Om bar litte de tûken in kringeltsje reek ûntsnappe, begjinne dan ûnder in sunich systerjen krûm te lûken, skuorre foarsichtich de bast los, om úteinlik mei in sucht de oranjegiele gloede frij te litten dy’t as in skrutele ingel opkomt en hoeden de ûnbekende wrâld skôget.
Weurd nimt de tiid en lit it skouspul yn him omgean. Dat it him sa yn it moed taast, hjir oan de râne fan de see, fernuvert him dochs. Hy hat hjir ommers nei ta wurke.
It is in goeie dei om dit te dwaan. Simmerske drûchte; no’t it twiljocht op kommendeweis is, lit in sêfte koelte de flammen dûnsje en fleurich oerspringe. Weurd rint by de wâl del, beret. Mei de fakkel as oanwiisstôk tsjut er de iene nei de oare wylch, esk of els oan en nimt út en troch wat strewellen mei. Ien foar ien sette de jonge beammen en struken har ta in lêste útspatting ear’t se úteinlik wurch ynsakje.
It fjoer is it lêste dat Weurd noch hat. Eefkes noch. Sa’t hy hjir ea mei it fjoer foar ’t ljocht kaam wie, sil er der aansen ek mei weiwurde.
Fuort nei it barren – al rillegau hienen se besletten om net mear fan de ramp te sprekken, mar fan it barren – wie dit wat him en in lytse kliber oaren rêden hie. Klearebare gelok, dat hy by it barren stomtafallich op de goeie heuvel siet, ien fan de seldsume nagelnij opsmiten grûnbulten dy’t noch net bewenne mar heech genôch bliek te wêzen. Hy hie der net iens oan meiboud, hold dêr dy deis krekt eefkes ta. Eins hie er it rjocht dus net iens om hjir te sitten. Mar wat is rjocht by sa’n barren?
Frjemd genôch fernaam Weurd gjin panyk by de minsken om him hinne doe’t de see harren mânske bargerêch yn ien razende gjalp omklamme. Om him noait mear werom te lûken. It fielde op in nuvere wize suver befrijend, it momint dat it ûnheil him definityf útstriek oer dizze delta. Yn ien klap ferlearen de minsken har eangst om alles kwyt te reitsjen – der wie no dochs neat mear. Se koenen net oars as alle krêft en fernuft yn harsels oansprekke om opnij te begjinnen. Miskien wol as iennichsten, want safier’t it each rikte, seagen se kwealik wat boppe it oerflak útstekken. As der links en rjochts al wat lju it barren oerlibbe hienen, dan soenen dy mei gjin mooglikheid iten en swiet wetter fine kinne. Yn de fierte stieken noch twa lytse bulten krekt boppe de spegel út; lykwols spaande dêr gjin folk om, wisten se.
Mar hjir hienen se it fjoer. Mei tank oan Weurd − en in gaslieding dy’t troch it natuergeweld begûn wie te lekken. It baarnde mar krekt eefkes; mei ynmoed wist Weurd de flammen oan de praat te hâlden en in deeglik fjoerplak yn te rjochtsjen dêr’t se mei goed behear in permaninte oven fan wisten te meitsjen. Om iten te rusterjen en ark te smeien. Mei it fjoer slagge it ek al gau om wat plaskes seewetter te skieden yn swiet drinkwetter en sâlt om iten mei te konservearjen. Se wisten in ringdyk om in kwelderke te lizzen, sadat se fan in pear bunder omlizzend lân fruchtbere polders meitsje koenen. Der kaam in wetterbassin, der kamen ekers mei knollen en koalen. Foar it nustje bewenners moai genôch. Beammen waarden op en om it eilân oanplante. Ut de neiteam fan wat skiep wie nei in hoartsje al in aardich keppeltsje fee woeksen.
Eins hoege we no nergens mear bang foar te wêzen, sei Weurd nei de twadde winter hieltyd faker tsjin syn meibewenners. Linkendewei hie elk syn eigen stee bouwe kinnen. Weurd wie tegearre mei Agga yn in klinte lutsen. Se hienen it goed tegearre, mar hy liet har fierder gewurde. Se wie kreas en leaf, mar hy hie har heit wêze kinnen. Weurd fûn it genôch dat hy Agga in feilich tahâld biede koe. In libben sûnder eangst, dat wie it aldermoaiste dat er in jonge frou skinke mocht.
Weurd heugde him de foarige maatskippij as ien dêr’t de eangst foar bêst opsloech. Eangst foar de ramp dy’t dochs wol komme soe, eangst om alle wolfeart kwyt te reitsjen dy’t opboud wie, eangst foar de oar, foar it frjemde. Eangst foar de takomst. Dy eangst wurke as fergif. Oerheden fertrouden boargers net mear, boargers fertrouden har lieders en elkoar net langer; bedriuwen fûnen út dat se miljardewinsten meitsje koenen troch it folk mei algoritmen oan it ynfús fan de eangst te lizzen. Dat hie de lju en de ierde útrûpele en úteinlik ta it barren laat.
Weurd woe perfoarst net dat se mei dizze groep oerlibbers wer yn dy falkûle trapen. Se hienen in unike kâns en bou hjir in prachtige nije wrâld sûnder eangst op. De eilanners lieten it har graach sizze. Noait wer bang wêze. Dat wie de bêst tinkbere ôfrekken mei it ferline. Sy hienen it fjoer.
De wyn blaast wat fonken de see op. Weurd sjocht se nei, hoe’t se weiwurde yn de snústerige skomkopkes dy’t har fergees fan de wâlkant besykje los te meitsjen. Syn eagen eidzje fierder it wetter oer. Yn de fierte sjocht er de twa eilantsjes dy’t no befolke wurde troch syn eardere meistanners. Op hokker fan de twa soe Agga no sitte? Weurd is bliid dat de wyn fan him ôf stiet − sa komme de tsjirmjende lûden net op him ta. Eefkes hat er oanstriid … mar hy lit it sa. In pear tellen hâldt er de fakkel tsjin de deade einen fan in toarnbeistrúk, oant dy sachtjes begjint te knetterjen.
Eins is it noch bêst lang goed gien, betinkt Weurd. Salang’t se yn opbou wienen, wie elk optein. Weurd wie wiis mei de balâns dy’t se fûn hienen. In lykwicht dêr’t er wach op bleau; der wie genôch iten en drinken, waarmte en feiligens − no moasten se derom tinke dat se har gjin healwize plannen op ’e hals hellen. As se tefolle groeie soenen, soe de eangst om dat te ferliezen der ommers wer likehurd ynslûpe.
Mar krekt doe’t se alles goed en wol foarelkoar hienen, begûn de ûnrêst. Mear as in goed miel iten ferbouwe wie der net mear te dwaan op de heuvel. Der bleau tiid oer. Minsken krigen ferlet fan ferdivedaasje, begûnen elkoar ferhalen te fertellen, mâlichheden te betinken. Krekt as yn de foarlêste tiid. Weurd koe it net opkeare.
Dat it krekt Agga wie dy’t har it meast oppenearre, fernuvere him net. Se wie de jongste fan de mienskip en hie it soer fan de eardere wrâld noch net yn ’t murch. Doe’t Weurd har besocht út te lizzen wat der doedestiids misbeteard wie, begriep se it net rjocht, hied er de yndruk.
No wit er dat sy it better yn ’e rekken hie as hy. Mar no baarne de beammen. Weurd sjocht achterom. De selsboude húskes binne al ynsakke en lôgje noch wat nei. Wat sil er mei de sâltegrientekwelder dwaan? De fakkel deroer of gewurde litte? It lêste mar, tinkt er. De gielgriene koalen stean der kreas by, mar sille nea ophelle wurde. Lit de fûgels der mar mei rêde, of oars de wjirms en rûpen.
By Agga wie it ferlangst net te kearen. Se dreamde fan alles. Fan oerfloed, fan sensaasjes. Se socht kontakt mei de oaren op in wize dy’t Weurd net gerêststelde. Har sensitiviteit hie gjin kear. Hy wiisde Agga op it gefaar, mar dat hune se fuort. Oerdeis begûn se oan te gean mei wa’t ek mar by har yn de buert wie, jûns rôp se elkenien byelkoar en betocht hieltyd prikeljender spulregels foar de fertellerij en útbylderij. Se liet de lju lûdop dreame. Ynearsten wienen de minsken skruten, mar nei in hoartsje tommelen se al oerinoar hinne om de wyldste fantasijen mandélich te meitsjen. En it duorre net lang of it útbyldzjen naam ferriederlike en ferliedlike foarmen oan, oanstutsen troch Agga. Guon bedarren oan de ein fan de jûn yn oare hutsjes. De oare deis moast der omraak rjocht praten en sprutsen wurde.
Weurd sei Agga it leksum op. Hy naam dêr de tiid foar, want woe har net mismoedich meitsje. Hy hold har foar dat har ferlangst al gau de teloarstelling en útsoarte de eangst wer oanwakkerje soe.
Mar Agga reagearre mei in snútslach. Hý wie noch altyd bang, sei se. Troch de eangst sa krampeftich bûtendoar hâlde te wollen, liet Weurd krekt sjen dat er júst noch altyd bang wie foar de eangst. Dêrmei pleatste er himsels bûten it libben. Want eangst en ferlangen binne de twa motors fan it libben, fûn se.
Hy hat it net oannimme wollen. Hy wie der krekt sa wiis mei dat er syn balâns fûn hie, dy woe er net fersteure litte troch sa’n flarde. No sjocht Weurd dat se in foltreffer pleatst hat. Miskien docht it dêrom wol sa sear − mear as er feitlik tajaan wol. Hy is yntusken oan de oare ein fan it eilân telâne kaam. Hjir kin er wer frijút sykhelje, de reek waait fan him ôf. Weurd docht de mûle wiid iepen en hellet de lucht fier nei binnen ta. Sa’t Agga dat ek altyd graach die.
Agga wie de oaren begûn te hifkjen. Oft se yn harren eardere libben de eangst echt talitten hienen, of dy krekt útsletten. En it ferlangen allyksa. Dat lêste befêstigen de minsken. De ferbylding hie dea west yn de foarige wrâld. It langjen nei ‘moaier’ wie ferwurden ta stribjen nei ‘mear’. Se dreamden eins nearne mear fan. En ja, no’t Agga it sei … se hienen úteinlik neat oars mear dien as risiko’s mije, om ek de eangst út ’e wei te gean. Agga knikte. Dat hie de siel út de minske wei helle. Wylst hja foar it barren tochten dat de wrâld hurder as ea draaide, hienen se feitlik har eigen motors útset. Ja, dan giet alles om je hinne hurd.
Se begûn it oan elkenien te ferkundigjen. De siel moast werom, de motors wer oan. Omearmje de eangst, en it ferlangen likehurd. Sa’t de kristenen de himel en de hel hienen, sa moasten sy ek. Mar dan écht. Om werklik te libjen, moasten se eangst en ferlangst ynhalearje en as soerstof opnimme yn har bloed. Allinnich sa soe alles wer streame kinne.
Elk rekke oerémis fan it idee. Se begûnen te fantasearjen. Wat is dan it langstme dat we ha? Is it wol taastber, is it woldied, is it net gewoan einleaze leafde, of gleonens? En hoe kinne we dat wekker tútsje? Agga fjurre se oan en sprek it allegear út. Sa hearden hja alle dreamen fan elkoar, geef, gol en glei. It wûn de minsken op. It duorre net lang of se hienen meielkoar in kompleet loftkastiel skepen, dat se sabeare bouden op it eastlike heuveltsje yn see dêr’t se mei kleare loft op útseagen. Elk waard der fleurich fan. Rillegau begûnen se plannen te smeien om nei it eilantsje ôf te stekken en dêr har dreamen wier te meitsjen.
No moast Weurd yngripe. Mei lede eagen hied er de minsken út balâns reitsjen sjoen. No moast er foarkomme dat se dat ûnsillige plan ek echt útfiere soenen. It soe op ’e kop ferkeard komme, foarsei hy.
Mar ergens op dat stuit is er harren kwytrekke. Weurd sjocht om him hinne. Der is net folle romte mear oer. Oeral om him hinne sûzet de reek, rûzje de flammen en knetterje de fonken. Weurd leit de fakkel del en kuiert nei de midden fan it lân ta. It fjoer omearmet him no fan alle kanten. Hy besjocht it kalm. It ôfswarren fan de eangst hat him geweldich holpen yn de earste jierren hjir op ’e bulte. Oant it momint fan de plannemakkerij om it oare eilân yn te rjochtsjen as in nirwana, hat er noait twivele. Hied er oars hannelje moatten? Miskien.
Mar wat Agga doe foarstelde, hied er gjin tel foarsjoen. Ta syn fernuvering joech se him gelyk doe’t Weurd warskôge foar de teloarstelling.
Mar har oplossing ferraste him folslein.
Dan bouwe we op it oare eilantsje de hel, sei se.
De minsken laken. Jahaa, goed idee. Se betochten fan alles. Se soenen allinnich op it goeie eilân iten en drinken ha, yn oerfloed. Op it oare eilân kaam honger en toarst. En wat se mei it fjoer betinke koenen, dat wie mâl. Fantasijen oer pine en martelingen rûgelen samar de bliere mûlen út. Prachtich. Dat soe nochal in skouspul wurde, goed foar it bewustwêzen.
Nee, sei Agga. We bliuwe der net nei sjen, we moatte it dwáán. Allegear. Om bar. De iene helte sit op it iene eilân, de oare helte op it oare. En nei in skoftke stekke we oer fan de hel nei de himel. Hieltyd hinne en werom.
Se skrokken. Se skrokken bot. Mar doe’t se der op trochstinden … it loek wol. In hoartsje lijen, dan in skoft geniet en woldied. It bloed begûn har te bûnzjen tsjin de sliepen. En ear’t se der erch yn hienen, begûnen se har al ta te rieden. In pear bouden in stevich flot en wat kano’s, oaren begûnen iten yn te pakken. Fakkels waarden kundich preparearre, sadat dy ûnder de oerstek baarnen bliuwe soenen. Want it fjoer moast mei, te’n goede en te’n kweade, nei beide eilannen.
Weurd wie ferstuivere. Hy koe der net yn leauwe en woe der net yn meigean. Mar hy stie poerlike allinnich, wist dat er dizze wylde hynders net mear yn de bak krije soe. Ergens nijsgjirrige it him ek wol. Hoelang soenen se dit úthâlde? Twa dagen, in wike, in moanne? Weurd prate mei de lju ôf dat hy klearstean soe om elk te heinen dy’t weromkomme soe, sûnder lykslaanderij.
Mar de ierde hat yntusken de sinne rûnom bereizge. Weurd hat nimmen weromsjoen. Geregeldwei hat er op jûntiid it wetter oereage. Yn de fierte seach er de reek fan it westlike eilân − dêr moat alles njonkelytsen sa skroeid wêze dat it der kwealik út te hâlden is. By noardewyn koed er it balten en tjirgjen hearre. It makke him dwyl − foaral as er net pleatse koe fan hokker fan de twa eilannen it lûd kaam. It klonk faak suver itselde. Weurd besocht him wolris in foarstelling te meitsjen fan wat him op de bulten ôfspile, mar dêr rekke er oeral fan. Hoe slim soe syn foarstelling fan it libben dêr de wierheid benei komme? Hoe djip kinne werklike pine en genot yn lea en libben trochkringe? Wat hat dat mei harren siel dien, dat se net weromkomme? Weurd waard der kjel fan. Foaral as er Agga foar him seach … makke net út op hokker fan de twa plakken − hy koe it net ferneare.
Hy hoecht net ien mear te ferwachtsjen, hjir. Se hawwe dêr eat ûntdutsen dat se nearne oars fûn hienen − net yn de foarige wrâld en net op dit eilân. Gjinien hat noch ferlet fan syn balâns, dat útholle, deade libben. De minske hat in better lykwicht fûn. Sûnder Weurd. It is klear. Lit it fjoer him mar oernimme.
Om de beurt laten de takken een kringeltje rook los, beginnen dan zacht sissend krom te trekken, scheuren voorzichtig de schors los, om uiteindelijk met een zucht de oranjegele gloed vrij te laten die als een schuchtere engel opkomt en bedachtzaam de onbekende wereld aanschouwt.
Weurd neemt de tijd om over het schouwspel te mijmeren. Dat het hem zo ontroert, hier aan de rand van de zee, verbaast hem toch. Hij heeft hier immers naartoe gewerkt. Het is een goede dag om dit te doen. Zomerse droogte; nu de schemering op komst is, laat een zachte bries de vlammen dansen en vrolijk overspringen. Weurd loopt langs de oever, vastberaden. Met de fakkel als aanwijsstok duidt hij de een na de andere wilg, es of els aan en neemt af en toe wat struikgewas mee. Een voor een zetten de jonge bomen en struiken zich aan tot een laatste uitspatting, voordat ze uiteindelijk vermoeid in elkaar zakken.
Het vuur is het laatste dat Weurd nog heeft. Even nog. Zoals hij hier ooit met het vuur tevoorschijn was gekomen, zal hij er zo meteen ook mee verdwijnen.
Meteen na de gebeurtenis – al spoedig hadden ze besloten niet meer van de ramp te spreken, maar van de gebeurtenis – was dit wat hem en een kleine groep anderen had gered. Puur geluk dat hij tijdens het gebeuren stomtoevallig op de goede heuvel zat, een van die zeldzame pas opgeworpen grondhopen die nog niet bewoond maar hoog genoeg bleek te zijn. Hij had er niet eens aan meegebouwd, was er die dag toevallig even geweest. Eigenlijk had hij dus niet eens het recht om hier te zitten. Maar wat is recht bij een dergelijke gebeurtenis?
Vreemd genoeg bespeurde Weurd geen paniek bij de mensen om hem heen toen de zee hun machtige varkensrug in een woedende schreeuw omklemde. Om zich nooit meer terug te trekken. Het voelde op een vreemde manier bijna bevrijdend, het moment waarop het onheil zich definitief uitstrekte over deze delta. In één klap verloren de mensen hun angst om alles kwijt te raken – er was nu toch niets meer. Ze konden niet anders dan alle kracht en vindingrijkheid in zichzelf aanspreken om opnieuw te beginnen. Misschien wel als enigen, want zover het oog reikte, zagen ze nauwelijks iets boven het oppervlak uitsteken. Als er hier en daar al wat mensen waren die de gebeurtenis hadden overleefd, zouden zij met geen mogelijkheid voedsel en zoet water kunnen vinden. In de verte staken nog twee kleine bulten net boven de waterspiegel uit, daar zwierven echter geen mensen rond, wisten ze.
Maar hier hadden ze het vuur. Dankzij Weurd – en een gasleiding die door het natuurgeweld was begonnen te lekken. Het brandde nog maar net; vol overgave wist Weurd de vlammen aan de praat te houden en een degelijke vuurplaats in te richten waar ze door goed beheer een permanente oven van wisten te maken. Om voedsel te roosteren en gereedschap te smeden. Dankzij het vuur lukte het ook al snel om wat zeewater te scheiden in zoet drinkwater en zout om voedsel mee te conserveren. Ze wisten een ringdijk om een kleine kwelder aan te leggen, zodat ze van enkele hectaren omliggend land vruchtbare polders konden maken. Er kwam een waterbassin, er kwamen akkers met knollen en kolen. Mooi genoeg voor het kleine groepje bewoners. Bomen werden op en rond het eiland aangeplant. Uit het nageslacht van enkele schapen was na een poosje al een redelijk grote kudde vee voortgekomen.
Eigenlijk hoeven we nu nergens meer bang voor te zijn, zei Weurd na de tweede winter steeds vaker tegen zijn medebewoners. Na verloop van tijd had ieder zijn eigen onderdak kunnen bouwen. Weurd was samen met Agga in een hut getrokken. Ze hadden het goed samen, maar hij liet haar verder met rust. Ze was knap en lief, maar hij had haar vader kunnen zijn. Voor Weurd was het genoeg dat hij Agga een veilig onderkomen kon bieden. Een leven zonder angst, dat was het allermooiste dat hij een jonge vrouw mocht schenken.
Weurd herinnerde zich de vorige maatschappij als een waar de angst overheerste. Angst voor de ramp die toch wel zou komen, angst om alle welvaart die was opgebouwd kwijt te raken, angst voor de ander, voor het onbekende. Angst voor de toekomst. Die angst werkte als gif. Overheden vertrouwden burgers niet meer, burgers vertrouwden hun leiders en ook elkaar niet; bedrijven ontdekten dat ze miljardenwinsten konden maken door het volk met algoritmes aan het infuus van de angst te leggen. Dat had de mensen en de aarde uitgeput en uiteindelijk tot de gebeurtenis geleid.
Weurd wilde beslist niet dat ze met deze groep overlevenden opnieuw in die valkuil zouden trappen. Ze hadden een unieke kans hier een prachtige nieuwe wereld, een wereld zonder angst op te bouwen. De eilanders lieten het zich graag zeggen. Nooit meer bang zijn. Dat was de best denkbare afrekening met het verleden. Zij hadden het vuur.
De wind blaast wat vonken in de richting van de zee. Weurd kijkt ze na, hoe ze verdwijnen in de smoezelige schuimkopjes die zich tevergeefs van de walkant proberen los te maken. Zijn ogen aanschouwen het water. In de verte ziet hij de twee eilandjes die nu worden bevolkt door zijn voormalige medestanders. Op welke van de twee zou Agga nu zijn? Weurd is blij dat de wind van hem af staat, zo kunnen de kermende geluiden hem niet bereiken. Even heeft hij de neiging … maar hij laat het zo. Een paar tellen houdt hij de fakkel tegen de dode uiteinden van een braamstruik, totdat die zachtjes begint te knetteren.
Eigenlijk is het nog best lang goed gegaan, denkt Weurd. Zolang ze aan het opbouwen waren, was iedereen opgetogen. Weurd was blij met de balans die ze hadden gevonden. Een evenwicht dat hij bleef bewaken; er was voldoende eten en drinken, warmte en veiligheid, nu moesten ze uitkijken dat ze zich geen gekke plannen in het hoofd haalden. Als ze te veel zouden groeien, zou de angst om alles te verliezen er immers net zo snel weer insluipen.
Maar net toen ze alles goed en wel voor elkaar hadden, sloeg de onrust toe. Meer dan een goede maaltijd verbouwen was er niet te doen op de heuvel. Er bleef tijd over. Mensen kregen behoefte aan vermaak, begonnen elkaar verhalen te vertellen, dwaasheden te bedenken. Net als in de voorlaatste tijd. Weurd kon het niet tegenhouden.
Dat het juist Agga was die zich het meest liet horen, verbaasde hem niet. Zij was de jongste binnen de gemeenschap en het zuur van de vroegere wereld was haar nog niet door merg en been gegaan. Toen Weurd haar probeerde uit te leggen wat er destijds was misgelopen, begreep ze het niet goed, was zijn indruk.
Nu weet hij dat zij het beter in de gaten had dan hijzelf. Maar nu branden de bomen. Weurd kijkt achterom. De zelfgebouwde huisjes zijn al in elkaar gezakt en gloeien nog wat na. Wat zal hij met de zoutegroentenkwelder doen? De brand erin steken of negeren? Dat laatste dan maar, denkt hij. De geelgroene kolen staan er netjes bij, maar zullen nooit worden geoogst. Laten de vogels zich er maar mee redden, of anders de wormen en rupsen.
Bij Agga was het verlangen niet tegen te houden. Ze droomde van alles. Van overvloed, van sensatie. Ze zocht contact met de anderen op een manier die Weurd niet geruststelde. Op haar sensitiviteit zat geen enkele rem. Hij wees Agga op het gevaar, maar dat hoonde ze weg. Overdag begon ze zich uit te leven met wie er ook maar bij haar in de buurt was, ’s avonds riep ze iedereen bij elkaar en bedacht zij steeds uitdagender spelregels voor het vertellen en uitbeelden. Ze liet de groep hardop dromen. Aanvankelijk waren de mensen schuchter, maar al na een poosje tuimelden ze over elkaar heen om de wildste fantasieën iets van hen allemaal te maken. En het duurde niet lang of het uitbeelden nam verraderlijke en verleidelijke vormen aan, aangestoken door Agga. Sommigen belandden aan het eind van de avond in andermans hutjes. De volgende dag moest er behoorlijk goedgepraat en met elkaar gesproken worden.
Weurd las Agga de les. Hij nam er de tijd voor, want hij wilde niet dat zij moedeloos zou worden. Hij hield haar voor dat haar verlangens al gauw de teleurstelling en uiteraard de angst opnieuw zouden aanwakkeren.
Maar Agga reageerde met scherpe terechtwijzing. Híj was nog steeds bang, zei ze. Door de angst zo krampachtig buiten de deur te willen houden, liet Weurd juist zien dat hij nog steeds bang was voor de angst. Daarmee plaatste hij zichzelf buiten het leven. Want angst en verlangen zijn de twee motoren waar het leven van afhangt, was ze van mening.
Hij heeft het niet willen aannemen. Hij was er juist zo gelukkig mee dat hij zijn evenwicht had gevonden, dat wilde hij niet laten verstoren door zo’n donderstraal. Nu ziet Weurd in dat ze een voltreffer heeft gemaakt. Misschien doet het daarom wel zo’n pijn – meer dan hij eigenlijk wil toegeven. Intussen is hij aan het andere eind van het eiland terechtgekomen. Hier kan hij weer vrijuit ademhalen, de uitgeademde lucht waait bij hem vandaan. Weurd doet zijn mond wijd open en zuigt de zuurstof zover mogelijk naar binnen. Zoals Agga dat ook altijd graag deed.
Agga was de anderen gaan polsen. Of ze in hun vroegere leven de angst werkelijk hadden toegelaten, of die juist buitensloten. En het verlangen al net zo. Dat laatste werd door de mensen bevestigd. In de vorige wereld was de verbeelding dood geweest. Het verlangen naar ‘mooier’ was verworden tot het streven naar ‘meer’. Ze droomden eigenlijk nergens meer van. En ja, nu Agga het zei … ze hadden uiteindelijk niets anders gedaan dan risico’s vermijden, om zo ook de angst te ontwijken. Agga knikte. Dat had de ziel uit de mens gehaald. Terwijl ze voor de gebeurtenis dachten dat de wereld harder draaide dan ooit, hadden ze hun eigen motoren in feite uitgezet. Ja, dan gaat alles om je heen snel.
Ze begon het aan iedereen te verkondigen. De ziel moest terug, de motoren weer draaien. Omarm de angst, en het verlangen net zo stevig. Zoals de christenen de hemel en de hel hadden, zo moesten zij ook. Maar dan écht. Om werkelijk te leven, moesten ze angst en verlangen inhaleren en als zuurstof opnemen in hun bloed. Alleen zo zou alles weer kunnen stromen.
Iedereen raakte opgewonden van het idee. Ze begonnen te fantaseren. Wat is dan het verlangen dat wij hebben? Is het wel tastbaar, is het weldadig, is het niet gewoon eindeloze liefde, of wellust? En hoe kunnen we dat wakker kussen? Agga vuurde hen aan om het allemaal te uiten. Zo hoorden ze elkaars dromen, gaaf, gul en geil. De mensen raakten opgewonden. Het duurde niet lang of ze hadden met z’n allen een compleet luchtkasteel geschapen, dat ze zogenaamd bouwden op het oostelijke heuveltje in zee waar ze bij heldere hemel het zicht op hadden. Iedereen werd er vrolijk van. Weldra begonnen ze plannen te smeden om naar het eilandje af te reizen om daar hun dromen waar te maken.
Nu moest Weurd ingrijpen. Met lede ogen had hij de mensen uit balans zien raken. Nu moest hij voorkomen dat ze dat onzalige plan daadwerkelijk zouden uitvoeren. Het zou helemaal verkeerd uitpakken, zo voorspelde hij.
Maar ergens op dat moment is hij hen kwijtgeraakt. Weurd kijkt om zich heen. Er is niet veel ruimte meer over. Overal om hem heen suist de rook, ruisen de vlammen en knetteren de vonken. Weurd legt de fakkel neer en wandelt naar het midden van het stuk land. Het vuur omarmt hem nu van alle kanten. Hij neemt het kalm op. Het afzweren van de angst heeft hem de eerste jaren hier op de bult enorm geholpen. Tot het moment van de plannenmakerij om het andere eiland in te richten als een nirwana was gekomen, had hij nooit getwijfeld. Had hij anders moeten handelen? Misschien.
Maar wat Agga toen voorstelde, had hij totaal niet voorzien. Tot zijn verbazing gaf ze hem gelijk toen Weurd waarschuwde voor de teleurstelling.
Maar haar oplossing verraste hem volkomen.
Dan bouwen we de hel op het andere eilandje, zei ze.
De mensen lachten. Jahaa, goed idee. Ze bedachten van alles. Ze zouden alleen op het goede eiland eten en drinken hebben, in overvloed. Op het andere eiland kwam honger en dorst. En wat ze met betrekking tot het vuur konden bedenken, was doldwaas. Fantasieën over pijn en martelingen rolden zomaar hun vrolijke monden uit. Prachtig. Dat zou nogal een schouwspel worden, goed voor het bewustzijn.
Nee, zei Agga. We blijven er niet naar kijken, we moeten het doen. Allemaal. Om de beurt. De ene helft zit op het ene eiland, de andere helft op het andere. En na een poosje steken we over van de hel naar de hemel. Steeds heen en terug.
Ze schrokken. Ze schrokken erg. Maar toen ze er langer over nadachten … het trok wel. Een poosje lijden, dan een tijdlang genot en voorspoed. Het bloed begon te bonzen tegen hun slapen. En voor ze er erg in hadden, begonnen ze zich al voor te bereiden. Enkelen van hen bouwden een stevig vlot en een paar kano’s, anderen begonnen eten in te pakken. Fakkels werden vakkundig geprepareerd, zodat die gedurende de oversteek zouden blijven branden. Want het vuur moest mee, ten goede en ten kwade, naar beide eilanden.
Weurd was verbaasd. Hij kon er niet in geloven en wilde er niet in meegaan. Maar hij stond helemaal alleen, wist dat hij deze wilde paarden niet terug in de bak zou krijgen. Ergens was hij ook wel benieuwd. Hoe lang zouden ze het volhouden? Twee dagen, een week, een maand? Weurd sprak met de mensen af dat hij klaar zou staan om iedereen op te vangen die terug zou komen, zonder rekeningen te vereffenen.
Maar intussen heeft de aarde haar baan rond de zon afgelegd. Weurd heeft niemand teruggezien. Regelmatig heeft hij ’s avonds het water afgespeurd. In de verte zag hij de rook van het westelijke eiland – daar moet alles langzamerhand zodanig verschroeid zijn dat het er nauwelijks nog uit te houden is. Bij noordenwind kon hij het horen loeien en tieren. Het maakte hem duizelig – vooral als hij niet kon plaatsen van welk van de twee eilanden het lawaai kwam. Vaak klonk het vrijwel hetzelfde. Weurd probeerde zich weleens een voorstelling te maken van wat er zich op de hoogten afspeelde, maar daarvan raakte hij van streek. Hoe sterk zou zijn voorstelling van het leven daar de waarheid benaderen? Hoe diep kunnen werkelijke pijn en genot in lijf en leven doordringen? Wat heeft het met hun ziel gedaan, dat zij niet terugkomen? Weurd schrok ervan. Vooral als hij Agga voor zich zag … maakte niet uit op welke van de twee plaatsen – hij kon het niet verdragen.
Hij heeft niemand meer te verwachten, hier. Ze hebben daar iets ontdekt dat ze nergens anders hadden gevonden – niet in hun vroegere wereld en niet op dit eiland. Niemand heeft nog behoefte aan Weurds balans, dat uitgeholde, dode leven. De mens heeft een beter evenwicht gevonden. Zonder hem. Het is klaar. Laat het vuur hem maar opnemen.
One by one, each twig releases a curl of smoke before it starts to bend with a gentle hissing sound, carefully peels out of its bark and finally, with a sigh, sets free a yellow-orange glow that emerges like a shy angel gazing cautiously into the unknown world.
Weurd takes his time to contemplate the scene. A little surprised at how much it moves him, here on the edge of the sea – he’s been working towards this, after all. It’s a good day for it. A dry summer day, and in the falling dusk, a gentle breeze makes the flames dance and leap up cheerfully. Weurd walks along the shore, determined. Using his torch as a pointer, he touches it to each willow, ash and alder tree, sometimes including some shrubs. One after another, the young trees and shrubs exert themselves one last time before collapsing in exhaustion.
Fire is the last thing Weurd has left. For now, at least. Just as he once emerged here with the fire, he is about to disappear with it again.
Immediately after the event – they had soon agreed not to call it a catastrophe any more, but an event – it is what saved him and a small group of others. By sheer luck he happened to be on the right hillock when it happened, one of the rare freshly raised mounds of earth that had not yet been inhabited but turned out to be high enough. He hadn’t even helped to build it, he was just there by coincidence on that day. In fact, he doesn’t really have the right to be here at all. But what do rights matter in an event like this?
Strangely enough, Weurd could detect no signs of panic in the people surrounding him when the sea gripped their artificial hill with an angry roar. Never to recede again. In fact, the moment in which the disaster finally spread through this delta felt strangely liberating. In a single blow, the people lost their fear of losing everything – because there was nothing left to lose. All they could do now was muster all their inner strength and inventiveness to start again. Perhaps as the only survivors, for as far as their eyes could see, they could detect very little land breaking the surface of the water. Even if there were other survivors scattered here and there, it would be impossible for them to find fresh water and food. And they knew there weren’t any people on the two small lumps sticking out of the sea in the distance.
But here, they had the fire. Thanks to Weurd – and the gas pipe that had sprung a leak during the natural disaster. It was barely alight, but with great dedication Weurd was able keep the flames going and set up a proper fireplace, which they managed to turn into a carefully tended, permanent hearth. For roasting food and forging tools. With the help of the fire, they also succeeded in converting sea water into fresh drinking water and salt for food conservation. They managed to construct a dike around a small salt marsh, turning a couple of hectares of land into fertile fields. A water basin was built, cabbage patches and spud fields dug. Just enough for the small group of inhabitants. They planted trees all over the island. The offspring of a handful of sheep grew, over time, into a reasonably large flock.
We really have nothing to be afraid of any more, Weurd kept telling his fellow survivors after the second winter. Each of them had eventually managed to build an accommodation of their own. Weurd had moved into a hut with Agga. They got along well, but he left her alone. She was a sweet, pretty girl, but he could have been her father. Weurd was just happy to provide Agga with a safe place to live. A life without fear, that was the most beautiful gift he was allowed to make a young woman.
Weurd remembered the past society as one governed by fear. Fear of the catastrophe that would come anyway, fear of losing all their amassed wealth, fear of others, of the unknown. Fear of the future. That fear was like a poison. Governments no longer trusted their citizens, citizens trusted neither their leaders nor each other; companies discovered they could make billions by using algorithms to drip-feed the people a diet of fear. This had exhausted the people and the earth, and eventually led to the event.
Weurd was determined not to let this group of survivors fall into the same trap again. They had been given the unique opportunity to build up a beautiful new world, a world without fear. The people of the island lapped it up. No more fear. It was the best possible reckoning with the past. They had the fire.
The wind is blowing sparks towards the sea. Weurd watches them vanish in the grubby patches of sea foam trying in vain to free themselves from the shore. His eyes gaze out over the water. In the distance, he can see the two small islands where his former allies now live. Which one of them might Agga be on now? Weurd is glad the wind is not blowing in his direction, so he can’t hear the cries. For a moment, he feels the urge… but lets it pass. He holds his torch against the dead twigs of a bramble bush until it starts crackling softly.
Things actually went well for quite a while, Weurd thinks to himself. Everyone was excited while they were building up. Weurd was pleased with the balance they’d found. A balance he watched over; there was enough food and water, heat and safety – all they had to do now was guard against making any mad plans. Because if they grew too much, the fear of losing everything would soon creep in again.
But just when everything was running smoothly, the group was gripped by restlessness. Farming a square meal was all there was to do on the hillock. They had time on their hands. A need for entertainment grew, and people started telling each other stories, thinking up nonsense. Just like in the time that had gone before. Weurd couldn’t stop it.
He wasn’t surprised that Agga’s voice was among the loudest. As the youngest member of the community, she hadn’t yet been burned to the bone by the acid of the former world. When he tried to explain to her what had gone wrong at the time, Weurd had the impression she didn’t understand.
Now he knows she was more acutely aware of it than he himself. But now the trees are burning. Weurd looks behind him. The huts they built have collapsed and are glowing faintly. What should he do with the seawater vegetable field? Set fire to it or ignore it? The latter, he decides. The neat rows of pale green cabbages will never be harvested. Let the birds eat their fill of them, or else the worms and caterpillars.
Agga’s desire proved unquenchable. She dreamed of having it all. Of excess, of excitement. She interacted with the others in ways that Weurd found unsettling. Her sensibility knew no bounds. When he pointed out the dangers to Agga, she scoffed at him. During the day she would give free rein to her fantasies to anyone who would listen and in the evening she gathered everyone together, coming up with more and more daring rules for their storytelling and role-playing games. She made the group dream out loud. People were shy at first, but after a little while they fell over themselves to make their wildest fantasies common knowledge. And it didn’t take long for the role-playing to take on treacherous and seductive forms, incited by Agga. At the end of such evenings, people sometimes ended up in others’ huts, which would take a lot of explaining away and making up the next day.
Weurd lectured Agga. He took his time, trying to go easy on her so she wouldn’t lose heart. He told her that her desires would only rekindle the group’s disappointment, and of course their fear.
But Agga was ready with a sharp rebuke. He was still afraid, she said. His desperate efforts to keep the fear away betrayed how much Weurd himself was still frightened of it. By doing so, he wasn’t taking part in life. Because, as she believed, fear and desire are the two engines life runs on.
He wouldn’t accept this explanation. Pleased as he was to have found his balance, he wouldn’t let some little rabble-rouser disrupt it. Now Weurd realises she’d hit the bull’s-eye. Maybe that is why it hurts so much – more than he actually wants to admit. In the meantime, he has reached the other end of the island. Here, he can breathe freely again – the air he exhales is blown away from him. Weurd opens his mouth wide and sucks the oxygen as deep into his lungs as possible. Just like Agga used to enjoy doing.
Agga had put it to the others. Whether they had really welcomed fear into their former lives, or barred it from it. And with it, desire. They confirmed the latter. Imagination had been dead in the former world. The desire for ‘more beauty’ had become the pursuit of simply ‘more’. They had stopped dreaming altogether. And yes, since Agga mentioned it… all they had really done was to avoid risks, again to stave off fear. Agga nodded. This is what had killed the human soul. Before the event, they were convinced the world was spinning faster than ever, when they had actually turned off their own engines. Of course that makes everything around you speed up.
She started proclaiming it to the group. They had to get their souls back, restart their engines. Embrace fear and desire with equal strength. Just as the Christians had Heaven and Hell, they needed that too. But then the real thing. To live life to the fullest, they had to inhale fear and desire and absorb them into their blood like oxygen. Only then could everything flow again.
The idea thrilled the group. They started fantasising. What exactly is our desire? Is it tangible, is it beneficial, isn’t it just endless love, or lust? And how do we rekindle it? Agga spurred them on to let it all out. And so they shared each other’s dreams, lusty, lavish, larger-than-life. People got excited. Before long they had built entire castles in the air, supposedly located on the eastern islet in the sea which they could make out in clear weather. It lifted everyone’s spirits. Soon, they started making plans to sail across to the island and make their dreams come true.
This is when Weurd had to intervene. It had pained him to watch the people become unbalanced. Now he had to prevent them from actually carrying out their disastrous scheme. He predicted it would go terribly wrong.
But that was also the moment he lost them. Weurd looks around. There isn’t much space left. All around him are hissing smoke, rushing flames and crackling sparks. Putting down his torch, Weurd walks to the middle of the piece of land. The fire surrounds him on all sides now. He calmly takes it in. Renouncing fear was a great help to him in his first years here on the island. Until the moment they started making plans to turn the other island into nirvana, he hadn’t felt a single doubt. Should he have acted differently? Perhaps.
But then he’d never seen Agga’s suggestion coming. To his surprise, she agreed with him when Weurd warned of disappointment.
But her solution took him completely by surprise.
She said, we’ll just build Hell on the other island.
The others laughed. Yeah, great plan. They came up with all kinds of ideas. They’d only have food and drink on the good island, plenty of it. On the other island there would be thirst and hunger. And what they planned to do there with the fire was insane. Fantasies of pain and torture light-heartedly rolled off their tongues. Wonderful. That would be quite a spectacle, a useful reminder.
No, Agga said. We don’t just watch, we have to do it. All of us. In turns. Half of us are on the one island, the other half on the other. And after a while we switch over from Hell to Heaven. Back and forth.
They were shocked. They were very shocked. But after giving it some thought… saw the attraction. A bit of suffering, followed by a spell of pleasure and prosperity. Their blood started thumping in their temples. And before they knew it, they had started on the preparations. Some of them built a sturdy raft and a couple of canoes, others started packing provisions. Torches were skilfully prepared so they would stay alight during the crossing. Because the fire needed to go along, for better or for worse, to both islands.
Weurd was stupefied. He didn’t believe in the plan and wouldn’t go along with it. But he was on his own, and knew he would never be able to rein in these wild horses again. Part of him was also curious. How long would they stick it out? Two days, a week, a month? Weurd agreed with the group that he would be ready to welcome anyone back who returned, without seeking retaliation.
But since then, the earth has completed its orbit around the sun. Weurd has seen no one return. He’s regularly scanned the water at night. In the distance, he would see the smoke from the western island – it had to be so scorched there by now that it could hardly be bearable. When the wind came from the north he could hear the wailing and raging. The noise made his head spin, especially when he couldn’t tell which of the two islands it came from – their sounds often sounded almost the same. Sometimes, Weurd tried to imagine what went on on those elevations, but that only upset him. How much did his image of life there resemble the reality? How deeply can real pain and pleasure penetrate a body and a life? What has it done to their souls, that no one returned? It shocked Weurd. Especially when Agga appeared to his mind’s eye… it didn’t matter in which of the two places – he couldn’t bear it.
He no longer expects anyone back. They’ve discovered something there they hadn’t found anywhere else – neither in their former world nor on this island. No one needed Weurd’s balance any more, that eroded, dead life. Humans have found a better balance. Without him. It’s time. Let the fire embrace him.
Bart Kingma (1970) was born in Wommels in the Netherlands. He studied journalism in Zwolle and makes television documentaries for the FryslânDOK series broadcast by Omrop Fryslân. He also writes, sometimes for the theatre, sometimes for musicians and sometimes books. He published his first novel, Griene simmer (Green Summer), in 2010 and has since written several books for young people, including De deikoersen fan Remco (The daily courses of Remco), Sex to the Max and Jou my de romte (Give me space). Bart is married and lives in Ried in Friesland.
