta. Minä rakastan teitä molempia ja minä palautan ne lasit. Poikani viestiin lisään, että tahtoisin ostaa häneltä lasitaideteoksen, sellaisen joka saisi inspiraation hänen isänsä häävalokuvasta. Tiedän, että mieheni oli onnellinen silloin. Ennen kuin ehdin lähettää viestit, poliisit saapuvat, heitä on kaksi, ja ennen kuin kumpikaan heistä ehtii sanoa mitään, alan puhua, jokainen suustani valuva sana kuin karrelle palanut vuosikymmen:
”Mieheni Robert…” aloitan ja nielaisen, ”hän kuoli.”

De stoel fan omke Ahmad
fan Rasha Khayat

Oom Ahmads fauteuil
fan Rasha Khayat

Uncle Ahmad's Armchair
fan Rasha Khayat

Onkel Ahmads Sessel
fan Rasha Khayat

Oerset troch Willem Adema
Oerset troch Willem Adema
Oerset troch Sinéad Crowe

Ynsprutsen troch Suzanne van Zwam

All I want is a room somewhere,
Far away from the cold night air,
With one enormous chair,
Oh wouldn’t it be loverly?

Eliza Doolittle yn My Fair Lady

I.

‘Wêr wolle jo ’m ha?’
Twa mannen yn blauwe overals steane by my foar de doar, de iene hâldt in klamboerd yn ’e hân, de oare leunt mei syn earm op harren fracht. Myn muoike hie my wiken lyn skreaun dat se my wat stjoere soe. ‘Ik wit datsto him ha moast,’ skreau se, en ik hie gjin idee, wêr’t se it oer hie. Mei sa’n grut ding hie ik net rekkene, it transport wie ommers lang en djoer. En no stie er dêr, foar myn doar, tusken twa mannen yn blauwe overals. Der wie gjin twifel mooglik oer wat it foarstelle moast, ek al wie it bakbist hieldal yn plestik bewuolle en mei etiketten folplakt.
‘En? Wêr sil dit pronkstik hinne?’
Om’t ik neat oars betinke koe, loadste ik de mannen troch de gong nei myn wurkkeammerke. ‘Set ’m hjir earst mar del.’
‘Bytsje krap hjir, no? In miskeap?’
‘Famyljestik,’ antwurdzje ik, wylst ik mei de hân oer it plestikfoly stryk.
Nei’t ik de beide mannen in tientsje en in tablet sûkelade yn ’e hannen drukt ha foar harren muoite, begjin ik de ferpakking iepen te knippen. It griene kunstlear is amper foar ’t ljocht kommen, of dêr komt my dy âlde, bekende lucht al yn ’e mjitte. Swarte tee, stof en muskus. Ik lûk it plestik der hielendal ôf en dêr stiet er dan yn myn wurkkeamer. De stoel fan omke Ahmad. Skodholjend besjoch ik de griene Chesterfield imitaasje mei de hege rêch, de donkere, draaide houten poaten, en de wat keale leuningen. It moat myn muoike in kapitaal koste ha om dat gefal fia trije kontininten nei my ta te stjoeren. Wêr moast ik dat ferflokte ding no earne delsette? Ik meitsje in foto fan de stoel en stjoer har dy op.
‘Dyn kado is oankommen!’ skriuw ik derûnder.
‘It kado fan dyn omke!’ antwurdet se mar in pear tellen letter.
Ik lit de telefoan op de sitting glydzje en gean yn kleanmakkerssit op ’e grûn foar de stoel sitten. En stryk stadich mei de hannen oer de houten poaten.
En ik tink: net gûle.

II.

Yn ús famylje is der hast gjinien dy’t boeken lêst. En al hielendal gjinien dy’t boeken skriuwt. Op myn omke Ahmad nei dan. Omke Ahmad wie skriuwer en sjoernalist. As jongfeint siet er faak yn de gefangenis, om’t er it regear fan syn lân op it sear kommen wie. Letter is er troch in nij regear eare wurden om syn fertsjinsten foar syn lân en om syn wurk. Myn omke hie in bibleteek mei boekekasten fan de grûn oant de souder ta. Foar twa muorren del allinnich boeken, swiere boeken, lytse boeken, âlde en nije, yn donkere houten kasten. Achter yn dy ûnbidich grutte keamer stie in buro fan in soarte hout dat paste by dat fan de boekekasten, in swier, âld buro, sa grut dat it as operaasjetafel tsjinje kinnen hie. Op it buroblêd leinen alderlei âlderwetske skriuwersattributen − goudene folpinnen, in kalinder yn in swartlearen etwy, in briefiepener van swier messing yn ’e foarm fan in sabel. Fan jongs ôf oan haw ik my sa it ryk fan in skriuwer foarsteld. Alle moarnen nei it moarnsiten gie myn omke nei syn bibleteek en hy bleau dêr oant it middeisskoft. As wy op besite wienen, stjoerde muoike my soms nei ûnderen om omke in apel te bringen of in pantsje mei druven en abrikoazen. Dan seach ik him sitten yn syn griene stoel achter syn buro, oer in boek of in skriuwblok bûgd. Myn omke hat syn libben lang nea in kompjûter of laptop hân. Hy siet dêr as in boekereus út oare tiden. En as ik mei it pantsje fruit yn ’e hannen op him ôf kaam yn syn wurkkeamer, glimke er my ta, lei er fuortdaalk syn pinne del en loek er de stoel in stikje nei achteren. Dan mocht ik by him op ’e knibbels sitte, we ieten tegearre de abrikoazen en hy liet my kranteartikels sjen dy’t er skreaun hie. Ik koe doe noch net lêze, mar seach dat hy it wie op de foto neist de titel fan de columns en ik fielde my o sa grutsk, al wist ik net wêrop.
Letter, doe’t ik âlder waard, mocht ik yn syn bibleteek soms myn húswurk meitsje of gewoan yn syn griene stoel sitte en nei de muorren mei boeken sjen. Fan al syn reizen naam er boeken foar my mei, ien kear sels in sinjearre útjefte fan de memoires fan Naguib Mahfouz. Dy stiet hjoeddedei, yn foly ynpakt, yn myn eigen boekekast.

III.

Ik ha de lêste kearen dat hy belle, net opnommen. Of hiel inkeld mar in kear. Te drok, altyd op reis. In learopdracht yn de Feriene Steaten, mei dat lestige tiidferskil. In ûndersyksreis nei Poalen, wichtige ynterviews. Ik betocht hieltyd nije ferlechjes, foar my sels en foar myn omke en muoike. Ik stjoerde harren dan wol altyd foto’s fan myn reizen, myn foardrachten, myn artikels, stjoerde hunderten emojihertsjes en lytse berjochtsjes. Mar ik naam te faak de telefoan net op. Faaks omdat der ôfskie wanke, dat it gau nei de ein ta rûn. Faaks om’t ik de wurgens yn syn stim hearde. Omdat ik net oansjen koe, hoe’t dy twa, âld en krûm wurden, njonken inoar op ’e bank sieten, as we kontakt hienen fia FaceTime. Faaks omdat ik de taal net mear goed genôch yn ’e macht hie, ik net mear genôch wurden yn ús mienskiplike taal hie om him alle dagen sizze te kinnen dat ik allinnich mar om him de hiele wrâld oer reizgje, boeken en artikels skriuw. Faaks ek, omdat it my te folle pine die sa fier fuort te wêzen en it foargefoel te hawwen dat we elkoar net werom sjen soenen.
En as ik it foarelkoar krige, als ik de moed opbringe koe werom te beljen, die ik my luchtich en fleurich foar, fertelde ferhalen en makke grapkes, foar safier as dat gie.
Ik wit net hoelang at it lyn wie dat we elkoar foar it lêst sprutsen hienen, doe’t it berjocht kaam.
Wiken faaks, miskien wol moannen. En no … foarby.
‘Hy wie sa grutsk op dy, do wiest foar him as in eigen dochter,’ skriuwt myn neef en ik skamje my ta de teannen út. Hie ’k no dochs mar …
En no stiet dy griene stoel in myn wurkkeamer, fia trije kontininten is er nei my ta kommen, ynpakt en op in skip ferstjoerd troch myn âlde muoike, dy’t hieltyd as se mei my prate wol, my ûnsinnige YouTube-clips begjint te stjoeren. Lit wer ris wat fan dy heare betsjut dat.
Ik sko in lyts salontaffeltsje oan ’e kant en sjou in oare, lytse stoel nei de kelder. Omke Ahmads griene stoel set ik midden yn ’e keamer tusken myn beskieden boekekasten, wyt, fan Ikea, gjin swier, donker hout.

Boppe myn buro (fan ’e rommelmerke, gjin inkelde folpinne, allinnich plestik balpinnen neist myn snuvende laptop) hingje ik in foto fan omke Ahmad en dêrnjonken in briefke: Sneons muoike Najwa skilje.
Alle sneonen sit ik no om tolve oere yn ’e stoel, yt druven en abrikoazen, sjoch nei myn boekekasten (Naguib Mahfouz stiet hielendal foaroan) en toets it nûmer fan muoike Najwa yn.

All I want is a room somewhere,
Far away from the cold night air,
With one enormous chair,
Oh wouldn’t it be loverly?

Eliza Doolittle in My Fair Lady

I.

‘Waar wil u ’m hebben?’
Er staan twee mannen in blauwe overalls voor mijn deur, de ene houdt een klembord in zijn hand, de andere leunt met zijn arm op hun vracht. Mijn tante had mij weken geleden geschreven dat ze me iets ging sturen, ‘Ik weet dat jij hem moest hebben,’ stond er, en ik had geen idee waar ze het over had. Op zoiets groots had ik niet gerekend, het transport was tenslotte lang en duur. En nu stond hij daar, voor mijn deur, tussen twee mannen in blauwe overalls. Geen twijfel mogelijk waar het hier om ging, al was het monster volledig in plastic gewikkeld en volgeplakt met etiketten.
‘En? Waar moet dit pronkstuk heen?’
Omdat ik niets anders kon bedenken, loodste ik de mannen door de gang en naar mijn kleine werkkamer. ‘Zet u hem voorlopig hier maar neer.’
‘Nogal krap hier, hè? Een miskoop?’
‘Familie-erfstuk,’ antwoord ik, terwijl ik mijn hand over de plasticfolie strijk.
Nadat ik hun beiden een tientje en een tablet chocola in de hand gedrukt heb voor de moeite, begin ik de verpakking open te knippen.
Zodra het groene kunstleer tevoorschijn komt, slaat mij meteen ook die oude bekende geur tegemoet. Zwarte thee, stof en muskus. Ik trek het plastic er helemaal af en daar staat hij dan in mijn werkkamer. De fauteuil van mijn oom Ahmad. Hoofdschuddend bekijk ik de groene Chesterfield imitatie met de hoge rugleuning, de donkere, gedraaide houten stoelpoten en de licht versleten armleuningen. Het moet mijn tante een vermogen hebben gekost om dat ding via drie continenten naar mij toe te sturen. Waar moest ik dat vervloekte ding nou neerzetten? Ik maak een foto van de fauteuil en stuur die naar haar toe.
‘Je geschenk is aangekomen!’ schrijf ik eronder.
‘Het geschenk van je oom!’ antwoordt ze enkele tellen later.
Ik laat de telefoon op de zitting glijden en ga in kleermakerszit op de grond voor de fauteuil zitten. Strijk langzaam met mijn handen over de houten stoelpoten.
Niet huilen, denk ik.

II.

In onze familie is er bijna niemand die boeken leest. Laat staan iemand die boeken schrijft. Behalve mijn oom Ahmad. Mijn oom Ahmad was schrijver en journalist. Als jongeman zat hij vaak in de gevangenis omdat hij zich de woede van het regime op de hals gehaald had. Later is hij door een nieuw regime geëerd om zijn verdiensten voor zijn land en om zijn werk. Mijn oom had een bibliotheek met boekenkasten van de grond tot aan het plafond. Langs twee wanden alleen boeken, zware boeken, kleine boeken, oude en nieuwe, in donkere houten kasten. Achter in de reusachtige kamer stond zijn bureau van een soort hout dat paste bij de kasten, een zwaar, oud bureau, zo groot dat je er een volwassene op had kunnen opereren. Op het bureau lagen allerlei ouderwetse schrijversattributen, gouden vulpennen, een kalender in zwartleren etui, een briefopener van zwaar messing in de vorm van een sabel. Van kleins af aan heb ik mij het domein van een schrijver zo voorgesteld. Iedere morgen na het ontbijt ging mijn oom naar zijn bibliotheek en hij bleef er tot het eind van de ochtend. Als wij op bezoek waren, stuurde mijn tante mij soms naar beneden om mijn oom een appel te brengen of een bordje met druiven en abrikozen. Dan trof ik hem aan, gezeten in zijn groene stoel achter zijn bureau en gebogen over een boek of een blocnote. Mijn oom heeft zijn hele leven geen computer of laptop gehad. Hij zat daar als een boekenreus uit een andere tijd. En als ik met het bordje fruit in mijn handen zijn kamer binnenkwam, glimlachte hij naar mij, legde meteen zijn pen neer en schoof de stoel een stukje naar achteren. Dan mocht ik bij hem op schoot zitten, we deelden de abrikozen en hij liet mij krantenartikelen zien die hij geschreven had. Toen kon ik die nog niet lezen, alleen zijn foto herkende ik naast de titel van de columns en ik voelde me heel erg trots, al wist ik niet waarop.
Later, toen ik ouder werd, mocht ik in zijn bibliotheek soms mijn huiswerk maken, of gewoon op de groene bureaustoel zitten en de boekenwanden bekijken. Van al zijn reizen bracht hij boeken voor me mee, één keer zelfs een gesigneerde uitgave van de memoires van Naguib Mahfouz. Die staat nu in folie ingepakt in mijn eigen boekenkast.

III.

Ik heb de laatste keren dat hij belde niet opgenomen. Of maar een enkele keer. Te druk, altijd op reis. Een leeropdracht in de Verenigde Staten, lastig met het tijdsverschil. Een onderzoeksreis naar Polen, belangrijke interviews. Ik verzon steeds nieuwe uitvluchten, voor mezelf en voor mijn oom en tante. Ik stuurde hun weliswaar altijd foto’s van mijn reizen, mijn lezingen, mijn artikelen, stuurde honderden emoji-hartjes en kleine berichtjes. Maar ik nam te vaak de telefoon niet op, als hij belde. Misschien omdat ik wist dat er een afscheid dreigde, dat het einde snel naderbij kwam. Misschien omdat ik de vermoeidheid in zijn stem hoorde. Omdat ik niet kon aanzien hoe zij beiden, oud en krom geworden, naast elkaar op de bank zaten, als we facetimeden. Misschien omdat ik de taal niet meer voldoende beheerste, dat ik niet genoeg woorden meer had in de taal die we met elkaar spraken om hem iedere dag te zeggen dat ik alleen omwille van hem de hele wereld rondreis, omwille van hem boeken en artikelen schrijf. Of misschien omdat het me te veel pijn deed zo ver weg te zijn en te voorvoelen dat wij elkaar niet terug zouden zien.
En als het me lukte, als ik de kracht vond terug te bellen, veinsde ik lichtheid, veinsde ik vrolijkheid, vertelde verhalen en maakte grapjes, zo goed en zo kwaad als het ging.
Ik weet niet hoe lang het geleden is dat wij elkaar voor het laatst gesproken hadden, toen het bericht kwam. Weken wellicht, misschien wel maanden. En nu − voorbij.
‘Hij was zo trots op jou, je was als een dochter voor hem,’ schrijft mijn neef en ik schaam mij kapot. Had ik dan toch maar …
En nu staat de groene stoel in mijn werkkamer, via drie continenten is hij naar mij toe gekomen, ingepakt en verscheept door mijn oude tante die altijd als ze me wil spreken, me onzinnige YouTubeclips begint te sturen. Laat weer ’ns wat van je horen betekent dat.
Ik zet een klein salontafeltje aan de kant en sleep een andere, kleine stoel naar de kelder. De groene stoel van oom Ahmad zet ik midden in de kamer, tussen mijn bescheiden boekenkasten, wit, van Ikea, geen zwaar, donker hout.

Boven mijn bureau (gekocht op de rommelmarkt, geen enkele vulpen, alleen plastic balpennen naast een snuivende laptop) hang ik een foto van oom Ahmad met een briefje ernaast: op zaterdag tante Najwa bellen.
Iedere zaterdag zit ik nu om twaalf uur in de stoel, eet druiven of abrikozen, kijk naar mijn boekenkasten (Naguib Mahfouz staat nu helemaal vooraan) en toets het nummer van tante Najwa in.

Far away from the cold night air,
With one enormous chair,
Oh wouldn’t it be loverly?

Eliza Doolittle in My Fair Lady

 

I.

‘Where d’ya want it?’
Two men in blue overalls are at my door, one holding a clipboard, the other leaning against the delivery. My aunt texted me weeks ago to say she was sending me something. ‘You should have it,’ she’d written, but I had no idea what she was talking about. I certainly didn’t expect anything this big, seeing as she lives so far away and postage is so expensive. But now here it is at my door, a man in blue overalls standing on either side. Though it’s swathed in plastic and sticky labels, there’s no mistaking what the behemoth is.
‘Well? Where are we bringing this beauty?’
For lack of a better idea, I usher the men down the hall and into my little study. ‘You can leave it here for the moment.’
‘Bit tight, innit? Impulse buy, I s’pose?’
‘Family heirloom,’ I reply, running my fingers across the plastic wrapping.
After giving the two men a tenner and a bar of chocolate for their troubles, I start cutting open the packaging.
As soon as the green leatherette emerges, the old familiar smell wafts towards me. Black tea, dust and musk. I strip away the rest of the wrapping, and now it’s stood in my study. Uncle Ahmad’s armchair. Shaking my head, I examine the green imitation Chesterfield with its high backrest, dark, lathed wooden legs and slightly worn armrests. It must have cost my aunt a fortune to have it shipped across three continents. But where the hell am I supposed to put it? I take a picture of the chair and send it to her.
‘Your gift has arrived!’ I write underneath.
‘Your uncle’s gift!’ she answers seconds later.
I glide my phone across the seat and sit cross-legged on the floor in front of the chair, slowly stroking its wooden legs.
Don’t cry, I think.

II.

Hardly anyone reads books in my family. And no one writes them, that’s for sure. Except for my Uncle Ahmad. Uncle Ahmad was a novelist and a journalist. When he was young, he was constantly being thrown into prison for antagonising some politician. Later, a new generation of politicians lauded his work and his services to the country. My uncle had a study with floor-to-ceiling bookshelves. Two walls lined with nothing but books: heavy books, little books, old and new ones on dark wooden shelves. At the end of the huge room stood his desk, its wood the same colour as the shelves, a heavy table so large you could have operated on a grown man on it. On the desk were all kinds of old-fashioned novelist paraphernalia: gold fountain pens, a calendar in a black leather cover, a heavy brass letter opener in the shape of a sabre. Since I was a kid, this has been my image of the writer’s kingdom. Every morning after breakfast, my uncle would go into his study and stay there until lunchtime. When we were visiting, my aunt would sometimes send me down with an apple or a plate of grapes and apricots. I’d find my uncle sitting in the green armchair behind his desk, hunched over a book or notepad. My uncle never once owned a computer or a laptop. He’d be sitting there like a book-giant from another time. And when I came into his study carrying my fruit, he’d smile, lay down his pen and slide his chair back a little. Then he’d let me sit on his lap, and we’d share the apricots while he showed me newspaper articles he’d written. I couldn’t read yet, but I’d recognise his photo next to the column’s headline and feel deep pride, though I couldn’t say what I was proud of.
Later, when I was older, he’d sometimes let me do my homework in his study or just sit in the green armchair and look at the walls of books. When he returned from his travels, he’d always bring books back for me; once, he gave me a signed edition of Naguib Mahfouz’s memoirs. Now it stands on my own bookshelf, still wrapped in plastic.

III.

The last few times he phoned, I didn’t pick up. Hardly ever, anyway. Too busy, always travelling. A teaching post in the States – tricky with the time difference. A research trip in Poland – important interviews. I kept making excuses to myself, to my aunt and uncle. I’d send them photos of my travels, my readings, my articles, send hundreds of heart emojis and short messages. But I answered his calls all too rarely. Maybe because I knew that a parting was in the air, that the end was near. Maybe because I could hear the tiredness in his voice. Because I couldn’t bear seeing the two of them, old and stooped, sitting side by side on the sofa when we Facetimed. Maybe because I lacked the language, I no longer knew enough words in our shared language to tell him every day that it was because of him I travelled the world writing books and articles. Maybe because it hurt to be so far away, sensing we’d never see each other again.
And when I did manage it, when I summoned the strength to call him back, I kept it as light and jovial as I could, telling stories and jokes.
I don’t remember how long it had been since I’d last spoken to him when I got the news. Weeks, maybe; possibly months. And now – it was too late.
‘He was so proud of you. You were like a daughter to him,’ my cousin wrote, and I was filled with shame. If only I’d …
And now the green armchair is in my study, having travelled across three continents, packed up and shipped by my old aunt, who, whenever she wants to chat, starts sending me silly YouTube clips. Give me a ring, they say. I push the little coffee table to the side and haul another small armchair down into the basement. I put Uncle Ahmad’s green armchair in the middle of the room, surrounded by my modest bookshelves – white ones from Ikea, not heavy dark wood.
Above my desk (bought at a flea market; no fountain pens, just plastic ones lying beside a wheezing laptop), I hang a photo of Uncle Ahmad and next to it a note: Saturdays – call Aunt Najwa.
At twelve o’clock every Saturday, I sit down in the armchair, eat grapes and apricots, gaze at my bookshelves (Naguib Mahfouz in pride of place) and dial Aunt Najwa’s number.

All I want is a room somewhere,
Far away from the cold night air,
With one enormous chair,
Oh wouldn’t it be loverly?

Eliza Doolittle in My Fair Lady

I.

„Wo wolln’se den denn hin ha’m?“
Zwei Männer in blauen Overalls stehen vor meiner Tür, der eine hält ein Klemmbrett in der Hand, der andere stützt sich mit dem Arm auf ihrer Lieferung ab. Meine Tante hatte mir vor Wochen geschrieben, dass sie mir etwas schickt, „ich weiß, du solltest ihn haben“, stand da, und ich hatte keine Ahnung, wovon sie redete. Mit etwas so Großem hatte ich nicht gerechnet, immerhin war der Postweg weit und teuer. Und nun stand er da, vor meiner Tür, zwischen zwei Männern in blauen Overalls. Es bestand kein Zweifel daran, worum es sich handelte, auch wenn das Monstrum rundherum in Folie eingewickelt und mit Etiketten beklebt war.
„Na? Wohin mit dem guten Stück?“
In Ermangelung anderer Ideen lotste ich die Männer durch den Flur und in mein kleines Arbeitszimmer. „Stellen sie ihn erstmal hier ab.“
„Bisschen eng hier, wa? Fehlkauf?“
„Familienerbstück“, antworte ich und streiche über die Plastikfolie.
Nachdem ich den beiden einen Zehner und eine Tafel Schokolade für ihre Mühe in die Hand gedrückt hatte, beginne ich, die Verpackung aufzuschneiden.
Sobald das grüne Kunstleder zum Vorschein kommt, schlägt mir sofort auch dieser alte, bekannte Geruch entgegen. Schwarzer Tee, Staub und Moschus. Ich ziehe die Folie komplett ab und nun steht er in meinem Arbeitszimmer. Der Sessel meines Onkels Ahmad. Kopfschüttelnd betrachte ich das grüne Chesterfieldimitat mit der hohen Lehne, den dunklen, gedrechselten Holzbeinen und den leicht abgenutzten Armlehnen. Es muss meine Tante ein Vermögen gekostet haben, das Teil über drei Kontinente zu mir zu schicken. Wo zur Hölle sollte ich das Teil bloß unterbringen? Ich mache ein Foto von dem Sessel und schicke es ihr.
„Dein Geschenk ist angekommen!“, schreibe ich darunter.
„Das Geschenk deines Onkels!“, antwortet sie nur Sekunden später.
Ich lasse das Telefon auf die Sitzfläche gleiten und hocke mich im Schneidersitz auf den Boden vor den Sessel. Streiche langsam mit den Händen über seine Holzbeine.
Nicht weinen, denke ich.

II.

In unserer Familie liest kaum jemand Bücher. Erst recht schreibt niemand Bücher. Außer mein Onkel Ahmad. Mein Onkel Ahmad war Schriftsteller und Journalist, er war oft im Gefängnis als junger Mann, weil er die Politik seines Landes gegen sich aufgebracht hat. Später ist er von einer neuen Politik geehrt worden für seine Verdienste an seinem Land und für seine Arbeit. Mein Onkel hatte eine Bibliothek mit Bücherregalen vom Boden bis zur Decke. Zwei Wände entlang, nur Bücher, schwere Bücher, kleine Bücher, alte und neue, in dunklen Holzregalen. Am Ende des riesigen Raums stand sein Schreibtisch, das Holz passend zu dem der Regale, ein schwerer, alter Tisch, so groß dass man darauf einen erwachsenen Menschen hätte operieren können. Auf dem Tisch gab es allerlei altmodische Schriftstellerdinge – goldene Füllfederhalter, einen Kalender in schwarzer Lederhülle, einen Brieföffner aus schwerem Messing in Form eines Säbels. Seit ich klein bin, habe ich mir so das Reich eines Schriftstellers vorgestellt. Jeden Morgen nach dem Frühstück ging mein Onkel in seine Bibliothek und blieb dort bis zum Mittag. Wenn wir zu Besuch waren, schickte mich meine Tante manchmal hinunter, um meinem Onkel einen Apfel zu bringen oder einen Teller mit Trauben und Aprikosen. Dann fand ich ihn in seinem grünen Sessel hinter seinem Schreibtisch sitzend und über ein Buch gebeugt oder einen Schreibblock. Mein Onkel hat seinen Lebtag keinen Computer besessen und keinen Laptop. Er saß da wie ein Bücherriese aus einer anderen Zeit. Und wenn ich mit meinem Obst in der Hand zu ihm ins Büro kam, lächelte er mich an, legte sofort seinen Stift weg und rückte den Sessel ein wenig ab. Dann durfte ich mich zu ihm setzen, auf seinen Schoß, wir teilten die Aprikosen und er zeigte mir Zeitungsartikel, die er geschrieben hatte. Damals konnte ich sie noch nicht lesen, nur sein Foto erkannte ich neben dem Titel der Kolumnen und fühlte tiefen Stolz, auch wenn ich nicht wusste, worauf.
Später, als ich älter wurde, durfte ich in seiner Bibliothek manchmal Hausaufgaben machen, oder einfach nur auf dem grünen Sessel sitzen und die Bücherwände anschauen. Von all seinen Reisen brachte er mir Bücher mit, einmal sogar eine signierte Ausgabe der Memoiren von Naguib Mahfouz. Sie steht heute eingeschlagen in Folie in meinem eigenen Bücherregal.

III.

Ich hatte seine letzten Anrufe nicht mehr angenommen. Oder nur noch selten. Zu beschäftigt, immer auf Reisen. Ein Lehrauftrag in den USA – schwierig mit der Zeitverschiebung. Eine Recherchereise in Polen – wichtige Gespräche mit Interviewpartnern. Ich fand immer neue Ausreden, vor mir selbst und vor meinem Onkel und meiner Tante. Zwar schickte ich ihnen immer Fotos von meinen Reisen, meinen Lesungen, meinen Artikeln, schickte hunderte Emojiherzchen und kleine Nachrichten. Aber seine Anrufe nahm ich zu selten an. Vielleicht weil ich wusste, dass Abschied in der Luft lag, dass es bald zu Ende ging. Vielleicht, weil ich die Müdigkeit in seiner Stimme hörte. Weil ich den Anblick nicht ertrug, wie die beiden, gealtert und gebückt, nebeneinander auf dem Sofa saßen, wenn wir facetimeten. Vielleicht, weil meine Sprache nicht mehr ausreichte, ich nicht mehr genug Worte in unserer gemeinsamen Sprache hatte, um ihm jeden Tag zu sagen, dass ich nur seinetwegen in der Weltgeschichte herum reise,  Bücher und Artikel schreibe. Vielleicht, weil es zu weh tat, so weit weg zu sein und zu ahnen, dass wir uns nicht wieder sehen werden.
Und wenn ich es schaffte, wenn ich die Kraft aufbrachte, zurück zu rufen, spielte ich Leichtigkeit, spielte Fröhlichkeit, erzählte und machte Scherze, so gut es eben ging.
Ich weiß nicht, wie lange ich nicht mehr mit ihm gesprochen hatte, als die Nachricht kam. Wochen vielleicht, womöglich Monate. Und jetzt – vorbei.
„Er war so stolz auf dich, du warst für ihn wie seine Tochter“, schreibt mein Cousin und ich schäme mich unendlich. Hätte ich doch nur.
Und nun steht der grüne Sessel in meinem Arbeitszimmer, über drei Kontinente ist er zu mir gekommen, verpackt und verschifft von meiner alten Tante, die immer dann, wenn sie mit mir sprechen will, anfängt, mir unsinnige Youtube Clips zu schicken. Meld dich mal wieder, heißt das.
Ich räume einen kleinen Couchtisch beiseite und verfrachte einen anderen, kleinen Sessel in den Keller. Onkel Ahmads grünen Sessel stelle ich mitten ins Zimmer, zwischen meine bescheidenen Bücherregale, weiß, von Ikea, nicht schweres dunkles Holz.

Über meinen Schreibtisch (Flohmarktkauf, keinerlei Füllfederhalter, nur Kulis aus Plastik neben einem schnaufenden Laptop) hänge ich ein Foto von Onkel Ahmad und daneben einen Zettel: Samstags Tante Najwa anrufen.
Jeden Samstag sitze ich nun um zwölf Uhr in dem Sessel, esse Trauben oder Aprikosen, schaue meine Bücherregale an (Naguib Mahfouz steht jetzt ganz vorn) und wähle Tante Najwas Nummer.

Utsteld lok
fan Cynan Jones

Uitgesteld geluk
fan Cynan Jones

Happiness Delayed
fan Cynan Jones

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Jona Hoek

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Utsteld lok

Fan New Quay rûn ik lâns de see, fier fuort fan alle leven en beweech, en ik smoarde fan toarst doe’t ik by de baai fan Cei Bach de stêd efter my lizzen seach.

In stedsje op in helling, as in skealing út ’e blâns rekke troch it gewicht fan toeristen mei it liif fol fish and chips. Achter huzen fan Ingelske drop sakke it skiereilân del yn ’e baai, sa’t in fallus syn krêft ferliest yn sûnde fan sinne, útdôvjend yn it wetter fan ’e see. Lichte skipkes lichten it anker.

Troch lange dagen fan waarm waar wie de grûn útdrûge en doe’t ik oer it paad rûn stoden wolkens sân om myn fuotten hinne op. Ik lange nei in drankje yn ’e sinne om de toarst en in drankje yn it skaad om neat oars as in drankje yn it skaad. It ljocht brobbele troch it blêdte as buorreltsjes yn in bierglês. Ik tocht oan wat ik drinke soe en al gau waard elke stap in swolch.

Ik kuiere troch leanen omseame troch brem. Yn ’e waarme sinne ferspraten dy de rook fan kokosnuten. Sieddoaskes barsten, siedsjes reinden del op myn fel.

Ik wraksele my troch tichte toarnbeistrûken, kaam foarby hynstepôlen tsjok fan swit syn swietrook. Ik frege my net iens ôf, diskear, doe’t ik om it eigenaardige fakânsjekamp boppe-op it klif hinne rûn – ferbean terrein – hokker nuvere rituelen dêr útfierd waarden. Militêren? In religieuze sekte? Ik hold net ho om dêroer nei te tinken. Hiel myn tinken betrof dy iene fraach: wat te drinken. Wat te drinken.

De helling achter it kamp wie drôf fan opdrûge drek. Op ’e hikkepeallen fierderop skrasten de kwikkerts.

Allemachtich prachtich wie it lânskip, mar fan belang wie mar ien ding. Is der aanst wol wat te drinken?

By Cwn Cilforch, op dat plak, ik swar it dy, bruts ik sawat by de gedachte oan in kâld glês mei… wat? Ja, wat? En doe waard it yngewikkeld. Ik hie op dat stuit gjin toarst. It wie net langer it idee fan ‘in drankje’, mar ‘it drankje’ wie de missy wurden.

Ik hie tinke moatten oan in famke út myn jeugd dat sjampo brûkte mei de rook fan kokosoalje. Mar it slagge my net. Alderhande ferhalen hiene my yn it sin sjitte moatten. Ik hie my in skoftke by de wetterfal deljaan kind, harkjend nei syn tsjanteljen tsjin de see; of de healferkoalde restanten fan in útdôve kampfjoer opromje moatten, dy’t tieners dêr nei alle gedachten achterlitten ha. Mar ik die it net. Der wie oars neat as ‘wat sil ik drinke?’ As koe ik it krekte wurd net fine.

Fan de kliffen kaam ik yn Aberaeron, snúfde op it kidelstjientsjestrân in swymke sâlt op. Hyt asfalt en de trage rook fan havenslyk.

Foarby it slyk – noch altyd leechwetter – wie de kademuorre. It beaken fan de havenkroegen. Yn it sinneskynljocht glinsterjende glêzen. Slierten folk as flaggetoai, in semafoar. Oer it wetter rôp in misthoarn hoar. En ik, sa besef ik as gjin oar, in man op drift op ’t ferdrûge lân op ’e siik nei wat te drinken.

Ik ferliet it part fan de stêd dêr’t gjin pubs wiene, oer de houtene brêge, op nei de rook fan fryt, bern mei iiskosnútsjes. In ferbjustere einfûgel alhiel allinne.

As in iisklûntsje yn fiis drinken dreau in plestik fleske yn Pwll Cam. … Wat te drinken. Wat te drinken wie net fier. Mar wat?

De bar wie dûnker, de bar wie koel. De oare kant fan in swimbad dêr’t gjin ein oan kaam wie. En ik koe noch altyd neat betinke. De holle fol besluteleazens.

Automatysk: ‘In Guinness dus,’ sei ik.

It wie as wachtsje op azemjen. Inketswart en mei in wite kraach naam ik it mei nei bûten, nei de muorre, en ik sil it dy sizze, dy earste swolch wie in blik op dingen dy’tst net sjen moatte soest. In springende fisk. Iisfûgels yn ’e dize. In iepen laad mei lúkse linzjery. Underweis troch myn strôt mongen de kleuren ta swart. Mar doe. Ik wist. It wie net dé drank. Net de drank dêr’t ik hjir foar kaam wie. Ik sloech it yn ien kear achteroer.

‘Hast in riesling?’ frege ik. ‘In Nij-Seelânske’, seine se. Se fregen net nei grut of lyts.

En dêr wie ik, op ’e nij bûtendoar mei in wyn, it ljocht dizenich trochlittend as wie it kokosnútsjampo. De rook fan in skipsmotor prikele my yn ’e noas, en ik naam in swolch. Mar nee. Kaam it troch it bittere bier fan niis? It wie swieter as it my heugde. In famke, in aardich dinkje doe’t se tweintich wie, ûnderwilens as frou sûkerswiet. En dat wie net wat ik woe.

Dêrnei prebearre ik in gin. In bytsje algemy, miskien. In apoteker soe dermei oan ’e slach gean.

Nee.

Gin is it begjin fan ’e dingen.

Ik makke my der no ûngerêst oer dat ik in wichtich part fan mysels stikken makke hie.

Ik seach nei de lege glêzen. Bierpinten, it skom dêryn ferdrûge, skyfkes sitroen allinne oerbleaun, in ferdronken wesp, of spinfuotsjend noch yn in glês rosee mei lippestift oan ’e râne. Wat no drinke? Wat no drinke?

It wie gjin fysyk ferlet. Ik toarstge nei in hillich part fan ’e dei. Ik hie it tij opkommen sjoen. De haven rûn fol, rekke sêde wyls ik drûch stie yn it liif fan myn siel.

It sil de drank fêst gûl om goarre wêze, tocht ik. Dat is it ’m krekt. Gjin gefoelens kwetse. Gjin grutskens om teplak te setten. Gjin jaloerskens. As bliken docht dat se dochs net itjinge blike te wêzen dêr’tst werklik nei langest.

Ik besocht in brûzende wyn, in besykjen om werom nei it begjin. Doe in Grüner Veltliner prebearre. Mar nee. Werom nei de taap.

‘Wat hast fierder noch?’ frege ik. Se seine neat en seagen om har hinne.

‘Der is noch wat fan dit,’ seine se. Holden de flesse by de hals beet.

Ik koe de eagen der net fan ôfhâlde, de giele pupil fan in kat. ‘Okee.’

Doe’t ik bûten kaam, rekke it glês mei beset mei pearels. It drinken glinstere as in switterige hurdrinner. Ik lange nei in drankje dat my te fiter nimme soe.

Sa! Retsina dan mar.

It wie as biet ik yn it dek fan in boat.

Sânige paden en fiere hynders, en ôffredingen fan kampearterreinen dy’t kreosoat sjonge yn ’e sinne; sjips mei jittik en memmefingers mei wiete doekjes skjinne. It wiene klokhuzen fan appels weismiten op in sinnige sânbank en swimfesten, yn ’e skoalbanken ferkôge potleaden. Ik hold it tusken myn tosken.

It wie sawat goed. Sawat. Ik waard der sawat fleurich fan. Ik gong deryn om in twadde glês.

En doe krige ik in ynjouwing. It soe de wize west ha kinne wêrop’t de oranje-reade gloede, dy’t fan de needferljochting boppe de húskes kaam, op ’e glêzene fitrine fan de opstoppe albatros foel.

‘Nim in Negroni,’ sei de gigantyske wize fûgel. ‘Wêrom stinsto der sa op om?’

Yntusken wie de sinne yn ’t ûndergean en kuozze har yn ’e havenkolk. Net nedich te sizzen, de wize wêrop’t de sinneûndergong it iis yn ’e tumbler yn myn hân oanrekke… mar. Wêrom opbouwe?

It wie it drankje. Soe it drankje wêze. De kleur fan it himelsk ferwulft boppe it seewetter.

It moast it drankje wêze.

Rjochtsje dyn eagen op ’e sinne, hjitte ik mysels. Sa’t dy ûndergiet. Silst it sjen. En ast it sjochst, dy griene krêft, dy griene lont. Dán. Dán kinsto dyn drankje drinke.

It is de beslissing, de kennis, net it ding. It is it witten dat dy loksillich makke. Besefst it no, kinst ivich wachtsje.

Mar miskien wie ik doe deagewoan beskonken.

*

Uitgesteld geluk

Ik zei tabee tegen New Quay, ’t beste wat men doet op drukke dagen naar mijn idee, en tegen de tijd dat ik langs Cei Bach beach kwam was mijn mond droog en keek ik om naar het dorp.

Het dorp helde naar zee, als gezwicht onder het gewicht van toeristen vol fish and chips. Achter huizen van suikergoed lag de brede landtong languit in de baai – een lusteloze fallus, uitgeblust door de zon en zonde van het oord – zichzelf in zee te dompelen. Kleine bootjes roeiden de haven uit.

Het was lang genoeg heet geweest om het pad uit te doen drogen, en terwijl ik liep bewogen wolkjes losgetrapt stof rond mijn voeten. Ik snakte naar wat te drinken in de zon van de dorst en naar wat te drinken in de schaduw om maar wat te drinken in de schaduw. Het licht borrelde door de bladeren als belletjes in een biertje. Ik richtte me op wat ik drinken zou, en spoedig was iedere stap een slok.

Ik liep over smalle paadjes tussen de gaspeldoorn. Met de zon erop, rook het naar kokos. Peultjes vol zaad klikten in de zon, barstten open, tikten tegen mijn huid.

Ik bewoog me door stugge doornstruiken, doorkruiste paardenweides waar de geur van zoet zweet zwaar in de lucht hing. Ik vroeg me dit keer niet eens af, toen ik het merkwaardige vakantiekamp aan de rand van de klif waar je niet doorheen mocht rakelings passeerde, wat voor vreemde sektarische dingen zich daar afspeelden. Leger? Religieuze sekte? Ik kon het niet laten bezinken. Het enige wat ik kon denken: ‘Wat te drinken? Wat te drinken?’

De helling achter het kamp was suède van opgedroogde smurrie. Paapjes kwetterden op paaltjes in de verte.

Ik liep door adembenemende dalen maar deed slechts één ding. Ik vroeg me af wat te drinken.

Bij Cwm Cilfforch, daar, echt waar, brak ik bijna bij de gedachte aan een koud glas… wat? Maar wat? En toen werd het ingewikkeld. Ik had nu geen dorst meer. Het ging niet meer om het idee van ‘een drankje’, maar om de missie voor ‘het drankje’.

Ik had vervuld moeten raken van gedachten aan een meisje dat ik eens kende wier shampoo naar kokos rook. Maar ik kon het niet. Ik had van verhalen moeten overlopen. Ik had moeten stoppen om een poosje bij de waterval te zitten die tegen de zee kwebbelt; of de half verkoolde resten rond een uitgedoofd kampvuur bij elkaar moeten gooien, die tieners daar waarschijnlijk hadden laten liggen. Maar dat deed ik niet. Er was enkel het ‘wat te drinken?’ Het was alsof ik niet op het juiste woord kon komen.

Van de kliffen daalde ik af naar Aberaeron, de geuren van zout en van een strand vol klinkende keien in. Heet asfalt en de lodderige lucht van havenslib.

Aan de andere kant van het slib – nog altijd eb – lag de kademuur. Baken van de horeca. Schuin gehouden glazen schitterden in het zonlicht. Mensen aaneengeregen als seinvlaggen; een semafoor: ‘Vaar maar binnen hoor.’ En ik, een man op drift op het droge, geef gehoor aan te meren om de keel te smeren.

Ik verliet het publoze deel van het plaatsje via de houten brug, richting de lucht van patat en met roomijs besmeurde kindersnoetjes. Als een eenzame verdwaasde eend.

Een plastic fles dreef in Pwll Cam als een klont ijs in een troebel drankje. …Een drankje. Ik was nog maar een paar tellen verwijderd van een drankje. Maar welk?

De bar was donker en het was er koud. Zoals de plotse diepte van een zwembad wanneer ik te ver gezwommen was. En nog steeds kon ik niet nadenken. Besluiteloosheid maakte zich meester van mijn hoofd.

Automatisch: ‘Een Guinness maar,’ zei ik.

Het was als wachten te mogen ademen. Ik nam het mee naar buiten naar de muur, gitzwart en met fluwelen kraag, en die eerste slok, ik zeg ’t je, was alsof de sluier werd gelicht van dingen die je niet hoort te zien. Een springende vis. De glimp van een ijsvogel. Een openstaande kastlade vol pikant ondergoed. Langs mijn slokdarm werden de kleuren tot zwart gemengd. Maar toen. Wist ik. Dit is niet het drankje. Niet het drankje waarvoor ik hier naartoe gelopen was. Ik sloeg het in een keer achterover.

‘Heb je Riesling?’ vroeg ik. ‘Nieuw Zeelandse,’ zeiden ze. Ze vroegen me niet groot of klein.

En weer stond ik buiten. De wijn had de bijna volledig heldere kleur van die kokosshampoo. Een zweem van motorboot. Ik nam een slok. Maar nee. Was het de bittere stout van hiervoor? Hij leek zoeter dan ik me herinnerde. Een meisje dat ik leuk vond toen ze twintig was, nu volkomen zoetsappig als vrouw. En dat was niet wat ik wilde.

Daarna probeerde ik een gin. Een beetje alchemie, misschien. Het destillaat zou wonderen verrichten.

Nee.

Gin is om mee te beginnen.

Ik maakte me inmiddels zorgen, dat ik een belangrijk deel van mezelf had stukgemaakt.

Ik keek naar lege glazen. Bierpullen beslagen met verschraald schuim, afgedankte schijfjes citroen, een verdrinkende wesp – of misschien zwaaide hij wel – in een met lippenstift besmeurd glas rosé. Wat te drinken? Wat te drinken?

Het was geen fysieke dorst. Ik dorstte naar een heilig deel van de dag. Ik had het tij zien opkomen. Had gezien hoe de haven volliep, zich vulde en verzadigd raakte, terwijl ik uitgedroogd in de maag van mijn ziel zat.

Het kan ze tenminste niets schelen, die drankjes, dacht ik. Dat is het. Geen gekwetste gevoelens. Geen gekrenkte trots. Geen jaloezie. Als ze niet datgene blijken te zijn waar je op uit was.

Ik probeerde een mousserende wijn, een poging te herkalibreren. Probeerde daarna een Grüner Veltliner. Maar nee. Alweer een tripje naar de bar.

‘Wat heb je nog meer?’ vroeg ik. Ze aarzelden en keken om zich heen.

‘We hebben dit,’ zeiden ze. Hielden de fles aan de hals omhoog.

Het ving mijn blik, dat kattenogen-geel. ‘Oké.’

Toen ik buiten kwam was het glas bepareld. Het drankje glinsterde als een atleet. Ik wilde een drankje dat me zou overweldigen.

Nou! Retsina dus.

Het was alsof ik in een scheepsdek hapte.