It wie dy simmer dat se begûn wienen de jierren wer fanôf nul te tellen. De milenniumbug hie bliken dien in stoarm yn in glês wetter te wêzen, njoggentjin wie sûnder problemen yn tweintich feroare en de tweintichste yn de ienentweintichste, en ek al hienen wy oant dan ta de measte tiid fan ús libben yn de tweintichste trochbrocht en soenen wy al tritich wêze as de balâns trochslaan soe nei de ienentweintichste, dy iuw wie fan ús, en logysk dat ik it heech tiid achte om einliks in kear mei myn tonge de tonge fan immen oars oan te reitsjen, net as spultsje of út ’e grap mar serieus. Us brein wie noch net ôf, foaral dat fan dy net want jongesbreinen ûntwikkelen har stadiger, mar wy wienen grut genôch om te witten hoe’t wy in tonge yn de mûle fan immen oars stekke moasten, en no wie it allinnich noch in kwestje fan raak stekken op it goede momint.
It wie fakânsje en wy leinen holle op búk yn in rûnte yn it gers en alle kearen as der ien lake brocht dyjinge mei syn búk de holle fan immen oars yn beweging, dy’t dêrtroch ek begûn te laitsjen en de holle dy’t op syn búk lei oan it laitsjen makke, en sa wâlen ús gniissalvo’s troch de nacht. Net ien fan ús wie superknap, al kamen der wol aardich wat út Amsterdam, mar dêr lieten se har net sa faak op foarstean, en de famkes út Doorn hienen grutte boarsten mar dy wienen bi dus dat telde net. Dy moarns hie de juf fan it teäterkamp ús twa oan twa neistelkoar set foar in oefening wêrby’t wy ôfwikseljend yn ’e fierte sjen moasten en fansiden, en se sette dy neist my, en ek al wiesto lytser as ik en net sa moai as ik my foarsteld hie, do lakest wol freonlik op de mominten dat ús blikken elkoar krústen, en do hiest in grappich petsje op, en de famkes út Doorn hienen letter sein dat wy byinoar pasten, en sa wie ik op it idee kommen datsto wolris dejinge wêze koest yn waans mûle ik foar it earst myn tonge stekke soe, en no lei ik mei myn holle op dyn búk te laitsjen, en even letter sieten ús tongen yn elkoars mûle, al fûn ik achterôf net dat wy se deryn stutsen hienen, se wienen der mear yn gliden en se bleaunen dêr tocht ik de hiele nacht, al soe ik dat no net presys mear witte. En ek do kaamst út Amsterdam, út Amsterdam-Súd, do wennest achter it Konsertgebou, en hoewol’t ik doe net trochhie datsto dy dêrop foarstean lietst wit ik no datst dat wol diest, mar dat kaam net troch dyn karakter mar trochdat elkenien dy’t dêr wenne him dêr no ienkear op foarstean liet, sels as hy einliks in beskieden type wie. Dat wie ek de simmer dat ik ûntduts dat bern út Amsterdam net plat mar just bekakt praten, mar ek dêr koenen jim neat oan dwaan, krekt likemin as dat ik wat oan myn dikke Noard-Hollânske l dwaan koe, al hie ik wol freondinnen út Heemskerk by wa’t ik it in bytsje oerdreau. Doe’t wy de oare deis wer yn ’e sinne by it marke leinen en ik fertelde dat ik op wedstriidswimmen siet, seisto mei in bekakt aksint dat dat ferklearre wêrom’t ik sa’n moai lichem hie, en alle minsken dy’t sizze dat wurden je net reitsje kinne binne wierskynlik alle kearen fergetten dat ien wat sei wêrtroch’t der safolle bloed nei harren geslachtsdielen streamde dat it in wûnder wie dat oare organen noch funksjonearren, en letter oan de telefoan seisto datst it skattich fûnst dat ik in kleur krige asto my in komplimintsje joechst, en ik hie net troch datsto tochtst datsto wizer wiest as ik, miskien omdatsto yn Amsterdam wennest, miskien omdat dyn âlders útinoar wienen, miskien omdatst in âldere broer hiest dy’t in healjier filosofy studearre hie en dêrnei opholden wie omdat hy fûn dat er al dy boeken sels wol lêze koe. Dy broer seach lykas al dy Amsterdamske minsken heech op by de kontinintale filosofen, en dan foaral de eksistinsjalisten, wierskynlik omdat dy it maklikst te begripen wienen, en dêr kaam tink ik ek dyn teory wei dat de oaren de hel wienen, mar echt ûnderbouwe koest dat net, do seist mar wat, dat wie wol dúdlik, en ik antwurde datsto foar my it paradys wiest, en dêrop lakesto, wat út ’e hichte tink ik achterôf, mar doe fûn ik it gewoan skattich hoe’tsto lakest ast myn grapkes net begriepst, en dêrnei fregest my oft ik in kear by dy op besite komme woe. It wie logysk dat ik nei dy ta komme soe yn plak fan do nei my, want do wennest yn Amsterdam, en op de dei dat wy ôfpraat hienen hie ik in haakt huodsje opset dat ik fan freondinnen krigen hie dy’t fûnen dat it by my paste omdat ik in lyts bytsje apart wie, op in positive manier, en do soest my om tsien oere ophelje fan it Sintraal Stasjon, en ik wachte ûnder dy grutte klok dy’t der no net mear is, en nei in skoftsje seach ik in frou út ús strjitte dy’t ek op ien wachte, en doe’t ik har neiswaaide omdat har ôfspraak kommen wie wie it fiif oer healwei alven, sadat it miskien tiid waard om dy even op te beljen, ik hie dyn telefoannûmer op in briefke skreaun, ek al koe ik it út ’e holle, mar as ik fuortrûn nei de telefoansel soe ik dy miskien krekt misrinne, wylsto fansels elk momint komme koest, dus bleau ik noch in tiidsje sitten te wachtsjen, en alle kearen as ik in petsje seach tusken de hollen dy’t troch de skodoarren nei binnen kamen tocht ik datsto it wiest, en alle kearen asto it net wiest biet ik op myn lippe; ik hie noch net troch dat ik lilk wurde moatte soe, en miskien hoegde dat ek net, do wiest in jonge en dyn brein wie noch net ôf, it diel dat makke wie om jin oan planningen te hâlden wurke net, en aansten soe ik dy noch belje en dan soe dyn mem sizze datsto noch slieptest, en se soe belove dy wekker te meitsjen en dy daliks nei it stasjon ta te stjoeren. Noch folle letter soe ik derachter komme datsto op my delseachst omdat ik net sels mei de tram nei dyn hûs kommen wie en omdat ik dy trije kear yn ’e wike jûns belle en altyd as ik nei dy ta kaam in raar huodsje op hie, mar op dat stuit wist ik dat noch net, ik fielde my goed mei myn huodsje en myn switterige lichem wêrfan’tsto sein hiest dat it moai wie en myn tonge dy’t ik aansten wer yn dyn mûle glide litte soe, en ik seach hoe’t de wizers fan de grutte klok opskoden nei it momint dat it petsje dat ik tusken de hollen fan de minsken seach dyn petsje wie.
Het was die zomer dat ze begonnen waren de jaren weer vanaf nul te tellen. De millenniumbug was een storm in een glas water gebleken, negentien was probleemloos in twintig veranderd en de twintigste in de eenentwintigste, en ook al hadden we tot dan toe de meeste tijd van ons leven in de twintigste doorgebracht en zouden we al dertig zijn als de balans zou doorslaan naar de eenentwintigste, deze eeuw was van ons, en logisch dat ik het hoog tijd vond om eindelijk een keer met mijn tong de tong van iemand anders aan te raken, niet als spelletje of voor de grap maar serieus. Ons brein was nog niet af, vooral het jouwe niet want jongensbreinen ontwikkelden zich langzamer, maar we waren groot genoeg om te weten hoe we een tong in iemand anders’ mond moesten steken, en nu was het alleen nog een kwestie van raak steken op het juiste moment.
Het was vakantie en we lagen hoofd op buik in een kring in het gras en elke keer als er iemand lachte bracht diegene met zijn buik het hoofd van iemand anders in beweging, die daardoor ook ging lachen en het hoofd dat op zijn buik lag aan het lachen maakte, en zo golfden onze lachsalvo’s door de nacht. Niemand van ons was superknap, al kwamen er wel meerderen uit Amsterdam, maar daar lieten ze zich alleen zo nu en dan op voorstaan, en de meisjes uit Doorn hadden grote borsten maar die waren bi dus dat telde niet. Die ochtend had de juf van het theaterkamp ons twee aan twee naast elkaar gezet voor een oefening waarbij we afwisselend in de verte moesten kijken en opzij, en jou zette ze naast mij, en hoewel je kleiner was dan ik en niet zo mooi als ik me had voorgesteld, lachte je wel aardig op de momenten dat onze blikken elkaar kruisten, en je had een grappig petje op, en de meisjes uit Doorn hadden naderhand gezegd dat we bij elkaar pasten, en zo was ik op het idee gekomen dat jij weleens degene zou kunnen zijn in wiens mond ik voor het eerst mijn tong zou steken, en nu lag ik met mijn hoofd op je buik te lachen, en even later zaten onze tongen in elkaars mond, al vond ik achteraf niet dat we ze erin gestoken hadden, ze waren er meer in gegleden en ze bleven daar dacht ik de hele nacht, al zou ik dat nu niet precies meer weten. En ook jij kwam uit Amsterdam, uit Amsterdam-Zuid, je woonde achter het Concertgebouw, en hoewel ik toen niet doorhad dat je je daarop liet voorstaan weet ik nu dat je dat wel deed, maar dat kwam niet door je karakter maar doordat iedereen die daar woonde zich daar nou eenmaal op liet voorstaan, zelfs als hij eigenlijk een bescheiden type was. Dat was ook de zomer dat ik ontdekte dat kinderen uit Amsterdam niet plat maar juist bekakt praatten, maar ook daar konden jullie niets aan doen, net zomin als ik iets aan mijn dikke Noord-Hollandse l kon doen, al had ik wel vriendinnen uit Heemskerk bij wie ik het een beetje overdreef. Toen we de volgende dag weer in de zon bij het meertje lagen en ik vertelde dat ik op wedstrijdzwemmen zat, zei je met een bekakt accent dat dat verklaarde waarom ik zo’n mooi lichaam had, en alle mensen die zeggen dat woorden je niet kunnen raken zijn waarschijnlijk alle keren vergeten dat iemand iets zei waardoor er zoveel bloed naar hun geslachtsdelen stroomde dat het een wonder was dat andere organen bleven functioneren, en later aan de telefoon zei jij dat je het schattig vond dat ik rood werd als je mij een complimentje gaf, en ik had niet door dat jij dacht dat je wijzer was dan ik, misschien omdat je in Amsterdam woonde, misschien omdat je ouders gescheiden waren, misschien omdat je een oudere broer had die een half jaar filosofie had gestudeerd en daarna was gestopt omdat hij vond dat hij al die boeken zelf wel kon lezen. Die broer liep zoals al die Amsterdamse mensen weg met de continentale filosofen, en dan vooral de existentialisten, waarschijnlijk omdat die het makkelijkst te begrijpen waren, en daar kwam denk ik ook jouw theorie vandaan dat de anderen de hel waren, maar echt onderbouwen kon je dat niet, je zei maar wat, dat was wel duidelijk, en ik antwoordde dat jij voor mij het paradijs was, en daarop lachte je, minzaam denk ik achteraf, maar toen vond ik het gewoon schattig hoe je lachte als je mijn grapjes niet begreep, en daarna vroeg je me of ik een keer bij je op bezoek wilde komen. Het was logisch dat ik naar jou zou komen in plaats van jij naar mij, want jij woonde in Amsterdam, en op de dag dat we hadden afgesproken had ik een gehaakt hoedje opgezet dat ik van vriendinnen had gekregen die vonden dat het bij mij paste omdat ik een klein beetje apart was, op een positieve manier, en jij zou mij om tien uur ophalen van het Centraal Station, en ik wachtte onder die grote klok die er nu niet meer is, en na een tijdje zag ik een vrouw uit onze straat die ook op iemand wachtte, en toen ik haar gedag zwaaide omdat haar afspraak was gekomen was het vijf over half elf, zodat het misschien tijd werd om je even op te bellen, ik had je telefoonnummer op een briefje geschreven, ook al kende ik het uit mijn hoofd, maar als ik wegliep naar de telefooncel zou ik je misschien net mislopen, terwijl je natuurlijk elk moment kon komen, dus bleef ik nog een tijdje wachten, en elke keer als ik een petje zag tussen de hoofden die door de schuifdeuren naar binnen kwamen dacht ik dat jij het was, en elke keer als jij het niet was beet ik op mijn lip; ik had nog niet door dat ik boos zou moeten worden, en misschien hoefde dat ook niet, je was een jongen en je brein was nog niet af, het gedeelte dat gemaakt was om zich aan planningen te houden werkte niet, en straks zou ik je alsnog bellen en dan zou je moeder zeggen dat je nog sliep, en ze zou beloven je wakker te maken en je direct naar het station te sturen. Nog veel later zou ik erachter komen dat je mij minachtte omdat ik niet zelf met de tram naar jouw huis was gekomen en omdat ik je drie keer per week ’s avonds belde en altijd als ik naar je toe kwam een raar hoedje droeg, maar op dat moment wist ik dat nog niet, ik voelde me goed met mijn hoedje en mijn zweterige lichaam waarvan jij had gezegd dat het mooi was en mijn tong die ik straks weer in jouw mond ging laten glijden, en ik keek hoe de wijzers van de grote klok opschoven naar het moment dat het petje dat ik zag tussen de hoofden van de mensen jouw petje was.
It was the summer they began to count the years from zero again. The millennium bug had turned out to be a storm in a teacup, nineteen had flipped over to twenty without causing any problems and the twentieth became the twenty-first; and even though we had spent most of our lives in the twentieth up to that point and would already be thirty when the scales tipped to the twenty-first, this century was ours, and it was only natural for me to decide it was high time I finally touched someone else’s tongue with my own, not as a game or for fun, but in all seriousness. Our brains weren’t fully developed yet, particularly yours, because boys’ brains develop more slowly, but we were old enough to know how to stick a tongue in someone else’s mouth, and now it was just a matter of sticking it in at the right moment.
It was the summer holidays and a group of us lay in a circle on the grass, heads on the next person’s stomach and every time someone laughed, they jolted the head of the next person along, who laughed too and made the head lying on his or her stomach laugh, and so our laughter wafted through the night. None of us was very good looking, several were from Amsterdam, but they only showed off about it occasionally, and the girls from Doorn had big breasts but were bi, so they didn’t count.
That morning, the teacher at the drama camp had paired us off for an exercise in which, standing next to each other, we had to alternate between looking into the distance and to the side, and she put you next to me, and although you were smaller than me and not as good looking as I’d imagined, you smiled kindly when our eyes met, and you had a funny cap on, and the girls from Doorn said afterwards that we made a good couple. And so I got the idea that you might be the person into whose mouth I would stick my tongue for the first time, and now I was lying with my head on your belly laughing, and a little later our tongues were in each other’s mouths – although afterwards I didn’t think we had actually stuck them in, it was more like they’d slipped in, and in my mind they stayed there all night, although now I can’t be entirely sure. And you were from Amsterdam, too, from Amsterdam-Zuid, you lived behind the Concert Hall, and although I didn’t realise at the time that you were proud of this, I now know that you were – not because of your personality, but because everyone who lived there was proud of it, even if they were modest. I also discovered that summer that children from Amsterdam didn’t have a working class accent, they sounded posh, but that wasn’t your fault, and neither could I do anything about my thick Noord-Holland L, although with my friends from Heemskerk I’ll admit I laid it on a bit thicker. The next day, when we were sunbathing by the lake and I told you that I was a competitive swimmer, you said in your posh accent it must be the reason I had such a beautiful body, and everyone who says that words can’t touch you must have forgotten all the times when someone said something that made so much blood flow to their genitals it was a miracle the other organs kept functioning, And later on the phone you said you thought it was cute that I turned red when you complimented me, and I didn’t realise you thought you were wiser than me, maybe because you lived in Amsterdam, maybe because your parents were divorced, maybe because you had an older brother who had studied philosophy for six months and then stopped because he thought he could just read all those books himself.
Like all those people from Amsterdam, your brother was crazy about continental philosophers, especially the existentialists, probably because they were the easiest to understand, and I think that’s where you got your theory that other people were hell, but you couldn’t really substantiate it, it was just something to say, that much was clear, and I replied that you were paradise for me, and you laughed at this, affably I think; I thought it was cute that you laughed when you didn’t understand my jokes, and then you asked me if I wanted to come and visit you some time.
It was only natural that I should come to you instead of you to me, because you lived in Amsterdam, and on the day we were supposed to meet up, I was wearing a crocheted hat I’d been given by friends who thought it suited me because I was a little bit different, in a good way, and you were going to pick me up from Central Station at ten, and I waited under the big clock that is no longer there, and after a while I saw a woman from our street who was also waiting for someone. When I waved goodbye to her because her friend had turned up, it was ten thirty-five, so maybe time to call you, I’d written down your phone number on a scrap of paper, even though I knew it by heart, but if I went to the phone box I might miss you, you could come any minute, so I waited a while longer, and every time I saw a cap among the heads coming through the sliding doors I thought it was you, and every time it wasn’t I bit my lip; I didn’t yet realise I ought to be angry, but maybe I didn’t have to be either, you were a boy and your brain wasn’t fully developed, the part that was made to stick to plans didn’t work, and later I would call you and your mum would say you were still asleep, and she would promise to wake you up and send you straight to the station.
Much later, I would discover you looked down your nose at me because I hadn’t taken the tram to your house, and because I called you three times a week in the evenings and always wore a funny hat when I came to see you, but at that moment I did not know that, I felt good with my hat and my sweaty body which you had said was beautiful and my tongue that I was about to slide into your mouth again, and I watched as the hands of the great clock moved forward to the moment when the cap that I saw among the heads of the people was yours.
Gerda Blees (1985) made her debut as a writer in 2017 with a collection of short stories Aan doodgaan dachten we niet (We Didn’t Think About Dying). In 2018, she published her first book of poetry Dwaallichten (Wandering Lights). Her debut novel Wij zijn licht (We are Light) published in 2020 won the Dutch Book Trade Prize and the European Union Prize for Literature. The publication of her second book of poetry Week in the summer of 2022 will coincide with her graduation from the Rietveld Academy, where she has been studying Expanded Painting.
Photo: Bartjan de Bruijn
Ik sloech rjochtsôf rjochting myn ferline. Yn myn ûnthâld wie de oprydleane op syn minst twa kear sa lang, mar oantinkens wolle noch wol ris oerdriuwe. In harderachtige hûn kaam op myn auto tasjitten en begûn mei syn foarpoaten oan it portier te klauwen. Ik bleau foar de wissichheid sitten – ik koe de reputaasje fan hiemhûnen – en seach oer myn stjoer nei de buorkerijwenning dêr’t ik yn de jierren tachtich opgroeid wie. Ek it hûs like krompen mei de tiid, dat rôfdier dat úteinlik alles en elkenien in kopke lytser makket.
Underweis út Utert wei hie ik besocht my it útsjoch út myn sliepkeamersrút wei foar de geast te heljen: de peppels dy’t de leadrjochte wei rjochting it doarp omseamen, se stienen der noch, de griene brievebus op it houten pealtsje oan de strjitkant (weiwurden), de helikopterkes út ’e eskdoarn op it dak fan ús bêzje Peugeot, de einleaze maisfjilden, de sleat achter it hûs en it brede keukensrút fan de buorlju, dy’t ik nei alles wat der bard wie, sa faak ferslein en swijend oan harren tafel sitten sjoen hie. Ut myn sliepkeamer wei hie ik ek de plysjeweinen út de fierte oankommen sjoen. In kolonne fan trije auto’s wie it. Blau swaailjocht flitste tsjin ’e stammen fan ’e rigen peppels, dy’t harren skaad as traaljes oer it weidek lein hienen. Se namen allinnich myn broer mei. Gjin hânboeien, betocht ik my ûnderweis wer, wol de hân fan ien fan ’e plysjes as fan in heit op syn skouder doe’t er him nei ien fan ’e auto’s brocht. Ik hie dy moarn oan ’e keukentafel stûf folholden dat ik hielendal fan neat wist. Krekt sa’t Eelke my opdroegen hie: ‘Wat der ek bart, do wist hielendal fan neat.’
In frou op swarte túnlearzens rûn my yn ’e mjitte. Se rôp wat nei de hûn en dêrnei nei my.
Ik draaide it rút iepen. De rook fan it plattelân, in mjuks fan justjes soere kûle, stâldong en jarre, folle de auto mei nostalgy.
‘Hy docht neat, hear!’
Ik stapte út. It bist sette syn noas oan dy fan myn skuon.
‘Hy rûkt grif ús kat.’
‘Goed folk, Bessy,’ sei de frou, dy’t de hûn even by de halsbân pakte. ‘Goed folk.’
In wike earder hie ik har oan ’e telefoan hân. Se hie it gjin inkel probleem fûn dat ik lânskomme woe. Se seach der sels nei út om fan my te hearren hoe’t de wenning der tritich jier lyn fan binnen útsjoen hie.
De koarte rûnlieding op de ûnderferdjipping einige yn ’e wenkeuken. De frou stie mei har heupen tsjin it oanrjocht. Se ferwiksele in kofjefilter, spielde twa kopkes om. De keuken wie krekt as de rest fan de keamers ferboud, mar it wie net dreech om har dêr as ús mem stean te sjen. Se hie itselde golvjende brune hier oer de skouders, in lange rêch en mooglik sels wol, sa betocht ik my wylst ik myn blik oer de strakke spikerbroek fan ’e learzens ôf omheech gean liet, mooglik sels wol deselde kont – ik koe my in soad details fan mem har uterlik yn it sin bringe, mar ik wist net mear hoe’t har stuten derút seagen.
It kofjesetapparaat begûn te dampen en te protteljen en de frou kaam tsjin my oer te sitten. Har bern, fjouwer en seis, wienen krekt nei skoalle en har man wurke yn ’e stêd. Us mem soe tritich jier lyn krekt itselde ferteld hawwe wannear’t der op tiisdeitemoarn ien by har oan ’e keukenstafel sitten hie, dy’t ris yn syn âlderlik hûs sjen woe. Dat ik net foar it hûs kaam, mar foar de achtertún, it plak dêr’t myn earste en iennige paradys bestien hie, dat hie ik de frou net ferteld. Ik wist net oft se op ’e hichte wie mei wat him yn ’e maisfjilden ôfspile hie, al moast dat hast wol: it oanbuorjende doarp wie lyts genôch om dy skiednis oan nije generaasjes troch te fertellen en sa yn libben te hâlden. De bewenster fûn it hoe dan ek prima as ik dêr even om my hinne seach. As ik weromkaam soe de kofje foar my klearstean en koenen wy myn âlde sliepkeamer opsykje.
De poarte fan ’e oprit nei de achtertún wie donkerblau ferve. Der hong in metalen brievebus oan fêst. It klepke skittere yn ’e sinne. Ik die de poarte achter my ticht en stoarre de achtertún yn. De morellebeam stie der noch, it terras op itselde plak en it klinkertpaadsje rjochting de sleat hie noch deselde flauwe kromming. Dêr’t de hinneloop stien hie, wie no in grutte sânbak mei kleurde skepkes, ammerkes en jitterkes. Ik seach de barnefelders dêr wer skarreljen en hearde ús mem foeterjen, wylst se in heale tube toskpoetsersguod leechknypte yn myn mûle, hoe faak oft se noch tsjin my sizze moast dat hinnestront net om op te iten wie.
It stekje achteryn by de sleat wie der ek noch. Krekt as de sleat sels, dy’t in stik minder breed wie as de sleat yn myn ûnthâld. Oantinkens moatte blykber útfergrutte wurde om foar lange tiid yn dyn holle oerlibje te kinnen, notearre ik yn myn oantekeningeboekje. Oare oantinkens, oantinkens dy’t west hienen, ôfhannele oantinkens, skreau ik dêrûnder, groeie op in dei as grize hierren wer út dyn plasse.
It sjen fan it brechje oer de sleat grypte my oan. Trije swiere âlde spoarbylzen, dy’t ús heit mei pake tusken de sigaarstâlen fan de tuorrebouten dellein hie. It wie de brêge nei it paradys, sa’t myn broer it neamde. De bylzen wienen bros en glêd fan moas. It hûs mocht dan flink feroare wêze, dit plak fielde noch as fan my. As hie der al dy jierren net ien west en soe der ek nea wer ien komme. Ik sette in foet op in byls, teste foarsichtich oft it hout my hâlde soe. Ik stuts oer, rûkte de skerpe rook fan ’e pipermuntsjeblom en seach ús mem yn Frankryk foar de caravan sitten mei in gleske plutoaniumgriene Sirop Menthe. Oan ’e oare kant fan it sleatsje gie wat modder en gers oer yn it maisgewaaks. Ek dy rook kaam my yn ’e mjitte as in âlde freon. Yn ’e risptiid rûkte it hiele hûs nei dy hearlike sensaasje fan farsk kniesd snijmais.
Ik sprate de mais mei myn hannen, as moast ik my by in konsert troch de mannichte nei foaren kringe, en begûn troch de gongen te rinnen.
Eelke rûn foar my út oer it kromme paadsje nei de sleat. Myn broer wie trije jier âlder en twa koppen grutter as ik. Wy sprongen sûnder oanrin as ljippen oer it wetter. Ik folge him troch it gongestelsel fan ’e mais, in grien kideljend doalhôf. Eelke hie de gong deryn. Hy like krekt te witten wêr’t er hinne gie. It wie de earste kear dat ik mei him meigie. Nei in paradys op ierde, sa hie er it omskreaun doe’t er my meifrege.
Ik ferlear him dy middei net út it each, benaud om yn ’e gongen it paad bjuster te reitsjen, om der dêrnei troch in maiskniezer yn miljoenen stikjes fynhaksele te wurden; wat dêr’t ús pake my foar warskôge hie op ’e dei dat it brechje oer de sleat oplevere waard.
Eelke en ik baaiden troch hege stâlen. De blêden fan ’e mais kidelen net allinnich, se krasten no en dan ek skerp op ’e hûd fan myn bleate earms. Wy kamen út op in rûn iepen plak dêr’t knakte stâlen en lizen platwalst wienen as wie der in romteskip delkommen. Ik fielde fuort de waarmte fan ’e sinne.
Eelke liet syn broek en ûnderbroek oant oer syn skuon sakje. ‘Do ek,’ diktearre er.
Ik die wat myn broer my opdroech.
‘No moatte wy wachtsje,’ sei er.
Ik gie neist him sitten en stelde gjin fragen. It wie der deastil. Gjin fûgels, gjin wyn. Ik hearde allinnich myn eigen sykheljen.
‘Sjoch,’ sei Eelke.
Hy skylde in skutblêd fan in kolf en luts mei de râne in sneedsje yn it topke fan syn finger.
‘Skerper as mem har keukensmessen.’
‘No do.’
Krekt doe’t ik sizze woe dat ik it net doarst, klonk der in risseljen
‘Ah, dêr komme se al,’ sei Eelke kalm.
Hy pakte my by de earm en luts my omheech. Wy stienen neaken neistinoar. Ik fielde de sinne op myn liif. It lûd kaam tichter by oant de stâlen foar ús ynienen beweegden.
Achterinoar stroffelen de buorfamkes it paradys yn as waarden se deryn berne. Se rjochten allebeide har blik fuort op my.
‘Hast dyn broerke meinommen,’ sei Anna.
Ik hie noait in wurd mei de twaling fan ’e buorlju wiksele. Se wienen fan Eelke syn leeftyd.
‘Wat docht hy hjir no?’ folle Eva har sus batsk oan.
Se lieten allebeide har blik lytsachtsjend oer myn skrale bleate liif gean en begûnen har út te klaaien.
‘We dogge pimeltsje-op-kutsje,’ sei Eelke, ‘it is hartstikke maklik, moatst my gewoan neidwaan.’
De famkes gienen neistinoar op de plette mais lizzen. Eelke liet him boppe-op Anna sakje.
Eva wonk my en sei dat ik itselde by har dwaan moast, mar doe’t ik dat besocht, plofte ik dof op har búk as in ôfsmiten sânsek út in loftballon.
‘Dyn broerke is in sûch,’ rôp Eva nei Eelke, wylst se my fan har ôf rôle. ‘Ik wol net mear datst him meinimst nei ús paradys, oars komme wy hjir net wer.’
Sûnt dy middei gie ik inkeld mar nei it paradys as de buorfamkes der net wienen, oant op dy bloedhite woansdeitemiddei 19 augustus 1987, doe’t Eelke my hymjend en baaiend yn it swit op myn sliepkeamer opheljen kaam en my, mei twa skeppen út heit syn skuorke, mei it fjild yn naam. Ik hie Eelke op ’e weromreis beswarre moatten om neat oer ús paradys te sizzen. Wy makken allebeide mei in skutblêd in sneedsje yn ’e hân en drukte it bloed tsjininoar oan. It bestean fan it paradys moast, krekt as de sûnde, binnen de griene freding bliuwe.
Dy foarjûn wisten wy beide fan neat doe’t de buorman en de buorfrou mei nuodlike gesichten oan de keukenstafel sieten. Us mem hie kofje ynskonken mei in pantsje derûnder. Besite krige altyd kofje mei in pantsje derûnder. De buorfrou bleau mar mei har leppeltsje yn it kopke rieren, sels doe’t it kopke al lang leech wie. De buorman hie ús no en dan erchtinkend oansjoen.
Dat wykein waard ik wekker fan in helikopter dy’t leech boppe de maisfjilden sirkele. Ik tocht earst noch dat it in kniezer of hakseler wie. Eelke wie myn keamer ynkommen. Wy stoarren tegearre út it rút nei de maisstâlen dy’t troch de wynpûsten tekeargienen as weagen fan in woeste see. Eelke sei: ‘Wat der ek bart, do wist hielendal fan neat.’
Yn ’e moannen dêrnei seach ik faak út ’e finsterbank fan myn sliepkeamer wei nei hoe’t de buorman en de buorfrou tsjinoer elkoar oan de keukenstafel sieten. De hannen plat op it tafelswilk, de hinglampe derboppe. As buorman my foar myn rút stean seach, seach er my in momint strak oan. Dan gie er oerein en luts stadich it gerdyn ticht.
Ik die al dy jierren wat ik myn broer tasein hie: ik bleau fan neat witten. Ek dy pear kear dat wy him yn ’e strafynrjochting yn Tiel opsykje mochten, flústere er my dat ta. In wike foar’t ik achttjin waard en nei Utert gie, wie Eelke yn Tiel op syn burostoel mei tsjiltsjes stean gien en hie dy ûnder him wei glide litten.
Ik hearde in sêft risseljen achter my út ’e mais kommen.
‘Bessy, kom hjir, no, potferdoarje!’
De hûn hie my yn de gongestelsels witten te trasearjen en as hienen wy ferstopperke boarte en hie er my ôftikke, sa folge ik it bist werom nei de sleat.
‘Dy sânbak dêr,’ sei de bewenster doe’t wy de achtertún yn rûnen, ‘dêr hienen de eardere bewenners in hinneloop te stean. Wie dy der ek al doe’tsto hjir wennest?’
Ik knikte.
‘Myn man en ik woenen bêst hinnen hawwe hear, mar de bern smeken ús fansels om in grutte sânbak. Ik fûn dat eins ek wol prima. De sânbak hâldt se by it maisfjild wei, der binne dêr nuvere dingen bard.’
‘Ja,’ sei ik, ‘nuvere dingen.’
Wy dronken kofje oan ’e keukenstafel. Dêrnei folge ik har nei myn sliepkeamer oer in yndustriële, jitizeren trep. It wie noch altyd in bernekeamer, in ûnskuld dy’t my op ien as oare wize gerêststelde. Op in tafel tsjin ’e muorre stie in akwarium. Dêrboppe hong in poster fan it Nederlânsk Alvetal. Ik stoarre út it rút nei de peppels en it maisfjild. Achter my brobbele de akwariumpomp dy’t de fisken yn harren lytse subtropyske paradyske yn libben hold.
Ik sloeg rechtsaf richting mijn verleden. In mijn herinnering was de oprijlaan ernaartoe minstens twee keer zo lang, maar herinneringen willen nogal eens overdrijven. Een herderachtige hond kwam op mijn auto toegesneld en begon met zijn voorpoten tegen het portier te trappelen. Ik bleef voor de zekerheid zitten – ik kende de reputatie van erfhonden – en keek over mijn stuur naar de boerderijwoning waar ik in de jaren tachtig was opgegroeid. Ook het huis leek gekrompen door de tijd, dat roofdier dat uiteindelijk alles en iedereen een kopje kleiner maakt.
Onderweg vanuit Utrecht had ik me het uitzicht vanuit mijn slaapkamerraam voor de geest proberen te halen: de populieren die de loodrechte weg richting het dorp omzoomden, ze stonden er nog, de groene brievenbus op het houten paaltje aan de straatkant (verdwenen), de helikoptertjes uit de esdoorn op het dak van onze beige Peugeot, de eindeloze maïsvelden, de sloot achter het huis en het brede keukenraam van de buren, die ik na alles wat er was gebeurd, zo vaak verslagen en zwijgend aan hun eettafel had zien zitten. Vanuit mijn slaapkamer had ik ook de politiewagens in de verte zien naderen. Een colonne van drie wagens was het. Blauw zwaailicht flitste tegen de stammen van de rijen populieren, die hun schaduw als tralies over het wegdek hadden gelegd. Ze namen alleen mijn broer mee. Geen handboeien, herinnerde ik me onderweg weer, wel de hand van één van de agenten vaderlijk op zijn schouder toen hij hem naar een van de wagens bracht. Ik had die ochtend aan de keukentafel stug volgehouden dat ik helemaal van niets wist. Precies zoals Eelke me dat had opgedragen: ‘Wat er ook gebeurt, jij weet helemaal van niks.’
Een vrouw op zwarte tuinlaarzen liep me tegemoet. Ze riep iets naar de hond en daarna naar mij.
Ik draaide het raam open. De plattelandsgeur, een mengsel van lichtzuur kuilgras, stalmest en gier, vulde de auto met nostalgie.
‘Hij doet niets hoor!’
Ik stapte uit. Het beest zette zijn neus aan die van mijn schoenen.
‘Die ruikt vast onze kat.’
‘Goed volk, Bessy,’ zei de vrouw die de hond even bij de halsband nam. ‘Goed volk.’
Een week ervoor had ik haar aan de telefoon gehad. Ze had het geen enkel probleem gevonden dat ik wilde langskomen. Ze zag er zelfs naar uit om van me te vernemen hoe de woning er dertig jaar geleden van binnen had uitgezien.
De korte rondleiding op de benedenverdieping eindigde in de woonkeuken. De vrouw stond met haar heupen tegen het aanrecht. Ze verwisselde een koffiefilter, spoelde twee kopjes om. De keuken was net als de rest van de kamers verbouwd, maar het kostte me weinig moeite om haar daar als mijn moeder te zien staan. Ze had hetzelfde golvende bruine haar over haar schouders, een lange rug en misschien zelfs wel, zo bedacht ik me terwijl ik mijn blik over de strakke spijkerbroek vanaf haar laarzen omhoog liet gaan, misschien zelfs wel dezelfde kont – ik kon me veel details van mijn moeders uiterlijk herinneren, maar ik wist niet meer hoe haar billen eruitzagen.
Het koffiezetapparaat begon te dampen en te pruttelen en de vrouw kwam tegenover me zitten. Haar kinderen, vier en zes, waren naar school en haar echtgenoot werkte in de stad. Mijn moeder zou dertig jaar geleden exact hetzelfde hebben verteld wanneer er op dinsdagochtend iemand bij haar aan de keukentafel had gezeten die een kijkje wilde nemen in zijn ouderlijk huis. Dat ik niet voor het huis maar voor de achtertuin kwam, de plek waar mijn eerste en enige paradijs had bestaan, dat had ik de vrouw niet verteld. Ik wist niet of ze op de hoogte was van wat zich in de maïsvelden had afgespeeld, al moest dat haast wel: het belendende dorp was klein genoeg om die geschiedenis aan nieuwe generaties door te vertellen en zo in leven te houden. De bewoonster vond het hoe dan ook prima als ik even een kijkje ging nemen. Als ik terugkwam zou de koffie voor me klaarstaan en konden we mijn oude slaapkamer opzoeken.
De poort van de oprit naar de achtertuin was donkerblauw geverfd. Er hing een metalen brievenbus aan vast. Het klepje schitterde in de zon. Ik sloot de poort achter me en staarde de achtertuin in. De morellenboom stond er nog, het terras op dezelfde plek en het klinkerpaadje richting de sloot had nog dezelfde flauwe kromming. Daar waar de kippenren had gestaan was nu een grote zandbak met gekleurde schepjes, emmertjes en gietertjes. Ik zag de Barnevelders er weer scharrelen en hoorde mijn moeder foeteren, terwijl ze een halve tube tandpasta in mijn mond leegkneep, hoe vaak ze nog tegen me moest zeggen dat kippenpoep niet om op te eten was. Het hekje achterin bij de sloot was er ook nog. Net als de sloot zelf, die een stuk minder breed was dan de sloot in mijn gedachten. Herinneringen dienen kennelijk te worden uitvergroot om langdurig in je hoofd te kunnen overleven, noteerde ik in mijn aantekeningenboekje. Andere herinneringen, gedane herinneringen, áfgeronde herinneringen, schreef ik daaronder, groeien op een dag als grijze haren je schedel weer uit.
Het zien van het bruggetje over de sloot greep me aan. Drie zware oude spoorbielzen, die mijn vader met opa tussen de sigaarstengels van de lisdodden had neergelegd. Het was de brug naar het paradijs, zoals mijn broer het noemde. De bielzen waren broos en glad van het mos. Het huis mocht dan flink zijn veranderd, deze plek voelde nog als van mij. Alsof er al die jaren niemand was geweest en er ook nooit nog iemand zou komen. Ik zette een voet op een biels, testte voorzichtig of het hout me zou houden. Ik stak over, rook de scherpe geur van de watermunt en zag mijn moeder in Frankrijk voor de caravan zitten met een glaasje plutoniumgroene Sirop Menthe. Aan de overkant van het slootje ging wat modder en gras over in het maïsgewas. Ook die geur kwam me tegemoet als een oude vriend. In de oogsttijd rook het hele huis naar die heerlijke sensatie van vers gekneusd snijmaïs.
Ik spreidde de maïs met mijn handen, alsof ik me door een menigte tijdens een concert naar voren moest bewegen, en begon door de gangen te lopen.
Eelke liep voor me uit over het kromme paadje richting de sloot. Mijn broer was drie jaar ouder en twee koppen groter dan ik. We sprongen zonder aanloop als kieviten over het water. Ik volgde hem door de gangenstelsels van de maïs, een groen kietelend doolhof. Eelke had er de vaart in. Hij leek precies te weten waar hij heen ging. Het was de eerste keer dat ik hem vergezelde. Naar een paradijs op aarde, zo had hij het omschreven toen hij me meevroeg.
Ik verloor hem die middag niet uit het oog, bang om in de velden te verdwalen, om er vervolgens door een maïskneuzer in miljoenen stukjes te worden fijngehakt; iets waar mijn opa me voor had gewaarschuwd op de dag dat het bruggetje over de sloot werd opgeleverd.
Eelke en ik waadden door hoge stengels. De bladeren van de maïs kietelden niet alleen, ze krasten zo nu en dan ook scherp over de huid van mijn blote armen.
We kwamen uit op een ronde open plek waar geknakte stengels en liezen waren platgewalst alsof er een ruimteschip was geland. Ik voelde meteen de warmte van de zon.
Eelke liet zijn broek en onderbroek tot over zijn schoenen zakken. ‘Jij ook’, dicteerde hij.
Ik deed wat mijn broer me opdroeg.
‘Nu moeten we wachten,’ zei hij.
Ik ging naast hem zitten en stelde geen vragen. Het was er doodstil. Geen vogels, geen wind. Ik hoorde alleen mijn eigen ademhaling.
‘Kijk,’ zei Eelke.
Hij pelde een schutblad van een kolf en trok met de rand een sneetje in zijn vingertop. ‘Scherper dan mama’s keukenmessen.’
‘Nu jij.’
Net toen ik wilde zeggen dat ik het niet durfde, klonk er geritsel. ‘Ah, daar komen ze al,’ zei Eelke kalm.
Hij pakte me bij mijn arm en trok me omhoog. We stonden naakt naast elkaar. Ik voelde de zon op mijn lijf. Het geluid kwam dichterbij tot de stengels voor ons ineens bewogen.
Achter elkaar struikelden de buurmeisjes het paradijs binnen alsof ze erin werden geboren. Ze richtten allebei hun blik onmiddellijk op mij. ‘Je hebt je broertje meegenomen,’ zei Anna.
Ik had nooit een woord met de tweeling van de buren gewisseld. Ze waren van Eelke’s leeftijd. ‘Wat doet hij nu hier?’ vulde Eva haar zus bars aan.
Ze lieten allebei hun blik minachtend over mijn schrale blote lijf gaan en begonnen zich uit te kleden.
‘We gaan piemeltje-op-kutje doen,’ zei Eelke, ‘het is heel eenvoudig, je moet mij gewoon nadoen.’
De meisjes gingen naast elkaar op de geplette maïs liggen. Eelke liet zich boven op Anna zakken. Eva wenkte me en zei dat ik hetzelfde bij haar moest doen, maar toen ik dat probeerde plofte ik dof op haar buik als een afgeworpen zandzak uit een luchtballon.
‘Je broertje is een leeghoofd,’ riep Eva naar Eelke terwijl ze me van haar afrolde. ‘Ik wil niet meer dat je hem meeneemt naar ons paradijs, anders komen wij hier niet meer.’
Sinds die middag ging ik enkel naar het paradijs als de buurmeisjes er niet waren, tot op die bloedhete woensdagmiddag 19 augustus in 1987, toen Eelke me hijgend en badend in het zweet op mijn slaapkamer kwam ophalen en me samen met twee spaden uit mijn vaders schuurtje mee het veld innam. Ik had Eelke op de terugweg moeten zweren om niets over ons paradijs te zeggen. We maakten allebei met een schutblad een sneetje in onze hand en drukten het bloed tegen elkaar aan. Het bestaan van het paradijs diende, net als de zonde, binnen de groene omheining te blijven.
Die vooravond wisten we allebei van niks toen de buurman en de buurvrouw met bezorgde gezichten aan onze keukentafel zaten. Mijn moeder had koffie ingeschonken met een schoteltje eronder. Bezoek kreeg altijd koffie met een schoteltje eronder. De buurvrouw bleef maar met haar lepeltje in haar kopje roeren, zelfs toen het kopje allang leeg was. De buurman had ons zo nu en dan argwanend aangekeken.
Dat weekend werd ik gewekt door een helikopter die laag boven de maïsvelden cirkelde. Ik dacht eerst nog dat het een kneuzer of een hakselaar was. Eelke was mijn kamer binnengekomen. We staarden samen uit het raam naar de maïsstengels die door de windvlagen als golven van een woeste zee tekeergingen. Eelke zei: ‘Wat er ook gebeurt, jij weet helemaal van niks.’
In de maanden daarna keek ik vaak vanuit de vensterbank van mijn slaapkamer naar hoe de buurman en de buurvrouw tegenover elkaar aan de keukentafel zaten. Hun handen plat op het tafelzeil, de hanglamp erboven. Als de buurman me voor mijn raam zag staan, keek hij me een moment strak aan. Dan stond hij op en trok hij het gordijn langzaam dicht.
Ik deed al die jaren wat ik mijn broer had beloofd: ik bleef van niks weten. Ook de spaarzame keren dat we hem in de strafinrichting in Tiel mochten opzoeken, fluisterde hij me dat toe. Een week voordat ik achttien werd en naar Utrecht vertrok, was Eelke in Tiel op zijn bureaustoel met wieltjes gaan staan en had die onder zich uit laten glijden.
Ik hoorde een zacht geritsel achter me uit de maïs komen. ‘Bessy, kom hier nu, potverdorie!’
De hond had me in de gangenstelsels weten te traceren en alsof we verstoppertje speelden en ik was gebuut, volgde ik het beest terug naar de sloot.
‘Die zandbak daar,’ zei de bewoonster toen we de achtertuin in liepen, ‘daar hadden de vorige bewoners een kippenhok staan. Was dat daar al toen jij hier woonde?’
Ik knikte.
‘Mijn man en ik wilden best kippen hoor, maar de kinderen smeekten ons natuurlijk om een grote zandbak. Ik vond dat eigenlijk ook wel best. De zandbak houdt ze weg van het maïsveld, er zijn daar rare dingen gebeurd.’
‘Ja,’ zei ik, ‘rare dingen.’
We dronken koffie aan de keukentafel. Daarna volgde ik haar richting mijn slaapkamer over een industriële, gietijzeren trap. Het was nog altijd een kinderkamer, een onschuld die me ergens geruststelde. Op een tafel tegen de muur stond een aquarium. Daarboven hing een poster van het Nederlands Elftal. Ik staarde uit het raam naar de populieren en het maïsveld. Achter me bubbelde de aquariumpomp die de vissen in hun kleine subtropische paradijsje in leven hield.
I took a right turn towards my past. In my memory the driveway was at least twice as long, but memories have a tendency to exaggerate. A sheep dog hurried towards me and began scuffling at the door with his front legs. To be on the safe side, I remained seated – I knew farm dogs had a reputation – and looked over the steering wheel at the farmhouse where I’d grown up in the eighties. The house, too, looked as if it had shrunk with time, that predator that eventually leaves everything and everyone a head shorter.
On my way from Utrecht I’d tried to conjure up the view from my bedroom window: the poplars lining the straight road leading to the village, they were still standing, the green letterbox on the wood pole on the side of the street (disappeared), the little helicopters from the sycamore on the roof of our beige Peugeot, the endless maize fields, the ditch behind the house and the wide kitchen windows of the neighbours, whom I so often saw sitting defeated and silent at the table after everything that had happened. From my bedroom I’d also seen the police cars approaching in the distance. A column of three cars, it had been. Blue flashing lights flickered against the trunks of the row of poplars, which had spread their shadows like bars over the road’s surface. They only took my brother with them. No handcuffs, I remembered on my way, just the hand of one of the agents in a fatherly manner on his shoulder when he took him over to one of the cars. That morning at the kitchen table I’d stubbornly insisted I knew nothing. Precisely as Eelke had told me to: ‘Whatever happens, you know nothing.’
A woman in black wellies walked towards me. She called to the dog and then to me.
I wound down the window. The countryside smell, a mixture of slightly acidic silage grass, manure and slurry filled the car with nostalgia.
‘He won’t hurt you, you know.’
I got out. The animal placed his nose against the nose of my shoes.
‘He can probably smell our cat.’
‘Good people, Bessy,’ said the woman, taking the dog by its collar for a moment. ‘Good people.’
A week earlier I’d talked to her on the phone. She’d had no problem with my wanting to come round. She was even looking forward to hearing from me how the house had looked inside thirty years ago.
The brief tour of the ground floor ended in the kitchen living room. The woman stood with her hips against the counter. She changed a coffee filter, rinsed out two cups. Like the rest of the rooms, the kitchen had been renovated, but I had little difficulty in seeing her as my mother standing there. She had the same wavy brown hair over her shoulders, a long back and perhaps even, it occurred to me as I allowed my gaze to travel over the tight jeans rising from her wellies, perhaps even the same bum – I could remember many of the details of my mother’s appearance, but I no longer remembered how her buttocks looked.
The coffee maker began to steam and simmer and the woman came over to sit opposite me. Her children, four and six, were at school and her husband worked in the city. Thirty years ago my mother would have said exactly the same if one Tuesday morning someone had sat with her at the kitchen table, wanting to take a look at his childhood home. I hadn’t mentioned to the woman that I’d not come for the house but for the back garden, the place where my first and only paradise had existed. I didn’t know if she was aware of what had happened in the maize fields, although she probably was: the neighbouring village was small enough to pass the story on to new generations and keep it alive. In any case the owner was fine with me taking a quick look. My coffee would be ready for me when I came back and we could go and look at my old bedroom.
The gate to the back garden from the driveway had been painted dark blue. There was a metal letterbox attached to it. The flap glittered in the sun. I closed the gate behind me and stared into the back garden. The sour cherry tree was still there, the patio was in the same place and there was still the same vague bend in the paved path towards the ditch. Where the chicken coop had been, there was now a large sandpit with coloured spades, buckets and watering cans. I could still see the Barnevelders scratching around and hear my mother squeezing half a tube of toothpaste into my mouth, while fussing about how often she’d had to tell me that chicken poo wasn’t for eating.
The little fence at the back was still there. As was the ditch itself, which was rather narrower than the ditch in my memory. Memories apparently have to be magnified in order to be able to survive in your head, I observed in my notebook. Other memories, done memories, complete memories, I wrote underneath, someday grow out of your skull again like grey hairs.
The sight of the little bridge over the ditch touched me. Three heavy old railway sleepers, which my father and grandad had put down among the cigar-shaped stems of the bulrushes. It was the bridge to paradise, as my brother called it. The sleepers were brittle and slippery with moss. The house might have changed a good deal, but this spot still felt as if it belonged to me. As if no one had been there all those years and no one would ever come there again either. I placed a foot on a sleeper, tested cautiously to see if the wood could support my weight. I crossed, smelled the sharp scent of the water mint and saw my mother in France sitting in front of the caravan with a glass of plutonium-green Sirop de Menthe. On the other side of the ditch, mud and grass gave way to the maize crop. That smell, too, came to meet me like an old friend. At harvest time the whole house smelt of that wonderful sensation of freshly bruised, cut silage maize.
I parted the maize with my hands, as if trying to move forward through a crowd at a concert, and began to walk along the aisles.
Eelke walked ahead of me along the curving path towards the ditch. My brother was three years older and two heads taller than me. Without a run-up, we leapt like lapwings over the water. I followed him through the aisles between the maize, a ticklish green labyrinth. Eelke was moving at quite a pace. He seemed to know precisely where he was going. It was the first time I’d accompanied him. To a paradise on earth, as he’d described it when he invited me to join him.
I didn’t lose sight of him that afternoon, fearing I would get lost in the fields, to be cut into millions of tiny pieces by a silage harvester, something my grandad had warned me of the day the little bridge was placed over the ditch.
Eelke and I waded between high stems. The leaves of the maize didn’t just tickle, once in a while they scratched the skin of my bare arms.
We came to a round, open space where broken stems had been crushed flat, as if a spaceship had landed there. I immediately felt the sun’s warmth.
Eelke dropped his trousers and pants over his shoes. ‘You too,’ he dictated.
I did as my brother told me.
‘Now we have to wait,’ he said.
I sat down next to him and didn’t ask questions. It was dead silent. No birds, no wind. All I could hear was my own breathing.
‘Look,’ said Eelke.
He peeled the husk from a cob and used the edge to pull a small cut in his fingertip. ‘Sharper than mum’s kitchen knives.’
‘Your turn.’
Just as I was about to say I daren’t, there was a rustling.
‘Ah, here they come already,’ said Eelke calmly.
He took my arm and pulled me up. We stood naked side by side. I felt the sun on my body. The sound came closer until the stems in front of us began to move.
One after another the girls from next door stumbled into paradise as if they’d been born there. Both immediately fixed their gaze on me.
‘You’ve brought your little brother,’ said Anna.
I’d never exchanged a word with the neighbours’ twins. They were Eelke’s age.
‘What’s he doing here then?’ Eva added bluntly.
They both ran their gaze scornfully over my meagre naked body and began to undress.
‘We’re going to play willy-on-fanny,’ said Eelke. ‘It’s really simple, just copy me.’
The girls lay down on the trampled maize. Eelke lowered himself onto Anna.
Eva beckoned and told me to do the same to her, but when I tried I thudded down onto her belly like a sandbag thrown from a balloon.
‘Your little brother’s an idiot,’ Eva called to Eelke as she rolled me off her. ‘I don’t want you bringing him to our paradise again, otherwise we won’t come here anymore.’
After that afternoon I only went to the paradise when the girls from next door weren’t there, until the boiling hot Wednesday afternoon of 19 August 1987, when Eelke came panting and sweating to pick me up from my bedroom and took me into the field with two spades from my father’s shed. On the way back I’d had to swear to say nothing about our paradise. We each made a cut in our hand with a maize husk and pressed the blood together. The existence of the paradise, like the sin, was to stay within the green fencing.
The evening before it happened we had no idea, when the neighbour and his wife came and sat at our kitchen table with worried faces. My mother had poured coffee into cups with saucers underneath. Visitors always received coffee with a saucer underneath. The neighbour’s wife continued stirring her spoon in her cup, even long after it was empty. The man looked at us suspiciously now and then.
That weekend I was awoken by a helicopter circling low above the maize fields. At first I thought it was a harvester or a chipper. Eelke had come into my room. Together we stared out of the window at the maize stems which formed wild waves like a rough sea in the gusts of wind. Eelke said: ‘Whatever happens, you know nothing.’
In the months afterwards I often watched from the window seat in my bedroom as the neighbour and his wife sat opposite one another at their kitchen table. Their hands flat on the table top, the hanging lamp above them. When the neighbour saw me at my window, he looked straight at me for a moment. Then he stood up and slowly closed the curtain.
All those years I did as I’d promised my brother: I continued to know nothing. Even on the rare occasions that we were allowed to visit him in the penal institution in Tiel, he whispered it to me. A week before I turned eighteen and left for Utrecht, in Tiel Eelke had stood up on his office chair on wheels and slid it out from under him.
I heard a soft rustling behind me coming from the maize.
‘Bessy, come here now, darn it!’
The dog had succeeded in tracking me down to the maize aisles and as if we were playing hide and seek and I’d been caught, I followed the animal back to the ditch.
‘That sandpit there,’ said the owner as we entered the back garden, ‘the previous owners had a chicken coop there. Was that there when you lived here?’
I nodded.
‘My husband and I would have liked chickens, you know, but of course the children begged for a big sandpit. I thought it for the best really. The sandpit keeps them out of the maize field, weird stuff happened there.’
‘Yeah,’ I said, ‘weird stuff.’
We drank coffee at the kitchen table. Afterwards I followed her to my bedroom, up industrial cast-iron stairs. It was still a child’s room, an innocence that was somehow reassuring to me. On a table against the wall was an aquarium. Above that hung a poster of the Netherlands national football team. I stared out of the window at the poplars and the maize field. Behind me the aquarium pump bubbled away, keeping the fish alive in their little subtropical paradise.
Olivier Willemsen was born in Haps in the Netherlands. He studied history in Amsterdam and made his debut as a writer in 2014 with the sinister novel Morgen komt Liesbeth (Liesbeth will arrive tomorrow), for which he was awarded the Dutch Foundation for Literature grant for debut novelists. His second novel Roza (Rose), about Russia, misinformation and fake news, was shortlisted for the Best Book for Young People Award in 2019 and is still a very relevant book popular among secondary school pupils throughout the Netherlands. In 2020, he was awarded a writer-in-residence position at the Witsenhuis in Amsterdam. Recipients are selected by the trustees of the Witsenfonds Fund and hold the position for five years. In 2021, he co-wrote the libretto for I Have Missed You Forever staged at the Dutch National Opera. His novels are published by Uitgeverij de Harmonie in Amsterdam. The next is due out in 2022.
Photo: Adrie Mouthaan
Dit is wat ik jim fertelle wol. Dat ik opgroeide yn in tún dy’t einleas grut like, yn in tún dêr’t alles út ’e grûn kaam wat wy nedich hiene. De sinne skynde op ús bleate lichems oant de jûn foel. Noait wie it dêr kâld. Wy wosken ús yn in heldere beek as waarden wy doopt. De iennige bisten om ús hinne wiene kleurige fûgels dy’t in sêft sjongerich lûd makken en net troch ús opfretten waarden. Ik hie in heit en in mem dy’t seine dat dit alles wie wat in minske him mar winskje koe.
Ik groeide op en krige boarsten en stelde fragen.
Ik frege ús mem wêrom’t wy neaken rûnen en gjin namme hiene. En ús mem sei dat de bân mei alle oaren, dêr’t wy yn ús ûnbidich grutte tún mei libben, net ferbrutsen wurde koe. As elk syn eigen namme drage soe, soe dat ús iensum meitsje.
Ik frege ús heit wêrom’t er alle dagen oan de râne fan in fjild siet dêr’t it gewaaks opkaam. En hy sei dat er dêr siet om it gewaaks de grûn út te winskjen.
‘Mar komme de planten dan net fansels de grûn út?’ frege ik.
‘Nee,’ sei er, ‘se komme út ’e grûn omdat se winske binne.’
En ik frege oan ús mem wêrom’t se de earms om de beammen hinne sloech. En se sei, dat de beammen dan frucht drage soene, omdat se wisten dat ek sy winske wiene.
Ik moast fan har oeral oan rûke, omdat alles hearlik rûkte.
‘Mar hoe kin ik witte wat hearlik rûkt as ik noait wat rûkt ha wat nét hearlik rûkt?’ frege ik.
‘Om’t wy witte wat hearlik is,’ sei ús heit. ‘Wy kenne it gelok en dat leit hjir.’
‘Mar hoe witte jimme wat gelok is as jimme net witte wat ûngelok is?’
‘Freegje dat net,’ sei ús mem. ‘Wês lokkich, omdatst alles hast watsto dy mar winskje kinst.’
‘Mar as ik wat oars winskje?’ gie ik troch. ‘Bygelyks dat der ris wat bárt?’
‘Dat hat gjin doel,’ sei ús heit. ‘Wat bart bringt ellinde en ûngelok. Wy ha alles wat wy ús winskje kinne. En bûten alles is der allinne mar neat. Der is gjin reden om neat te winskjen, want dan winskest neat.’
‘Dus dit is alles en fierder is der neat?’
Doe fertelde ús heit dat de heiten fan heiten fan heiten fan heiten wat trochjûn hiene oer de Offreding. Dat dêrachter wêzens libben dy’t har eagen hiene dêr’t wy ús spienen en har mûle dêr’t wy ús nâle, dat dêr wêzens wennen dy’t raasden en inoar deasloegen.
Ik frege him wat razen wie.
‘Dat is net-winske lûd,’ sei er. ‘Dat is ûngelokkich lûd.’
It wie de earste en de lêste kear dat ik fan harren wat oer de Offreding hearde, mar yn myn tinzen bleau de Offreding oerein stean. Ik woe dêr mear fan witte, al wist ik dat ik dat net winskje moast.
Op in moarn naam ik in paad dat ik noch gjinien nimmen sjoen hie. It rûn dea. Mar ik woe fierder en wrotte my in paad tusken beammen troch dy’t hieltyd tichter opinoar stiene. Myn fuotten, dy’t sêfte grûn wend wiene, rûnen skrammen op fan ûnbekende toarnen, mar ik hold fol. Ik lei tûken yn de foarm fan in krús as beakens op ’e grûn om it paad werom fine te kinnen.
En ik ûntduts de Offreding, dy’t trije kear sa heech wie as myn lichem en oerwoekere troch wylde planten.
Omdat gjinien my hjir hearre koe, die ik de mûle sa wiid mooglik iepen en liet ik al myn siken ûntkomme, en nei it fiif kear besocht te hawwen, kaam der in hurd lûd nei bûten ta. Dit moast razen wêze, de klank fan it ûngelok.
Muoisum fûn ik de wei werom nei wêr’t de beammen frucht droegen en de sinne ús bleate lichems berikke koe en de fûgels in sêft sjongerich lûd hearre lieten.
Ik ferburch de skrammen op myn fuotten foar myn âlden, troch op ’e knibbels sitten te bliuwen oant it tsjuster wie.
De oare deis naam ik op ’e nij it paad dat ik sels makke hie tusken beammen, dy’t noait besnoeid wiene, oant ik by de Offreding oankaam. En wer oefene ik in skreau, dy’t rau klonk, mar my net ûngelokkich makke.
Fuort dêrnei hearde ik takjes kreakjen, yn it ritme fan fuotstappen dy’t tichterby kamen.
Ik seach in man op my ta kommen, in man dy’t syn jonge smelle liif bedutsen hie mei klean, dêr’t ik doe net fan wist dat dy broek en himd hieten. Syn eagen en mûle sieten yn syn gesicht.
Hy skrok doe’t er my seach. Ik skrok ek en luts daliks in pear grutte blêden fan de strûk dy’t it meast tichtby stie om myn neakenens te bedekken.
De man sei wat. Hy spruts in taal mei rûge rântsjes en kromlutsen klinkers, mar ik ferstie him, want syn taal like op dy fan my.
Hy sei dat er fan de oare kant fan de Offreding kaam wie.
Hy die syn himd út en ik seach dat syn spienen spienen wiene en syn nâle in nâle wie.
Ik bûgde my nei him oer en rûkte oan him.
Hy rûkte net ûngelokkich.
Hy frege hoe’t ik hjitte, mar ik hie gjin namme.
Doe neamde er syn eigen namme, dy’t te yngewikkeld wie om te ûnthâlden.
Ik frege oft er oaren deaslein hie.
Nee, nee, dat hie er net.
Ik frege oft er ûngelokkich wie.
Nee, nee, dat wie er net.
Hy sei dat nimmen ea oan dizze kant fan de Offreding west hie, omdat elkenien miende datst hjir fuort opfretten waardst.
‘Ik yt dy net op,’ sei ik.
‘No is der wat bard,’ sei ik.
Us heit en mem hiene útholden dat der mar better neat barre koe, omdat dat allinne mar ellinde jaan soe. Mar ik seach gjin ellinde. Ik seach immen mei in gesicht.
Ik fûn doe noch dat er mar better by de Offreding bliuwe koe. Ik soe him iten en drinken bringe, as er dat winske.
‘Ik wol neat leaver,’ sei er.
En sa wachte ik alle dagen oant ús heit oan ’e râne fan it groeisum gewaaks siet en ús mem al har omtinken oan de fruchtbeammen joech. Dan slûpte ik nei de man mei de namme en brocht him griente, fruit en wetter. Wy praten oer de iene en de oare kant fan de Offreding en wy harken nei elkoar.
Hy hie de klean útdien en ik ferburch myn lichem net langer achter blêdte. Wy ûndersochten inoar mei ús hannen en lippen en tonge. En ik besefte dat hy alles wie wat ik my winske.
Dêrom besleat ik him mei nei myn âlden ta te nimmen.
‘Ik ha him fûn,’ sei ik. ‘Hy is gelok. Hy rûkt hearlik. Hy is alles wat ik my mar winskje kin.’
Mar ús heit en mem seagen daliks dat er net by ús hearde.
Hy moast werom nei wêr’t er wei kaam, seine se. Hy soe ûngelok bringe. De planten soene fertoarkje, de beammen soene har ivige grien ferlieze en de fûgels soene begjinne te razen.
Ik haw myn âlden in tút jûn en bin mei de man werom nei de Offreding gien. Dêr hise er him yn ’e broek en luts er my syn himd oan. Hy joech my in namme en brocht my nei in smelle tunnel dy’t ûnder de Offreding troch rûn.
Swijend krûpte ik efter him oan nei de oare kant.
It wie dêr kâld, it hagele.
Wy sloegen in earm om elkoar hinne en dielden it beevjen.
Dit wil ik jullie vertellen. Dat ik opgroeide in een tuin die eindeloos leek, in een tuin waar alles uit de grond kwam wat we nodig hadden. De zon bescheen er onze blote lichamen tot de avond viel. Nooit was het er koud. We wasten ons in een heldere beek alsof we werden gedoopt. De enige dieren om ons heen waren kleurige vogels die een zacht zangerig geluid maakten en niet door ons werden opgegeten. Ik had een vader en een moeder die zeiden dat dit alles was wat een mens zich kon wensen.
Ik groeide op en kreeg borsten en stelde vragen.
Ik vroeg mijn moeder waarom we bloot liepen en geen naam hadden. En mijn moeder zei dat we onverbrekelijk leefden met alle anderen in onze immense tuin. Als ieder zijn eigen naam zou dragen, zou dat ons eenzaam maken.
Ik vroeg mijn vader waarom hij elke dag aan de rand van een veld zat waar gewassen opkwamen. En hij zei dat hij daar zat om de gewassen de grond uit te wensen.
‘Maar komen die dan niet vanzelf de grond uit?’ vroeg ik.
‘Nee,’ zei hij, ‘ze komen de grond uit omdat ze gewenst zijn.’
En ik vroeg aan mijn moeder waarom ze haar armen om de bomen heen sloeg. En ze zei dat de bomen dan vrucht zouden dragen, omdat ze wisten dat ook zij gewenst waren.
Ik moest van haar overal aan ruiken, omdat alles heerlijk rook.
‘Maar hoe kan ik weten wat heerlijk ruikt als ik nooit iets heb geroken wat níét heerlijk ruikt?’ vroeg ik.
‘Omdat wij weten wat heerlijk is,’ zei mijn vader. ‘Wij kennen het geluk en dat is hier.’
‘Maar hoe weten jullie wat geluk is als jullie niet weten wat óngeluk is?’
‘Vraag dat niet,’ zei mijn moeder. ‘Wees gelukkig, omdat je alles hebt wat je je kunt wensen.’
‘Maar als ik iets anders wens?’ ging ik door. ‘Bijvoorbeeld dat er iets gebéúrt?’
‘Dat heeft geen zin,’ zei mijn vader. ‘Iets wat gebeurt geeft ellende en ongeluk. We hebben alles wat we ons kunnen wensen. En buiten alles is er alleen niets. Er is geen reden om niets te wensen, want dan wens je niets.’
‘Dus dit is alles en verder is er niets?’
Toen vertelde mijn vader dat de vaders van vaders van vaders van vaders iets hadden doorgegeven over de Omheining. Dat daarachter wezens leefden die hun ogen hadden zitten waar wij onze tepels en hun mond waar wij onze navel, dat daar wezens woonden die schreeuwden en elkaar doodsloegen.
Ik vroeg hem wat schreeuwen was.
‘Dat is ongewenst geluid,’ zei hij. ‘Dat is ongelukkig geluid.’
Het was de eerste en de laatste keer dat ik van hen iets over de Omheining hoorde, maar de Omheining bleef in mijn gedachten overeind staan. Ik wilde er meer van weten, al wist ik dat ik dat niet moest wensen.
Op een morgen nam ik een pad dat ik nog niemand had zien nemen. Het liep dood. Maar ik wilde verder en baande mij een weg tussen bomen die almaar dichter op elkaar stonden. Mijn voeten, die zachte grond gewend waren, kregen schrammen van onbekende doornen, maar ik hield vol. Ik legde takken in kruisvorm als bakens op de grond om de weg terug te kunnen vinden.
En ik ontdekte de Omheining, die driemaal zo hoog was als mijn lichaam en overwoekerd door wilde planten.
Omdat niemand mij hier kon horen, opende ik mijn mond zo wijd mogelijk en liet ik al mijn adem ontsnappen, en na vijf keer proberen kwam er een hard geluid naar buiten. Dit moest schreeuwen zijn, de klank van het ongeluk.
Moeizaam vond ik mijn weg terug naar waar de bomen vrucht droegen en de zon bij onze blote lichamen kon komen en de vogels een zacht zangerig geluid lieten horen.
Ik verborg de schrammen aan mijn voeten voor mijn ouders, door op mijn knieën te blijven zitten tot het donker was.
De volgende dag nam ik weer het zelf gebaande pad tussen de ongetemde bomen, tot ik bij de Omheining aankwam. En weer oefende ik een schreeuw, die rauw klonk, maar me niet ongelukkig maakte.
Meteen daarna hoorde ik takjes kraken, met de regelmaat van naderende voetstappen.
Ik zag een man op mij toe lopen, een man die zijn jonge dunne lijf had bedekt met kleren, waarvan ik toen niet wist dat die broek en hemd heetten. Zijn ogen en mond zaten in zijn gezicht.
Hij schrok toen hij mij zag. Ik schrok ook en trok meteen een paar grote bladeren van de dichtstbijzijnde struik om mijn naaktheid te bedekken.
De man zei iets. Hij sprak een taal met ruwe randjes en kromgetrokken klinkers, maar ik verstond hem, want zijn taal leek op de mijne.
Hij zei dat hij van achter de Omheining was gekomen.
Hij trok zijn hemd uit en ik zag dat zijn tepels tepels waren en zijn navel een navel was.
Ik boog me naar hem toe en rook aan hem.
Hij rook niet ongelukkig.
Hij vroeg hoe ik heette, maar ik had geen naam.
Toen noemde hij zijn eigen naam, die te ingewikkeld was om te onthouden.
Ik vroeg of hij anderen had doodgeslagen.
Nee, nee, dat had hij niet.
Ik vroeg of hij ongelukkig was.
Nee, nee, dat was hij niet.
Hij zei dat niemand ooit aan deze kant van de Omheining was geweest, omdat iedereen geloofde dat je hier meteen werd opgegeten.
‘Ik eet je niet op,’ zei ik.
‘Nu is er iets gebeurd,’ zei ik.
Mijn ouders hadden beweerd dat er maar beter niets kon gebeuren, omdat dat alleen maar ellende zou geven. Maar ik zag geen ellende. Ik zag iemand met een gezicht.
Ik vond toen nog dat hij maar beter bij de Omheining kon blijven. Ik zou hem eten en drinken brengen, als hij dat wenste.
Ik wil niets liever, zei hij.
En zo wachtte ik elke dag tot mijn vader aan de rand van het groeizame zat en mijn moeder de vruchtbomen al haar aandacht gaf. Dan sloop ik naar de man met de naam en bracht hem groente, fruit en water. We spraken over de ene en de andere kant van de Omheining en we luisterden naar elkaar.
Hij had zijn kleren uitgetrokken en ik hield de bladeren niet meer voor mijn lichaam.
We onderzochten elkaar met onze handen en lippen en tong. En ik besefte dat hij alles was wat ik mij wenste.
Daarom besloot ik hem mee te nemen naar mijn ouders.
‘Ik heb hem gevonden,’ zei ik. ‘Hij is geluk. Hij ruikt heerlijk. Hij is alles wat ik mij kan wensen.’
Maar mijn ouders zagen meteen dat hij niet bij ons hoorde.
Hij moest terug naar waar hij vandaan kwam, zeiden ze. Hij zou ongeluk brengen. De planten zouden verdorren, de bomen zouden hun eeuwige groen verliezen en de vogels zouden gaan schreeuwen.
Ik heb mijn ouders een kus gegeven en ben met de man teruggegaan naar de Omheining. Daar hees hij zich in zijn broek en trok hij mij zijn hemd aan. Hij gaf me een naam en bracht me naar een smalle tunnel onder de Omheining.
Zwijgend kroop ik achter hem aan naar de andere kant.
Het was er koud, het hagelde.
We sloegen een arm om elkaar heen en deelden het beven.
This is what I want to tell you. That I grew up in a garden which seemed endless, a garden where everything we needed came out of the ground. The sun illuminated our naked bodies until evening fell. It was never cold there. We washed in a clear stream as if we were being baptised. The only animals around us were colourful birds which made a soft sing-song sound and we didn’t eat them. I had a father and a mother who said that this was all a person could want.
I grew up and developed breasts and asked questions.
I asked my mother why we went around naked and had no names. My mother said our lives were inextricably linked with everything else in our immense garden. If everyone were to have their own names, that would make us lonely.
I asked my father why he sat every day on the edge of a field where crops grew. And he said that he was sitting there to will the crops out of the ground.
‘But don’t they come up themselves?’ I asked.
‘No,’ he said, ‘they come out of the ground because they’re wanted.’
I asked my mother why she flung her arms around the trees. She said that the trees would then bear fruit, because they knew they were wanted.
She urged me to smell everything, because everything smelt wonderful.
‘But how can I know what smells wonderful when I’ve never smelt anything that doesn’t?’ I asked.
‘Because we know what wonderful is,’ said my father. ‘We know happiness and it is here.’
‘But how do you know what happiness is if you don’t know what unhappiness is?’
‘Don’t ask that,’ said my mother. ‘Be happy, for you have everything you could want.’
‘But what if I wanted something else?’ I persisted. ‘For instance, what if I wanted something to happen?’
‘There’s no point in that,’ said my father. ‘Things happening causes misery and unhappiness. We have everything we could want. And outside of everything there is only nothing. There is no reason to want nothing, because then you want nothing.’
‘So this is everything and there’s nothing else?’
Then my father told me that the fathers of fathers of fathers of fathers had passed down a tale about the Fence. That behind it there lived creatures whose eyes were where our nipples were and whose mouths were where our navels were, that creatures lived there who screamed and beat each other to death.
I asked him what screaming was.
‘It’s unwanted noise,’ he said. ‘It’s unhappy noise.’
It was the first and last time I heard anything about the Fence from them, but the Fence remained standing in my thoughts. I wanted to know more about it, although I knew I shouldn’t want to.
One morning I took a path I’d never seen anyone take. It led to a dead end. But I wanted to go further and made my way between trees which grew ever denser. My feet, which were used to soft ground, were scratched by unfamiliar thorns, but I kept going. I placed branches in cross shapes as markers on the ground to enable me to find my way back.
And I discovered the Fence, which was three times the height of my body and overgrown with wild plants.
Because no one could hear me here, I opened my mouth as wide as possible and let all my breath escape, and after trying five times a loud noise came out. This must be screaming, the sound of unhappiness.
With difficulty I found my way back to where the trees bore fruit and the sun could reach our naked bodies and the birds produced a soft sing-song sound.
I concealed the scratches on my feet from my parents, by kneeling until it was dark.
The next day again I took the path I’d beaten between the untamed trees, until I came to the Fence. Once again I practised a scream, which sounded raw, but didn’t make me unhappy.
Immediately afterwards I heard twigs crackling, with the regularity of approaching footsteps.
I saw a man walking towards me, a man who had covered his young, slight body in clothes, which at the time I didn’t know were called trousers and a shirt. His eyes and mouth were in his face.
He was startled when he saw me. I was startled too and immediately pulled a couple of large leaves from the nearest bush to cover my nakedness.
The man said something. He spoke a language with rough edges and warped vowels, but I understood him, for his language resembled mine.
He said that he had come from behind the Fence.
He removed his shirt and I saw that his nipples were nipples and his navel was a navel.
I leant towards him and smelt him.
He didn’t smell unhappy.
He asked my name, but I didn’t have one.
Then he told me his own name, which was too complicated to remember.
I asked if he had beaten others to death.
No, no, he hadn’t.
I asked if he was unhappy.
No, no, he wasn’t.
He said that no one had ever been on this side of the Fence, because everyone believed that you would instantly be eaten here.
‘I’m not going to eat you,’ I said.
‘Now something has happened,’ I said.
My parents had claimed it was better for nothing to happen, because it could only cause misery. But I saw no misery. I saw someone with a face.
At the time I still thought it better that he stay by the Fence. I would bring him food and drink, if he wanted.
There’s nothing I would like more, he said.
So I waited each day until my father was sitting on the edge of the fertile land and my mother had all her attention on the fruit trees. Then I stole away to the man with the name and brought him vegetables, fruit and water. We talked about one and the other side of the Fence and we listened to one another.
He had taken off his clothes and I no longer held the leaves before my body.
We explored each other with our hands and lips and tongues. And I realised that he was everything I wanted.
So I decided to take him to my parents.
‘I’ve found him,’ I said. ‘He’s happiness. He smells wonderful. He’s everything I could want.’
But my parents saw straight away that he didn’t belong with us.
He would have to go back where he came from, they said. He would bring unhappiness. The plants would wither, the trees would lose their eternal green and the birds would start to scream.
I gave my parents a kiss and went back to the Fence with the man. There he pulled on his trousers and put his shirt on me. He gave me a name and brought me to a narrow tunnel under the Fence.
Silently I crawled after him to the other side.
It was cold there, hail was falling.
We put our arms around each other and shared our shivers.
Joke van Leeuwen (1952) is a writer, poet, illustrator and performer. She was born in The Hague and moved to Belgium with her family when she was thirteen. She studied graphic arts and history. Her work has won many awards, including the Constantijn Huygens Prize, the Golden Goose Feather Award and the James Krüss Award. Her children’s books have been widely translated. She lives and works in Antwerp. Her most recent publications are an epic poem Levenslust, een gedicht (Lust for life, a poem) (2019), the children’s book Ik heet Reinier en ons huis is afgebrand (My name is Reinier and our house burnt down) (2020), the novel Mijn leven als mens (My life as a human being) (2021) and a non-fiction book Beginnelingen. De jonge jaren van 24 opmerkelijke mensen uit de hele wereld (Beginners, the early years of 24 remarkable people from all over the world) (2022).
Photo: Brenda van Leeuwen
‘Us bêd is in boat,’ sei ik tsjin him en kloppe de krommels fan ’e lekkens yn ’e see. Ik rekte my út en lei in kessen ûnder ’e holle. Lâns de rânen fan it plafond tekenen har donkere fochtplakken ôf. Op ’e tafel stienen trije oan ’e râne ta fulde jiskebakken. Myn fluwielreade jurk lei yn in string op myn burostoel. Ik rôle nei him ta en tearde myn skonken oer dy fan him. Syn gesicht sêft en glânzich fan ’e sliep. Hy lake even nei my en sleat doe syn eagen wer. Ik aaide syn hân, de ieren yn syn pols, de donkerbrune hierren. De wulving fan ’e spieren yn syn boppe-earm as in dún. As ik sa lyts wie as in lúsjefers, soe ik dêr strune, even rêste tsjin it helmgers yn syn earmsholte, de wrâld besjen fan syn skouderblêd ôf.
By myn hân balansearre in kopke kofje op ’e matras. Dêrneist in pûde mei twa tsiiscroissants. In reep sûkelade dy’t juster earne ûnder ús dekbêd weiwurden wie, fielde ik no yn in hokse prippen. Ik rikte, brokkele der in stikje ôf en iet. Dêrnei naam ik in slokje kofje en begûn te digerjen yn it boek dat ik út syn kast pakt hie. Machiavelli dizze kear, en as altyd jage ik mar sa’n bytsje troch de wurden hinne. Ik lies net écht, want as ik dat die, soe ik ôfreizgje nei in oare wrâld en sa dus út dizze keamer ferdwine.
Wat ik wêze woe wie de frou yn ’e keamerjas fan har leaf, de rein op it rút, de stilte, syn drûge, waarme fel, dat er gedachteleas ien fan myn boarsten aaie soe en dat De Krijgskunst moai kontrastearje soe mei myn sêfte mûle en lakte teanneils. Lêze is folle earder in idee as in middel, wat my oanbelanget.
De see om ús hinne klotste sêft, op strjitte hearde ik de bel fan in tram, wy koenen nearne hinne. Myn telefoan stie út, de net-iepene rekkeningen yn myn brievebus waaiden fuort, yn myn búk begûn it te sjongen, einlings.
As it song yn myn búk wie alles goed.
Ik skeukte tsjin him oan.
Hy beweegde.
Hy draaide fan my ôf, syn rêch treau tsjin myn earm, goed, dit mocht, faaks sliepte hy djipper, dan koe ik it boek tichtdwaan en tsjin him oan lizzen gean en dan soenen wy ús eagen pas iepen dwaan as de jûn al fallen wie. Inkeld mar de besoarger soe him dan even fan ’t bêd jeie om de tas mei butter chicken oan te nimmen en de boarden te pakken, sels dan soe ik even ûnrêstich wurde, sa wie it no ienris, ik soe mei de foet skaaie oant er weromkaam yn ’t bêd.
It skerm fan syn telefoan ljochte op. En doe gnyske er. Ik liet it boek op it dekbêd falle en besocht oer syn skouder hinne te sjen, mar hy kearde him alwer nei my ta en sei: ‘Ik moat daalk even wat ophelje yn west.’
Ik bleau sykheljen, wat yn west, okee, hoe fier fytsen wie dat? Fiif kilometer? Dan soe er mei in hiel soad gelok in heal oere fuort wêze. Miskien in oere. Dat wie lang, mar wol oer te kommen. As er weromkaam, soe ik de lekkens útkloppe, de jiskebakken lege, ús klean opteard, muzyk opset, myn hier opnij rommelich opstutsen en wyn skonken hawwe yn ’e glêzen op it nachtkastke. Dan hoegde er allinnich de broek noch mar út te dwaan en neist my kommen te lizzen en soarge ik derfoar dat er samar wer ôfdriuwe soe, tegearre mei my, dêr gienen wy, ik soe sa hurd peddelje dat de kust yn in omsjoch út it sicht wêze soe. En dan koe it liet opnij begjinne.
‘O ja, en jûn komt Eddy by my te iten,’ sei er.
Myn fingers ferkrampen, de siken skeaten my omheech.
‘Hiest dat net even sizze kinnen?’ frege ik, mei meskes yn myn lûd. Ik klaude mei beide hannen yn it ûnderlekken.
‘Ah nee, begjin no net wer,’ sei er, hiel sunich.
‘Mar ik bin hartstikke wurch,’ sei ik. ‘En juster seist noch dat wy in rêstich wykein hawwe soenen.’ Ik sloech it dekbêd om my hinne, strak, oant myn kin.
‘Ik snap it, leave. Dat jout dochs neat. Oars bliuwst dochs gewoan lekker thús?’ Hy kaam oerein en lei syn hân op myn skonk. Ik luts ’m gau fuort.
Allinnich thús, neat ite, net sliepe kinne, de tiid traach en leech, myn fel kâld en myn soargen om jild en wurk as iisskossen yn in swarte oseaan.
‘Ik fiel my hielendal net goed,’ jammere ik no, en gie oerein sitten.
‘Ik sjoch dy moarn dochs wer,’ besocht er. ‘Gean oars gewoan lekker sliepen.’ Hy kaam oerein. Ik moast parsje, mar de triennen kamen, en doe’t dy ienkear oer myn wangen rôlen, waarden se ek hieltyd echter. It fertriet kaam efter it wetter oan, oant it my oerstjalpe en ik allinnich noch mar heale sinnen útstate. ‘Mar ik ha … ik bin … wêrom wolsto net?’ Ik hearde hoe dierlik oft ik klonk, tusken de wurden troch, leech en âljend, mar dat wie krekt goed, ik moast der gjin twivel oer bestean litte dat hy net fuortgean koe. Wy moasten op dit stuit hjir bliuwe, oars kaam neat ea wer goed.
Hy siet mei krombûgde rêch op ’e râne fan it bêd en die swijend de skuon oan. Doe gie er oerein, pakte syn jas fan ’e stoel en rûn nei de doar. Ik rôle fan it bêd, krûpte oer de flier, pakte de bokse fan syn broek. Hy bleau rinnen. Yn in opstiging biet ik him yn it ankel en liet fluch los. Dit wie net handich. Mar hy stie al stil, beferzen like it wol.
‘Au,’ sei er stadich. Ik seach nei him op, besocht oerein te klauwen om myn earms om him hinne te slaan. Ik moast sizze dat it my spiet, noch hurder gûle, wy soenen deroer prate, hoe koe it dochs safier komme, ik soe him stadich wer werom lokje nei it bêd, ik soe lyts wêze, mei in benaud stimke en senuweftige hânbewegings, hy soe foarsichtich myn hier streakje, syn skuon útdwaan, neist my krûpe en dan begûn myn búk súntsjeswei wer te sjongen. It liet soe dizze kear noch moaier wêze, want hy soe it wol út syn holle litte om my yn dizze tastân noch allinnich te litten.
‘En no is it klear,’ sei er.
Hy treau my werom op it bêd en ear’t ik derôf komme koe om him werom te heljen, sloech de foardoar ticht.
Ik bin hiel lang binnen bleaun. Ik iet fan itselde board, sliepte as it ljocht wie, hie kâlde fuotten en fet hier. Myn lekkens stiene stiif fan ’e smoargens, myn liif wie grau, op myn flier plakte in koeke fan itensresten en sigarettepeuken, de fochtplakken groeiden grillich troch oant op ’e muorren en de lucht hong blau troch alle stof en reek yn ’e keamer.
De see hie my fûn, ik libbe op in wrak, skarreljend tusken wiet, stikkenslein hout. Oprôle kaam ik myn dagen troch, deastil fan binnen, wachtsjend.
Oant ik op in dei samar de gerdinen iepenluts, it wetter brûkte om alle oankoeke smoargens út ’e plinten te weakjen, mysels skrobbe en it hier ôfknipte oant boppe de earen, út it rút hong om de lucht fan ’e strjitte op te snuven, de trep ôfgie nei ûnderen, de stoeptegels ûnder myn skuon fielde, in croissant kocht by de bakker, yn de tram stapte, lâns huzen en minsken flitste, it park yn rûn dêr’t de kastanjebeammen bloeiden, begearich in boek lies, wyn dronk mei freonen dy’t ik sêft yn harren earms knypte, in foarstelling besocht dêr’t ik om gûle moast sûnder dat ik it fernaam, sliepte sûnder pine, iet sûnder pine, in swarte wollen jurk kocht dêr’t ik my waarm en sêft yn fielde.
En doe kaam ik him tsjin. Hy seach my rinnen, myn jongeshier en myn ljochte rêchtas, myn blik op ’e beammen en myn dûnsjende fingers, myn oanstriid om nimmen echt oan te sjen, om’t ik it al sa drok hie mei mysels. Ik begryp dat hy ôfgryslik fereale op my waard.
Wy kamen byinoar, mar hieltyd gie ik nei hûs as wy lang yn bêd leinen. En hieltyd ieten wy bûten, yn restaurants, mar soms ek yn tunen en portiken. En soms belle ik him dagen net, mar sûnder selsferwyt of strategy, en as wy dan wer wol mei-inoar praten, gychelen wy om hoe’t ús stimmen klonken. En sa gienen wy fierder, sa moast dochs it libben wêze, tocht ik. Dit wie wat se bedoelden, as se oer folsleinens praten.
En op in sneintemoarn leinen wy yn bêd, de sinne skynde troch de ruten, hy rekke myn sliep oan, hoeden mei twa fingers. Ik kearde my ôf, woe it bêd út stappe, der wachte ien op my mei wa’t ik kofjedrinke soe.
En doe sei er: ‘Bliuw no.’ En luts my nei him ta. Hy seach my oan, fan hiel tichtby, mei in tear yn ’e foarholle, en dêr kaam it. Efter my swolde in weach oan, hiel heech. Hy drige oer my hinne te stoarten. Ik dûkte by him wei, hy lei in earm my hinne en treau myn holle tsjin syn boarst. ‘Ja, bliuw mar hjir,’ sei er.