Droge stoffige paadjes en paarden in de verte, en kampeerterreinhekken schetterend van de carboleum in de zon; azijnchips en de vingers van een moeder die met babydoekjes in de weer was. Het was als weggeworpen klokhuizen in een zonnige berm, roeivesten en afgekloven potloden op schoolbankjes op basisscholen. Ik zette mijn tanden erin.

Het was bijna goed. Bijna. Ik werd er bijna blij van. Ik ging naar binnen voor nog een glas.

En toen had ik een openbaring. Misschien kwam het door hoe de noodverlichting boven de wc’s een oranjerode gloed over de glazen vitrine met daarin een opgezette albatros wierp.

‘Neem een Negroni,’ zei de wijze reuzenvogel. ‘Je denkt er te veel over na.’

Ondertussen was de zon ver genoeg gezakt en nestelde zich knus in de havenmond. Het behoeft niet gezegd, dat de wijze waarop de zonsondergang het ijs dat in de tumbler in mijn hand dreef raakte… maar. Waarom het inkleden?

Het was het drankje. Zou het drankje zijn. De kleur van de hemel die boven de zee hing.

Het zou het drankje zijn.

Houd je blik op de zon, zei ik tegen mezelf. Terwijl hij ondergaat. Je zult het zien. En als je het ziet, die groene flits, ’t groene lont. Dan. Dan mag je je drankje drinken.

Het is de beslissing, de kennis, niet het ding. Het is het weten waarvan je gelukkig wordt. Nu je ’t weet, kun je eeuwig wachten.

Maar misschien was ik toen gewoon dronken.

*

Happiness Delayed

I walked away from New Quay, which is the best direction on busy days, and I was dry-mouthed by the time I passed by Cei Bach beach and looked back at the town.

The town sloped down, as if tipped by the weight of tourists filled with fish and chips. Behind candy houses the broad peninsula slumped into the bay, a phallus flopped, spent in the sun in the sin of the place, dousing itself in the sea. Thin skiffs rowed out from the harbour.

It had been hot long enough to parch the path and, as I walked, puffs of loose earth scuffed around my feet. I craved drink in the sun from thirst and drink in the shade just to drink in the shade. Light fell buttoned through the branches like bubbles through a beer. I began to fixate on what I would drink and soon every step was a sip.

I walked down alleys of gorse. With the sun on it, it smelled of coconut. Seed pods clicked in the sun, burst, showered on my skin.

I went between ponderous green thorn, through horse fields thick with sweet sweat smell. I did not even wonder, this time, when I skirted the strange clifftop holiday camp they did not let you walk through, what strange cultish things went on in the place. Military? Religious cult? I didn’t pause to think. I could only think of what to drink. What to drink.

The slope beyond the camp was suede with dry slurry. Stonechats rasped on the fenceposts ahead.

I went into gorgeous dingles but all I did was do one thing. I wondered what to drink.

At Cwm Cilfforch, there, I swear, I nearly broke, with the thought of a cool glass of… what? But what? And that’s when things got complicated. I wasn’t thirsty now. It wasn’t the idea of ‘a drink’ anymore but the mission for ‘the drink’.

I should have filled with thoughts of a girl I knew a long time ago whose shampoo smelled of coconut. But I couldn’t. I should have dripped with stories. I should have stopped and sat for a while by the waterfall that witters to the sea; or turned in the half-charred sticks stuck around a burnt-out campfire teenagers, I guessed, had left. But I did not. There was only ‘what to drink?’ It was like not finding the right word.

I came off the cliffs and into Aberaeron, into smells of salt and stone-clapped beach. Hot tarmac and the lazy smell of harbour mud.

Across that mud – the tide still out – there lay the harbour wall. The beacon of the hostelry. Tipped glasses glinting in the sun. People strung along like gala flags, a semaphore. A call ashore. And I, I’m sure, a man adrift on dry land looking to make drinkfall.

I left the publess side of town, over the wooden bridge, to the smell of chips, kids wearing ice cream faces. A lone bewildered duck.

A plastic bottle floated in Pwll Cam like a chunk of ice in a dirty drink. …A drink. I was moments from a drink. But what?

The bar was dark, the bar was cool. The far end of a swimming pool when I’d swum too far. And still, I could not think. Indecision filled my head.

Automatically, ‘A Guinness, then,’ I said.

It was like waiting to breathe. Tar-black and pillow-topped I took it outside to the wall, and that first sip I tell you was a glimpse of things you shouldn’t see. A jumping fish. Kingfisher blur. An opened fancy knickers drawer. All down my throat the colours mixed together black. But then. I knew. That’s not the drink. Not the drink I’d walked here for. I finished it off quick.

‘Do you have a Riesling?’ I asked. ‘It’s New Zealand,’ they said. They didn’t ask me large or small.

And there I was, outside again. The wine the near-clear colour of that coconut shampoo. Boat-engine on the nose, I took a sip. But no. Was it just the bitter stout before? It seemed sweeter than remembered. A girl I’d liked when she was twenty, now all sugary as a woman. And it wasn’t what I wanted.

Next I tried a gin. Some alchemy, perhaps. Some apothecary would get to work.

No.

Gin is for the start of things.

I was worrisome now, that I had broken some chief part of me.

I looked to empty glasses. Beer pints creamed with broken froth, abandoned lumps of lemon, a wasp drowning or perhaps just waving from a lipsticked glass of rosé. What to drink? What to drink?

It was not a physical thirst. I was thirsting for a holy piece of the day. I’d watched the tide come in. The harbour fill and sate and slake while I’d sat dry in the stomach of my soul.

At least they don’t care, the drinks, I thought. That’s the thing. No feelings hurt. No pride to snub. No jealousy. If they turn out not to be the thing you really want.

I tried a sparkling wine, an effort to reset. Then tried Grüner Veltliner. But no. Another visit to the bar.

‘What else do you have?’ I asked. They paused and looked about.

‘There’s some of this,’ they said. Held the bottle by the neck.

It held my eye, the yellow pupil of a cat. ‘Okay.’

By the time I got outside the glass was jewelled. The drink gleamed like an athlete. I wanted a drink that would ambush me.

So! Retsina, then.

It was like I’d bitten the deck of a boat.

Dry-dust paths and distant horse, and campsite fences singing creosote in the sun; vinegared chips and mothers’ fingers fresh from baby wipes. It was apple cores discarded on a sunny bank and rowing vests, pencils chewed at junior school desks. I held on with my teeth.

It was nearly right. Nearly. It nearly made me happy. I went in for another glass.

And then I had a revelation. It could have been the way the emergency light above the toilets threw an orange-red glow onto the glass case of the taxidermied Albatross.

‘Have a Negroni,’ said the wise giant bird. ‘Why are you over-thinking it?’

By now, the sun had dipped enough and sat coddled in the harbour mouth. Needless to say, the way the sunset hit the ice that floated in the tumbler in my hand… but. Why build it up?

It was the drink. Would be the drink. The colour of the sky that hung above the sea.

It was to be the drink.

Keep your eyes on the sun, I told myself. As it sinks. You’ll see. And when you do, that green flash, green fuse. Then. Then you can have your drink.

It’s the decision, the knowledge, not the thing. It’s the knowing’s made you happy. Now you know, you can wait forever.

But maybe I was just drunk by then.

*

Gjin tiid te ferliezen
fan Marga Claus

Geen tijd te verliezen
fan Marga Claus

No Time to Lose
fan Marga Claus

Oerset troch Marga Claus
Oerset troch Vivien D. Glass

Ynsprutsen troch Nynke Heeg
Gjin tiid te ferliezen

Pairidaeza, Mesopotamië, novimber 2021

 

Dêr sit ik dan, yn in âlde rotanstoel ûnder de mânske tûken fan in fruchtbeam, genietsjend fan blommen, fladderjend flinterguod en eksoatyske fûgels. Der rinne ek in sjiraffe en in jakhals troch dit hôf, wat sêft sein nochal in ferrassing is. Gelokkich binne se tam en dikke maten meielkoar. It is in wûndere wrâld der’t ik yn telâne kommen bin.

Sa’n 24 graden hjoed, wy ha in frije dei. Ik ha lang twifele oft ik it dwaan soe, alles opskriuwe. Ik fiel my bot ûnseker oft ik wat ik hjir leare wol, oait ûnder de knibbel krij.
Benijd hoe’t it mei Mark giet. Soe er him noch teloarsteld fiele? Ik begryp it sa goed. Hy wol dat wy tegearre binne, en dat is ek myn ferlet. Mar doe’t ik juster op de telefyzje de anty-corona-demonstraasjes en de rellen yn Nederlân foarby kommen seach – en ik bang wie ús Jelmer dertusken te ûntdekken – fielde ik wer de needsaak om noch in skoft op dit plak te bliuwen.
Krektlyk bin ik benijd oft Jelmer nei ús oanfarring noch wat fan him fernimme litten hat, mar miskien hear ik dat noch fan Mark. Ik lit him mei rêst. Neat ‘moat’ – ien fan de earste dingen dy’t ik hjir oppikt ha. ‘Moatte’ ûntkent de mooglikheid om te kiezen, dat elkenien ropt ‘pyp!’ as ik by fersin it m-wurd brûk. It giet krekt om ‘ont-moeten’. En sa is it mear ôflearen as oanlearen der’t ik my mei dwaande hâld.

Earst wat oer de beam wêrtroch it sinneljocht yn gouden skiven oer dit skriuwen saait. Pairidaeza (Perzysk foar Paradys) stiet fol mei libbensbeammen, ek wol GK-beammen neamd. Dat docht my tinken oan de skeppingsmyte, sa’t dy my as bern ferteld is. Oer de twa beammen midden yn de hôf fan Eden – ek yn Mesopotamië: in Libbensbeam en de beam fan Kennis oer Goed-en-Kwea. Fan de lêste ferbea de Grutte Kreator it syn skepsels om derfan te iten. Dat moast sûnder heldere ferklearring wol ferkeard ôfrinne. Doe’t Eva op oantrún fan de slang stikem in apel plôke en se Adam dêrnei ferliede om ek de tosken yn it soppige fruchtfleis te setten, wie de frede foargoed ferballe. De earste stap wie set op it paad fan goed-ferkeard, beleanning-straf en ôfkarring of komplimint. Skuld en skamte wiene berne: Adam wiisde nei Eva, dy joech de slang de skuld en ynienen wie dêr de sjêne dat se beide neaken wiene.
Yn dizze hôf fol GK-beammen stiet de ôfkoarting net foar Goed en Kwea, mar foar Geweldleaze Kommunikaasje, in manier fan libjen dy’t net skiedt mar ferbynt. Út alle dielen fan de wrâld komme minsken nei Pairidaeza om harsels te trainen en letter thús it learde yn praktyk te bringen. De GK-beweging blykt in boarne fan hope te wêzen. Wy leare hjir sjiraffetaal en erfare it trainingssintrum as in paradise regained. Alle dagen priuwe wy fan de libbensbeammen, al binne de fruchten net maklik te fertarren.
Ik wol graach fertelle oer dit plak der’t minsken sa oars prate as wy thús bytiden dogge, mei elkoar of mei Jelmer. Miskien dat Mark it dan aanst better begrypt wêrom’t ik dizze kar makke ha.

De dei fan oankomst stie ik foar in leech wyt geboutsje. Foar de yngong lei in jakhals langút yn it sintsje te sliepen. Poartwachter, dy’t my de wei wiisde, hie oanjûn dat ik net bang hoegde te wêzen – it bist is in allemansfreon. Likegoed stapte ik mei in bôge om de sinne-oanbidder hinne op de foardoar ta. Binnen wie it skimerich, mar mei’t myn eagen dêroan wenden ûntduts ik in lange baly mei houten kretten derop. De man derachter like ek op in jakhals: spitse noas, grutte earen en skeansteande eagen der’t it hier slûk oerhinne hong. Syn ûnderearms út it brune t-shirt wiene swier behierre. ‘Can I help you?’ frege er.
‘Uh, ja,’ skuttere ik, ‘ik wol graach witte wat de bedoeling is. Ik bin hjir nij.’
Oft ik de titels op de bakken begreep, wie de wjerfraach, en de jakhalsman prymke mei de wiisfinger op de etiketten. Judgements, interpretations, analyses, pseudo-feelings, strategies, demands …
Ja, ik wist wat dy wurden betsjutten. Sûnder Ingelsk komst net fier yn dit ynternasjonaal sintrum.
Dan koe ik mines yn de bakken deponearje, wie it koart.
Ferbjustere seach ik de skrale sprekker oan. ‘Jo bedoele …’
‘Krekt sa’t ik sis. Al jo oardielen, kwasy-gefoelens, strategyen, easken, de hiele meuk hjir achterlitte. Mochten jo se nedich ha, dan besoarget freon Jakhals se mei alle wille en liniger as it ljocht.’
Ik skytskoarre der bot tsjinoan – ik bin bot hechte oan myn oertsjûgings en myn gelyk.
‘As ik alles yn dizze algemiene bakken doch, hoe wit Jakhals dan hokker fan my binne?’
Tûke fraach fûn ik sels, want de bakken sieten grôtfol. De man seach my, mei syn skeane eagen, opmerksum oan.
‘Jo geane der fanút dat jo jakhalstaal ferskilt fan dy fan de oare dielnimmers? Dan kin ik jo gerêststelle. Nim fan my oan dat jo lang net sa unyk binne as jo sels tinke.’
Der siet net folle oars op. As yn in dream fage ik mysels oer de foarholle en dêr kamen se foar it ljocht, myn mieningen, myn oardielen, myn hing nei gelyk, myn oerdriuwingen as ‘altyd’ en ‘noait’. Ien foar ien lei ik se yn de bakken, boppe op alle oare net-trochtochte útspraken. Letter hearde ik dat dit it kritike momint fan seleksje wie. Dielnimmers dy’t wegerje by harsels nei binnen te sjen, binne noch net ta oan de útdaging fan it GK-model.
De jakhalsman bûgde diskreet de holle. ‘En… hoe fielt it no?’
Mei de eagen ticht besocht ik nei te gean wat der yn holle en liif feroare wie.
‘Ferromme,’ sei ik. ‘Ja, ik fiel romte. It is rêstich. Stil.’
De jakhalsman knikte.
‘It leit net op myn wei om dit te sizzen, mar fan no ôf oan hoege jo net mear oeral wat fan te finen en gjinien mear te feroarjen. Dat neame we hjir frijheid, it fakgebiet fan kollega Sjiraffe. Jo meie trochrinne.’

By it folgjende gebou – grien oerwoekere en uteraard heger as dat fan de jakhals – stie in sân-brúngeflekte sjiraffe op ranke poaten syn miel te behoffenjen. Fanút ’e hichte knikte er my freonlik ta, de bek fol mei tûkjes. Ik betocht dat in sjiraffe in grut hert hat, wat te krijen hat mei dy lange nekke. Wat in oersjoch sil dat jaan!
Binnen stapte ik yn in see fan ljocht, dat troch de hege ramen en de túndoarren streamde. Der wiene mear minsken, manlju en froulju en in man dy’t – lykas te ferwachtsjen – alles wei hie fan in sjiraf. Goed twa meter lang, smel, plústerige earen en in hals dy’t twa kear mines wie. We krigen in wurdboekje oanrikt, mei op it omkaft de titel ‘Fan jakhals- nei sjiraffetaal’, en fierder noch wat fruit, dat Langnekke de ‘libbensferrykjende’ fruchten fan de GK-beam neamde. Se hiene de foarm fan de letter W, G, en B. Ik ferbaasde my dêr net mear oer, mar naam de dingen sa’t se kamen.

‘De W-frucht stiet foar Waarnimming,’ lei Langnekke út oan de dielnimmers dy’t by de túndoarren stiene te wachtsjen. ‘Se nimme it plak yn fan jim oardielen.’ Útnoegjend treau er de doarren iepen. ‘En dêr is it Oefenhôf. Gean mar yn groepkes ûnder ien fan de beammen sitten. De learstof sit yn jimsels, it wurdboekje is foar de sjiraffetaal dy’t wy brûke. De maestro komt sels del om te helpen.’
Dêr siet ik mei myn goede foarnimmens. Mysels ûnder eagen komme wie ien, mar dat diele mei oaren… Noch wat skruten begongen wy mei de earste oefening: objektyf waarnimme. Ik mocht as tredde in kasus ynbringe. Ik hold it lyts en feilich.
Yn it ferline gongen Mark en ik in kear mei de bern nei Gaasterlân om it kabouterpaad te rinnen. Jelmer siet nei fiif minuten al yn in sparrebeam, amper fjouwer jier. ‘Sjoch, heity!’ rôp er nei ûnderen. Mark griisde de hichte oan, mar ik sei: ‘Wauw! Dát is knap! Stoere jonge, hear!’
Ik wie sa grutsk as in aap op dy lytse skiter. Bern kompliminten jaan, beleanje, is goed foar it selsfertrouwen. Dochs?
Dêr kaam er al oan, hear Sjiraffe. Hy koe him goed ferpleatse yn Jelmers hege posysje, glimke er. ‘Besykje dit ris: Ja, ik sjoch it! Do sitst boppe yn de beam! Hoe is dat foar dy?’
Nei in skoftke begriep ik wer’t er hinne woe. By sa’n reaksje joech ik Jelmer de romte om sels nei te tinken oer wat syn klim mei him die, sûnder befêstigjende etiketten.
In Australyske dielnimmer kaam mei it foarbyld fan bernetekeningen dy’t er mei superlativen de himel ynpriizge, ûnder it motto ‘goed foar it selsbyld’.
Sjiraffe seach myld op him del. ‘Beneam dyn objektive waarnimming en wês benijd,’ sei er. Miskien koe it sa: ‘Goh, do hast in tekening makke. Wolst my fertelle wat derop stiet? Bist der bliid mei? Dêr wurd ik ek bliid fan!’
In bern dat bydraacht oan it wolwêzen fan syn heit, hoe kin it mear selsfertrouwen krije? Selfs al is in oardiel posityf, hy wurdt der net ôfhinklik fan en is dochs bliid dat er in tekening makke hat.
‘Watst fynst, is foer foar Jakhals,’ sei Sjiraf. ‘It giet net om mieningen, it giet om waarnimme sûnder oardiel en echte oandacht foar elkoar.’

De oare deis gongen wy oan de slach mei de Gefoelsfrucht. Yn it wurdboekje lies ik dat Geweldleaze Kommunikaasje ûnderskied makket tusken gefoel en nepgefoel. As ik bygelyks sis: ik fiel my ‘oanfallen’ of ‘bedondere’, dan ha dy beide wurden neat mei fielen te krijen, it binne oardielen-yn-gefoelsferpakking. Ik fiel net – ja, miskien boasheid of fertriet – mar it is benammen myn tinken dat oer-oeren makket.
Yn de groep oefenen we mei dy kwasy-gefoelens en gedachten. Diskear wie myn kasus aardich spannender: de dei dat Jelmer it flak foar syn eineksamen net mear sitten seach en stopje woe mei de stúdzje. It stiet yn myn ûnthâld baarnd. Op syn sliepkeamer bychte er syn soargen op oan Mark. Dy rôp my derby, mei eangst yn it hert. Terjochte: Jelmer syn mem harke net, Jelmer syn mem ûntplofte.
‘Hoe krijst it yn ’e kop! Noait wat oan dyn húswurk dwaan, wol sûpe en blowe en strontlet thúskomme en no de boel derhinne smite? Bist gek wurden?!’
Ik ‘fielde’ my sa besoademitere, de jakhalstaal rûgele my as knikkers ta de mûle út: oardielen, beskuldigingen, oannames. De dagen dêrnei kamen de selsoardielen en fielde ik my machteleas en ellindich. Wêr’t Jelmer ek de skuld fan krige.
Mark stelde fragen, woe witte wat him dit beslút nimme liet en hoe’t er in takomst sûnder diploma foar him seach. Hy hat gjin GK-training nedich wit ik no, mar doe ‘fielde’ ik my bûtensluten, om’t ik fûn dat er oan Jelmer syn kant stean gong. Wêrom wie hy net boas, wêrom twong er ús soan net it eksamen dochs te dwaan, wêrom pakte er him net hurder oan? Foar’t ik it wist hie ik in twadde ‘fijân’.
Doe’t ik it yn ús groepke fertelde, skamme ik my mei weromwurkjende krêft ta de teannen út. Wat in ûnfolwoeksen reaksje. ‘Selsoardiel!’ flústere Jakhals my tsjinstber yn it ear. Skuldich dat ik my fielde! Net dat soks opsjit – skamte en skuld is ek geweld, mar dan tsjin mysels rjochte.
Sjiraffe holp. ‘Wat of wa wie de oarsaak fan dyn boasheid en de kalmte fan dyn man?’
It waard my dúdlik dat it Jelmer net wêze koe. Hy wie de oanlieding, wylst myn gedachten, oardielen en nepgefoelens oer de sitewaasje de oarsaak wiene fan myn lilkens. Allinnich iksels kin ferantwurdlik wêze foar hoe’t ik my fiel.

Op dei trije joech Sjiraffe yn it midden fan de grutte tún in koarte ynlieding foar alle groepen. It gong oer Behoeften, de tredde frucht fan Geweldleaze Kommunikaasje. Hy fertelde dat al ús dwaan en litten der op rjochte is behoeften te ferfullen en dat we dêr ferskillende manieren foar ynsette, strategyen. Fan de tsientallen behoeften neamde er ûndermear autonomy, feiligens, sekerheid, akseptaasje, begryp, wurdearring, respekt.
By Jelmer wie ik finaal foarby gongen oan syn ferlet fan autonomy, keuzefrijheid en heard wurde. Dêrby kaam myn besoargens nei bûten as lilkens, wylst myn ûnderlizzende behoefte de sekerheid en rêst fan in fêste baan foar him wie. As soe sekerheid ôfhingje fan in diploma of in baan.
Gjin maklike kost. It duorret jierren foardat ik my dit oardielleaze sjen en harkjen eigen meitsje, mar ik ha wol de kaai fûn foar de konflikten dy’t by ús thús spylje. Wy harkje nei elkoar om te reagearjen, net om te begripen. Jelmer en wy, anty-fakser en pro-faksers, wolle alle trije itselde: sûnbliuwe, frijheid, erkenning, ergens by hearre. Ynintsje is ús strategy, wylst Jelmer kiest foar net ynintsje. Twa heaks op elkoarsteande manieren om nei itselde te stribjen, wertroch wy it net foarinoar krije om foarby de ferwitende wurden te praten oer ús mienskiplik ferlet. GK wurket net as de yntinsje ta ferbining ûntbrekt.
En no rint Jelmer foaroan yn de demonstraasjes – boas, opstannich, yn ferset. Oerstjûge fan syn gelyk, tinkend dat it opeaskjen fan dat gelyk itselde is as frijheid.

Mar dan. Stel ús lân bestege alle sinten foar wapens, befeiliging, gefangenissen en kontrôle tenei oan it oanlearen fan geweldleas kommunisearjen, wurdt ús takomstige wrâld dan in paradyslik oard? Der binne in pear tûkelteammen. Ik ha de fruchten fan Goed en Kwea mei de brijleppel ophapt krigen. Elkenien groeit op yn in systeem fan beleanning of straf, mei positive en negative oardielen en mei skuld en skamte. Selden is der it besef dat al ús emoasjes tsjinje as sinjaallampkes: se wize my op wat ik mis of nedich ha.
En stel ik bín my dat allegear bewust, wat te dwaan as emoasjes my oerspiele? De betizing nimt allinnich mar ta.
Ik stelde dy fragen oan de ein fan dei trije, om’t de eagen fan myn groepsgenoaten myn eigen wanhope wjerspegelen. Sjiraffe reagearde fol begryp. ‘It komt oan op geduld. En op oefenjen, oefenjen, oefenjen. Sjiraffetaal leare is in libbenslange les yn fertraagjen. Dyn earste reaksje útstelle en alle kearen betinke dat elk minske – wa dan ek – is as dysels, mei deselde gefoelens en deselde behoeften. It giet net om ferskillen, it giet om empaty en fertrouwen. Wêze mei wat der is.’

En sa sette wy troch, dei út, dei yn, yn groepen, mei rollespullen, yn twa- of trijetallen. Elkenien bringt syn libben yn: pynlike misbegripen, beskamjende foarfallen, betiizjende konflikten of dilemma’s. En we fiere it as it slagget om achter hurde wurden it gefoel en ferlet te ûntdekken, of respektfol te uterjen wat ús heech sit.
Dat is wat my beweecht: ús thús, ús doarp en stêd, it lân, de wrâld, alles kin ta in better plak wurde as ik sels myn manier fan reagearjen ombûch nei in taal fan frede en tagelyk in oar de romte jou syn syktocht nei in goed libben foarm te jaan.
Alle dagen in nije kâns. Alle tiid. En dochs… mei it each op de takomst: gjin tiid te ferliezen!

Geen tijd te verliezen

Pairidaeza, Mesopotamië, november 2021

 

Daar zit ik dan, in een oude rotanstoel onder de fraaie takken van een vruchtboom, genietend van bloemen, fladderende vlinders en exotische vogels. Er wandelen zelfs een giraf en een jakhals door deze boomgaard, wat op zijn zachtst gezegd nogal verrassend is. Gelukkig zijn ze tam en dikke vrienden. Het is een wonderlijke wereld waarin ik terecht ben gekomen.

Zo’n 24 graden vandaag, we hebben een vrije dag. Ik heb lang getwijfeld of ik het zou doen, alles opschrijven. Zal ik wat ik hier wil leren, ooit onder de knie krijgen? Benieuwd hoe Mark het maakt. Zou hij zich nog teleurgesteld voelen? Ik begrijp dat zo goed. Hij wil graag dat we samenzijn, en dat is ook wat ik wil. Maar toen ik gisteren op tv de anti-coronademonstraties en de rellen in Nederland voorbij zag komen – en bang was Jelmer daartussen te ontdekken – voelde ik weer de noodzaak om nog een poosje op deze plek te blijven.
Ik ben ook benieuwd of Jelmer na onze aanvaring nog iets van zich heeft laten horen. Maar misschien hoor ik dat nog van Mark. Ik laat hem met rust. Niets ‘moet’ – een van de eerste dingen die ik hier heb opgepikt. ‘Moeten’ ontkent de mogelijkheid tot kiezen, dus als ik per ongeluk het m-woord gebruik roept iedereen ‘piep!’. Het gaat juist om ont-moeten. En zo is het meer afleren dan aanleren waar ik mij mee bezighoud.

Eerst iets over de boom waardoor het zonlicht in gouden banen over dit schrijven zeilt. Pairidaeza (Perzisch voor Paradijs) staat vol met levensbomen, ook wel GC-bomen genoemd. Het doet me denken aan de scheppingsmythe, zoals die mij als kind is verteld. Over de twee bomen in de Hof van Eden – ook in Mesopotamië: een Levensboom en de boom van Kennis van Goed-en-Kwaad. Van de laatste verbood de Grote Creator het zijn schepsels om ervan te eten. Dat moest zonder duidelijke verklaring wel verkeerd aflopen. Toen Eva op aandringen van de slang stiekem een appel plukte en ze Adam verleidde om eveneens zijn tanden in het sappige vruchtvlees te zetten, was de vrede voorgoed verbannen. De eerste stap was gezet op het pad van goed of fout, beloning of straf en afkeuring of compliment. Schuld en schaamte waren geboren: Adam wees naar Eva, die op haar beurt de slang beschuldigde, en plotseling was daar de gêne dat ze allebei naakt waren.
De afkorting GC voor de bomen in deze boomgaard staat voor Geweldloze Communicatie, een manier van leven die niet scheidt maar verbindt. Uit alle delen van de wereld komen mensen naar Pairidaeza om zichzelf te trainen en het geleerde later thuis in de praktijk toe te passen. De GC-beweging blijkt een bron van hoop te zijn. Wij leren hier giraffetaal en ervaren het trainingscentrum als een paradise regained. Elke dag proeven wij van de levensbomen, al zijn de vruchten niet makkelijk te verteren.
Ik wil graag vertellen over deze plek, waar mensen zo anders praten dan wij thuis soms doen, onderling of met Jelmer. Misschien dat Mark straks dan beter begrijpt waarom ik deze keuze heb gemaakt.

De dag van aankomst stond ik voor een laag wit gebouwtje. Voor de ingang lag een jakhals gestrekt in de zon te slapen. Poortwachter, die mij de weg wees, had aangegeven dat ik niet bang hoefde te zijn – het beest is een allemansvriend. Toch stapte ik met een boog om de zonaanbidder heen naar de voordeur toe. Binnen was het schemerig, maar toen mijn ogen eenmaal gewend waren ontdekte ik een lange balie met houten kratten erop. De man erachter leek ook op een jakhals: spitse neus, grote oren en scheefstaande ogen waar zijn haar sluik overheen viel. Zijn onderarmen die uit het bruine shirt staken, waren zwaar behaard.
‘Can I help you?’ vroeg hij.
‘Uh, ja,’ stamelde ik, ‘ik wil graag weten wat precies de bedoeling is. Ik ben hier nieuw.’
Of ik de opschriften op de kratten begreep, was de wedervraag en de jakhalsman priemde met zijn wijsvinger op de etiketten. Judgements, interpretations, analyses, pseudo-feelings, strategies, demands …
Ja, ik wist wat die woorden betekenden. Zonder Engels red je het niet in dit internationale centrum.
Dan kon ik de mijne in de bakken deponeren, klonk het kort.
Verbijsterd keek ik de magere man aan. ‘U bedoelt …’
‘Wat ik zeg. Al uw oordelen, quasi-gevoelens, strategieën, eisen, de hele zooi hier achterlaten. Mocht u ze nodig hebben, dan bezorgt vriend Jakhals ze met veel plezier en sneller dan het licht.’
Ik aarzelde hevig, gehecht als ik ben aan mijn overtuigingen en mijn gelijk.
‘Als ik alles in deze algemene bakken doe, hoe weet Jakhals dan welke van mij zijn?’
Slimme vraag vond ik zelf, want de kratten zaten overvol.
De man keek mij met zijn schuine ogen opmerkzaam aan. ‘U gaat ervanuit dat uw jakhalstaal verschilt van die van andere deelnemers? Dan kan ik u geruststellen. Neemt u van mij aan dat u lang niet zo uniek bent als u zelf denkt.’
Er zat niets anders op. Als in een droom veegde ik over mijn voorhoofd en daar kwamen ze tevoorschijn, mijn meningen, mijn oordelen, mijn hang naar gelijk hebben, mijn overdrijvingen als ‘altijd’ of ‘nooit’. Een voor een legde ik ze in de kratten, bovenop alle andere ondoordachte uitspraken. Later hoorde ik dat dit het kritieke selectiemoment was. Deelnemers die weigeren bij zichzelf naar binnen te kijken, zijn nog niet rijp voor de uitdaging van het GC-model.
De jakhalsman boog zijn hoofd discreet. ‘En … hoe voelt het nu?’
Met gesloten ogen probeerde ik vast te stellen wat er in mijn hoofd en lijf was veranderd.
‘Opgelucht,’ antwoordde ik. ‘Ja, ik voel ruimte. Het is rustig. Stil.’
De jakhalsman knikte.
‘Het is niet mijn taak om dit te zeggen, maar vanaf nu hoeft u niet meer overal iets van te vinden en niemand meer te veranderen. Dat noemen ze hier vrijheid, het vakgebied van collega Giraf. U mag doorlopen.’

Bij het volgende gebouw – groen overwoekerd en vanzelfsprekend hoger dan dat van de Jakhals, stond een giraffe op ranke poten zijn maaltijd te nuttigen. Vanuit de hoogte knikte hij vriendelijk naar mij. Ik bedacht dat een giraffe een groot hart heeft, wat verband houdt met die lange hals. Wat een overzicht geeft dat!
Binnen stapte ik in een zee van licht, dat door de hoge ramen en de tuindeuren stroomde. Er waren meer mensen, mannen en vrouwen, en een man die – zoals te verwachten – erg op een giraffe leek. Meer dan twee meter lang, dun, oren met pluisjes en een nek die een keer zo lang was als de mijne. We kregen een woordenboekje aangereikt, met op het omslag de titel ‘Van jakhals- naar giraffetaal’, en verder nog wat fruit, wat Langnek de ‘levensverrijkende vruchten van de GC-boom’ noemde. Ze hadden de vorm van de letter W, G en B. Ik verbaasde mij daar al niet meer over, maar nam de dingen zoals ze waren.

‘De W-vrucht staat voor Waarneming,’ legde Langnek uit aan de deelnemers die bij de tuindeuren stonden te wachten. ‘Ze nemen de plaats in van jullie oordelen.’ Hij duwde de deuren uitnodigend open. ‘En daar is de Oefenhof. Ga maar in groepjes onder een van de bomen zitten. De leerstof zit in jezelf, het woordenboekje is voor de giraffetaal die we bezigen. De maestro komt zelf langs om te helpen.’
Daar zat ik dan met mijn goede voornemens. Mezelf onder ogen komen is één, maar dat delen met anderen … Schoorvoetend begonnen wij met de eerste oefening: objectief waarnemen. Ik mocht als derde een casus inbrengen. Ik hield het klein en veilig.
In het verleden gingen Mark en ik een keer met de kinderen naar Gaasterland, het kabouterpad lopen. Jelmer zat na vijf minuten al in een hoge spar, amper vier jaar oud. ‘Kijk, pap!’ riep hij naar beneden. De hoogte deed Mark huiveren, maar ik zei: ‘Wauw! Dát is knap! Stoere jongen, zeg!’
Ik was zo trots al een pauw op dat joch. Kinderen complimenten geven, belonen, is goed voor hun zelfvertrouwen. Toch?
Daar kwam hij al aan, meneer Giraf. Hij kon zich goed verplaatsen in Jelmers hoge positie, glimlachte hij. ‘Probeer dit eens: Ja, ik zie het! Je zit bovenin de boom! Hoe is dat voor jou?’
Na een poosje begreep ik wat hij bedoelde. Met zo’n reactie gaf ik Jelmer de ruimte om zelf na te denken wat zijn klim met hem deed, zonder daar bevestigende etiketten op te plakken.
Een Australische deelnemer kwam met het voorbeeld van kindertekeningen die hij met superlatieven de hemel in prees, onder het motto ‘goed voor het zelfbeeld’.
Giraf keek mild op hem neer. ‘Benoem je objectieve waarneming en wees nieuwsgierig,’ zei hij. Misschien kon het zo: Goh, je hebt een tekening gemaakt. Wil je mij vertellen wat erop te zien is? Ben je er blij mee? Daar word ik ook blij van!’
Een kind dat bijdraagt aan het welzijn van zijn vader, kun je meer zelfvertrouwen krijgen?
Zelfs als een oordeel positief is, hij wordt er niet afhankelijk van en is toch blij dat hij een tekening heeft gemaakt.
‘Wat je vindt, is voer voor Jakhals,’ zei Giraf. ‘Het gaat niet om meningen, het gaat om waarnemen zonder te oordelen, met echte aandacht voor elkaar.’

De volgende dag gingen we aan de slag met de Gevoelsvrucht. In het woordenboekje las ik dat Geweldloze Communicatie onderscheid maakt tussen gevoel en nepgevoel. Als ik bijvoorbeeld zeg: ik voel me ‘aangevallen’ of ‘besodemieterd’, dan hebben beide woorden niets met voelen te maken, het zijn oordelen-in-gevoelsverpakking. Ik voel niet – ja wellicht boosheid of verdriet – maar het is vooral mijn denken dat overuren maakt.
In de groep oefenen wij met die quasi-gevoelens en gedachten. Deze keer is mijn casus heel wat spannender: de dag dat Jelmer vlak voor zijn eindexamen er de brui aan gaf en wilde stoppen met zijn studie. Het voorval staat nog op mijn netvlies. Op zijn slaapkamer biechtte hij zijn zorgen op aan Mark. Die riep mij erbij, met angst en vrees. Terecht: Jelmers moeder luisterde niet, Jelmers moeder ontplofte.
‘Hoe haal je het in je hoofd! Nooit iets aan je huiswerk doen, wel zuipen en blowen, en nachten doorfeesten en dan nu het bijltje erbij neergooien? Ben je gek geworden?’
Ik ‘voelde’ me zo bedonderd, de jakhalstaal rolde als knikkers uit mijn mond: oordelen, beschuldigingen, aannames. De dagen daarna kwamen de zelfoordelen en voelde ik mij machteloos en ellendig. Waar Jelmer ook de schuld van kreeg.
Mark stelde tenminste vragen, wilde weten wat hem tot dit besluit bracht en hoe hij zich een toekomst voorstelde zonder diploma. Hij heeft geen GC-training nodig, weet ik nu, maar toen ‘voelde’ ik me buitengesloten omdat ik vond dat hij Jelmers kant koos. Waarom was hij niet boos, waarom dwong hij onze zoon niet alsnog het examen te doen, waarom pakte hij hem niet steviger aan? Voor ik het wist had ik een tweede ‘vijand’.
Toen ik dit allemaal aan ons groepje vertelde, schaamde ik me met terugwerkende kracht ontzettend. Wat een onvolwassen reactie. ‘Zelfoordeel!’ fluisterde Jakhals gedienstig in mijn oor. En schuldig dat ik mij voelde! Niet dat ik daar iets mee opschiet – schaamte en schuld is ook geweld, maar dan tegen mezelf gericht.
Giraf hielp. ‘Wat of wie was de oorzaak van jouw boosheid en de kalmte van je man?’
Het werd me duidelijk dat Jelmer het niet kon zijn. Hij was de aanleiding, terwijl mijn gedachten, oordelen en nepgevoelens over de situatie de oorzaak waren van mijn kwaadheid. Alleen ik kan verantwoordelijk zijn voor hoe ik me voel.

Op dag drie gaf Giraf in het centrum van de grote tuin een korte inleiding voor alle groepen. Het ging over Behoeften, de derde vrucht van Geweldloze Communicatie. Hij vertelde dat al ons doen en laten erop gericht is onze behoeften te vervullen en dat we daar verschillende manieren voor inzetten, strategieën. Van de tientallen noemde hij onder meer autonomie, veiligheid, zekerheid, acceptatie, begrip, waardering, respect.
Bij Jelmer was ik totaal voorbijgegaan aan zijn behoefte aan autonomie, keuzevrijheid en gehoord worden. Daar kwam bij dat mijn bezorgdheid naar buiten kwam als boosheid, terwijl mijn achterliggende behoefte de zekerheid en rust van een vaste baan voor hem was. Alsof zekerheid afhangt van een diploma of een baan.
Geen eenvoudige kost. Het duurt jaren voordat ik mij dit oordeelloos kijken en luisteren eigen maak, maar ik heb wel de sleutel gevonden voor de conflicten die thuis spelen. Wij luisteren naar elkaar om te reageren, niet om te begrijpen. Jelmer en wij, anti-vaxxer en pro-vaxxers, verlangen alle drie naar hetzelfde: gezond blijven, vrijheid, erkenning, ergens bij horen. Vaccineren is onze strategie, terwijl Jelmer kiest voor niet-vaccineren. Twee haaks op elkaar staande manieren om naar hetzelfde te streven, waardoor het ons niet lukt om voorbij de verwijtende woorden te praten over onze gemeenschappelijke verlangens. GC werkt niet als de intentie tot verbinding ontbreekt.
En zo loopt Jelmer vooraan in de demonstraties – boos, opstandig, in verzet. Overtuigd van zijn gelijk, denkend dat het opeisen van zijn gelijk hetzelfde is als vrijheid.

Maar dan. Stel je voor dat ons land alle centen voor wapens, beveiliging, gevangenissen en controle voortaan besteedt aan het aanleren van geweldloos communiceren, wordt onze toekomstige wereld dan een paradijselijk oord? Er zijn wat haken en ogen. Ik kreeg de vruchten van goed en kwaad met de paplepel ingegoten. Ieder van ons groeit op in een systeem van beloning en straf, met positieve en negatieve oordelen en met schuld en schaamte. Zelden is daar het besef dat alle emoties dienen als signaallampjes: ze wijzen mij op wat me ontbreekt of wat ik nodig heb.
En stel ik ben me dat allemaal bewust, wat te doen als de emoties mij overspoelen? De verwarring neemt alleen maar toe.
Ik stelde die vragen aan het einde van dag drie, omdat ik in de ogen van mijn groepsgenoten mijn eigen wanhoop weerspiegeld zag. Giraf reageerde begripvol.
‘Het komt aan op geduld. En op oefenen, oefenen, oefenen. Giraffetaal leren is een levenslange les in vertragen. Je eerste reactie uitstellen en elke keer bedenken dat ieder mens – wie dan ook – is als jijzelf, met dezelfde gevoelens en dezelfde behoeftes. Het gaat niet om verschillen, het gaat om empathie en vertrouwen. Zijn met wat er is.’

En zo zetten we door, dag in, dag uit, in groepen, met rollenspellen, in twee- of drietallen. Iedereen brengt zijn eigen leven in: pijnlijke misverstanden, beschamende voorvallen, verwarrende conflicten of dillema’s. En wij vieren het als het lukt om achter harde woorden het gevoel en de behoefte te ontdekken, of respectvol te uiten wat ons dwars zit.
Dat is wat mij beweegt: ons thuis, ons dorp of stad, het land, de wereld, alles kan een betere plaats worden als ik zelf mijn manier van reageren ombuig naar een taal van vrede en tegelijk de ander ruimte geef zijn eigen zoektocht naar een beter leven vorm te geven.
Elke dag een nieuwe kans. Tijd zat. En toch … met het oog op de toekomst: geen tijd te verliezen!

No Time to Lose

Pairidaeza, Mesopotamia, November 2021

So here I am, sitting in an old wicker chair beneath the beautiful boughs of a fruit tree, enjoying the flowers, fluttering butterflies and exotic birds. This orchard even has a giraffe and a jackal strolling through it, which is surprising to say the least. Luckily, they are tame and the best of friends. It’s a weird and wonderful world I’ve ended up in.

The temperature’s about 24 degrees, we’ve got the day off. I hesitated for a long time before doing this, writing it all down. Will I ever master what I came here to learn? I wonder how Mark’s doing. Whether he’s still disappointed. I’d understand that so well. He wants us to be together, and that’s what I want, too. But watching the protests against Covid measures and the riots in the Netherlands on TV yesterday – worried I’d spot Jelmer among the protesters – I again felt the need to stay in this place a little longer.
I’d also like to know if Jelmer has been in touch since our argument. Mark will probably tell me. I leave him in peace. There are no ‘musts’ − one of the first things I picked up here. Each ‘must’ denies the possibility of choice, so whenever I use the M-word, everyone lets out a ‘beep!’. Here, we bend ‘must’ into ‘trust’. I’m actually unlearning more than I learn at the moment.

First, though, a little bit about the tree through which golden beams of sunlight slant across these words. Pairidaeza (Persian for paradise) is full of trees of life, also known as NVC trees. It reminds me of the creation myth I was told as a child. The two trees in the Garden of Eden − also in Mesopotamia: the Tree of Life and the Tree of Knowledge of Good and Evil. The Great Creator forbade his creations to eat of the latter; without giving a reason, which of course had to end badly. Eve, urged by the snake, secretly picked an apple and tempted Adam to sink his teeth into its juicy flesh as well, and that put an end to the peace. It was the first step on the path of good or evil, reward or punishment, condemnation or compliment. Guilt and shame were born: Adam pointed to Eve, who in turn accused the snake, and all of a sudden they both felt embarrassed at being naked.
The abbreviation NVC used for the trees in this orchard stands for Non-Violent Communication, a way of life that connects people instead of separating them. People come to the Pairidaeza training centre from all corners of the world, to put what they have learned into practice once they’re back home. As it turns out, the NVC movement is a source of hope. Here, in what feels like a paradise regained, we learn giraffe language. We taste of the trees of life every day, even if their fruit can be hard to stomach.
I want to write about this place, where people talk so differently from the way we sometimes do at home, as a couple and with Jelmer. It might help Mark understand why I’ve made this choice.

On the day I arrived, I found myself in front of a low white building. A jackal was asleep stretched out in the sun in front of the entrance. Gatekeeper, who’d shown me the way, had told me not to be afraid as the animal got along with everyone. Even so, I gave the sunbather a wide berth on my way to the front door. Once my eyes had got used to the gloom inside, I discovered a long counter stacked with wooden crates. The man behind it looked like a jackal himself, with a pointed nose, large ears and slanted eyes behind lanky hair. The forearms emerging from the sleeves of his brown shirt were very hairy.
‘Can I help you?’ he asked in English.
‘Uh, yes,’ I stammered, ‘I’d like to know what exactly I’m supposed to do. I’m new here.’
Could I read what it said on the crates, the jackal man asked in return, pointing his index finger at the labels. Judgements, interpretations, analyses, pseudo-feelings, strategies, demands…
Yes, I knew what those words meant. You wouldn’t get far at this international centre with no English.
In that case, I could deposit all of mine in the boxes, came the curt response.
I stared at the scrawny man in amazement. ‘You mean…’
‘Just what I said. All your judgements, pseudo-feelings, strategies, demands, dump the whole lot right here. Should you need them, friend Jackal will gladly deliver them to you, faster than the speed of light.’
I was extremely hesitant, attached as I am to my convictions and beliefs.
‘If I put them in the crates with everyone else’s, how will Jackal know which are mine?’
A smart question, in my opinion, as the crates were overflowing.
The man scrutinised me through his slanted eyes. ‘So you think your jackal language is different from the other participants’? Don’t worry about that. Believe me, you’re nowhere near as unique as you think you are.’
There was nothing else for it. As if in a dream, I brushed my hand across my forehead and out they came, my opinions, my judgements, my need to be right, my thinking only in extremes like ‘always’ and ‘never’. One by one, I placed them into the crates, on top of all the other thoughtless statements. I was told later that this was the deciding moment in the selection process. Participants who refuse to go into themselves are not ready to face the challenges of the NVC model.
Jackal man bowed his head discreetly. ‘And… how do you feel now?’
Eyes closed, I tried to determine what had changed in my body and mind.
‘Relieved,’ I answered. ‘Yes, I feel space. It is calm. Silent.’
Jackal man nodded.
‘It is not my place to tell you this, but from now on, you won’t have to have an opinion on anything or try to change anyone any more. That is what they call freedom here, the speciality of my colleague, Giraffe. Please go on through.’