En yn my, hiel leech yn my, begûn it te sjongen.
‘Ons bed is een boot,’ zei ik tegen hem en klopte de kruimels van de lakens in de zee.
Ik rekte me uit en legde een kussen onder mijn hoofd. Langs de randen van het plafond tekenden zich donkere vochtplekken zich af. Op de tafel stonden drie tot de rand gevulde asbakken. Mijn fluweelrode jurk lag in een knot op mijn bureaustoel. Ik rolde naar hem toe en vouwde mijn been over die van hem. Zijn gezicht zacht en mollig van de slaap. Hij lachte even naar me en sloot toen zijn ogen weer. Ik aaide zijn hand, de aderen in zijn pols, de donkerbruine haren. De welving van de spieren in zijn bovenarm als een duin. Als ik zo klein was als een lucifer zou ik daar struinen, even rusten tegen het helmgras onder zijn oksel, de wereld bezien vanaf zijn schouderblad.
Bij mijn hand balanceerde een kopje koffie op het matras. Daarnaast een zak met twee kaascroissants. Een reep chocola die gisteren ergens onder ons dekbed verdwenen was, voelde ik nu in een knieholte prikken. Ik reikte, brokkelde er een stukje van af en at. Daarna nam ik een slokje koffie en begon te turen in het boek dat ik uit zijn kast had gepakt. Machiavelli deze keer, en zoals altijd joeg ik maar zo’n beetje door de woorden heen. Ik las niet écht, want als ik dat deed zou ik naar een andere wereld vertrekken en zo dus uit deze kamer verdwijnen.
Wat ik wilde zijn was de vrouw in de kamerjas van haar lief, de regen op het raam, de stilte, zijn droge, warme huid, dat hij gedachteloos een van mijn borsten zou aaien en dat De Krijgskunst mooi zou contrasteren met mijn zachte mond en gelakte teennagels. Lezen is veel eerder een idee dan een middel, wat mij betreft.
De zee om ons heen klotste zachtjes, op straat hoorde ik de bel van een tram, we konden nergens heen. Mijn telefoon stond uit, de ongeopende rekeningen in mijn brievenbus woeien weg, in mijn buik ging het zingen, eindelijk.
Als het zong in mijn buik was alles goed.
Ik schurkte tegen hem aan.
Hij bewoog.
Hij draaide van me weg, zijn rug duwde tegen mijn arm, goed, dit mocht, misschien sliep hij dieper, dan kon ik het boek dichtdoen en tegen hem aan gaan liggen en dan zouden we pas onze ogen openen als de avond al gevallen was. Slechts de bezorger zou hem dan even uit bed jagen om de tas met butter chicken aan te nemen en de borden te pakken, zelfs dan zou ik even onrustig worden, zo was het nu eenmaal, ik zou met mijn voet jutteren tot hij terug in bed kwam.
Het scherm van zijn telefoon lichtte op. En toen grinnikte hij. Ik liet het boek op het dekbed vallen en probeerde over zijn schouder heen te kijken, maar hij draaide alweer naar me toe en zei: ‘Ik moet zo even iets ophalen in west.’
Ik bleef ademen, iets in west, oké, hoe ver was dat fietsen? Vijf kilometer? Dan zou hij met heel veel geluk een half uur weg zijn. Misschien een uur. Dat was lang, maar niet onoverkomelijk. Als hij terugkwam had ik de lakens uitgeklopt, de asbakken leeggegooid, onze kleding opgevouwen, muziek opgezet, mijn haar opnieuw rommelig omhooggestoken en wijn in de glazen op het nachtkastje geschonken. Dan hoefde hij alleen nog maar zijn broek uit te doen en naast me komen liggen en zorgde ik ervoor dat hij zo weer af zou drijven, samen met mij, daar gingen we, ik zou zo hard peddelen dat de kust binnen een mum van tijd uit zicht zou zijn. En dan kon het lied weer beginnen.
‘Oh ja, en vanavond komt Eddy bij me eten,’ zei hij.
Mijn vingers verkrampten, mijn adem schoot omhoog.
‘Had je dat niet even kunnen zeggen?’ zei ik, met mesjes in mijn stem. Ik klauwde met beide handen in het hoeslaken.
‘Ah nee, begin nou niet weer,’ zei hij, heel zachtjes.
‘Maar ik ben hartstikke moe,’ zei ik. ‘En gisteren zei je nog dat we een rustig weekeinde gingen hebben.’ Ik sloeg het dekbed om me heen, strak, tot aan mijn kin.
‘Ik snap het, lief. Dat geeft toch niks. Anders blijf je toch gewoon lekker thuis?’ Hij kwam overeind en legde zijn hand op mijn been. Ik trok ’m snel weg.
Alleen thuis, niets eten, niet kunnen slapen, de tijd traag en leeg, mijn huid koud en mijn zorgen om geld en werk als ijsschotsen in een zwarte oceaan.
‘Ik voel me helemaal niet goed,’ jammerde ik nu, en ging overeind zitten.
‘Ik zie je morgen toch weer,’ probeerde hij. ‘Ga gewoon lekker slapen anders.’ Hij kwam overeind. Ik moest persen, maar de tranen kwamen, en toen ze eenmaal over mijn wangen rolden, werden ze ook steeds echter. Het verdriet kwam achter het water aan, tot het me overstelpte en ik alleen nog maar halve zinnen uitstootte.
‘Maar ik heb … ik ben … waarom wil jij niet.’ Ik hoorde hoe dierlijk ik tussen de woorden door klonk, laag en loeiend, maar dat was juist goed, ik moest er geen twijfel over laten bestaan dat hij niet kon vertrekken. We moesten op dit moment hier blijven, anders kwam niets ooit meer goed.
Hij zat met gekromde rug op de rand van het bed en trok zijn schoenen zwijgend aan. Toen stond hij op, pakte zijn jas van de stoel en liep naar de deur. Ik rolde van het bed af, kroop over de vloer, pakte de pijp van zijn broek. Hij bleef lopen. Ik beet in een opwelling in zijn enkel en liet snel los. Dit was niet slim. Maar hij stond al stil, bevroren leek het.
‘Au,’ zei hij traag. Ik keek naar hem op, probeerde overeind te krabbelen om mijn armen om hem heen te slaan. Ik moest sorry zeggen, nog harder huilen, we zouden er over praten, hoe kon het toch zover komen, ik zou hem langzaam weer terug naar bed lokken, ik zou klein zijn, met een bang stemmetje en zenuwachtige handgebaren, hij zou voorzichtig mijn haar strelen, zijn schoenen uit doen, naast me kruipen en dan ging mijn buik zachtjesaan weer zingen. Het lied zou deze keer nog mooier zijn, want hij zou het wel uit zijn hoofd laten om me nog alleen te laten in deze toestand.
‘En nu is het klaar,’ zei hij.
Hij duwde me terug het bed op en voordat ik ervan af kon komen om hem terug te halen, sloeg de voordeur dicht.
Ik ben heel lang binnengebleven. Ik at van hetzelfde bord, sliep als het licht was, had koude voeten en vette haren. Mijn lakens stonden stijf van het vuil, mijn lijf was grauw, op mijn vloer plakte een koek van etensresten en sigarettenpeuken, de vochtplekken groeiden grillig door tot op mijn muren en de lucht hing blauw door alle stof en rook in de kamer.
De zee had me gevonden, ik leefde op een wrak, scharrelend tussen nat, kapotgeslagen hout. Opgekruld kwam ik mijn dagen door, doodstil vanbinnen, wachtend.
Tot ik zomaar op een dag de gordijnen opentrok, het water gebruikte om al het aangekoekte vuil uit mijn plinten te weken, mezelf schrobde en mijn haar afknipte tot boven mijn oren, uit mijn raam hing om de lucht van de straat op te snuiven, de trap af ging naar beneden, de stoeptegels onder mijn schoenen voelde, een croissant kocht bij de bakker, de tram in stapte, langs huizen en mensen flitste, het park in liep waar de kastanjebomen bloeiden, gretig een boek las, wijn dronk met vrienden die ik zachtjes in hun arm kneep, een voorstelling bezocht waar ik om moest huilen zonder dat ik het merkte, sliep zonder pijn, at zonder pijn, een zwarte wollen jurk kocht waar ik me warm en zacht in voelde.
En toen kwam ik hem tegen. Hij zag me lopen, mijn jongenshaar en mijn lichte rugzak, mijn blik op de bomen en mijn dansende vingers, mijn neiging om niemand echt aan te kijken, omdat ik het al zo druk had met mezelf. Ik begrijp dat hij verschrikkelijk verliefd op me werd.
We kwamen samen, maar steeds ging ik naar huis als we lang in bed lagen. En steeds aten we buiten, in restaurants, maar soms ook in tuinen en portieken. En soms belde ik hem dagen niet, maar zonder wroeging of strategie, en als we elkaar dan weer wel spraken, giechelden we om hoe onze stemmen klonken. En zo gingen we voort, zo moest toch het leven zijn, dacht ik. Dit was wat ze bedoelden, als ze over volmaaktheid spraken.
En op een zondagmorgen lagen we in bed, de zon scheen door de ramen, hij raakte mijn slaap aan, zachtjes met twee vingers. Ik draaide me af, wilde uit het bed stappen, er wachtte iemand op me met wie ik een koffie zou drinken.
En toen zei hij: ‘Blijf nou.’ En trok me naar zich toe. Hij keek me aan, van heel dichtbij, met een frons, en daar kwam het. Achter me zwol een golf aan, heel hoog. Hij dreigde over me heen te storten. Ik dook bij hem weg, hij legde een arm om me heen en duwde mijn hoofd tegen zijn borst. ‘Ja, blijf maar hier,’ zei hij.
En in me, heel laag in me, begon het te zingen.
‘Our bed is a boat,’ I said to him and swatted the crumbs on the sheets into the sea. I stretched and put a pillow under my head. Along the edges of the ceiling dark patches of damp were appearing. On the table there were three ashtrays filled to the brim. My red velvet dress lay in a bundle on my desk chair. I rolled over to him and folded my leg over his leg. His face soft and plump from sleep. For a moment he smiled at me and then closed his eyes again. I stroked his hand, the veins on his wrist, the dark-brown hair. The curvature of the muscles in his upper arm like a dune. If I were as small as a match I’d stroll there, take a breather in the beach grass in his armpit, behold the world from his shoulder blade.
Beside my hand, a cup of coffee was balancing on the mattress. Next to it, a bag of cheese croissants. A bar of chocolate which had disappeared somewhere beneath our duvet yesterday was poking me in the hollow of my knee. I reached out, broke a piece off and ate it. Then I had a sip of coffee and started peering at a book I had taken out of his bookcase. Machiavelli this time, and as always, I just about raced through the words. I didn’t really read because doing so would have transported me to another world and I’d have disappeared from this room.
What I wanted to be was the woman in her darling’s dressing gown, the rain on the window, the silence, his dry, warm skin, that he’d absently stroke one of my breasts and that The Art of War would contrast nicely with my soft mouth and varnished toenails. Reading is far more an idea than a means, as far as I’m concerned.
The sea around us splashed gently, I heard the bell of a tram, we couldn’t go anywhere. My telephone was off, my unopened bills in my letterbox blew away, it started singing in my belly, finally.
When it sang in my belly everything was fine.
I cuddled up to him.
He moved.
He turned away from me, his back pressed against my arm, fine, that’s all right, perhaps he was sleeping more deeply, then I could close the book and snuggle up to him and we’d only open our eyes when night had already fallen. Only the deliveryman would rouse him from bed to collect the bag of butter chicken and get the plates, even then I’d be unsettled for a bit, that’s just how it was, I’d rock my foot until he got back in bed.
The screen of his telephone lit up. And then he chuckled. I dropped the book on the duvet and tried to look over his shoulder, but he turned to me and said: ‘I have to collect something in Amsterdam-West.’
I kept breathing – something in Amsterdam-West, okay; how far was that by bike? Five kilometres? With a bit of luck, he’d be away for half an hour. Perhaps an hour. That was long but not insurmountable. By the time he was back I’d have shaken out the sheets, emptied the ashtrays, folded our clothes, turned on some music, untidily tied up my hair again and poured wine in the glasses on the bedside table. Then all he’d have to do is take off his trousers and come and lie next to me and I’d see to it that he’d drift off again, together with me, there we’d go, I’d peddle so hard that the coast would disappear in no time. And then the song could start again.
‘Oh by the way, Eddy’s coming to eat with me this evening,’ he said.
My fingers stiffened, I fought for breath.
‘Couldn’t you have told me?’ I said, with razors in my voice. I dug with both my hands into the fitted sheet.
‘Oh no, don’t start,’ he said very quietly.
‘But I’m really tired,’ I said. ‘And yesterday you said we’d have a quiet weekend.’ I wrapped the duvet around me, tightly, up to my chin.
‘I understand, darling. It doesn’t matter though. Maybe you could just stay at home?’ He righted himself and lay his hand on my leg. I withdrew it smartly.
Home alone, nothing to eat, not being able to sleep, time dragging by and empty, my skin cold and my money and work troubles like icefloes in a black ocean.
‘I really don’t feel good,’ I whined, and I sat up.
‘I’ll see you tomorrow,’ he tried. ‘Why don’t you just go and have a good sleep.’ He rose. I had to strain, but the tears came and once they’d started rolling down my cheeks, they became more and more real. The sorrow followed the water, until it overwhelmed me, and I could only utter disjointed phrases.
‘But I have … I’m … why don’t you want …’ I heard how bestial I sounded between the phrases, low and bellowing, but that was good: I had to leave no doubt that he couldn’t leave. We had to stay here at this moment, or nothing would ever come right again.
He sat hunched at the edge of the bed and silently put on his shoes. Then he got up, took his jacket off the chair and walked towards the door. I rolled off the bed, clambered across the floor and grabbed his trouser leg. He carried on walking. On an impulse, I bit him in the ankle and swiftly let go. That wasn’t a good move. But he’d already stopped, apparently frozen.
‘Ouch,’ he said slowly. I looked at him, tried to pick myself up to put my arms around him. I was going to say sorry, cry even more loudly, we’d talk about it, how things could get this far, I’d slowly lure him back to bed, I’d be small, with a frightened little voice and nervous gestures, he’d gently stroke my hair, take off his shoes, slip into bed next to me and little by little my belly would start singing again.
‘Now that is enough,’ he said.
He shoved me back onto the bed and before I could get off it to call him back, the front door slammed shut.
I stayed in for a long time. I ate from the same plate, slept when it was light, had cold feet and greasy hair. My sheets were stiff with dirt, my body was grubby, a crust of leftovers and cigarette butts stuck to my floor, the patches of damp grew fitfully up to my walls and the air was blue from all the dust and smoke in the room.
The sea had found me, I lived on a wreck, rummaging about between damp, shattered wood. I got through my days curled up, dead silent inside, waiting.
Until one day I simply opened the curtains, soaked all the encrusted dirt on my skirting boards with water, scrubbed myself and cut my hair above my ears, leaned out my window to breath in the air from the street, walked downstairs, felt the pavement beneath my shoes, bought a croissant at the bakery, got in the tram, flashed past houses and people, entered the park where the chestnuts were flowering, eagerly read a book, drank wine with friends and pinched them gently in the arm, visited a performance which made me cry without realising it, slept without pain, ate without pain, bought a black woollen dress in which I felt warm and soft.
And then I bumped into him. He saw me walking, my boyish hair, my light rucksack, my eyes turned to the trees and my dancing fingers, my tendency to not really look at anyone because I was busy in my own head. I understand why he fell head over heels for me.
We got together but I always went home when we’d been in bed for a long time. And we always ate out, in restaurants, but sometimes in gardens and doorways too. And sometimes I didn’t call him for days, but without regret or strategy, and when we did speak to each other again we giggled at the sound of our voices. And that’s how we continued, that was how life should be, I thought. That’s what they meant when they talked about perfection.
And on a Sunday morning we were lying in bed, the sun shining through the windows, he touched my temple softly with two fingers. I turned away, wanting to get out of bed, someone was waiting for me who I was supposed to have coffee with.
And then he said: ‘Just stay.’ And pulled me towards him. He looked at me, from very near, with a frown, and then it came. Behind me a wave was surging, very high. It threatened to crash over me. I ducked away from it, he put his arms around me and pushed my head against his chest. ‘Yes, just stay here,’ he said.
And in me, very deep within me, it started to sing.
Sarah Sluimer has written two novels: Keizer (Emperor) (2018) and De Stilte (Silence) (2020). In 2022, she wrote the libretto for I Have Missed You Forever staged at the Dutch National Opera. She also writes a Saturday column for the NRC Handelsblad newspaper and articles for publications such as Harper’s Bazaar and Elle.
Photo: Jan Willem Kaldenbach
Begjin jierren tachtich naam ús heit ús mei de hiele húshâlding mei nei Kalifornië, dêr’t er in beurs krigen hie foar ymmunologysk ûndersyk. Foar him betsjutte dat tusken fjouwer muorren sitte mei syn elektroanemikroskopen, testbuiskes, weefselmeunsters, spanningen tusken kollega’s en kuiers troch stille gongen mei linoaleumflierren. Foar my en myn suske wiene it wynderige wiken fol mei sinneskyn, koarte broeken, T-shirts, skoalle en, ûnder it altyd weitsjende each fan ús mem, hiele middeis yn swimbaden, op strannen en op roltsjeredens. It wie net sasear in kultuerskok as wol ‘O echt, moatte wy dit?’ foar twa bern út Nij-Seelân, oftewol Aotearoa, dêr’t wy yn Christchurch op it Sudereilân leard hiene hoe’t it fielt as dyn lippen blau binne fan ’e kjeld, hoe’t huverige kielen praten op ’e azem fan ’e iisdraak en winterske dagen de fuotpaden oerdutsen mei it gefaarlike flues fan ’e froast.
Yn ús troch de sinne oerkoepele wrâld, alle kearen as ús mem in ôfspraak hie of der heechnedich efkes tuskenút moast, brochten wy in besite oan ús heit syn wurkplak. Hy spruts de namme dêrfan altyd út mei in begearige urginsje en spansearre dêr fierstentefolle tiid – as wie er der op in gefaarlike wize troch fassinearre. (Hy like net te fernimmen dat syn ôfwêzigens de lucht en it ljocht, ja sels it ferstriken fan de tiid yn ús húshâlding beynfloede. Ik sjoch werom en it heucht my hoe’t, yn de rin fan ’e moannen, wy trijen ús dagen hieltyd hoedener trochbrochten as hy der net wie. As hy wol thús wie, dijden de romten út, ljochten de muorren op en buorrelen de luchtstreamen yn ús keamers einlings wer fan it laitsjen.) As bern wiene wy lykwols absolút net ûnder de yndruk fan ús heit syn wurkplak, en wy hiene der in hekel oan dat wy dêr mei nei hinne sleept waarden. Wat wiene dêr mar in bytsje kleurpotleaden en se hiene net iens moai stevich tekenpapier! Fan dy blokkedoasachtige wite gebouwen krigen wy de monogrome blues.
Mar út dat oarde folboud mei kubussen kamen ek nuvere of ûnferwachte gasten by ús thús. Op in jûn wie it ús heit sels, dy’t betiid thúskaam, bleek, trystich, en op in frjemde manier kaam er ús net fertroud foar. Hy skynde benammen fan ’t sintrum te wêzen omdat in laboratoarium yn ’e buert begûn wie mei proeven op ‘in skattich lyts slingeraapke’. Wy koene der mei ús ferstân net by. Wat rotten en kninen oanbelanget wie er der al yn slagge om de molke fan minsklikens opdrûgje te litten: hy liet se ynsliepe om dêrnei har bûntfeltsjes iepen te ritsen en har nieren yn plakjes te snijen foar weefselûndersyk. As wy fregen wêrom’t er de kninen deameitsje moast, sei er: ‘It kin wêze dat it siken yn de takomst helpe sil.’ En dan, op dat ferfelende diapresintaasjetoantsje, dat er altyd opsette as er lêzingen joech: ‘Wy moatte ús bydrage leverje oan de foarútgong fan it minsklike stribjen, miskien sels in takomstige Mozart of in Katherine Mansfield foar sykten bewarje…’
‘Stribjen…’ Hy brûkte it Ingelske wurd endeavour, mar de iennichste Endeavour dy’t ik koe, wie in skip dat sa hiet en dat thús yn Nij-Seelân op in muntstik fan fyftich sinten stie. Ik tocht: reizgje mei sa’n skip, dat sjit ek net op as der allegearre sike minsken oan board binne. Mar doe realisearre ik my datst yn ús tiid ek mei it fleantúch kinst, sa’t wy dien hiene… dat ik hold dermei op it krioelen fan myn fragen te folgjen. It wie as rekken dy yn ’e knoop, as de toutsjes fan goedkeape jojo’s.
Wat ik wol trochhie wie dat it slingeraapke mei syn oandwaanlike snútsje ús heit oerstjoer makke hie. Net lang nei de dei dat er betiid thúskommen wie, moast er ús yn it wykein ris mei nei syn wurk ta nimme, en dat makke dat wy troch de ôfdieling mei de bistekoaien kamen. Us heit jage ús hastich by it krappe kouke lâns dêr’t it aapke oan in soarte fan pappegaaieskommeltsje hong. Heit seach ús oan mei in gesicht dêr’t in soarte fan skeind ferantwurdlikheidsgefoel op te lêzen stie, as frege er ús wat, dat er nimmen oars yn it gebou streekrjocht freegje koe.
Ik wit net krekt hoe’t it fierder ôfrûn mei dat meagere, boartlike slingeraapke mei syn fine, skearde kopke en ûntrêstigjend optimistyske eachjes. Mar nei syn ferdwining begûn ús heit syn proefdieren yn feilichheid te bringen en mei nei hûs ta te nimmen. Ien kear hiene wy it gelok dat it in knyn wie, net sa’n witenien mei pisplakken op syn poatsjes, lykas yn it lab, mar in prachtige, fokskleurige reade nij-seelanner, dy’t ús mem Erik neamde, nei Erik de Noarman. Erik de Reade rammele suver mei syn poaten fan ekstaze as wy mei him troch de achtertún paradearren, oan in toutsje – myn suske en ik beide yn ljochte katoenen simmerjurkjes, mei bleke streekjes yn it hier fan it gloar yn it swimbad – en wy laitsjend syn kaprioalen neibouden, fan dy fleurige komike hinne-en-wer-spronkjes op de gersstoppels.
In oare kear kaam ús heit yn it wykein mei twa kikkerts oansetten. Myn suske en ik brûsden fan opwining, want wy sieten noch midden yn ’e ferhalen oer prinsessen en gouden ballen, oer Kermit fan De Muppets, Podde fan slot Paddenburg of Jeremias Fisker, de gentleman-kikker, elegant klaaid yn syn fjoerreade flipjas wylst hy der yn syn provisykeamer in wetterballet fan makke. Wy wiene fêstbesletten om de natuerwittenskip út te daagjen en de barriêre tusken de soarten te trochbrekken troch yn petear te gean mei dy lytse blêdgriene kobolden. Wy praten tsjin har mei buorreljende wetterstimkes. Wy liezen har emoasjes ôf oan har opsette kieltsjes, as se slokkend besochten har finzenskip ûnder wurden te bringen.
Us mem makke in ymprovisearre terrarium. Se spande plestik foly – mei de nulle hie se dêr luchtgatsjes yn makke – oer in amer mei gers, takjes, bledsjes en wetter, om de kikkerts tydlik yn ûnder te bringen, oant wy in bettere behuzing foar har fûn hiene. Myn suske en ik fantasearren dat wy in paleis foar har meitsje soene en dwaan soene as wiene sy kroanprinzen.
Al siet de foly de oaremoarns noch strak om ’e amer, bliken die dat de kikkerts útnaaid wiene. Us loftkastielen wiene sa abrupt en deugdlik sloopt dat der neffens my fan ûnoantaastbere natuerwetten sprake wêze moast. Koene kikkerts ûnder bepaalde omstannichheden miskien ferdampe? Wurke it lab oan teleportaasje? (‘Blaze kikkerts harsels op?’ grapket myn dochter as ik har oer it mystearje fertel.)
Oare húsdieren ûntrêstigen ús noch mear as dy ferdwinende kikkerts, hoewol net om deselde reden as dy dy’t my tsjintwurdich soargen jout. Op in jûn brocht ús heit twaentritich radio-aktive wettersalamanders fan in lab yn ’e omkriten mei nei hûs ta. Wy hiene der in ôfgriis fan en wiene dêr tagelyk troch fassinearre. Se hiene de kleur fan bloeiende grienwieren – de gefaarlike soarte dy’t as in fata morgana bern sa ferrifelet dat sy oer wat in grut grien gersfjild liket rinne en dan al gau troch it fiverwetter oerspield reitsje. Hoe faak as wy it wetter yn har akwarium ek ferfarsken, de salamanders bleaune in nuvere rook ôfjaan, wat dompichs en sâltichs, as fan rotsjende planten, of fan it grientelaad yn ’e iiskast dêr’t it lêste bytsje spinaazje te lang yn lein hie. Guon salamanders misten poatsjes of sels har sturt. De strielingseksperiminten yn it lab wiene bedoeld om te sjen yn hoefier at de bisten by steat wiene de missende lidden wer oangroeie te litten, in eigenskip dy’t, nei útputtend ûndersyk, in revolúsje ta stân bringe soe yn de behanneling fan amputaasjes by minsken.
Alle dagen op ’e nij, ien foar ien, fûnen we deade salamanders yn harren krappe bak. Us mem, myn suske en ik skepten om bar de lykjes op mei in leppel, dêr’t soms in triuwke fan in pink by nedich wie om se teplak te krijen. Dêrnei wie it: ‘Farwol, lid fan ús salamanderfamylje,’ en spielden we se troch it húske. Us mem makke grapkes oer krokodillen yn it rioel dy’t fan radio-aktive hapkes smikkelen en mutearren yn superbisten. Wy diene ús uterste bêst om har net te leauwen, wat dreech wie, sjoen it ferhaal dat it sjoernaal dy dagen brocht. In slang by ús yn ’e buert, dy’t as húsdier holden waard, wie ûntkaam en hie de hamster fan in jonkje opiten. Der ferskynden bylden op it nijs fan in pyton dy’t stevich om in boppegrûnske telefoantried kronkele siet – foar ús wie it mar al te oannimlik dat it bûtenwenstige en it deistige nei elkoar ta skowe kinne, benearjend yn har kâlde, en tagelyk nonsjalante omearming.
Letter, as folwoeksene, fertelde ik it ferhaal oer de deade salamanders sa út en troch op feestjes. In ferhaal dêr’t it sintrale gegeven tagelyk de klû fan wie. De fertelling fielde altyd wat slop oan, omdat it as in nachtkearske útgie, tink ik. Dy earme salamanders wiene mei nukleêr materiaal behannele, se gongen dea, dat wie de ein fan in flauwe mop. As hold ik my mei opsetsin dôf en blyn foar de elektrisearjende tentakels fan it fantastyske en frjemde. Miskien wie it sels wol in blyk fan neilittichheid, fan apaty, dat ik my net earder ôffrege hie wat de bykommende risiko’s wêze koene, dat ik dêr no pas by stilstean, nei’t wy alle marteljende ûndersiken en medyske ellinde trochstien ha, no’t ús dochter hielendal opknapt liket te wêzen.
Ik tink dat der sûnder dat ûngemak nea reden west ha soe om te tinken yn termen fan neisleep, bywurkingen, kontrayndikaasjes, wurden dy’t ik earder opfong hie, útsprutsen mei de profesjonele telefoanstim fan ús heit, mar dêr’t ik him net mear nei freegje kin no’t er der net mear is.
Sûnder dat ûngelok wiene dy salamanders nei alle gedachten allinnich mar in bizarre, sâltleaze anekdoate bleaun.
Doe’t Alisha, ús dochter, tsien wie, rekke har hân beknypt tusken in swiere stielen brândoar dy’t in jonkje op skoalle by ûngelok tichtsmiet. (Sels no’t ik dit tikje wurd ik licht yn ’e holle, dwyl.) Alisha’s pink wie sa ferskriklik skeind dat dy net te rêden foel. We wiene fansels siik fan ellinde. Alisha spile bjusterbaarlik firtuoas piano. Har ekspressiviteit en lichtens fan toets wiene boppenatuerlik folwoeksen, hielendal ast betinkst dat noch har heit noch iksels oanlis foar it bespyljen fan muzykynstruminten ha. (Hoewol’t ik yn it skoalkoar graach popsongs kweelje mocht, of gitaarspylje, of sjonge, tegearre mei ús heit, op dy seldsume wykeinen dat hy en ús mem ús meinamen nei it strân, de auto oer de sneldyk fleanend as waard er oandreaun troch de opswypkjende muzyk op ’e radio.)
Nettsjinsteande ús noed en soarch yn it earstoan hiele Alisha’s wûne bysûnder fluch. De kruks sit him hjir yn it wurd bysûnder. Der groeiden nammentlik twa nije fingers út ’e sjirurgyske wûne. Mike, myn man, seit dat ik oerdriuw en spûken sjoch as ik sis dat dy fingers de griene glâns fan rivierwier hiene. By heech en by leech hâldt er út dat de nije hûd fan in etearyske trochsichtichheid west ha moat foardat dy sterker en steviger wurde soe.
Do kenst grif wol it klisjee fan dat bern sa wreed wêze kinne. Us earste reaksje op de pynlike kommentaren fan Alisha’s klasgenoaten oer har ‘duvelske klau’ wie dat de sjirurch dy ekstra finger amputearje moatte soe, prestissimo, sa gau mooglik. Mar Alisha sels wie de earste dy’t protestearre. ‘En wat as it nochris bart? Dat der wer twa fingers oangroeie, of sels noch mear?’ Dagen oanien fierden we beladen, surreële diskusjes, mar úteinlik waarden Mike en ik it iens dat wy wat earder in wûne west hie gewurde litte moasten.
In oare, yn it begjin ûntrêstende, ûntwikkeling wie dat Alisha, doe’t har hân hielendal genêzen wie, sa mooglik nóch better piano spile as foar dy tiid. Sels no noch, no’t ik dit skriuw, begryp ik neat fan myn eigen ûngerêstens. Mooglik wie it de twongen refalidaasje dy’t har in gefoel fan urginsje joech, en in earnstiger beretttens om te oefenjen en te repetearjen sadree’t se frij fan pine wie, de sûplesse yn har hân werom wie en sy dêr wer kontrôle oer hie. Miskien is elke foarsprong dy’t in finger tefolle jout niks ûnnatuerliker as, sis, in bern yn ’e hegedrukpanne grutbringe, dêr’t se twongen wurde lessen te folgjen en oefeningen te dwaan dêr’t se út harsels wei noait de yntrinsike motivaasje ta ha soene. Is it ûnnatuerliker as de atleet dy’t proteïne shakes drinkt om syn spiermassa op te bouwen? Is it slimmer as it bedroch fan it fotomodel dat har hier fervet, op dieet is of yn botox ynvestearret?
Ik fielde oars neat as ferromming doe’t wy ús realisearren dat, doe’t it Alisha slagge wie de ûntmoedigjende mutaasje ta in foardiel om te tearen, it dien wie mei de pesterijen op it skoalleplein. It wie as erkenden har klasgenoaten har bekwamens, en wiene se op in soarte fan tribale of kollegiale wize grutsk op har yn stee fan jaloersk.
Ik bin derfan oertsjûge dat de ein fan dy pesterijen ek in fertsjinste wie fan de skoalle. De leararen joegen stipe op ’e eftergrûn: se namen de pestkoppen apart, laten har oandacht ôf mei oare aktiviteiten en lieten Alisha op inkelde benefytkonserten optrede, sûnder iepenlik de oandacht te fêstigjen op har … Tsja, wat is eins it tsjinoerstelde fan ynfaliditeit? Xtra-faliditeit? Dêrnei waard se foar de hiele skoalle in soarte fan kult-stjer, sokssawat as de heldinne yn in glossy remake fan ien as oare sciencefiction-klassiker. En dat sis ik sûnder irony, echt wier, earder mei ûnwisse ferwûndering oer har fearkrêft.
Ik hear har no, op ’e piano yn ’e sitkeamer. (Dy ha wy liend fan in freon fan Mike, dy’t sei dat er it fertsjinne om brûkt te wurden troch in natuertalint mei wiere passy: altyd as er der sels op besocht te spyljen fielde er him ‘ûnbehelplik en bespotlik’.)
Alisha is foar in skoftke ôfstapt fan de toanljedders en klassike stikken dy’t se ynstudearret foar har eksamens foar Trinity College. Se pielt wat om mei in âld nûmer fan Paul McCartney dat se ûntduts op 200 More Top Songs. De melody ferglidet fan ûnskuldich nei desoriïntearjend, suver benearjend hoekich. Miskien bringt it my mear út it lykwicht as nedich is. Us heit song it faak doe’t wy noch yn Kalifornië wennen, foardat we nei Nij-Seelân weromkamen en ferhuzen nei de klamme heuvels fan Te Whanganui-a-Tara, oftewol Wellington, dêr’t de poalwyn troch alle klean hinne giet, en jin like gek makket as de earme âlde Kening Lear op ’e heide. It lân dêr’t ús âlden lang om let útinoar gongen, om’t ús heit eins mei syn wurk troud wie, it lân dêr’t er te jong kaam te ferstjerren en safolle geheimen, ferhalen en ûnbeantwurde fragen mei it grêf yn naam. Sa’t alle âlden dogge, nim ik oan, as se dy achterlitte.
De fragen lykje hieltyd mar wer de kop op te stekken: fan simpele oant wanhopige. Wat barde der eins echt mei it mankelike slingeraapke? Hasto mei ús mem dy kikkerts sels loslitten? Wisto dat der in groede op dyn hertspier siet? Wist datst eardere, myldere, hertoanfallen hân hiest en hast derfoar keazen om ús dat net te fertellen? Of wiest bang om it te ûnderkennen, ek nei dysels ta? Hat it it wurdich west, al dy jierren fan hurd wurkjen, dy’t dyn houlik stikkenmakken en dyn sûnens skea diene? Hast oait bernsbern ha wollen? En dy geheimsinnige, doeme amfibyske húsdieren… hast oait ek mar wat witten fan mooglike effekten op lettere generaasjes…? Kinst dyn pakesizzer sjen? Kinst har sjen?
Under Alisha’s toetsoanslach riigje de koele triedden fan McCartney’s song har troch it stille hûs. Se hat der gjin weet fan dat de pake, dy’t sy nea kend hat, it op syn stereo-ynstallaasje draaide en besocht de hege toanen te heljen as it op ’e radio wie. Ik leau net dat it nostalgy is wat my it gefoel jout dat de melody en de akkoarden wat oars betsjutte, ien as oare komplekse koade binne, dy’t dreech te ûntsiferjen is. Der is wat mei de tekst, mei ‘when you will see me’, mei ‘glueing my fingers together’, ‘my salamander’, ‘a song with a point’, dat giet oer ‘getting closer’.
Hoe kin in simpele sjongtekst sokke tsjinstellingen sa behindich byinoar bringe? Ik kin mar net útmeitsje oft de sterkste tried fan de song spand stiet fan tsjustere foartekens of lichtsjes sweeft mei in gouden, dryst gefoel fan freugde, fan ferromming.
(It ferhaal ‘My salamander’ komt út The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths fan Emma Neale, útjûn troch Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand.
De song dêr’t nei ferwiisd en út sitearre wurdt is ‘Getting Closer’ (1979) fan Wings, skreaun troch Paul McCartney.)
Begin jaren tachtig nam mijn vader ons met het hele gezin mee naar Californië, waar hij een beurs had gekregen voor immunologisch onderzoek. Voor hem betekende dat tussen vier muren zitten met zijn elektronenmicroscopen, testbuisjes, weefselmonsters, gedoe met collega’s en wandelen door stille gangen over linoleumvloeren. Voor mij en mijn zusje betekende het weken vol zon en wind, shorts, T-shirts, school en, onder het immer wakende oog van onze moeder, hele middagen in zwembaden, op stranden en op rolschaatsen. Het was niet zozeer een cultuurschok als wel ‘O echt, moeten we dit?’ voor twee kinderen uit Nieuw-Zeeland, ofwel Aotearoa, waar we in Christchurch op het Zuidereiland hadden geleerd hoe het voelt als je lippen blauw zijn van de kou, hoe kille kelen spreken op de adem van de ijsdraak en de winters voetpaden bedekken met het gevaarlijke vel van de vorst.
In onze zonoverkapte wereld, als onze moeder een afspraak had, of er hoognodig even tussenuit moest, brachten we een bezoek aan papa’s werk. Hij sprak de naam ervan altijd uit met een gretige urgentie en spendeerde er veel te veel tijd – hij leek er op een gevaarlijke manier door gefascineerd. (Hij scheen niet te merken dat zijn afwezigheid de lucht en het licht, ja zelfs het verstrijken van de tijd in ons gezin veranderde. Ik herinner me hoe wij drieën in de loop van de maanden steeds omzichtiger onze dagen doorbrachten als hij er niet was. Als hij er dan wel was, dijden de ruimtes uit, lichtten de muren op en kabbelden de luchtstromen in onze kamers eindelijk van het gelach.) Maar mijn zusje en ik waren totaal niet gecharmeerd van papa’s werkomgeving, we gingen er met grote tegenzin heen. Wat waren er weinig kleurpotloden en wat was er een gebrek aan lekker dik, roomkleurig tekenpapier! Van die blokkendoosachtige witte gebouwen kregen wij de monochrome blues.
Maar uit dat vierkante oord kwamen ook vreemde of onverwachte gasten bij ons thuis. Op een avond was dat onze vader zelf, die vroeg thuis kwam, bleek, tobberig, bijna als een onbekende, leek het raar genoeg wel. Hij scheen vooral van zijn stuk te zijn omdat een naburig laboratorium was begonnen met proeven op ‘een schattig klein slingeraapje’. Wij konden er met ons verstand niet bij, maar wat ratten en konijnen betreft was hij er al in geslaagd om de sappen van de menselijke goedaardigheid op te laten drogen: hij liet ze inslapen om vervolgens hun harige buikjes open te rijten en hun nieren eruit te peuren voor weefselonderzoek. Als we vroegen waaróm hij konijnen doodmaakte, zei hij: ‘Misschien dat het ons ooit helpt zieken te genezen.’ En vervolgens, met die saaie stem van hem, die hij altijd opzette als hij lezingen gaf: ‘We moeten onze bijdrage leveren aan de menselijke inspanning om wellicht in de toekomst een Mozart of een Katherine Mansfield van de dood te redden…’
‘Inspanning’… Hij gebruikte het Engelse woord endeavour, maar de enige Endeavour die ik kende was een schip dat zo heette en dat thuis in Nieuw-Zeeland op een muntstuk van vijftig cent stond. Ik dacht: reizen met zo’n schip, dat schiet ook niet op als er allemaal zieke mensen aan boord zijn. Maar toen realiseerde ik me dat je in onze tijd ook met het vliegtuig kunt, zoals wij hadden gedaan… Dus liet ik mijn vragen maar in de lucht hangen, want die raakten wat mij betreft toch maar in de knoop als goedkope jojo-touwtjes.
Wat ik wel door had was dat het slingeraapje met z’n lieve snoet mijn vader overstuur had gemaakt. Niet lang na de dag dat hij vroeg was thuisgekomen, moest hij ons tijdens een weekenddienst mee naar zijn werk nemen, en dat betekende een gang door de afdeling met de dierenkooien. Papa duwde ons haastig langs het krappe kooitje waarin het aapje aan een soort van papegaaienschommeltje hing. Papa keek ons aan met een gezicht waarop een soort van gekwetste medeplichtigheid te lezen stond, alsof hij ons iets vroeg wat hij niemand anders in het gebouw kon vragen.
Ik weet niet precies hoe het verder afliep met dat snoezige slingeraapje en z’n frêle geschoren kopje en akelig optimistische oogjes. Maar na zijn verdwijning begon papa proefdieren in veiligheid te brengen en mee naar huis te nemen. Een keer hadden we het geluk dat het een konijn was, niet zo’n witte met urinevlekken op z’n pootjes, zoals in het lab, maar een prachtige, voskleurige rode nieuw-zeelander, die mama Erik noemde, naar Erik de Noorman. Erik de Rode rammelde zowat met z’n poten van vervoering als we met hem door de achtertuin paradeerden, aan een lijntje, mijn zus en ik allebei in lichte katoenen zomerjurkjes, met bleke streaks in onze haren van het chloor in het zwembad, terwijl we lachend z’n capriolen nadeden, van die vrolijke clowneske zijwaartse sprongetjes op de grasstoppels.
Een andere keer kwam papa in het weekend aanzetten met twee kikkers. Mijn zus en ik bruisten van opwinding, want we zaten nog midden in de verhalen over prinsessen met gouden ballen, over Kermit van De Muppets, de Pad van Paddenburcht of Jeremias Hengelaar, de gentleman kikker, zo elegant gekleed in zijn vuurrode jacquet terwijl hij toch het water maar liet plassen in zijn bijkeuken. We waren vastbesloten om de natuurwetenschap te tarten en de barrière tussen de soorten te doorbreken door in gesprek te gaan met die kleine bladgroene koboldjes. We spraken tegen ze in bubbelende waterstemmetjes. We lazen hun emoties af aan hun opgezette keeltjes, als ze slikkend probeerden hun gevangenschap onder woorden te brengen.
Moeder zette een geïmproviseerd terrarium op. Ze spande plastic folie – doorprikt met luchtgaatjes – over een emmer, gevuld met gras, takjes en water, om de kikkers een tijdelijk onderkomen te verschaffen, tot we een betere behuizing voor ze hadden gevonden. Mijn zus en ik verbeeldden ons dat het een paleis was, we deden of ze kroonprinsen waren.
De volgende ochtend al waren de kikkers foetsie, terwijl de folie nog strak over de emmer zat. Onze luchtkastelen waren zo abrupt en grondig gesloopt dat er volgens mij wel van harde natuurwetten sprake moest zijn. Konden kikkers misschien onder bepaalde omstandigheden verdampen? Werkte het lab aan teleportatie? (Op dit moment komt mijn dochter spitsvondig uit de hoek met de opmerking dat ze er misschien ‘tussenuit gekwaakt’ waren.)
Andere huisdieren baarden ons nog meer zorgen dan die verdwijnende kikkers, hoewel niet om de reden die me nu zo beklemt. Op een avond bracht papa tweeëndertig radioactieve watersalamanders van een naburig lab mee naar huis. We vonden ze eng en tegelijk fascinerend. Ze hadden de kleur van een bepaalde algenbloei in sloten die naïeve kinderen het idee geeft dat ze er zomaar overheen kunnen lopen als over malse graszoden – tot ze in het water plonzen. Hoe vaak we het water in hun aquarium ook verversten, ze bleven maar een eigenaardige geur uitwasemen, iets dompigs en zoutigs, als van rottende planten, of van de groentela in de ijskast, als het laatste restje spinazie te lang in vol vertrouwen op de kook had liggen wachten. Sommige salamanders misten pootjes of zelfs hun staart. De stralingsexperimenten in het lab waren bedoeld om te zien in hoeverre de beesten in staat waren geamputeerde ledematen weer aan te laten groeien, een eigenschap die, na uitputtend onderzoek, in stelling kon worden gebracht om een grote doorbraak te forceren in de behandeling van amputaties bij mensen.
Elke dag weer troffen we dode salamanders aan in hun nauwe tank. Mijn moeder, mijn zus en ik schepten de diertjes om beurten met een lepel op, waarbij soms een duwtje van een pink nodig was om ze op hun plaats te krijgen. Daarna was het ‘Vaarwel, lid van ons salamandernest’ en werden ze door het toilet gespoeld. Mama maakte grapjes over krokodillen in het riool die van radioactieve hapjes smulden en muteerden in Superbeesten. We deden ons best haar niet te geloven, wat moeilijk was, want het was op het journaal. Een slang bij ons in de buurt, die als huisdier werd gehouden, was ontsnapt en had de troetelhamster van een jongetje opgegeten. Er verschenen beelden op het nieuws van een python die strak om een bovengrondse telefoonlijn gekronkeld zat – het was voor ons maar al te geloofwaardig dat het buitensporige en het alledaagse de rijen hadden gesloten om ons in hun koude en tegelijk nonchalante greep te houden.
Later, toen ik al volwassen was, vertelde ik het verhaal van de dode salamanders zo nu en dan op feestjes. Een verhaal waarvan het centrale gegeven tevens de clou was. Het voelde altijd een beetje slap aan, omdat het als een nachtkaarsje uitging, denk ik. Die arme salamanders waren genuket, ze gingen dood, dat was het einde van een flauwe mop. Het leek wel of ik opzettelijk blind was voor de elektriserende tentakels van het buitenissige en fantasierijke. Misschien was het zelfs wel een blijk van verwaarlozing, van apathie, dat ik me pas recent de bijkomende risico’s ben gaan realiseren, dat ik er nu pas bij stilsta, na alle beproevingen van pesten en medische sores te hebben doorstaan, nu onze dochter er weer helemaal bovenop schijnt te zijn.
Ik denk dat er zonder dat ongeluk nooit een reden zou zijn geweest om te gaan denken in termen van ‘nasleep’, ‘bijwerkingen’, ‘contra-indicaties’, woorden die ik voor het eerst met de professionele telefoonstem van mijn vader hoorde uitspreken en waar ik hem niet meer naar kan vragen nu hij er niet meer is.
Zonder dat ongeluk waren die salamanders waarschijnlijk alleen maar een bizarre, zouteloze anekdote gebleven.
Toen Alisha, onze dochter, tien was, werd haar hand afgeknepen door een zware stalen branddeur die door een jongetje was dichtgesmakt. (Zelfs nu ik dit uittik word ik nog licht in het hoofd en duizelig.) Alisha’s pink was zo faliekant verbrijzeld dat hij geamputeerd moest worden. We waren natuurlijk ziek van ellende. Alisha speelde ongelooflijk virtuoos piano. Haar expressiviteit en lichtheid van toets waren wonderlijk volwassen, zeker als je bedenkt dat ik noch haar vader echt aanleg voor het bespelen van muziekinstrumenten heb. (Hoewel ik in het schoolkoor graag popsongs mocht kwelen, of op de gitaar tokkelen, of meezingen met papa op die zeldzame weekenden dat hij en mama ons meenamen naar het strand, de auto zeilend over de snelweg alsof hij werd aangedreven door de opzwepende muziek op de radio.)
Onze aanvankelijke zorg werd gelogenstraft door de bijzondere manier waarop Alisha’s wond genas. De crux zit hem hier in het woord ‘bijzonder’. Er groeiden namelijk twee nieuwe vingers uit de chirurgische wond. Mike, mijn man, zegt dat ik ‘raaskal’ en ‘spoken zie’ als ik zeg dat die vingers het wilgachtig aanzien hadden van rivierwier. Hij beweert met klem dat de nieuwe huid die aangroeide van een etherische doorzichtigheid was, om vervolgens steeds dikker en sterker te worden.
Je kent vast wel het cliché van dat kinderen zo wreed zijn. Onze eerste reactie op de pijnlijke commentaren van Alisha’s klasgenoten over die ‘freaky klauw’ van haar was dat de chirurg stante pede die extra vinger diende te amputeren. Maar Alisha zelf was de eerste die protesteerde. ‘En wat als hetzelfde gebeurt? Dat er weer twee vingers bijgroeien, of nog meer?’ Dagenlang voerden we beladen, surreële discussies, maar uiteindelijk werden Mike en ik het eens dat we het zaakje met rust moesten laten.
Een andere, aanvankelijk verontrustende, ontwikkeling was dat Alisha, toen haar hand helemaal genezen was, zo mogelijk nog beter piano speelde dan tevoren. Zelfs nu nog, terwijl ik dit schrijf, begrijp ik niks van mijn eigen ongerustheid. Mogelijk was het de gedwongen revalidatie die haar de extra drang en urgentie gaf om keihard te oefenen en te repeteren zodra ze helemaal pijnvrij was en de souplesse in haar hand terug was en ze er weer controle over had. Misschien is het eventuele voordeel van een extra vinger wel net zo natuurlijk of onnatuurlijk als je kind in de snelkookpan van lessen en drillen stoppen waar het uit zichzelf nooit de innerlijke kracht voor zou kunnen opbrengen. Of net zo natuurlijk of onnatuurlijk als de atleet die gebruik maakt van energiedrankjes om zijn spierbundels op te vijzelen. Of net zulk vals spel als de fotomodellen die hun haar verven, op dieet gaat en in botox investeren.
Ik voelde me hemels opgelucht toen we merkten dat het afgelopen was met de pesterijen op school, zodra haar beulen in de gaten kregen dat Alisha haar muzikale voordeel had gedaan met de griezelige gedaanteverwisseling. Het leek erop dat ze haar bekwaamheid erkenden en dat ze op een soort tribale of collegiale manier trots op haar waren in plaats van jaloers.
Ik ben ervan overtuigd dat het einde van die pesterijen ook een verdienste was van de school. De leraren waren op de achtergrond heel sturend: ze namen de pestkoppen apart, ze leidden hun aandacht af met andere activiteiten en lieten Alisha op een paar benefietconcerten optreden, zonder openlijk de aandacht te vestigen op haar… Tja, wat is eigenlijk het tegendeel van invaliditeit? Xtra-validiteit? Daarna werd ze een soort cult-ster op de hele school, zoiets als de heldin in een glossy remake van een sciencefiction-klassieker. En dat zeg ik zonder ironie, geloof me, eerder in beverige ontsteltenis over haar verbazende veerkracht.
Ik hoor haar nu, op de piano in de zitkamer. (Die hebben we geleend van een vriend van Mike, die zei dat hij het verdiende om gebruikt te worden door een natuurtalent met waarlijke passie: telkens als hij er zelf op probeerde te spelen voelde hij zich ‘belachelijk log’.)
Alisha is nu voor een tijdje afgestapt van de toonladders en klassieke stukken die ze instudeert voor haar examen op Trinity College. Nu klooit ze wat met een oude song van Paul McCartney, een nummer van het album 200 More Top Songs. De melodie glijdt van onschuldig naar desoriënterend, haast spookachtig hoekig. Misschien brengt die me meer uit mijn evenwicht dan nodig is. Papa zong hem vaak toen we nog in Californië woonden, voor we terugkwamen naar Nieuw-Zeeland, voor we terugverhuisden naar de mistige heuvels van Te Whanganui-a-Tara, oftewel Wellington Harbour, en de door de zuidpool aangeblazen winden die door alle kleren dringen en je een even gekmakend gevoel geven als de oude koning Lear op de heide. Het land waar onze ouders eindelijk scheidden, omdat mijn vader in feite getrouwd was met zijn werk, het land waar hij te jong stierf en zoveel geheimen, verhalen en onbeantwoorde vragen mee het graf in nam. Zoals alle ouders doen, denk ik, als ze je verlaten.
De vragen lijken altijd maar weer de kop op te steken: van simpele tot wanhopige. Wat gebeurde er nu in feite met het slingeraapje? Hebben jij en moeder die kikkers zelf losgelaten? Wist je dat er een litteken op je hartspier zat? Wist je dat je andere, mildere, hartaanvallen had gehad en koos je ervoor om ons dat niet te vertellen? Of was je te bang om het te erkennen, ook voor jezelf? Waren al die workaholic-jaren die je huwelijk kapot maakten en je gezondheid ondermijnden het waard? Heb je ooit kleinkinderen gewild? En die geheimzinnige, gedoemde amfibische huisdieren… heb je ooit ook maar iets geweten van de intergenerationele effecten daarvan…? Kun je je kleindochter zien? Kun je haar zien?
Onder Alisha’s vingers lussen de koele draden van McCartney’s song door het huis. Ze weet niet dat de grootvader die ze nooit heeft gekend hem op zijn geluidsinstallatie speelde, dat hij probeerde de hoge tonen te halen als hij op de radio was. Ik geloof niet dat het nostalgie is wat me het gevoel geeft dat die melodie en zijn akkoorden diep vanbinnen iets anders verbergen, een of andere complexe code die ik maar moeilijk kraken kan. Er is iets met de tekst, met regels als when you will see me, of glueing my fingers together, of my salamander, of a song with a point, of getting closer.
Hoe kan een simpele song zulke tegenstellingen losjes op een hoop vegen? Ik kan maar niet uitmaken of de sterkste draad van de song gespannen staat van duistere voortekens of lichtjes zweeft met een gouden, driest gevoel van vreugde, van opluchting.
(Het verhaal My salamander komt uit The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths van Emma Neale, uitgegeven door Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand.
De song waarnaar verwezen en waaruit geciteerd wordt is ‘Getting Closer’ (1979) van Wings, geschreven door Paul McCartney.)
In the early 1980s, my dad took our family to California, where he had earned a grant for immunology research. For him: indoor days of electron microscopes, test tubes, tissue samples, lab staff tensions, and walking silent linoleum-floored corridors. For me and my sister: breezy, sun-washed weeks of shorts, T-shirts, school, and then, with our mother always keeping watch, afternoons of swimming pools, beaches, roller skates. It was less culture shock than Oh, so we really get to do this? for two children from southern Aotearoa New Zealand, where Christchurch had taught us the blue of winter lips, how chilly throats spoke in ice-dragons’ breath, and winters coated footpaths in frost’s perilous skin.
In our sun-domed new world, whenever our mother had appointments or a long-overdue break, we visited Dad’s workplace. He always spoke its name with avid urgency and spent far too much time there; it seemed to hold a dangerous fascination. (He appeared unaware of how his absences began to alter the air and the light, the very gradient of time in our family. I look back and think of how, as the months passed, the three of us began to edge around the days more gingerly when he was gone. When he was back, spaces expanded, walls brightened, laughter finally loosened and scudded the air currents of our rooms.) As children, though, we were singularly unimpressed by Dad’s work premises, and we hated being dragged along there. How few colouring-in pens it had, how lacking it was in thick, creamy drawing paper! Its blocky white buildings gave us the monochrome blues.
Yet weird or unexpected arrivals began to come home from that cuboid place. One night, it was our father himself, back early, pale, drawn and curiously unfamiliar. He seemed to be uneasy mainly because a neighbouring lab group had begun experiments on ‘a gorgeous little spider monkey’. We didn’t know how he could, but with rats and rabbits he’d managed to dry up the milk of human kindness: putting the animals to sleep, then unzipping their fur tummies, slicing up their kidneys for tissue samples. When we asked him, why did he have to kill the bunnies? he said, ‘One day it might help sick people,’ and then, in his boring, slide-presentation voice: ‘We must help to advance human endeavour, perhaps even save a future Mozart, or Katherine Mansfield, from disease . . .’
The only Endeavour I knew was the sailing ship on the fifty-cent coin back home. I guessed maybe it couldn’t sail far with sick people on it, but then I realised nowadays you could get a plane, just like we had . . . so I stopped following the tangle of my own questions. They just seemed to knot up like cheap yo-yo string.
What I did understand was that the gentle-faced spider monkey unnerved Dad. Not long after that day of his early arrival home, he had to take me and my sister into his work one weekend; had to walk us past it in the Core Animal Facility. Dad hurried us by the cramped cage where the monkey sat clinging to a swing distinctly like a parrot’s. Dad looked at us with a kind of hurt complicity, as if asking us something he couldn’t directly ask anyone else in the building.
I don’t know exactly what happened to the thin, child-like spider monkey, its frail, shaven skull and perturbingly optimistic eyes. But after it disappeared, Dad began to rescue laboratory animals and bring them home. Once, happily, it was a rabbit: not the white kind with urine-stained paws common in the lab, but a beautiful foxy-russet New Zealand Red that Mum named Erik, after the Viking. Erik the Red just about clicked his heels in ecstasy when we promenaded him round the back yard, tethered on a leash, my sister and I both in light cotton sundresses, hair lime-streaked from pool chlorine, laughing as we imitated his binkies, those joyous twisting sideways leaps, on the stubby grass.
Another weekend Dad smuggled home two frogs. My sister and I were fizzing, immersed as we still were in fables about princesses and golden balls; Kermit from The Muppets; Toad of Toad Hall, or Jeremy Fisher, the gentleman frog, so elegant in scarlet tailcoat yet still letting things go all slippy-sloppy in his larder. We were entirely willing to defy science, break through the species barrier and strike up conversations with these tiny, leaf-coloured goblins. We talked to them in small, bubbly water-voices. We could see the emotion at their throats as they gulped and tried to put captivity into words.
Mum improvised a short-stay terrarium. She put plastic wrap – needle-pricked with breathing-holes – over a bucket with grass, sticks, leaves and water to tide the frogs over until we found them better real estate. My sister and I thought we might make them a palace and pretend they were princes-in-waiting.
The very next morning, the clingfilm was still firmly sealed but the frogs had vanished. Our airy fantasies had been so abruptly and thoroughly punctured that I understood grave, unshakeable scientific principles must be at work. Could frogs evaporateunder certain conditions? Had the lab been working on teleportation? (‘Invisibility croaks?’ my daughter quips now, when I recount the mystery.)
Some other pets troubled us even more than those disappearing frogs, although not for the same reasons that disturb me now. One evening, Dad brought home thirty-two radioactive newts from another neighbouring lab group. They repelled and fascinated us in equal measure. Their skins were the colour of certain algal blooms – the hazardous, mirage-like kind that trick children into walking out onto what seems to be lush turf just moments before pond water engulfs them. No matter how often we refreshed the water in their aquarium, the newts also gave off a peculiar scent: dank, salty, and something like rotten vegetable matter, similar to the fridge’s bottom drawer when the last of the spinach has been believed in for too long. Some newts were missing arms, legs or tails. The laboratory’s radiation experiments had investigated their ability to regrow limbs, a trait which, if understood and harnessed, could revolutionise treatment for human amputees.
Day by day, one by one, we found the newts belly-up in their cramped tank. My mother, sister and I took turns to scoop up each small corpse in a spoon, sometimes having to nudge it into position with a pinkie, before saying, ‘Bye-bye, part of our newt-lear family,’ and flushing it down the toilet. Mum joked about crocodiles in the sewers eating radioactive snacks and mutating into Super Beasts. We tried very hard not to believe her, which was difficult, given the story on TV bulletins around the same time. A pet snake in a neighbourhood not too far from us had escaped and eaten a boy’s hamster. There were shots on the news of the python coiled heavily around overhead telephone lines: it was all too credible to us that the outrageous and the everyday might sidle up alongside one another, frightening in their cold yet casual entanglement.
As an adult, I occasionally told the dying newts story at parties – a story in which the central fact was really the punch line too. It always fell slightly flat, I guess because it went nowhere. Those poor newts were nuked; they died; end of so-not-funny joke. It seems wilfully blind of me to have stopped sensing the electrical tendrils of the fantastical and strange. Perhaps it was even neglectful, apathetic, not to have wondered about residual risks until recently; to puzzle over it only now that we’re through the trials by bullying, the trials by health system, and our daughter seems to have fully recovered.
Yet I suppose without the accident there might never have been any reason to think of terms like aftermath, side-effects, contraindications, words I first overheard in my father’s work-phonecall voice, but which I can’t ask him about now that he is gone.
Without the accident, those newts could have stayed a quirky, go-nowhere anecdote.
When Alisha, our daughter, was ten, a boy unwittingly slammed her hand in a heavy steel fire door at school. (Even typing that makes me feel unmoored, faint.) One of Alisha’s little fingers was so damaged it couldn’t be saved. We were sick with worry, of course. Alisha played piano with astonishing flair; she had an expressiveness and lightness of touch that seemed preternaturally mature, given neither her father nor I have any genuine technical musical aptitude. (Although I loved belting out pop hits in school choir, or playing guitar, or singing along with Dad on those rare weekends he and Mum took us to the beach, car flying on the freeway as if fuelled by the speed of the radio’s songs.)
Negating our initial anxiety, Alisha’s amputation site healed remarkably quickly. The problem lay in that remarkably. Ourdaughter grew two new fingers from the surgical wound. My husband, Mike, says I’m catastrophising and confabulating when I say they had the willowy sheen of riverweed. He insists it’s simply that early on, the new-grown skin seemed ethereally translucent, before it strengthened and thickened.
I’m sure you know the cliché about how cruel children can be. Our first reaction to the hurtful comments from classmates about Alisha’s ‘freak claw’ was that the surgeon should amputate the extra digit, prestissimo. Alisha herself was prompt to counter-argue, ‘What if the same thing happens? Say I grow another two fingers, or even more?’ We had fraught, surreal discussions over several days, but in the end Mike and I agreed to leave the former wound site alone.
Another initially disconcerting development was that once Alisha’s hand was healed, her playing became, if anything, enhanced. Even as I say that, I’m not sure I understand my own unease. It’s possible that the compulsory recuperation time gave her an added sense of urgency and a fiercer determination to train and practise as soon as her hand was flexible, controlled and pain-free again. And perhaps any advantage an extra finger might have given her is no more unnatural than, say, hothousing a child, forcing them to undertake lessons and drills they’d never have the intrinsic drive to pursue alone. Is it any more unnatural than the athlete who drinks protein shakes to build muscle; is it cheating any more than the model who dyes their hair, diets, invests in Botox?
I felt nothing but relief when we realised that once Alisha had turned her unnerving alteration to her musical advantage, the schoolyard tormentors stopped targeting her. It was like they recognised her ability, started to show a kind of tribal or collegial pride instead of jealousy.
I’m sure the end of the bullying was also to do with her school. The teachers have been quietly supportive: taking the tormentors aside, diverting them with other activities; showcasing Alisha at one or two fundraising concerts, without actually drawing attention to her – well, what’s the opposite of disability? X-trability? After that, she even had a sort of cult kudos round school, like the heroine in a sophisticated remake of some sci-fi classic. I say that with no tongue in cheek, I promise, but in a shaky astonishment at her resilience.
I can hear her right now, on the piano in the lounge. (We’ve borrowed it from a colleague of Mike’s who said it deserved to be used by someone with innate talent and real passion: whenever he tried to play, he felt ‘leaden and laughable’.)
Alisha’s taking a break from the scales and classical pieces she’s studying for her Trinity College exams, and fooling around with an old Paul McCartney number from 200 More Top Songs. The tune slips from sounding innocent to disorienting, almost hauntingly angular. Perhaps it unsettles me more than it should. Dad used to sing it, often, when we lived in California, before we returned to New Zealand – moved to the fog-bound hills of Te Whanganui-a-Tara, Wellington, and the Antarctic-laden winds that penetrate all clothing, making you feel as thwarted as poor old King Lear on the heath. The land where our parents finally divorced, because really our father was married to his research; the land where he died too young, taking so many secrets, stories and unanswered questions with him. As any parent does, I suppose, when they leave you.
The questions never seem to stop banking up, though: from the minor to the desperate. What really happened to the melancholic spider monkey? Did you and Mum release those frogs yourselves? Did you know there was scar tissue on your heart muscle? Did you know that you’d had other, milder heart attacks, and did you just choose not to tell us? Or were you too afraid to admit it even to yourself? Were all those workaholic years that killed your marriage and strained your health worth the cost? Did you ever want grandchildren? And those mysteriously doomed amphibious pets . . . did you know, on any level, about the possible intergenerational effects . . . ? Can you see your granddaughter? Can you?
Under Alisha’s touch, the McCartney tune laces through the still house like cool thread. She’s unaware that the grandfather she never met used to play it on his stereo, and reach for the high notes when it came on the radio. I don’t think it’s nostalgia that makes me feel the melody and chords submerge something else, some complex code I’m struggling to translate. There’s something about when you will see me, about finger joints, my salamander, a song that has a point, something about getting close.
How can a simple song nimbly cup such opposites together? I can’t unpick whether the strongest strand tugs dark with foreboding, or floats with a golden, reckless sense of joy, reprieve.
(From The Pink Jumpsuit: Short fictions, tall truths by Emma Neale
Quentin Wilson Publishing, Aotearoa New Zealand)
Emma Neale (1969) born in Dunedin, has also lived in Christchurch, Wellington, San Diego (California) and London (England). She wrote six novels, six collections of poetry, and a collection of short fiction, The Pink Jumpsuit which was published by Quentin Wilson in 2021.
Emma’s novel Fosterling (2011) was short-listed for the Sir Julius Vogel Award for Science Fiction and Fantasy 2011 and is currently in script development. Her poetry collection The Truth Garden (2012) was awarded the Kathleen Grattan Award in 2011, and Tender Machines (2015) was long-listed in the Ockham New Zealand Book Awards. Her novel Billy Bird (2016) was short-listed for the Acorn Prize, Ockham NZ Book Awards 2017 and long-listed in the International Dublin Literary Award 2018.
From 2017 to 2021, Emma edited Landfall Review Online and Landfall issues 235–241. The mother of two sons, Emma lives in Dunedin and works as a freelance editor.
‘Jonge,’ sei ús mem. ‘Noait hei roppe foardatst oer de brêge bist.’
De brêge wie noch fier.
De dyk wie leech. Koest sjen dat de earste winterske kjeld der al wie. De strûken ferlearen har blêd, it gers waard keal, de stiennen liken hurd as stiel.
En oeral leechte.
De boerinne koe my mar ien flesse molke jaan. ‘Moarn miskien wer twa,’ sei se. ‘Hjoed hiene wy wol tsien hongerlijers oan ’e doar. Ik woe dy minsken net fuortstjoere. Do bliuwst myn fêste klant, hear. Moarn krigest wat lekkers fan my.’
Ien flesse skeelde yn it sjouwen.
In skoft lyn fytste ik noch. Alle dagen sân kilometer fan ús hûs nei de pleats en dyselde sân kilometer werom. Mar de Dútsers hiene ús fytsen yn beslach naam. Dy fan ús heit doe’t er nei hûs ried. ‘Ofstappe,’ hjitte de soldaat. Fyts kwyt. Dy fan ús mem wie útinoar helle en ferside brocht. Lykas ús koperen koalekit (dy’t se ha woene om munysje fan te meitsjen) en ús radio dêr’tst mei nei Radio Oranje út Londen harkje koest.
Dat diene we stikem op souder.
De radio stie sa súntsjes dat ús mem de helte net ferstie.
Ik hie in kear ús keninginne heard.
Se hie in rare stim.
Deftich en dochs wie it as skreaude se.
‘Dy oarloch kin noait lang mear duorje,’ seine de folwoeksenen. ‘De Amerikanen en de Ingelsken komme om ús te befrijen.’
‘En de Russen meitsje de Dútsers yn,’ sei Johan. ‘As it winter wurdt befrieze se allegear. Gjin soldaat dy’t dy kjeld ferneare kin.’
Johan wie in jier as tritich. Mei syn fersetskameraden hie er op in beruchte NSB’er sketten. Hy waard troch de Dútsers socht en dêrom wie er by ús ûnderdûkt.
Mynhear Bloem – as dat teminsten syn echte namme wie – hie mei syn maten in trein mei Dútske soldaten fan it spoar rinne litten. As er pakt wurde soe, koe er de deastraf krije. Hy soe mar trije dagen by ús bliuwe, mar wie der al in moanne. Hy bemuoide him oeral mei. Benammen mei myn opfieding. Hy fûn ús mem te leaf en ús heit te slop.
Der stie in bleek sintsje. De fjilden oan wjerskanten seagen der drûch en stoppelich út. Se wachten op it foarjier om wer fleurich en fruchtber te wurden. De wylgen stiene der by as soldaten yn gefjochtshâlding. It wetter yn ’e sleatten wie donkergrien sûnder ek mar ien rimpeling.
Ik rûn oan ’e kant fan ’e wei.
Dy rûn stadich omheech.
Ik fernaam it oan myn fuotten.
No en dan bleau ik stean om te sjen oft der Dútske soldaten wiene.
Nimmen.
Doe’t ik tichtby wie, dûkte der ynienen in lânwachter op. Swart unifoarm, gewear yn ’e oanslach. Ik wist net wat ik dwaan moast. Weromgean wie fertocht. Gewoan trochrinne as hie ik neat te ferbergjen wie noch it bêste. Miskien stie er hjir allinne mar op ’e útkyk.
Smoarge lânferrieder.
Hy wonk my.
Hy sette syn gewear op ’e grûn, de hannen as yn gebed om ’e loop teard.
Ik rûn op him ta as hie ik blierren op ’e fuotten. Hy skôge it gewear en wiisde op myn tas: ‘Iepenmeitsje.’
De rits aksele tsjin. It seildoek fan de tas wrong him yn bochten, mar hy wachte rêstich ôf. Hy seach as hie er der neat mei te krijen.
Doe’t er de flesse molke seach, waard it oars.
Ik hie de boerinne sward dat ik har adres noait ferriede soe. Hy harke wylst ik in ferhaal ophong oer alle pleatsen dêr’t ik west hie en dat ik no net mear wist …
Hy die de flesse iepen, rûn nei de leuning fan ’e brêge en geat him stadichoan leech yn it kanaal. Ik wie bliid dat ik de flesse weromkrige en trochrinne mocht.
De kat siet te wachtsjen doe’t ik de foardoar iependie.
Wy wennen yn in grut boppehûs mei in soad lytse keamers. Oan ’e oare kant wie in tsiispakhûs sûnder finsters. Gjinien koe sjen wat der yn ús hûs barde.
Mynhear Bloem hie daliks kommentaar.
‘Hast wer ris net útsjoen,’ sei er. ‘As dy fint hjir hússiking dwaan litten hie, hie ik derby west.’ Hy bromde wat yn himsels doe’t ik de kat in bytsje molke joech. Dêrnei mocht ik gelokkich nei boppen ta, nei myn eigen keamer, de moaiste fan de lege boppeferdjipping.
It wie sa’n noflike keamer.
Neist de skoarstien stie in taffeltsje dat ús mem it alterke neamde. Op in donkerread kleed stie in faaske mei papieren keunstblommen en twa mei fûgels beskildere kandelers. Ik hie se fan ús beppe krigen omdat it blau en it read fan de útsprate wjukken ferblikke wie. Wêrom’t ús mem it in alterke neamde, wit ik net. It wie myn skriuwtaffeltsje, mar dat fertelde ik net. Ik koe lang, hiel lang nei it taffeltsje sjen en betinke wat ik allegear skriuwe woe, mar ik skreau net. It betinken, it fantasearjen, wie genôch.
Tsjin ’e muorre dêrfoaroer stie myn boekekast. Us heit en mem fûnen lêzen belangryk en ik krige in soad boeken. Us heit kocht gauris yn twaddehânsk winkels. Mar hy hie in hiel oare smaak as ik. Hy hold fan reisboeken en stoere jongesferhalen. Ik fûn moaie boeken moai. Oer jonges dy’t foar in âlde swalker soargen of in jonge dy’t echt foar syn freonen opkaam. Ik lies ek graach famkesboeken. Dy helle ik stikem út ’e Iepenbiere Lêsseal. Ik ferstoppe se en lies se de jûns op bêd.
It moaiste wie om op myn keamer te sitten en neat te dwaan.
It slimste fan ’e oarloch fûn ik dat myn keamer foar elkenien wurden wie. Hy wie grut en leech en gau waarm. De koal wie op en net mear te krijen. Mei mynhear Bloem hie ús heit in kacheltsje makke dat net grutter wie as in blompot. Mei wat oanmaakhoutsjes koe ús mem dêr wat op siede. Jûns sieten we dan 0p myn keamer yn it tsjuster mei in oaljelampke byinoar. Al gau wie it myn keamer net mear. Bloem sei sels in kear: ‘Ik begryp net wêrom’t dy snotaap sa’n grutte keamer hawwe moat.’
Op in neimiddei sieten se wer allegearre op myn keamer. Us mem bakte lytse pankoekjes fan sûkerreidpulp. It smakke weeïch swiet. Mynhear Bloem fûn se hearlik. ‘Lekker,’ sei er, syn lippen ôfslikjend. ‘Dat ha jo goed dien.’
Echt honger hiene wy net.
Soms waard der troch ien fan it ferset in panfol iten brocht. Se joegen ús ek ekstra bonkaarten sadat we krekt wat mear hiene as oare minsken. Us heit, oer de fjirtich, wie te âld om as arbeider nei Dútslân te moatten en hy hie adreskes fan túnkerijen dêr’t er griente kocht. En ús mem gong alle dagen nei de folkskeuken. Joechst dyn panne en immen skepte út in grutte amer trije leppels wetterige sop. In lepfol foar ús heit, ien foar mem en ien foar my. Guon bern hiene sa’n honger, dat se wachten oant de lêste fuort wie en dan skrabben se mei in leppel de restjes fan ’e boaiem.
Ik fûn it freeslik dat it stonk yn myn keamer, mar ik doarst neat te sizzen.
Johan sanike dat er de pankoekjes lekkerder fûn as de bakte blombollen fan lêstendeis. ‘Mar,’ sei er, ‘se binne wol hiel lyts.’
Alle jûnen gong it oer iten.
‘Us beppe makke alle krystdagen in Charlotte,’ sei ús mem. ‘It wie in feest as er op ’e tafel kaam. It hiele krystdiner seagen we dernei út. Hy lei op in prachtige skaal mei reade linten deromhinne …’
‘Haw ik noch nea fan heard,’ sei Johan. ‘Wy ieten mei de krystdagen hast altyd in knyn út it hok. Us heit slachte him sels.’
‘Dat dogge se no mei katten,’ sei mynhear Bloem. ‘In pear moanne lyn ha ’k kat iten. Lekkerder as knyn moat ik sizze. Hy …’
‘Dat wol ik net hearre,’ sei ús mem. ‘Hâld op.’
‘Ast no dyn kat of dyn knyn opytst,’ sei Johan. ‘Wat makket dat no út?’
Us heit besocht om it petear in oare draai te jaan en sei: ‘Ik haw noch nea in Charlotte iten. It klinkt goed.’
‘Der gongen wol fiif aaidjerren yn. En miskien wol in liter slachrjemme! As ik nachts wekker wurd fan de honger tink ik altyd oan dy wolken sniewite slachrjemme.’
‘By ús yn Limboarch ieten wy altyd flaaien,’ sei mynhear Bloem. ‘We kochten se by de bakker, mar soms makke ús mem se sels. Altyd mei farske fruchten. De smaak fan ierdbeieflaai heucht my noch …’
‘Yn Seelân hiene we bolussen,’ sei Johan. ‘Se klibben oan dyn fingers. Sa sjerperich …’
‘Krekt as sûkerbiten?’ frege ik.
‘Nee fansels net.’
‘Hoe smakken se dan?’
Hy koe it net útlizze.
‘It is gek,’ sei ús mem. ‘En ik doar it eins net te sizzen, mar ik lês it leafst itensiedersboeken. As ik in lekker resept lês, tink ik: dat sil ik fuort nei de oarloch meitsje. Soms rint it wetter my om ’e tosken, sa …’
‘Harkje ris,’ sei Johan.
Ynienen sieten se allegearre rjochtop.
Ut ’e fierte wei klonk in sêft, licht oanboazjend gûnzjen.
‘Oerfalweinen,’ flústere mynhear Bloem. ‘Wy moatte nei boppen ta.’
Noch foardat er útpraat wie gie it loftalarm ôf.
It ôfwargeskut begûn. Sykljochten flitsten troch de loft. Koest hearre dat de fleantugen hiel heech fleagen.
‘Dy sille Berlyn bombardearje,’ sei ús heit. ‘Dat ha ik fannacht op Radio Oranje heard. De hiele stêd giet plat.’
‘Freeslik,’ sei ús mem.
‘Hielendal net,’ rôp Johan. ‘Utrûgje dy moffen. Allegear.’
‘Mar yn Berlyn wenje bern. Dat is dochs ferskriklik.’
Mynhear Bloem en Johan moasten laitsje.
We harken oant it gûnzjen fan de bommewerpers sêfter en sêfter waard en it loftalarm ‘feilich’ balte.
‘Ik freegje my ôf,’ sei mynhear Bloem nei in skoftke, ‘oft wy ús wol op ’e tiid ferstopje kind hiene as wy in oerfalwein foar de doar hân hiene.’
‘Ik wol,’ gnyske Johan. ‘Mar do bist fansels net sa fluch mear.’
‘Jo,’ sei mynhear Bloem. ‘Do hast net mei my op skoalle sitten.’
It wie tsjuster wurden.
‘Wy jouwe ús del,’ sei ús heit.
Hy bedoelde dat elk nei syn keamer moast.
Der waard opromme en ik bleau allinnich efter.
Op bêd tocht ik lykas ús mem oan iten.
Der bestie iten dat allinnich mar in wurd wie.
Pindakaas of banaan. Pindakaas wie in moai wurd. It die tinken oan eat dat lekker op ’e tonge lei. It wurd banaan wie bleek. It wurd abrikoas wie gewoaner. Miskien omdat ús heit my ferteld hie dat in abrikoas op in rôze ear like. En sûkelade. Ienris, hiel lang lyn, hie ik sûkelade iten, mar ik wist net mear hoe’t it smakke. Sûkelade wie gjin wurd mear. It wie wat. Wat dat bestie.
Krekt doe’t ik my omdraaide om te sliepen, kaam ús mem deryn. Se gong op ’e râne fan myn bêd sitten en sei: ‘Ik tink dat de minsken yn Berlyn warskôge binne. Se kinne fêst wol flechtsje foardat de stêd bombardearre wurdt. Sit der mar net oer yn.’
Ik sei net dat ik gjin momint oan Berlyn tocht hie.
‘Oer in skoftke is de oarloch ôfrûn,’ sei ús mem. ‘Dan is it wer fredich.’
Fredich wie in raar wurd.
Us mem brûkte it faak.
It die tinken oan wat fan hout.
It hie gjin smaak.
Dat wie it.
‘Op in dei binne wy frij,’ gong ús mem fierder. ‘Dan kinne wy wer alles sizze. Dan hoege wy net mear bang te wêzen.’
‘Mar wannear dan?’
‘Wit ik net. En der kin noch safolle barre.’
Se seach foar har út.
‘No ja,’ sei se. ‘Wat komt dat komt.’
‘Jongen,’ zei mijn moeder. ‘Nooit hei roepen voor je over de brug bent.’
De brug was nog ver.
De weg was leeg. Je kon zien dat de eerste winterse kou er al was. De struiken waren hun blad aan het verliezen, het gras werd kaal, de stenen leken hard als staal.
En overal leegte.
De boerin kon me maar één fles melk geven. ‘Morgen misschien weer twee,’ zei ze. ‘Vandaag hadden we wel tien hongerlijders aan de deur. Ik wou die mensen niet wegsturen. Jij blijft mijn vaste klant, hoor. Morgen krijg je wat lekkers van me.’
Eén fles scheelde in het sjouwen.
Een tijd geleden fietste ik nog. Elke dag zeven kilometer van huis naar de boerderij en dezelfde zeven kilometers terug. Maar de Duitsers hadden onze fietsen in beslag genomen. Die van mijn vader toen hij naar huis reed. ‘Afstappen,’ beval de soldaat. Fiets kwijt. Die van mijn moeder was uit elkaar gehaald en verstopt. Net als onze koperen kolenkit (die ze wilden hebben om munitie van te maken) en onze radio waarmee je Radio Oranje uit Londen kon beluisteren.
Dat deden we stiekem op zolder.
De radio stond zo zachtjes dat mijn moeder de helft niet verstond.
Ik had een keer onze koningin gehoord.
Ze had een rare stem.
Deftig en toch of ze schreeuwde.
‘Die oorlog kan nooit lang meer duren,’ zeiden de volwassenen. ‘De Amerikanen en de Engelsen komen ons bevrijden.’
‘En de Russen maken de Duitsers in,’ zei Johan. ‘Als het winter wordt bevriezen ze allemaal. Geen soldaat kan die kou verdragen.’
Johan was een jaar of dertig. Met zijn verzetskameraden had hij een beruchte NSB’er beschoten. Hij werd door de Duitsers gezocht en daarom was hij bij ons ondergedoken.
Meneer Bloem – als dat tenminste zijn echte naam was – had met zijn kameraden een trein met Duitse soldaten van het spoor laten lopen. Als hij werd gepakt kon hij de doodstraf krijgen. Hij zou maar drie dagen bij ons blijven, maar was er al een maand. Hij bemoeide zich overal mee. Vooral met mijn opvoeding. Hij vond mijn moeder te lief en mijn vader te slap.
Er was een bleek zonnetje. De velden aan weerskanten zagen er droog en stoppelig uit. Ze wachtten op het voorjaar om weer vrolijk en vruchtbaar te worden. De wilgen stonden er bij als soldaten in gevechtshouding. Het water in de sloten was donkergroen zonder een rimpeling.
Ik liep aan de kant van de weg.
Hij steeg langzaam omhoog.
Ik voelde het aan mijn voeten.
Af en toe bleef ik staan om te kijken of er Duitse soldaten stonden.
Niemand.
Toen ik vlakbij was dook er ineens een landwachter op. Zwart uniform, geweer in de aanslag. Ik wist niet wat ik moest doen. Teruggaan was verdacht. Gewoon doorlopen alsof ik niets te verbergen had, was nog het beste. Misschien stond hij hier alleen op de uitkijk.
Smerige landverrader.
Hij wenkte me.
Hij zette zijn geweer op de grond, zijn handen als in gebed om de loop gevouwen.
Ik liep op hem toe alsof ik blaren op mijn voeten had. Hij schouderde zijn geweer en wees op mijn tas: ‘Openmaken.’
De rits stribbelde tegen. Het zeildoek van de tas wrong zich in bochten, maar hij bleef rustig wachten. Hij keek alsof hij er niets mee te maken had.
Toen hij de fles melk zag, werd het anders.
Ik had de boerin bezworen dat ik nooit haar adres zou verraden. Hij luisterde terwijl ik een verhaal ophing over alle boerderijen waar ik geweest was en dat ik nu niet meer wist …
Hij opende de fles, liep naar de leuning van de brug en goot hem langzaam leeg in het kanaal. Ik was blij dat ik de fles terugkreeg en door mocht lopen.
De kat zat te wachten toen ik de voordeur opendeed.
Wij woonden in een groot bovenhuis met veel kleine kamers. Aan de overkant was een kaaspakhuis zonder ramen. Niemand kon zien wat er in ons huis gebeurde.
Meneer Bloem had meteen commentaar.
‘Je hebt weer niet uitgekeken,’ zei hij. ‘Als die vent hier huiszoeking had laten doen was ik er bij geweest.’ Hij bromde iets in zichzelf toen ik de kat wat melk gaf. Daarna mocht ik gelukkig naar boven, naar mijn eigen kamer, de mooiste van de lage bovenverdieping.
Het was zo’n fijne kamer.
Naast de schoorsteen stond een tafeltje dat mijn moeder het altaartje noemde. Op een donkerrood kleed stond een vaasje met papieren kunstbloemen en twee met vogels beschilderde kandelaars. Ik had ze van mijn oma gekregen omdat het blauw en het rood van de uitgespreide vleugels verbleekt was. Waarom mijn moeder het een altaartje noemde, weet ik niet. Het was mijn schrijftafeltje, maar dat vertelde ik niet. Ik kon lang, heel lang naar het tafeltje kijken en bedenken wat ik allemaal wilde schrijven, maar ik schreef niet. Het bedenken, het fantaseren, was genoeg.
Tegen de muur daartegenover stond mijn boekenkast. Mijn ouders vonden lezen belangrijk en ik kreeg veel boeken. Mijn vader kocht nogal eens in tweedehands winkels. Maar hij had een heel andere smaak dan ik. Hij hield van reisboeken en stoere jongensverhalen. Ik vond mooie boeken mooi. Over jongens die voor een oude zwerver zorgden of een jongen die echt voor zijn vrienden opkwam. Ik las ook graag meisjesboeken. Die haalde ik stiekem uit de Openbare Leeszaal. Ik verstopte ze en las ze ’s avonds in bed.
Het fijnste was om in mijn kamer te zitten en niets te doen.
Het ergste van de oorlog vond ik dat mijn kamer voor iedereen was geworden. Hij was groot en laag en gauw warm. De kolen waren op en niet meer te krijgen. Met meneer Bloem had mijn vader een kacheltje gemaakt dat niet groter was dan een bloempot. Met wat aanmaakhout kon mijn moeder er iets op koken. ’s Avonds zaten we dan in mijn kamer in het donker met een olielampje bij elkaar. Al gauw was het mijn kamer niet meer. Meneer Bloem zei zelfs een keer: ‘Ik begrijp niet waarom die snotaap zo’n grote kamer moet hebben.’
Op een namiddag zaten ze weer allemaal in mijn kamer. Mijn moeder bakte kleine pannenkoekjes van suikerrietpulp. Het smaakte weeïg zoet. Meneer Bloem vond ze heerlijk. ‘Lekker,’ zei hij, zijn lippen aflikkend. ‘Dat hebt u goed gedaan.’
Echt honger hadden wij niet.
Soms werd er door iemand van het verzet een pan eten gebracht. Ze gaven ons ook extra bonkaarten zodat we net iets meer hadden dan andere mensen. Mijn vader, over de veertig, was te oud om als arbeider naar Duitsland te moeten en hij had adresjes van tuinderijen waar hij groente kocht. En mijn moeder ging elke dag naar de gaarkeuken. Je gaf je pan en iemand schepte uit een grote emmer drie lepels waterige soep. Een voor mijn vader en moeder en een voor mij. Sommige kinderen hadden zo’n honger dat ze wachtten tot de laatste weg was en dan schraapten ze met een lepel de restjes van de bodem.
Ik vond het vreselijk dat het stonk in mijn kamer, maar ik durfde niets te zeggen.
Johan zeurde dat hij de pannenkoekjes lekkerder vond dan de gebakken bloembollen van laatst. ‘Maar,’ zei hij, ‘ze zijn wel erg klein.’
Elke avond ging het over eten.
‘Mijn oma maakte elke Kerstmis een Charlotte,’ zei mijn moeder. ‘Het was een feest als hij op tafel kwam. Het hele kerstdiner keken we ernaar uit. Hij lag op een prachtige schaal met rode linten eromheen …’
‘Heb ik nog nooit van gehoord,’ zei Johan. ‘Wij aten met Kerstmis bijna altijd een konijn uit het hok. Mijn vader slachtte hem zelf.’
‘Dat doen ze nou met katten,’ zei meneer Bloem. ‘Een paar maanden geleden heb ik kat gegeten. Lekkerder dan konijn moet ik zeggen. Hij …’
‘Dat wil ik niet horen,‘ zei mijn moeder. ‘Hou op.’