In the next building – completely overgrown and of course taller than the Jackal’s – a giraffe with slender legs was having its meal. It gave me a friendly nod from up above. It occurred to me that giraffes have large hearts, because of their long necks. What a vantage point those must give!
Inside, I stepped into a sea of light flooding in through the tall windows and garden doors. There were others, men and women, and a man who – as was to be expected – looked just like a giraffe. Thin and over two metres tall, he had tufted ears and a neck that was twice as long as mine. We were handed pocket dictionaries titled ‘From Jackal Language to Speaking Giraffe,’ and also some fruit that Long Neck called the ‘life-enriching fruits of the NVC tree.’ They were shaped like the letters O, F and N, though this no longer even surprised me, I just took things as they came.

‘The O-shaped fruit stands for Observation,’ Long Neck explained to the participants standing at the garden doors. ‘They will take the place of your judgements.’ He pushed open the doors encouragingly. ‘And there’s the Practice Court. Go ahead and sit under the trees in groups. All you need to learn is already inside you, the dictionary is for the giraffe language used here. The maestro himself will come by to lend a hand.’
So there I was with all my good intentions. Facing myself is one thing, but sharing it with others… Hesitantly, we started on our first exercise: objective observation. I was the third to contribute a case. I kept it small and safe.
When the kids were small, Mark and I took them to walk the gnome trail in Gaasterland. Within five minutes, Jelmer, barely four years old, had climbed to the top of a tall fir tree. ‘Dad, look!’ he called down. Mark shuddered to see him so high up, but I said, ‘Wow! Well done! That’s my boy!’
I was bursting with pride for the lad. Complimenting and rewarding children strengthens their confidence. Doesn’t it?
But Mr Giraffe was already on it. He smiled, saying how well he could relate to Jelmer’s elevated position. ‘Try this: Yes, I see you! You’re in the top of a tree! What’s it like for you?’
After a little while, I understood what he meant. This reaction gave Jelmer space to think about how he himself felt about his climb without labelling his behaviour.
An Australian participant talked about how he lavished children’s drawings with praise and superlatives, all in the spirit of ‘boosting self-esteem’.
Giraffe looked down at him mildly. ‘Identify your objective observation and be curious,’ he said. ‘Perhaps you could have said, Oh, you’ve made a drawing. Can you tell me what you’ve drawn? Are you happy with it? That makes me happy, too!’
A child contributing to his father’s well-being, is there a better confidence boost?
Even when the judgement is a positive one, it doesn’t get in the way of his own happiness at having made a drawing.
‘All of your opinions are Jackal food,’ Giraffe said. ‘It’s not about opinions, it’s about observing without judgement, genuinely paying attention to one another.’

The next day we went to work with the Fruit of Feelings. I read in the dictionary that Non-Violent Communication differentiates between feelings and pseudo-feelings. For instance, if I say I feel ‘attacked’ or ‘screwed over,’ those words have nothing to do with feeling; they are judgements disguised as emotions. I don’t feel anything – except perhaps anger or sadness – but my thoughts are making overtime.
We practise these pseudo-feelings and thoughts in the group. I share a far more daring case this time: the day that Jelmer threw in the towel just before his final exam and wanted to drop out of university. I remember the incident as if it were yesterday. He confessed his worries to Mark, who called me to join them in Jelmer’s bedroom afterwards with some trepidation. And not without good cause: Jelmer’s mother wouldn’t listen, Jelmer’s mother exploded.
‘What are you thinking! You never do any homework but get drunk and high and party all night, and now you want to chuck it in? Have you gone mad?’
I ‘felt’ so betrayed that the jackal words rolled off my tongue like marbles – judgements, accusations, assumptions. In the next few days I started torturing myself, feeling powerless and miserable. Which I also blamed on Jelmer.
At least Mark asked questions, like what had driven him to his decision and how he envisaged his future without a degree. I now realise he doesn’t need any NVC training, but at the time I just ‘felt’ excluded because I thought he was taking Jelmer’s side. Why wasn’t he angry, why didn’t he force our son to take the exam, why didn’t he take a firmer line? Before I knew it, he’d become my second ‘enemy’.
Telling all of this to our group, I felt a deep retrospective shame. What an immature reaction. ‘Self-judgement,’ Jackal obligingly whispered in my ear. And wow, did I feel guilty! Not that it was any use – shame and guilt are a form of violence too, but directed against yourself.
Giraffe stepped in to help. ‘Who or what was the cause of your anger and of your husband’s calm?’
I realised it couldn’t be Jelmer. He triggered it, but my anger had actually been triggered by my thoughts, judgements and pseudo-feelings about the situation. I am the only one responsible for how I feel.

On the third day, Giraffe gave a short introduction for all groups in the middle of the big garden. It was on Needs, the third fruit of Non-Violent Communication. He told us that all our actions are designed to fulfil a need and that we use dozens of different strategies to achieve this. He named a few of them, including autonomy, safety, security, acceptance, understanding, appreciation, respect.
In Jelmer’s case, I had completely disregarded his need for autonomy, freedom of choice and being heard. On top of that, my worry manifested itself as anger, while my underlying need on his behalf was for the security and peace of mind of a steady job. As if security was dependent on a degree or a job.
This took some processing. It will take me years to master this judgement-free observing and listening, but I have already found the key to solving conflicts at home. We only listen to each other in order to react, not to understand. We and Jelmer, two pro-vaxxers and an anti-vaxxer, all desire the same things: freedom, recognition, staying healthy and belonging. Getting vaccinated is our strategy, Jelmer chose not to vaccinate. Two diametrically opposed ways of striving for the same thing, which prevent us from talking about our common desires in other than accusatory language. NVC doesn’t work where there is no intention to connect.
As a result, Jelmer marches out in front of the protests – angry, rebellious, resisting. Convinced he is right and thinking that being proved right is the same as being free.

Just imagine, though. If our country invested all the money that now goes into weapons, security, prisons and other forms of control in teaching non-violent communication, wouldn’t our future world be a paradise? There are a few snags, of course. I was raised on the fruit of good and bad. All of us grow up in a system based on reward and punishment, positive and negative judgements and guilt and shame. Few people realise that all our emotions function as signals, flagging up things that are missing or that we need.
And even if we are aware of all that, what do we do when we get flooded by emotions? It all just gets more and more confusing.
I put these questions to Giraffe at the end of the third day, after seeing my own desperation mirrored in the eyes of the other members of the group. He understood.
‘It all comes down to patience. And practice, practice, practice. Giraffe language is a life-long lesson in slowing down. Holding off your first reaction and always keeping in mind that every human being – whoever they are – is just like you and has the same emotions and needs. It’s not about differences, it’s about empathy and trust. Being with what is.’

And so we push on, day after day, in groups, role-playing, in twos and threes. Everyone contributing embarrassing misunderstandings, painful incidents, confusing conflicts and dilemmas from their own life. And we celebrate when we manage to discover feelings and needs behind the hard words, or to respectfully voice what bothers us.
Because that’s what gives me such a boost, to think that our home, our village or town, the country, the world, everywhere can become a better place if I turn my own reactions into a language of peace while also allowing others the space they need on their search for a better life.
Every day brings new opportunities. Plenty of time. And yet, with a view to the future: no time to lose!

Krobben
fan Joep van Helden

Kevers
fan Joep van Helden

Beetles
fan Joep van Helden

Oerset troch Janneke Spoelstra
Oerset troch Sander Buesink

Ynsprutsen troch Joeso Peters
Krobben

Oan ’e ein fan ’e winter lei ús heit in steapel boeken mei foto’s fan tunen op ’e keukenstafel. In hiele moarn rûn er hinne en wer tusken de keuken en de tún en makke er in list mei soarten siergers. Yn ’e middei moast ik mei nei it túnsintrum. Yn plak fan ’e koikarpers te besjen lies ik de list op, wylst heit etiketten kontrolearre.

Imperata cylindrica
Verbena bonariensis
Calamagrostis acutiflora

Op it sebrapaad fan it parkearplak rillen de raaien yn ’e karre, as wiene se kâld.
Us tún wie djip. De efterkant grinze oan in greide dêr’t út en troch skiep stiene en dy’t trochrûn oant in brede, rustbrune sleat: de efterkant fan myn wrâld.
Tichter by hûs lei in betegele terras, in fiver mei goudfisken, in ferhege blombêd en in S-foarmich gazon. De kant fan ’e greide út waarden de takken fan strûken skerper, wiene de blommen lytser en oeral sieten ynsekten.

Yn ’e lêste wike foar de fakânsje giene wy mei ús klasse nei in museum, in tryst gebou mei kreakjende flierren en fitrines mei opsette fûgels. Juf Marieke tute mei har rôze lippen har opstutsen wiisfinger. We moasten harkje nei in man mei in snor.
‘Oer de hiele wrâld komme sa’n trijehûndert soarten primaten foar. Fan ’e goudbrune mûsmaki oant de mantelbaviaan. De sjimpansee, de gorilla en de minske. Hoefolle soarten krobben tinke jimme dat der yn ’e Benelúks libje?’
‘België, Nederlân, Lúksemboarch. Bee-Nùh-Lúúks,’ ferklearre juf Marieke.
‘Hûndert?’ besocht Myrthe sunich.
‘Tsien miljoen fjouwerhûnderttûzen acht miljoen fyftich miljard!’ raasde Bram. Der waard lake. Ruben stompte him yn ’e side.
‘Dat is net iens in getal, dombo,’ sei Lena. Wat Lena fûn wie belangryk. De klasse waard stil. Juf Marieke luts Ruben en Bram út de ploech en begûn fel tsjin harren te flústerjen.
Foar in houten kast gie de snor op ’e hoksen sitten, de knibbels kreaken, as wiene se fan krekt sok âld hout makke as de flier. Syn eagen glieden by de messing plaatsjes op ’e laden lâns.

Dynastinae
Trichiinae
Phaenomeridinae

Hy luts oan in laad mei in plaatsje dêr’t Rutelinae yn gravearre wie. Under in glêsplaat leine rigen krobben, op spjelden stutsen, grut en lyts, fan kermit-de-kikkertgrien mei felgiele streken oant eksimplaren dy’t folslein fergulde wiene, dy’t ljocht joegen en metaaleftich wiene.
De jonges seine: ‘Fet cool’, de famkes: ‘Iih’. We wiisden de moaiste oan.
‘Dy.’
‘Nee, dy!’
‘Net op it laad lynje!’ warskôge juf.
Under elke krobbe siet in kaartsje dêr’t yn in minuskúl hânskrift wurden skreaun wiene.
‘Dat is Latyn,’ sei ik.
Juf Marieke stuts de tomme op. ‘Kinst ús dêr mear oer fertelle?’
‘Yn ’e natuer is alles Latyn. Dat komt omdat de natuer hiel âld is.’
De snor stoareage tusken de poaten fan in hart troch en kloppe my op it skouder. Lena seach nei my, mei sa’t it like bewûnderjende eagen.
De snor die it laad ticht. ‘No sille wy nei de amfibyen.’ We giene ûnder lûd kreakjen troch it museum.

De simmerfakânsje begûn. Efter yn ’e tún, dêr’t it troch de blêden tsjuster wie, fûn ik krobben, die se yn lúsjefersdoaskes en brocht se nei myn keamer. Ik treau spjelden troch har skylden, pripte se op in stik pypskom en soarge derfoar dat se har net mei sparteljende poaten ôfsette koene. Ik betocht Latynske nammen dy’t ik op kaartsjes skreau.

Conplusinae
            Bracha fomsiniëns
            Kopta koptiflorum

Dy jûns, yn it skynsel fan ’e lantearnepeal, klauden de skaden fan poaten op ’e muorre boppe it bêd. Ik doarde my net om te draaien. Moarns sieten de krobben stil op har spjelden, as hiene se nea beweegd.
Nei in wike sweven der trije kreaze rigen krobben boppe it pypskom, swart en brún, mei lange en koarte fielspriten, bol en langwerpich. De dûbelde hie ik op in skjirspûnske pript, as hiene se ûndogensk west en moasten se yn ’e hoeke stean. Ik koe minuten efterinoar de ferskillen bestudearje en opneame hoe’t har kleuren oerienkamen. De tiid wie kommen om myn kolleksje oan ús mem sjen te litten.
Us mem yt faak allinnich. As ús heit de auto heart, docht er de magnetron oan en as se deryn komt set er in panne dampende lasanje foar har op ’e tafel. Se giet mei de jas noch oan sitten, swaait nei my yn ’e keamer en krijt in tút fan heit. Myn Kampioentsje neamt er har, mar eins is ús mem yngenieur.
Ik frege oft se wat sjen woe. Se struts mei beide wiisfingers oer it sêfte part ûnder har eagen, struts de stramme nekke nei links en doe nei rjochts – in stadige nee.
‘Goed,’ sei se.
Ik besocht om net te hurd by de trep op te draven, bang dat se efter bliuwe soe as de ôfstân tusken ús te grut waard. Mei myn nachtlampe hie ik de krobben útljochte, lykas yn it museum. Mem bûge har foaroer.
‘Do sammelest krobben,’ stelde se fêst.
Ik knikte – se seach it net.
‘En wantsen.’
‘Allinne krobben,’ sei ik.
‘Dit is in wants.’ Se kantele it pypskom. ‘Wat fynst sa spesjaal oan krobben?’
‘Yn ’e tún lykje se itselde, mar binnendoar sjochst dat se allegear oars binne.’
Se seach my foar it earst dy jûns oan. ‘Bist der wis fan datst net nei in pear wike dyn nocht derfan hast?’
‘Ik bin fan fan krobben,’ sei ik sa earnstich mooglik.
Se wuolle my in bytsje slop troch it hier.

Op in sneintejûn naam ús heit my mei nei in film mei in soad lavindel, oer in Ingelske dichter dy’t fereale waard op syn buorfamke, nei Rome reizge en deagie. Heit lei flústerjend út wat der barde, dochs snapte ik net wêrom’t de dichter nei Rome woe wylst er fereale op har wie en sy op him. Ik tocht oan Lena en hoe moai oft ik it fûn dat heit my altyd meinaam nei films foar folwoeksenen, ek al doogde der eins neat fan ’e film.
Doe’t wy thúskamen, siet mem oan ’e keukenstafel. Foar har lei in boarmasine. Har ponny wie in bytsje wiet en se rûkte nei seachsel. Ik fûn it moai as mem fleurich die. Ik sei dat de film fet west hie.
‘Miskien moatst ris op dyn keamer sjen,’ sei heit.
Ik draafde nei boppen. Op myn keamer stie in houten buro mei laden oan ’e sydkant. Der stie in rare, sirkelfoarmige burolampe, in pinset, plastic bakjes yn alderhande maten, bakjes mei swarte spjelden, in fergrutglês en in doaske kaartsjes mei swarte rânen. Boppe it buro wie in stevige boekeplanke tsjin ’e muorre pleatst mei griene boeken en in kleurige gids: Kevers in de Benelux. Yn myn holle hearde ik juf Marieke ‘Nùh!’ bletterjen.
‘En?’ Heit en mem stiene yn ’e doar. Mem joech heit in tút op it skouder. ‘Lûk mar ien iepen.’ Ik gloeide – it wiene krekt deselde laden as yn it museum.
‘No kinst echt begjinne,’ sei mem. ‘Ik haw in artikel oerset dêr’tst presys yn lêze kinst hoe’tst krobben bewarje en registrearje moatst. De spjelden binne tinner as gewoane spjelden en do hast in pinset. Dit is in spesjaal bekerke om se te eutanasearjen.’
‘Is dat Latyn?’ frege ik.
‘Gryksk. Kinst lêze hoe’t de griene boeken hjitte?’
Ik lies foar: ‘Die Kafer Mit-.’
‘It is Dútsk,’ sei se, ‘in a mei stipkes is in e.’
‘Die Keefer Mitteleuropas.’
‘Alle fyftjin dielen! Ik haw der in Nederlânsk krobbeboekje neist set, foar de wissichheid. Under stiet wol in wurdboek. Heit kin dy altyd helpe.’
Mem prate fluch, tikke op elk foarwerp, blêde troch diel fjouwer fan Die Käfer Mitteleuropas, lies nammen foar, liet tekeningen sjen, tilde potsjes op, skode laden út, knipte de burolampe oan en joech my wol fjouwer tuten. Heit seach dernei, line tsjin de doarpost.

Elke moarn lei ik ien fan ’e fyftjin dielen fan Die Käfer Mitteleuropas iepenslein op bêd. Dêrnei gie ik de tún yn mei Kevers in de Benelux en de rest fan myn útris. As ik in krobbe fûn hie, ferlike ik him mei de foto’s yn ’e gids en die him, as er noch gjin ûnderdiel útmakke fan myn kolleksje, yn it eutanasypotsje. Rjochts fan ’e rêchbonke, yn it dekskyld, pripte ik in spjelde, skreau op in kaartsje it fynplak, it geslacht en de soarte. Ik ûntduts dat Nederlânsk like mysterieus wêze kin as Latyn.

Goudgerande schalebijter
Nevelvlekhoutboktor
Grote poppenrover

Hoe langer oft ik my foar krobben ynteressearre, hoe mear oft der liken te bestean. Nei’t ik it twa-, sân-, trettjin-, fjirtjin-, sechtjinstippelich ingeltsje en it sitroeningeltsje opspjelde hie, lies ik yn myn gids dat der oer de hiele wrâld fiiftûzen Coccinellidae foarkomme. Op ’e keamer beseach ik myn kolleksje fan in gruttere ôfstân as dat ik ea wat besjoen hie. As ik in laad iepenluts, bekrûpte my itselde gefoel as yn dy oere dat juf Marieke fertelde oer it hielal en de neatigens. Ik kaam derefter dat stichters fan krobbekolleksjes konfrontearre wurde mei de omfang fan it alderlytste en datst dêr like fertrietlik fan wurde kinst as fan it hielal.

Lena en ik giene nei deselde middelbere skoalle. We koene inoar goed, sûnder dat wy mei-inoar praten. Lena wie goed yn Frânsk en wiskunde, ik yn Dútsk en biology. We fytsten yn deselde ploech nei hûs, mar yn ’e maitiid bleau ik gauris efter yn in berm.
Neidat ik op in dei sûnder sukses in reidseame ôfsocht hie om de swanneblomkrobbe en mei lege bakjes en wiete boksen nei hûs fytste, blokkearren myn skoalgenoaten it fytspaad. Se stiene byinoar, de fytsen leine op ’e grûn.
‘Weromlizze?’
‘Dat hat dochs gjin doel.’
‘Fergemy!’
‘Doch ris normaal.’
Midden yn ’e ploech siet in griisbrune fûgel mei giele poaten. Hy moast jong wêze, want der siet noch plús op ’e wjukken.
‘Dy is út it nêst flikkere.’
‘Dat moat wol.’
‘Dat is de natuer.’
De jongens seine dat it bist it bêste mei in traap út syn lijen ferlost wurde koe. Net ien bea him oan om de traap te jaan. De famkes fûnen it dier begrutlik en fiis en protestearren tsjin it plan fan ’e jonges, mar seagen ek gjin oare oplossing.
By eintsjebeslút wie dit de redenaasje: omdat Luuk it bêst yn softbal wie, soe hy mei in takke de genedeklap jaan. De famkes soene de oare kant út sjen. By it sykjen nei de takke waard der gild en lake.
De fûgel kniep hieltyd de eagen ticht, as hope er dat er, as er se wer iependie, wer yn it nêst sitte soe. De eachlidden wiene like giel as de poaten, de fearren wiene brún mei swarte spikkels. Ik wie bliid dat ik krobben sammele, want fûgels moasten opset wurde en dat like my aaklik wurk.
‘Ik haatsje famkes.’
Sûnder my om te draaien wist ik dat Lena it tsjin my hie.
‘Se fine alles begrutlik omdat se sels begrutlik wêze wolle.’ Lena stie neist my. ‘It is in wikel.’
‘Jonges binne ek net alles.’
‘Hoe giet it mei dyn krobbesamling?’
Yn ’e heechste klasse fan ’e legere skoalle hie ik in sprekbeurt holden en in tsien helle. Ik hie ferteld oer taksonomy en preparaasje, oer anatomy en libbenswize en hie myn meast seldsume eksimplaren meinommen. De klasse hie lûd applaudisearre.
Yn ’e fierte krige Luuk help sadat er him yn in beam hise koe.
Lena prate sunich. ‘Ik ken in man dy’t ferwûne fûgels fersoarget. Hy wennet by ús efter.’
Luuk kaam mei in takke op it fytspaad telâne en de ploech kaam joeljend op ús ôf.
Lena seach my oan, skuorde de eagen in bytsje op.
Gau helle ik it grutste bakje út ’e tas en joech it oan Lena. Op ’e boaiem lei keukenpapier om tefoaren te kommen dat krobben skansearje soene. Mei de hannen om ’e wjukken tilde ik de fûgel yn it bakje. It dier wie waarm en ferrassend swier. Mei in ilestyk bleau it lid sitten. De kop stuts boppe de râne út.
‘Set him del!’ rôp Luuk.
‘We moatte him út syn lijen ferlosse!’
‘Wy bringe him fuort.’ Ik fielde my sterk en earnstich.
‘Dat is tsjin de natuer.’
‘Dat is begrutlik.’
We setten it bakje op ’e pakjedrager fan Lena fêst en stapten op ’e fyts. Luuk sloech mei syn stôk tsjin in beam. De ploech seach ús efteroan.
‘Dierebeul!’

Neidat wy de fûgel fuortbrocht hiene fytsten Lena en ik tegearre nei hûs. Op in dei stelde se foar om tee te drinken, by ús. Heit besocht om normaal te dwaan. ‘Lena fynt it fêst moai om dyn krobben te sjen,’ sei er en seach har freegjend oan. Lena koe net oars as ynstimme.
Neidat ik sein hie dat ús heit ferskriklik stom die, liet ik de laden sjen, oardere op famylje.

Boktorren
            Prachtkevers
            Zwartlijven

Under it fergrutglês wiisde ik mei in pinset dekskylden oan, palpen en antennes. Ik fertelde oer habitats, oer de metamorfoaze, mar prate om de rituelen fan it pearjen hinne. Ik liet de bak sjen dêr’t ik útdrûge krobben yn rehydratearre om ’e stân fan ’e poatsjes te feroarjen sûnder se te brekken, de spesjale swarte spelden en it etylasetaat dêr’t ik de krobben mei eutanasearre. Lena harke en ik prate oant ik my bewust waard fan mysels. ‘Wolst in glês kola?’
‘Hoefolle krobben hast?’
Ik woe net in opskepper wêze, net by Lena.
‘Hûndert?’
‘Sokssawat.’
‘En dy hast allegear deamakke.’ Frege se, sûnder dat it in fraach wie.
Se dronk ien glês kola op en moast doe nei hûs.

Us heit en mem feroarje net. Us heit ferpottet planten nei terrakottapotten en as de autodoar tichtslacht set er in panne yn ’e magnetron foar ús mem. Us mem bellet ûnder iten. We geane bûten Europa op fakânsje, dan is ús mem wurch en fleurich, sliept se út, fynt se alles prima en praat se net folle.
Yn july wiene wy trije wike yn ’e Amerikaanske steat Maine. Om’t  ús heit it graach woe, besochten wy de Asticou Azalea Garden, in Japansk oandwaande tún mei rododendrons. Us mem stie derop oan dat er him net ophâlde litte moast troch har.
Fan in ôfstân seagen wy mei ús twaen nei in breidspear dat op ’e foto kaam oan ’e râne fan it wetter.
‘Sjoch.’ Us mem wiisde nei myn skouder. In swart mei reade krobbe rûn my oer de earm.
‘De ornate checkered beetle. Trichodes ornatus. Tink ik.’ Ik sei ‘tink ik’, mar ik wie der wis fan. It wie in krobbe dy’t dêr in soad foarkaam.
‘It is in hierrich bistke. Hy liket in bytsje op in wants.’ Se knypeage. ‘Hast dy al?’
De krobbe kroep nei it topke fan myn finger. Ik fielde it gewicht fan it bistke. De dekskylden giene útinoar, de wjukken skeaten derûnder wei as wiete plastic pûdsjes. In tel siet er dêr, doe fleach er op – swabberjend, want krobben binne ûnhandige fleaners. Hy skearde oer it breidspear hinne en ik folge him yn syn flecht, oant er ferdwûn yn in rododendron. In sêft koeltsje fierde blossem mei. Besikers keuvelen en in pear fan harren hiene klean oan mei blompatroanen.
‘Nee,’ sei ik en glimke.

Kevers

Aan het einde van de winter legde papa een stapel boeken met foto’s van tuinen op de keukentafel. Een ochtend lang liep hij heen en weer tussen de keuken en de tuin en maakte een lijst met graspollen. In de middag moest ik mee naar het tuincentrum. In plaats van de koikarpers te bekijken las ik de lijst op, terwijl papa etiketten controleerde.

Imperata cylindrica
Verbena bonariensis
Calamagrostis acutiflora

Op het zebrapad van de parkeerplaats rilden de halmen in de kar alsof ze het koud hadden.
Onze tuin was diep. De achterzijde grensde aan een weiland waarin nu en dan schapen stonden en dat doorliep tot aan een brede, roestbruine sloot: de achterkant van mijn wereld.
Dichter bij huis lag een betegeld terras, een vijver met goudvissen, een verhoogd bloembed en een S-vormig gazon. Richting het weiland werden de takken van struiken scherper, waren de bloemen kleiner en overal zaten insecten.

In de laatste week voor de vakantie bezocht onze klas een museum, een triest gebouw met krakende vloeren en vitrines met opgezette vogels. Juf Marieke kuste met haar roze lippen haar opgestoken wijsvinger. We moesten luisteren naar een man met een snor.
‘Over heel de wereld komen rond de driehonderd soorten primaten voor. Van de goudbruine muismaki tot de mantelbaviaan. De chimpansee, de gorilla en de mens. Hoeveel soorten kevers denken jullie dat er in de Benelux leven?’
‘België, Nederland, Luxemburg. Bee-Nùh-Luux,’ verklaarde juf Marieke.
‘Honderd?’ probeerde Myrthe zachtjes.
‘Tien miljoen vierhonderdduizend acht miljoen vijftig miljard!’ schreeuwde Bram. Er werd gelachen. Ruben stompte hem in zijn zij.
‘Dat is geeneens een getal, dombo,’ zei Lena. Wat Lena vond was belangrijk. De klas werd stil. Juf Marieke trok Ruben en Bram uit de groep en begon met felle sisklanken tegen hen te fluisteren.
Voor een houten kast hurkte de snor, zijn knieën kraakten alsof ze van net zulk oud hout waren gemaakt als de vloer. Zijn ogen gleden langs de messing plaatjes op de laden.

Dynastinae
Trichiinae
Phaenomeridinae

Hij trok aan een lade met een plaatje waarin Rutelinae was gegraveerd. Onder een glasplaat lagen rijen kevers, gestoken op spelden, groot en klein, van kermit-de-kikkergroen met felgele strepen tot exemplaren die volledig waren verguld, lichtgevend en metaalachtig.
De jongens zeiden: ‘Vet cool’, de meisjes: ‘Ieh’. We wezen de mooiste aan.
‘Die.’
‘Nee, die!’
‘Niet op de la leunen!’ waarschuwde juf.
Onder iedere kever zat een kaartje waarop in een minuscuul handschrift woorden waren geschreven.
‘Dat is Latijn,’ zei ik.
Juf Marieke stak haar duim op. ‘Kun je ons daar meer over vertellen?’
‘In de natuur is alles Latijn. Dat komt omdat de natuur heel oud is.’
De snor staarde tussen de poten van een damhert door en gaf klopjes op mijn schouder. Lena keek naar me, met een blik die leek op bewondering.
De snor deed de lade dicht. ‘Nu gaan we naar de amfibieën.’ We verplaatsten ons onder luid gekraak door het museum.

De zomervakantie begon. Achter in de tuin, waar het door de bladeren donker was, vond ik kevers, deed ze in luciferdoosjes en bracht ze naar mijn kamer. Ik drong spelden door hun schilden, prikte ze op een stuk piepschuim en zorgde ervoor dat hun spartelende poten zich niet konden afzetten. Ik verzon Latijnse namen die ik op kaartjes schreef.

Conplusinae
            Bracha fomsiniëns
            Kopta koptiflorum

Die avond, in het schijnsel van de lantaarnpaal, klauwden de schaduwen van poten op de muur boven mijn bed. Ik durfde me niet om te draaien. ’s Ochtends zaten de kevers stil op hun spelden, alsof ze nooit hadden bewogen.
Na een week zweefden er drie nette rijen kevers boven het piepschuim, zwart en bruin, met lange en korte voelsprieten, bol en langwerpig. De dubbele had ik op een schuursponsje geprikt, alsof ze stout waren geweest en in de hoek moesten. Ik kon minutenlang de verschillen bestuderen en opnoemen hoe hun tinten overeenkwamen. De tijd was gekomen om mijn collectie aan mama te laten zien.
Mama eet vaak alleen. Wanneer papa de auto hoort, doet hij de magnetron aan en bij binnenkomst zet hij een bord dampende lasagne voor haar op tafel. Ze gaat met haar jas nog aan zitten, zwaait naar mij in de woonkamer en krijgt een kus van papa. Mijn Kampioentje noemt hij haar, maar eigenlijk is mama ingenieur.
Ik vroeg of ze iets wilde zien. Ze streek met beide wijsvingers over het zachte gedeelte onder haar ogen, strekte haar stramme nek naar links en toen naar rechts – een langzame nee.
‘Goed,’ zei ze.
Ik probeerde niet te snel de trap op te rennen, bang dat ze achter zou blijven als de afstand tussen ons te groot werd. Met mijn nachtlamp had ik de kevers uitgelicht, net als in het museum. Mama boog zich voorover.
‘Je verzamelt kevers,’ stelde ze vast.
Ik knikte – ze zag het niet.
‘En wantsen.’
‘Alleen kevers,’ zei ik.
‘Dit is een wants.’ Ze kantelde het piepschuim. ‘Wat vind je zo speciaal aan kevers?’
‘In de tuin lijken ze hetzelfde, maar binnen zie je dat ze allemaal verschillen.’
Ze keek me voor het eerst die avond aan. ‘Weet je zeker dat je er niet na twee weken genoeg van hebt?’
‘Ik ben fan van kevers,’ zei ik zo ernstig mogelijk.
Ze woelde slapjes door mijn haar.

Op een zondagavond nam papa me mee naar een film met veel lavendel, over een Engelse dichter die verliefd werd op zijn buurmeisje, naar Rome reisde en doodging. Papa legde fluisterend uit wat er gebeurde, toch snapte ik niet waarom de dichter naar Rome wilde terwijl hij verliefd was op haar en zij op hem. Ik dacht aan Lena en hoe leuk ik het vond dat papa me altijd meenam naar films voor volwassenen, ook al klopte er eigenlijk niks van de film.
Toen we thuiskwamen, zat mama aan de keukentafel. Voor haar lag een boormachine. Haar pony was een beetje nat en ze rook naar zaagsel. Ik vond het fijn als mama vrolijk deed. Ik zei dat de film vet was geweest.
‘Misschien moet je eens op je kamer gaan kijken,’ zei papa.
Ik rende naar boven. Op mijn kamer stond een houten bureau met laden aan de zijkant. Er stond een rare, cirkelvormige bureaulamp, een pincet, plastic bakjes in allerlei maten, bakjes met zwarte spelden, een vergrootglas en een doosje kaartjes met zwarte randen. Boven mijn bureau was een stevige boekenplank bevestigd met groene boeken en een kleurige gids: Kevers in de Benelux. In mijn hoofd hoorde ik juf Marieke ‘Nùh!’ blaten.
‘En?’ Papa en mama stonden in de deuropening. Mama kuste papa op zijn schouder. ‘Trek er maar een open.’ Ik gloeide – het waren precies dezelfde laden als in het museum.
‘Nu kun je echt beginnen,’ zei mama. ‘Ik heb een artikel vertaald waarin je precies kunt lezen hoe je kevers moet bewaren en registreren. De spelden zijn dunner dan gewone spelden en je hebt een pincet. Dit is een speciaal bekertje om ze te euthanaseren.’
‘Is dat Latijn?’ vroeg ik.
‘Grieks. Kun je lezen hoe de groene boeken heten?’
Ik las voor: ‘Die Kafer Mit-.’
‘Het is Duits,’ zei ze, ‘een a met puntjes is een e.’
‘Die Keefer Mitteleuropas.’
‘Alle vijftien delen! Ik heb er een Nederlands keverboekje naast gezet, voor de zekerheid. Je moet het woordenboek maar pakken van beneden. Papa kan je altijd helpen.’
Mama praatte snel, tikte op elk voorwerp, bladerde door deel vier van Die Käfer Mitteleuropas, las namen voor, liet tekeningen zien, tilde potjes op, schoof laden uit, knipte de bureaulamp aan en kuste me wel vier keer. Papa keek toe, leunend tegen de deurpost.

Elke ochtend legde ik een van de vijftien delen van Die Käfer Mitteleuropas opengeslagen op mijn bed. Daarna ging ik de tuin in met Kevers in de Benelux en de rest van mijn uitrusting. Als ik een kever gevonden had, vergeleek ik hem met de foto’s in de gids en deed hem, wanneer hij nog geen onderdeel uitmaakte van mijn collectie, in het euthanasiepotje. Rechts van zijn ruggengraat, in het dekschild, prikte ik een speld, schreef op een kaartje de vindplaats, het geslacht en de soort. Ik ontdekte dat Nederlands even mysterieus kan zijn als Latijn.

Goudgerande schalebijter
Nevelvlekhoutboktor
Grote poppenrover

Hoe langer ik me voor kevers interesseerde, hoe meer er leken te bestaan. Na het twee-, zeven-, dertien-, veertien-, zestienstippelig lieveheersbeestje en het citroenlieveheersbeestje opgespeld te hebben, las ik in mijn gids dat er wereldwijd vijfduizend Coccinellidae voorkomen. Op mijn kamer bekeek ik mijn collectie van een grotere afstand dan ik ooit iets had bekeken. Wanneer ik een lade opentrok, bekroop me hetzelfde gevoel als tijdens het uur dat juf Marieke vertelde over het heelal en de nietigheid. Ik kwam erachter dat stichters van kevercollecties geconfronteerd worden met de omvang van het allerkleinste en dat je daar net zo verdrietig van kan worden als van het heelal.

Lena en ik gingen naar dezelfde middelbare school. We kenden elkaar goed, zonder dat we met elkaar spraken. Lena was goed in Frans en wiskunde, ik in Duits en biologie. We fietsten in dezelfde groep naar huis, maar in de lente bleef ik vaak achter in een berm.
Nadat ik op een dag zonder succes een rietkraag had afgespeurd naar de zwanebloemkever en met lege bakjes en natte broekspijpen naar huis fietste, blokkeerden mijn schoolgenoten het fietspad. Ze stonden bij elkaar, hun fietsen lagen op de grond.
‘Terugleggen?’
‘Dà het toch geen zin.’
‘Non de djú!’
‘Doe es normaal.’
In het midden van de groep zat een grijsbruine vogel met gele poten. Hij moest jong zijn, want er zat nog pluis op zijn vleugels.
‘Die is uit z’n nest geflikkerd.’
‘Dà moet wel.’
‘Das de natuur.’
De jongens zeiden dat het beest het beste met een trap uit zijn lijden verlost kon worden. Niemand bood zich aan de trapper te zijn. De meisjes vonden het dier zielig en vies en protesteerden tegen het plan van de jongens, maar zagen ook geen andere oplossing.
Uiteindelijk was dit de redenering: omdat Luuk het best in softbal was, zou hij met een tak de genadeklap geven. De meisjes zouden wegkijken. Tijdens het zoeken naar de tak werd er gegild en gelachen.
De vogel kneep telkens zijn ogen dicht, alsof hij hoopte dat hij bij het openen van zijn ogen weer in het nest zou zitten. Zijn oogleden waren net zo geel als zijn poten, zijn veren waren bruin met zwarte spikkels. Ik was blij dat ik kevers verzamelde, want vogels moesten worden opgezet en dat leek mij akelig werk.
‘Ik haat meisjes.’
Zonder me om te draaien wist ik dat Lena het tegen mij had.
‘Ze vinden alles zielig omdat ze zelf zielig willen zijn.’ Lena stond naast me. ‘Het is een torenvalk.’
‘Jongens zijn ook niet alles.’
‘Hoe gaat het met je keververzameling?’
In de hoogste klas van de lagere school had ik een spreekbeurt gehouden en een tien gehaald. Ik had verteld over taxonomie en preparatie, over anatomie en leefwijze en had mijn meest zeldzame exemplaren meegebracht. De klas had hard geapplaudiseerd.
In de verte kreeg Luuk een voetje zodat hij zich in een boom kon hijsen.
Lena praatte zacht. ‘Ik ken een man die gewonde vogels verzorgt. Hij woont bij ons achter.’
Luuk landde met een tak op het fietspad en de groep kwam joelend op ons af.
Lena keek me aan, sperde haar ogen een beetje open.
Snel haalde ik het grootste bakje uit mijn tas en gaf het aan Lena. Op de bodem lag keukenpapier om het beschadigen van kevers te voorkomen. Met mijn handen om de vleugels tilde ik de vogel in het bakje. Het dier was warm en verassend zwaar. Met een elastiek bleef de deksel zitten. De kop stak boven de rand uit.
‘Zet ‘m neer!’ riep Luuk.
‘We moeten ’m uit zijn lijden verlossen!’
‘Wij brengen hem weg.’ Ik voelde me sterk en serieus.
‘Dat is tegen de natuur.’
‘Das zielig.’
We klemden het bakje op de bagagedrager van Lena en stapten op onze fietsen. Luuk sloeg met zijn stok tegen een boom. De groep keek ons na.
‘Dierenbeul!’

Nadat we de vogel hadden weggebracht fietsten Lena en ik samen naar huis. Op een dag stelde ze voor thee te drinken, bij mij. Papa probeerde normaal te doen. ‘Lena vindt het vast leuk om je kevers te zien,’ zei hij en keek haar vragend aan. Lena kon niet anders dan instemmen.
Nadat ik had gezegd dat mijn vader zich verschrikkelijk stom gedroeg, liet ik de laden zien, geordend op familie.

Boktorren
            Prachtkevers
            Zwartlijven

Onder het vergrootglas wees ik met een pincet dekschilden aan, palpen en antennes. Ik vertelde over habitatten, over de metamorfose, maar vermeed de paringsrituelen. Ik liet de bak zien waarin ik uitgedroogde kevers rehydrateerde om de stand van de pootjes te wijzigen zonder ze te breken, de speciale zwarte spelden en het ethylacetaat waarmee ik kevers euthanaseerde. Lena luisterde en ik praatte tot ik me bewust werd van mezelf. ‘Zullen we cola drinken?’
‘Hoeveel kevers heb je?’
Ik wilde geen opschepper zijn, niet bij Lena.
‘Honderd?’
‘Zoiets.’
‘En die heb je allemaal gedood.’ Vroeg ze, zonder dat het een vraag was.
Ze dronk één glas cola en moest toen naar huis.

Mijn ouders veranderen niet. Mijn vader verpot planten naar terracottapotten en als de autodeur dichtslaat zet hij een bord in de magnetron voor mijn moeder. Mijn moeder belt tijdens het eten. We gaan buiten Europa op vakantie, dan is mijn moeder moe en vrolijk, slaapt uit, vindt alles prima en praat weinig.
Drie weken in juli verbleven we in de Amerikaanse staat Maine. Om mijn vader een plezier te doen bezochten we de Asticou Azalea Garden, een Japans aandoende tuin met rododendrons, waar mijn moeder hem aanspoorde zich niet te laten ophouden door haar.
Van een afstand keken we met zijn tweeën naar een bruidspaar dat werd gefotografeerd aan de rand van het water.
‘Kijk.’ Mijn moeder wees naar mijn schouder. Een zwart met rode kever liep over mijn arm.
‘De ornate checkered beetle. Trichodes ornatus. Denk ik.’ Ik zei ‘denk ik’, maar ik wist het zeker. Het was een kever die hier veel voorkwam.
‘Het is een harig beestje. Hij lijkt een beetje op een wants.’ Ze knipoogde. ‘Heb je die al?’
De kever kroop naar het topje van mijn vinger. Ik voelde het gewicht van het beestje. De dekschilden spreidden zich, de vleugels schoten eronder vandaan als natte plastic zakjes. Een moment zat hij daar, toen steeg hij op – zwabberend, want kevers zijn klunzige vliegers. Hij scheerde over het bruidspaar en ik volgde zijn vlucht totdat hij verdween in een rododendron. Een zachte bries voerde bloesem met zich mee. Bezoekers keuvelden en een aantal van hen droeg kleding met bloempatronen.
‘Nee,’ zei ik en glimlachte.

Beetles

At the end of winter, Dad placed a stack of books with pictures of gardens on the kitchen table. He walked back and forth between the kitchen and the garden for an entire morning, making a list of grass pollen. In the afternoon he took me to the garden center, where instead of admiring the Koi I read out the list while Dad checked the labels.

Imperata cylindrica
Verbena bonariensis
Calamagrostis acutiflora

On the crosswalk in the parking lot the grass stalks in the trolley quivered as if from the cold.
Our garden was deep. At the back it bordered a pasture, which was occasionally grazed by sheep. The pasture’s farthest boundary, the edge of my world, was a ditch filled with rusty brown water.
Closer to the house there was a terrace along with a goldfish pond, a raised flowerbed, and an S-shaped lawn. Farther back towards the pasture, the bushes had sharper branches, flowers were smaller, and the garden was teeming with insects.

Our class took a school trip to a museum the week before the winter break. It was a dreary building with creaking floors and display cabinets filled with stuffed birds. Miss Marieke stuck her index finger in the air, pressing her pink lips to it. We were told to listen to a man with a moustache.
‘There are about three hundred species of primates across the world. From the golden-brown mouse lemur to the hamadryas baboon. The chimpanzee, the gorilla, and humans. Now, how many species of beetles are there in the Benelux? What do you think?’
‘Belgium, Netherlands, Luxembourg. Bay-Nùh-Lüx,’ Miss Marieke explained.
‘A hundred?’ Myrthe offered cautiously.
‘Ten million four hundred thousand eight million fifty billion!’ Bram yelled. There was laughter. Ruben punched his side.
‘That’s not even a real number, idiot,’ said Lena. Lena’s opinion mattered. The class fell silent. Miss Marieke took Ruben and Bram apart, whispering at them with sharp hissing sounds.
When the moustache kneeled in front of a wooden cabinet, his knees creaked like the floorboards. His gaze skimmed over the brass name plates attached to the drawers.

Dynastinae
Trichiinae
Phaenomeridinae

He opened a drawer. Rutelinae, read the engraving on the name plate. Rows of beetles, big and small, ranging from Kermit the Frog green with vibrant yellow streaks to gilded, luminescent, and metallic ones, all pierced by pins, lay under a glass sheet.
‘That’s so cool,’ said the boys. ‘Eww,’ said the girls. We pointed out our favourites.
‘That one.’
‘No, that one!’
‘No leaning on the drawer,’ our teacher warned.
A note with words in minuscule handwriting had been placed under each beetle.
‘That’s in Latin,’ I said.
Miss Marieke gave me a thumbs up. ‘Can you tell us more about that?’
‘Everything in nature is in Latin. That’s because nature is very old.’
The moustache patted my shoulder as he peered between the legs of a fallow deer. Lena looked at me with something resembling admiration.
The moustache shut the drawer. ‘Next up: amphibians.’ We moved through the museum accompanied by a chorus of loud creaks.

It was the start of the summer holidays. At the back of the garden, I looked for beetles in the shadows of the foliage. I put them in matchboxes and took them to my room, where I pierced their shells and stuck the pins in polystyrene foam, making sure their writhing legs could not push off against the surface. I came up with Latin names that I wrote down on note cards.

            Conplusinae
            Bracha fomsiniëns
            Kopta koptiflorum

At night, shadow legs climbed up the wall above my bed. I was too afraid to turn over. In the morning, the beetles sat perched on their pins as if they had never moved at all.
A week later, three neat rows of beetles floated over the polystyrene foam. They were black and brown, with long feelers and shorter ones, round and elongated. I had pinned the double beetles to a scouring sponge, as if they had been naughty and had to stand in a corner. Studying the differences and spotting the similarities between the various hues kept me occupied for many minutes. The time had come to show my collection to Mum.