‘Of je nou je kat eet of je konijn,’ zei Johan. ‘Wat maakt dat nou uit?’
Mijn vader probeerde het gesprek een andere wending te geven en zei: ‘Ik heb nog nooit een Charlotte gegeten. Het klinkt goed.’
‘Er gingen wel vijf eidooiers in. En misschien wel een liter slagroom! Als ik ’s nachts wakker word van de honger denk ik altijd aan die wolken sneeuwwitte slagroom.’
‘Bij ons in Limburg aten we altijd vlaaien,’ zei meneer Bloem. ‘We kochten ze bij de bakker, maar soms maakte mijn moeder ze zelf. Altijd met verse vruchten. Ik herinner me nog de smaak van aardbeienvlaai …’
‘In Zeeland hadden we bolussen,’ zei Johan. ‘Ze kleefden aan je vingers. Zo stroperig …’
‘Net als suikerbieten?’ vroeg ik.
‘Nee natuurlijk niet.’
‘Hoe smaakten ze dan?’
Hij kon het niet uitleggen.
‘Het is gek,’ zei mijn moeder. ‘En ik durf het eigenlijk niet te zeggen, maar ik lees het liefst kookboeken. Als ik een lekker recept lees, denk ik: dat ga ik meteen na de oorlog maken. Soms loopt het water uit mijn mond, zo …’
‘Hoor es,’ zei Johan.
Opeens zaten ze allemaal rechtop te luisteren.
Vanuit de verte klonk een zacht, licht aanzwellend gebrom.
‘Overvalwagens,’ fluisterde meneer Bloem. ‘We moeten naar boven.’
Voor hij was uitgesproken ging het luchtalarm.
Het afweergeschut begon. Zoeklichten flitsten door de lucht. Je kon horen dat de vliegtuigen zeer hoog vlogen.
‘Die gaan Berlijn bombarderen,’ zei mijn vader. ‘Ik heb het vannacht op Radio Oranje gehoord. De hele stad gaat plat.’
‘Vreselijk,’ zei mijn moeder.
‘Helemaal niet,’ riep Johan. ‘Uitroeien die moffen. Allemaal.’
‘Maar in Berlijn wonen kinderen. Dat is toch verschrikkelijk.’
Meneer Bloem en Johan moesten lachen.
We luisterden tot het geronk van de bommenwerpers zachter en zachter werd en het luchtalarm ‘veilig’ loeide.
‘Ik vraag me af,’ zei meneer Bloem na een tijdje, ‘of we ons wel op tijd hadden kunnen verstoppen als we een overvalwagen voor de deur hadden gehad.’
‘Ik wel,’ grinnikte Johan. ‘Maar jij bent natuurlijk niet zo vlug meer.’
‘U,’ zei meneer Bloem. ‘Je hebt niet met me op school gezeten.’
Het was donker geworden.
‘We gaan slapen,’ zei mijn vader.
Hij bedoelde dat iedereen naar zijn kamer moest.
Er werd opgeruimd en ik bleef alleen achter.
In bed dacht ik net als mijn moeder aan eten.
Sommig eten was alleen een woord.
Pindakaas of banaan.
Pindakaas was een mooi woord. Het deed denken aan iets dat lekker op je tong lag. Het woord banaan was bleek. Het woord abrikoos was gewoner. Misschien omdat mijn vader me had verteld dat een abrikoos op een roze oor leek. En chocola. Eens, heel vroeger, had ik chocola gegeten, maar ik wist niet meer hoe het smaakte. Chocola was geen woord meer. Het was iets. Iets wat bestond.
Net toen ik me omdraaide om te gaan slapen, kwam mijn moeder binnen. Ze ging op de rand van mijn bed zitten en zei: ‘Ik denk dat de mensen in Berlijn gewaarschuwd zijn. Ze kunnen vast wel vluchten voor de stad gebombardeerd wordt. Maak je maar niet ongerust.’
Ik zei niet dat ik geen ogenblik aan Berlijn had gedacht.
‘Over een tijdje is de oorlog afgelopen,’ zei mijn moeder. ‘Dan is het weer vredig.’
Vredig was een raar woord.
Mijn moeder gebruikte het vaak.
Het deed denken aan iets van hout.
Het had geen smaak.
Dat was het.
‘Op een dag zijn we vrij,’ vervolgde mijn moeder. ‘Dan kunnen we weer alles zeggen. Dan hoeven we niet meer bang te zijn.’
‘Maar wanneer dan?’
‘Weet ik niet. En er kan nog zoveel gebeuren.’
Ze keek voor zich uit.
‘Nou ja,’ zei ze. ‘Wat komt dat komt.’
‘Son,’ said my mother. ‘Don’t count your chickens before they’re hatched.’
We still had a long way to go.
The road was deserted. You could see that the first winter chill had arrived. The bushes were losing their leaves, the grass was growing patchy, the stones seemed hard as steel.
And everywhere was deserted.
The farmer could only give me one bottle of milk. ‘Maybe back to two tomorrow,’ she said. ‘We had ten hungry mouths at the door today. I didn’t want to send the people away. You’re my regular customer, you know. I’ll have a tasty treat for you tomorrow.’
One bottle made a difference to the load to carry.
A while back I’d still cycled the route. Seven kilometres a day from home to the farm and the same seven kilometres back. But the Germans had seized our bicycles. They took my father’s as he cycled home. ‘Get off,’ the soldier commanded. Bike gone. My mother’s was dismantled and hidden. As was our copper coal scuttle (which they wanted for making ammunition) and our radio, which could be used to listen to Radio Oranje broadcasted from London.
We did that secretly in the attic.
The volume was set so low that my mother couldn’t follow half of it.
I’d heard our queen once.
She had a strange voice.
Stately and yet as if she was shouting.
‘This war can’t go on much longer,’ said the grown-ups. ‘The Americans and the English will come and liberate us.’
‘And the Russians will give the Germans a beating,’ said Johan. ‘When winter comes they’ll all freeze. No soldier can tolerate that cold.’
Johan was around thirty years old. Along with his resistance comrades, he’d shot an infamous Nazi. He was wanted by the Germans and that was why he was in hiding at our place.
Mr Bloem – if that was even his real name – had derailed a train of German soldiers. If he were caught he might receive the death penalty. He was only going to stay for three days, but had already been with us a month. He stuck his nose into everything. Particularly my upbringing. He thought my mother too kind and my father too weak.
There was a pale little sun. The fields on either side looked dry and stubbly. They were waiting for spring to grow cheerful and fertile again. The willows looked like soldiers standing ready to fight. The water in the dykes was dark green without a ripple.
I walked along the side of the road.
It sloped slowly upwards.
I could feel it in my feet.
Once in a while I stopped to look for German soldiers.
No one.
When I was close, a Landwacht officer suddenly emerged. Black uniform, gun at the ready. I didn’t know what to do. Retreating would look suspicious. Walking on as if I had nothing to hide remained the best option. Perhaps he was just on watch here.
Filthy traitor.
He beckoned me over.
He placed his gun on the ground, his hands folded around the barrel as if in prayer.
I limped towards him as if I had blisters on my feet. He shouldered his gun and pointed to my bag: ‘Open it.’
The zip protested. The canvas of the bag contorted, but he waited calmly. He looked on as if it was nothing to do with him.
His demeanour changed when he saw the bottle of milk, though.
I’d sworn not to betray the farmer’s address. He listened as I fed him a story about all the farms I’d been to and how I couldn’t remember anymore …
He opened the bottle, walked over to the railings of the bridge and poured it slowly into the canal. I was relieved to be given the bottle back and be permitted to walk on.
The cat sat waiting when I opened the front door.
We lived in a large upper story apartment with lots of small rooms. On the other side was a cheese storage house with no windows. No one could see what happened in our house.
Mr Bloem immediately had something to say on the matter.
‘You were careless again,’ he said. ‘If that guy had searched the house I would have been caught.’ He grumbled to himself as I gave the cat some milk. Then fortunately I was allowed to go upstairs, to my own room, the nicest one on the upper floor with its low ceilings.
It was such a lovely room.
Beside the chimney was a small table which my mother called the little altar. On a dark red cloth stood a little vase with paper flowers and two candleholders with birds painted onto them. I’d been given them by my granny because the blue and red of their outspread wings had faded. Why my mother called it an altar, I don’t know. It was my little writing desk, but I didn’t say so. I could stare at that little table for hours and think of all the things I wanted to write, but I didn’t write. The thinking, the imagining, was enough.
Against the wall opposite was my bookcase. My parents considered reading important and I was given a great many books. My father often bought them in second-hand shops. But his taste was rather different than mine. He loved travel books and boys’ adventure stories. I liked nice books. About boys who cared for a tramp or a boy who really stood up for his friends. I also liked to read girls’ books. I secretly took them from the Public Reading Room. I hid them and read them in bed in the evenings.
The best thing was sitting in my room doing nothing.
The worst thing about the war was that my room became common property. It was large with a low ceiling, so it warmed up quickly. The coal had run out and we couldn’t get hold of any more. My father and Mr Bloem had made a little stove no bigger than a flowerpot. With a bit of kindling my mother could cook on it. In the evening we would then sit huddled together in my room in the dark with a little oil lamp. Soon it was no longer my space. Mr Bloem even once said, ‘I don’t understand why that brat needs such a big room.’
One afternoon we were all sitting there. My mother was cooking little pancakes with sugarcane pulp. It tasted sickly sweet. Mr Bloem loved them. ‘Delicious,’ he said, licking his lips. ‘Nicely done.’
We weren’t really hungry.
Sometimes someone from the resistance brought a pan of food. They gave us extra coupons so we had a little more than other people. At over forty, my father was too old to be forced to go to Germany as a labourer and he had gardener contacts from whom he bought vegetables. My mother also went to the soup kitchen every day. You gave them a pan and someone doled out three ladles from a large vat of watery soup. One for my father, one for my mother and one for me. Some children were so hungry they waited until the last people had left and then scraped up the leftovers from the bottom with a spoon.
I hated the way it stank in my room, but I didn’t dare say anything.
Johan grumbled that he preferred the little pancakes to the baked flower bulbs we’d had previously. ‘But,’ he said, ‘they are awfully small.’
Every night the talk was of food.
‘Every Christmas my grandmother made a Charlotte,’ said my mother. ‘It was a feast when it was put on the table. We looked forward to it all through Christmas dinner. It was served on a beautiful dish with red ribbons around it …’
‘Never heard of it,’ said Johan. ‘For Christmas we almost always had a rabbit from the hutch. My father would slaughter it himself.’
‘They do that with cats these days,’ said Mr Bloem. ‘I ate cat a couple of months ago. Tastier than rabbit, I have to say. It…’
‘I don’t want to hear it,’ said my mother. ‘Stop it.’
‘What does it matter,’ said Johan, ‘whether you eat your cat or your rabbit?’
My father tried to change the subject: ‘I’ve never eaten a Charlotte. Sounds good.’
‘Five egg yolks went into it. And probably a litre of cream! When I wake up hungry in the night, I always think of those clouds of snow-white whipped cream.’
‘At home in Limburg we always had flans,’ said Mr Bloem. ‘We bought them from the baker, but sometimes my mother made them herself. Always with fresh fruit. I still remember the flavour of the strawberry flan …’
‘In Zeeland we had cinnamon rolls,’ said Johan. ‘They stuck to your fingers. So syrupy …’
‘Like sugar beet?’ I asked.
‘No of course not.’
‘How did they taste then?’
He couldn’t describe it.
‘It’s silly,’ said my mother. ‘I’m almost ashamed to say it, but my favourite thing to read is cook books. When I read a tasty recipe, I think: as soon as the war is over I’m going to make that. Sometimes my mouth waters, it’s so…’
‘Listen,’ said Johan.
Suddenly they all sat up straight, straining their ears.
In the distance there was a soft, gently rising rumble.
‘Raid trucks,’ whispered Mr Bloem. ‘We need to get upstairs.’
Before he’d finished speaking the air raid siren went off.
The air defence guns started up. Searchlights flashed across the sky. You could hear that the planes were flying very high.
‘They’re going to bomb Berlin,’ said my father. ‘I heard it on Radio Oranje this evening. The whole city will be flattened.’
‘Terrible,’ said my mother.
‘Not at all,’ Johan exclaimed. ‘Root out those Jerrys. The lot of them.’
‘But there are children living in Berlin. That’s terrible.’
Mr Bloem and Johan couldn’t help laughing.
We listened until the roar of the bombers died down and the siren wailed ‘safe’.
‘I wonder,’ said Mr Bloem after a little while, ‘whether we would have been able to hide in time if we’d had a raid truck at the door.’
‘I would have,’ Johan grinned. ‘But you’re not as quick as you once were.’
‘Address me as Sir,’ said Mr Bloem. ‘You weren’t at school with me.’
Darkness had fallen.
‘Time to go to sleep,’ said my father.
He meant that everyone should go to their rooms.
We cleared up and I remained behind alone.
In bed, like my mother, I thought of food.
Some food was just words.
Peanut butter or banana.
Peanut butter was a beautiful word. It put you in mind of having something tasty on your tongue. The word banana was pale. The word apricot was more ordinary. Perhaps because my father had told me that an apricot looked like a pink ear. And chocolate. Once, a long time ago, I’d eaten chocolate, but I couldn’t remember how it had tasted. Chocolate wasn’t a word anymore. It was something. Something that existed.
Just as I turned over to go to sleep, my mother came in. She sat down on the edge of my bed and said, ‘I think the people in Berlin have been warned. They’re sure to be able to escape before the city is bombed. Don’t worry about it.’
I didn’t say that I hadn’t given Berlin a moment’s thought.
‘In a while the war will be over,’ said my mother. ‘Then it will be peaceful again.’
Peaceful was a strange word.
My mother used it frequently.
It put me in mind of something wooden.
It had no flavour.
That was it.
‘One day we’ll be free,’ my mother continued. ‘Then we’ll be able to say anything we want again. Then we won’t have to be scared.’
‘But when?’
‘I don’t know. There’s so much that might still happen.’
She stared ahead.
‘Well,’ she said. ‘What will be will be.’
Dolf Verroen (1928) was born in Delft. He made his debut with a poetry collection in 1955. After writing five novels, he decided to concentrate on children’s books. He broke many taboos, describing adults as seen by children. His most famous children’s book, Wie schön weisz ich bin (How Beautifully White I Am) (2006) is a story about white plantation owners and their slaves. Oorlog en vriendschap (War and friendship) (2016) was a book for children based on his memories of the second world war. Since then, his work has been more autobiographical. In 2021, he wrote Feestelijk maar Vreselijk: Herinneringen aan Schrijvers (Convivial but Dreadful: Encounters with Writers), a portrait of an era from 1947 to today. He has lived in Friesland since 1984. His books have won awards at home and abroad. In 1999, he was made a Knight of the Order of the Netherlands Lion.
Photo: Rob Rotgers
Ik sil op reis. De man dy’t de autodoar foar my iepenhâldt, sjocht freonlik. Kreaze man. Soe er de sjauffeur wêze? It kreaket in bytsje yn ’e rjochter knibbel, as ik ynstap. De auto is leech. Sa’n lege auto haw ik noch nea sjoen, mar dat hinderet neat want de autostoel sit noflik. De autodoar giet fansels ticht. Efkes doch ik de eagen ticht en wibelje mei de stuten oer it lear fan ’e beklaaiïng. Myn rok risselet tusken it lear en it fel fan ’e stuten.
Op reis sil ik. Nei Ove. Ik hâld fan learen autostuollen omdat se fiele as de hannen fan myn leafste. Ik haw syn hannen al lang net mear field, mar hy stjoert my alle moannen in brief op tin blau papier. Soms is de helte fan sa’n stikje papier noch leech. As der gjin pinnestreken yn drukt binne, is it papier sa lekker glêd. Krekt sa glêd en sa sêft as syn hannen, as it lear. Wat noflik dat ik op reis sil yn in auto mei sokke geryflike stuollen. Dan fielt it as bin ik der al hast.
In autodoar falt ticht en sjoch, no sit dy freonlike man neist my en stekt er de kaai yn it kontakt. Wisberet. Hy wit grif it paad en dat is oangenaam want it is in lange reis. Tink ik. Noarwegen is fier. Tink ik.
Ik besjoch de man fansiden. Gôh, wat in leuke man is it eins. Ald, mar leuk, echt hiel leuk. Ik bûch in bytsje nei him ta. Hy hat in fijne rook. Hy sjocht fansiden en laket. Sa leaf dat ik der in kleur fan krij. Ik hâld eins net fan âlde minsken, mar dizze man fielt fijn om neist te sitten. As ik net op wei wie nei Ove, soe ik it mei him oanlizze wolle. Ik slach de hân foar de mûle om dy gedachte. Tilly dochs!
In gycheljen bliuwt ferburgen efter myn hân. De leuke man sjocht nei de dyk foar ús, dus ik kin him rêstich wat better besjen. Syn griis hier, de plakjes op ’e sliepen en it sêfte fel yn ’e nekke. De losse hûd fan âlde minsken. Op syn hannen op it stjoer sitte ek fan dy plakjes en dêr sit it fel ek te rom.
Soe it sêft wêze? Soe er it slim fine as ik syn hân oanreitsje? Ik lis myn hân foarsichtich op sines op it stjoer. Sêft. Frjemd, dat ik my sa flintereftich fiel by dizze man. It fel op syn hân is sêft, mar hy is dochs fierstente âld foar my. Boppedat bin ik op reis. Nei Ove. Ik reizgje yn in frjemd fertroude auto nei it lân fan myn leafste en al syn brieven haw ik by my, sadat –
‘Myn koffer!’
Ik knyp hurd yn ’e hân fan ’e leuke man. De auto slingeret en ik fal tsjin him oan.
‘Mynhear, myn koffer. Ik sil op reis.’
‘Gjin noed, Tilly. We hawwe alles meinommen datst nedich bist.’
De leuke man hâldt de eagen strak op ’e dyk. Syn stim is leaf, mar stelt my net hielendal gerêst. Ik haw net folle nedich, want ik bin op reis nei Ove. Ik hoech allinnich myn koffer mei syn brieven, mei de stikjes blau papier dy’t sêft fiele as syn hûd.
De koffer leit wierskynlik earne oars yn ’e auto. Ik ken dizze auto net, mar faak hawwe auto’s noch in romte om spul yn te stopjen. Op in plak dêr’tst net sitte kinst. Ik doch de doar iepen, mar foar’t ik útstappe kin, wurd ik nei foaren slingere. In skerpe bân stekt my yn it liif.
‘Tilly! Wat dochst?’ No klinkt de leuke man net mear sa freonlik.
‘Myn koffer.’
‘Doch dy doar ticht.’ De man rikt oer my hinne en docht it sels. De bûtenlûden klinke daliks suniger. Ik wachtsje oant er útstappe sil om te sjen wêr’t myn koffer is, mar de leuke man drukt boazich op knopkes, seit dan ‘Sa!’ en start de auto wer.
‘Myn koffer,’ sis ik noch mar in kear. ‘Want ik sil op reis.’
‘Dyn koffer leit efteryn,’ seit de man koart, en dan sêfter: ‘Do lietst my skrikke, famke.’
Hy aait my oer it wang en sjocht wer leaf, mar dêr besykje ik net te folle oan te tinken. Want ik bin op reis. Nei Ove. Mei in leuke man.
Mei dizze leuke, âlde mynhear oan it stjoer sil ik op reis. Wat in gelok dat ik sa’n noflike sjauffeur troffen haw foar sa’n lange reis. Hy rûkt lekker en hy sjocht leaf en hy hat sels oan myn koffer tocht. Ik triuw de stuten noch wat djipper yn it sêfte lear en doch de eagen ticht. Eventsjes.
~
Ik wurd wekker fan beweging. Of nee, ik wurd wekker fan in beweging dy’t ophâldt. Ik sit yn in frjemde auto, mar de stoel fielt fertroud. Sêft. Ik beweech hinne en wer oer it sêfte lear. Fel op risselstof op fel. Wat in fijne stoel. Dan wit ik it wer. Ik sit yn in auto, want ik bin op reis. Nei Ove.
It gekke is allinnich dat de auto net mear rydt. Ik sjoch om my hinne. Bûten de auto sjoch ik neat bekends, mar dat is logysk want ik bin op reis. Neist my sit in âldere hear mei de hannen op it stjoer. Wêr komt dy ynienen wei? Hy sil de sjauffeur wol wêze. In hiel leuke sjauffeur, mar dat mei ik net tinke fansels. Ik bin op reis. Nei Ove. Ik moat glimkje as ik oan Ove tink. De leuke man glimket werom.
Leaf. Hy laket leaf, mar ek in bytsje drôvich. De ronfels om syn eagen wize nei ûnderen.
‘Binne wy der?’
De man knikt en slokt en aait my oer it wang, lit de hân dêr sels lizze. Unfatsoenlik miskien, mar ik sis der neat fan omdat er sa fertrietlik sjocht. It is eins treurich, sa’n âlde man dy’t samar de hûd oanrekket fan in famke dat er net iens ken.
No ja, ik haw ek in skoftke soeze. Miskien siet er al langer neist my en hat er dêrom it gefoel dat er my goed ken. Dat hearst faker, dat âldere minsken in bytsje yn ’e war reitsje.
En it is gjin ûnplezierige man om te sjen. Nee, hy is sels hiel oangenaam om te sjen. In hiel leuke man. De hûd fan syn hân op myn wang fielt sêft. Spitich dat ik him pas opmerk no’t wy der al binne.
We binne der, mar we bliuwe blykber noch efkes yn ’e auto sitten. Ynienen moat ik in bytsje gychelje, omdat ik my foarstel hoe sêft de hûd fan dizze man fiele soe. De hûd op ’e rest fan syn lichem. Hoe’t de man der sûnder klean útsjen soe. Soe er krekt sa’n lang ding hawwe as Ove? Soe it ronfelich wêze? Oves ding is nea ronfelich, altyd grut en glêd en stevich, mar dizze man is âld. It fel om syn hannen sit los, dus miskien is it fel om syn ding ek ronfelich.
‘Kom.’
De man triuwt my omheech. Ik hie it net murken, mar wylst ik oer syn ding fantasearre, moat ik my nei him ta bûgd hawwe. Myn hân leit op syn broek. Fij, Tilly dochs. Gau lûk ik de hân dêrwei. It moat net mâlder, dat ik oars yn ’t liif wurdt. Fan in ûnbekende man noch wol. In leuke man, in sêfte man, mar âld. En ûnbekend.
Ik skodholje, want ik wol dizze leuke man út myn holle wei. Ik bin op reis. Nei Ove. We binne der sels al. En de man is trouwens ynienen fuort. Nei alle gedachten hellet er myn koffer út de auto.
Ik lûk oan ’e hendel om de doar iepen te dwaan. It slagget net. It lipke beweecht mei, mar de doar bliuwt ticht. Ik lûk deroan. Ik triuw it nei foaren safier’t ik kin. Sa hurd as ik kin. Der kreaket wat en ik haw in stik plastic yn ’e hân. Dan giet de doar ynienen dochs iepen.
‘Tilly, wat hast no dien?’
‘Hawwe jo myn koffer?’
‘Dyn koffer.’ De man suchtet, pakt myn hân en helpt my út de auto. ‘Aansen. We geane earst nei binnen om te fertellen datst der bist.’
Ik sjoch efterom. Ik moat ûnthâlde hoe’t de auto derútsjocht en wêr’t er stiet. En ik moat de sjauffeur yn ’e gaten hâlde. It is in leuke man en hy hat derfoar soarge dat ik feilich oankommen bin. Dat is hiel leaf, mar ik wol net dat er aansen wer fuortrydt. Mei myn koffer.
De man dy’t my nei Ove riden hat, hat in grutte sporttas om it skouder slein. Hy jout my in earm. Ik fyn it gek om earm yn earm mei in frjemde te rinnen, mar ik bin wurch fan ’e reis en it is in leuke man en syn earm is sêft, dus ik lit it gewurde. As ik nei him opsjoch, laket er leaf en jout my sels in tút.
‘Kom mei, famke.’
We rinne troch in skodoar en wachtsje yn in wynderige gong oant de doar efter ús ticht is en noch in skodoar iepengiet. Efter de doar stiet in frou yn in koarte, wite jurk, mei de earms wiid. Har bleate ûnderearms sitte fol mei wratten en it fel fan har hannen sjocht der rûch út.
‘Wolkom mefrou Van Boven.’
Se sjocht freonlik, mar ik sjoch net werom. Troch dat ‘mefrou’ fiel ik my âlder as ik bin, hast sa âld as dy leuke mynhear mei wa’t ik earm yn earm rin. Ik ken him leau ’k net, mar hy sjocht der teminsten leaf út. Ik krûp in bytsje tichter tsjin him oan en aai it fel op syn âlde hannen. Soe dy wite frou famylje fan Ove wêze? Unmooglik, mei sa’n fel. Wêr is Ove eins?
Dan fermanje ik my. Ast op reis bist moatst dyn doel yn ’e gaten hâlde, want foardatst it witst bist ferdwaald of wurdst ôflaat troch in wite frou mei in pokkerige hûd.
Ik bin eins net mear op reis, want ik bin der. Dat sei immen niiskrekt noch. Neffens my dy leuke man oan myn earm. Ik haw myn doel berikt. Ik bin der.
‘Ik kom foar Ove.’ Ik sjoch de frou sa strang mooglik oan. ‘Sis him dat ik der bin, dan hellet dizze man wylst myn koffer.’
Ik ga op reis. De man die het autoportier voor me openhoudt, kijkt vriendelijk. Leuke man. Zou hij de chauffeur zijn? Het kraakt een beetje in mijn rechterknie, als ik instap. De auto is laag. Zo’n lage auto heb ik nog nooit gezien, maar dat geeft niet want de autostoel zit fijn. De autodeur sluit vanzelf. Even sluit ik mijn ogen en wiebel met mijn billen over het leer van de bekleding. Mijn rok ritselt tussen het leer en de huid van mijn billen.
Op reis ga ik. Naar Ove. Ik houd van leren autostoelen omdat ze voelen als de handen van mijn lief. Ik heb zijn handen al lang niet meer gevoeld, maar hij stuurt me elke maand een brief op blauw papieren velletjes. Soms is de helft van zo’n velletje nog leeg. Als er geen pennenstreken in gedrukt zijn, is het papier zo lekker glad. Net zo glad en zo zacht als zijn handen, als het leer. Wat prettig dat ik op reis ga in een auto met zulke aangename stoelen. Dan voelt het alsof ik er al bijna ben.
Een autodeur valt dicht en kijk, nu zit die vriendelijke meneer naast mij en steekt de sleutel in het contact. Daadkrachtig. Hij weet ongetwijfeld de weg en dat is prettig want het is een lange reis. Denk ik. Noorwegen is ver. Denk ik.
Ik bekijk de man van opzij. Gut, wat een leuke man is het eigenlijk. Oud, maar leuk, echt erg leuk. Ik buig een beetje naar hem toe. Hij heeft een fijne geur. Hij kijkt opzij en lacht. Zo lief dat ik ervan moet blozen. Ik houd eigenlijk niet van oude mensen, maar deze meneer voelt fijn om naast te zitten. Als ik niet op weg was naar Ove, zou ik met hem willen flirten. Ik sla mijn hand voor mijn mond om die gedachte. Tilly toch!
Een giechel blijft verstopt achter mijn hand. De leuke man kijkt naar de weg voor ons, dus ik kan hem gerust wat beter gadeslaan. Zijn grijze haren, de vlekjes op zijn slapen en het zachte vel in zijn nek. De losse huid van oude mensen. Ook op zijn handen op het stuur zitten van die vlekjes en ook daar zit het vel te ruim.
Zou het zacht zijn? Zou hij het erg vinden als ik zijn hand aanraak? Ik leg mijn hand voorzichtig op de zijne op het stuur. Zacht. Vreemd, dat ik me zo vlinderachtig voel bij deze man. De huid op zijn hand is zacht, maar hij is toch veel te oud voor mij. Bovendien ben ik op reis. Naar Ove. Ik reis in een vreemd vertrouwde auto naar het land van mijn lief en al zijn brieven heb ik bij me, zodat –
‘Mijn koffer!’
Ik knijp hard in de hand van de leuke man. De auto slingert en ik val tegen hem aan.
‘Meneer, mijn koffer. Ik ga op reis.’
‘Maak je geen zorgen, Tilly. We hebben alles meegenomen wat je nodig hebt.’
De leuke man houdt zijn blik strak op de weg gericht. Zijn stem is lief, maar stelt me niet helemaal gerust. Ik heb niet veel nodig, want ik ben op reis naar Ove. Ik hoef alleen mijn koffer met zijn brieven, met de velletjes blauw papier die zacht voelen als zijn huid.
De koffer ligt waarschijnlijk ergens anders in de auto. Ik ken deze auto niet, maar vaak hebben auto’s nog een vak om spullen in te stoppen. Op een plaats waar je niet kunt zitten. Ik open het portier, maar voor ik kan uitstappen, word ik naar voren geslingerd. Een scherpe band steekt in mijn buik.
‘Tilly! Wat doe je?’ Nu klinkt de leuke man niet meer zo vriendelijk.
‘Mijn koffer.’
‘Doe die deur dicht.’ De man reikt over mij heen en doet het zelf. De buitengeluiden klinken meteen zachter. Ik wacht tot hij zal uitstappen om te kijken waar mijn koffer is, maar de leuke man drukt bozig op knopjes, zegt dan ‘Zo!’ en start de auto weer.
‘Mijn koffer,’ zeg ik nog maar een keer. ‘Want ik ga op reis.’
‘Je koffer ligt achterin,’ zegt de man kortaf, en dan zachter: ‘Je liet me schrikken, meisje.’
Hij aait over mijn wang en kijkt weer lief, maar daar probeer ik niet te veel aan te denken. Want ik ben op reis. Naar Ove. Met een leuke man.
Met deze leuke, oude meneer aan het stuur ga ik op reis. Wat een geluk dat ik zo’n genoeglijke chauffeur heb getroffen voor zo’n lange reis. Hij ruikt lekker en hij kijkt lief en hij heeft zelfs gedacht aan mijn koffer. Ik duw mijn billen nog wat dieper in het zachte leer en sluit mijn ogen. Eventjes.
~
Ik word wakker van beweging. Of nee, ik word wakker van een beweging die ophoudt. Ik zit in een vreemde auto, maar de stoel voelt vertrouwd. Zacht. Ik beweeg heen en weer over het zachte leer. Vel op ritselstof op vel. Wat een fijne stoel. Dan weet ik het weer. Ik zit in een auto, want ik ben op reis. Naar Ove.
Het gekke is alleen dat de auto niet meer rijdt. Ik kijk om me heen. Buiten de auto herken ik niets, maar dat is logisch want ik ben op reis. Naast mij zit een oudere heer met zijn handen op het stuur. Waar komt die ineens vandaan? Hij zal de chauffeur wel zijn. Een erg leuke chauffeur, maar dat mag ik niet denken natuurlijk. Ik ben op reis. Naar Ove. Ik moet glimlachen als ik aan Ove denk. De leuke man glimlacht terug.
Lief. Hij lacht lief, maar ook een beetje droevig. De rimpels rond zijn ogen wijzen naar beneden.
‘Zijn we er?’
De man knikt en slikt en aait over mijn wang, laat zijn hand zelfs daar liggen. Ongemanierd misschien, maar ik zeg er niets van omdat hij zo verdrietig kijkt. Het is eigenlijk treurig, zo’n oude man die zomaar de huid aanraakt van een meisje dat hij niet eens kent.
Nu ja, ik heb ook een poosje gesoesd. Misschien zat hij al langer naast me en heeft hij daardoor het gevoel dat hij me goed kent. Je hoort dat vaker, dat oudere mensen een beetje in de war raken.
En het is geen onplezierige man om te zien. Nee, hij is zelfs erg aangenaam om te zien. Een erg leuke man. De huid van zijn hand op mijn wang voelt zacht. Jammer dat ik hem pas opmerk nu we er al zijn.
We zijn er, maar we blijven kennelijk nog even in de auto zitten. Ineens moet ik een beetje giechelen, omdat ik me voorstel hoe zacht de huid van deze man zou voelen. De huid op de rest van zijn lichaam. Hoe de man er zonder kleren uit zou zien. Zou hij net zo’n lang ding hebben als Ove? Zou het gerimpeld zijn? Ove’s ding is nooit gerimpeld, altijd groot en glad en stevig, maar deze man is oud. Het vel om zijn handen zit los, dus misschien is het vel om zijn ding ook gerimpeld.
‘Kom.’
De man duwt me omhoog. Ik had het niet gemerkt, maar terwijl ik over zijn ding fantaseerde, moet ik me naar hem toe hebben gebogen. Mijn hand ligt op zijn broek. Foei, Tilly toch. Schielijk trek ik mijn hand weg. Ongehoord, dat ik vlinders in mijn buik krijg. Van een onbekende man nog wel. Een leuke man, een zachte man, maar oud. En onbekend.
Ik schud mijn hoofd, want ik wil deze leuke man uit mijn hoofd. Ik ben op reis. Naar Ove. We zijn er zelfs al. En de man is trouwens ineens weg. Waarschijnlijk haalt hij mijn koffer uit de auto.
Ik trek aan de hendel om het portier te openen. Het lukt niet. Het lipje beweegt mee, maar de deur blijft dicht. Ik trek eraan. Ik duw het naar voren zo ver ik kan. Zo hard als ik kan. Er krakt iets en ik heb een stuk plastic in mijn hand. Dan gaat de deur ineens toch open.
‘Tilly, wat heb je nu gedaan?’
‘Heeft u mijn koffer?’
‘Je koffer.’ De man zucht, pakt mijn hand en helpt me uit de auto. ‘Straks. We gaan eerst naar binnen om te vertellen dat je er bent.’
Ik kijk achterom. Ik moet onthouden hoe de auto eruitziet en waar hij staat. En ik moet de chauffeur in de gaten houden. Het is een leuke man en hij heeft ervoor gezorgd dat ik veilig ben aangekomen. Dat is erg lief, maar ik wil niet dat hij straks weer wegrijdt. Met mijn koffer.
De man die mij naar Ove heeft gereden, heeft een grote sporttas om zijn schouder geslagen. Hij geeft me een arm. Ik vind het gek om arm in arm met een vreemde te lopen, maar ik ben moe van de reis en het is een leuke man en zijn arm is zacht, dus ik laat het gebeuren. Als ik naar hem opkijk, lacht hij lief en geeft me zelfs een kus.
‘Kom mee, meisje.’
We lopen door een schuifdeur en wachten in een waaierige gang tot de deur achter ons dicht is en een volgende schuifdeur zich opent. Achter de deur staat een mevrouw in een korte, witte jurk, met haar armen wijd. Haar blote onderarmen zitten vol met wratten en de huid van haar handen ziet er ruw uit.
‘Welkom mevrouw van Boven.’
Ze kijkt vriendelijk, maar ik kijk niet terug. Door dat ge-mevrouw voel ik me ouder dan ik ben, haast zo oud als die leuke meneer met wie ik arm in arm loop. Ik ken hem geloof ik niet, maar hij ziet er tenminste lief uit. Ik kruip een beetje dichter tegen hem aan en streel het vel op zijn oude handen. Zou die witte vrouw familie van Ove zijn? Onmogelijk, met zo’n huid. Waar is Ove eigenlijk?
Dan verman ik me. Als je op reis bent moet je je doel in de gaten houden, want voor je het weet ben je verdwaald of word je afgeleid door een witte vrouw met een pokdalige huid.
Ik ben eigenlijk niet meer op reis, want ik ben er. Dat zei iemand zonet nog. Volgens mij die leuke man aan mijn arm. Ik heb mijn doel bereikt. Ik ben er.
‘Ik kom voor Ove.’ Ik kijk de vrouw zo streng mogelijk aan. ‘Zeg hem dat ik er ben, dan haalt deze meneer ondertussen mijn koffer.’
I’m going on a journey. The man holding the car door open gives me a friendly look. Cute guy. Is he the driver? My right knee creaks slightly as I get in. The car rides low. I’ve never seen such a low-slung car, but it doesn’t matter as the seat position is fine. The door closes automatically. I close my eyes a moment and wiggle my buttocks over the leather upholstery. My skirt rustles between the leather and the skin of my buttocks.
Off I go on a journey. To Ove. I love leather car seats because they feel like my love’s hands. It’s been a long time since I felt his hands, but he sends me a letter each month on little blue sheets of paper. Sometimes he leaves half the page empty. Without pen lines pressed into it, the paper is so deliciously smooth. As smooth and soft as his hands, as the leather. How lovely to go on a journey in a car with such pleasant seats. It makes me feel as if I’m almost there already.
A car door falls shut and behold, now that friendly gentleman is sitting beside me. He inserts the key into the contact. Decisively. I am sure he knows the way and that’s nice, as it’s a long journey. I think. Norway is far away. I think.
I inspect the man from the side. He actually is quite a cute guy. Old, but cute, really cute. I lean a little towards him. He has a delicate scent. He looks to the side and laughs. So sweetly it makes me blush. I don’t much like elderly people, but this gentleman feels good to sit next to. If I weren’t on my way to Ove, I’d feel like flirting with him. I clap my hand to my mouth at the thought. Dear me Tilly!
A giggle remains hidden behind my hand. The cute guy is looking at the road ahead of us, so I can get a better look at him at my leisure. His grey hair, the patches on his temples and the soft skin of his neck. The loose skin of elderly people. Those little patches also appear on his hands on the wheel and there, too, the skin is loose.
Would it be soft? Would he mind if I touched his hand? I place my hand cautiously over his on the wheel. Soft. Strange, that I should feel butterflies in response to this man. The skin on his hand is soft, but surely he’s far too old for me. Moreover I’m on a journey. To Ove. I’m travelling in a strangely familiar car to my lover’s country and I have all his letters with me, so that –
‘My suitcase!’
I pinch the cute guy’s hand hard. The car swerves and I fall against him.
‘Sir, my suitcase. I’m going on a journey.’
‘Don’t worry, Tilly. We’ve brought everything you need.’
The cute guy keeps his gaze firmly on the road. His voice is kind, but doesn’t entirely reassure me. I don’t need much, as I’m travelling to Ove. I only need my suitcase with his letters, with the leaves of blue paper which feel as soft as his skin.
The suitcase is probably somewhere else in the car. I’m not familiar with this car, but cars often have a boot to put things in. In a place where you can’t sit. I open the door, but before I can get out, I’m thrown forward. A sharp band digs into my belly.
‘Tilly! What are you doing?’ The cute guy doesn’t sound so friendly anymore.
‘My suitcase.’
‘Close that door.’ The man reaches over me and does it himself. The sounds outside are instantly quieter. I wait for him to get out and look for my suitcase, but the cute guy presses buttons angrily, then says ‘Right!’ and starts the car again.
‘My suitcase,’ I say yet again. ‘I’m going on a journey.’
‘Your suitcase is in the back,’ the man snaps, then more gently: ‘You scared me, girl.’
He strokes my cheek and his face softens, but I try not to dwell on that. Because I’m on a journey. To Ove. With a cute guy.
I’m going on a journey with this cute old guy at the wheel. What luck to have found such a lovely driver for such a long journey. He smells delicious and he has a kind look in his eye and he even thought of my suitcase. I push my buttocks a little deeper into the soft leather and close my eyes. For a moment.
~
I wake to motion. No, I wake to motion stopping. I’m sitting in an unfamiliar car, but the seat feels familiar. Soft. I move back and forth over the soft leather. Skin on rustling fabric on skin. What a lovely seat. Then I remember. I’m in a car because I’m on a journey. To Ove.
The odd thing is that the car isn’t moving anymore. I look around. I don’t recognise anything outside the car, but that makes sense, as I’m on a journey. An elderly gentleman is sitting beside me with his hands on the wheel. Where has he suddenly sprung from? He must be the driver. A particularly cute driver, but I’m not supposed to be thinking that of course. I’m on a journey. To Ove. I can’t help smiling when I think of Ove. The cute guy smiles back.
Kindly. He has a kind smile, but it’s a little sad too. The wrinkles around his eyes point downwards.
‘Are we there?’
The man nods and swallows and strokes my cheek, even leaves his hand there. Ill-mannered perhaps, but I don’t say anything because he looks so sorrowful. It’s a bit sad really, an elderly man like that touching the skin of a girl he doesn’t even know.
Well ok, I did doze off briefly back there. Perhaps he’s been sitting next to me for quite a while and it’s made him feel like he knows me well. You often hear that kind of thing, elderly people growing a little confused.
And he’s not unpleasant to look at. No, he’s actually a remarkably pleasant sight. A really cute guy. The skin of his hand feels soft on my cheek. Shame I only noticed him now that we’re here.
We’re here, but apparently we’re staying in the car for a moment. Suddenly I can’t help giggling a little, because I’m imagining how soft this guy’s skin would feel. The skin on the rest of his body. How the guy would look without clothes. Would his thingummy be as long as Ove’s? Would it be wrinkly? Ove’s thingummy is never wrinkly, always big and smooth and firm, but this man is old. The skin on his hands is loose, so perhaps the skin on his thingummy is wrinkled too.
‘Come.’
The man pushes me up. I hadn’t noticed, but while I was fantasising about his thingummy, I must have leant towards him. My hand is on his trousers. Dear me, Tilly. Hastily I pull my hand away. Inappropriate, that I should feel butterflies in my belly. In response to a stranger at that. A cute guy, a gentle guy, but old. And a stranger.
I shake my head, because I want to get this cute guy out of my mind. I’m on a journey. To Ove. In fact we’re already here. And actually the man is suddenly gone. He’s probably getting my suitcase out of the car.
I pull on the handle to open the car door. It doesn’t work. The handle moves but the door remains closed. I pull at it. I push it forward as far as I can. As hard as I can. Something cracks and I’m left with a piece of plastic in my hand. Then the door suddenly opens after all.
‘Tilly, now what have you done?’
‘Do you have my suitcase, sir?’
‘Your suitcase.’ The man sighs, takes my hand and helps me out of the car. ‘In a moment. We’ll go in first and let them know you’re here.’
I look back. I have to remember how the car looks and where it’s parked. And I have to keep an eye on the driver. He’s a cute guy and he’s ensured that I arrived safely. That’s really sweet, but I don’t want him to drive off in a moment. With my suitcase.
The man who drove me to Ove has a large sports bag slung over his shoulder. He offers me his arm. I feel silly walking arm in arm with a stranger, but I’m tired from the journey and he’s a cute guy and his arm is soft, so I let it happen. When I look up at him, he laughs kindly and even gives me a kiss.
‘Come with me, girl.’
We walk through sliding doors and wait in a draughty corridor until the door behind us closes and the next sliding door opens. Behind the door stands a woman in a short white skirt, her arms wide. Her bare forearms are covered in warts and the skin on her hands looks rough.
‘Welcome, Mrs van Boven.’
She gives me a friendly look, but I don’t return her gaze. All the Mrs-ing makes me feel older than I am, almost as old as that cute gentleman with whom I’m walking arm in arm. I don’t think I know him, but in any case he looks sweet. I lean in a little closer to him and stroke the skin on his elderly hands. Could that woman in white be a relation of Ove’s? Impossible, with skin like that. In fact, where is Ove?
Then I pull myself together. When you’re on a journey you have to keep your destination in mind, because before you know it you’re lost or distracted by a white woman with pockmarked skin.
I’m not really on a journey anymore, because I’m here. Someone said that just now. I think it was the cute guy beside me. I’ve reached my destination. I’m here.
‘I’ve come for Ove.’ I give the woman my sternest look. ‘Let him know I’m here, while this gentleman fetches my suitcase.’
Bauke Vermaas (1979) trained as a physicist and writes press releases and articles on science. The rest of life (and sometimes a bit of science) she writes about in her poems, stories and essays. The life she records happens mostly in Zwolle, where she lives with her husband and three children. In 2019 and 2021, she was nominated for the Jan Hanlo Essay Prize for the best single essay. Her poetry and prose have been published in the literary journals Hollands Maandblad, Kluger Hans, Liter and Papieren Helden. She shares her poems about cycling through her website www.wielerpoezie.nl and Instagram (@wielerpoezie). Bauke performs her poems at venues throughout the country.
Photo: Annie Postma
‘Tagong ferbean foar skriuwers’, stiet der op in grut boerd njonken de yngong fan Hôf fan Eden nûmer 1.
De skriuwer kin it paradys oproppe, mar nea yngean.
As bern ha ik mannich oere yn it paradys tahâlden. Ik wie in net sêd te krijen lêzer. Gjin Japan kin it helje by it Japan út De Stemmenrover, gjin oseaan komt De Bronzen Sleutel benei.
Lêze sa’t ik dat as bern die, dôf en blyn foar de wrâld om my hinne, kin ik net mear. As ik siik bin, gryp ik nei myn stripboeken fan eartiids en dan is it oft ik de earm in lyts eintje troch it stek fan Hôf fan Eden nûmer 1 stekke kin. Koarts en kleurde plaatsjes draaie de tiid werom nei myn bernetiid.
As bern bist kritykleas. Lykas Adam en Eva hast gjin aan fan goed en kwea, fan moade en smaak. De dingen binne sa’t se binne. Sagau’t Eva in hapke fan de apel nimt, tinkt se: wat nuver dat wy gjin klean oan ha! Wat is ús bêd eins ferfelend hurd. En soe dy roazestrúk net better in meter nei links kinne?
It folgjende momint stiet se bûten it paradys.
Yn myn libben kaam de slang binnen yn de foarm fan (nomen est omen) menear Appel, myn ûnderwizer. Hy rôp my oan syn tafel, wiisde op it boek De Vliegende Postbode en frege: ‘Nicolien, do lêst in protte. Hast dit boek lêzen? Wat fynst derfan?’
Ik swei, sprakeleas. Menear Appel hie likegoed op de muorre wize kinnen, of op syn skuon. Wat woe er dat ik sei?
‘Leuk?’ sei ik ûnwis.
Menear Appel stjoerde my werom nei myn tafel.
Ik gong oan myn rekkenwurk mei it gefoel faald te hawwen. En doe kaam der in nije gedachte yn my op: ik fûn De Vliegende Postbode hielendal net in leuk boek! It wie in blomlêzing mei koarte proazafragminten, dy’t allegear gjin ein hiene. Ik ha noch altyd it mier oan soks.
Binnen in minút wie ik in krityske lêzer wurden. Immeen dy’t oardiele, yn plak fan immen dy’t inkeld ûndergie. De klok begûn te tikjen. Ik waard folwoeksen. Paradys ferballe.
Yn it paradys is gjin tiid. Gjin blêd fertoarket, gjin bist ferâlderet, gjin stien slyt. Adam en Eva binne bern. Sagau’t Eva kritysk om har hinne sjocht, stiet se bûten it hek. Se begjint rap te ferâlderjen. Nei de berte fan Kaïn en Abel krijt Eva lêst fan de oergong en Adam fan syn prostaat. Griis en ferronfele sitte se stiif tsjininoar oan, oant it sykheljen stoppet en se oerwoekere wurde troch swammen. Har neigeslacht stridet. Kaïn deadet Abel. Folkeren ûntsteane en ferdwine. In fisk komt út see, evoluearret ta salamander en wurdt in fûgel, in minske. Klomsk sitte de minsken yn harren kâlde grot te wachtsjen op de maitiid. Dan komt der immen oerein.
‘Der wie ris …’ begjint er. Syn stamgenoaten ferjitte honger en kjeld en tiid. Se binne werom yn it paradys. Inkeld de skriuwer stiet derbûten. Hy moat fertelle, skeppe, neitinke, kritysk wêze. Hy ropt it paradys op en stiet der ivich bûten. Wannear’t in oare skriuwer it wurd oernimt, harket er mei in skeane holle en in skeptyske eachopslach. Leuk besocht, tinkt er, mar hy hat in ferkeard perspektyf keazen, hy brûkt te folle grutte wurden en dy kear yn it plot is net oannimlik.
Soe der in tuskenfoarm wêze? In plak der’t it in bytsje paradyslik is? Der’t in bytsje tiid is, mar net tefolle?
Ja, dat plak bestiet. Yn it ryk fan de smurfen is it gers grien en de loft blau. Oergeunst bestiet net, want der binne gjin rangen en stannen, gjin earmoed en rykdom. Elkenien hat deselde namme, draacht itselde pakje en is fan deselde sekse.
De God fan it smurfedoarp, de skriuwer Peyo, hat sa ferstannich west in boaze krêft te skeppen yn de foarm fan tsjoender Gargamel. Mar dy bliuwt bûten it doarp. Troch in magysk krêftfjild is Gargamel net by steat it doarp oait te finen. Dus betinkt Gargamel in list: hy ûntwerpt in smurfinne om twaspjalt ûnder de smurfen te siedzjen.
It plan liket te slagjen. As de smurfinne it doarp ynrint, ûntstiet der rúzje en striid. Mar oars as Eva offeret de smurfinne har op: se ferlit it smurfedoarp en giet om utens wenjen, eastlik fan it doarp. De sûndefal is ôfkeard.
Undanks harren identike nammen en uterlik ha smurfen in eigen identiteit dy’t troch de oaren respektearre wurdt. De loaie smurf is arbeidsûngeskikt, no, dat is dan mar sa. De fûtersmurf lijt ivich oan in poermin sin. Dêr ha se konsideraasje mei.
As de smurfen in winskput fine, binne se bûten harsels fan freugde, oant blykt dat se neat te winskjen ha. Alles is presys goed sa’t it is. Se keare werom nei it doarp, der’t de stjerren boppe de daken tinkelje en de Grutte Smurf harren hoedet en noedet.
Binne der plakken dy’t te fergelykjen binne mei it paradys-light fan it smurfedoarp? Is der foar my, earme skriuwer, in plak dat it paradys benei komt?
Mei de coronapandemy ferlear ik it gefoel foar tiid. Op moandei gong ik lykas wenst nei it swimbad, mar it swimbad wie ticht. Op tiisdei gong ik altyd mei in freondinne kofjedrinken yn de stêd, mar de kafees wiene sluten. Op woansdei die ik de wask, mar ik hoegde net mear te waskjen, ik koe yn deselde klean rûnrinnen bliuwe. Taffelkleden bleauwen yn de kast. Hokker dei wie it? Wie it wykein, fakânsje? It makke net út, want we koene dochs nearne nei ta. Myn optredens waarden ôfsein. Wie dat spitich? Of ek wol maklik? Ek dat wist ik net.
Dreamerich fytste ik troch de stille strjitten nei myn folkstún. Ik swaaide nei myn túnfreonen yn de de fierte. Wy rôpen wat, ferstiene inoar net, makken in gebaar fan machteleazens en gongen oan it wurk, elk op syn eigen lapke grûn.
Ik wie as Adam yn it paradys, allinnich. De beistruken hiene knoppen, de krokussen bloeiden, in klyster song, it bambû rûze. Ek hjir, tocht ik, hearske de Tiid, mar dan stadich. It beantsje ûntkime ûnder de grûn en rjochte him nei it ljocht. Miskien soe in klyster it griene sprútsje út de grûn lûke en pakt wurde troch in foks, dy’t ek wer stjerre soe en nei syn dea troch kraaien en mûzefangers kealplôke, wernei’t maitsen it wurk ôfmakken. Sa gong it. In machtige beweging wie geande, as wie der no neat fan te sjen. God is grut mar gjin keunstner.
Ik krige myn túnstoel, myn termoskanne en in beker en ynstallearre my by de fiver. Op de bemoaze beamstronk siet in kikker. Hy siet deastil, mar ik seach him azemjen. It oansjen fan it op en delgean fan dat lytse kieltsje skodde my wekker út de wêzenleaze sleauwens fan de lêste moannen. In djippe oandwaanlikens luts my troch lichem en siel, as koe ik de azem fan de tiid fiele en mocht ek ik begjinne mei útrinnen. Darwin noch de Grutte Smurf soene my dit gefoel ferklearje kinne, allinnich God, hoe’n bytsje smaak Hy fierder ek hie.
It paradys is in kikkert op in beamstronk.
‘Verboden toegang voor schrijvers’, staat er op een groot bord naast de ingang van Hof van Eden nummer 1.
De schrijver kan het paradijs oproepen, maar nooit betreden.
Als kind ben ik vele uren in het paradijs geweest. Ik was een onverzadigbaar lezer. Geen Japan kan het halen bij het Japan uit De Stemmenrover, geen oceaan benadert die in De Bronzen Sleutel.
Lezen zoals ik als kind deed, doof en blind voor de wereld om me heen, kan ik niet meer. Als ik ziek ben grijp ik naar mijn stripboeken van vroeger en dan is het of ik mijn arm een klein stukje door het hek van Hof van Eden nummer 1 kan steken. Koorts en gekleurde plaatjes draaien de tijd terug naar mijn kindertijd.
Als kind ben je kritiekloos. Net als Adam en Eva heb je geen idee van goed en kwaad, van mode en smaak. De dingen zijn zoals ze zijn. Zodra Eva een hapje van de appel neemt, denkt ze: wat gek dat we geen kleren aan hebben! Wat is ons bed eigenlijk vervelend hard. En zou die rozenstruik niet beter een meter naar links kunnen?
Het volgende moment staat ze buiten het paradijs.
In mijn leven kwam de slang binnen in de vorm van (nomen est omen) meneer Appel, mijn onderwijzer. Hij riep me aan zijn tafel, wees op het boek De Vliegende Postbode en vroeg: ‘Nicolien, jij leest zoveel. Heb je dit boek gelezen? Wat vind jij ervan?’
Ik zweeg, sprakeloos. Meneer Appel had evengoed op de muur kunnen wijzen, of op zijn schoen. Wat wilde hij dat ik zei?
‘Leuk?’ zei ik onzeker.
Meneer Appel stuurde me terug naar mijn tafel.
Ik ging aan mijn rekenwerk met het gevoel gefaald te hebben. En toen kwam er een nieuwe gedachte in me op: ik vónd De Vliegende Postbode helemaal geen leuk boek! Het was een bloemlezing met korte prozafragmenten, die allemaal geen einde hadden. Ik heb daar nog altijd een hekel aan.
Binnen een minuut was ik een kritische lezer geworden. Iemand die oordeelde, in plaats van iemand die slechts onderging. De klok begon te tikken. Ik werd volwassen. Einde paradijs.
In het paradijs is geen tijd. Geen blad verdort, geen dier veroudert, geen steen slijt. Adam en Eva zijn kinderen. Zodra Eva kritisch om zich heen kijkt, staat ze buiten het hek. Ze begint rap te verouderen. Na de geboorte van Kaïn en Abel krijgt Eva last van de overgang en Adam van zijn prostaat. Grijs en gerimpeld zitten ze dicht tegen elkaar aan tot hun adem stopt en ze overwoekerd worden door zwammen. Hun nageslacht strijdt. Kaïn doodt Abel. Volkeren ontstaan en verdwijnen. Een vis komt uit zee, evolueert tot salamander en wordt een vogel, een mens. Rillerig zitten de mensen in hun koude grot te wachten op de lente. Dan staat er iemand op.
‘Er was eens …’ begint hij. Zijn stamgenoten vergeten honger en kou en tijd. Ze zijn terug in het paradijs. Alleen de schrijver staat erbuiten. Hij moet vertellen, scheppen, nadenken, kritisch zijn. Hij roept het paradijs op en staat er eeuwig buiten. Wanneer een andere schrijver het woord overneemt, luistert hij met een schuin hoofd en een sceptische blik. Leuk geprobeerd, denk hij, maar hij heeft een verkeerd perspectief gekozen, hij gebruikt te veel grote woorden en die plotwending is ongeloofwaardig.
Zou er een tussenvorm zijn? Een plek waar het een béétje paradijselijk is? Waar een béétje tijd is, maar niet te veel?
Ja, die plek bestaat. In het rijk der smurfen is het gras groen en de lucht blauw. Jaloezie bestaat niet, want er zijn geen rangen en standen, geen armoe en rijkdom. Iedereen heeft dezelfde naam, draagt hetzelfde pakje en is van dezelfde sekse.
De God van het smurfendorp, de schrijver Peyo, is zo verstandig geweest een boze kracht te scheppen in de vorm van tovenaar Gargamel. Maar die blijft buiten het dorp. Door een magisch krachtenveld is Gargamel niet in staat het dorp ooit te vinden. Dus verzint Gargamel een list: hij ontwerpt een smurfin om verdeeldheid onder de smurfen te zaaien.
Het plan lijkt te lukken. Als de smurfin het dorp binnenloopt, ontstaat er ruzie en strijd. Maar anders dan Eva offert de smurfin zich op: ze verlaat het smurfendorp en vestigt zich elders, ten oosten van het dorp. De zondeval is afgewend.
Ondanks hun identieke naam en uiterlijk hebben smurfen een eigen identiteit die door de anderen gerespecteerd wordt. De luie smurf is arbeidsongeschikt, nou, dat is dan maar zo. De moppersmurf lijdt aan een eeuwig slecht humeur. Daar heeft men consideratie mee.
Als de smurfen een wensput vinden, zijn ze buiten zichzelf van vreugde, tot blijkt dat ze niets te wensen hebben. Alles is precies goed zoals het is. Ze keren terug naar het dorp, waar de sterren boven de daken tinkelen en de Grote Smurf over hen waakt.
Zijn er plekken die te vergelijken zijn met het paradijs-light van het smurfendorp? Is er voor mij, arme schrijver, een plek die het paradijs benadert?
Tijdens de coronapandemie, verloor ik het gevoel voor tijd. Op maandag ging ik gewoonlijk naar het zwembad, maar het zwembad was dicht. Op dinsdag ging ik altijd met een vriendin koffiedrinken in de stad, maar de cafés waren gesloten. Op woensdag deed ik de was, maar ik hoefde niet meer te wassen, ik kon in dezelfde kleren blijven rondlopen. Tafelkleden bleven in de kast. Welke dag was het? Was het weekeind, vakantie? Het maakte niet uit want we konden toch nergens heen. Mijn optredens werden afgezegd. Was dat jammer? Of ook wel makkelijk? Ook dat wist ik niet.
Dromerig fietste ik door de stille straten naar mijn volkstuin. Ik zwaaide naar mijn tuinvrienden in de verte. We riepen iets, verstonden elkaar niet, maakten een gebaar van machteloosheid en gingen aan het werk, ieder op zijn eigen lapje grond.
Ik was als Adam in het paradijs, alleen. De bessenstruiken hadden knoppen, de krokussen bloeiden, een merel zong, het bamboe ruiste. Ook hier, dacht ik, heerste de Tijd, maar dan langzaam. De boon ontkiemde onder de grond en richtte zich naar het licht. Misschien zou een merel het groene sprietje uit de grond trekken en gepakt worden door een vos, die ook weer zou sterven en na zijn dood door kraaien en buizerds kaalgeplukt zou worden, waarna maden het werk afmaakten. Zo ging het. Een machtige beweging was gaande, al was er nu niets van te zien. God is groot maar het is geen kunstenaar.
Ik pakte mijn tuinstoel, mijn thermoskan en een beker en installeerde me bij de vijver. Op de bemoste houtstronk zat een kikker. Hij zat doodstil, maar ik zag hem ademen. De aanblik van het op en neer gaan van dat kleine keeltje, schudde me wakker uit de wezenloze versuffing van de laatste maanden. Een diepe ontroering trok door mijn lichaam en ziel, alsof ik de adem van de tijd kon voelen en ook ik mocht beginnen uit te botten. Darwin noch de Grote Smurf zouden mij dit gevoel kunnen verklaren, alleen God, hoe weinig smaak Hij verder ook had.
Het paradijs is een kikker op een boomstronk.
‘No entry to authors,’ it says on a large sign beside the entrance to no. 1 Garden of Eden.
The writer can evoke paradise, but never enter it.
As a child, I spent many an hour in paradise. I was a voracious reader. No Japan can live up to the Japan from De Stemmenrover, no ocean comes close to the one in De Bronzen Sleutel, two of my favourite Suske & Wiske comics.
I can no longer read the way I did as a child, deaf and blind to the world around me. When I’m ill, I reach for my old comic books and feel I can at least stick my arm through the gate of no. 1 Garden of Eden. Fever and coloured panels turn the clock back to my childhood.
As a child, you’re uncritical. Like Adam and Eve, you have no idea about good and evil, trends and tastes. Things are the way they are. As soon as Eve takes a bite of the apple, she thinks to herself: how weird that we’re not wearing clothes! That bed of ours is really rather hard. And hadn’t we better move that rose bush a few feet to the left?
Next thing she knows, she’s standing outside paradise.
The serpent entered my life in the form of (nomen est omen) Mr Appel, my teacher. He summoned me to his desk, pointed to De Vliegende Postbode and asked: ‘You read a lot, Nicolien. Have you read this book? What do you make of it?’
I was silent, speechless. Mr Appel could have pointed to the wall, or to his shoe, for all it mattered. What did he want me to say?
‘I like it?’ I said tentatively.
Mr Appel sent me back to my desk.
I turned to my sums feeling that I’d fallen short in some way. Then a new thought popped into my head: I didn’t like The Flying Postman at all! It was an anthology with brief snippets of prose, all of them without a proper ending. It’s something I hate to this day.
In the space of a minute I’d become a critical reader. Someone who judged rather than someone who merely absorbed. The clock started ticking. I grew up. Paradise no more.
There is no time in paradise. Leaves don’t wither, animals don’t grow older, rocks don’t wear. Adam and Eve are children. As soon as Eve takes a critical look around, she finds herself outside the gate. She ages fast. Following the birth of Cain and Abel, Eve suffers with the menopause and Adam with his prostate. Grey and wizened, they sit huddled together until they stop breathing and are overgrown with fungi. Their descendants fight. Cain murders Abel. Tribes come and go. A fish emerges from the sea, evolves into a salamander and becomes a bird, a human. The humans sit shivering in their cave, waiting for spring. Then someone gets to his feet.
‘Once upon a time …,’ he begins. His fellow tribespeople forget hunger, cold and time. They’re back in paradise. Only the writer stands outside. He has to narrate, create, think, be critical. He evokes paradise and is forever excluded from it. When another writer takes over, he listens with his head tilted and a sceptical look in his eyes. Nice try, he thinks, but he’s chosen the wrong perspective, uses too many big words and that plot twist is implausible.
Could there be an intermediate form? A place that’s a little bit paradisal? A place with a little bit of time, but not too much?
Yes, that place exists. In the realm of the Smurfs, the grass is green and the sky is blue. Jealousy doesn’t exist, because there are no social classes, no rich and poor. Everybody carries the same name, wears the same outfit, has the same sex.
The God of Smurf village, the writer Peyo, was wise enough to create an evil force in the shape of Gargamel. But the wizard is kept outside the village. A magic spell stops him from ever finding it. And so Gargamel thinks up a ruse: he creates Smurfette to sow discord among the Smurfs.
The plan seems to be working. Smurfette’s arrival in the village leads to trouble and strife. But unlike Eve, Smurfette sacrifices herself: she leaves Smurf village and moves elsewhere, east of their settlement. The fall has been avoided.
Despite their identical names and appearances, the Smurfs have their own identities, which are respected by the others. Lazy is work-shy – oh well, never mind. Grouchy is a perpetual sourpuss. They’re tolerant towards that.
When the Smurfs come across a wishing well, they’re beside themselves with joy, until they realise that they have nothing to wish for. Everything is just right the way it is. They return to the village, where the stars twinkle above the rooftops and Papa Smurf watches over them.
Are there any places that are comparable to the paradise-lite of Smurf village? Is there a place for me, poor writer, that comes close to paradise?
During the coronavirus pandemic I lost all sense of time. On Mondays I always went swimming, but now the pool was shut. On Tuesdays I used to go for coffee with a friend, but the cafés were all closed. On Wednesdays I did my laundry, but there was nothing to wash. I could wear the same clothes over and over. Tablecloths remained unused. What day was it? Was it the weekend, a holiday? Not that it mattered, because there was nowhere to go. My appearances were cancelled. Was that a shame? Or kind of convenient? Again, I couldn’t tell.
In a dream state, I cycled along the empty streets to my allotment. I waved at my gardening friends from afar. We yelled something, failed to understand each other, shrugged with helplessness and set to work, each on his or her own plot of land.
I was like Adam in paradise, alone. The currant bushes had budded, the crocuses were in bloom, a blackbird was singing, the bamboo rustling. Here too, I thought to myself, Time passed, albeit slowly. The bean germinated underground and grew towards the light. Perhaps a blackbird would pull the green stalk from the soil and get caught by a fox, which in turn would die and be picked clean by crows and buzzards before maggots would finish the job. That’s how it goes. A powerful movement was underway, even though none of it was visible right now. God is great, but they’re no artist.
I grabbed my garden chair, my thermos flask and a mug and made myself comfortable beside the pond. A frog sat on a mossy tree trunk. It was very still, but I could see it breathe. The sight of that tiny throat going up and down jolted me from the mind-numbing stupor of the past few months. A wave of emotion swept through my body and soul, as if I could feel the breath of time and I too was allowed to come into bud. Neither Darwin nor Papa Smurf could explain this feeling to me, only God, however little appetite I have for Him.
Paradise is a frog on a tree stump.
Nicolien Mizee (1965) became widely known with her thriller Moord op de Moestuin (Murder on the garden plot) (2019) but gained earlier recognition among lovers of literature for her debut novel Voor God en de Sociale Dienst (For God and the welfare department) (2000) and En toen kwam moeder met een mes (Then mother came with the knife) (2003), which was nominated for the Libris Literature Prize. She has also published a collection of her column articles, a self-illustrated bird book, a colouring book for adults and a children’s book De Wereld van Wollebrandt (The World of Wollebrandt) (2016). In recent years, her autobiographical series Faxen aan Ger (Faxes to Ger) has won critical acclaim. The first four volumes were published between 2018 and 2021 and a fifth volume is due out in May 2022. The first two volumes were awarded the Henriette Roland Holst prize in 2022.
Photo: Tessa Posthuma de Boer
Sûnt har man ferstoarn wie, hie Janke in parkyt. Net dat Durk sa’n prater west hie, mar hy liet dochs in stilte achter. It fûgeltsje koe dy mei syn kwetterjen goed folje. Eins wie it bist in waarm wolkom; it spruts har nea tsjin en it eamele net, sels net as syn fuorbakje leech wie. Al moast dat lêste ek net te lang duorje fansels.
Janke siet faak njonken it kouke dat se foar it rút delsetten hie, njonken de foto fan Durk. No en dan die se it doarke iepen en mocht Jan, sa’t se it griene fûgeltsje neamd hie, troch it hûs fleane. De earste kearen fladdere er by it rút op, drok besykjend der út te kommen, mar Janke hâlde de ruten en doarren goed ticht. Allinnich yn ’e keuken stie in lyts rútsje iepen, dat se soarge der ekstra goed foar de tuskendoar altyd ticht te hâlden.
Nei in skoftsje wende Jan. De parkyt kaam ta rêst, fleach rûntsjes troch de keamer en skarrele oer de tafel.
‘Pas op, dy kofje is hyt!’ rôp Janke doe’t Jan yn ’e buert fan har kopke kaam. Mar de fûgel naam de muoite net op de râne sitten te gean. Hy hie mear ynteresse yn har telefyzjegids, dêr’t er mei syn snaffel lytsje gatsjes yn prikte. En yn it fûgelsnobbersguod dat Janke by de bistewinkel foar him kocht. Koarn siet der op dy lytse staafkes, en huning en fruit. It bist wie der mâl fan en stode der altyd fuort op ôf as se wer nije foar him klear lei.
Se hienen it goed, Janke en Jan. Fansels miste se Durk noch, mar mei it fûgeltsje fielde se stadichoan wat lok weromkommen.
Mar doe kaam die iene dei. Hoe’t it krekt gien wie, begriep Janke noch altyd net, mar it feit wie dat Jan mei har meifleach nei de keuken. Hie se der mei har gedachten net by west? Janke wist it net, mar se seach al hoe’t har fûgel streekrjocht nei it iepen rútsje fleach en binnen in pear tellen bûten wie.
Gau iepene se de balkondoar. ‘Jan!’ rôp se. ‘Jan, kom werom!’
Mar hoe hurd en fol oertsjûging Janke ek rôp, Jan kearde net en socht in plakje bûtendoar.
Dêr siet se, njonken it lege kouke. Durk seach har fan de fotolist ôf laitsjend oan, mar Janke lake net mear. No’t se ien kear wend wie oan it sjongen fan har parkyt, klonk it tikjen fan de klok har fiersten te lûd.
It duorre dan ek net lang foar’t se op ’e fyts stapte en nei de bistewinkel ried, dêr’t se in nij, blau fûgeltsje útsocht. Se krige it mei yn in lyts doaske, dat se hoeden yn ’e fytstas lei. Thús liet se har oanwinst, Lútzen, los yn ’e kou. It bist moast wenne en fladdere wyld hinne en wer, mar Janke glimke tefreden. Sy wist: it soe wol goed komme tusken de fûgel en har.
En se krige gelyk. Lútzen wie noch oanhankliker as Jan west hie. Nei in skoftsje rûn it bist net allinnich oer de tafel, it kaam sels by har op ’e hân en op it skouder sitten. As sy har middeisiten iet, siet Lútzen op ’e râne fan har board en hapte stikjes griente mei.
Nei it iten die se gauris in knipperke yn ’e stoel. Op ’e moaie dagen kaam Lútzen by har lizzen, socht in plakje yn har hals. Earst fielde it kribeljen fan de fearkes tsjin har hûd frjemd oan, mar it waard al gau eigen. Lútzen fertroude har, woe by har wêze en sy hie wer ien om har leafde oan te jaan.
Janke wie grutsk. ‘Sjochtst wol, Durk,’ sei se tsjin de foto yn ’e finsterbank. ‘Ik rêd my ek wol sûnder dy!’
It wie op in sneon dat Janke har nei it middeisiten eefkes deljoech. Lútzen socht syn plakje wer op, lekker knus tsjin syn baaske oan. Tegearre dienen se de eagen ticht, in skoftsje mar, dan koenen se aansen de middei wer oan.
Doe’t Janke lykwols wekker waard, wie it stil yn ’e hûs. Se seach om har hinne, mar Lútzen siet net yn syn kou. Logysk, want niiskrekt lei er noch by har. Mar wêr wie er no? Janke eage de keamer troch. Durk lake nei har út ’e finsterbank wei, mar har fûgeltsje koe se net ûntdekke. Pas doe’t se oerein kaam fielde se wat, dêr, by har bil. Janke huvere fan wat se yn ’e stoel lizzen seach: in bewegingleas, lyts hoopke fearren. Lútzen, har leave Lútzen wie dea.
De hiele middei stoarre Janke foar har út. Lútzen lei op tafel, mei de eachjes ticht en de poatsjes yn ’e loft. Se koe it net opbringe him fuort te smiten, mar wist likemin wat se wol mei him oan moast. Begrave? Se hie net iens in tún, lit stean in skeppe!
De oare deis naam Janke in beslút. Lútzen krige in loftbegraffenis ûnder de rodendrum yn it park. Dêrnei fytste se fuort troch nei de bistewinkel. Ien kear noch soe se in parkyt keapje, ien fûgeltsje soe se noch in kâns jaan har lok werom te bringen, mar dizze kear soe se it oars oanpakke.
Alles die Janke der oan om de risiko’s op in betiid ferlies fan Doede ta in minimum te beperkjen. De ruten bleaunen ticht, ek yn ’e keuken. En foar it knipperke soe se middeis nei de sliepkeamer ferhúzje. Al wat yn har macht lei om te soargjen dat Doede, de lytse leave skat, sa lang as mooglik by har bliuwe soe.
No wie it de beurt oan har parkyt.
Se pakte har skjirre en naam it bist út it doaske op ’e skoat. Eefkes gie har blik noch nei de finsterbank. Wie it ferbylding of seach se echt in meilydsume blik efter Durks glimkjende gesicht?
Se skodholle en konsintrearre har wer op de skjirre yn har hân. Koart aaide se Doede oer syn kopke. Doe knipte se foarsichtich, my de tonge in lyts eintsje ta de mûle út fan konsintraasje, ien foar ien de wjukjes ôf.
Sinds haar man was overleden, had Janke een parkiet. Niet dat Durk zo’n prater was geweest, maar hij liet toch een stilte achter. Het vogeltje kon die met zijn gekwetter goed vullen. Eigenlijk was het beestje een warm welkom; het sprak haar nooit tegen en zeurde niet, zelfs niet als zijn voerbakje leeg was. Al moest dat laatste natuurlijk niet te lang duren.
Janke zat vaak naast het kooitje, dat ze voor het raam had neergezet, naast de foto van Durk. Af en toe maakte ze het deurtje open en mocht Jan, zo had ze het groene vogeltje genoemd, door het huis vliegen. De eerste paar keer fladderde hij tegen het raam, verwoed proberend eruit te komen, maar Janke hield ramen en deuren zorgvuldig gesloten. Alleen in de keuken stond een klein raampje open, dus paste ze extra goed op dat ze ook de tussendeur dichthield.
Na een poosje raakte Jan gewend. De parkiet kwam tot rust, vloog rondjes door de kamer en scharrelde wat over de tafel.
‘Kijk uit, die koffie is heet!’ riep Janke toen Jan te dicht bij haar kopje kwam. Maar de vogel nam niet eens de moeite om op de rand te gaan zitten. Hij was meer geïnteresseerd in de televisiegids, waar hij met zijn snavel kleine gaatjes in prikte. En in de vogelsnoepjes die Janke voor hem kocht bij de dierenwinkel. Graan zat er op die kleine staafjes, en honing en fruit. Het beest was er dol op en stoof er altijd direct op af wanneer ze weer nieuwe voor hem klaarlegde.
Ze hadden het goed, Janke en Jan. Natuurlijk miste ze Durk nog, maar met het vogeltje voelde ze langzaam maar zeker wat geluk terugkomen.
Maar toen kwam die ene dag. Hoe het precies was gegaan, begreep Janke nog steeds niet, maar feit was dat Jan met haar mee vloog naar de keuken. Had ze haar gedachten er niet helemaal bij gehad? Janke wist het niet, maar ze zag wel hoe haar vogel regelrecht naar het open raampje vloog en binnen een paar tellen buiten was.
Vlug deed ze de balkondeur open. ‘Jan!’ riep ze. ‘Jan, kom terug!’
Maar hoe hard en overtuigend Janke ook riep, Jan keerde niet om en zocht een plekje buiten.
Daar zat ze, naast het lege kooitje. Durk keek haar vanuit het fotolijstje lachend aan, maar Janke lachte niet meer. Nu ze eenmaal gewend was aan het zingen van haar parkiet, klonk het tikken van de klok veel te luid.
Het duurde dan ook niet lang of ze stapte op de fiets en reed naar de dierenwinkel, waar ze een nieuw, blauw vogeltje uitzocht. Ze kreeg het mee in een klein doosje, dat ze voorzichtig in haar fietstas legde. Thuis liet ze haar aanwinst, Lútzen, los in de kooi. Het beestje moest wennen en fladderde wild heen en weer, maar Janke glimlachte tevreden. Zij wist: tussen haar en de vogel zou het wel goedkomen.
En ze kreeg gelijk. Lútzen was nog aanhankelijker dan Jan. Na een poosje liep het beestje niet alleen over de tafel, het kwam zelfs op haar hand en op haar schouder zitten. Wanneer zij haar middageten at, zat Lútzen op de rand van het bord en hapte stukjes groente mee. Na het eten deed ze vaak een dutje in haar stoel. Op mooie dagen kwam Lútzen bij haar liggen, zocht een plaatsje in haar hals. Eerst voelde het kriebelen van de veertjes tegen haar huid wat eigenaardig, maar al gauw raakte ze eraan gewend. Lútzen vertrouwde haar, wilde bij haar zijn en zij had weer iemand om haar liefde aan te geven.
Janke was trots. ‘Zie je wel, Durk,’ zei ze tegen de foto in de vensterbank. ‘Ik red mij ook wel zonder jou!’
Het was op een zaterdag dat Janke na het middageten even ging slapen. Lútzen zocht zijn plekje weer op, lekker knus tegen zijn baasje aan. Samen deden ze hun ogen dicht, eventjes maar, dan konden ze er straks weer tegenaan.
Echter, toen Janke wakker werd, was het stil in huis. Ze keek om zich heen, maar Lútzen zat niet in zijn kooitje. Logisch, want daarnet lag hij nog bij haar. Maar waar was hij dan? Janke speurde de kamer af. Durk lachte naar haar vanaf de vensterbank, maar haar vogeltje kon ze niet ontdekken. Pas toen ze overeind kwam voelde ze iets, daar, bij haar dijbeen. Janke rilde van wat ze in de stoel zag liggen: een bewegingloos klein hoopje veren. Lútzen, haar lieve Lútzen, was dood.
De hele middag staarde Janke voor zich uit. Lútzen lag op de tafel, met zijn oogjes dicht en zijn pootjes in de lucht. Ze kon het niet opbrengen om hem weg te gooien, maar wist ook niet wat ze dan wel met hem aan moest. Begraven? Ze had niet eens een tuin, laat staan een schep!
De volgende dag nam Janke een besluit. Lútzen kreeg een luchtbegrafenis onder de rododendron in het park. Daarna fietste ze meteen door naar de dierenwinkel. Nog één keer zou ze een parkiet kopen, nog één vogeltje zou ze de kans geven haar weer gelukkig te maken, maar deze keer zou ze het anders aanpakken.
Janke deed er alles aan om de risico’s op een voortijdig verlies van Doede tot een minimum te beperken. De ramen bleven dicht, ook dat in de keuken. En voor haar middagdutje zou ze voortaan naar de slaapkamer gaan. Alles wat in haar macht lag deed ze om ervoor te zorgen dat Doede, die lieve kleine schat, zo lang mogelijk bij haar zou blijven.
Nu was het de beurt aan haar parkiet.
Ze pakte de schaar en nam het beest uit het doosje bij haar op schoot. Heel even ging haar blik naar de vensterbank. Was het verbeelding, of zag ze echt een medelijdende blik achter het glimlachende gezicht van Durk?
Ze schudde haar hoofd en concentreerde zich weer op de schaar in haar hand. Kort aaide ze Doede over zijn kopje. Toen knipte ze voorzichtig, met haar tong een eindje uit de mond van concentratie, één voor één zijn vleugeltjes af.
Since her husband’s death, Janke had a parakeet. Not that Durk had been much of a talker, but he still left a silence. The bird was able to fill it with his twittering. In fact, the creature was a welcome addition to her home; he never contradicted her and he didn’t complain, not even when his food bowl was empty – although that shouldn’t be allowed to go on for too long, of course.
Janke often sat beside the cage, which she had placed by the window, next to Durk’s photograph. Now and then she opened the door, and Jan – which was what she had named the little green bird – was allowed to fly through the house. The first few times, he fluttered against the window, desperately trying to escape, but Janke was careful to keep the windows and doors closed. There was just one small open window in the kitchen, so she made extra sure that she shut the connecting door.
After a while, Jan got used to the situation. The parakeet calmed down, flew around the living room and walked across the table.
‘Look out! That coffee’s hot!’ Janke cried when Jan came too close to her cup. But the bird did not even bother to perch on the edge. He was more interested in the TV guide, which he poked little holes in with his beak. And in the bird treats that Janke bought for him at the pet shop. The little sticks had grain on them, honey and fruit. The bird loved them and always headed straight for them whenever she put new ones out for him.
They had it good together, Janke and Jan. She still missed Durk, of course, but with the bird, slowly but surely, she felt a little happiness returning.
But then it happened. Janke still did not understand exactly how it came about, but the fact was that Jan flew with her into the kitchen. Had she been distracted? Janke didn’t know, but she did see her bird flying straight for the open window and – in a matter of seconds – he was outside.
She threw open the balcony door. ‘Jan!’ she shouted. ‘Jan, come back!’
But no matter how loudly and persuasively Janke shouted, Jan did not turn back but instead flew off to find a place in the open air.
There she sat, next to the empty cage. Durk looked out at her from the photo frame, with a smile on his face, but Janke wasn’t smiling anymore. Now that she had grown used to her parakeet’s singing, the ticking of the clock was far too loud.
So, before long, she climbed onto her bike and cycled to the pet shop, where she picked out a new, blue bird. They gave her a little box to take it home in, which she carefully placed in her pannier. At home, she released Lútzen, her new acquisition, into the cage. The little creature needed some time to get used to it and fluttered wildly back and forth, but Janke gave a contented smile. She knew that it was going to work out between her and the bird.
And she was right. Lútzen was even more affectionate than Jan. After a while, the little bird not only walked across the table, but he would also come and sit on her hand and her shoulder. When she ate her lunch, Lútzen sat on the edge of the plate and pecked at bits of vegetable. When she had finished, she often took a nap in her chair. On nice days, Lútzen came to lie with her, snuggling into her neck. The tickling of the feathers against her skin felt a little strange at first, but she soon became accustomed to it. Lútzen trusted her, wanted to be with her and she had someone to give her love to again.
Janke was proud. ‘You see, Durk,’ she said to the photograph on the windowsill. ‘I’m doing fine without you!’
It happened on a Saturday, when Janke went for a nap after lunch. Lútzen headed for his usual spot, cuddled up cosily to his owner. Together they closed their eyes, just for a little while, and then they could get on with the rest of the day.
However, when Janke woke up, it was quiet in the house. She looked around, but Lútzen wasn’t in his cage. That made sense – he’d been lying with her just now. But where was he? Janke scoured the room. Durk smiled at her from the windowsill, but there was no sign of her bird. It was only when she got up that she felt something, there, by her thigh. Janke shivered when she saw what was lying in the chair: a motionless little pile of feathers. Lútzen, her dear Lútzen, was dead.
All afternoon, Janke sat there, staring ahead. Lútzen lay on the table, his eyes shut and his little legs up in the air. She couldn’t bring herself to throw him away, but she had no idea what else to do with him. Bury him? She didn’t even have a garden, let alone a shovel!
The next day, Janke came to a decision. Lútzen would have a sky burial under the rhododendron in the park. Then she would ride her bike straight to the pet shop. She would buy a parakeet one more time, she would give one more bird the chance to make her happy again, but this time she would handle it differently.
Janke was going to do all she could to minimise the risks of losing Doede before his time. The windows would stay shut, including the one in the kitchen. And she would go to the bedroom for her afternoon nap from now on. She would try everything in her power to make sure that Doede, the little darling, would stay with her for as long as possible.
Now it was her parakeet’s turn.
She picked up the scissors and moved the bird out of the box and onto her lap. For a second, her gaze went to the windowsill. Was it her imagination, or could she really see a look of pity on Durk’s smiling face?
She shook her head and focused again on the scissors in her hand. She gave Doede’s head a little stroke. Then carefully, the tip of her tongue poking out of her mouth with concentration, one after the other, she snipped off his wings.
Berber Bouma (1983) lives in Kampen in the Netherlands, where she is a secondary school teacher with a passion for teaching Dutch. She has two daughters. Her experiences at home and at work provide inspiration for her blogs, columns and short stories. These are published on her website berberbouma.com and elsewhere.
Photo: Gerlinde Schrijver
Bûten wie it blau en koel, de twivelige oere tusken ljocht en tsjuster wêrop’t alles mooglik is. Yn de badkeamer brânde it lampke fan de babyfoan, glânzen de tegels. Noch hiel eefkes foar’t ik him ophelje soe foar syn badsje. Ik lei myn holle yn ’e nekke, tearde myn hannen iepen en die koart de eagen ticht. As ik wist hoe, soe ik bidde om ferjouwing foar wat komme soe.
Ik stie by it bernebad sa’t ik oan de kaai stien hie. Sa faak deroan tocht om dêr de rivier yn te gean. By de kromme stobbewylch dy’t fier oer it wetter hong. Myn lichem dêr deryn glide litte, noch even de oerhingjende tûken omklamje, en my dan stadich sakje litte oant it wetter him boppe myn holle sleat.
Stoarm wie der noch mar krekt. Ik koe doe al neat mear. In pear wiken earder wie hy út my glibbere, en hie de betsjoening ferbrutsen. Tsjin alle beloften yn, wie ik wer allinnich. Altyd as Ewald thúskaam, soarge ik dat Stoarm yn de boks lei. Mei stoffen blokken, sêfte boekjes en spuidoekjes om him hinne. En dat ik derneist siet en lake, ek al foel der neat te laitsjen en bleau it oan de oare kant fan it rút tsjuster. De maitiid wie in iere dea stoarn. Hieltyd klonk de sombere roffel fan de rein dy’t mar net ophâlde woe. Oeral yn ’e hûs hong de weemeitsjend swiete lucht fan de molke dy’t mar út my kaam, dy’t tsjin myn hûd, myn boarsten, triuwde, nei bûten woe mar dy’t Stoarm wegere te drinken.
De blauwe oere wie feilich, de bêste tiid foar syn bad. Ewald wie ûnderweis nei hûs. Ik helle Stoarm fêst út ’e keamer, it wetter fan it badsje wie waarm. Noch even, heity komt aansten thús.
Ik sette de muzyk oan om alles wat ik hearde te oerstimmen. Lou Reed, Perfect Day. Fuortendaliks wie ik wer by Julia. Myn leave, leave Julia. De iennige út it gesinsferfangend tehûs mei wa’t ik myn boartersguod dielde. Ek al woe se altyd itselde dwaan. As it oan har lei boarten wy alle dagen mei myn plestik pop mei dy hiel ljochtblauwe eagen. Oefenje foar letter. Oanklaaie, hierboarstelje. Mar ik dûnse leaver. Allinnich, of meielkoar, yn it park achter it tehûs. Ik dûnse mei de útwaaierjende hazzenútbeammen, de nuete kastanjes dy’t dêr yn de hurde grûn groeiden. Myn earmen krekt soepele, bûchsume tûken. It gerêststellende sûzjen fan it bloed yn myn earen.