Mum often eats alone. Dad turns on the microwave as soon as he hears the car engine and sets a steaming plate of lasagna on the table when she comes in. Still wearing her coat she takes a seat, waves at me in the living room and gets a kiss from Dad. He calls her My Champion, even though Mum is actually an engineer.
I asked her if I could show her something. Rubbing the fleshy part beneath her eyes using her index fingers, she stretched her stiff neck to the left, then to the right. A slow no.
‘All right,’ she said.
I tried to pace myself going up the stairs, because I was afraid she might stay behind if I ran too far ahead. My nightlight illuminated the beetles, just like at the museum. Mum leaned forward.
‘You are collecting beetles,’ she concluded.
I nodded without her noticing.
‘And bugs.’
‘Just beetles.’
‘This is a bug,’ she said, tilting the foam. ‘What do you like about beetles?’
‘They all look alike in the garden, but inside you can see they’re very different.’
For the first time that evening, she looked at me. ‘Are you sure you won’t get sick of this within a couple of weeks?’
‘I am a beetles fan,’ I stated as solemnly as possible.
She lightly tousled my hair.

One Sunday night, Dad took me to see a film full of lavender. It was about an English poet who fell in love with a girl next door and then travelled to Rome and died. Although Dad whispered in my ear to explain what was happening, I could not understand what made the poet decide to go to Rome when he was clearly in love with her and she with him. I thought about Lena and how much I enjoyed going to see grown-up films with my dad, even though this one did not make much sense.
Mum was sitting at the kitchen table when we came home, a drilling machine in front of her. Her bangs were a little wet and she smelled like sawdust. I liked when Mum acted cheerfully. I told her the film had been awesome.
‘Maybe you should take a look at your room,’ said Dad.
I ran upstairs. In my room stood a wooden desk with side drawers. There was a strange, circular desk lamp, tweezers, plastic containers of different sizes, containers with black pins, a magnifying glass, and a box of black-edged cards. A sturdy bookshelf fastened above my desk featured green books and a colourful guide: Beetles of the Benelux. ‘Nùh!’ Miss Marieke’s voice echoed in my head.
‘What do you think?’ Mum and Dad appeared in the doorway. Mum kissed Dad’s shoulder. ‘Go look inside.’ The drawers looked exactly like the ones at the museum. I was glowing.
‘Now you can really start collecting,’ Mum said. ‘I translated an article that tells you exactly how to store and catalogue beetles. Those pins are extra thin, and you have a pair of tweezers. You can use this special cup to euthanise them.’
‘Is that Latin?’ I asked.
‘Greek. Can you read the titles on the green books?’
I read out loud: ‘Die Kafer Mit–’
‘It’s German,’ she said. ‘The dots mean the a is pronounced ‘ay’.’
‘Die Kayfer Mitteleuropas.’
‘All fifteen volumes! Next to it is a beetle book in Dutch, just in case. You can always grab the dictionary downstairs. And your dad can help you.’
Mum tapped every object, leafed through the fourth volume of Die Käfer Mitteleuropas, read out names, showed me drawings, lifted jars, opened drawers, turned on the desk lamp, chattering all the while, and kissed me no fewer than four times. Dad looked on, leaning against the door jamb.

Every morning I would open one of the fifteen volumes of Die Käfer Mitteleuropas and lay it out on the bed, before heading to the garden with Beetles of the Benelux and the rest of my gear. After finding a beetle I would compare it to the pictures in the guide. If it wasn’t part of my collection yet, I would put it in the euthanasia jar. I would jab the pin into the elytron, to the right of the spine, and jot down the finding place, sex, and species on a card. I discovered that Dutch could sound just as mysterious as Latin.

Goudgerande schalebijter
Nevelvlekhoutboktor
Grote poppenrover

As my interest in beetles grew, so, seemingly, did their numbers. After I had pinned the two-, seven-, thirteen-, fourteen-, sixteen-, and twenty-two-spotted ladybug to the foam, my guide informed me there existed five thousand Coccinellidae species worldwide. I looked at the collection in my room from a greater distance than I had ever looked at anything before. Whenever I opened a drawer, I would get the same feeling I got when Miss Marieke told us about the universe and its vastness. Beetle collectors were confronted with some of the tiniest living things, and they rivalled the universe in their ability to make you sad.

Lena and I went to the same secondary school. We knew each other well without ever talking. Lena excelled in French and mathematics, I was good at German and biology. We cycled home with the same group, although in spring I would often end up in a ditch.
Cycling home one day with wet trouser legs and empty containers after fruitlessly wandering through the reeds looking for Donacia tomentosa, I ran into my schoolmates blocking the road. They were huddled together, their bikes littered on the cycling path.
‘Put it back?’
‘It’s no use.’
‘Jesus Christ!’
‘Don’t be stupid.’
The group was crowded around a grey-brown bird with yellow feet. It looked young, its wings still clad in down.
‘Tumbled out of the nest.’
‘Must’ve.’
‘That’s nature.’
The boys were saying it would be best to put it out of its misery with a kick. No one offered to be the kicker. The girls were mildly disgusted by the animal, but they felt for it too and protested the boys’ plan, although they had to admit they couldn’t come up with a better one.
In the end, the reasoning was as follows: Luuk, being the best softball player in the group, would use a branch to deliver the final blow. The girls would look away. Squeals and laughter filled the air during the search for a branch.
The bird kept clenching its eyes shut, as if it expected to be back in the nest after opening them again. Its eyelids were the same yellow hue as its feet, its feathers brown with black spots. I was glad I collected beetles, because birds had to be stuffed, which seemed like a gruesome job.
‘I hate girls.’
Without turning around I knew Lena was addressing me.
‘They will take pity on anything because they want others to take pity on them.’ Lena stood next to me. ‘It’s a kestrel.’
‘Boys aren’t great either.’
‘How’s the bug collecting going?’
In the final year of primary school I had held a presentation and got a ten out of ten. I had discussed taxonomy and preparation, anatomy and diet, and showed my rarest finds to the class. The applause had been deafening.
In the distance, Luuk got a leg-up so he could hoist himself into a tree.
Lena lowered her voice. ‘I know a man who takes care of wounded birds. He lives behind us.’
Luuk landed on the bike path carrying a branch. The group walked over to us, yelling and whooping.
Lena looked at me, her eyes widened.
I quickly grabbed the largest container from my bag and handed it to Lena. The bottom was covered with paper towels to prevent the beetles from getting damaged. Wrapping my hands around the wings, I lifted the bird into the container. The animal felt warm and surprisingly heavy. A rubber band kept the lid in place. The head poked out over the edge.
‘Put it down!’ yelled Luuk.
‘We have to put it out of its misery!’
‘We are taking it someplace to heal,’ I said, feeling strong and sincere.
‘That’s against nature.’
‘Poor bird.’
We strapped the container to Lena’s luggage carrier and got on our bikes. Luuk smashed his stick into a tree. The group stood there gazing at us as we rode away.
‘Savages!’
After dropping off the bird, Lena and I cycled home together.

Some time later she proposed having a cup of tea at my house. Dad tried to act casually. ‘I’m sure Lena would like to see your beetles,’ he said, looking at her expectantly. Lena had no choice but to agree.
After telling her my dad was just being annoying I showed her the drawers, which were sorted by family.

Longhorn beetles
            Jewel beetles
            Darkling beetles

I pointed out elytra, palps, and antennae under the magnifying glass with my tweezers, talking about habitats, describing metamorphosis, but steering clear of mating rituals. I showed her the container in which I rehydrated dried beetles to change the position of the legs without breaking them, the black pins and the ethyl acetate I used to euthanise the insects. Lena listened and I talked until I started feeling self-conscious. ‘Do you want a cola?’
‘How many beetles do you have?’
I was not going to brag in front of Lena.
‘A hundred?’
‘Something like that.’
‘And you killed all of them,’ she asked, though it wasn’t really a question.
She had one glass of cola before she had to go home.

My parents never change. My father repots plants in terracotta pots. When the car door slams shut, he heats up a plate in the microwave for my mother. My mother makes calls during dinner. On holiday, always outside of Europe, my mother seems tired and happy – she is up for anything, sleeps in, and doesn’t talk much.
We spent three weeks in the American state of Maine in July, where, to humour my dad, we visited the Japanese-inspired Asticou Azalea Garden and its rhododendrons. My mother told him to go on ahead, she didn’t want to be a hindrance.
The two of us watched from a distance as a bride and groom were having their pictures taken near the water’s edge.
‘Look.’ My mother pointed at my shoulder. A black-and-red beetle was moving across my arm.
‘The ornate checkered beetle. Trichodes ornatus. I think.’ I said I thought so too, but I was sure. It was common in this region. ‘Hairy little creature. It sort of looks like a bug.’ She winked at me. ‘Have you got one of these?’
I felt the tiny creature’s weight as it crawled towards my fingertip. When the elytra spread out, wings like wet plastic bags shot out from underneath. For a moment it just sat there, then it took off with a wobble – beetles are clumsy fliers. It almost grazed the happy couple, and I followed its flight until it disappeared into a rhododendron. Blossoms floated by on a gentle breeze. Visitors chatted, some wearing clothes with floral patterns.
‘No,’ I said, smiling.

De nachtfrou
fan Lauren Groff

De nachtvrouw
fan Lauren Groff

The Night Woman
fan Lauren Groff

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Lucie Schaap

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
De nachtfrou

Yn har dreamen ynienen in skreau yn it donkere bosk.
Doe’t se it lûd foar in twadde kear fernaam, waard se klearwekker, en se wist dat it gjin dream wie, it wie in twatoanige, duvelske skreau fan in frou dy’t heech útein sette en dan nei ûnder gong, opjage troch it roppen fan in ûle: oehoe, oehoe.
Krekt, âlde fûgel. Hoe?
Want no’t it deiljocht nei binnen ta streamde, kaam ek it ûnmooglike foar it ljocht. Der koe hielendal net in skreauwende frou yn de donkere bosken wêze.
Net nei de grutte katastrofe.
Dêr’t yn har oantinkens de details dizenich fan wurden wiene.
Wat net sa frjemd wie, se wie al sa lang hielendal allinne hjir yn ’e bosken.
Mei’t der gjin klokken of kalinders wiene, en se bûtengewoan laks west hie as it derom gie de dagen by te hâlden troch streekjes op ’e húskemuorre te skrassen, wie it net dúdlik hoelang at se hjir eins al wie. Spitigernôch.
Miskien wie se oankaam doe’t de paden dridzich wiene, en de fiver oan ’e rânen bedutsen wie mei in tin flueske iis, mar nee, miskien wie se oankaam yn de brodzige waarmte fan it hite seizoen, tusken de spanten fan de hutte sieten enoarme wespenêsten.
Der wie safolle dat har ûntkaam wie.
Op ’e nij hearde se geraas, foar de tredde kear no, en diskear klonk it op ien of oare wize grappich, net benearjend, en se besefte dat it de skreau fan in jachtige foks wêze moast. Of in, hoe neamst sa’n bist ek wer, in fiskmarter.
Miskien hie se oait ris lêzen dat it yn ’e tiid fan de earste kolonisten optilde fan de fiskmarters, dy’t âlen as wiene it froulju sadat de erchtinkende Europeanen mienden dat de bosken fol mei omswalkjende heksen wiene, duvels, skimen fan deaden, huorkjend ûnder de folle moanne tidens bleekkronkeljende orgyen.
Joast mocht witte wêr’t sokke ferhalen weikamen.
Sil in boek west ha.
Ferskriklik dat bûten, yn de deade wrâld, yn ’e freeslike stilte en it ferjit fan it dêrnei, enoarme biblioteken fermôgen, dat al dy soarchfâldige wurden, sammele op ’e boekeplanken, opfretten waarden toch moaldau en focht en lytse kwike papierfiskjes en kakkerlaken, dat der dei yn dei út miljoenen wurden op drift rekken.
It hiele bosk sette har te skrep en wachte ôf oft it skepsel foar de fjirde kear in gjalp útstjitte soe. Ek sy lei stiif fan spanning yn har hutte, en hold de siken yn.
Mar it skepsel, waans hiele karriêre bestie út it behearskjen fan it ferrassingselemint, liet him net hearre.

Se krûpte ûnder de steapel sliepsekken en tekkens, dêr’t se ûnder bedobbe siet, wei en poke yn de sintels, blies, oant it hantsjefol twychjes flam sloech en de splinters oan de rânen fan de houtblokken gloeiden, en lang om let begûnen te brânen.
Se geat wetter út de grutte amer yn de tsjettel en sette dy oer it fjoer. Se mealde in stikmannich kofjebeannen, dêr’t, lykas fan al it oare, de foarried fan slonk.
It lêste dat har fan it dêrfoar noch bystiet is dat se yn har auto siet, en de stim op de radio wat sein hie, sa ferskriklik dat se har hân nei foaren sjitten seach om ’m út te dwaan, se skeakele de stim út en op ’e dolle roes ried se fierder, yn panyk, en doe’t se foarby in megasupermerk kaam, trape se abrupt op ’e rem en fleach nei binnen ta, en troppe safolle mooglik winkelkarren fol mei sliepsekken, tekkens, beannen en riis en blikken en sûker en sâlt en moal en kofje en krûden en jittik en oalje en hagelslach en lusifers en batterijen en lantearnen en peteroalje en kearsen en in blikiepener en ducttape en boarden en kopkes en foarken leppels messen en tsjettels en pannen en alderhande grizelich grutte messen en hânbilen en hakbilen en seis pear sportskuon en flanellen boesgroentsjes en T-shirts en ûnderguod en spikerbroeken en sokken en túnwanten en in fleecemûtse yn alle kleuren fan ’e reinbôge en doazen en in rêchsek en floeibere sjippe en fitaminen en joadium en pleisters en medisinen en tampons en toskboarstels en toskpoetsersguod, ensafuorthinne, alles byelkoar sa’n tsien karren fol.
De kassameiwurker spytgnyske doe’t se oan de limyt fan har creditcard siet, mar hy hie der gjin aan fan dat kredyt al in optinksel wie fan it dêrfoar en se pinde ek mei har bankpas oant se har limyt berikt hie.
It wie dúdlik dat de kassameiwurker net it soarte mins wie dat it nijs folge. Foar syn minachting oer sette se har goddelike meilijen. Hy stie op it punt dea te gean, lykas elkenien oars.
De auto, in grutte stasjonwein, siet sa oerladen fol dat se mei in pûde riis fan fyftich pûn op skoat de stêd útride moast.
Der wie gjin tiid om noch by har appartemint del te gean. Se hie alles wat se noadich hie, útsein de kat, en de kat wie al ferlern. Spitich. It wie in aardige kat. Hy hie helpe kind tsjin de mûzen, de iensumens ek. De kat hie wyt west, of read. Jawis, de kat sil in namme hân ha. Yn elk gefal hiene der op ’e diken gjin panyktastannen west, hûnderten kilometers oanien wie der fan panyk neat te bespeuren, en der wie noch benzine doe’t se de tank foldie by de pomp yn it doarp dat it tichtst by de hutte lei, yn dat plak dêr’t de stedsjers, en har panyk, skeptysk besjoen waarden.
Hoewol’t it fansels sa wie dat de bewenners fan it plattelân likegoed yn panyk reitsje moatten hiene.
Dêr’t se noch wol achter komme soene.
En fan it doarp nei de hutte wie it noch mear as fyftich kilometer riden, ynbegrepen de ûnferhurde dyk dêr’t se de auto ferside brocht, en it koste har in hiele moarn of middei om in earmfol of in rêchsek fol mei guod nei de hutte te bringen, in tocht dy’t se de earste wiken hieltyd wer ûndernaam oant de stasjonswein folslein leech wie, ek de sjauffeursstoel en it tapyt achteryn ’e kofferbak dat se op de ierden flier fan de hutte lein hie, en dat ûnderwilens knap smoarch wie mar noch altyd as in lúkse oanfielde.
It wie in geweldich fijne lytse hutte. Har skulp om yn wei te krûpen. Se wie der oe sa wiis mei.
De hutte lei yn it hert fan trije enoarme boskperselen, eigendom fan twa steaten en in gemeente, en hearde om dy reden oan nimmen ta. It wie fan himsels, soeverein.
Se wie yn de ferûnderstelling dat it dêrom west hie dat de hutte har út ’e djipten fan desennia earder wei roppen hie, doe’t se jong wie en foar har plezier trektochten makke. De earste kear dêr hie mei in man west, wierskynlik. Se tocht oan him tusken har skonken, har rêch tsjin de rûge muorre fan beamstamkes treaun, hiel fijn. Yn har oantinkens wie de man syn gesicht lykwols bedutsen rekke mei in glêdachtige hûd.
Net oars as de gesichten fan elkenien, ek dat fan har heit en mem, ek dat fan har lytse bruorke.
De namme fan har broer wie likegoed yn ’e dize weiwurden.
Allinne de swierte fan it sneinsmiel alle wiken, sa’t dat yn har bernejierren wenst wie, wie hingjen bleaun, it stisele jurkje en de tafel kreas opsnolke mei bret kowefleis en beantsjes, ien of oar witwat, de bitterheid, de wurden fan har heit en mem dy’t as kûgels lâns elkoars hollen skeaten, en de hân fan har lytse bruorke dy’t harres socht. Dat wist se noch wol.
En de hannen fan har eigen bern, switterich en opkrolle doe’t se noch lyts wiene, ek har gesichten wiene blanko. Mar se koe net oan har tinke, oan wat der mei har bard wie. Nee.
Boppe de beamkrunen hong it grutte rûne sulveren muntstik fan de nacht en it lêste ljocht foel troch it finster op ’e grûn, dat is te sizzen: oant de grûn giel begûn te kleurjen, en se wist dat it it sinneljocht wie en de moarntiid oanbrutsen wie.

De tsjettel fluite. Se geat it wetter op de mealle kofjebeannen en seach hoe’t de keale beamtûken har sichtber ôftekenen achter de iepeningen. De glêzen iepeningen. Nuver. It wurd dêrfoar is har ûntkaam. De eachbollen fan de hutte dy’t nei bûten sjogge.
It minskdom mei dan wat fan it ferline wêze, de sinne docht noch altyd syn wurk.
De fûgels dy’t no folle tichter by elkoar yn ’e beammen sieten, songen om de kjeld te ferdriuwen. Op keale tûken, as yn it koar fan in ferfallen tsjerke- of kleasterruïne.
De wyn helle syn fingers troch de neakene bosken, stode de winter binnen, of oarsom, de winter út.
Se seach hoe’t it ljocht op it iepen plak foel, stadich tsjin de beamstammen op klom en ferromme yn ’e fiver foel, dêr’t it wetter oplôge yn in kleur dy’t se net fergetten wie mar dy’t gjin namme hie, grien en tagelyk amber as fan glânzjend barnstien.
En de spanning troch it skreauwende wêzen fan dy nacht wie ferdwûn, en har lichem waard ynienen swier, swier en wurch, en se krûpte werom yn har nêst fan tekkens en sliepsekken, noflik waarm noch fan har sliepen earder.

Letter, oeren letter miskien, of dagen miskien, die se har skuon en de jas oan, naam in hânfol drûge beien en treau dy mei in flesse wetter yn har rêchsek, en gong nei bûten ta foar in kuier, sa’t se dat alle dagen die.
Se koe alle kanten op, yn it iene steatsbosk wiene de kuierrûtes oanjûn mei rûne blauwe metalen buordsjes dy’t oan de beammen spikere wiene, yn it oare mei simpele tekens oanbrocht mei pearse spuitferve, en yn it gemeentlike bosk wiene hielendal gjin rûtemarkearringen oanbrocht.
De paden rûnen troch alle trije bosken as kleaunen jern, dy’t yn ’e tiis rekke wiene, as tried dy’t dwers troch it labyrint rûn, en se besefte dat it in ferwizing wie, mar wêrnei dat wie se no even kwyt.
Se keas pears, de berchkaamkuier. Se fûn it noflik, lichemsbeweging yn ’e kjeld.
Op ien fan de blauwe paden, nei in hiele moarn rûn te hawwen, hie se ris wat nuver griens troch it beamte skimerjen sjoen en troch it strewelleguod wie se tichterby krûpt oant se trochkrige dat it griene in hûs wie, in hûs yn ’e bosken yn ’e bûtenwiken fan ien of oar doarp. As beferzen hie se skoftenlang yn ’e hoksen sitten en har ôffrege wat dêrbinnen wêze koe. Miskien boeken. Miskien wennen dêr minsken dy’t noch libben. Mar frijwol seker deade minsken.
Se makke net earder dat se fuortkaam as doe’t se tichtby gûlen hearde. Dêr’t minsken wiene, wiene hûnen. Doe’t de minsken der net mear wiene, ferwylderen guon hûnen en ferfoelen yn it gedrach fan de wolf, dy’t noch altyd yn har bloed siet.
Se hie ris ferskûle oan de râne fan in stik greidlân sitten en sjoen dat in keppel bisten, dy’t earder as húsdieren holden waarden, in tal noch mei in halsbân om, in hert ferskuorden. Gjin fraai gesicht.

Dizze moarn lei lykwols yn in fredich ljocht. Se sykhelle swier.
Op de top oankaam fernaam se in trilling fan genot, want dêr stie har dierberste freon.
It wie in bjirkebeam, in bysûnder fraai eksimplaar, hiel allinne en skruten glânzjend yn de koele lucht. Se lei har wang tsjin de beam oan, sloech har earms deromhinne. As se de eagen tichtdie, fielde de bast oan as de hûd fan in minsklike wang, de stam in smel en bonkerich lichem. Der wie in sêftens dy’t oare beammen net hiene.
Yn har gedachten betanke se de beam en lang om let makke se harsels wer los. Doe gong se mei de rêch tsjin de waarmte fan de beam oan stean en seach omheech oft der fleantugen te sjen wiene.
Yn it begjin fan de ein wiene der noch fleantugen, alle dagen wol in pear, har lange wite spoaren op in blauwe achtergrûn. De spoaren achter de fleantugen hiene oait in namme hân, mar dy wie weiwurden en se neamde se groeden.
It wie al hiel lang lyn dat der groeden oan de himel te sjen west hiene.
Ienris, yn it begjin fan de ein, hie se hjir sels stien as it al skimerich waard, en hoewol’t se wist dat it gefaarlik wêze soe om yn de tsjustere nacht it paad werom te nimmen, koe se har net bewege want hiel yn ’e fierte seach se in reekplom boppe de flakte nei de himel lûken en wat reads dat it fjoer dêrûnder wie en se wist dat dêr, yn de minskewrâld wat gruts yn fjoer en flam stie.
Sikehûs, enerzjysintrale, stêd. It net-witten hold har fêstneile op it plak dêr’t se stie oant de nacht mei al har gefaren foel en se sa gau en sa stil as mar koe de berch del slûpe moast.

Fan hjirboppe ôf hie se in wiid útsjoch. Dêr’t earst ikkers west hiene mei ien of oar gewaaks, wiene no fluwielachtige lappen grûn mei dinnebeammen. Ergens oars de keale takken fan dizze tiid fan it jier en yn ’e fierte in pear wegen dy’t troch it gebiet hinne rûnen.
It sinneljocht wie skier, en dat oare himellichem, it nachtlike sulveren, it lichem yn ’e himel dat oait lykop mei har bloed gien wie, stie ek oan it ferwulft, bleek en fol.
Mar se hiel al hiel lang net mear floeid en de tampons hie se opbrûkt foar de bloednoazen dêr’t se geregeld lêst fan hie.
Se seach nei har hannen, en frege har foar de safolste kear ôf hoe âld oft se eins wie; se wiene drûch en spliterich en flekkerich en har gewrichten rimmetikich, mar fan binnen fielde se har net âld en dêrom tocht se dat har hannen betiid ferâldere wiene troch it hurde libben yn ’e hutte.
Miskien wie se net sa âld, of miskien wie se stokâld, miskien wiene der tsientallen jierren ferrûn.
Se wie net ûngelokkich, salang’t se mar net besocht har de gesichten fan de minsken dy’t se kwytrekke wie, yn it sin te bringen.

Der wie wat yn ’e fierte dat har dwers siet. Se bleau stil sitten om’t se net wist wat it wie.
De sinne gong folslein ûnder en oan ’e kym brânde it, doe dôve de flam.
Hoe wurdt it neamd? It ljocht oan ’e râne fan ’e nacht?
Se hold de eagen rjochte op it plak yn ’e fierte dat har sa dwaande hold. It wie in iepen plak tichtby ien fan de âlde diken, dy’t troch in moeras rûn. Wûnderlik dat de reinbuien de brêge net fuortspield hiene.
Mei de eagen healticht dikere se yn ’e fierte. Ynstinktyf dûkte se fuort.
Ynienen wie der beweging. In hert, in bear, in grutte stikelbaarch, naam se oan. Mar doe ûntsnapte alle azem oan har longen, want wat it ek wie, it boppeste stik wie read. Read dêr’t de holle wie.
Bloed?
Nee. Gjin bloed.
In hoed.
In hoed betsjutte in holle, betsjutte in minske.
Fier fuort noch, yn ’e bedelte kaam immen har kant op.

En alles streamde yn har werom, alles dêr’t se fan tocht hie dat se it kwytrekke wie yn de moannen of jierren of desennia dy’t se allinne west hie. It wie sûnder wurden, ûnmjitlik, wat dit lytse minskje yn ’e fierte betsjutte. Der soe in gesicht wêze om nei te sjen. Wurden dy’t har eigen wurden moeten. In hân dy’t harres fêsthold. In ferhaal om nei te harkjen, ûneinich. In hertslach dy’t net har eigen wie. It wurk en de ymposante skjintme fan dit libben soene mei-elkoar dield wurde.
Yn har flime in pine, sa snijend dat se besefte dat dy óf har hjir op de berch deadzje soe, har ferskuorre oant se stoar, óf har fan de berch ôf jeie soe, fleanend, oer de grûn, oant se op ’e dyk stilstean en wachtsje soe oant it minskpersoan de bocht om kaam en har dêr seach.
De wrâld gisele, de bjirk stipe har fan achteren, har hert jage har.
It momint gong foarby en se wie noch yn libben. Se sette it op in draven.

De nachtvrouw

Een plotselinge schreeuw in het donkere bos in haar dromen.
Toen het geluid weer klonk, werd ze klaarwakker en wist ze dat het geen droom was; het was sodeju de kreet van een vrouw, twee tonen, eerst hoog, dan afdalend naar laag, direct gevolgd door het oehoe-hoe-hoe van een uil.
Precies, ouwe knar. Hoe.
Want nu de ontwaakte wereld binnenstroomde, stroomde ook de onmogelijkheid binnen: er kon daarbuiten in het donkere bos geen schreeuwende vrouw zijn.
Niet na de grote ramp.
Waarvan de bijzonderheden in haar herinnering wazig waren geworden.
Wat niet echt verbazingwekkend was, ze was al zo ontzettend lang hier in het bos.
Hoewel de tijd dat ze hier was inmiddels helaas niet exact geteld kon worden, aangezien er geen klokken of kalenders waren en ze erg laks was geweest met krassen in de pleemuur om de dagen te turven.
Misschien was ze hier gekomen toen de paden modderig waren en er een flinterdun ijslaagje lag aan de randen van het meer, of nee, misschien was ze hier gekomen in de broeihitte van het warme seizoen; tussen de zolderbalken van de blokhut zaten enorme wespennesten.
Zoveel was haar al ontglipt en bleef haar ontglippen.
Nu schalde de schreeuw voor de derde keer, maar deze keer klonk die op een of andere manier grappig, niet griezelig, en ze besefte dat het de schreeuw van een bronstige vos moest zijn. Of een, hoe heette hij ook alweer, een vismarter.
Misschien had ze ooit ergens gelezen dat vismarters ten tijde van de eerste kolonisten zeer overvloedig voorkwamen en dat hun schreeuw zo op die van een vrouw leek dat de argwanende Europeanen dachten dat het in de bossen wemelde van de rondzwervende heksen, duivels, dodenschimmen, die in bleke kronkelende orgiën onder de vollemaan vogelden.
Joost mocht weten waar ze dat feitje vandaan had.
Vast uit een boek.
Afschuwelijk dat daarbuiten in de dode wereld, in de vreselijke stilte en verstilling van het erna, enorme bibliotheken stonden weg te rotten, dat al die zorgvuldige woorden verzameld op de planken werden opgevreten door schimmel en vocht en watervlugge zilvervisjes en kakkerlakken, dat er elke dag weer miljoenen woorden vervlogen.
Het hele bos had zich schrap gezet voor de vierde schreeuw. Ook zij lag stokstijf in bed, hield haar adem in.
Maar het dier, dat al zijn roem te danken had aan zijn beheersing van de verrassingskunst, zweeg.

Ze groef zich uit haar vele slaapzakken en dekens, stapte de koude kamer in, porde de sintels op en blies tot de handvol takjes vlam vatte, daarna ook de splinters aan de randen van de houtblokken en uiteindelijk brandden de blokken zelf.
Ze schonk water uit de grote emmer in de ketel en nestelde die in het vuur. Ze pakte de koffiebonen, waarvan de voorraad slonk, net als alle voorraden, en maalde er een paar.
Het laatste van het ervoor dat ze zich herinnerde was dat ze in de auto zat en de stem uit de radio iets afgrijselijks had gezegd, ze zag haar hand naar voren bewegen om hem uit te schakelen, ze schakelde de stem uit en reed blindelings verder, voelde paniek opkomen en toen ze langs een megasupermarkt kwam, sloeg ze abrupt af, holde naar binnen en vulde zo veel winkelwagens als ze nodig had met slaapzakken, dekens, bonen en rijst en blikjes en suiker en zout en meel en koffie en kruiden en azijn en olie en chocola en lucifers en batterijen en lantaarns en lampolie en kaarsen en een blikopener en plakband en borden en bekers en vorken lepels messen en ketels en pannen en allerlei griezelig grote messen en handbijlen en hakbijlen en zes paar sportschoenen en flannellen overhemden en T-shirts en ondergoed en spijkerbroeken en sokken en werkhandschoenen en een fleecemuts in regenboogkleuren en voorraaddozen en een rugzak en huishoudzeep en vitamines en jodium en pleisters en medicijnen en tampons en tandenborstels en tandpasta, enzovoort, zo’n tien wagentjes vol.
De kassajongen gniffelde toen ze aan haar limiet zat met haar creditkaart, maar hij begreep niet dat krediet al een hersenspinsel van het ervoor was en ze pinde ook met haar bankpas maximaal in het rood.
De kassajongen was kennelijk niet zo iemand die zich bezighield met nieuws. Ze beantwoordde zijn hoon met goddelijke deernis. Binnenkort zou hij dood zijn, net als iedereen.
De auto, die ruim was, een stationwagon, was zo volgestouwd dat ze met een twintigkilozak rijst op schoot de stad uit moest rijden.
Geen tijd om nog langs huis te gaan. Ze had alles wat ze nodig had, behalve de kat, maar de kat was al verloren. Triest. Het was een lieve kat. Hij zou iets tegen de muizen hebben kunnen doen, tegen de eenzaamheid. Hij was wit of rood. Hij had vast ooit een naam. Hoe dan ook waren de wegen vrij geweest van paniektoestanden, honderden kilometers lang, en verkochten ze bij de pomp nog steeds benzine toen ze de auto volgooide in het dorp dat het dichtst bij de blokhut lag, in dat plaatsje waar ze mensen uit de stad en hun paniektoestanden met scepsis bezagen.
Hoewel de mensen op het platteland natuurlijk ook in paniek hadden moeten raken.
Waar ze uiteindelijk alsnog achter zouden komen.
En de blokhut lag nog ruim vijftig kilometer van dat dorpje verwijderd, dan had je de onverharde weg waar ze haar auto verstopte en vanaf daar kostte het dan nog zeker een halve dag om met een armvol of rugzakvol spullen naar de hut te lopen, iets wat ze in de eerste weken keer op keer deed tot de stationwagon leeg was, alles eruit, ook de bestuurdersstoel en de vloerbedekking achterin, die ze op de aarden vloer van de hut had gelegd en die inmiddels heel vies was, maar nog steeds als een luxe voelde.
Het was een geweldig fijne, kleine hut. De schaal voor haar noot. Ze was eraan verknocht.
Hij stond op het snijpunt van drie uitgestrekte bossen die het eigendom waren van twee staten en een gemeente, behoorde dus geen daarvan toe. Hij behoorde zichzelf toe, was soeverein.
Daarom, dacht ze, had de hut tientallen jaren geleden zo dwingend haar aandacht getrokken, toen ze nog jong was en in haar vrije tijd lange wandeltochten ondernam. De eerste keer dat ze hem zag was ze met een man, misschien. Ze herinnerde zich die man tussen haar benen, hij drukte haar rug tegen de ruwe boomschorsmuur, het voelde fijn. Maar het gezicht van de man was in haar herinnering overgroeid met gladde huid.
Net als alle gezichten, ook dat van haar moeder en van haar vader, ook dat van haar broertje.
De naam van haar broertje was ook vervlogen.
Alleen de zwaarte van de zondagse maaltijden van haar jeugd, gesteven jurk en keurig gedekte tafel met rosbief en sperziebonen, en dat ene, de wrók, in de lucht, de woorden van moeder en vader die als kogels langs hun hoofd schoten en de hand van haar broertje die de hare zocht. Dat herinnerde ze zich wel.
En de handen van haar eigen kinderen, zweterig en samengebald toen ze klein waren, ook hun gezichtjes waren blanco. Maar ze kon niet aan hen denken, aan wat er met hen was gebeurd. Nee.
In het raam zag ze licht bij de toppen van de bomen, waarvan ze dacht dat het van de grote ronde zilveren munt van de nacht was die zijn laatste licht over de grond uitstortte, dat wil zeggen tot de grond zelf geel begon te kleuren, toen wist ze dat het het licht van de zon was en dat de ochtend was aangebroken.

De ketel floot. Ze schonk het water over de gemalen bonen en zag de kale takken van de bomen zich steeds duidelijker aftekenen in de openingen. De glazen openingen. Vreemd. Het woord ervoor was haar ontschoten. De ogen van de hut die naar buiten keken.
Met de mensheid mocht het dan voorbij zijn, de zon vervulde nog steeds zijn taak.
De vogels die nu veel talrijker de bomen bevolkten, zongen om de kou te verdrijven. Aan takken die de koude wind bespeelt, vervallen koor.
De wind haalde zijn vingers door het naakte bos, stormde deze winter ofwel binnen ofwel uit.
Ze zag het licht vat krijgen op de open plek, langzaam de boomstammen opkruipen, tomeloos in het meer vallen, waar het water opvlamde in een kleur die ze niet vergeten was, maar die geen naam had, tegelijk zowel groen als stralend amberkleurig.
En de spanning van het schreeuwende wezen in de nacht was verdwenen en haar lichaam was plotseling zwaar, zwaar en moe, en ze kroop weer in het nest van dekens en slaapzakken, waarin de warmte van haar eerdere slaap nog hing.

Later, uren later misschien, dagen misschien, trok ze haar schoenen en jas aan, pakte een handvol gedroogde bessen en vulde een fles met water, stopte alles in haar rugzak en ging naar buiten voor haar dagelijkse wandeling.
Er waren wandelroutes alle kanten op, die van het ene staatsbos was gemarkeerd met blauwe metalen rondjes die vastgespijkerd waren op de bomen, de andere met eenvoudige met spuitverf aangebrachte paarse tekens; in het gemeentebos waren geen gemarkeerde paden.
De paden doorsneden alle drie de bossen als een wirwar van achtergelaten draden, als draad die dwars door het labyrint is afgewikkeld, en ze wist dat dat een verwijzing was, maar waarnaar was haar nu even ontschoten.
Ze koos paars, de bergkamwandeling. Haar lichaam verplaatste zich door de kou, dat voelde goed.
Ze was een keer een ochtend lang een van de blauwe paden afgewandeld, had toen door de bomen een vreemd groen ding gezien en was op haar hurken gezakt en door het kreupelhout dichterbij gekropen tot ze besefte dat het groen een huis was, een huis in het bos aan de buitenste rand van een of ander plaatsje. Ze had heel lang als verstijfd op haar hurken zitten denken aan wat zich in het huis zou kunnen bevinden. Boeken misschien. Levende mensen misschien. Maar vrijwel zeker dode mensen.
Ze haastte zich pas weg toen ze dichtbij gejank hoorde. Waar mensen waren, waren honden. Toen de mensen waren verdwenen, waren er honden die in het gedrag vervielen van de wolf die nog steeds in hun bloed zat.
Ze had zich een keer verscholen aan de rand van een grasweide en gezien hoe een meute van wat ooit huisdieren waren geweest, sommige nog met een halsband om, een hert had verscheurd. Geen fraai schouwspel.

Dit was echter een ochtend in vredig licht. Ze ademde zwaar.
Boven aangekomen voelde ze een prettige tinteling, want daar stond haar dierbaarste vriend.
Het was een berk, een bijzonder mooie, die verlegen alleen stond te glanzen in de koude lucht. Ze legde haar wang tegen de boom, sloeg haar armen eromheen. Als ze haar ogen sloot, voelde de berkenbast als de huid van een menselijke wang, de stam een smal, benig lichaam. Er was een zachtheid die andere bomen niet hadden.
Ze bedankte de boom in gedachten en maakte zich uiteindelijk weer los. Toen drukte ze haar rug tegen de warmte van de boom en keek ze omhoog of ze vliegtuigen zag.
In het begin van het einde waren er nog vliegtuigen, elke dag een paar, hun lange witte sporen in het blauw. De sporen achter de vliegtuigen hadden ooit een naam, maar die was nu verdwenen en ze noemde ze littekens.
Het was heel lang geleden dat er littekens aan de hemel te zien waren geweest.
In het begin van het einde had ze hier een keer gestaan toen de schemering al viel en hoewel ze wist dat het dadelijk in het donker erg heikel zou worden op de terugweg, had ze zich niet kunnen verroeren want in de verre verte zag ze over de vlakte een rookpluim opstijgen naar de hemel en een rood vlekje eronder dat vuur was en ze wist dat daar ver weg iets groots en menselijks stond te branden.
Ziekenhuis, energiecentrale, stad. Het niet-weten hield haar daar staande tot de gevaarlijke nacht compleet gevallen was en ze zo snel en stil als ze kon steels de berg af had moeten sluipen.

Vanaf hierboven kon ze heel ver kijken. Waar aanvankelijk akkers met een of ander gewas waren geweest, waren nu fluwelige vlekken van groepjes dennen. Elders de kale takken van deze tijd van het jaar en de paar verre wegen die het gebied doorsneden.
De zon scheen flets en het andere hemellichaam, dat nachtelijke zilverachtige, het hemellichaam dat ooit haar bloed met zich meegebracht had, was ook daarboven, bleek en vol.
Maar ze had al heel lang niet meer gebloed en ze had de tampons opgemaakt voor haar bloedneuzen die regelmatig optraden.
Ze keek naar haar handen, vroeg zich voor de zoveelste keer af hoe oud ze eigenlijk was; ze waren droog en schraal en vlekkerig en knobbelig bij de gewrichten, maar ze voelde zich vanbinnen niet oud en dacht daarom dat ze vroegtijdig verouderd waren door het harde leven in de blokhut.
Misschien was ze niet zo oud, maar misschien was ze stokoud, misschien waren er tientallen jaren verstreken.
Ze was niet ongelukkig, zolang ze niet probeerde zich de gezichten te herinneren van de mensen die ze kwijtgeraakt was.

Iets in de verte hinderde haar. Ze hield zich stil omdat ze niet wist wat het was.
De zon liet zich volledig zakken, de hemelrand vlamde, toen doofde de vlam.
Hoe heette het? Het licht van de rand van de nacht?
Ze hield haar ogen gericht op het punt in de verte dat haar hinderde. Het was een open gedeelte bij een van de oude wegen, die door een moeras liep. Verrassend dat de regens de brug niet hadden weggespoeld.
Ze tuurde. Toen dook ze instinctief ineen.
Ineens bewoog daar iets. Een hert, een beer, een groot stekelvarken, nam ze aan. Maar toen verliet de adem haar longen want wat het ook was had rood bovenop. Rood waar het hoofd was.
Bloed?
Nee. Geen bloed.
Een muts.
Een muts betekende een hoofd, betekende een mens.
Een mens bewoog beneden in de verte haar kant op.

En alles stroomde weer bij haar binnen, alles waarvan ze dacht dat ze het kwijt was geraakt gedurende de maanden of jaren of decennia dat ze alleen was geweest. Het was woordeloos, immens, wat dit mensje in de verte betekende. Er zou een gezicht zijn om naar te kijken. Woorden die haar eigen woorden beantwoordden. Een hand die de hare vasthield. Een verhaal om aan te horen, eindeloos. Een hartslag die niet de hare was. Het zwoegen en de grootse schoonheid van dit leven zouden gedeeld worden.
In haar vlijmde een pijn, zo scherp dat ze wist dat die haar ter plekke op de bergkam zou doden, haar uiteen zou rijten tot ze stierf, of haar de bergkam af zou jagen, vliegend, over de grond, tot ze op de weg zou stilstaan en wachten tot deze mens de bocht om kwam en haar daar zag.
De wereld tolde, de berk stutte haar van achteren, haar hart bonsde.
Het moment verstreek en ze leefde nog. Ze begon te rennen.

[Het citaat ‘Aan takken die de koude wind bespeelt, vervallen koor.’ komt uit: Shakespeare’s Sonnetten, nagedicht door Albert Verwey, Mees, 1933.]

The Night Woman

A sudden scream in the dark woods in her dreams.
She woke fully when the sound came a second time, and she knew it was not a dream, it was a two-toned bloody woman’s scream starting high then dipping low, chased by an owl shouting Who-who-who.
Precisely, old bird. Who.
Because now that the wakened world was pouring in, the impossibility also poured in: there could not be a woman out there in the dark woods, screaming.
Not after the great catastrophe.
Which had gone fuzzy in its particulars in her mind.
Which wasn’t so surprising, she had been out here in the woods all alone for so very long.
Though, as there were no clocks or calendars and she had been extremely lax in cutting the day-lines into the shitter wall, the time she had been out here could no longer be accurately counted, alas.
Perhaps she had arrived when the paths were muddy and there was a paper-thin ice around the edges of the pond, but no, perhaps she had arrived in the full swelter of the hot season, there were enormous wasp nests in the rafters of the cabin.
So much had begun slipping from her.
Now the scream came a third time, and this time it showed itself somehow funny, not terrifying, and the understanding arrived that it must be a scream from a rutting fox. Or a, what do you call it, a fisher cat.
Perhaps she had read once that fisher cats had been so plenteous at the time of the first colonists and had screamed so like women that the suspicious Europeans thought the forests were full of roving witches, devils, shades of the dead, fornicating under the full moon in their pale writhing orgies.
Where said fact came from she had no idea.
Must have been a book.
Awful that, out there in the dead world, in the terrible silence and stillness of the after, there were vast libraries moldering, that all those careful words accumulated on the shelves were being eaten up by mildew and damp and quick little silver bugs and cockroaches, millions of words drifting away every single day.
The whole forest was braced for the creature to scream a fourth time. She too lay rigid in the cot, holding her breath.
But the creature, whose whole career out there hinged on its mastery of surprise, would not.

She unearthed herself from her many sleeping bags and blankets and rose into the cold and poked at the embers, blowing, until the fistful of twigs caught fire and the splinters at the edges of the logs caught as well, then the logs at last began to burn.
She poured water out of the big bucket into the kettle and nestled it into the fire. She took out the coffee beans, which were dwindling like everything else, and ground some.
The last thing of the before that she remembered was being in her car, and the voice on the radio had said something so appalling, she saw her hand floating forth to twist it off, she twisted the voice off and drove blindly, panicked, and then, coming near a great box store, she abruptly pulled in and ran in, and filled as many carts as she needed with sleeping bags, blankets, beans and rice and cans and sugar and salt and flour and coffee and spices and vinegar and oil and chocolate chips and matches and batteries and lanterns and kerosene and candles and a can opener and duct tape and plates and cups and forks spoons and knives and kettles and pans and multiple frighteningly large knives and hatchets and axes and six pairs of running shoes and flannel shirts and tee shirts and undies and jeans and socks and work gloves and a rainbow fleece beanie and storage bins and a backpack and Castile soap and vitamins and iodine and bandages and medicines and tampons and toothbrushes and toothpaste, et cetera, something like ten carts full.
The cashier smirked when she maxed out one credit card but he didn’t understand that credit was already a figment of the before and she maxed out her debit card, too.
Obviously, the cashier was not the kind of person who cared about the news. She met his scorn with a godlike pity. He was about to be dead, like everyone else.
The car, which was roomy, a station wagon, was so crammed that she had to drive with a fifty pound bag of rice on her lap out of the city.
No time to stop at her apartment. She had everything she needed but the cat, and the cat was already lost. Sad. It was a nice cat. It would have helped with the mice, the loneliness. It was either white or orange. Surely, it once had a name. In any event, there had been no panic on the roads, not for hundreds of miles, and there was still gas at the general store when she topped up the car in the town closest to the cabin, in that place where people of the city, and their panics, were viewed with skepticism.
Though of course it was true that the people of the country should have been panicking too.
As they would come to see.
And the cabin was still over thirty miles from that little village, also, including the class-four road where she hid her car, it took a full half-day to hike out from it to take an armful or backpackful of the stuff back to the cabin, something she did over and over again in the first weeks until the station wagon was empty of everything, including the driver’s seat and the carpet in the back, which she had laid on the dirt floor of the cabin, and which was very filthy now but still felt like a luxury.
It was a very good little cabin. The shell to her nut. She loved it so.
The cabin was at the crux of three separate vast forests, owned by two states and a township, and therefore belonged to none. It belonged to itself, sovereign.
She supposed that this is why the cabin had called to her urgently out of the decades before, when she was young and used to hike for fun. She had first seen it with a man, perhaps. She remembered him between her legs, pressing her back against the rough bark walls, very nice. The man’s face had grown over in her mind with smooth skin, however.
Like everyone else’s face, including her mother and father, including her little brother.
Her brother’s name, also, having faded away as well.
Only the heaviness of childhood Sunday dinners lingered, starched dress and table prim with roast cow and beans, the something something, the bitterness, in the air, mother and father’s words sniping like bullets past each other’s heads and her little brother’s hand finding hers. This, she remembered.
And her own children’s hands, sweaty and curled when they were small, their faces too were blank. But she couldn’t think about them, what happened to them. No.
In the window there was a light at the top edge of the trees, which she thought was the great round silver coin of the night dashing its last light to the ground, at least until the ground itself began to grow yellow, and she knew the light was from the sun and that morning had come.

The kettle whistled. She poured the water over the grounds and watched the bare branches of the trees make themselves clear out in the openings. The glass openings. Curious. The word of them escaped her. The cabin’s eyeballs looking outward.
Humanity might be over, but the sun still did its job.
The birds that were much thicker in the trees, now, sang to banish the cold. In the branches, the bare ruin’d choirs.
The wind swept its fingers through the naked forest, either rushing into this winter or rushing out of it.
She watched the light catch on the clearing then slowly grow up the trunk of the trees and fall with relief into the pond, where the water kindled into a color that she hadn’t forgotten but that didn’t have a name, both green and glowing amber all at once.
And the thrill from the screaming thing in the night had vanished, and her body was suddenly heavy, heavy and tired, and she climbed back into the nest of blankets and sleeping bags, which still held the warmth of her previous sleep.

Later, perhaps hours, perhaps days, she put on her shoes and jacket, took a handful of dried berries and filled a bottle with water and put them in her backpack, and went out on her daily hike.
There were trails in every direction, one state forest marked with blue metal circles nailed to the trees, the other with simple spray painted purple markings, and the township had not marked its trails at all.
The trails cut into all three forests like masses of dropped thread, like thread unspooled through the labyrinth, and she knew this was a reference, but to what exactly escaped her right now.
She chose purple, the ridge hike. It felt nice for her body to be moving in the cold.
On one of the blue paths, she’d once hiked all morning and saw a strange green thing through the trees and crouched and neared through the underbrush until she understood that the green was a house, a house in the woods at the far edge of some town. She had crouched there frozen for a very long time, thinking about what might be in the house. Perhaps books. Perhaps people living. But almost certainly people dead.
She only hurried off when she heard a howling nearby. Where there were people, there were dogs. When the people were gone some of the dogs reverted to the wolves that still loped along in their blood.
One time she had hid at the edge of a meadow and watched a pack of what had once been pets, some still wore collars, take down a deer. It was not pretty.

This morning was calm in its light, though. She breathed heavily.
At the top she felt a pulse of pleasure, for there stood her dearest friend.
It was a birch tree, an especially beautiful one, shyly gleaming alone in the chill air. She put her cheek to the birch tree, her arms around it. If she closed her eyes, the skin of the birch felt like the skin of a human cheek, the body a narrow and bony body. A softness there that other trees did not have.
She said a silent thanks to the tree and stepped back at last. Then she put the tree’s warmth behind her back and scanned the sky for planes.
In the beginning of the end, there were still planes, a few every day, their long white marks in the blue. The marks behind the planes had once had a name, but it was vanished now and she called them scars.
It had been a very long time since there had been any scars in the sky at all.
Once, in the beginning of the end, she had stood there even as dusk began to fall and she knew the night would make the trail back very tricky indeed, but she could not move because, extremely far off, over the plain, she saw a column of smoke braiding into the sky and a tiny redness that was fire beneath, and knew that something large and human out there was burning.
Hospital, powerplant, town. The not-knowing kept her stuck there until dangerous night fell full and she had to sneak down the mountain as swift and silent as she was able.

She could see for a very great distance from up here. Where at first had been fields of some crop were now velvety textured patches of pine trees. Elsewhere, the bare branches of this time of year and the few distant roads cutting through.
The sun was dimmish, and the other body in the sky, the nighttime silver one, the body in the sky that had once brought her blood with it, was pale and whole up there as well.
But she had not bled for a very long time, and she had used up the tampons for her nosebleeds which came regularly.
And she looked now at her hands, wondering yet again how old she must be, and they were dry and cracked and spotted and gnarled at the joints, but she didn’t feel old inside, so she thought they were prematurely aged by the hardness of life in the cabin.
Perhaps she wasn’t so old, or perhaps she was ancient, perhaps decades had passed.
She wasn’t unhappy, as long as she didn’t try to remember the faces of the people she’d lost.

Something in the distance was bothering her. She stayed put because she did not know what it was.
The sun lowered itself all the way down and the edge of the sky burned then the flame went out.
What was it called? The light of the edge of night?
She kept her eyes fixed on the spot off in the distance that bothered her. It was an open space near one of the old roads, which ran over a marsh. Surprising that the rains hadn’t washed the bridge away.
She squinted. Then she crouched, out of instinct.
All at once, something moved there. A deer, a bear, a large porcupine, she presumed. But then the breath left her lungs because whatever it was had red on it. Red where the head was.
Blood?
No. Not blood.
A hat.
A hat meant a head, meant a person.
A person was moving toward her below in the distance.

And it all poured back into her, everything she thought she had lost these months or years or decades she had been alone. It was wordless, vast, what this tiny person, far off, meant. There would be a face to look at. Words to meet her own words. A hand to hold her own. A story to hear, infinite. A heartbeat that wasn’t her own. The labor and grand beauty of this life would be shared.
There was a pain in her so great, that she knew that it would either kill her right here on the ridge, split her asunder until she died, or it would spur her down the ridge, flying, over the ground, to stand in the road, and to wait until the person turned the bend and saw her there.
The world spun, the birch held her from behind, her heart beat.
The moment passed and she was still alive. She began to run.

Spegel (12+)
fan Caja Cazemier

Spiegel (12+)
fan Caja Cazemier

Mirror (12+)
fan Caja Cazemier

Oerset troch Martsje de Jong
Oerset troch Alice Tetley-Paul

Ynsprutsen troch Marjolein Ley
Spegel (12+)

‘Bist der wis fan?’
Modesta sjocht nei it tafriel yn de grutte rûne kappersspegel foar har. Se draach in bêzje kapmantel en achter har stiet de kapster mei de fraach sichtber op har gesicht plakt. Yn ’e iene hân hâldt se Modesta har lange swarte hier en yn ’e oare de skjirre. As se straks begjint te knippen, is it definityf. Modesta slokt, mar dan tinkt se oan dy wûnderlike moeting oan ’e boskrâne.
Achter har klinkt it laitsjen fan de kapster. ‘Ik sjocht it al, bist der wis fan.’
Modesta knikt en seit moedich: ‘Ja.’

Hoe lang foar de kappersbesite barde alles? Modesta kin it har net mear krekt yn it sin bringe. Al dy skoaldagen lykje ek op inoar.
Se sit yn it oerfolle klasselokaal dat folle is mei de ûnrêst fan in lêste lesoere. De dosint moat der flink oan lûke om harren noch wat te learen. Modesta heart him praten, mar har blik is nei bûten rjochte: se folget de reindrippen dy’t op it rút útinoar spatte en slingerjend har wei nei ûnderen sykje.
‘Modesta?’
Se skrikt op. ‘Ja?’
Fuort fielt se alle eagen fan ’e klasse op har rjochte en se krijt daliks in kleur.
De dosint bliuwt har oansjen. ‘It antwurd op myn fraach. Ik joech dy de beurt.’
Wanhopich siket se yn har holle oft se syn fraach heard hat. ‘Ik … Ik w-wit it net.’
Der wurdt lake. Mar as se wat wól wit, laitsje se ek, dat is al sa sûnt de brêgeklasse. Har sêfte toan, har felle reade kleur, it stroffeljen oer de wurden, faak ha har klassegenoaten wat om te laitsjen. Al is it wol minder wurden no’t se yn de fjirde sitte.
Modesta makket har sa lyts mooglik en bûcht har oer har boek. As de bel lang om let de ein fan it lesoere oanjout, is sy as gewoanlik ien fan de lêsten dy’t it lokaal ferlit. Har klassegenoaten rinne gesellich keuveljend yn groepkes foar har út de gongen troch, it skoalgebou út en it plein op.
Hè, wêr hat se har fytskaai no wer litten? By de fytserekken rommelet Modesta djip yn tinzen yn har rêchtas. It liket as wit elkenien fansels hoe’t en wat se dwaan moatte of sizze. Elkenien behalve sy. Sy wit net goed hoe’t se har yn in groep hâlde en drage moat, hoe’t se in kletspraatsje meitsje kin, hokker miening ast ha moatst. Se is altyd bang om de ferkearde dingen te sizzen.
Ah, dêr is har fytskaai, en mei in klik springt it slot iepen. Dan sjocht se him oanrinnen kommen: Boyd. Lang, donkerbrune krollen en griene eagen. Se bliuwt stean te sjen nei it dûnsjen fan syn fuotten en de helderens fan syn blik. Har hert dûnset mei.
As er flak by har is, sjocht er har ek. ‘Hoi,’ seit er.
‘Hoi,’ antwurdet sy sêft.
Modesta stapt fluch op har fyts en sprint fuort fan dy suver ûnwierskynlike mooglikheid dat er mei har prate wol. En tagelyk fantasearret se dêr al wiken oer: hy en sy tegearre!
Thús wriuwt har âldere suster Rosita dat der noch ris goed yn. ‘Hast him al oansprutsen? Nee? Sa dreech kin dat dochs net wêze? Sa bart der noait wat!’
Troch de skerpe klank fan har stim heart Modesta dúdlik hoe’t Rosita oer har tinkt. Se skoddet har holle. Se hie it har sus, dy’t altyd wat op har oan te merken hat, fansels ek noait fertelle moatten.
‘Moarn stapst gewoan op him ôf,’ riedt Rosita no oan. ‘Stel in fraach, meitsje in praatsje, en o ja, bliuw foaral dysels.’
Wylst Modesta siedend wetter yn in teeglês skinkt, tint se: mei mysels bliuwen bin ik oars net sa fier kommen.
Op har keamer blêdet se troch de skriften dy’t se folskreaun hat mei de aventoeren dy’t se yn har fantasy belibbet. Rosita moast ris witte dat se in rol krigen hat yn de paradyslike wrâld dêr’t se tegearre omreizgje. Hjir is Rosita de sus dy’t se har winsket: begripend, bemoedigjend en boppe alles in freondinne. Yn de skriften stiet ek hoe’t sy sels wêze wolle soe: dêr wit se wat se dwaan moat of sizze, sels as se Boyd tsjinkomt.

Yn it wykein rint se faak lange einen en op dizze moaie simmerske dei hat se al hiel wat kilometers ôflein as se oan ’e râne fan ’e bosk in bankje stean sjocht. Nei in pear frisse en reinige wiken skynt de sinne like útskroeven as soe er wat goed te meitsjen ha. Se ploft del. It bankje hat útsicht oer in giel weetfjild dêr’t de wyn boartlik trochhinne blaast. Yn ’e berm bloeie blommen yn alderlei kleuren. Modesta sjocht en sjocht en sjocht hieltyd mear: de kleurskakearringen yn ’e wolkeloft, de fûgels yn ’e tûken fan ’e beammen, de ynsekten op it sânpaad. Se suchtet. Of is dit it paradys: dizze dei bûten, it kwetterjen yn har earen, de sinne op har gesicht? Genietsjend docht se de eagen ticht. Der hoecht even hielendal neat …
Mar ynienen falt der in skaad op har gesicht. Se docht de eagen iepen en sjocht op nei ien fan har leeftiid, justjes âlder miskien. Se ken him net. Of is it in har? Mei’t se tsjin ’e sinne yn sjocht, kin se it net goed sjen.
‘Hee, goed plak hjir,’ heart se de oar sizzen.
Modesta makket fan har hân in ôfdakje boppe har eagen, mar sels sa is it gesicht net goed te sjen. Och, docht it der wat ta oft ien in jonge is, of in famke?
‘Ja, goed plak ja,’ antwurdet se. ‘Ik rin graach, mar nergens is it sa moai as hjir.’
Wie dat handich om te sizzen? Der komt gjin reaksje. De oar sjocht om him hinne. En hoe’t se der ta komt wit se net, mar Modesta giet fierder: ‘Silst it miskien ek wol nuver fine, want de measten fan myn leeftiidsgenoaten fine kuierjen stom.’
‘Ik tafallich net.’ De oar draait him om nei Modesta. ‘Mar docht it derta wat oaren fine?’
Dy fraach bringt Modesta yn ’e war. ‘Eh … no ja, eins hiel bot … Dochs?’
Twa lange earms gean de loft yn. ‘Wêrom is dy oar sa belangryk? Wêrom miene wy dat de oar op ús let en in miening oer ús hat? Do bist belangryk!’
Modesta giet wat rjochter sitten, dûkt dan wer yninoar. ‘Dat gefoel ha ik oars wol,’ seit se, ‘dat elkenien de hiele tiid fernimt wat ik doch. En dêr wat fan fynt.’ En sêft heakket se deroan ta: ‘It makket my ûnwis.’
‘Do tinkst dat dy oar op dy let en dy oar tinkt datsto op him of har letst. Mar elkenien is foaral mei himsels dwaande,’ is it wjerwurd. ‘En dus ha oaren net hieltyd in miening oer dy. Lit dy net liede troch wat oaren miskien tinke, mar bliuw by dysels. Lústerje nei dysels – wat fynsto? Wat fielsto? Wêr wurdsto bliid fan? Dat is belangryk! En dat is altyd goed, dochs? Want dat bisto! En do bist goed genôch sa’tst bist!’
‘Echt?’ Modesta slagget deryn de oar oansjen te bliuwen en sels te laitsjen. Hiel gek, mar de oar liket har echt te sjen. Dy wurden klinke miend. En se begrypt se.
Se krijt in leave laits werom.
‘Bist in moai mins. Fan binnen en fan bûten.’
Har hiele lichem liket read te kleurjen en it is dizze kear gjin ferfelend gefoel. Of is it de sinnewaarmte dy’t har troch it liif lûkt? Modesta knipperet mei de eagen en fuort noch in kear, ferbaasd. Wêr is hy? Of sy?
Is dit wier bard of hat se even slommere mei de sinne op har gesicht en hat se dit dreamd? Of hat se dit in kear fantasearre en tinkt se dêr no oan? Alles dat se oait skreaun hat yn har skriften, op al dy iensume mominten, sit yn har holle. Is it no echt sa dreech om kontakt mei ien te meitsjen, dysels sjen te litten? Mar stel dat dit wier bard is, dan kin se it dus wol!
Modesta giet oerein en rint nei hûs. Op har keamer giet se foar de passpegel stean en probearret te sjen wat dy oar sjoen hat. Nee! Dat moat se net langer tinke …
Wat wol se sels sjen?! Hoe wol se har fiele? Se hâldt har holle goed rjochtop, lûkt de skouders nei achteren, set de fuotten in eintsje útinoar en glimket nei har spegelbyld.

‘Hee, hoi, Modesta.’ In klassegenoat groetet freonlik as se de oare deis it klasselokaal ynrint foar it earste lesoere.
Modesta laket nei har, skrabbet de kiel en seit: ‘Hallo.’
De hiele dei let se op harsels: hoe rint se? Hoe stiet se derby? Is dit deselde hâlding dy’t se juster yn ’e spegel seach? Se makket eachkontakt by de leswikseling en seit hoi tsjin minsken. Se sizze hoi werom.
Middeis giet se nei de kapper en wurdt de skjirre yn it swarte hier set. It komt noch mar oant krekt ûnder har earen en it springt fleurich omheech no’t de swiertekrêft der net langer oan lûkt.
Fansels falt it oaren fuort op.
‘Dyn hier! Wat superleuk! Stiet dy goed!’
‘Hee, wat hasto no dien?! Wat skande! Hiest sok moai lang hier.’
Mar Modesta glimket. ‘Hie ik sin oan.’
Dat sintsje hie se fan tefoaren betocht. En se koe riede dat guon it spitich fine soene fan har lange hier. Mar dat is har kar.
Der komme mear fammen om har hinne stean. Ek dat hat se foarsjoen en as se de bekende kleur opkommen fielt, slagget se deryn goed rjocht stean te bliuwen. Se besiket te tinken: okee, ik wurd read, dat is net slim.

De rest fan ’e dei giet it mear fansels. Elke dei giet it better. Net allinnich troch alle kompliminten dy’t se krijt oer har hier, mar der is yn harsels wat feroare, liket it.
En in wike letter oertreft se harsels: se stekt har finger op ûnder de les en stelt in fraach. ‘Menear, ik begryp wat net, hoe …?’
Se let der goed op dat se lûd genôch praat en mei bûnzjend hert wachtet se ôf. Mar der bart neat. No ja, de dosint jout it antwurd op har fraach en se snapt no wat dat se dêrfoar net begriep.
It is dus gewoan okee om soms dingen net te witten, en in fraach stelle is miskien wol tûk. Net ien lake, nergens wiene de flústere wurden: ‘Stom, sis, dat se dat net wit.’
Modesta nimt in grutte hap lucht en har binnenste fult him mei grutskens om’t se foar harsels doart op te kommen.

Dan kin ik ek wat betinke foar as ik him tsjinkomme soe, tinkt Modesta. Boyd. Allinnich al syn blik makket har gelokkich. Dy docht har tinken oan sinneljocht yn ’e beammen. Op ôfstân ferlyfd wêze en in bytsje oer him dreame fynt se wol prima. Mar stel no …
Dus se betinkt wat sintsjes dy’t se tsjin Boyd sizze kinne soe. Op in dei treffe se inoar yn ’e gong by de mediateek. En no stean bliuwe! Har lichem reagearret sa as altyd: dat wurdt waarmer en har wangen kleurje read. Neat fan oanlûke. No is sy de earste. Se seit: ‘Hoi!’
‘Hoi, Modesta.’
Hy seit har namme! Hoe dat sa? O, no sy wer. Wat hie se ek alwer betocht?
‘Hee, ik seach dy lêsten by de sporthal, kin dat?’
‘Ja, ik wenje dêr sa’n bytsje, sa faak bin ik der.’
Modesta jout harsels gau in komplimint foar dizze iepening. ‘En wat foar sport dochst?’ Dat is in maklik ferfolch.
‘Follybal. En do?’
‘Ik sit op atletyk. Lekker bûten.’
Oeps, dat wie miskien net sa’n handige opmerking, it moat net oerkomme as krityk op syn binnensport, dus seit se der fluch achteroan: ‘Ik bin graach bûten.’
Boyd knikt. ‘Ja, dat is in minpuntsje fan follybal.’
‘Beachfollybal?’ sjit har te binnen.
Hy laket. Sa fan tichtby sjocht se ljochte spikkeltsjes yn syn eagen. ‘Op ’e camping, ja.’
De rest fan it petear giet eins fansels. Sa wurket dat dus! Se kletse oer wêr’t hy kampearret en wat sy dizze simmer dien hat. Dêrnei stappe se oer op it besprekken fan de fakken dy’t se keazen ha en hokker dosinten se mienskiplik ha.
Modesta hie it al waarm, no brekt it swit har hielendal út. Sil se in nije fraach stelle, of moat it earst mar sa? Hoe rûnet se dit ôf? Mar Boyd beslist al foar harren: ‘Hee, sis, ik moat no fuort. Ik sjoch dy letter!’
Der is dus in letter, en ja: fan dat stuit ôf prate se faker. Alle kearen fonkelje syn griene eagen en wurdt syn glim breder.
Op in dei, as se tegearre by de klûskes yn ’e hal fan ’e skoalle stean, seit Boyd: ‘Hast fan ’e middei wat te dwaan? Hast sin yn in iisko of sa?’
Modesta sjocht oer har skouder nei bûten, dêr’t in loft dy’t op reinen stiet it skoalplein yn grize tinten skilderet.
‘Altyd,’ antwurdet se.
It duorret in pear middeis foar’t se doart te sizzen: ‘Ik fyn it leuk om by dy te wêzen, ik tocht datsto noait mei my ôfprate wolle soest.’
‘En ik tocht datsto my net sitten seachst. Rûnst drekst sa hurd fuort.’
Modesta krijt in kleur.
Boyd stekt syn hân út en rekket mei syn fingerseinen sêft har wang oan. ‘Dat fyn ik sa leaf oan dy.’

Dy middei hellet Modesta har skriften foar it ljocht. Se hat der al in pear dagen net yn skreaun. En no bliuwt har pinne wifkjend boppe de lege bledside hingjen. Se tinkt oan de ôfrûne wiken, dêr’t se har better yn fielen gien is op skoalle. Se docht mei, se wit better wat se wol. In soad bliuwt fansels spannend, en fan dat stomme kleurjen hat se folle minder lêst no’t se wit dat Boyd dit leuk oan har fynt. Mar se doart har mûle iepen te dwaan yn ’e klasse, har miening te jaan, se hát in miening! Mei tank oan dy frjemde moeting. Of wie se dat dochs gewoan sels?
Wat der ek bard is, en oft it wat wurdt mei Boyd, mei har nije sels is de wrâld in stik moaier wurden!
Har pinne wifket noch altyd. Se blêdet werom en sjocht it wurd paradys stean. Bestiet soks? Ynienen sjit in gedachte troch har hinne: it paradys is witte wa’tst bist, en datst dysels akseptearje kinst.

Spiegel (12+)

‘Weet je het zeker?’
Modesta kijkt naar het tafereel in de grote ronde kappersspiegel voor haar. Ze draagt een beige kapmantel en achter haar staat de kapster met de vraag zichtbaar op haar gezicht geplakt. In haar ene hand houdt ze Modesta’s lange zwarte haar en in de andere de schaar. Als ze straks gaat knippen, is het definitief. Modesta slikt, maar dan denkt ze aan die wonderlijke ontmoeting aan de bosrand.
Achter haar klinkt de lach van de kapster. ‘Ik zie het al, je weet het zeker.’
Modesta knikt en zegt moedig: ‘Ja.’

Hoe lang voor het kappersbezoek gebeurde alles? Modesta kan het zich niet precies meer herinneren. Al die schooldagen lijken ook op elkaar.
Ze zit in het overvolle klaslokaal dat gevuld is met de onrust van een laatste lesuur. De docent moet er flink aan trekken om hen nog wat te leren. Modesta hoort hem praten, maar haar blik is naar buiten gericht: ze volgt de regendruppels die op het raam uiteen spatten en slingerend hun weg naar beneden zoeken.
‘Modesta?’
Ze schrikt op. ‘Ja?’
Meteen voelt ze alle ogen van de klas op zich gericht en ze krijgt onmiddellijk een kleur.
De docent blijft haar aankijken. ‘Het antwoord op mijn vraag. Ik gaf jou de beurt.’
Wanhopig zoekt ze in haar hoofd of ze zijn vraag gehoord heeft. ‘Ik… Ik w-weet het niet.’
Er wordt gelachen. Maar als ze iets wél weet, lachen ze ook, dat is al zo sinds de brugklas. Haar zachte toon, haar felle blos, het struikelen over de woorden, vaak hebben haar klasgenoten iets om te lachen. Al is het wel minder geworden nu ze in de vierde zitten.
Modesta maakt zich zo klein mogelijk en buigt zich over haar boek. Als de bel uiteindelijk het einde van het lesuur aangeeft, is zij zoals gewoonlijk een van de laatsten die het lokaal verlaten. Haar klasgenoten lopen gezellig kletsend in groepjes voor haar uit de gangen door, het schoolgebouw uit en het plein op.
Hè, waar heeft ze haar fietssleutel nou weer gelaten? Bij de fietsenrekken rommelt Modesta in gedachten verzonken in haar rugzak. Het lijkt of iedereen vanzelf weet hoe en wat ze moeten doen of zeggen. Iedereen behalve zijzelf. Zij weet niet goed hoe ze zich in een groep moet gedragen, hoe ze een kletspraatje kan maken, welke mening je moet hebben. Ze is altijd bang de verkeerde dingen te zeggen.
Ah, daar is haar fietssleutel, en met een klik springt het slot open. Dan ziet ze hem aan komen lopen: Boyd. Lang, donkerbruine krullen en groene ogen. Ze blijft staan kijken naar het dansen van zijn voeten en de helderheid van zijn blik. Haar hart danst mee.
Als hij vlak bij haar is, ziet hij haar ook. ‘Hoi,’ zegt hij.
‘Hoi,’ antwoordt zij zachtjes.
Modesta stapt snel op haar fiets en sprint weg van die bijna onwaarschijnlijke mogelijkheid dat hij met haar wil praten. En tegelijk fantaseert ze daar al weken over: hij en zij samen!
Thuis wrijft haar oudere zus Rosita dat er nog eens goed in. ‘Heb je hem al aangesproken? Nee? Zo moeilijk kan dat toch niet zijn? Zo gebeurt er nooit wat!’
Door de scherpe klank van haar stem hoort Modesta duidelijk hoe Rosita over haar denkt. Ze schudt haar hoofd. Ze had het haar zus, die altijd wat op haar aan te merken heeft, nooit moeten vertellen natuurlijk.
‘Morgen stap je gewoon op hem af,’ raadt Rosita nu aan. ‘Stel een vraag, maak een praatje, en o ja, blijf vooral jezelf.’
Terwijl Modesta kokend water in een theeglas schenkt, denkt ze: met mezelf blijven ben ik anders niet zo ver gekomen.
Op haar kamer bladert ze door de schriften die ze heeft volgeschreven met de avonturen die ze in haar fantasie beleeft. Rosita moest eens weten dat ze een rol heeft gekregen in de paradijselijke wereld waar ze samen rondtrekken. Hier is Rosita de zus die ze zich wenst: begripvol, bemoedigend en bovenal een vriendin. In de schriften staat ook hoe zij zelf zou willen zijn: daar weet ze wat ze moet doen of zeggen, zelfs als ze Boyd tegenkomt.

In het weekend loopt ze vaak lange einden en op deze mooie zomerse dag heeft ze al heel wat kilometers afgelegd als ze aan de rand van het bos een bankje ziet staan. Na een paar frisse en regenachtige weken schijnt de zon zo uitbundig alsof hij iets goed te maken heeft. Ze ploft neer. Het bankje heeft uitzicht over een geel tarweveld waar de wind speels doorheen blaast. In de berm bloeien bloemen in allerlei kleuren. Modesta kijkt en kijkt en ziet aldoor meer: de kleurschakeringen in de wolkenlucht, de vogels in de takken van de bomen, de insecten op het zandpad. Ze zucht. Of is dit het paradijs: deze dag buiten, het gekwetter in haar oren, de zon op haar gezicht?
Genietend doet ze haar ogen dicht. Er hoeft even helemaal niets…
Maar plotseling valt er een schaduw op haar gezicht. Ze doet haar ogen open en kijkt op naar iemand van haar leeftijd, iets ouder misschien. Ze kent hem niet. Of is het een haar? Doordat ze tegen de zon in kijkt, kan ze het niet goed zien.
‘Hé, goeie plek hier,’ hoort ze de ander zeggen.
Modesta maakt van haar hand een afdakje boven haar ogen, maar zelfs zo is het gezicht niet goed te zien. Ach, doet het er iets toe of iemand een jongen of een meisje is?
‘Ja, goeie plek inderdaad,’ antwoordt ze. ‘Ik loop graag, maar nergens is het zo mooi als hier.’
Was dat handig om te zeggen? Een reactie blijft uit. De ander kijkt om zich heen.
En hoe ze er toe komt weet ze niet, maar Modesta gaat verder: ‘Je zult het misschien ook wel raar vinden, want de meeste van mijn leeftijdgenoten vinden wandelen stom.’
‘Ik toevallig niet.’ De ander draait zich naar Modesta. ‘Maar doet het ertoe wat anderen vinden?’
Die vraag brengt Modesta in verwarring. ‘Eh… nou ja, eigenlijk heel erg… Toch?’
Twee lange armen gaan de lucht in. ‘Waarom is die ander zo belangrijk? Waarom denken wij dat de ander op ons let en een mening over ons heeft? Jij bent belangrijk!’
Modesta gaat iets rechter zitten, duikt dan weer in elkaar. ‘Dat gevoel heb ik anders wel,’ zegt ze, ‘dat iedereen de hele tijd opmerkt wat ik doe. En daar wat van vindt.’ En zachtjes voegt ze eraan toe: ‘Het maakt me onzeker.’
‘Jij denkt dat die ander op jou let en die ander denkt dat jij op hem of haar let. Maar iedereen is vooral met zichzelf bezig,’ is het weerwoord. ‘En dus hebben anderen niet aldoor een mening over jou. Laat je niet leiden door wat anderen misschien denken, maar blijf bij jezelf. Luister naar jezelf – wat vind jij? Wat voel jij? Waar word jij blij van? Dat is belangrijk! En dat is altijd goed, toch? Want dat ben jij! En je bent goed genoeg zoals je bent!’
‘Echt?’ Modesta slaagt erin de ander aan te blijven kijken en zelfs te lachen. Heel gek, maar de ander lijkt haar echt te zien. Die woorden klinken gemeend. En ze begrijpt ze.
Ze krijgt een lieve lach terug.
‘Je bent een mooi mens. Van binnen en van buiten.’
Haar hele lichaam lijkt te blozen en het is deze keer geen vervelend gevoel. Of is het de zonnewarmte die door haar lijf trekt? Modesta knippert met haar ogen en prompt nog een keer, verbaasd. Waar is hij? Of zij?
Is dit werkelijk gebeurd of is ze even ingedommeld met de zon op haar gezicht en heeft ze dit gedroomd? Of heeft ze dit een keer gefantaseerd en denkt ze daar nu aan? Alles wat ze ooit heeft geschreven in haar schriften, op al die eenzame momenten, zit in haar hoofd. Is het nu echt zo moeilijk om contact met iemand te maken, jezelf te laten zien? Maar stel dat dit echt gebeurd is, dan kan ze het dus wel!
Modesta staat op en loopt naar huis. Op haar kamer gaat ze voor de passpiegel staan en probeert te zien wat die ander heeft gezien. Nee! Dat moet ze niet langer denken… Wat wil ze zelf zien?! Hoe wil ze zich voelen? Ze houdt haar hoofd goed rechtop, trekt haar schouders naar achteren, zet haar voeten iets uit elkaar en glimlacht naar haar spiegelbeeld.

‘Hé, hoi, Modesta.’ Een klasgenoot groet vriendelijk als ze de volgende dag het klaslokaal inloopt voor het eerste lesuur.
Modesta lacht naar haar, schraapt haar keel en zegt: ‘Hallo.’
De hele dag let ze op zichzelf: hoe loopt ze? Hoe staat ze erbij? Is dit dezelfde houding die ze gisteren in haar spiegel zag? Ze maakt oogcontact bij de leswisseling en zegt hoi tegen mensen. Ze zeggen hoi terug.
’s Middags gaat ze naar de kapper en wordt de schaar in het zwarte haar gezet. Het komt nog maar tot net onder haar oren en het springt vrolijk omhoog nu de zwaartekracht er niet langer aan trekt.
Natuurlijk valt het anderen meteen op.
‘Je haar! Wat superleuk! Staat je goed!’
‘Hé, wat heb jij nou gedaan?! Wat zonde! Je had zulk mooi lang haar.’
Maar Modesta glimlacht. ‘Had ik zin in.’
Dat zinnetje had ze van tevoren bedacht. En ze kon raden dat sommigen het jammer zouden vinden van haar lange haar. Maar dit is haar keus.
Er komen meer meiden om haar heen staan. Ook dat heeft ze voorzien en als ze de bekende blos voelt opkomen, slaagt ze erin goed recht te blijven staan. Ze probeert te denken: oké, ik bloos, is niet erg.
De rest van de dag gaat het meer vanzelf. Elke dag gaat het beter. Niet alleen door alle complimenten die ze over haar haar krijgt, maar er is iets in haarzelf veranderd, lijkt het.
En een week later overtreft ze zichzelf: ze steekt haar vinger op tijdens de les en stelt een vraag. ‘Meneer, ik begrijp iets niet, hoe…?’
Ze let er goed op voldoende luid te praten en met bonzend hart wacht ze af. Maar er gebeurt niets. Nou ja, de docent geeft het antwoord op haar vraag en ze snapt nu iets wat ze daarvoor niet begreep.
Het is dus gewoon oké om soms dingen niet te weten, en een vraag stellen is misschien wel slim. Niemand lachte, nergens waren de gefluisterde woorden: ‘Stom, zeg, dat ze dat niet weet.’
Modesta neemt een grote hap lucht en haar binnenste vult zich met trots omdat ze voor zichzelf op durft te komen.

Dan kan ik ook iets verzinnen voor als ik hem tegen zou komen, denkt Modesta. Boyd. Alleen al zijn blik maakt haar gelukkig. Die doet haar denken aan zonlicht in de bomen. Op afstand verliefd zijn en een beetje over hem dromen vindt ze best prima. Maar stel nu…
Dus ze bedenkt wat zinnetjes om tegen Boyd te kunnen zeggen. Op een dag treffen ze elkaar in de gang bij de mediatheek. En nu blijven staan! Haar lichaam reageert zoals gebruikelijk: dat wordt warmer en haar wangen kleuren rood. Niks van aantrekken.
Nu is zij de eerste. Ze zegt: ‘Hoi!’
‘Hoi Modesta.’
Hij zegt haar naam! Hoe dat zo? O, nu zij weer. Wat had ze ook alweer bedacht?
‘Hé, ik zag je laatst bij de sporthal, kan dat kloppen?’
‘Ja, daar woon ik zo’n beetje, zo vaak ben ik er.’
Modesta geeft zichzelf gauw een compliment voor deze opening. ‘En wat voor sport doe je?’ Dat is een gemakkelijk vervolg.
‘Volleybal. En jij?’
‘Ik zit op atletiek. Lekker buiten.’
Oeps, dat was misschien geen handige opmerking, het moet niet overkomen als kritiek op zijn binnensport, dus gauw voegt ze eraan toe: ‘Ik hou van buiten zijn.’
Boyd knikt. ‘Ja, dat is een minpuntje van volleybal.’
‘Beachvolleybal?’ schiet haar te binnen.
Hij lacht. Zo van dichtbij ziet ze lichte spikkeltjes in zijn ogen. ‘Op de camping, ja.’
De rest van het gesprek gaat eigenlijk vanzelf. Ze werkt dat dus! Ze kletsen over waar hij kampeert en wat zij deze zomer heeft gedaan. Daarna stappen ze over op het bespreken van hun gekozen vakken en gemeenschappelijke leraren.
Modesta had het al warm, nu breekt het zweet haar helemaal uit. Zal ze een nieuwe vraag stellen of moet het eerst maar zo? Hoe rondt ze dit af? Maar Boyd beslist al voor hen: ‘Hé, luister, ik moet er vandoor. Ik zie je later!’
Er is dus een later, en ja: vanaf dat moment praten ze vaker. Elke keer fonkelen zijn groene ogen en wordt zijn glimlach breder.
Op een dag, als ze samen bij de kluisjes in de hal van de school staan, zegt Boyd: ‘Heb je vanmiddag iets te doen? Heb je zin in een ijsje of zo?’
Modesta kijkt over haar schouder naar buiten waar een druilerige regenlucht het schoolplein in grijze tinten schildert.
‘Altijd,’ antwoordt ze.
Het duurt een paar middagen samen voor ze durft te zeggen: ‘Ik vind het leuk om bij jou te zijn, ik dacht dat jij nooit met mij zou willen afspreken.’
‘En ik dacht dat jij mij niet zag zitten. Je liep meteen zo hard weg.’
Modesta bloost.
Boyd steekt zijn hand uit en raakt met zijn vingertoppen zacht haar wang aan. ‘Dat vind ik zo lief aan je.’

Die middag haalt Modesta haar schriften tevoorschijn. Ze heeft er al een paar dagen niet in geschreven. En nu blijft haar pen aarzelend boven de lege bladzijde hangen. Ze denkt aan de afgelopen weken, waarin ze zich beter is gaan voelen op school. Ze doet mee, ze weet beter wat ze wil. Veel blijft spannend natuurlijk, en van dat stomme blozen heeft ze veel minder last nu ze weet dat Boyd dit leuk aan haar vindt. Maar ze durft haar mond open te doen in de klas, haar mening te geven, ze hééft een mening! Dankzij die vreemde ontmoeting. Of was ze dat toch gewoon zelf?
Wat er ook is gebeurd, en of het iets gaat worden met Boyd, met haar nieuwe zelf is de wereld een stuk mooier geworden!
Haar pen aarzelt nog altijd. Ze bladert terug en ziet het woord paradijs staan. Bestaat er zoiets? Opeens schiet een gedachte door haar heen: het paradijs is weten wie je bent, en dat je jezelf kunt accepteren.

Mirror (12+)

‘You sure about this?’
Modesta surveys the scene in the big, round mirror in front of her. She’s wearing a beige hairdressing robe and the hairdresser is standing behind her with the question visibly glued to her face. In her one hand she’s holding Modesta’s long, black hair; in the other the scissors. Once she starts cutting, there’ll be no going back. Modesta swallows, but then thinks about that peculiar encounter at the edge of the forest.
From behind her comes the hairdresser’s laugh. ‘You’re sure, I can tell.’
Modesta nods and says bravely, ‘Yes.’

How long before the trip to the hairdressers was it that everything happened? Modesta can’t remember exactly now. All those school days seem to merge together.
She’s sitting in the overcrowded classroom filled with the restlessness of a last period. The teacher is struggling to get anything through to them. Modesta can hear him talking, but she is gazing outside, following the raindrops as they burst on the window and wind their way down the glass.
‘Modesta?’
She jumps. ‘Yes?’
Suddenly she feels all the eyes in the room on her and the blood rushes to her cheeks.
The teacher keeps looking at her. ‘The answer to my question. It’s your turn.’
She desperately searches in her head to try and work out whether she heard his question. ‘I… I d-don’t know.’
Her classmates laugh. But if she does know an answer, they laugh too. It’s been like that since first year. Her soft voice, her red face, the way she stumbles over her words; they usually find something to laugh about. Although it’s not quite as bad now they’re in fourth year.
Modesta makes herself as small as possible and bends over her book. When the bell finally signals the end of the lesson, she is one of the last to leave the classroom, as usual. Ahead of her, her classmates chat in small groups as they walk down the corridors, out of the school building and into the yard.
Huh, where did she put her bike lock key this time? Standing by the bike racks, Modesta rummages around in her backpack, lost in thought. It seems as if everyone simply knows what to do or say. Everyone apart from her. She doesn’t know how to act in a group, how to do small-talk, what opinion to have. She’s always afraid of saying the wrong thing.
Ah, there’s her key, and the lock springs open with a click. Then she sees him walking towards her: Boyd. Tall, dark brown curly hair and green eyes. She stops to watch the way his feet dance and to take in the brightness of his gaze. Her heart dances along.
When he gets closer, he spots her too. ‘Hi,’ he says.
‘Hi,’ she replies quietly.
Modesta jumps onto her bike and dashes away from that almost-impossible chance that he would want to talk to her. And at the same time she has been dreaming about it for weeks: the two of them together!
At home her older sister Rosita rubs it in again. ‘Have you spoken to him yet? No? How hard can it be? Nothing will ever happen if you go on like this!’
The sharp tone of her sister’s voice leaves Modesta in no doubt as to what Rosita thinks of her. She shakes her head. Of course, she never should have told her sister, who always has something to say.
‘Just go up to him tomorrow,’ Rosita advises. ‘Ask him something, make a joke, and, oh yes, just be yourself.’
Pouring boiling water into a tea glass, Modesta thinks: I haven’t got very far just being myself so far.
In her room she flicks through the notebooks she has filled with the adventures she escapes into in her imagination. Rosita ought to know she’s been given a role in the paradise they roam around in together. Here Rosita is the sister she wishes she had: understanding, encouraging and, above all, a friend. Modesta is the way she would like to be too: she knows what to do or say, even if she bumps into Boyd.

She often takes long walks at the weekend and on this nice summer’s day she’s already gone quite a way when she notices a bench at the edge of the forest. After a few fresh and rainy weeks, the sun is shining so exuberantly it seems as if it’s trying to put things right again. She flops down on the bench, which looks out over a yellow field of wheat the wind is playfully blowing to and fro. In the verge, flowers are blooming in all colours. Modesta looks and looks, seeing something new each time: the different hues in the cloudy sky, the birds in the branches of the trees, the insects on the dirt track. She sighs. Is this paradise: this day outside, the sounds of birds chirping in her ears, the sun on her face?
Soaking it all in, she closes her eyes. She doesn’t have to do anything right now…
But suddenly a shadow falls on her face. She opens her eyes and looks up at someone around her age, perhaps a bit older. She doesn’t know him. Or is it a her? She can’t see too well because she’s looking into the sun.
‘Nice spot you’ve got here,’ she hears them say.
Modesta shields her eyes with her hand, but she still can’t make out the face very well. Ah, what difference does it make if someone’s a boy or a girl?
‘Yeah, it’s a nice spot,’ she replies. ‘I do a lot of walking, but it’s not this pretty anywhere else.’
Was that the right thing to say? There’s no response. The other looks around. And she has no idea how, but Modesta carries on, ‘You probably think it’s odd to go out walking. No one my age seems to really get it.’
‘I don’t think it’s odd.’ The other turns to face Modesta. ‘But what does it matter what they think?’
This question confuses Modesta. ‘Eh… well, actually it does… Right?’
Two long arms reach up into the sky. ‘Why are they so important? Why do we think they are watching and judging us? You are important!’ Modesta sits up a bit straighter, before slumping down again. ‘I often feel like that,’ she says. ‘Like everyone is looking at me the whole time. And judging me.’ And she quietly adds, ‘It makes me feel insecure.’
‘You think they’re watching you and they think you’re watching them. But everyone’s mainly concerned with themselves,’ is the response. ‘Other people don’t always have an opinion about you. Don’t be guided by what others might think, just stick with you. Listen to yourself – what do you think? How do you feel? What makes you happy? That’s important! And that’s always good, right? Because that’s who you are! And you’re good enough the way you are!’
‘Really?’ Modesta manages to keep looking at the other and even to smile. It’s crazy, but the other seems to really see her. The words sound heartfelt. And she understands them.
She gets a kind smile back.
‘You’re a beautiful person. Inside and out.’
Her whole body seems to blush and this time it’s not an unpleasant feeling. Or is it the warmth of the sun seeping through her body? Modesta blinks her eyes, and then immediately does so again, surprised. Where is he? Or she?
Did this really happen or did she doze off for a moment with the sun on her face and it was just a dream? Or did she imagine this one time and is she now thinking about it? Everything she has ever written in her books, at all those lonely moments, is stored in her head. Would it really be that difficult to make contact with someone, to get them to see you? But what if this really did happen? Then she really can do it!
Modesta gets up and walks home. She goes up to her room and stands in front of the full-length mirror, trying to see what the other saw. No! She shouldn’t think like that anymore… What does she want to see herself?! How does she want to feel? She holds her head up high, pulls back her shoulders, steps her feet apart and smiles at her reflection.

‘Hey, hi, Modesta.’ A classmate greets her warmly as she enters the classroom for first period the next day.
Modesta smiles, clears her throat and says, ‘Hello.’
The whole day she pays attention to herself: how is she walking? How is she standing? Is this the same posture she saw yesterday in the mirror? She makes eye contact in between classes and says hi to people. They say hi back.
In the afternoon she goes to the hairdresser and gets her black hair chopped off. It now comes down to just below her ears and bounces up cheerfully now gravity is no longer pulling it down.
Of course, other people notice straightaway.
‘Your hair! How gorgeous! It really suits you!’
‘Oh no, what have you done?! What a shame! You had such beautiful long hair.’
But Modesta smiles. ‘I felt like it.’
She’d thought up that sentence in advance. She’d expected some people to be disappointed she’d chopped her hair off. But this is her choice.
More girls come over and gather around her. She had anticipated that too and when she gets that familiar feeling that she’s about to blush, she simply stays put. She tries to think: OK, I’m blushing, it doesn’t matter.
The rest of the day goes more smoothly. It gets a bit better every day. Not only because of all the compliments she’s getting about her hair, but also because it seems like something in her has changed.
And a week later she surpasses herself: she puts her hand up during class and asks a question. ‘Sir, I don’t understand, how…?’
She makes sure she speaks loudly enough and waits, heart pounding. But nothing happens. Well, the teacher answers her question and she understands something she didn’t understand before.
It’s fine not to know things sometimes, and asking a question can even be smart. No one laughed, no one whispered, ‘How silly of her not to know that.’
Modesta takes a big gulp of air and her insides fill with pride because she dared to assert herself.

Then I can also think something up to say if I run into him, Modesta thinks. Boyd. His gaze alone makes her happy. It reminds her of sunlight in the trees. Having a crush and dreaming about him is great in itself. But just imagine…
So she thinks up a few sentences she could use. One day they bump into each other in the corridor by the multimedia library. Don’t dash off! Her body responds as usual: it gets warmer and her cheeks redden. Nothing to worry about.
Now she’s first. She says, ‘Hi!’
‘Hi Modesta.’
He says her name! How did that happen? Oh, now it’s her turn again. What was it she was going to say?
‘Hey, I think I saw you in the sports hall the other day. Am I right?’
‘Yeah, I’m there all the time. I practically live there.’
Modesta quickly compliments herself on this opening. ‘So what sports do you do?’ That’s a natural follow-up.
‘Volleyball. How about you?’
‘Athletics. You can’t beat the fresh air.’
Oops, that might not have been the best thing to say. It wasn’t meant to come across as a criticism of his indoor sport, so she quickly adds, ‘I love being outside.’
Boyd nods. ‘Yes. That’s a definite downside to volleyball.’
‘Beach volleyball?’ suddenly comes to her.
He laughs. From up close, she can see pale specks in his eyes. ‘On camping trips, yes.’
The rest of the conversation flows naturally. She’s doing it! They chat about where he goes camping and what she did this summer. Then they discuss which subjects they’ve chosen and teachers they have in common.
Modesta was already warm, now she’s sweating like crazy. Should she ask another question or leave it for now? How should she round it off? But Boyd decides for them both, ‘Right, I’ve got to dash. See you later.’
So there is a later and yes: from that moment on, they speak more often. Every time, his green eyes sparkle and his smile gets wider.
One day, when they’re standing by the lockers, Boyd says, ‘Are you up to anything after school? Fancy getting an ice cream or something?’
Modesta looks outside, where a dreary, drizzly sky paints the school yard various shades of grey.
‘Definitely,’ she says.
It takes a few afternoons together before she summons up the courage to say, ‘I like being with you. I thought you’d never want to go out with me.’
‘And I thought you weren’t interested. You were always in such a rush to get away.’
Modesta blushes.
Boyd puts his hand out and gently touches her cheek with his fingertips. ‘That’s really cute.’

That afternoon Modesta gets her notebooks out. She hasn’t written anything in them for a few days. And now her pen hesitates, hovering above the empty page. She thinks about the past weeks, when she has started feeling better at school. She joins in, she is more sure of what she wants. Lots of things are still a bit scary, of course, and that silly blushing bothers her much less now she knows Boyd thinks it’s cute. But she dares to open her mouth in class, to give her opinion, she actually has an opinion! Thanks to that peculiar encounter. Or was that actually her herself?
Whatever happened, and whether or not something will become of her and Boyd, the world became a bit nicer with her new self!
Her pen is still hesitating. She flicks back and sees the word paradise. Does such a thing exist? Suddenly a thought occurs to her: paradise is knowing who you are, and that you can accept yourself.

Tiid en it ferhaal
fan Julie Phillips

Tijd en het verhaal
fan Julie Phillips

Time and the Story
fan Julie Phillips

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Elske Schotanus

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Tiid en it ferhaal

Mar selden wurdt fan minsken frege harsels te wêzen. ‘Wês dysels,’ sizze frjemden, as soest krekt wêze sa’t se dy sjen wolle, mar se binne nea tefreden mei it resultaat. ‘Wês in yndividu,’ fertelt ús hjoeddeiske maatskippij ús, wylst se bedoele datst gjin solidariteit of soarch fan oaren ferwachtsje moatst, of it harren, fan dyn kant, biede.

Doe’t ik yn groep seis siet, wie ik wer it nije famke. Ast nij bist yn in lytse stêd, kinst pas dysels wêze ast de wurden foar ‘sels’ kennen learst sa’t de oaren dy brûke. Yn Kalifornië wie it gers winterdeis grien en by’t simmer brún; allinnich yn ’e iere maitiid streamde der wetter troch de beek by ús hûs. Op it skoalplein songen de famkes dy’t it springtou rûndraaiden: ‘California oranges, 50 cents a pack!’ It springende bern song: ‘California oranges, tap me on the back!’, en it folgjende famke tikke har op ’e rêch en sprong op har plak de bocht yn.
Ik seach ta, mar doarst net tusken de draaiende koarde troch te springen. Yn ’e klasse wie ik in flugge learling, in ûngemaklike jefte om mei om te gean. Immen hie de bern in âlderwetske badkûp op liuwepoatsjes skonken, mei in kleed deryn. Mysels wêze hold yn dat ik it grutste part fan dat jier mei in boek yn in drûch bad trochbrocht – in les yn oars-wêzen en ôfsûndering.

Der binne mar twa situaasjes dy’t ea fan my frege hawwe om myn autentike sels te wêzen. De iene is ûnder it skriuwen, as de wurden fan binnenút opwâlje moatte. De oare is myn mem-wêzen. Baby’s leauwe net dat men jin út eigenbelang tûker foardocht as dat men is. As pjutten sieten myn beide bern yn twa lytse plestik tobkes yn de dûs, spattend en spatterjend wylst ik harren foarlies. Se liken tefreden mei myn sels. Doe’t myn âldste bern op ’e wrâld kaam, wie it as hie er, as út in ûndergrûnske boarne, syn eigen streamende beek fan tiid meinommen. Earst wie er in oere âld, dêrnei in dei. Doe brocht de post syn berte-akte, in brief rjochte oan in persoan dy’t trije dagen earder noch net bestien hie. Underwilens draaide myn eigen tiid troch, en ik sprong mei, en soms tikke myn man my op ’e rêch en wie hy oan bar. Ik fuorre de poppe en stoarre dernei, ferrast, fûn, ferlern.
Der wurdt sein dat der mar twa ferhalen binne: immen giet op reis, en in frjemdling komt nei de stêd ta. Ik koe myn ferhaal: ik wie de frjemdling yn in nije stêd. Mar doe’t myn bern kamen, wie ik gjin frjemdling mear, wie ik sels net langer it middelpunt yn myn eigen ferhaal. Sa like it mem-wêzen, dat my mysels brocht, my tagelyk it begryp fan mysels te ûntnimmen – in paradoks. Ik soe wat ûnbekends foar mysels wurde. Har ûntwikkeljend yn har oarspronklikens reizgen myn bern troch de foarút streamende tiid fan lot en feroaring. Iksels wie de groanyske tiid fan har fersoarging yngien, werhelling, hieltyd mar wer itselde.
‘It bern mei it waskwetter fuortsmite.’ Ik koe my by dy útdrukking pas wat foarstelle doe’t ik bern krige. Ik groeide op yn huzen dêr’t badkûpen wiene mei in ôffier, mar no, nei’t ik de bern yn handoeken bewuolle hie, kipere ik it lauwe sjipsop út ’e tobben yn ’e dûs, smiet it wetter fuort wylst ik har teare lichemkes tsjin my oan hold. It fielde as wie myn ferhaal it waskwetter, de stream fan de ferheljende tiid mei it bern ferlern gien. Ik woe alles tagelyk, it bad, it wetter, de poppe: myn ôfsûndering, myn ferhaal, myn leafde.

Koartby, doe’t myn bern hast folwoeksen wiene, ferfoel Amsterdam, de stêd dy’t al hast tritich jier myn thús is, yn in groanyske stilstân. De wurkers, de reizgers en it winkeljende publyk, kuierders en fytsers wiene ferdwûn. Gjinien gong op reis. Der kamen gjin frjemdlingen nei de stêd ta. Alden bleaune thús en wurken hurder as ea. Oare buorlju seagen ferwûndere om har hinne nei de lege kaden, kleemden in plakje yn ’e sinne en setten de strânstuollen dêr del. Under de fuotten fan Amsterdam kolke it wetter; boppe de stêd toudûnsen en letten de tsjerkeklokken, mar nimmen hold noch gelikense trêd mei de oeren.
Myn bern studearren, myn man en ik wurken, mei ús fjouweren wennen we yn in hûs dat oanfielde as in lege badkûp fan tiid. Ik wurke, omdat der neat (of nimmen) oars wie dat myn oandacht nedich hie. Ik skreau oer in pear skriuwers en keunstners dy’t ek mem west hiene: Le Guin, Doris Lessing, Susan Sontag, Audre Lorde, de skilderes Alice Neel. Doe’t ik net op reis koe, makke ik tochten, yn ’e mande mei harren. Ik seach nei Alice Neel wylst se neakene, swangere figueren skildere, sa har kennis en ûnderfining mei fiif swangerskippen en fjouwer bern ferbyldzjend yn ’e linen fan ’e lichems fan oare froulju. Ik folge Angela Carter doe’t se op har fjirtichste it beslút naam om in bern te krijen, noch krekt op ’e tiid.
De measte ferhalen streame nei foaren, mar it pandemyferhaal bleau healwei hingjen: alwer in miel makke en opiten, noch in rûntsje rûn troch alwer deselde strjitten. Myn húshâlding rekke beferzen yn ’e tiid fan wat it lege nêst wêze moatten hie: myn bern sieten thús fêst, myn ferlies waard útsteld. Underwilens, yn myn teksten, wraksele ik mei de fraach wat it betsjutte om memmen de haadrolspilers fan har libbens te meitsjen, en de manieren te ûntdekken wêrop’t sy foar har eigen geastlik wolwêzen soargje, njonken dat fan harren bern. Op har hoede foar sentimint, skreau Carter oer it mem-wêzen: ‘It is altyd lestich om gebieten te ferkennen dêr ’t safolle mystifikaasje it werklike mystearje maskearret.’ Doe’t ik foarby de bekende mystifikaasjes – de alles opofferjende mem of krekt it tsjindiel, de mem dy’t net genôch jout – rekke, en yn it mystearje fan de gefoelens fan oare memmen en dy fan mysels dûkte, fielden alle wurden dy’t ik hie foar ‘sels’ net langer fertroud.
Yn har fiksje ûndersocht Lessing de leagens dy’t memmen te hearren krije oer de freugde dy’t har rol meibringt, en de wierheden dy’t se ûntdekke. Le Guin fûn dat it âlderskip ‘benearjend wie, har krêft joech en hege easken oan har yntelliginsje stelde’. Se learden om te gean mei ûnderbrekkingen, de gatten yn har tiid en omtinken te oerbrêgjen, en sa noch altyd har lot yn eigen hannen te nimmen. Shirley Jackson makke oantekeningen foar ferhalen wylst se yn ’e panne mei jûnsiten rierde, Audre Lorde die har nije gedichten yn har tas mei ruften, Susan Sontag wurke op bêd, ik wurke jûns, mei myn laptop op ’e bank. Gjinien fan ús wie allinnich, allegearre sprongen we troch de yn ’e rûnte draaiende koarden fan romte en tiid.

Der is allinne it hjoed, sizze se, no moat it barre, mar myn no betsjut neat sûnder de komst, yn it ferline, fan twa frjemdlingen, dy’t makken dat ik my minder in frjemdling yn myn eigen libben fiele soe. En as myn no in takomst krije wol, moat it yn in takommende tiid sprekke. Ik sjoch myn bern op reis, by my wei, en ik sjoch mysels en oaren stroffeljen, ús besef fan tiid troch stilstân oantaast. Wy ferfetsje ús reizen, op ’e fleanfjilden is it drok, mar stoarte we ús sa yn in petear, of yn de stilte? Ik twivelje.
No bin ik wer op reis, by myn bern wei. Der giet neat boppe it útbringen fan in nij boek om in skriuwer it gefoel te jaan in frjemdling te wêzen dy’t yn ’e stêd opdûkt. Hjir bin ik, myn sels, is it wat men sjen wol? Ut it lege nêst wei smiten, stapte ik oan board fan in nij ferhaal. Binne alle reizgers op ’e siik nei it plak dêr’t se njonken in sels in ferhaal hawwe? As dat sa is, tink ik dat dat plak foar my yn dûbele tiid bestean moat, yn de kombinaasje fan it mem-wêzen en myn kreative libben. De oankomst fan de frjemdling is it begjin fan in reis. It tikje op de rêch is it sein foar de komst fan in nije kear. It libben dat ik liede wol omfettet én sels én wurkje én solidariteit én soarch. It bringt in leafdefolle partner en in betelbere kresj foar elke âlder dy’t der ferlet fan hat, sadat dyn húshâlding dy mear jout as it fan dy ôfnimt. It is fol bern en waskwetter, reizen en frjemdlingen, en ferhalen as beekjes dy’t nea opdrûgje.

Tijd en het verhaal

Slechts zelden wordt van mensen gevraagd zichzelf te zijn. ‘Wees jezelf,’ zeggen vreemden, alsof je precies was wat ze zochten, maar ze zijn nooit tevreden met het resultaat. ‘Wees een individu,’ vertelt onze hedendaagse samenleving ons, terwijl ze bedoelen dat je geen solidariteit of zorg van anderen moet verwachten, of hen, van jouw kant, bieden.

Toen ik in groep zes zat, was ik weer het nieuwe meisje. Als je nieuw bent in een kleine stad, kun je pas jezelf zijn wanneer je de woorden voor ‘zelf’ leert kennen zoals de anderen die gebruiken. In Californië was het gras in de winter groen en in de zomer bruin; alleen in het vroege voorjaar stroomde er water door de beek bij ons huis. Op het schoolplein zongen de meisjes die het springtouw ronddraaiden: ‘California oranges, 50 cents a pack!’ Het springende kind zong: ‘California oranges, tap me on the back!’, en het volgende meisje tikte haar op de rug en sprong op haar plaats de bocht in.
Ik keek toe, maar durfde niet tussen het draaiende koord door te springen. In de klas was ik een snelle leerling, een ongemakkelijke gave om mee om te gaan. Iemand had de kinderen een ouderwetse badkuip op leeuwenpootjes geschonken, met een kleed erin. Mezelf zijn hield in dat ik het grootste deel van dat jaar met een boek in een droog bad doorbracht – een les in anders-zijn en afzondering.

Er zijn maar twee situaties die ooit van mij hebben gevraagd om mijn authentieke zelf te zijn. De ene is tijdens het schrijven, wanneer de woorden van binnenuit moeten opwellen. De andere is mijn moederschap. Baby’s geloven niet dat je je uit eigenbelang slimmer voordoet dan je bent. Als peuters baadden mijn beide kinderen zittend in twee kleine plastic tobbes in de badkamer, spattend en spetterend terwijl ik hen voorlas. Ze leken tevreden met mijn zelf.
Toen mijn eerste kind op de wereld kwam, was het alsof hij, als uit een ondergrondse bron, zijn eigen stromende beek van tijd had meegebracht. Eerst was hij een uur oud, daarna een dag. Toen bracht de post zijn geboorteakte, een brief gericht aan een persoon die drie dagen eerder nog niet had bestaan. Ondertussen draaide mijn eigen tijd door, en ik sprong mee, en soms tikte mijn man me op de rug en was hij aan de beurt. Ik voedde de baby en staarde ernaar, verrast, gevonden, verloren.
Er wordt gezegd dat er maar twee verhalen zijn: iemand gaat op reis, en een vreemdeling komt naar de stad. Ik kende mijn verhaal: ik was de vreemdeling in een nieuwe stad. Maar toen mijn kinderen kwamen, was ik geen vreemdeling meer, was ik zelfs niet meer het middelpunt in mijn eigen verhaal. Zo leek het moederschap, dat mij mezelf bracht, me tegelijkertijd het begrip van mezelf te ontnemen – een paradox. Ik zou iets onbekends voor mezelf worden. Zich ontwikkelend binnen hun oorspronkelijkheid reisden mijn kinderen door de voorwaarts stromende tijd van lot en verandering. Ikzelf was de chronische tijd van hun verzorging ingegaan, herhaling, steeds maar weer hetzelfde.
‘Het kind met het badwater weggooien.’ Ik kon me bij die uitdrukking pas iets voorstellen toen ik kinderen kreeg. Ik groeide op in huizen waar badkuipen waren met een afvoer, maar nu, nadat ik mijn kinderen in hun handdoeken had gewikkeld, kieperde ik het lauwe zeepsop uit hun tobbes in de douche, gooide het water weg terwijl ik hun broze lichaampjes tegen me aan hield. Het voelde alsof mijn verhaal het badwater was, de stroom van de verhalende tijd met het kind verloren gegaan. Ik wilde alles tegelijk, het bad, het water, de baby: mijn afzondering, mijn verhaal, mijn liefde.

Kortgeleden, toen mijn kinderen al bijna volwassen waren, verviel Amsterdam, de stad die al bijna dertig jaar mijn thuis is, in een chronische stilstand. De werkenden, de reizigers en het winkelende publiek, wandelaars en fietsers waren verdwenen. Niemand ging op reis. Er kwamen geen vreemdelingen naar de stad. Ouders bleven thuis en werkten harder dan ooit. Mijn minder drukbezette buren keken verwonderd naar de lege kades, claimden een plekje in de zon en zetten er hun strandstoelen neer. Onder de voeten van Amsterdam kolkte het water; boven de stad zijn hoofd slingerden en luidden de kerkklokken, maar niemand hield nog gelijke tred met de uren.
Mijn kinderen studeerden, mijn man en ik werkten, met z’n vieren woonden we in een huis dat aanvoelde als een lege badkuip van tijd. Ik werkte, omdat er niets (of niemand) anders was dat mijn aandacht nodig had. Ik schreef over enkele schrijvers en kunstenaars die ook moeder waren geweest: Le Guin, Doris Lessing, Susan Sontag, Audre Lorde, de schilderes Alice Neel. Toen ik niet op reis kon, maakte ik tochten, samen met hen. Ik keek naar Alice Neel terwijl ze naakte, zwangere figuren schilderde, aldus haar kennis en ervaring met vijf zwangerschappen en vier kinderen verbeeldend in de vormen van lichamen van andere vrouwen. Ik volgde Angela Carter toen ze op haar veertigste het besluit nam om een ​​kind te krijgen, op de valreep, maar nog net op tijd.
De meeste verhalen stromen naar voren, maar het pandemieverhaal bleef halverwege hangen: alweer een maaltijd bereid en gegeten, nog een rondje gelopen door alweer dezelfde straten. Mijn gezin raakte verstrikt in de tijd die het lege nest had moeten brengen: mijn kinderen zaten thuis vast, mijn verlies werd uitgesteld. Ondertussen, in mijn teksten, worstelde ik met de vraag wat het betekende om moeders de hoofdrolspelers van hun levens te maken, en de manieren te ontdekken waarop zij voor hun eigen geestelijk welzijn zorgen, naast dat van hun kinderen. Op haar hoede voor sentiment, schreef Carter over het moederschap: ‘Het is altijd lastig om gebieden te verkennen waar zoveel mystificatie het werkelijke mysterie maskeert.’ Toen ik voorbij de bekende mystificaties – de alles opofferende moeder of juist het tegendeel, de moeder die niet genoeg geeft – raakte, en in het mysterie van de gevoelens van andere moeders en die van mezelf dook, voelden alle woorden die ik had voor ‘zelf’ niet meer vertrouwd.
In haar fictie onderzocht Lessing de leugens die moeders te horen krijgen over de vreugde die hun rol met zich meebrengt, en de waarheden die ze ontdekken. Le Guin vond dat het ouderschap ‘angstaanjagend was, haar kracht gaf en hoge eisen aan haar intelligentie stelde’. Ze leerden om te gaan met onderbrekingen, de gaten in hun tijd en aandacht te overbruggen, en zo nog altijd hun lot in eigen handen te nemen. Shirley Jackson maakte aantekeningen voor verhalen terwijl ze in de pan met avondeten roerde, Audre Lorde stopte haar nieuwe gedichten in haar luiertas, Susan Sontag werkte in bed, ik werkte ’s avonds, met mijn laptop op de bank. Niemand van ons was alleen, allemaal sprongen we door de ronddraaiende koorden van ruimte en tijd.

Er is alleen het heden, zegt men, nu moet het gebeuren, maar mijn nu betekent niets zonder de komst, in het verleden, van twee vreemdelingen, die maakten dat ik mij minder een vreemdeling in mijn eigen leven zou voelen. En als mijn nu een toekomst wil krijgen, moet het in een toekomende tijd spreken. Ik zie mijn kinderen op reis, bij mij weg, en ik zie mezelf en anderen struikelen, ons besef van tijd door stilstand aangetast. We hervatten onze reizen, op de vliegvelden is het druk, maar storten we ons zo in een conversatie, of in stilte? Ik twijfel.
Nu ben ik weer op reis, weg van mijn kinderen. Er gaat niets boven het uitbrengen van een nieuw boek om een schrijver het gevoel te geven een vreemdeling te zijn die in de stad opduikt. Hier ben ik, mijn zelf, is het wat men wil zien? Uit het lege nest geworpen, stapte ik aan boord van een nieuw verhaal. Zijn alle reizigers op zoek naar de plek waar ze naast een zelf een verhaal hebben? Als dat zo is, denk ik dat die plek voor mij in dubbele tijd moet bestaan, in de combinatie van het moederschap en mijn creatieve leven. De aankomst van de vreemdeling is het begin van een reis. Het tikje op de rug is het sein voor de komst van een nieuwe wending. Het leven dat ik wil leiden omvat én zelf én werk én solidariteit én zorg. Het biedt een liefdevolle partner en een betaalbare crèche voor elke ouder die er behoefte aan heeft, zodat je gezin je meer geeft dan het je afneemt. Het is vol kinderen en badwater, reizen en vreemdelingen, en verhalen als beekjes die nooit opdrogen.

Time and the Story

To be oneself is seldom asked of anyone. ‘Be yourself,’ strangers say, as if you were just what they wanted, but they never act satisfied with the result. ‘Be an individual,’ our current society says, when what they mean is that you shouldn’t expect, or offer, solidarity or care.

When I was in fourth grade, I was the new girl again. When you’re new in a small town, you can’t be yourself until you learn the words for self that the others speak. In California, grass was green in the winter and brown in the summer; the creek below our house ran with water only in the early spring. On the playground, the girls turning the jump rope chanted, ‘California oranges, 50 cents a pack!’ The jumper sang, ‘California oranges, tap me on the back!’, and another girl would touch the jumper and leap into her place.
I watched but didn’t dare jump between the swinging lines. In the classroom I was a quick learner, an awkward gift. Someone had given the children an old-fashioned claw-foot bathtub, with carpet inside. Being myself was spending most of fourth grade with a book in a dry bathtub – a lesson in difference and solitude.

There are only two situations that have ever asked of me that I be my authentic self. One is my writing, in which the words must well up from within. Another is my motherhood. Babies don’t think you’re too smart for your own good. As toddlers, my two children bathed sitting up in two small plastic tubs in the shower, splashing while I read to them. They seemed satisfied with the self they saw.
When my eldest child was born, it was as if he had brought with him, like an underground spring, his own stream of time. First he was an hour old, then a day. Then his birth certificate arrived in the mail, a letter addressed to a person who hadn’t been alive three days before. Meanwhile, my own time turned, and I jumped with it, and sometimes my husband tapped me on the back and took his turn. I fed and stared at the baby, surprised, found, lost.
There’s a saying that there are only two stories: a person goes on a journey and a stranger comes to town. I knew my story: I was the stranger who came to town. But when my children came, I was no longer a stranger, or even at the center of my own story. In this way motherhood, which gave me myself, seemed paradoxically to take away my understanding of myself. I’d become something unknown to me. Growing into their newness, my children traveled in the forward-flowing time of fate and change. I had entered into the chronic time of care work, repetition, the same thing over and over.
‘To throw out the baby with the bathwater.’ I was never able to picture that expression until I had children. I grew up in houses that had bathtubs with drains, but now, after I wrapped my children in their towels, I tipped the lukewarm soap suds out of their tubs into the shower, throwing out the water, holding their soft bodies. It felt like my story was the bathwater, the flow of narrative time lost with the baby. I wanted all of it, the tub, the water, the baby: my solitude, my story, my love.

Not long ago, when my children were almost grown, Amsterdam, my home city for nearly thirty years, fell into chronic time. The workers, travelers, and shoppers, the flâneurs and cyclists, disappeared. No one went on a journey. No strangers came to town. Parents stayed home and worked harder than ever. Others of my neighbors looked around, wondering, at the empty quays, then claimed a sunny spot and put out beach chairs. Under Amsterdam’s feet the water eddied; over its head the church bells swung and tolled, but no one was keeping pace with the hours.
My children studied, my husband and I worked, all four of us living in a house that felt like an empty bathtub of time. I worked, because there was nothing (or no one) else that needed my attention. I was writing about some writers and artists who had also been mothers—Le Guin, Doris Lessing, Susan Sontag, Audre Lorde, the painter Alice Neel. When I couldn’t travel, I went on their journeys. I watched Alice Neel as she painted nude, pregnant figures, tracing the knowledge of her own five pregnancies and four children into the lines of other women’s bodies. I followed Angela Carter as she made up her mind at forty to have a child, almost but not quite out of time.
Most stories flow forward, but the pandemic story was all middle: another meal made and eaten, another circle walked through the same streets. My family was frozen at the time of the empty nest: my children still stuck at home, my loss postponed. Meanwhile, in my writing, I struggled to understand what it meant to make mothers the protagonists of their lives, and to see the ways they tend to their own souls alongside their children’s. Wary of sentiment, Carter wrote of motherhood, ‘It is always difficult to explore areas where so much mystification conceals a true mystery.’ When I pushed past the familiar mystifications—the all-giving mother, the mother who doesn’t give enough—into the mystery of other mothers’ feelings and my own, all my words for self felt unfamiliar.
Lessing traced in her writing the lies that mothers are told about the joys of their role, and the truths that they find. Le Guin found the work of parenting ‘terrifying, empowering, and fiercely demanding on her intelligence.’ They learned to work with interruptions, bridge the gaps in their time and attention, and still carry on the fateful story of their lives. Shirley Jackson made notes for stories while she stirred dinner, Audre Lorde stashed new poems in her diaper bag, Susan Sontag worked in bed, I worked on the couch with my laptop in the evening. We were none of us solitary, all of us leaping between the moving lines of space and time.

There’s no time like the present, as they say, but my now is nothing without the past arrival of two strangers in my life, who made me less a stranger in my own. And if my now is to have a future, it must speak in a future tense. I see my children’s journeys away from me, and I see myself and others stumbling, our sense of time grown clumsy with disuse. We resume our journeys, we mob the airports, but are we racing into conversation or into silence? I’m not sure.
Now I am traveling again, away from my children, and there is nothing like a new book coming out to make a writer feel like a stranger coming to town. Here is my self, is it what’s wanted? Flung out of the empty nest, I’ve embarked on a new story. Are all travelers looking for the place where they have a self and a story? If that’s the case, I think that place for me must exist in double time, in my motherhood and my creative life combined. The arrival of the stranger is the start of a journey. The tap on the back is the signal for a new turn to begin. The life I want to live contains self and work and solidarity and care. It has a loving partner and an affordable crèche for every parent who needs it, so that your family gives you more of yourself than it takes away. It is full of babies and bathwater, journeys and strangers, and stories like creeks that never run dry.

Landmark Beach
fan Chika Unigwe

Landmark Beach
fan Chika Unigwe

Landmark Beach
fan Chika Unigwe

Oerset troch Elske Schotanus
Oerset troch Sander Buesink

Ynsprutsen troch Claudia Woolgar
Landmark Beach

It sân fan Landmark Beach is wyt. Sa wyt dat it liket as hat immen dêr withoefolle sekken sâlt leechkipere. De dage is noch krekt net oanbrutsen en it duorret op syn minst noch twa oeren foar’t it strân iepengiet foar it publyk. Der is nimmen, de measte hotelgasten sliepe noch. Mmezi hâldt fan de stilte. Se kuieret it strân del en soe wolle dat se de tiid foar ivich stilsette koe. Se stiet stil en lit it wetter oer har fuotten streame. Se wol oan neat oars tinke. En oan gjinien oars. Benammen net oan wat se sa al kwytrekke is. Dêr sil letter noch genôch tiid foar wêze. Op dit stuit is der oars neat as Mmezi en it paradys dat dit strân is. En de stilte, dy’t har widzet lyk in memme-earm har bern.

Skulpen glinsterje yn it sân as wiene it edelstiennen. Mmezi bûcht har foaroer en krijt in skulpke op. Dan noch ien. En noch ien. Al gau hat se in hânfol. De skulpen binne lyts en wyt en perfekt.
Op de palm fan har hân binne se swierder as se eins wage moatte soene. Dit is it gewicht fan myn oantinkens, tinkt se by harsels, en foar it earst sûnt se hjir is, spatte har de triennen yn ’e eagen. Mei de rêch fan ’e hân faget se se fuort. Se hat altyd fan it strân holden, mar yn België, dêr’t se no wennet, hat se de see noait sjen wollen. As har kollega’s in tripke nei de kust planne, seit se dat se in hekel hat oan wetter. Yn Enugu, de stêd dêr’t se opgroeide, wie gjin strân, mar har heit hie har op fakânsjes meinaam nei Lagos en se brochten alle dagen troch op Bar Beach dêr’t se kuiers makken lâns de igge fan ’e see, poatsjebaaiden, woarstebroadsjes ieten en fleskes Coca-Cola dronken. As de see kalm wie, swommen se. Alle dagen sammelen se skulpen, dy’t se nei de fakânsje mei nei hûs ta namen, en as Mmezi it strân miste, hold se in skulp tsjin har ear om it rûzjen fan de see hearre te kinnen.

Der kaam in ein oan de jierlikse pylgertochten nei Lagos en it strân doe’t Mmezi nei de middelbere skoalle gie en har styfmem swier rekke. Har heit wie troud mei in frou dy’t de needsaak der net fan seach sa’n lange reis te meitsjen foar in pear dagen wille. ‘Wat is der mis mei Enugu? Wêrom kinne we hjir ús fakânsjes net fiere? Trouwens, ik ha in hekel oan wetter!’ hie se it jier dêrfoar sein, doe’t se noch mar krekt by de famylje hearde. Uteinlik hie Mmezi har heit syn frou oerhelle, mar se hie it hielendal net nei’t sin hân. Se hate Lagos. Trije dagen oanien hie se oars net dien as krimmenearje oer fan alles en noch wat: it ferkear, it strân wie har te drok, it iten wie min, en se wie benaud foar wetter. Foar Mmezi hie se de fakânsje ferpest. It jier dêrnei wie har styfmem yn ferwachting. Yn har tastân woe se gjin lange reizen mear meitsje, dat se wiene yn Enugu bleaun. Doe waard har soan berne, en it hie fansels net ferstannich west om in poppe mei op fakânsje te nimmen. It wie it twadde jier dat in pear dagen nei see der net yn siet. Dêrnei waard se op ’e nij swier en wie it foargoed dien mei de fakânsjes. Mmezi swarde dat sy it har styfmem nea ferjaan soe. Achter har rêch om neamde se har ‘de heks’.

Mmezi faget it sân fan ’e skulpen en triuwt se yn ’e linkerbûse fan har jas. De rjochter sit al fol. By elke stap dy’t se set, rattelje de skulpen tsjin elkoar oan. It rammeljen ropt waarme oantinkens op oan har bernetiid. De bananesjips dy’t har heit yn Lagos op strjitte by ien fan de diskes foar har kocht. Hynsteride op Bar Beach. Har heit soe Landmark Beach prachtich fûn ha, tinkt Mmezi. Oeral hinget krystfersiering: in krystman en rindieren en fonkeljende lampkes. De mage kidelet har, mar se wol net ite. Noch net. Se is bliid dat se hjirhinne gien is en net nei Bar Beach, dêr’t it sûnt har bernetiid bot feroare is. Har heit soe it strân net weromkenne. Mmezi is tankber foar alle twadde kânsen.

Nei de berte fan har twadde bruorke feroare de bân tusken Mmezi en har heit. Mmezi wie fyftjin en hie him noch altyd nedich, mar it wie as hie er allinne noch mar tiid foar dat bern dat noch net iens prate koe. In poppe dy’t oars net die as janke en skite. Op in dei, doe’t har heit har frege de poppe in skjin ruft om te dwaan, wegere se. ‘Ik bin hjir net om foar dat bern te soargjen!’ It wie de earste en de iennige kear dat har heit tsjin har skreaud hie, teminsten foar safier’t Mmezi it har yn it sin bringe kin. Alhoewol’t har heit letter syn ekskuzes oanbean hie, hie se it gefoel hân dat de bân, dy’t sûnt it houlik al net mear itselde west hie, ûnomkearber feroare. Sûnt se twa jier letter nei de universiteit gong, hie se net wer thús west. De feestdagen brocht se troch mei freonen, neven en nichten, en soms gong se dêrnei werom nei de kolleezjebanken sûnder dat se har heit troffen hie. Sa hie se it it leafst.

Mmezi hie har mem noait kend. De frou fan wa’t Mmezi har kûltsjes yn ’e wangen hat, wie ferstoarn oan komplikaasjes by de befalling. Mmezi hie it oerlibbe, har twillingsuske net. Har heit hie har allinne grutbrocht en dat se gjin mem hie, of bruorkes en suskes hie se noait field as in gemis. Utsein har heit hie se nimmen nedich hân. Se wie der altyd fan útgien dat se foar altyd mei har twaen bliuwe soene. Se hie altyd sein dat se har heit yn ’e hûs nimme soe as er âld wie, en sy foar him soargje soe. Se hie teloarsteld west doe’t er sei dat er har foarstelle woe oan syn ‘spesjale’ freondinne. In byld fan in frou, rizich fan stal en mei in donkere hûd soe har styfmem wurde. Doe’t se elkoar foar it earst moeten, hie de frou tige har bêst dien om freonlik te wêzen, mar al har besykjen hie om ’e nocht west. Mmezi hie har resolút ôfwiisd. De boarterspop dy’t se krige, dumpte se achter yn ’e kast. Se wie te âld om mei dat stomme ding te boartsjen, sei se tsjin har heit doe’t er frege oft se de pop moai fûn. Nei de brulloft waard se frege har styfmem ‘mem’ te neamen, mar dat ferpofte se. Se wie bliid dat har heit der net oer trochsanike en dat har styfmem it fatsoen hie om har te sjenearjen. Mmezi woe gjin nije mem, se hie wol in mem.

Mmezi tocht dat se har heit syn oarehelte nea en te nimmer ‘mem’ neame soe. Oant ferline wike hie se de frou en har healbruorren al yn gjin jierren sjoen. Sûnt se alve jier ferlyn nei België ferhuze wie net mear. Dy pear kear dat se yn Nigearia west hat, slepte se yn in hotel en trof se har heit al, mar noait by him thús. ‘Ik soe it moai fine ast dysels wat mear by de oaren fan myn húshâlding jaan soest,’ sei har heit twa jier lyn, by har lêste besite. Mmezi die as hearde se him net, en hy liet it derby. Se wie net fan doel om frede te sluten mei de ynkringers dy’t har plak ynnaam hiene. Obi en Oba beskôge se net as har bruorren. As immen frege oft se bruorren of susters hie, sei se altyd: ‘Nee, mar ús heit hat noch twa bern.’ Obi is ûnderwilens 24 jier, Oba 20. Doe’t se de twa ferline wike wer seach, hold se de siken yn – se liken as twa drippen wetter op har heit. Like lang fan stal as hy, krekt sokke boarstelige wynbrauwen en deselde útstykjende wangbonken. It wie as seach se nei twa ferskillende kloanen fan de heit dy’t no dea wie.

It hie Obi west dy’t har op in sneintemoarn belle om te fertellen dat har heit ferstoarn wie. Se wist dat er COVID oprûn hie, dat hie er har oer de telefoan sels ferteld, mar hy hie útholden dat syn symptomen myld wiene en grapjage: ‘It slimste is dat myn smaak fuort is. Myn bier smakket nergens nei. Wêr libje ik dan noch foar?’ Mmezi hie tasein del te kommen sadree’t de lockdown foarby wie en sy op it fleantúch stappe koe. ‘En ast komst,’ sei har heit hoastjend en kocheljend, ‘komst by ús. Dan kinst wat tiid trochbringe mei dyn bruorren en styfmem.’ Mmezi hie mei de eagen rôle en mar wat grommele. Wannear soe er it no einlings ris opjaan? Sy hiene Mmezi net nedich en Mmezi har net. Se wie 35, in folwoeksen frou dy’t in nij libben opboud hie yn België, dêr’t se nei har ôfstudearjen hinne ferhuze wie en in man moete hie (dêr’t se letter fan skiede soe). Se hat in goede baan by in farmaseutysk bedriuw. It soe perfoarst gjin ramp wêze as se har bruorren en harren mem noait wer sjocht, en it stiet te besjen oft sy op har sitte te wachtsjen.

Mmezi giet yn it sân sitten. Se fernimt hoe’t it libben om har hinne yn beweging komt. It is ljochter wurden. Aanst sille de merkkeaplju har kreamkes opbouwe. De sjauffeurs fan de kekes, weintsjes op trije tsjillen, stekke de dyk oer, noch even en se sille har klanten de bûlevaar op en del ride. Obi en Oba en de bruorren har mem sille har daliks roppe foar it moarnsiten. Dit is de earste moarn dy’t se yn Lagos trochbringe. Mmezi hie har frege om har te beselskipjen op har tocht en sy hiene de útnûging oannaam. Sa soe har heit it ha wolle. Se hellet it buiske út ’e bûse en hâldt it even tsjin har lippen.

Har heit moast sa gau mooglik begroeven wurde, hie har styfmem de dagen nei syn ferstjerren oer de telefoan sein. It spiet har dat Mmezi dêr fanwegen de reisrestriksjes net by wêze koe. De pandemy hie net allinne har heit fan har ôfnaam, dy drige har sels de kâns te ûntnimmen ôfskied fan him te nimmen, snokkere Mmezi. ‘Kinst him net kremearje litte? En de jiske foar my bewarje?’ smeke se. Se wie har derfan bewust dat de Igbo net oan kremaasje diene en dat se har styfmem dus eins frege om mei de tradysje te brekken, allinnich mar om har in geunst te bewizen. Se hie gjin idee oft de frou fan har heit dêr wat oer te sizzen hie, mar dat koe har neat skele. Se fûn dat har styfmem it oan har ferplichte wie.

Pas doe’t se sawat in jier letter wer yn Nigearia kaam, doe’t reizgjen wer tastien wie, realisearre Mmezi har hokker offers har styfmem brocht hie om derfoar te soargjen dat har heit kremearre wurde koe. De omkes fan Mmezi, dy’t as manlju de ferantwurdlikheid hiene om in passende begraffenis foar har broer te regeljen, hiene it har tige dreech makke. ‘In widdo hat gjin rjochten,’ fertelde se Mmezi, ‘mar ik moast dochs foar dy fjochtsje. Ik wit hoe wichtich dit foar dy wie.’ Mmezi krige de triennen yn ’e eagen. Dizze frou, dy’t sy nea lije mocht hie, dy’t sy kear op kear ôfstegere hie, hie har ferset tsjin in ynstitút sadat sy, Mmezi, in part fan har heit yn hannen krije koe en sa weardich ôfskied fan him nimme. Mmezi waard oerspield troch in ûnbekende emoasje, dy’t makke dat se de earms om har heit syn widdo sloech en har oankrûpte. ‘Tankjewol, tankjewol, mem,’ sei se hieltyd mar wer. Mmezi hie in hotel yn Enugmu boekt, mar besleat har reservearring te annulearjen. Se slepte yn har âlde sliepkeamer. ‘Dyn heit hat altyd hope datst weromkomme soest,’ sei har styfmem jûns. ‘Hy miste dy sa.’ As har styfmem oer Mmezi’s heit praat, fernimt Mmezi de waarme tadienens yn har stim, de leafde. It taast har yn it moed.

Se hat der spyt fan dat se har bruorren en dy har mem al dy jierren beskôge hat as frjemden dy’t har plak ynnaam ha. As fijannen yn plak fan sibben. Se flústeret tsjin it buiske: ‘Asjebleaft, ferjou it my.’
Dizze frou, dy’t sy sa min behannele hat, hat oars neat misdien as fereale wurde op har heit. Se faget de triennen, dy’t op ’e nij begjinne te streamen, fan har gesicht. Obi en Obadi binne aardich. Hoewol’t se beide folwoeksen binne, neame se har net by de namme, mar sprekke se har út respekt oan as ‘Sister Mmezi’. Tegearre hiene se har fan it fleanfjild fan Enugu helle. Se ferhellen oer har bernetiid en dat se noait yn Mmezi’s keamer komme mochten. Se joegen geduldich antwurd op al har fragen oer har heit syn lêste dagen. Hy hie net lit. Syn hoastjen wie slimmer wurden, hy wie nei it sikehûs ta gien. Binnen in pear dagen wie er ferstoarn, allinnich, om’t de sikehuzen gjin besikers talitte mochten. Even nei middernacht hiene se it nijs oer de telefoan te hearren krigen. Har mem hie frege om Mmezi sa gau mooglik te beljen. Se fertelden Mmezi oer it ferheftige petear tusken harren mem en de omkes fan heit syn kant. Se hie witte litten dat har broer op Mmezi har fersyk kremearre wurde soe. Obi en Oba hiene har mem noch noait sa lûd praten heard. De omkes hiene har tabiten dat de famylje har útstjitte soe as se him kremearje liet. ‘Hoe kinst ús broer opstoke as in ordinêre dief? As in bist?’ hie ien fan de omkes frege. As se trochsette, wie sy wat de famylje oangiet like dea as hy. Har mem hie sein dat se leaver har sweagers ûnrjocht oandwaan soe as Mmezi de ôfrin ûntnimme dêr’t sy nei har gefoel sa’n ferlet fan hie. ‘Do bist mar in frou. Mmezi is mar in frou. Wat fynt Obi? Hy is de okpala!’ hie omke Fide, de âldste broer fan har heit sein, wizend nei Obi. Obi wie fjouwerkant achter syn mem stean gien. ‘Tankjewol,’ sei Mmezi tsjin har broer. Obi makke in gebeart mei de hân. ‘Foar dy doch ik alles, suster.’ Dizze loyaliteit hie se nergens oan fertsjinne, betocht Mmezi.

Mmezi komt oerein en rint op it wetter ta. Se skoddet it buiske mei de jiske fan har heit yn it wetter leech. ‘Dei, heity,’ seit se. Se nimt it paad werom nei it hotel, de stielen trep op, by de befeiliger del. Se wol noch in bad nimme foardat se har bruorren en mem treffe sil om ûnder meielkoar te brea-iten. Wêr’t har heit ek wêze mei, se is derfan oertsjûge dat er bliid is dat syn húshâlding lang om let byelkoar is.

Landmark Beach

Het zand op Landmark Beach is wit. Zo wit dat het lijkt alsof iemand er zoutzakken heeft leeggegooid. De zon is nog niet op en het duurt nog minstens twee uur voor het strand opengaat. Er is niemand, de meeste hotelgasten slapen. Mmezi houdt van de stilte. Ze loopt over het strand en zou het liefst willen dat dit moment eeuwig duurt. Als ze stilstaat, spoelt het water over haar voeten. Ze wil aan niets anders denken. En aan niemand anders. Vooral niet aan wat ze is kwijtgeraakt. Daar is later nog genoeg tijd voor. Nu is Mmezi hier alleen op dit paradijselijke strand. De stilte troost haar, als de warme omhelzing van een moeder.

Schelpen glinsteren in het zand als edelstenen. Mmezi bukt en raapt er een op. Dan nog een. En nog een. Al snel heeft ze een handvol. De schelpen zijn klein en wit en perfect. Ze wegen meer dan ze zouden moeten wegen. Dit is het gewicht van mijn geheugen, denkt ze bij zichzelf, en voor het eerst sinds ze hier aankwam, rolt er een traan over haar wang. Met de rug van haar hand veegt ze hem weg. Ze heeft altijd van het strand gehouden, maar in België, waar ze nu woont, is ze er nooit heen geweest. Als haar collega’s een tripje naar de kust plannen, zegt ze dat ze een hekel heeft aan water. In Enugu, de stad waar ze opgroeide, was er geen strand, maar haar vader nam haar vroeger mee op vakantie naar Lagos. Daar gingen ze naar Bar Beach om langs het water te lopen, te pootjebaden, worstenbroodjes te eten en flesjes cola te drinken. Als het kon, zwommen ze. Elke dag verzamelden ze schelpen, die ze aan het eind van de vakantie mee naar huis namen, en als Mmezi het strand miste, drukte ze een schelp tegen haar oor om het ruisen van de zee te horen.

Aan die jaarlijkse pelgrimstocht naar Lagos en het strand kwam een einde toen Mmezi naar de middelbare school ging en haar stiefmoeder zwanger werd. Haar vader was getrouwd met een vrouw die niet snapte waarom je zo’n lange reis zou ondernemen voor een paar dagen plezier. ‘Wat is er mis met Enugu? Waarom kunnen we hier geen vakantie vieren? Trouwens, ik heb een hekel aan water!’ had ze het jaar daarvoor gezegd, toen ze net bij de familie hoorde. Uiteindelijk had ze zich toch laten overhalen door Mmezi’s vader, maar ze had het helemaal niet naar haar zin gehad. Ze gruwde van Lagos. Drie dagen lang had ze doorlopend geklaagd over van alles en nog wat: het verkeer, het strand was te druk, het eten was slecht, het water eng. Ze had de vakantie voor Mmezi verpest. Het jaar daarop werd haar stiefmoeder zwanger. In die toestand wilde ze niet zo ver meer reizen, dus bleven ze in Enugu. Toen werd haar zoon geboren, en het was natuurlijk niet praktisch om op vakantie te gaan met een baby. Voor het tweede jaar op rij bleven ze thuis. Daarna werd ze opnieuw zwanger en was de vakantie voorgoed verleden tijd. Mmezi zwoer dat ze het haar stiefmoeder nooit zou vergeven. Achter haar rug om noemde ze haar ‘de heks’.

Mmezi pulkt het zand uit de schelpen en stopt ze in haar linker jaszak. De rechter zit al vol. Bij elke stap die ze zet, roept het gekletter van de schelpen een warme herinnering aan haar kindertijd op. De bananenchips die haar vader voor haar kocht op straat in Lagos. Paardrijden op Bar Beach. Haar vader zou Landmark Beach prachtig hebben gevonden, denkt Mmezi nu. Er hangt kerstversiering, met een kerstman en rendieren en fonkelende lampjes. Haar maag knort, maar ze wil niets eten. Nog niet. Ze is blij dat ze hiernaartoe is gegaan en niet naar Bar Beach, waar het anders is dan vroeger. Haar vader zou het niet meer herkennen. Mmezi is dankbaar voor haar tweede kans.

Na de geboorte van haar tweede broertje veranderde de band tussen Mmezi en haar vader. Mmezi was vijftien en had hem nog steeds nodig, maar het leek alsof hij alleen maar interesse toonde in het nieuwe baby’tje, dat nog niet eens kon praten. Het huilde en poepte en verder niets. Toen haar vader haar op een keer vroeg om een luier te verschonen, weigerde ze. ‘Ik ben hier niet om voor een baby te zorgen!’ Het was de eerste en enige keer dat haar vader haar had uitgefoeterd, voor zover Mmezi zich kan herinneren. Hoewel haar vader later zijn excuses had aangeboden, had ze het gevoel gehad dat de relatie, die sinds het huwelijk al niet meer hetzelfde was geweest, nu onomkeerbaar veranderd was. Toen ze twee jaar later ging studeren, kwam ze nooit meer thuis op bezoek. De feestdagen bracht ze door met vrienden en neven en nichten, en soms ging ze daarna terug naar de universiteit zonder dat ze haar vader had gezien. Daar koos ze zelf voor.

Mmezi heeft haar moeder nooit gekend. De vrouw van wie ze haar wangkuiltjes heeft, was overleden aan complicaties tijdens de bevalling. Mmezi had het overleefd, haar tweelingzusje niet. Haar vader had haar alleen opgevoed en ze had het nooit jammer gevonden dat ze geen moeder had en enig kind was. Behalve haar vader had ze niemand nodig gehad. Ze was er altijd van uitgegaan dat ze voor altijd met zijn tweetjes zouden zijn. Vroeger had ze vaak gezegd dat ze haar vader in huis zou nemen als hij oud was, dat ze voor hem zou zorgen. Ze was teleurgesteld geweest toen hij vertelde dat hij haar wilde voorstellen aan zijn ‘speciale’ vriendin. De toenaderingspoging van haar lange, donkere en beeldschone toekomstige stiefmoeder, bij hun eerste ontmoeting, had ze resoluut afgewezen. De pop die ze kreeg, dumpte ze achter in de kast. Ze was te oud om met dat stomme ding te spelen, zei ze tegen haar vader toen hij vroeg of ze de pop leuk vond. Na de bruiloft werd haar gevraagd of ze haar stiefmoeder ‘mama’ wilde noemen, maar dat vertikte ze. Ze was blij dat haar vader er niet over doorzeurde en dat haar stiefmoeder zo lief was om het gênant te vinden. Mmezi hoefde geen nieuwe moeder, ze had er al een.

Mmezi had nooit gedacht dat ze de echtgenote van haar vader ‘mama’ zou kunnen noemen. Tot vorige week had ze de vrouw of haar broers al jaren niet gezien. Niet meer sinds ze elf jaar geleden naar België was geëmigreerd. Die paar keer dat ze naar Nigeria kwam, sliep ze in een hotel en zag ze haar vader nooit thuis. ‘Ik zou het fijn vinden als je een band zou opbouwen met het gezin,’ zei haar vader twee jaar geleden, bij haar laatste bezoek. Mmezi deed alsof ze hem niet hoorde en hij liet het erbij. Ze was niet van plan om vrede te sluiten met de indringers die haar plaats hadden ingenomen. Obi en Oba zag ze niet als broers. Als iemand vroeg of ze broers of zussen had, zei ze: ‘Nee, maar mijn vader heeft nog twee kinderen.’ Obi is nu 24 en Oba 20. Toen ze hen vorige week weer zag, was Mmezi sprakeloos – ze leken als twee druppels water op haar vader. Net zo lang als hij, met borstelige wenkbrauwen en dezelfde hoge jukbeenderen. Het was alsof iemand twee verschillende klonen van haar inmiddels niet meer levende vader had gemaakt.

Obi had haar op een zondagochtend gebeld om te vertellen dat hun vader was overleden. Ze had geweten dat hij COVID had, dat had hij haar zelf verteld over de telefoon. Hij had beweerd dat zijn symptomen mild waren en grapjes gemaakt: ‘Het ergste is nog dat ik niks kan proeven. Mijn bier smaakt nergens naar. Waar leef ik dan nog voor?’ Mmezi had beloofd langs te komen zodra de lockdown werd opgeheven. ‘En als je komt,’ zei haar vader hoestend, ‘dan slaap je bij ons. Dan kun je wat tijd doorbrengen met je broers en stiefmoeder.’ Mmezi had met haar ogen gerold en wat gebromd zonder iets toe te zeggen. Wanneer gaf hij het nou eens op? Zij hadden Mmezi niet nodig en Mmezi hen niet. Ze was 35, een volwassen vrouw die een nieuw leven had opgebouwd in België, waar ze na haar afstuderen naartoe was verhuisd en een man had ontmoet (van wie ze later was gescheiden). Ze had een goede baan bij een farmaceutisch bedrijf. Het zou helemaal geen ramp zijn als ze haar broers en hun moeder nooit meer zou zien, en ze betwijfelde of zij wel op haar zaten te wachten.

Mmezi gaat zitten in het zand. Om haar heen komt het strand tot leven. Het is lichter geworden. Zo meteen komen de kooplieden tevoorschijn met hun kraampjes, net als de kekechauffeurs, die straks klanten heen en weer rijden op hun driewielers. Obi en Oba en hun moeder zullen haar zo wel roepen voor het ontbijt. Dit is hun eerste ochtend in Lagos. Ze had hun gevraagd om mee te gaan en ze hadden ja gezegd. Zo zou haar vader het gewild hebben. Ze haalt het buisje uit haar zak en drukt haar lippen ertegenaan.

In de dagen na de dood van haar vader had haar stiefmoeder over de telefoon gezegd dat hij snel begraven moest worden. Dat ze het zo jammer vond dat Mmezi er niet bij kon zijn vanwege de reisbeperkingen. Eerst was ze door de pandemie haar vader verloren, en nu kreeg ze misschien niet eens de kans om afscheid te nemen, zei Mmezi tussen het snikken door. ‘Kun je hem niet cremeren? De as voor me bewaren?’ smeekte ze. Ze was zich ervan bewust dat de Igbo niet aan crematie deden en dat ze haar stiefmoeder dus eigenlijk vroeg om met de traditie te breken, alleen om haar een gunst te verlenen. Ze had geen idee of de vrouw van haar vader daar iets over te zeggen had, maar het kon haar niet schelen. Ze vond dat haar stiefmoeder het haar verschuldigd was.

Pas toen ze een jaar later weer in Nigeria kwam, toen reizen weer toegestaan was, begreep Mmezi hoe hard haar stiefmoeder had moeten knokken om haar vader te laten cremeren. De ooms van Mmezi, die als mannen de taak hadden om een gepaste begrafenis te regelen voor hun broer, hadden het haar erg moeilijk gemaakt. ‘Een weduwe heeft nergens recht op,’ vertelde ze aan Mmezi, ‘maar ik wilde toch voor je vechten. Ik weet hoe belangrijk dit voor je was.’ Mmezi kreeg tranen in haar ogen. Deze vrouw die ze nooit had gemogen, die ze zelf keer op keer had afgepoeierd, had zich verzet tegen een instituut, zodat Mmezi zelf een deel van haar vader in handen kon krijgen en waardig afscheid kon nemen. Mmezi werd overspoeld door een onbekende emotie, en ze spreidde haar armen uit en omhelsde de weduwe van haar vader. Dank je, dank je, mama, zei ze, ze bleef het maar herhalen. Mmezi besloot haar reservering bij een hotel in Enugu te annuleren. Ze sliep in haar oude slaapkamer. ‘Je vader heeft altijd gehoopt dat je terug zou komen,’ zei haar stiefmoeder die avond. ‘Hij miste je.’ Als haar stiefmoeder over Mmezi’s vader praat, hoort Mmezi de genegenheid in haar stem, een warmte die haar hart doet smelten.

Ze heeft er spijt van dat ze haar broers en hun moeder al die jaren heeft beschouwd als vreemden die haar plaats hebben ingenomen. Als vijanden in plaats van bloedverwanten. Ze fluistert tegen het buisje. Alsjeblieft, vergeef het me.
Deze vrouw, die ze zo slecht heeft behandeld, heeft niets misdaan behalve verliefd worden op haar vader. De tranen beginnen weer te stromen. Ze veegt ze weg. Obi en Obadi zijn lief voor haar. Hoewel ze beiden volwassen zijn, noemen ze haar uit respect ‘Sister Mmezi’. Samen waren ze haar komen ophalen van het vliegveld in Enugu. Ze vertelden honderduit over vroeger en dat ze nooit in Mmezi’s kamer mochten komen. Ze gaven geduldig antwoord op al haar vragen over de laatste dagen van haar vader. Hij had niet zwaar geleden. Zijn hoest was erger geworden, hij was naar het ziekenhuis gegaan. Binnen een paar dagen was hij overleden, in zijn eentje, omdat er geen bezoekers werden toegelaten in het ziekenhuis. Vlak na middernacht hadden ze het nieuws te horen gekregen. Hun moeder had hun gevraagd om zo snel mogelijk Mmezi te bellen. Ze vertelden dat ze hardop ruzie had gemaakt met de broers van haar vader, op de dag dat ze hun had meegedeeld dat hun broer zou worden gecremeerd. Ze hadden hun moeder nog nooit zo luid horen praten. De ooms hadden haar toegebeten dat de familie haar zou onterven als ze hem zou laten cremeren. ‘Hoe durf je onze broer te verbranden als een ordinaire dief? Als een beest?’ had een van de ooms gevraagd. Als ze ermee doorging, was ze wat de familie betreft net zo dood als hij. Hun moeder had gezegd dat ze bereid was hun onrecht aan te doen als dat betekende dat Mmezi het afscheid kreeg dat ze nodig had. ‘Je bent maar een vrouw. Mmezi is maar een vrouw. Wat vindt Obi? Hij is de okpala!’ had oom Fide gezegd, de oudste broer van hun vader, naar Obi wijzend. Obi was vierkant achter zijn moeder gaan staan. ‘Dank je wel,’ zei Mmezi tegen haar broer. Obi maakte een wegwuifgebaar. ‘Voor jou doe ik alles, zus.’ Deze loyaliteit had ze nergens aan verdiend, bedacht Mmezi.

Mmezi staat weer op en loopt naar het water. Ze gooit het buisje met de as van haar vader leeg in het water. ‘Dag, papa,’ zegt ze. Ze loopt terug naar het hotel, de stalen trap op, langs de beveiliger. Ze wil nog in bad voor ze gaat ontbijten met haar broers en moeder. Haar vader zal blij zijn dat het gezin eindelijk bij elkaar is, dat weet ze zeker, waar hij ook is.

Landmark Beach

The sand at Landmark Beach is white. It is so white as if someone has upended bags of salt. It isn’t quite dawn yet and the beach won’t be open to the public for at least two more hours, and as many of the hotel’s guests are still sleeping, it is empty. Mmezi loves the quiet. She walks along the beach and finds herself wishing that she could somehow freeze this moment and live it forever. She stands still and lets the water wash over her feet. She doesn’t want to think of anything else. Or of anyone else. She particularly doesn’t want to think of what she’s lost. There’d be time for that. For now, there’s just Mmezi and the paradise that is this beach. And the silence that cradles her like a mother’s arm.

Sea shells sparkle in the sand like gems. Mmezi bends down and picks up one shell first. Then another. Then another. Soon, she has gathered a handful. The shells are small and white and perfect. They weigh more in her palms than she knows that they really ought to weigh. This is the weight of my memories, she thinks to herself, and for the first time since she’s been here, a tear finds its way out. She wipes it with the back of one hand. She has always loved water and the beach, but in Belgium where she now lives, she’s never been to one. When her colleagues plan a trip to the seaside, she tells them she can’t stand water. There was no beach in Enugu where she grew up, but her father would bring her to Lagos on holidays and they’d spend every day going to Bar Beach where they would walk along the water front, get their feet wet, eat sausage rolls and drink bottles of Coca-Cola. If the conditions were right, they’d swim. Every day, they’d pick sea shells and at the end of their holiday, they would bring the shells back to Enugu and whenever Mmezi missed the beach, she’d put a shell to her ear and hear the roar of the water.

They stopped their annual pilgrimage to Lagos and the beach when Mmezi entered secondary school and her stepmother became pregnant. Her father had married a woman who didn’t see the need to travel so far away just for a few days of fun. ‘What’s wrong with Enugu? What’s wrong with vacationing here? Besides, I don’t like water!’ she’d said the year before, when she joined the family. Mmezi’s father had convinced her that she’d love it too. Mmezi’s stepmother had grudgingly come along but she hadn’t liked it at all. She hated Lagos. She had spent the three days of their vacation complaining of everything: the traffic, the beach was too crowded, the food was terrible, the water was scary. She ruined the holidays for Mmezi. The next year, the stepmother got pregnant. She didn’t want to travel so far in her condition, so they had stayed back in Enugu. Then she had had her son and it didn’t make sense to take a baby on vacation. And so, they had stayed home a second year. And then she got pregnant again. And so, the holidays stopped completely. Mmezi swore to never forgive her stepmother. Behind her back, Mmezi called her The Witch.

Mmezi dislodges the sand from the shells and puts them in her left pocket. Her right pocket is already full. The shells clank against each other as she walks and each clank reels in a happy memory of her childhood. The plantain chips her father often bought her in Lagos traffic. The horses they rode at Bar Beach. Her father would have loved Landmark Beach, Mmezi thinks now. The Christmas decorations are up: Santa and reindeers and glittering lights. Her stomach is starting to growl from hunger but she doesn’t want to eat. Not yet. She is happy that she made the decision to come here rather than go to Bar Beach, which is no longer what it was in her childhood. Her father wouldn’t recognize it now. Mmezi is grateful for second chances.

After her second brother was born, the relationship between Mmezi and her father changed. Mmezi was fifteen and still needed her father, but it seemed to her that her father spent all his time with this new baby who couldn’t even talk. A baby who did nothing but cry and poop. Once, when her father asked Mmezi to change the baby’s diaper, she refused. ‘I’m not here to look after any baby!’ Her father had yelled at her for the first and only time in her life, at least as far as Mmezi can remember. Even though her father had later apologized, Mmezi had felt the shift in their relationship, that began with his marriage, completed itself. When she went off to university two years later, Mmezi stopped coming home entirely. She spent her holidays with friends and cousins and went back to school sometimes without ever setting her eyes on her father. She preferred it that way.

Mmezi didn’t know her mother. The woman whose dimples Mmezi has inherited had died of complications while giving birth to Mmezi and her twin who hadn’t survived. Her father had raised her by himself and Mmezi hadn’t missed having a mother or a sibling. Her father had been enough. She’d always imagined that it would be the two of them forever. She used to say that when her father got very old, he could move in with her and she’d look after him. She had been disappointed when her father started talking about introducing her to a ‘special’ friend. When she met the tall, dark skinned beauty that would become her stepmother, she had resisted the woman’s attempts at being friendly. She had taken the doll the woman had given her and thrown it into the back of her closet. She was too old to play with the stupid doll, she told her father when he asked her if she liked the doll. After her father’s marriage she was asked to call the stepmother ‘Mom’, but she’d refused to do so. She was happy that her father didn’t insist, and that her stepmother had the decency to look embarrassed. Mmezi didn’t need a new mother, she already had one.

Mmezi didn’t think that she would ever call her father’s wife ‘Mom’. Before last week, she hadn’t seen the woman or her brothers in years. Not since she moved to Belgium eleven years ago. The few times she visited Nigeria, she stayed in a hotel and met her father away from home. ‘I’d really love it if you would try to get close to the family,’ her father told her on her last visit two years ago. Mmezi pretended not to hear him. He didn’t push. She had no intention of making peace with the usurpers who had taken her place. She didn’t think of Obi and Oba as her brothers. If anyone asked her if she had siblings, she said ‘No, but my father has two other children.’ Obi is 24 now, Oba 20. When she returned last week and saw them again, tall like their father, it knocked Mmezi’s breath away to see how much they looked like her father. The same bushy monobrows, the same high cheek bones. It was as if she was looking at two different clones of her now dead father.

It was Obi who had called her on a Sunday morning and told her that their father had died. She knew that he had caught COVID – he had told her himself on the phone- but he had said he had mild symptoms. ‘The worst really is the lack of taste. I can’t taste my beer! What am I still doing alive?’ he’d joked. Mmezi had promised to come as soon as the lockdown was lifted and she could travel. ‘And when you come,’ her father said through a cough, ‘you must come and stay with us. Get close to your brothers and stepmother.’ Mmezi had rolled her eyes and made a noncommittal grunt. When would her father give up? They didn’t need Mmezi just like she didn’t need them. She was 35. A grown woman, living a new life in Belgium where she moved to after she graduated from university, met a man (whom she’d later divorce) and has a good job working for a pharmaceutical company. If she never saw the boys and their mother again, she wouldn’t mind. She doubted they ever thought of her either.

Mmezi sits down on the sand. She can feel life stirring around her. The beach is waking up. The morning has become lighter. Soon the vendors will be here and set up their stalls. The keke drivers will begin to ply the boulevard, ferrying customers from one end to the other. Obi and Oba and their mother will be calling her soon for breakfast. This is their first morning in Lagos. She had invited them to join her on this trip and they had accepted. It was what her father would have wanted. She pulls out the vial from her pocket and kisses it.

Her father had to be buried quickly, her stepmother had told her on the phone in the days after his death. She was sorry Mmezi wouldn’t be able to make it with the travel restrictions in place. The pandemic hadn’t taken just her father, it was threatening to take away her chance to even say goodbye, Mmezi sobbed. ‘Couldn’t you cremate him? Save the ashes for me?’ she asked through sobs. She knew that the Igbo did not cremate and what she was asking was for her stepmother to break with tradition and do her a big favor. She didn’t even know if it was in the woman’s power to do so but she didn’t care. Her stepmother owed her that much.

It wasn’t until she returned to Nigeria, almost a year later when travel was allowed again, that Mmezi realized the sacrifices her stepmother had made to ensure that her father was cremated. His family – Mmezi’s uncles who were responsible, as men of the family, for making sure their brother was given an appropriate funeral – had fought Mmezi’s stepmother for control of the corpse. ‘A widow has no rights,’ she told Mmezi, ‘but I had to fight for you. I knew how important this was to you.’ It had brought tears to Mmezi’s eyes. This woman that she had never liked, that she herself had rejected in any advances of friendship, had taken on an institution just so that she, Mmezi could have a piece of her father and be able to say goodbye in a way that doesn’t completely break her. Mmezi was overwhelmed with an unfamiliar emotion that moved her to spread her arms and hug her father’s widow. She said Thank you, Thank you, Mom. Over and over again. Mmezi had planned to stay in a hotel in Enugu but she found herself cancelling her reservation. She stayed in her old bedroom. ‘Your father always hoped you’d come back,’ her stepmother told her that evening. ‘He missed you.’ When her stepmother talks of Mmezi’s father, Mmezi can hear the warmth in her voice, the love. It tugs at her heart.

She regrets all the years she spent thinking of her siblings and their mother as strangers who had taken her place. Enemies rather than blood. She whispers to the vial. Please forgive me.
She thinks of the hard time she gave this woman whose only crime was to fall in love with her father. She wipes away the tears that have started falling again. Obi and Obadi have been wonderful. Even though they are both adults, they call her ‘Sister Mmezi’ out of respect rather than by her name. Together they had met her at the airport in Enugu. They regaled her with stories of growing up and being told to keep away from Mmezi’s room. They answered her questions about their father’s last days with patience. He hadn’t suffered for long. His cough had got worse. He’d gone to the hospital. He’d died within days. He’d died by himself because no one was being allowed into the hospitals. The hospital had called them just after midnight to let them know. Their mother had asked them to tell Mmezi as quickly as possible. They told Mmezi of the noisy argument between their mother and their father’s brothers the day she called them to the house to let them know that their brother would be cremated, in keeping with Mmezi’s wishes. They’d never heard their mother raise her voice so loudly. Their uncles had told their mother that if she had their brother cremated, she’d be disowned by the family. ‘How can you burn our brother like an ordinary thief? Like a common animal?’ an uncle asked. She should consider herself dead to the family if she went ahead with it. Their mother had said she’d rather wrong them than not give Mmezi the closure she felt she needed. ‘You’re just a woman. Mmezi’s just a woman. What does Obi think? He’s the okpala!’ uncle Fide, their father’s eldest brother said, pointing at Obi. Obi had thrown his full support behind his mother. ‘Thank you,’ Mmezi said to her brother. Obi waved the thanks away. ‘Anything for you, sister.’ She had done nothing to deserve this loyalty, Mmezi thought.

Mmezi gets up again and walks towards the water. She empties the vail with the ashes of her father in the water. ‘Goodbye daddy,’ she says. She begins to make her way back to the hotel, up the steel stairs, past the security guard. She needs to take a bath before meeting her brothers and Mom for breakfast. Wherever her father is, she knows that he is happy that his family is together at last.

Beammebern - in mearke (6+)
fan Paul van Dijk

Bomenkind - een sprookje (6+)
fan Paul van Dijk

Tree Child - a fairy tale (6+)
fan Paul van Dijk

Oerset troch Paul van Dijk
Oerset troch Laura Watkinson

Ynsprutsen troch Sjoerd van Beem
Beammebern - in mearke (6+)

Lang, lang lyn wie der ris in famke dat sa fan de bosk hâlde dat se in beam waard. Net fan de iene op de oare dei hear. Dy feroaring gie hiel stadich. It famke hâlde altyd al mear fan de beammen yn de bosk as fan de minsken fan it weeshûs yn de Grize Stêd. Jûns as it begûn te skimerjen kroep se stikem oer de stedsmuorre om yn de bosk te boartsjen. Se klom dan yn ’e beammen, slingere oan ’e tûken en gie op de grûn tusken de blêden lizzen.
Jierren gienen sa foarby oant der samar op in jûn in plukje mos oan har skonken plakken bleau. Dat fûn it famke earst mar nuver. Gelokkich koe se it mos der sa wer ôfhelje en hie gjinien yn it weeshûs it sjoen. Mar it mos kaam werom, de folgjende dei hie se it wer! It wie ien fan de earste tekens dat de bosk har ek graach leie mocht. Pas doe’t se op in jûn yn bloei stie en der bledsjes oan har fingers groeiden, hie it famke troch dat der wat ûngewoans oan de hân wie. Se liet it gewurde. Op har achttjinde feroare se eltse jûn yn in moaie beam. Eltse jûn, as it begûn te skimerjen, soarge it famke dat se by de râne fan de bosk stie. Mei it sicht op de stêd stie se dêr, fredich rûzjend yn ’e wyn. Krekt as hie se dêr har famylje fûn.

Yn ’e Grize Stêd regearre in kening. In tiran, dy’t alles kontrolearje woe en oeral spionnen hie. De kening wie baas oer alles, ja werklik alles wat der yn syn ryk barde. De ynwenners moasten har hûzen bygelyks eltse dei skjin meitsje. De strjitten waarden eltse moarn fage en ruten waarden elk oere himmele. Mar de frjemdste regel wie dat der nergens wat groeie mocht. ‘Want,’ sei de kening, ‘grien hat de oanstriid om oeral op te dûken en te woekerjen.’ In aaklike gewoante, fûn hy. Der wienen gjin tunen, der wienen gjin parken, der wie gjin ûnkrûd te bekennen. En sa hâlde de kening as in spin elkenien finzen yn syn web.
Toch hie sels de kening net troch dat der in frou eltse dei oer de stedsmuorre klom. Jierrenlang krústen de paden fan de boaze kening en de frou inoar dan ek net. Oant op in dei in soldaat in jonge frou oer de stedsmuorre klauterjen seach.
‘Wat soe dat?’ rôp de soldaat en hy koe krekt foardat de frou oer de muorre glydzje soe har foet beetpakke.
‘Lit my los!’ skreaude de frou en skopte mei de foet om de hân los te krijen. ‘Ik moat nei de bosk foardat it begjint te skimerjen!’
De frou seach de soldaat bang oan. Even krige er meilijen. Hy woe har eins wol loslitte. Mar wat as de kening derfan hearre soe? Fan dy gedachte krige de soldaat it benaud. Hy pakte de wrikjende foet fan de frou noch wat fêster beet en luts har fan de stedsmuorre ôf. Doe ynienen feroare de foet yn in beamwoartel. Dêrnei de oare foet. En in pear tellen letter wie de frou yn in beam feroare. Minutenlang stie de soldaat nei de beam te sjen.
‘In frou dy’t yn in beam feroaret. In wûnder of it wurk fan de duvel,’ mompele er. Hie wie hielendal fan de kaart. Sa hurd as er koe, draafde de soldaat nei it hôf fan de kening.
Noch deselde nacht gie der in stoet troch de stêd. Wachters mei spearen en fakkels, in koperen koets mei dêryn de kening, twa koetsen mei lakeien en hofdames, en dêrachter rûnen fjouwer sterke soldaten mei skerpe seagen. In grutte groep minsken hie har yn ’e strjitten fersammele. Deunby de beam holden de koetsen stil en stapte de kening út. Op ’e holle hie er in kroan fan goud, syn swiere donkerpearse mantel sleepte oer de brânskjinne balstiennen. Foar him stie de iennichste beam fan de Grize Stêd. De kening joech de soldaat dy’t de beam ûntdekt hie in wink.
‘Dy frou, ien fan ús, is yn dizze beam feroare?’ snauwde er. Hy hie gjin freonlike stim.
De soldaat knikte en de kening makke in rûntsje om de beam hinne.
‘In merakel. Hm….Wachters, wachtsje oant moarnier om te sjen oft se wer minske wurdt. Wurdt se minske, slút har dan op yn ’e tsjerkers. Bliuwt se beam, seagje har dan om. Dêrnei sil ik de rêst fan dat bosk mei woartel en tûke útrûgje.’
Bliid mei himsels rûn de kening nei de koets en kearde werom nei it kastiel. Mar de soldaat dy’t de kening oer de frou ferteld hie ried mei pine yn ’ebúk werom nei it kastiel. Dit hie net syn bedoeling west…

Oan de oare kant fan de stedsmuorre, by de râne fan de bosk, stjitten twa bjirken inoar oan. Se hienen heard wat de kening ferkundige hie. Ek in ikebeam swaaide ûnrêstich hinne en wer.
It wie de bûkebeam dy’t it hurdst kreake fan allegear. Dryst swypke er de tûken hinne en wer en wrimele krekt salang oant de woartels loskamen út de grûn. Oaren folgen syn foarbyld. It wie in gekreak fan komsa yn de bosk. De iene nei de oare beam wrikte him los. Mei de bûkebeam foarop skode de bosk stadich rjochting de stedsmuorre. En dy nacht, wylst de boaze kening him nochris omdraaide yn syn skjinne bêd, skeuvelen de beammen de stêd binnen.
Guon blokkearren doarren fan hûzen, oaren stapten hûzen binnen en setten harren woartels dêr del. Wer oaren gienen sels boppe op it dak stean. Trije jonge beammen gienen midden op it plein yn in fontein stean en spatten inoar wiet. De âlde bûkebeam dy’t as earste út de grûn stapt wie, sette koers nei it plak dêr’t de frou stie. Mei in groepke oare beammen makken se súntsjes in rûnte om de wachters hinne.
‘Hee,’ sei ien fan de twa wachters en joech de oare in dúst. ‘Ik seach dêr wat beweegjen!’
‘Wêr dan?’ sei de oare en wreau wat slieperich yn ’e eagen.
Mar foardat de beide wachters trochkrigen wat der oan de hân wie, hie de âlde bûkebeam beide mannen mei in linige kaakslach delslein.
De oare moarns seagen de ynwenners fan de Grize Stêd harren de eagen út. By ien famylje stie der in beam yn ’e keuken. Oaren fûnen in beam boppe op it dak en in heit moppere doe’t er nei it wurk gean woe en der pal foar de foardoar in miniparkje ûntstean wie. Der klonken ek oare lûden yn de Grize Stêd, fleurige lûden, gjalpen en gicheljen. Dat wienen de bern fan de stêd. In jonkje koe út syn sliepkeamer fia in tûke nei de keamer fan syn freon oan de oare kant fan de strjitte klimme. Twa famkes hienen fan in planke in skommel oan in tûke makke. Der wie mar ien jonkje dat gûlde: hy wie ferstopperke oan it dwaan en de beam dêr’t er him achter ferstoppe hie, wie fuortrûn. De measte oe’s en aah’s kamen doe’t letter dy moarn ek de fûgels werom kamen nei de Grize Stêd.
En de kening? De kening waard read fan lilkens doe’t er yn ’e sliepkeamer in klimplant oan de kroanluchter slingerjen seach. Gysten draafde er nei it rút. Dêr sloech de skrik him om ’t hert.
Wêr’t er ek seach, oeral stiene beammen. Troch de beammen koe er syn eigen stêd net iens mear sjen. Of dochs? Hiel yn ’e fierte seach er noch in stikje fan de stedsmuorre.
‘In ôfgriis. Ik hie dy beam net stean litte moatten. Ast ien beam stean litst dan komme de oaren derop ôf. Dat stik fertriet, dy-dy frou hat dit dien,’ stammere er. ‘Ik moat har fange, dan sil dat bosk dwaan wat ík wol!’
De kening ferstrûpte him en draafde nei ûnderen, beammen ûntwykjend dy’t op de treppen stean gien wienen. Hy rôp de soldaat by him dy’t de frou as earste sjoen hie. Se hellen de bêste hynders op dy’t de kening hie.
‘Rjochttroch nei de stedsmuorre. As we de muorre fûn hawwe komme we fansels by dy frou út!’ sei de kening.
‘En dan?’ frege de soldaat.
‘Dan freegje we har freonlik oft dat bosk de stêd ferlitte wol,’ sei de kening mei in slûchslim glimke en se gienen op paad. Mar om’t der oeral beammen stienen wie de dyk dreech te finen. Foar de kening wie syn eigen stêd in doalhôf wurden.
‘Sire, we ferdwale, hear,’ sei de soldaat nei in skoftke.
‘Seur net,’ snauwde de kening.
‘De beammen bewege,’ sei de soldaat.
‘Seur net.’
‘Wol wier. Ik seach niiskrekt in Japanske Eskdoarn foarby huppeljen!’
‘Hm,’ sei de kening.
Want de soldaat hie gelyk. De beammen beweegden hieltyd en it paad feroare oanienwei. Nei in dei wie de stedsmuorre noch lang net yn sicht, nei twa dagen rekken de kening en de soldaat inoar kwyt. En op de tredde dei stroffele it hynder fan de kening oer in beamwoartel. Troch de ûnferwachte beweging foel de kening út it sadel en gie it hynder derfantroch. Nei de fal fan it hynder seach de kening der net mear sa keninklik út: hy hie strimen op it gesicht fan de tûken dy’t him yn ’t gesicht swypke hienen, de kroan wie er allang kwyt en der sieten skuorren yn ’e donkerpearse mantel. Hy koe it amper op ’e fuotten hâlde, mar fan opjaan woe er net hearre. Oan ’e ein fan ’e middei kaam de kening by de stedsmuorre.
‘Sjochst wol,’ suchte er.
Deawurch socht er krekt sa lang oant er it plak fûn dêr’t de beam stean hie. Op dat plak stie no in prachtige frou. Se skrok doe’t de kening stadich op har ta kaam.
‘As ik my net fersin, bisto de frou dy’t yn in beam feroarje kin.’
De frou sei neat, mar oan de eangst yn har eagen koe de kening wol sjen dat er it by it rjochte ein hie.
‘Soargje derfoar dat dy beammen nei my lústerje, dan sil ik dy sparje.’
‘Ik bin dan wol in beammebern,’ sei de frou, ‘mar dat betsjut net dat ik bepaal wêr’t dy stean gean. Beammen hawwe in eigen wil. Se besitte net, en ik besit har net.’
De frou die in pear stappen achterút, mar se murk dat se net mear fierder rinne koe. Har beide fuotten sieten fêst oan de grûn. En wat se altyd hearlik fûn hie, dêr wie se no bang foar wurden: se feroare stadich yn in beam. Want, it wie ommers al tsjuster oan it wurden. Al gau feroaren ek har earms yn tûken. Allinne har holle bleau noch dy fan de frou. De kening gniisde en helle fan achter syn rêch in skerpe bile foar it ljocht.
‘As ik jim net besitte kin, dan moatte jim bûge,’ drige de kening en foardat de frou it yn ’e gaten hie, hakte er mei de bile in tûke fan har ôf. It wie har rjochterearm. De frou raasde en begûn te skriemen. Fûgels fleagen op en it lûd wjerklonk troch de hiele stêd.
De kening soe de oare tûke der ek ôfhakke doe’t de soldaat tefoarskyn kaam.
‘Wat soe dit, kening?’ sei de soldaat.
‘Oan ’e kant, do!’ gromme de kening en sloech fan him ôf. Lykwols wie de soldaat folle sterker en pakte him fluch de bile ôf.
‘Hoe krije jo it yn ’e kop! Dizze frou is ien fan ús,’ sei de soldaat lilk.
‘En sy is ék ien fan ús,’ bromde de âlde bûkebeam achter him en gie stadich foar de frou stean.
‘As jo har omhakke wolle, moatte jo my ek omhakke!’ rôp in frou dy’t op it leven ôfkaam wie.
‘En ús!’ seinen trije jonkjes dy’t de frou ek gûlen heard hienen. Oare beammen, manlju en froulju dy’t ek op it geskriem ôfkaam wienen, folgen it foarbyld fan de bûkebeam en gienen om de frou hinne stean om har te beskermjen.
Ferstuivere seach de kening om him hinne. Tsjin dizze kloft minsken koe er net op en hy makke him út de fuotten. Gjinien wit wêrhinne, want bûten de stedsmuorre rekke er al gau ferdwaald yn de bosk.
De oare deis waard de beammefrou keningin fan de Grize Stêd, dy’t tenei de Griene Stêd neamd waard. In stêd dêr’t om beammen tocht waard, en de beammen op har beurt op de minsken pasten. De beammefrou regearre lang en wiis. En gelokkich: har rjochterearm groeide wer werom.
Soms heart men noch wolris nuvere gjalpen yn de bosk. Guon beweare dat it in boskûle is, mar dat moatst net leauwe. It is nei alle gedachten de kening dy’t noch hieltyd besiket om thús te kommen en mar net begripe kin dat er de natuer net besitte koe.

Bomenkind - een sprookje (6+)

Lang, lang geleden was er eens een meisje dat zo van het bos hield dat ze een boom werd. Dat gebeurde niet zomaar, hoor. Die verandering ging heel langzaam. Ze had altijd meer van bomen gehouden dan van de mensen in het weeshuis in de Grijze Stad. ’s Avonds als het begon te schemeren kroop ze over de stadsmuur om in het bos te spelen. Ze klom dan in de bomen, slingerde aan de takken en ging op de grond tussen de bladeren liggen.
Jaren gingen zo voorbij totdat er op een avond zomaar een plukje mos aan haar been bleef plakken. Dat vond het meisje maar vreemd. Gelukkig kon ze het mos er zo weer afhalen en had niemand in het weeshuis het gezien. Maar het mos kwam terug, de volgende dag gebeurde het weer! Het was een van de eerste tekenen dat het bos haar ook graag mocht. Pas toen ze op een avond in bloei stond en er bladeren aan haar vingers groeiden, bedacht het meisje dat er echt wat vreemds aan de hand was. Ze liet het gebeuren. Toen ze achttien was, veranderde ze elke avond in een prachtige boom. Elke avond, wanneer het begon te schemeren, zorgde het meisje ervoor dat ze bij de rand van het bos stond. Met het zicht op de stad stond ze daar, vredig ruisend in de wind. Net alsof ze daar haar familie had gevonden.

In de Grijze Stad regeerde een kwaadaardige koning. Een tiran, die alles wilde controleren en overal spionnen had. De koning was de baas over alles, ja werkelijk alles wat er in zijn rijk gebeurde. De inwoners moesten hun huizen elke dag schoonmaken. De straten werden elke morgen geveegd, ramen werden elk uur gezeemd. Maar de vreemdste regel was dat er nergens wat mocht groeien. ‘Want,’ zei de koning, ‘groen heeft de neiging overal op te duiken en te woekeren.’ Een akelige gewoonte, vond hij. Er waren geen tuinen, er waren geen parken, er was geen onkruid te bekennen. En zo hield de koning iedereen als een spin in zijn web gevangen.
Toch had zelfs de koning niet in de gaten dat een vrouw elke dag over de stadsmuur klom. Jarenlang kruisten de wegen van de boze koning en de vrouw elkaar niet. Tot op een dag een soldaat een jonge vrouw over de stadsmuur zag klauteren.
‘Wat moet dat?’ riep hij en hij kon net voordat ze over de muur heen gleed haar voet vastgrijpen.
‘Laat me los!’ riep de vrouw en probeerde de hand los te schoppen. ‘Ik moet naar het bos voordat het begint te schemeren.’
De vrouw keek met een bange blik naar de soldaat. Heel even kreeg hij medelijden. Eigenlijk wilde hij haar wel loslaten. Maar wat als de koning hiervan zou horen? De soldaat werd bang van die gedachte. Hij verstevigde zijn grip om de bewegende voet van de vrouw en trok haar van de muur af. Toen veranderde de voet opeens in een boomwortel. Daarna ook de andere voet. Een paar tellen later was de vrouw in een boom veranderd. Minutenlang bleef de soldaat naar de boom kijken.
‘Een vrouw die een boom wordt. Een wonder of duivelswerk,’ mompelde hij. Hij was helemaal van de kaart. Zo snel als hij kon, holde de soldaat naar het hof van de koning.
Nog dezelfde nacht ging er een grote stoet door de stad. Wachters met speren en fakkels, een koperen koets met de koning, twee koetsen met lakeien en hofdames, daarachter vier sterke soldaten met scherpe zagen. Een enorme menigte had zich in de straten verzameld. Vlakbij de boom hielden de koetsen stil en stapte de koning uit. Op zijn hoofd droeg hij een kroon van goud, zijn zware donkerpaarse mantel sleepte over de brandschone keien. Voor hem stond de enige boom van de Grijze Stad. De koning wenkte de wachter die de boom had ontdekt.
‘Die vrouw, een van ons, is in deze boom veranderd?’ snauwde hij. Hij had geen aardige stem. De soldaat knikte en de koning liep een rondje om de boom heen.
‘Een wonder. Hm… Wachters, wacht tot morgenvroeg om te zien of ze weer mens wordt. Wordt ze mens, sluit haar dan op in de kerkers. Blijft ze boom, zaag haar dan om. Daarna zal ik de rest van dat bos uitroeien.’
Blij met zijn eigen besluit liep de koning naar zijn koets en keerde terug naar het kasteel. Maar de soldaat die de koning over de vrouw had verteld, reed met buikpijn terug naar het kasteel. Dit was niet zijn bedoeling geweest…

Aan de andere kant van de stadsmuur, bij de rand van het bos, stootten twee berken elkaar aan. Ze hadden gehoord wat de koning had verkondigd. Ook een eik bewoog onrustig heen en weer.
Het was de beukeboom die het hardst kraakte van allemaal. Woest zwaaide hij zijn takken heen en weer en wrikte net zolang tot zijn wortels loskwamen uit de grond. Anderen volgden zijn voorbeeld. Het was een gekraak van jewelste in het bos. De ene na de andere boom wriemelde zich los.
Met de beukeboom voorop schoof het bos langzaam richting de stadsmuur. En die nacht, terwijl de boze koning zich nog eens omdraaide in zijn bed met schone lakens, schuifelden de bomen de stad binnen.
Sommigen blokkeerden deuren van huizen, anderen wandelden huizen binnen en zetten hun wortels daar neer. Weer anderen gingen zelfs boven op het dak staan. Drie jonge bomen gingen midden op het plein met hun wortels in een fontein staan en spatten elkaar nat. De oude beukeboom die als eerste uit de grond gestapt was, zette koers naar de plek waar de vrouw stond. Met een groepje andere bomen maakten ze stilletjes een kring om de wachters heen.
‘Hee,’ zei een van de twee wachters en stompte de andere aan. ‘Ik zag daar iets bewegen.’
‘Waar?’ zei de andere en wreef slaperig in zijn ogen.
Maar voordat beide wachters doorkregen wat er aan de hand was, had de oude beukeboom ze met een behendige kaakslag neergeslagen.
De volgende ochtend keken de inwoners van de Grijze Stad hun ogen uit. Bij een gezin stond een boom in de keuken. Anderen vonden een boom boven op het dak en een vader mopperde toen hij naar zijn werk wilde vertrekken en er voor hun deur een minipark ontstaan was. Er klonken ook andere geluiden in de Grijze Stad, vrolijke geluiden, gilletjes en gegiechel. Het waren de kinderen van de stad. Een jongetje kon vanuit zijn slaapkamer via een tak naar zijn vriendje aan de overkant klimmen. Twee meisjes hadden een schommel aan een tak gemaakt. Er was maar een jongetje dat huilde: hij was verstoppertje aan het doen en de boom waar hij zich achter had verstopt, was weggelopen. De meeste oe’s en aah’s kwamen toen later die ochtend ook de vogels terugkwamen naar de Grijze Stad.
En de koning? De koning liep rood aan van woede toen hij in zijn slaapkamer een klimplant om de kroonluchter zag slingeren. Haastig rende hij naar het raam. Daar sloeg de schrik hem om het hart. Overal waar hij keek stonden bomen. Door de bomen kon hij zijn eigen stad niet eens meer zien. Of toch? Heel in de verte zag hij nog een stukje van de stadsmuur.
‘Een verschrikking. Ik had die boom nooit moeten laten staan. Als je een boom laat staan dan komt de rest erop af. Dat stuk verdriet, die-die vrouw heeft dit gedaan,’ stotterde hij. ‘Ik moet haar vangen, dan zal het bos doen wat ík wil!’
De koning kleedde zich aan en holde naar beneden, bomen ontwijkend die op de trap waren gaan staan. Hij riep de soldaat bij zich die de vrouw als eerste had gezien. Ze haalden de beste paarden op die de koning had.
‘Rechtdoor richting de stadsmuur. Daar aangekomen zullen we de muur volgen en dan komen we vanzelf bij die vrouw uit!’ zei de koning.
‘En dan?’ vroeg de soldaat.
‘Dan vragen we haar vriendelijk of dat bos de stad wil verlaten,’ zei de koning met een valse grijns en ze gingen op weg. Maar omdat er overal bomen stonden, was de weg moeilijk te vinden. Voor de koning was zijn eigen stad een doolhof geworden.
‘Sire, we verdwalen hoor,’ zei de soldaat.
‘Zeur niet.’
‘De bomen bewegen,’ zei de soldaat.
‘Zeur niet.’
‘Wel waar. Ik zag zonet een Japanse esdoorn voorbij huppelen!’
‘Hm,’ zei de koning.
De soldaat had gelijk. De bomen bewogen voortdurend en de route veranderde aldoor. Na een dag was de stadsmuur nog lang niet in zicht, na twee dagen raakten de koning en de soldaat elkaar kwijt. En op de derde dag struikelde het paard van de koning over een boomwortel. Door de onverwachte beweging viel de koning uit het zadel en ging het paard ervandoor. Na de val van het paard zag de koning er niet meer zo koninklijk uit: hij had striemen op zijn gezicht van de takken die hem in het gezicht gezwiept hadden, zijn kroon was hij allang kwijt en er zaten scheuren in zijn donkerpaarse mantel. Hij kon amper nog op zijn voeten staan, maar van opgeven wilde hij niet weten. Aan het eind van de middag kwam de koning eindelijk bij de stadsmuur aan.
‘Zie je wel,’ zuchtte hij.
Doodmoe zocht hij net zolang totdat hij de plek vond waar de boom had gestaan. Daar stond nu een prachtige vrouw. Ze schrok toen ze de koning zag aankomen.  ‘Als ik me niet vergis ben jij de vrouw die in een boom kan veranderen.’
De vrouw antwoordde niet, maar aan de angst in haar ogen kon de koning wel zien dat hij het bij het juiste eind had.
‘Zorg ervoor dat de bomen naar mij luisteren, dan zal ik je sparen.’
‘Ik ben dan wel een bomenkind,’ zei de vrouw, ‘maar dat betekent niet dat ik bepaal waar ze gaan staan. Bomen hebben een eigen wil. Ze bezitten niet, en ik bezit hen niet.’
De vrouw deed een paar stappen naar achteren, maar ze merkte dat ze geen kant op kon. Haar beide voeten zaten vast aan de grond. En wat ze altijd heerlijk had gevonden, vreesde ze nu: ze veranderde langzaam in een boom. Het was immers al donker aan het worden. Al snel veranderden haar armen in takken. Alleen haar hoofd bleef nog dat van de vrouw. De koning grijnsde en haalde van achter zijn rug een scherpe bijl tevoorschijn.
‘Als ik jullie niet kan bezitten, dan zullen jullie buigen,’ dreigde de koning en voordat de vrouw het in de gaten had, hakte hij met de bijl een tak van haar af. Het was haar rechterarm. De vrouw gilde en begon te huilen. Vogels vlogen op en het geluid klonk door de hele stad.
De koning zou ook de andere tak er afhakken toen de soldaat tevoorschijn kwam.
‘Wat doet u, koning?’ zei de soldaat.
‘Aan de kant, jij!’ gromde de koning en sloeg wild om zich heen. Maar de soldaat was veel sterker en pakte snel de bijl van hem af.
‘Bent u gek geworden? Deze vrouw is een van ons,’ zei de soldaat kwaad.
‘En ze is óók een van ons,’ bromde de oude beukeboom achter hem terwijl hij langzaam voor de vrouw ging staan.
‘Als u haar wilt omhakken, hak dan mij ook om!’ riep een vrouw die op het lawaai was afgekomen.
‘En ons!’ zeiden drie jongetjes die de vrouw ook hadden horen huilen. Andere bomen, mannen en vrouwen die op het gehuil waren afgekomen, volgden het voorbeeld van de beukeboom en maakten een kring om de vrouw heen om haar te beschermen.
Verbaasd keek de koning om zich heen. Tegen deze menigte kon hij niet op en hij maakte zich uit de voeten. Niemand weet waarheen, want buiten de stadsmuren raakte hij al snel verdwaald in het bos.
De volgende dag werd de bomenvrouw koningin van de Grijze Stad, die voortaan de Groene Stad genoemd werd. Een stad waar voor bomen werd gezorgd en de bomen op hun beurt waakten over de mensen. De bomenvrouw regeerde lang en wijs. En gelukkig: haar rechterarm groeide weer terug.
Soms hoort men nog wel eens vreemde kreten in het bos. Sommigen beweren dat het een bosuil is, maar dat moet je niet geloven. Het is waarschijnlijk de koning die nog steeds probeert thuis te komen en maar niet kan begrijpen dat hij de natuur niet kon bezitten.

Tree Child - a fairy tale (6+)

Long, long ago, there was a girl who loved the forest so much that she became a tree. It didn’t just happen overnight, though. The change was a very slow one. She had always loved trees more than she loved the other people at the orphanage in the Grey City. In the evenings, as it was starting to get dark, she crept over the city wall to go and play in the forest. She climbed in the trees, swung on the branches and lay on the ground among the leaves.
Years went by like that until, one night, she found a clump of moss stuck to her leg. At first, the girl just thought it was strange. Luckily, the moss was easy enough to remove, and no one at the orphanage had noticed. But the moss came back – the next day, it happened again! It was one of the first signs that the forest liked her, too. Then, one evening, when she was in bloom and leaves were growing on her fingers, the girl finally realised that something extraordinary was going on. She just allowed it to happen. By the time she was eighteen, she turned into a beautiful tree every evening. And every evening, as darkness fell, the girl always made sure she was standing at the edge of the forest. With a view of the city, she stood there, peacefully rustling in the wind. It was as if she had found her family there.

In the Grey City, a wicked king ruled. A tyrant who wanted to control everything and had spies everywhere. The king was in charge of everything – yes, absolutely everything – that happened in his kingdom. His subjects had to clean their houses every day. The streets were swept every morning, and the windows were wiped every hour. But the strangest rule was that nothing was allowed to grow anywhere. ‘Because,’ the king said, ‘green has a tendency to pop up all over and to grow rampant.’ A most unpleasant habit, he thought. There were no gardens, there were no parks, there was no sign of weeds. And the king held everyone captive in his web, like a spider.
Yet even the king did not notice that someone was climbing over the city wall every day. For years, the paths of the wicked king and the woman did not cross. Until, one day, a soldier spotted the young woman clambering over the city wall.
‘Hey, what are you up to?’ he shouted, managing to grab her foot just before she slipped over the wall.
‘Let go of me!’ shouted the woman as she tried to kick his hand away. ‘I have to get to the forest before darkness falls.’
The woman looked at the soldier with fear in her eyes. For a brief moment, he felt sorry for her. He actually wanted to let her go. But what if the king found out? That thought scared the soldier. He tightened his grip on the woman’s moving foot and pulled her off the wall. But the foot suddenly turned into a tree root. And then the other foot did, too. Within a few seconds, the woman had turned into a tree. For minutes, the soldier just stood there and gaped.
‘A woman turning into a tree. It’s either a miracle or the devil’s work,’ he muttered. He was completely stunned. As quickly as he could, the soldier ran to the king’s court.
That same night, a procession made its way through the city: guards with spears and torches, a copper coach for the king, two carriages with footmen and ladies-in-waiting, followed by four soldiers with sharp saws. A huge crowd had gathered in the streets. When they reached the tree, the carriages came to a stop and the king climbed out. He had a golden crown on his head, and his heavy purple robe swished across the spotless cobblestones. Before him stood the only tree in the Grey City. The king beckoned the guard who had discovered the tree.
‘So, a woman, one of us, transformed into this tree?’ he growled. He did not have a pleasant voice. The soldier nodded, and the king walked once around the tree.
‘A miracle. Hm… Guards, wait until early tomorrow morning to see if she turns back into a human being. If she does, then lock her up in the dungeons. If she’s still a tree, cut her down. And then I shall wipe out the rest of that forest – every root and branch.’
Feeling very pleased with himself, the king walked back to his carriage and returned to the castle. But the soldier who had told the king about the woman rode back to the castle with an ache in his stomach. This was not what he had intended at all…

On the other side of the city wall, at the edge of the forest, two birch trees nudged each other. They had heard what the king had proclaimed. An oak tree was also restlessly moving back and forth.
It was the beech tree who creaked loudest of all. Wildly, he waved his branches and tugged until his roots came out of the ground. Other trees followed his example. The sound of creaking and cracking filled the forest. One tree after another shook itself free.
With the beech leading the way, the forest slowly advanced towards the city wall. And that night, as the wicked king turned over once again in his nice, clean bed, the trees shuffled into the city.
Some of them blocked the doors of the houses, and others went inside and put down roots there. Others even climbed onto the roofs. Three young trees stood with their roots in a fountain in the middle of the main square and splashed one another. The old beech tree who had been the first to step out of the ground headed straight for the spot where the woman stood. He and a group of other trees silently encircled the two guards.
‘Hey,’ said one of the guards, elbowing the other. ‘I saw something moving over there.’
‘Where?’ said the other one, sleepily rubbing his eyes.
But before the guards realised what was going on, the old beech tree had knocked them down with a deft blow to the jaw.
The next morning, the residents of the Grey City could not believe their eyes. One family had a tree in their kitchen. Others found trees on their roofs, and one father grumbled when he tried to leave for work and found that a miniature park had sprung up in front of his door. The Grey City sounded different, too: cheerful noises, shrieks and giggling. It was the children of the city. One boy was now able to climb out through his bedroom window and across a branch to his friend on the other side of the street. Two girls had tied a swing to a branch. But there was one boy who was crying – he’d been playing hide-and-seek, and the tree he’d hidden behind had run away. Most of the oohs and aahs came later that morning, when the birds returned to the Grey City, too.
And what about the king? He turned red with fury when he saw a creeper wrapped around the chandelier in his bedroom. He hurried to the window. Fear gripped his heart. Wherever he looked, there was greenery. He couldn’t even see his own city for the trees. Or could he? Far in the distance, he could still make out part of the city wall.
‘The horror! I should never have left that tree there. If you leave one tree standing, it attracts more of its kind. That wretched creature, that… that woman! This is her doing,’ he stuttered. ‘I have to capture her, and then the forest will do as I command!’
The king got dressed and ran downstairs, dodging the trees that were standing on the stairs. He summoned the soldier who had seen the woman first. They fetched the best horses that the king had.
‘Straight on towards the city wall. When we’ve reached the wall, we shall follow it to find the woman!’ the king said.
‘And then?’ the soldier asked.
‘Then we’ll ask her kindly if that forest will leave the city,’ said the king with a sly smirk, and the two men set off. But there were trees everywhere, so it was hard to find the way. The king’s own city had become a maze for him.
‘Sire, we’re getting lost,’ the soldier said.
‘Stop complaining.’
‘The trees are moving,’ said the soldier.
‘Don’t whine.’
‘But they are. I just saw a Japanese maple skipping past!’
‘Hm,’ said the king.
The soldier was right. The trees were constantly moving, so the route kept changing. After a day, the city wall was still nowhere in sight. After two days, the king and the soldier lost each other. And on the third day, the king’s horse tripped over a tree root. This unexpected movement sent the king tumbling from his saddle, and the horse ran off. After the fall, the king no longer looked as kingly: there were cuts on his cheeks from the branches that had swished into his face, his crown was missing, and his purple robe was torn. He could barely stand, but he refused to give up. At the end of the afternoon, the king finally arrived at the city wall.
‘Told you so,’ he sighed.
Exhausted, he searched until he found the spot where the tree had stood. In that place, there now stood a beautiful woman. She was shocked to see the king approaching. ‘If I am not mistaken, you’re the woman who can turn into a tree.’
The woman did not reply, but the fear in her eyes told him he was right.
‘Make the trees listen to me, and then I will spare you.’
‘I may be a tree child,’ the woman said, ‘but that doesn’t mean I can tell them what to do or where to go. Trees have a will of their own. But they own nothing, and I do not own them.’
The woman took a couple of steps back but then realised she could not move any further. Both of her feet were stuck to the ground. And what had always given her such delight now made her afraid: she was turning into a tree. It was starting to get dark… Quickly, her arms transformed into branches. Only her head was still human. The king grinned and pulled a sharp axe from behind his back.
‘If I cannot own you and the trees, then you shall all bow before me,’ the king said in a threatening voice, and before the woman knew what was happening, he chopped off one of her branches with the axe. The branch was her right arm. She screamed and began to wail. Birds flew up into the air, and the sound echoed throughout the entire city.
The king was just about to chop off the other branch when the soldier appeared.
‘What are you doing, king?’ said the soldier.
‘Out of my way!’ growled the king, flailing around. But the soldier was much stronger than the king and soon snatched the axe from him.
‘Have you gone insane? This woman is one of us,’ the soldier said angrily.
‘And she is also one of us,’ rumbled the old beech tree from behind him, slowly moving to stand in front of the woman.
‘If you want to chop her down, then you can chop me down as well!’ shouted a woman who had come to see what all the noise was about.
‘And us!’ said three boys who had also heard the woman wailing. Other trees and men and women who had been drawn by the cries followed the beech tree’s example and formed a circle around the woman to protect her.
The king looked around in a daze. He was no match for this crowd, so he made a run for it. No one knows where he went, because once he was outside the city walls, he soon got lost in the forest.
The next day, the tree woman was made queen of the Grey City, and from then on it was known as the Green City. It was a city where trees were taken care of and, in turn, the trees watched over people. The tree woman ruled long and wisely. And luckily, her right arm grew back.
Sometimes strange cries are still heard in the forest. There are those who claim that it’s a tawny owl, but you shouldn’t believe that. It’s most likely the king, still trying to make his way home and simply unable to understand that he could not own nature.

En doe?
fan Thomas Verbogt

En toen?
fan Thomas Verbogt

And then?
fan Thomas Verbogt

Titel anders
fan Thomas Verbogt

Oerset troch Jetske Bilker
Oerset troch Anna Asbury

Ynsprutsen troch Ate de Jong
En doe?

We ha it gauris oer útsichten. In lang skoft gie it oer listkes: bêste boek, hokker muzyk by begraffenis, bêste films, bêste songs fan Bob Dylan. En fansels ek sizze fan wêrom, alles hat op syn minst in lyts ferhaal. Rynske petearen nei it miel of by feestlike gearkomsten wêrby’t neat bysûnders fierd hoegde te wurden.
Ynienen gie it praat oer útsichten, hjir by my, in hûs oan in grêft yn Amsterdam, foar in brêge oer, wêr’t alle dagen moai wat minsken foto’s fan har sels makken mei it wetter en de brêge fierderop as achtergrûn. Elke foto is it ferhaal oer in oantinken. En oft dy no lyts of fol is, dat docht der net ta.
Ja, soms begjint it dêrmei, in freon dy’t foar it rút sit en seit dat er dêr oeren sitten bliuwe kinne soe, om’t dan ‘de ferhalen fansels komme’. Dat stim ik mei yn, want ik skriuw alle dagen, myn ritueel, oer in lyts aventuer yn it deistich libben, wat op alle plakken op ’e wrâld kin, it is altyd in kwestje fan sjen en harkjen en de fantasij op gleed helpe, op elk stuit begjint der in ferhaal dat noch net ien ken, te prangjen dat it ferteld wurde wol. Dat wurd ik my leafst sa faak mooglik gewaar. As ik nei de bakker rin, wol ik mei minstens trije ferhalen thúskomme. Ast der goed om tinkst, merkst dat de ferhalen dat sels ek wolle.
De earste kear dat we it oer útsichten hienen, fertelde ik oer in neimiddei yn ’e lette simmer op in heuvel by Florence, de rivier, de sinne dy’t fan it wetter streamend goud makket, de stêd dy’t har klearmakket foar de jûn, minsken dy’t nei hûs geane, wat men altyd oan minsken sjen kin. Ien fan ’e bettere mominten yn myn libben en dêr set dochs in ferhaal mei útein, want yn wat foar libben tûkeret sa’n momint. Wêrom krekt op dit stuit? Omdat ik der doe wis fan wie dat alles goed komme soe. Wat soe der goed komme?
In heechflakte yn Tibet wint it fan it útsicht yn Florence. Ik reizgje mei in gids út Lhasa wei nei Nepal, we ride der net streekrjocht hinne, mar de lêste dei is der dy heechflakte, mei yn dy net sa fiere fierte de Mount Everest dy’t glorearret yn it sinneljocht dat it midden fan ’e dei ferblinend meitsje kin. De snie om ús hinne jout ljocht.
We stappe út ’e Land Rover, de gids docht de mûtse ôf, leit my in earm oer it skouder, bûcht de holle en bidt, mei triennen yn ’e eagen. En sûnder dat ik wit wêrom, bin ik der wis fan dat ik yn it brânpunt fan it ferhaal fan myn libben telâne kommen bin. Dêr hie ik net op sind, doe’t we fan ’e moarn it heimsinnich hostel achterlieten, wêrfan’t de eigeneres sei dat se sa ûnder de yndruk wie fan myn lengte, en dat allinne al dêrom har betsjoenende dochter, mei eagen fol fan treast, mei my trouwe woe, ek al wer sa’n tûkerjend momint dat it begjin fan in ferhaal wêze kin, it hoecht fierder neat mei de werklikheid út te stean te hawwen, want dy is der al, no moat der noch wat fan mákke wurde. We betinke ferhalen om ússels te begripen.
En dát kin no net, neitinke oer it ferhaal oer it fanke mei eagen fol fan treast, dêr yn ’e hichte mei de earm fan de skriemende en biddende gids om myn skouders. It ferhaal is wat dit is. Ik bin ek oan it bidden, de bea dêr’t ús heit fan sei dat dêr alles yn stie, it Us Heit, ‘Lit jo wil dien wurde, op ierde likegoed as yn ’e himel.’ Heger yn ’e himel wie ik noait en no sis ik dizze wurden fan langst en oerjefte. Hjir moat in wil dien wurde. Ik freegje myn sêftmoedige en troch en de wer boeddhistyske gids wat syn bea is, hy leit it út, it giet oer ferbining, mar ik begryp it net hielendal. Hy freget my nei mines en as ik dat fertel snapt er dat it oer langst en oerjefte giet, mar begripe docht er it net hielendal.
Miskien moatte we ús beaën net begripe. It hindert ek net, wy, de biddende manlju dy’t nei de Mount Everest sjogge, binne it ferhaal dat se diele.
‘En doe?’ freegje myn freonen.
Dy fraach heart by de bêste ferhalen dy’t we betinke kinne: en doe?
Doe gienen we fierder op ús paad en in pear oeren letter gienen we it paad nei ûnderen nei Nepal, in wei wêrfan’t de lêste njoggen kilometers laten troch ien syn lân en wêr’t de gids net fierder gie. Ik koe meiride yn ’e laadromte fan in frachtwein, mar ek dy moast der ynienen mei ophâlde, want der foelen rotsblokken út ’e hichte, dy foelen der altyd, en de meireizigers yn ’e laadbak en ik gienen geandefoet fierder, ik mei in âlde Sjinees op ’e rêch, want dy koe net rinne.
En doe? Doe wie der Nepal. De grins wie in smelle rivier en yn ’e midden derfan stie in tafel, mei in militêr derneist, swierbewapene, en in militêr derachter dy’t om dokuminten frege. Elk hie dokuminten.
En doe? Dan begjint der in oar ferhaal. Ik fyn in tafel midden yn ’e smelle rivier in moai ein fan in reis nei Nepal. It moat noch wat optuge wurde, lykas elk ferhaal dat noch in ferhaal wurde moat, mar dochs ek al in ferhaal is. De tafel bliuwt stean. Ik tink my yn dat ik deroan sit te skriuwen oer twa biddende manlju op in heechflakte yn Tibet dy’t de Mount Everest yn ’e sinne sjoen ha en derfan oertsjûge wienen dat se sok moais noait mear meimeitsje soene. (Yn it ferhaal it net oer sok moais ha! Seit neat. Neatsizzende wurden!) Miskien moast der ek in freondinne by dy’t earst net safolle mei my op hie, mar no ynienen alles. ‘Lit jo wil dien wurde, op ierde likegoed as yn ’e himel.’
‘Miskien is dit de himel wol,’ sis ik bygelyks.
‘Ja, nuver dat je net witte oft dat wol of net sa is,’ seit de freondinne dy’t altyd wat doarmet tusken wat wol en net sa is.
‘En is wêr’t we no binne, wêr’t we foar ivich binne.’ Mei dit sa te sizzen, fyn ik it wol moai hearren, mar ek dat it o sa lang is, langer kin net. Ik ben der noch net oan ta om my oer te jaan oan de ivichheid.
‘Minsken oan wa’t je it freegje kinne soene, witte it fansels ek net. Oft je yn ’e himel binne. Ja, as je noch wittte dat je dea gien binne, mar miskien ferjitte je wol hoe’t dat om en ta gie as je ien kear yn ’e himel binne, omdat de dea dêr net bestiet.’
Ik hie noch noait earder sa lang oer de himel sprutsen, in riedselachtich plak yn in ferhaal.

De tiid fan de dei docht derta. In freon hat it oer Manhattan yn ’e iere moarntiid, it is septimber, it is noch simmer, in simmer dy’t lang hingjen bliuwe sil, it begjin fan ’e dei is waarm, en it ljocht broazel en tear, hy útfanhuzet yn ’e hege hichte by in freondinne dy’t Bach op ’e piano spilet, Ich ruf zu dir Herr Jesu Christ. Dêrnei hâlde se inoar beet, dêr foar it rút yn ’e hichte, se ha it oer it libben dat nei hjoed komt, in libben dat jierren duorje sil, it leafst altyd, mar altyd is lang, we binne gjin minsken dy’t oer altyd neitinke moatte, want dat is te beheinjend.
‘We kinne dwaan oft it wol kin,’ seit de freondinne dy’t Bach spile.
En doe?
Dan raast de dea troch de himel en feroaret alles yn fjoer en jiske en wanhope. Wat harren eagen sjogge, dêr kinne se net by.
En dan hâldt alles op, ek de earste oeren fan ’e dei ferdwine, de piano, Bach, it oankrûpen.
De freon seit: ‘We ferlearen it fan it gewelt. Eangst wûn it fan kwetsberens. Ach, it is sa lang lyn. De iuw wie noch amper twa jier âld.’
‘Neat is lang lyn,’ sis ik, want dat sis ik faak, en ik wol it ek sizze, want sa hâld ik alles by inoar wat ik wichtich fyn.
De freon seit: ‘Ik gie op syk nei nije ferhalen. Ferhalen binne der ek om ús minder bang wêze te litten. Ik bin wer op ’e nij yn it appartemint fan myn geleafde fan doe. En wer spilet se Bach. We krûpe inoar oan. Der bart neat oars as dat.’

It is yntusken let wurden, de flessen binne leech, net ien is útpraat, mar de wurden dogge net mear mei. In freondinne seit dat we it de oare kear ha moatte oer ien fan har útsichten. ‘De see, gewoan de see, mar ik ha der fan alles by betocht wat ik mar betinke woe.’
Ik fyn dat we sitten bliuwe moatte, want de ferhalen dy’t ús oanrikt wurde fan de see, helpe ús om te leauwen dat neat fan wat we wolle, foar altyd foarbygiet. De see is it grutste ferhaal fan ’e wrâld en ús tiid.

Ik bliuw oan ’e tafel foar it rút sitten, by de útsichten fan myn libben en alles wat dy teweechbrochten. Myn freonen binne werom nei har libbens fan foar it libben fan dizze jûn, de jûn fan ’e ferhalen, de útsichten. Bygelyks it útsicht oer Amsterdam yn ’e lette hjerstige middei fan Amsterdam, mei ien dy’t yn sân hasten oer it Wetterlooplein rint, mei in skilderij ûnder de earm, krekt kocht foar in habbekrats, op wei nei in geleafde dy’t der net mear is. En doe? En it is krekt oft se der noait west hie. Kinne je de minsken fuort tinke?
Bygelyks it útsicht oer in plein yn in doarpke yn West-Brabân, dêr’t jin neat barre kin en boppedat it lânskip fan ús heit, syn bernetiid, wêrfan’t ik de fragminten rekonstruearje omdat ik him sa graach troch it begjin fan syn libben rinnen sjoch, de iene oarloch noch net sa lang lyn en de oare net fier fuort.
It is in nacht dy’t hurd foarbygiet en ik sit dêr mar wat foar myn lytse útsicht, de brêge, it wetter, de huzen oan de oare kant wêryn’t alle ljochten dôve binne, mar dy’t dochs it lûd fan Dylan Thomas meitsje sille, it lûd fan ’e stilte yn in sliepend doarp, dy stilte is it ferhaal dat Thomas hearre liet yn wurden dy’t men net betinke kin. Dat moat ek sa mei ferhalen, dat se ûntinkbere wurden krije, want sa kinne je se eare.
Ik betink de dreamen dy’t ik net ha, omdat ik net sliep. Dreamen binne de beste ferhalen mar je moatte se net fertelle.
En doe?
Ynienen sjoch ik in man dy’t wat sleau rint. Hy hat in grut bosk blommen yn ’e rjochterhân dy’t er fier fan him ôf hâldt, as soe it hiel wat wêze, in trofee, dy bosk, hy is op wei ergens hinne, it is fjouwer oere yn ’e nacht, hy komt ek ergens wei, de blommen sille dêr mei te krijen ha, hy is dúdlik dronken. Dizze mominten yn it libben fyn ik goud wurdich. Der moat wat misrûn wêze, hy moat soargje dat der eat wer yn oarder komt. Syn ferhaal kin fan it heechste belang wêze, omdat it oer ús allegearre giet. Ek de blommen sjogge der sleau út.
Dêr tink ik oer nei, oer de ferhalen dy’t oer ús allegearre geane, wat hast by alle ferhalen sa is.
En doe?
De dei begjint, de earste hûnen wurde útlitten. Yn myn útsicht, sjoch ik in man en in frou de brêge oprinnen, hy fan ’e iene kant, sy fan ’e oare. As se foarinoar oer steane, litte se de hûnen los, bliere bisten, de iene fan in mislearre kleur wyt en de oare fol ferset tsjin deftigens. De frou en de man sjogge inoar oan en sizze wat, ik sjoch dat it tear is en ûnferjitlik. Ik bin der wis fan, it ferhaal is dat se inoar wolle, mar it kin net, om redenen dy’t helder binne mar dy’t dochs gjinien begrypt. Aansten geane se wer werom nei harren eigen libben mei bern en ferantwurdlikheden, fan ús allegearrre is dat libben wêryn’t se tûzen kear op in dei oan inoar tinke, se ha allinne dy pear mominten yn ’e iere moarn. Mei de hûnen. Daliks sizze se: ‘Oant moarn.’ Miskien sprekke se dy wurden tagelyk út, sêft, ja, mei sêfte wanhope.
Ik sjoch nei se, se sjogge my net, se binne in hoart myn ferhaal dat lyts is, mar ek hielendal net. Wat ik al sei, it giet allegearre oer ús.

En toen?

We hebben het vaak over uitzichten. Lange tijd ging het over lijstjes: beste boek, welke muziek bij begrafenis, beste films, beste songs van Bob Dylan. En natuurlijk ook zeggen waarom, alles heeft op zijn minst een klein verhaal. Gulle gesprekken na het diner of tijdens feestelijke bijeenkomsten waarop niets speciaals gevierd hoefde te worden.
Ineens gingen we het hebben over uitzichten, hier bij mij, een huis aan een gracht in Amsterdam, tegenover een brug waar dagelijks tientallen mensen foto’s van zichzelf maken voor het uitzicht op het water en de volgende brug. Iedere foto is het verhaal over een herinnering. Maakt niet uit of die klein of vol is.
Ja, soms begint het daarmee, een vriend die voor het raam zit en zegt dat hij daar uren zou kunnen blijven zitten, omdat dan ‘de verhalen vanzelf komen’. Dat beaam ik, want ik schrijf iedere dag, mijn ritueel, over een klein avontuur in het dagelijks leven, wat op iedere plek ter wereld kan, het is altijd een kwestie van kijken en luisteren en de fantasie mobiliseren, iedere seconde begint er een ongekend verhaal dat popelt om verteld te worden. Ik wil dat zo vaak mogelijk beseffen. Wanneer ik naar de bakker loop, wil ik met minstens drie verhalen thuiskomen. Als je scherp oplet, merk je dat de verhalen dat zelf ook willen.
De eerste keer dat we het over uitzichten hadden, vertelde ik over een namiddag in de late zomer op een heuvel bij Florence, de rivier, de zon die van het water stromend goud maakt, de stad die zich opmaakt voor de avond, mensen die naar huis gaan, wat altijd aan mensen te zien is. Een van de betere momenten in mijn leven en daarmee begint toch een verhaal, want in wat voor leven tintelt zo’n moment. Waarom juist dit moment? Omdat ik toen zeker wist dat alles goed zou komen. Wat moest er goed komen?
Het uitzicht in Florence wordt overtroffen door een hoogvlakte in Tibet. Ik reis met een gids vanuit Lhasa naar Nepal, we rijden niet rechtstreeks, maar de laatste dag is er die hoogvlakte, met in die niet zo verre verte de Mount Everest die glorieert in het zonlicht dat het midden van de dag verblindend kan maken. De sneeuw om ons heen geeft licht.
We stappen uit de Land Rover, de gids zet zijn muts af, legt een arm om mijn schouders, buigt het hoofd en bidt, met tranen in de ogen. En zonder dat ik weet waarom, weet ik zeker dat ik in het brandpunt van het verhaal van mijn leven terecht ben gekomen. Ik had het niet verwacht toen we vanochtend vertrokken uit een mysterieus hostel waarvan de eigenares zei dat mijn lichaamslengte haar imponeerde en dat alleen al daarom haar betoverende dochter, met ogen vol troost, met me wilde trouwen, ook weer zo’n tintelend moment dat het begin van een verhaal kan zijn, het hoeft verder niets met de werkelijkheid te maken hebben, want die is er al, nu moet er iets van gemáákt worden. We bedenken verhalen om onszelf te begrijpen.
En dát kan nu niet, nadenken over het verhaal over het meisje met ogen vol troost, daar in de hoogte met de arm van de huilende en biddende gids om mijn schouders. Het verhaal is wat dit is. Ik bid ook, het gebed waarvan mijn vader zei dat daar alles in stond, het Onze Vader: ‘Uw wil geschiede hier op aarde zoals in de hemel.’ Hoger in de hemel was ik nooit en nu zeg ik deze woorden van verlangen en overgave. Hier moet een wil geschieden. Ik vraag mijn zachtmoedige en door en door boeddhistische gids wat zijn gebed is, hij legt het uit, het gaat over verbinding, maar helemaal begrijpen doe ik het niet. Hij vraagt wat mijn gebed is en als ik dat vertel begrijpt hij dat het over verlangen en overgave gaat, maar helemaal begrijpen doet hij het niet.
Misschien moeten we onze gebeden niet begrijpen. Het is ook niet erg, wij, de biddende mannen die naar de Mount Everest kijken, zijn het verhaal dat ze delen.
‘En toen?’ vragen mijn vrienden.
Die vraag hoort bij de beste verhalen die we kunnen bedenken: en toen?
Toen vervolgden we onze weg en een paar uur later daalden we naar Nepal af, een weg waarvan de laatste negen kilometer voerde door een land dat van iemand was en waar de gids niet verder ging. Ik kon meerijden met een vrachtwagen, in de laadruimte, maar ook die moest ineens stoppen, want er vielen rotsblokken uit de hoogte, die vielen er altijd, en de medereizigers in de laadbak en ik gingen lopend verder, ik met een oude Chinees op mijn rug, want die kon niet lopen.
En toen? Toen was er Nepal. De grens was een smalle rivier en in het midden ervan stond een tafel, met een militair ernaast, zwaarbewapend, en een militair erachter die om documenten vroeg. Iedereen had documenten.
En toen? Dan begint er een ander verhaal. Ik vind een tafel midden in een smalle rivier een mooi einde van een reis naar Nepal. Het moet nog opgetuigd worden, zoals ieder verhaal dat nog een verhaal moet worden, maar toch ook al een verhaal is. De tafel blijft. Ik stel me voor dat ik daaraan zit te schrijven over twee biddende mannen op een hoogvlakte in Tibet die de Mount Everest in de zon hebben gezien en ervan overtuigd waren dat ze zoiets moois nooit meer zouden meemaken. (In het verhaal het niet over zoiets moois hebben! Zegt niets! Loze woorden!) Misschien moest er ook een vriendin bij die eerst niet zoveel van me wilde, maar nu ineens alles. ‘Uw wil geschiede hier op aarde zoals in de hemel.’
‘Misschien is dit de hemel wel,’ zeg ik bijvoorbeeld.
‘Ja, vreemd dat je niet weet of dat wel of niet zo is,’ zegt de vriendin die altijd een beetje dwaalt tussen wat wel en niet zo is.
‘En is waar we nu zijn, waar we voor eeuwig zijn.’ Terwijl ik dat zeg, vind ik het wel goed klinken, maar ook dat het erg lang is, langer kan niet. Ik ben nog niet toe aan me overgeven aan de eeuwigheid.
‘Mensen aan wie je het zou kunnen vragen, weten het natuurlijk ook niet. Of je in de hemel bent. Ja, als je je herinnert dat je dood gegaan bent, maar misschien vergeet je die gang van zaken wel wanneer je in de hemel bent, omdat daar de dood niet bestaat.’
Nog nooit sprak ik zo lang over de hemel, een raadselachtige plaats in een verhaal.

Het tijdstip van de dag doet ertoe. Een vriend heeft het over Manhattan in de vroege ochtend, het is september, het is nog zomer, een zomer die lang zal blijven hangen, het begin van de dag is warm, en het licht pril en breekbaar, hij logeert in de hoge hoogte bij een vriendin die Bach speelt op de piano, Ich ruf zu dir Herr Jesu Christ. Daarna houden ze elkaar vast, daar staande voor het raam in de hoge hoogte, ze spreken over een leven na vandaag, een leven dat jaren zal gaan duren, het liefst altijd, maar altijd is lang, we zijn geen mensen die over altijd moeten nadenken, want dat is beperkend.
‘We kunnen doen alsof het wel kan,’ zegt de vriendin die Bach speelde.
En toen?
Dan raast de dood door de hemel en verandert alles in vuur en as en wanhoop. Ze kunnen niet geloven wat ze zien.
En dan houdt alles op, ook de eerste uren van die dag verdwijnen, de piano, Bach, de omhelzing.
De vriend zegt: ‘We verloren het van het geweld. Angst won het van kwetsbaarheid. Ach, het is zo lang geleden. De eeuw was nog nauwelijks twee jaar oud.’
‘Niets is lang geleden,’ zeg ik, want dat zeg ik vaak, en ik wil het ook zeggen, want zo houd ik alles bij elkaar wat ik van belang vind.
De vriend zegt: ‘Ik ging op zoek naar nieuwe verhalen. Verhalen zijn er ook om ons minder bang te laten zijn. Ik sta weer opnieuw in het appartement van mijn geliefde van toen. Weer speelt ze Bach. We omhelzen elkaar. Er gebeurt niets anders dan dat.’

Het is inmiddels laat, de flessen zijn leeg, niemand is uitgepraat, maar de woorden doen niet meer mee. Een vriendin zegt dat we het de volgende keer moeten hebben over een van haar uitzichten: ‘De zee, gewoon de zee, maar ik heb er alles bij bedacht wat ik maar wilde bedenken.’
Ik vind dat we moeten blijven zitten, want de verhalen die ons worden aangereikt door de zee, helpen ons te geloven dat niets van wat we willen, voorgoed voorbijgaat. De zee is het grootste verhaal van de wereld en onze tijd.

Ik blijf aan de tafel voor het raam zitten, bij de uitzichten van mijn leven en alles wat die veroorzaakten. Mijn vrienden zijn terug naar hun levens voor het leven van deze avond, de avond van de verhalen, de uitzichten. Bijvoorbeeld het uitzicht over Amsterdam in de namiddag die herfstig is, met iemand die zich haast over het Waterlooplein, een schilderij onder de arm, zojuist gekocht voor een prikkie, op weg naar een geliefde die er niet meer is. En toen? En het is net alsof ze er nooit was geweest. Kun je mensen weg denken?
Bijvoorbeeld het uitzicht over een plein in een klein dorp in West-Brabant, waar alles veilig is, bovendien het landschap van mijn vader, zijn kindertijd, waarvan ik fragmenten reconstrueer omdat ik hem zo graag door het begin van zijn leven zie lopen, de ene oorlog nog niet zo lang voorbij, de volgende niet ver weg.
Het is een nacht die snel verstrijkt en ik zit daar maar voor mijn kleine uitzicht, de brug, het water, de huizen aan de overkant waarin alle lichten gedoofd zijn, maar die toch het geluid van Dylan Thomas zullen maken, het geluid van de stilte in een slapend dorp, die stilte is het verhaal dat Thomas liet klinken in woorden die ondenkbaar zijn. Dat moet ook met verhalen, dat ze ondenkbare woorden krijgen, want zo eer je ze.
Ik bedenk de dromen die ik niet heb, omdat ik niet slaap. Dromen zijn de beste verhalen maar je moet ze niet vertellen.
En toen?
Ineens zie ik een man die slordig loopt. Hij heeft een grote bos bloemen in zijn rechterhand die hij ver van zich vandaan houdt, alsof het heel wat is, een trofee, die bos, hij is op weg ergens heen, het is vier uur in de nacht, hij komt ook ergens vandaan, de bloemen zullen daarmee te maken hebben, hij is duidelijk dronken. Deze momenten van zijn leven vind ik onweerstaanbaar. Er moet iets zijn misgegaan, hij moet zorgen dat er iets in orde komt. Zijn verhaal kan van het hoogste belang zijn, omdat het over ons allemaal gaat. Ook de bloemen zien er slordig uit.
Daar denk ik over na, over de verhalen die over ons allemaal gaan, wat bijna alle verhalen doen.
En toen?
Het begint dag te worden, de eerste honden worden uitgelaten. In mijn uitzicht zie ik een man en een vrouw de brug op lopen, hij van de ene kant, zij van de andere. Wanneer ze tegenover elkaar staan, laten ze hun honden los, levendige beesten, de een mislukt wit en de ander vol verzet tegen deftigheid. De vrouw en de man kijken elkaar aan en zeggen wat, ik zie dat het teer is en onvergetelijk. Ik weet het zeker, het verhaal is dat ze elkaar willen, maar het kan niet, om redenen die helder zijn maar die toch niemand begrijpt. Dadelijk gaan ze weer terug naar hun eigen leven met kinderen en verantwoordelijkheden, van ons allemaal is dat leven waarin ze duizend keer per dag aan elkaar denken, ze hebben alleen die paar momenten in de ochtend. Met de honden. Dadelijk zeggen ze: ‘Tot morgen.’ Misschien spreken ze die woorden tegelijkertijd uit, zacht, ja, zachte wanhoop.
Ik kijk naar ze, ze zien mij niet, ze zijn even mijn verhaal dat klein is, maar ook helemaal niet. Wat ik al zei, het gaat allemaal over ons.

And then?

We often talk about views. For a long time the conversation had centred on lists: the best book, what music at the funeral, best films, best songs by Bob Dylan. And of course saying why, everything at least has a brief story. Generous conversations after dinner or during festive events at which nothing in particular needed celebrating.
Suddenly we started to talk about views, here at my place, a house on a canal in Amsterdam, opposite a bridge where dozens of people take photos of themselves every day in front of the view of the water and the next bridge. Every photo is the story of a memory. It doesn’t matter whether it’s a minor detail or a full experience.
Yes, sometimes it starts with that, a friend sitting at the window and saying that he could stay there for hours, because then ‘the stories come of their own accord’. I can testify to that, as I write every day, my ritual, about a little adventure in daily life, something I can do anywhere in the world, it’s always a matter of watching and listening and mobilising the imagination, an unknown story begins every second, bursting to be told. I want to realise that as often as possible. When I walk to the baker’s, I want to come home with at least three stories. If you pay close attention, you’ll notice that the stories want it too.
The first time we talked about views, I recounted an afternoon in late summer on a hill near Florence, the river, the sun that turned the water to streaming gold, the city dressing itself up for the evening, people going home, which is something you can always see in people. One of the better moments in my life and with it a story begins, because you want to know what kind of life contains such a moment tingling within it. Why this particular moment? Because at that moment I knew for sure that everything would turn out fine. What needed to turn out fine?
The view in Florence is surpassed by a plateau in Tibet. I’m travelling with a guide from Lhasa to Nepal, we don’t travel directly, but on the last day there’s that plateau, with Mount Everest in the not-so-far distance revelling in the sunlight that dazzles at midday. The snow around us emanates light.
We get out of the Land Rover, the guide removes his hat, places an arm around my shoulders, bows his head and prays, tears in his eyes. And without knowing why, I know for sure that I have arrived at the focal point of my life story. I hadn’t expected it when I set out this morning from a mysterious hostel whose owner said she was impressed with my height and for that reason alone her enchanting daughter, her eyes full of solace, wished to marry me, another such tingling moment that could be the beginning of a story, it needn’t have anything more to do with reality, because that’s there anyway, now something needs to be made of it. We come up with stories in order to understand ourselves.
And that cannot happen now, thinking about the story of the girl with eyes full of solace, high up there with the arm of the weeping, praying guide around my shoulders. The story is what this is. I pray too, the prayer that my father said contained everything, Our Father: ‘Thy will be done on earth as it is in heaven.’ Never have I been higher in the heavens and now I’m saying these words of longing and devotion. Here a will must be done. I ask my gentle guide who is Buddhist through and through what his prayer is, he explains it, it’s about connection, although I don’t completely understand. He asks about my prayer and when I tell him he understands that it’s about longing and devotion, although he doesn’t completely understand.
Perhaps we shouldn’t understand our prayers. It doesn’t matter, we, the praying men gazing at Mount Everest, are the story we share.
‘And then?’ my friends ask.
That question belongs to the best stories we can make up: and then?
Then we continued on our way and a couple of hours later we descended to Nepal, the last nine kilometres of the route leading through a country that belonged to someone, where the guide turned back. I was invited to ride along on a truck, in the cargo compartment, but the truck also suddenly had to stop, as rocks were falling from the slopes, rocks were always falling, and my fellow passengers in the cargo compartment and I continued on foot, I with an elderly Chinese person on my back because they could not walk.
And then? Then there was Nepal. The border was a narrow river and in the middle stood a table, with a soldier next to it, heavily armed, and a soldier behind it asking for documents. Everyone had documents.
And then? Then another story begins. I consider a table in the middle of a narrow river a beautiful end to a journey to Nepal. It still needs to be rigged up, just like every story that is yet to become a story, but is nevertheless already a story too. The table remains. I imagine myself sitting at it, writing about two praying men on a plateau in Tibet who have seen Mount Everest in the sun and were convinced that they would never see anything so beautiful again. (In the story, avoid talking about anything so beautiful! Doesn’t tell you anything! Empty words!) Perhaps it needed a girlfriend who at first wasn’t that into me, but was now suddenly all in. ‘Thy will be done on earth as it is in heaven.’
‘Perhaps this is heaven,’ I say for instance.
‘Yes, strange that you don’t know whether it is or not,’ says the girlfriend, who always meanders between what is and is not.
‘And perhaps where we are now is where we’ll be for eternity.’ As I say it, I think it sounds really good, but also extremely long, could hardly be longer. I’m not ready yet to devote myself to eternity.
‘People you could ask don’t know either, of course. Whether you’re in heaven. Yes, if you remember dying, but perhaps you forget that course of events once you’re in heaven, because death doesn’t exist there.’
Never had I spoken for so long about heaven, a puzzling place in a story.

The time of day matters. A friend talks about Manhattan in the early morning, it’s September, it’s still summer, a summer that will linger long, the beginning of the day is warm, and the light is new and delicate, he’s staying at high altitude with a girlfriend who’s playing Bach on the piano, Ich ruf zu dir Herr Jesu Christ. Then they hold one another, standing before the high window, they talk about a life after today, a life that will last years, preferably forever, but forever is long, we’re not the kind of people who should think about forever, because that’s limiting.
‘We can pretend it’s possible,’ says the girlfriend who’d been playing Bach.
And then?
Then death races through the heavens and changes everything into fire and ash and despair. They can’t believe what they’re seeing.
And then everything stops, even the first hours of that day disappear, the piano, Bach, the embrace.
The friend says: ‘We lost to violence. Fear won over vulnerability. Ach, it’s so long ago. The century was barely two years old.’
‘Nothing is long ago,’ I say, because I often say that, and I want to say it, because that’s how I keep everything together that I consider important.
The friend says: ‘I went in search of new stories. Stories are there to make us less scared. I’m standing in my lover’s apartment from that time again. She’s playing Bach again. We embrace. Nothing else happens.’

It’s growing late, the bottles are empty, no one has finished talking, but words no longer participate. A friend says that next time we should talk about one of her views: ‘The sea, simply the sea, but I’ve thought up everything I want to think up to accompany it.’
I feel we should remain sitting, because the stories offered to us by the sea help us to believe that nothing we want is over forever. The sea is the greatest story of the world and our time.

I remain sitting at the table in front of the window, with the views of my life and everything we’ve caused. My friends have returned to their lives for the life of this evening, the evening of the stories, the views. For instance the view across Amsterdam on an autumnal afternoon, with someone hurrying over Waterlooplein, a painting under one arm, just purchased for a song, on the way to a lover who is no longer there. And then? It’s as if she was never there. Can you think people away?
For instance the view of the square in a little village in West-Brabant, where everything is safe, the landscape of my father, in fact, his childhood, fragments of which I reconstruct because I so love seeing him running through the beginning of his life, one war not so long past, the next soon to come.
It is a night that passes quickly and I sit there before my little view, the bridge, the water, the houses on the other side in which all the lights are out, but which still make the sound of Dylan Thomas, the sound of silence in a sleeping village, the silence is the story which Thomas made resonate in unthinkable words. The same has to happen to stories, they have to be given unthinkable words, for that is how you honour them.
I invent the dreams I do not dream, because I am not asleep. Dreams are the best stories but you must not recount them.
And then?
Suddenly I see a man walking sloppily. He has a large bunch of flowers in his right hand which he is holding away from himself, as if it is really something, a trophy, that bunch, he’s on his way somewhere, it’s four o’ clock in the morning, he’s also coming from somewhere, the flowers will have something to do with it, he’s clearly drunk. I find these moments of his life irresistible. Something must have gone wrong, he has to put something right. His story may be of the utmost importance, because it’s about all of us. The flowers, too, look sloppy.
I think about that, about the stories about all of us, which almost all stories are.
And then?
Day begins, the first dogs are let out. In my view I see a man and a woman walk onto the bridge, he from one side, she from the other. When they arrive opposite one another, they let their dogs go, lively animals, one off-white, the other resistant to good behaviour. The woman and the man look at one another and say something, I see that it’s tender and unforgettable. I know it for certain, the story is that they want each other, but it cannot be, for reasons that are clear yet still no one understands. They will shortly return to their own lives with children and responsibilities, it belongs to all of us, that life in which they think of one another a thousand times a day, they only have those scant moments in the morning. With the dogs. They will soon say: ‘See you tomorrow.’ Perhaps they’ll say it simultaneously, quietly, yes, quiet despair.
I watch them, they don’t see me, they are briefly my story, which is small, but also not at all small. As I said, it’s all about us.

Titel anders

Verhaal anders