Mar dy woansdeitemiddeis wie Ewald nei in kongres, it soe let wurde. Op de blauwe oere hie ik it badsje fol dien, mar kaam wer net yn beweging. Hold him allinnich mar fêst, stevich tsjin myn boarst oan en seach hoe’t de loft ferkleure. Wat letter stie ik mei de rêch nei him ta in fleske te meitsjen. Hy lei sêfte lûdsjes te meitsjen yn ’e boks, mei syn holtsje nei my ta draaid. Ynienen fielde ik dat er my oan it besjen wie. Al in hiel skoft. Ik draaide my om en in skok gie troch myn lichem. Syn eagen wienen sa oars as dat ik se koe. Nerveus struts ik it hier út myn gesicht, makke myn rêch rjocht en gie fierder mei de poeiermolke. Dat kin net. Hy wie te jong om sa te sjen. Ik tilde him op, syn lyfke sa licht, mar syn spieren spand. Hy beweegde amper en ik rjochte myn blik op syn krún. ‘Kom mar jonge.’ Longerich klamme er syn hantsjes om de flesse en hy begûn daliks, hast agressyf, te drinken, syn blik no even op ûneinich. De lampe boppe ús striele helwyt en ik seach de ljochtboarne glinsterjen yn syn each.
Hy dronk as wie er úthongere, syn boarst skokkend en pompend, en ik stie deastil, as wienen de soallen fan myn sloffen oan ’e flier fêstlime. Mei al myn oandacht seach ik nei him. Nei de krêft fan syn slokken, it klokken fan syn hals en nei it geve, blanke fan syn holtsje, it dûns yn syn nekke. Nei alles dat sa moai wie, mar dêr’t ik neat mei te krijen hie. In ûnbekende pop dy’t yn myn earmen lei.
Hy moast nei syn keamer. No. Wer op bêd moast er. Wer op bêd moast ik. Mar dochs stelde ik it út. Noch even. Ik woe even dy oar wêze, tsjin better witten yn, dy goede mem. Wat bewize oan de amper sichtbere gedaante yn it donkere oerflak fan it rút. Ik bin in mem, besocht ik. Ik bin in mem dy’t mei har bern by it rút stiet en súntsjes wurdsjes yn syn hals blaast. Mar ik blaasde neat, ik sei neat, der kaam neat. Ik stapte tichterby, seach de trochweakke tún yn, dêr’t de rein alle kleur út wei slein hie, en nei mysels yn it swarte glês, ûnbeweechlik, en al hast ferdwûn.
Doe’t ik myn blik wer op Stoarm rjochte, seach ik dat hy de eagen ek wer opslein hie. Syn blik fêstklonken yn mines. Ik ferstive, in ier op myn foarholle begûn te triljen. Dêrachter dreaunen de freeslikste gedachten. En hy seach se. Hy seach wa’t ik wie. Syn wangen en foarholle waarden sa read as it blêd fan in eskdoarn. Syn gjalp wie koart en yslik en gie oer yn in gierend gûlen sa’t ik dat noait earder heard hie. Ik wist it fuortdaliks: dit wie syn oanklacht. Wat hy seach hie in fonk yn him oanstutsen dy’t noait mear útgean soe.
Mar no stean ik hjir, en is it goed. De earste bledsjes falle. Ik fiel dat se harren ferset opjouwe en harren losmeitsje. Opmerksum sjoch ik se nei en tink: ja, no bin ik ôf. Sa is it moai. De bledsjes binne sa tin. In suchtsje, in koeltsje en dêr geane se, ien foar ien draaie se om harren eigen as oant se yn alle kalmte de ierde reitsje, dêr’t se fergean sille.
‘Ik kin dit net,’ rôp ik dy jûns yn panyk nei Ewald. Hy pakte my beet, omklamme myn triljende hannen en seach my oan, de eagen ta spleetsjes knypt en de lippen strak opelkoar. ‘Och leave pop. Do joust dysels te min tiid.’ Hy joech my in slok fan syn tee. En dêrnei sei er, mei in licht lûd, mar mei oplutsen skouders: ‘Fansels kinsto dit.’ Dat it in hiele omskeakeling wie sei er, en hy begûn in lang ferhaal oer hormoanen. Oer de húsdokter. En dat ik miskien dochs noch ris nei dy psychiater gean moast. Wylst er prate, bûgde er him in lyts bytsje nei foaren, sadat it lampeljocht de sydkant fan syn holle beskynde. Noait earder seach ik sa dúdlik de spieren fan syn hals, de weagjende groffe pezen, dy’t út syn skouders wei oan syn holle ta rûnen, syn rêstich klopjende ieren. Syn krêft hie wat dat like ysbaarlik wie as gerêststellend. Sûnder my soe it better gean.
Dat wie april. Yn maaie kaam de earste dream. Ik sliepte amper, mar as de sliep kaam, kamen ek de dreamen. De simmer wie al wekker wurden en plakte oan myn eachlidden. Myn lichem ûnder in stolp fan swijende hjitte. Miskien lei ik op bêd. Mei alle ruten iepen. Miskien wie ik yn ’e tún. Ynienen koe ik my wer oereinjaan en foar’t ik it wist beweegde ik betochtsum troch sêfte, meijaande lucht. Myn fingers skodde ik los, twigen dy’t har kromje, mar dy’t net brekke kinne. Nergens wjerstân. Myn teannen skeaten de grûn yn oan ûneinige djipten ta. As fansels glieden se troch sompige ierde en fûnen har plak yn holten dy’t op harren wachten.
Wêr’t ik no wenje, mar in meter as tsien fierderop, is Stoarm frij fan my. En ik fan mysels. Hjir stean ik oeren, dagen, moannen stil en dochs sjoch ik alles. De hiele tún. It tichte bosk dêrachter. Myn hiele libben. Elkenien dy’t my leaf is, is by my. Sels de deaden libje wer. Se sitte yn it lûdleaze twirjen fan it grien. De ljochtgiel glimmende bledsjes. Sa moai dat ik derfan gûle wolle soe. As ik dat koe. Mar gûle kin ik net mear.
En wêr’t ik no stean binne Ewald en Stoarm altyd by my. Sûnder pine. Gewoan yn ús hûs. Flakby. Tsjinoer my. Ik sjoch de tafel, de bank, it bêd. Sjoch Ewald yn ’e gong. Hy giet troch de knibbels en lûkt ús bern syn jaske út, tilt him heech op. Prakket mei in bûgde rêch grienten trochelkoar. Lêst him foar by in lyts ljochtsje. Dan stoppet er Stoarm yn en docht sûnder te wifeljen it lampke út om oan de oare kant fan de gong, yn de wenkeamer, de krante te lêzen. Hy kontrolearret net ien kear oft er noch wol sykhellet.
Fan wêr’t ik no stean bin ik einlings echt by Stoarm. Wat in gelok. By myn bern wêze. Myn soan, myn leafling, myn ferljochte geast, myn wûnder. Alle jûnen bûch ik my yn in stil rûzjen nei him oer en lústerje nei syn sêft snoarkjende azemjen. Ik bliuw de hiele nacht by him. Ynein is er, fan alles wat er dy deis leard hat, fan wat it libben no al fan him easket, en ik widzje him yn de beskermjende ljochtkring fan syn nachtlampke, kribelje syn ljochtblonde krolhierkes. Dat wat krekt in finger is past no presys yn it geultsje yn syn nekke, dat rint fan syn hiergrins oant de ferdikking op it plak dêr’t syn rêchbonke begjint. Hiel sêft krassend krabbelje ik him dêr. Myn aaien kalmearret him. Sliep, popke, sliep. Dêr bûten …
It moaiste oan wêr’t ik no stean, is dat de tiid net mear bestiet.
It is hast krekt as doe, doe’t Stoarm him noch yn my ferskûle. Hy dobbere om yn myn súntsjes klotsende waarmte, tegearre dagenlang omswalkjend troch bosken, dunen en parken. Alle tiid hie ik. Op myn gemak tekene ik myn favorite beammen nei, line foar line, en lei myn ear tsjin harren stammen oan om se dêrbinnen sûzjen te hearren. Sinkend ferdwinend yn weake, al mar útdijende tiid, oant der neat oars mear bestie as de ritmes fan sopstreamen, sykheljen, oerlûkende skaden, ljocht en tsjuster.
Wêr’t ik no bin, bin ik ek wer mei Julia. Sa’t it bedoeld wie. Allinnich wy twaen. Gjinien dy’t ús symmetry fersteure soe. Mear hie ik ek net nedich. Mear koe ik net oan. Wy studearje wer, ús libben bestiet opnij út dy einleaze rige dagen dy’t gedachteleas ynelkoar oerrinne. Wy baaie yn de wielde fan de ferfeling, it ferdwalen. Doarmje troch tichte bosken, trochkruse Europa, mei de fjildgids dendrology yn ús hannen. Optein sette wy krúskes by de moaiste beammen. Wy ûntdekke dat it yndividuën binne. Allegearre like prachtich. Hieltyd wer is der in nij skepsel dat him oan ús iepenbieret.
Op dy tochten begûnen de gedachten dêr’t ik allinnich har oer fertelde. Hoe’t ik ôfwêzich de krante lies, it nijs folge, rampen en oanslaggen seach, en tocht: in linebeam, in esk, in reade kornelle, sy sille soks noait dwaan. Dat ik tocht oan alle kennis dy’t se besieten en dy’t wy noait begripe soenen. De iik kin fiifhûndert jier wurde as er wol en ûnder de grûn gûnzet it fan de beammegeheimen. Yn it tsjuster stekke se harren kilometerslange, glêde woartelstelsels nei elkoar út en fertelle se elkoar alles.
De gedachten kamen as weagen, foaral as ik werom wie yn de stêd. Hieltyd wer dy skok. Sokke skiere gesichten, yn harsels keard. Oeral reklames, felle ljochten. En dochs wie alles dof. Kafees, flats, kantoargebouwen. In hopeleas doalhôf fan stien en stiel.
Dat der terapyen besteane, hie de psychiater sein, dy’t harren effekt bewiisd hawwe. De nijste techniken. De wurkingsmeganismen wurde ûnderboud mei sifers. Se prate mei in heldere stim, en it hechte weefsel fan har wurden ljochte op. It wie sa ferblynjend dat je, as je der even net om tochten, neat oars mear sjen koenen. Mar dat jilde allinnich foar oaren. Foar Ewald dy’t neist my siet, syn skouders wer heech, in hân dy’t dy fan my besocht te pakken. Mar ik seach út it rút en seach nei de grutske stammen fan de beammen. Seach in plataan mei in bledderjende bast en myn rêch begûn te jokjen.
Dy jûns lei ik op bêd. Syn hannen gienen foar it earst yn moannen wer oer myn lichem. Hy flústere yn myn ear dat alles goed kaam. Ik hold syn holle beet. Oer syn rêch seach ik nei bûten, nei de tûken fan de Acer pseudoplatanus yn de omlisting fan it finster. Yn myn ferbylding tikken harren punten freegjend tsjin it glês. Ik tocht oan alle soarten skors dy’t ik sjoen, field, bewûndere ha. De iene kear hurd en stiennich, dan wer sêft en bleek. Hast sûnder flekjes, plakjes of ûntsieringen, of krekt fol mei knobbelige útgroeisels, en loskommende skulfers. Allegear azemje se folsleinens. Untwurpen oant yn de perfeksje.
Buiten was het blauw en koel, het onbestemde uur tussen licht en donker waarop alles mogelijk is. In de badkamer brandde het lampje van de babyfoon, glansden de tegels. Nog heel even tot ik hem zou halen voor zijn badje. Ik draaide mijn hoofd in mijn nek, vouwde mijn handen open en sloot een kort moment mijn ogen. Als ik wist hoe, zou ik bidden om vergiffenis voor wat ging komen.
Ik stond bij het kinderbad zoals ik aan de kade had gestaan. Zo vaak gedacht daar de rivier in te gaan. Bij de kromme knotwilg die tot ver over het water hing. Mijn lichaam er daar in laten glijden, nog even de overhangende takken omklemmen, en me dan langzaam laten zakken tot het water zich sloot boven mijn hoofd.
Storm was er nog maar net. Ik kon toen al niets meer. Een paar weken eerder was hij uit mij geglibberd, en had de betovering verbroken. Tegen alle beloftes in, was ik weer alleen. Altijd als Ewald thuiskwam, zorgde ik dat Storm in de box lag. Omringd door stoffen blokken, zachte boekjes, spuuglapjes. En dat ik ernaast zat en lachte, ook al viel er niets te lachen en bleef het aan de andere kant van het raam donker. De lente was een vroege dood gestorven. Telkens klonk de sombere roffel van de regen die maar niet wilde ophouden. Overal in huis hing de weemakend zoete lucht van de melk die maar uit mij kwam, die tegen mijn huid, mijn borsten, duwde, naar buiten wilde maar die Storm weigerde te drinken.
Het blauwe uur was veilig, de beste tijd voor zijn bad. Ewald was onderweg naar huis. Ik haalde Storm vast uit de kamer, het water van het badje was warm. Nog even, papa komt zo thuis.
Ik zette de muziek aan om alles wat ik hoorde te overstemmen. Lou Reed, Perfect day. Meteen was ik weer bij Julia. Mijn lieve, lieve Julia. De enige uit het gezinsvervangend tehuis met wie ik mijn speelgoed deelde. Ook al wilde ze altijd hetzelfde doen. Als het aan haar lag speelden we elke dag met mijn plastic pop met die hele lichtblauwe ogen. Oefenen voor later. Aankleden, haren borstelen. Maar ik danste liever. Alleen, of samen, in het park achter het tehuis. Ik danste met de uitwaaierende hazelaars, de tamme kastanjes die hier in de harde grond groeiden. Mijn armen net soepele, buigzame takken. Het geruststellende suizen van het bloed in mijn oren.
Maar die woensdagmiddag was Ewald naar een congres, het zou laat worden. Op het blauwe uur had ik het badje gevuld, maar kwam weer niet in beweging. Hield hem alleen maar vast, stevig tegen mijn borst geklemd en keek hoe de lucht verkleurde. Wat later stond ik met mijn rug naar hem toe een flesje te maken. Hij lag zachte geluidjes te maken in de box, en had zijn hoofdje mijn kant opgedraaid. Opeens voelde ik dat hij me aan het bekijken was. Al een hele tijd. Ik draaide me om en een schok trok door mijn lichaam. Zijn ogen waren zo anders dan ik ze kende. Nerveus streek ik het haar uit mijn gezicht, strekte mijn rug en ging verder met de poedermelk. Het kan niet. Hij was te jong om zo te kijken. Ik tilde hem op, zijn lijfje zo licht, maar zijn spieren aangespannen. Hij bewoog nauwelijks en ik richtte mijn blik op zijn kruin. ‘Kom maar jongen.’ Gretig klemde hij zijn handjes om de fles en hij begon meteen, haast agressief, te drinken, zijn blik nu even op oneindig. De lamp boven ons straalde helwit en ik zag de lichtbron glinsteren in zijn oog.
Hij dronk alsof hij uitgehongerd was, zijn borst schokkend en pompend en ik stond doodstil, de zolen van mijn sloffen als aan de vloer gelijmd. Ademloos keek ik naar hem. Naar de kracht van zijn slokken, het klokken van zijn hals en naar het gave, blanke van zijn hoofdje, het dons in zijn nek. Naar alles dat zo mooi was, maar waar ik niets mee te maken had. Een onbekende pop die in mijn armen lag
Hij moest naar zijn kamer. Nu. Terug naar bed moest hij. Terug naar bed moest ik. Maar toch stelde ik het uit. Nog even. Ik wilde even die ander zijn, tegen beter weten in, die goede moeder. Iets bewijzen aan de nauwelijks zichtbare gestalte in het donkere oppervlak van het raam. Ik ben een moeder, probeerde ik. Ik ben een moeder die met haar kind bij het raam staat en zachtjes woordjes in zijn hals blaast. Maar ik blies niks, ik zei niks, er kwam niks. Ik stapte dichterbij, keek de doorweekte tuin in, waar de regen alle kleur uit had weggeslagen, en naar mezelf in het zwarte glas, onbeweeglijk, en al haast verdwenen.
Toen ik mijn blik weer op Storm richtte, zag ik dat hij ook zijn ogen weer had opgeslagen. Zijn blik vastgeklonken in de mijne. Ik verstarde, een ader in mijn voorhoofd begon te trillen. Daarachter dreven de meest afgrijselijke gedachten. En hij zag ze. Hij zag wie ik was. Zijn wangen en voorhoofd werden zo rood als het blad van een esdoorn. Zijn gil was kort en ijselijk en ging over in een gierend huilen zoals ik nooit eerder had gehoord. Ik wist het meteen: dit was zijn aanklacht. Wat hij zag had een vonk in hem ontbrand die nooit meer zou doven.
Maar nu sta ik hier, en is het goed. De eerste blaadjes vallen. Ik voel ze hun verzet opgeven en zich losmaken. Aandachtig kijk ik ze na en denk: ja, nu ben ik af. Zo is het mooi. De blaadjes zijn zo dun. Een kriebeltje, een briesje en daar gaan ze, een voor een draaien ze om hun eigen as tot ze in alle kalmte de aarde raken, waar ze zullen vergaan.
‘Het gaat niet,’ riep ik die avond in paniek naar Ewald. Hij pakte me vast, omklemde mijn trillende handen en keek me aan, kneep zijn ogen samen, net als zijn lippen. ‘Lieverd toch. Je geeft jezelf te weinig tijd.’ Hij gaf me een slok van zijn thee. En daarna zei hij, met lichte stem, maar met opgetrokken schouders: ‘Natuurlijk kun je dit.’ Dat het een hele omschakeling was zei hij, en hij begon een heel verhaal over hormonen. Over de huisarts. En dat ik misschien toch nog eens naar die psychiater moest gaan. Terwijl hij praatte, boog hij zich een fractie naar voren, zodat het lamplicht zijn hoofd van opzij bescheen. Nooit eerder zag ik zo duidelijk de spieren van zijn hals, de golvende grove pezen, die zich strekten vanuit zijn schouders tot zijn hoofd, zijn rustig kloppende aderen. Zijn kracht had iets even afschrikwekkends als geruststellends. Zonder mij zou het beter gaan.
Dat was april. In mei kwam de eerste droom. Ik sliep nauwelijks maar als de slaap kwam, kwamen ook de dromen. De zomer was al ontwaakt en kleefde aan mijn oogleden. Mijn lichaam onder een stolp van zwijgende hitte. Misschien lag ik in bed. Met alle ramen open. Misschien was ik in de tuin. Opeens kon ik me weer oprichten en voor ik het wist bewoog ik bedachtzaam door zachte, meegevende lucht. Mijn vingers schudde ik los, twijgen die zich krommen, maar die niet kunnen breken. Nergens weerstand. Mijn tenen schoten de grond in tot oneindige diepten. Als vanzelf gleden ze door drassige aarde en vonden hun plek in holtes die op ze wachtten.
Waar ik nu woon, niet meer dan een tiental meter verderop, is Storm vrij van mij. En ik van mezelf. Hier sta ik uren, dagen, maanden stil en toch zie ik alles. De hele tuin. Het dichte bos daarachter. Mijn hele leven. Iedereen die me lief is, is bij mij. Zelfs de doden leven weer. Ze zitten in de geluidloze wervelingen van het loof. De lichtgeel glimmende blaadjes. Zo mooi dat ik er van zou willen huilen. Als ik dat kon. Maar huilen kan ik niet meer.
En waar ik nu sta zijn Ewald en Storm altijd bij me. Zonder pijn. Gewoon in ons huis. Vlakbij. Tegenover mij. Ik zie de tafel, de bank, het bed. Zie Ewald in de gang. Hij gaat door zijn knieën en trekt ons kind zijn jasje uit, tilt hem hoog op. Prakt met gebogen rug groenten door elkaar. Leest hem voor bij een klein lichtje. Dan dekt hij Storm toe en knipt zonder aarzeling het lampje uit om aan de andere kant van de gang, in de woonkamer, de krant te lezen. Hij controleert niet een keer of hij nog wel ademt.
Van waar ik nu sta ben ik eindelijk echt bij Storm. Wat een geluk. Bij mijn kind zijn. Mijn zoon, mijn lieveling, mijn verlichte geest, mijn wonder. Elke avond buig ik me in een stil ruisen naar hem over en luister naar zijn zacht snurkende adem. Ik blijf de hele nacht bij hem. Uitgeput is hij, van alles wat hij die dag heeft geleerd, van wat het leven nu al van hem eist, en ik wieg hem in de beschermende lichtkring van zijn nachtlampje, kriebel zijn lichtblonde krulhaartjes. Dat wat net een vinger is past nu precies in het geultje in zijn nek, dat loopt van zijn haargrens tot de verdikking waar zijn ruggengraat begint. Heel zacht krassend krabbel ik hem daar. Mijn aaien kalmeert hem. Slaap kindje, slaap. Daar buiten …
Het mooiste aan waar ik nu sta, is dat de tijd niet meer bestaat.
Het is bijna net als toen, toen Storm zich nog in mij schuilhield. Hij dobberde rond in mijn zachtjes klotsende warmte, samen dagenlang rondzwervend door bossen, duinen en parken. Alle tijd had ik. Op mijn gemak tekenende ik mijn favoriete bomen na, lijn voor lijn, en legde mijn oor tegen hun stammen om ze daarbinnen te horen suizen. Verzinkend in weke, almaar uitdijende tijd, tot er niets anders meer bestond dan de ritmes van sapstromen, ademhaling, voorbijtrekkende schaduwen, licht en donker.
Waar ik nu ben, ben ik ook weer met Julia. Zoals het bedoeld was. Alleen wij tweeën. Niemand die onze symmetrie zou verstoren. Meer had ik ook niet nodig. Meer kon ik niet aan. We studeren weer, ons leven bestaat opnieuw uit die eindeloze reeks dagen die gedachteloos in elkaar overgaan. We wentelen ons in de weelde van de verveling, het verdwalen. Dolen door dichte bossen, doorkruisen Europa, met de veldgids dendrologie in onze handen. Opgetogen zetten we kruisjes bij de mooiste bomen. We ontdekken dat het individuen zijn. Stuk voor stuk even prachtig. Steeds weer is er een nieuw schepsel dat zich aan ons openbaart.
Tijdens die tochten begonnen de gedachten waar ik alleen haar over vertelde. Hoe ik afwezig de krant las, het nieuws keek, rampen en aanslagen zag, en dacht: een linde, een es, een rode kornoelje, zij zullen zoiets nooit doen. Dat ik dacht aan alle kennis die ze bezitten en die wij nooit zouden begrijpen. De eik kan vijfhonderd jaar worden als hij wil en onder de grond zoemt het van de bomengeheimen. In het donker strekken ze hun kilometerslange, gladde wortelstelsels naar elkaar uit en vertellen ze elkaar alles.
De gedachten kwamen als golven, vooral als ik terug was in de stad. Steeds weer die schok. Zulke weggetrokken gezichten, in zichzelf gekeerd. Overal reclames, felle lichten. En toch was alles dof. Cafés, flats, kantoorgebouwen. Een hopeloos doolhof van steen en staal.
Dat er therapieën bestaan, had de psychiater gezegd, die hun effect hebben bewezen. Geavanceerde technieken. De werkingsmechanismen worden onderbouwd met cijfers. Ze sprak met een heldere stem, en het hechte weefsel van haar woorden lichtte op. Het was zo verblindend dat je, als je een moment niet oplette, niets anders meer kon zien. Maar dat gold alleen voor anderen. Voor Ewald die naast me zat, zijn schouders weer hoog, een hand die die van mij probeerde te pakken. Maar ik keek uit het raam en keek naar de trotse stammen van de bomen. Zag een plataan met een bladderende bast en mijn rug begon te jeuken.
’s Avonds lag ik in bed. Zijn handen gingen voor het eerst in maanden weer over mijn lichaam. Hij fluisterde in mijn oor dat alles goed kwam. Ik hield zijn hoofd vast. Over zijn rug keek ik naar buiten, naar de takken van de Acer pseudoplatanus in de omlijsting van het raam. In mijn verbeelding tikten hun punten vragend tegen het glas. Ik dacht aan alle soorten schors die ik heb gezien, gevoeld, bewonderd. De ene keer hard en stenig, dan weer zacht en bleek. Haast zonder vlekjes, plekjes of ontsieringen, of juist vol knobbelige knoesten, en loskomende schilfers. Stuk voor stuk ademen ze perfectie. Volmaakt ontworpen.
Outside it was cool and blue, the indeterminate hour between light and dark when everything is possible. In the bathroom the baby monitor was on: its light shining, the tiles gleaming. Just a little longer and I’d go and get him for his bath. I leant my head back, opened my hands and closed my eyes for a moment. If I knew how, I’d pray for forgiveness for what was going to happen.
I stood next to the baby bath the way I’d stood on the waterside. I’d thought of going into the river there so many times. Next to the bent pollard willow that leans out over the water. Lowering my body in, gripping the overhanging branches for a moment, then letting myself sink slowly until the water closes over my head.
Storm had only just arrived and I was already exhausted. A few weeks earlier he’d slithered out of me, breaking the enchantment. Despite all the promises, I was alone again. I always made sure Storm was in the playpen whenever Ewald was due home. Lying on his back surrounded by bibs, soft blocks, cloth books. With me sitting next to him and smiling, even if there was nothing to smile about and the other side of the window stayed dark. Spring had died a premature death. The constant gloomy drumming of never-ending rain. The house full of the sickly-sweet smell of the milk that kept leaking out of me, pressing against my skin, swelling my breasts, trying to get out, but which Storm refused to drink.
The blue hour was safe, the best time for his bath. Ewald was on his way home. I got Storm out of the bedroom in preparation. The water in the baby bath was the right temperature. Just a little bit longer, Daddy will be home soon.
I put on music to drown out everything I could hear. Lou Reed, ‘Perfect Day’. It immediately took me back to Julia. Dear sweet Julia. The only kid I shared my toys with at the home. Even though she always wanted to do the same thing. If it was up to her we’d have only ever played with my plastic doll with the exceptionally pale blue eyes. Practising for later. Dressing her, brushing her hair. But I preferred dancing. Alone or together. In the park behind the home. I danced with the spreading hazels and the chestnut trees that grew there in the hard ground. With arms like supple, flexible branches. The reassuring murmur of blood in my ears.
But that Wednesday afternoon Ewald had gone to a conference. He was going to be late. I’d filled the bath for the blue hour, but stalled. I just held him tight, pressing him to my breast and watching the sky change colour. A little later I was standing with my back to him to make a bottle. He was making quiet little sounds in the playpen, and had turned his head towards me. Suddenly I felt like he was watching me. That he had been watching me for quite a while. I turned and a shock passed through my body. His eyes were so different from how I knew them. Nervously I brushed my hair away from my face, straightened my back and carried on with the formula. It wasn’t possible. He was too young to watch things. I picked him up, his body so light, but his muscles tense. He was hardly moving and I concentrated my gaze on the crown of his head. ‘Here you go.’ He clamped his greedy hands around the bottle and immediately began drinking, almost aggressively, now staring into space. The overhead lamp was shining brightly and I saw its reflection glinting in his eye.
He drank as if famished, his chest jerking and pumping and I stood deathly still, as if the soles of my slippers were glued to the floor. Breathlessly, I looked at him. The power of his gulps, the glugging of his throat, the down on the back of his neck and the perfect whiteness of his little head. Looking at all these things that were so beautiful but had nothing to do with me. An unfamiliar doll in my arms.
He had to go back to his room. Now. Back to bed. I had to go back to bed. But I put it off. Just a little longer. I wanted to be that other woman, despite knowing better, I wanted to be the good mother. To prove something to the scarcely visible figure in the dark surface of the window. I am a mother, I tried, I am a mother standing at the window with her child and gently breathing out little words against his throat. But I wasn’t breathing out anything, I didn’t say anything, nothing came. I stepped closer, looking at the saturated garden, which the rain had leached all the colour out of, and at myself in the black glass, motionless and almost vanished already.
When I turned back to Storm I saw that he was looking up again. His eyes fixed on mine. I stiffened. An artery in my forehead began quivering. Floating behind it were the most horrific thoughts. And he saw them. He saw who I was. His cheeks and forehead turned as red as a sycamore leaf. His scream was short and icy and turned into a shrieking howl I’d never heard before. I knew at once: this was his accusation. What he had seen had sparked a fire in him that would never be extinguished.
But now I’m standing here and it’s alright. The first leaves are falling. I feel them giving up and letting go. I follow them with my eyes and think: yes, now I’m free. It’s beautiful like this. The leaves are so thin. The slightest itching, a breeze and they’re off, spiralling one after the other until they calmly reach the earth, where they will rot away.
‘I can’t do it,’ I shouted at Ewald that night. He grabbed me, held my trembling hands tight and looked at me, screwing up his eyes and his lips too. ‘Sweetheart, come on. You’re not giving yourself enough time.’ He gave me a sip of his tea. And then he said, in a light-hearted voice but with his shoulders bunched up, ‘Of course you can do it.’ It was a massive adjustment, he said, and launched into a long story about hormones. About the GP. And that I might have to go see a psychiatrist after all. While talking, he bent forward a fraction, so the lamp lit his head from the side. Never before had I seen his neck muscles so clearly, the movement of the robust sinews that stretched from his shoulders to his skull, his calmly throbbing arteries. His strength was horrifying and reassuring at once. Without me things would be better.
That was April. In May I had the first dream. I hardly slept, but when sleep came, the dreams came too. The summer had already woken and was stuck to my eyelids. My body under a dome of silent heat. Maybe I was in bed. With all the windows open. Maybe I was in the garden. Suddenly I could sit up again and before I knew it I was moving through soft, yielding air. I shook out my fingers, twigs that can bend but not break. No resistance anywhere. My toes plunged deep into the ground, sliding smoothly through sodden earth and nestling into the hollows that awaited them.
Where I now live, no more than a dozen metres further along, Storm is free of me. And I am free of myself. I stand here motionless for hours, days, months, yet see everything. The whole garden. The thick wood beyond it. My whole life. Everyone I love is here with me. Even the dead have come back to life. They are in the noiseless swirling of the foliage. The gleaming, pale yellow leaves. So beautiful it could make me weep. If I could. But I can’t cry anymore.
And where I am now standing Ewald and Storm are always with me. Without pain. In our house. Close by. Across from me. I see the table, the couch, the bed. Ewald in the hall. He squats down to take off our child’s coat, lifting him up. Bends over a plate to mash vegetables. Reads to him by dim lamplight. Then he tucks Storm in and without hesitating turns off the lamp to read the newspaper across the hall in the living room. He doesn’t check once to see if he’s still breathing.
From where I am now standing I am at last truly with Storm. What a joy. Being with my child, my son, my darling, my enlightened soul, my miracle. Every evening I bend over him in my quiet rustling and listen to his gently snoring breath. I stay with him all night. He is exhausted from everything he has learnt that day, the demands life is already putting on him, and I rock him in the protective circle of his nightlight, tickling his little blond curls. That which is just like a finger now fits exactly in the hollow in the back of his neck that runs from his hairline to the bulge where his backbone begins. I scratch him there very gently. My stroking calms him. Rock-a-bye baby…
The most beautiful thing about where I am now is that time no longer exists.
It’s almost like before, when Storm was still sheltering inside me. He floated in my gently sloshing warmth as we spent days wandering woods, dunes and parks together. I had all the time in the world. I could relax while drawing my favourite trees, line by line, pressing my ear to their trunks to listen to the murmuring within. Sinking into flaccid, ever-expanding time, until nothing existed but the rhythms of flowing sap, breath, passing shadows, light and dark.
Where I am now I am with Julia again too. The way it was meant to be. Just the two of us. Nobody to disturb our symmetry. All I ever needed. All I was up to. We are students again, again our lives consist of an endless series of days merging thoughtlessly together. Wallowing in the luxuriance of boredom, of getting lost. Wandering through thick forests, crisscrossing Europe with the dendrology guidebook in our hands. Delighted to tick off the most beautiful trees. Discovering that they’re individuals. Every one magnificent. Always another new creature revealing itself to us.
During those expeditions the thoughts I didn’t tell anyone but her about began. How I could absent-mindedly read the newspaper or watch the news, see disasters and attacks, and think, a linden, an ash, a red dogwood, they’d never do anything like that. I’d think of all the knowledge they possess that we will never understand. The oak can live to five hundred if it wants to and the earth below the surface is humming with secrets. In the dark the trees reach out to each other across kilometres with their smooth root systems and they tell each other everything.
The thoughts came in waves, especially when I was back in the city. Always with a shock. Such averted faces, inward-looking. Advertisements everywhere, bright lights. And everything dull all the same. Bars, flats, office buildings. A hopeless labyrinth of steel and stone.
There are therapies, the psychiatrist said, that have proven effective. Advanced techniques. Scientifically supported methods. She spoke in clear tones and the tight tissue of her words shone. It was so dazzling that if you weren’t careful, you would be blinded. But that only applied to others. To Ewald sitting next to me, his shoulders up again, a hand trying to grab mine. But I stared out of the window at the trees’ proud trunks. The sight of a plane with peeling bark made my back itchy.
That night I was lying in bed. For the first time in months, his hands slid over my body. He whispered in my ear that it would all work out. I held his head. Over his back I stared at the branches of the Acer pseudoplatanus framed by the window. In my imagination their tips tapped out a question on the glass. I thought of all the kinds of bark I have seen, felt, admired. Some hard and stony, others soft and pale. Almost without stains, spots and blemishes, or flaking and full of knots and gnarls. Every one sheer perfection. Immaculately designed.
Inge Schilperoord (1973) is a forensic psychologist and writer. As a criminal psychologist, she provides expert witness assessments of suspects’ mental health for the Pieter Baan Centre and other institutes. For a long time she wrote mainly non-fiction, reports, interviews and reviews for newspapers and magazines. her widely acclaimed debut novel Muidhond (Tench) published in 2015 won the Bronze Owl Prize for best literary debut in Dutch and was translated into English, French, Italian, Spanish, Turkish, Norwegian and Catalan. The film rights were purchased by Belgian film director Patrice Toye and Schilperoord was closely involved in the filming of Muidhond. The film won the 2019 Film Fest Gent Audience Award. Her second novel Het licht in de stad (The light in the city) will be published in autumn 2022.
De frou waard midden yn ’e nacht wekker. Earst fernaam sy it wekker wêzen, pas dêrnei murk sy wêrom. Pine hie har wekker makke. Lykas graaide der in fierste grutte hân nei yngewanten, lykas ûntweide dy har as farsk sketten wyld. Se tocht oan donkere organen, bluodderich fleis. In ûnbepaald skoft lang fersette se har tsjin it geweld – dat se blykber sels fuortbrocht – mei wanhopige beswarringen en in domme hân op it troffen gebiet. Mar der wie gjin hâlden oan, se sprate de eagen wiid iepen, draaide har op har rêch en dêrnei op har side, krulle harsels by einbeslút op. De helpeleaze, weake dielen ynsletten troch in koai fan rêch en skonken. Waardeloas. Se grypte krampachtich in hânfol bêdeguod en knypte, kreunde, switte, nettsjinsteande de huverige nacht. De oandrang ynienen om har terms te leegjen sette har yn beweging. Foaroerbûgd en mei in earm tsjin har búk, as koe se wat tsjinhâlde, stroffele se nei bûten mar berikte it húske net op ’e tiid. Se die har behoefte as in bist, yn ’e hoksen oan ’e râne fan it hiem. De ferromming duorre koart, se koe noch krekt nei binnen krûpe, kokhalse en spuide, in pear kear efterinoar. Nei siken happend kroep se fuort fan har eigen kjitte, sonk drekt dêrnei yninoar. It skouder foel hurd op ’e flier, krassende neilen klonken oer it hout. Smoargens of splinters lieten los. My likefolle, wie har lêste tins.
De pine hie fan har wûn, hie sels sûnder omhaal eangst ûntmantele. Der wie gjin lûd, gjin rook, gjin ljocht of tsjuster. De pine regearde en de pine hie hjir al earder west. Hy koe dit lichem, in âlde kunde. It tsjinwurkjen fan koarte doer, de besetting bernespul. Yn crescendo ferdielde de pine him oer alle lichemsparten sadat sels teannen en hierwoartels itselde songen, hurd en sûnder dynamyk. De pine woe net wat yngewikkelds, syn fersyk wie dea-ienfâldich. De pine woe omtinken. Krekt as fjoer sûgde er alles nei him ta. Die der fierders neat mei, belune net en transformearre net. Twong inkeld ôf.
Hjir, sjoch nei my. Ik bin pine. Ik kin dy alles jaan en noch makliker ôfpakke. Ik wiskje dy út. Wêrom? Ik wol datst nei my sjochst. Sjoch my, bliuw. Dêrom haw ik alles útskeakele, dyn langstmen, dyn tinken, dyn tiid. Ik moast wol en sis no sels: ek bêst lekker toch, sa wêzenleas. Do bist pine, hearlik ienfâldich. Sûnder oansjen des persoans hjit ik dy mar ien ding: direkte tawijing. Sjoch. Jou my oerjefte. Do hást gjin pine, do bist. Ah, dat is al better, do letst op. Mear freegje ik net dus neam my net in alles-easker. Do bist nimmen en nimmen hat neat te jaan. Braaf, do sjochst. Wa ast bist? Pine. Do en ik binne gelyk. De rest fan dy is ferdwûn, wei. Ferromming mei, ik sil it gjinien trochfertelle. Sis my no mar nei: ik bin pine. Ik bin pine. Ik bin –
Harrejasses, wiete poaten, Benedictus hie der in smoarge hekel oan. Fan it plakken fan syn fel oant de kjeld dy’t him yn ’e fuotten kroep en fan dêrút nei boppe truts, syn hert berikte en trochsangere nei syn brein. De iennige flek op dizze fan dauwe trochweakke moarntiid. Drave, dat wie de bêste remeedzje en dat wie it eins altiten. Fan de beamwâl ôf gong er yn spongengalop de hichte ôf, wylst er tajoech oan dy loksillige spierjokte, krêftich ôfsette mei de efterpoaten, de taangiele foarpoaten simpelwei folgen. Yn ’e moarnsskimer ferdwynde rûs, tekenen kontoeren har skerper ôf en boppedat, de lûden begrypte er better. Want nettsjinsteande de faasje heinden syn leppelearen alles op: kriskrassende flearmuzen, in heech yn ’e loft sirkeljende ûle en ûnder syn galoppearjende fuotten de nea ophâldende, piipjende ferstuivering fan fjildmuzen yn har ûntelbere hoaltsjes, mantsjes dy’t inkeld draafden op ’e flecht, de tragyk fan ûngedierte. It hege gers wie syn maat, it iepene en slute him efter him as in libbene tunnel. Oh hearlik draven! Neat, sels fleanen net, koe better wêze as dit. Under folge er de rin fan de beek, berikte it gerslân en joech einlings ta oan it rammeljen yn syn búk. It sêfte gers folle syn mage en út en troch ûnderbruts er syn kôgjen om in poat drûch te likken. Sa brocht er de iere moarn troch en pas doe’t de ljurken heech yn ’e loft begûnen te jeuzeljen en ûnder syn fuotten it reauntsjen fan de kerfdieren klonk, fûn er it tiid. Yn in draf koerste er op it komelkersspultsje ta fierderop, op ’e syk nei biten en koal. Hy kroep troch de strewellen, berikte de tún en rûkte dat der eat net yn ’e oarder wie. Sittend op ’e efterpoaten naam er de situaasje yn him op. De doar fan it hûs stie waachwiid iepen, dochs kringele út ’e skoarstien gjin reek. De hinnen keakelen oerémis in wurdebrij sûnder syntaksis. Troch in ûnfoege nijsgjirrigens grepen, kaam er rinnende tichterby, de leppelearen stiif omheech, en die in blik nei binnen.
God, dêr giet ien dea, tocht Benedictus by it sjen fan wa’t dêr lei.
Mei-ienen die de frou de eagen iepen en seach rjocht yn dy fan de hazze, dy’t siet op syn machtige efterein. Sa wyt, syn fel, en syn eagen grut as ikels. Foar’t se der in twadde tins oan wije koe, bruts it besef troch dat der wat hiel oars geande wie. Wichtiger as dizze wite hazze yn har hûs, syn gnuven en it eventuele eangjen. Se sweve – soks moast it wol wêze – se fielde har omwuolle troch in sereen ôfwêzich wêzen fan eat. De flier dy’t har sa sûnder muoite droech, de koele wyn dy’t troch it doarsgat kaam, de sinne dy’t in stripe oer har antlit luts: de pine wie fuort. Waarme pudding – oars koe se it net neame – de ynhâld fan har holle. Fierders hie se it frij kâld en sûnder oan ’e hazze te tinken, hise se harsels stinnend op en wankele op ûnfêste fuotten nei it bêd, luts de tekken oant de kin ta en rille geloksillich. De wite hazze, seach se troch har wimperhierren, hie gjin poat ferset. Allinne syn noas knipte sûnder ophâlden. Alles goed en wol, har pineleaze steat wie folle nuverder. Ja, de striesek wie hearlik sêft en se waarme stadichoan op mar wat nofliker oft se hjir lei, wat boazer se waard. Alles wie har ôfpakt, krekt sa’t de pine it foarsein hie. Neat woe se mear dwaan hjoed, net sopsiede of flierfeie. Neat wie der te fielen ek, gjin honger, toarst of oare liiflikheden. Inkeld dy stumperige loksilligens. De hazze rûn hoeden op har ta, syn neilen tikken op ’e flier. Fan tichterby seach se syn spjalte lippe en syn fel, dy’t yn werklikheid út in grut tal tinten wyt bestie. Wie dit dan it heechst helbere, hjir te lizzen, ferlost fan wil en langstme?
‘Dêr biste wer’, sei se. It wie de earste kear dat se tsjin de hazze prate. Nei eltse pine-oanfal dûkte it dier op, wachte dan yn it gat fan ’e doar wylst se grimmitich nei it plafond stoarre. Hy waard mei in rabiaat fernoegen negeard. Bannich mei it tellen fan balken, miste se it momint wêrop’t er him ôfjoech, tagelyk mei de geloksfla yn har holle. Wat har dreau wie wrake. Net him, net de boadskipper, mar de pine woe se straffe. Dwers troch har bedwelme steat seach se nammentlik sa klear as wat wêr’t it allegear op útkomme moast. Ferjitnis, mei as it sûkelaadsje op ’e oranjekoeke dat se jubeljend dit saneamde nirwana fan de ôfkearde ûndergong binnendûnsje soe. Oer har deade lyk. In dolk yn har búk, in knibbel op har kiel: dat die de pine mei har. Júst wannear’t se belies joech liet er har gean, easke der tankberens foar werom. Se hie net folle, in teheistere liif, dizze klinte. Mar dit hie se ek en dit hold se fol: se liet har net omkeapje, fersmiet dat leageneftich lok.
De hazze joech noch hieltyd gjin sjoege, ek it knippen fan syn noas hold ûnfersteurber oan.
‘Do wolst gewoan krekt itselde. Omtinken, sa is it dochs? En foar in ingel biste likegoed fierstente lyts.’
Simpele sjut, tocht Benedictus, ik hoech dyn omtinken net, wat ik wol is draven en as bewiis foar syn berettens likke er wat boarsthierren glêd. Om’t se blykber útpraat wie, sakke er troch syn poaten en wachte. Fertard troch lulkens hold se it oant de middei út, liet se in sucht en slute de eagen. In taaien ien wie it wol, fûn Benedictus. Hy tearde de tekken wat werom, sprong neist har op bêd, struts him út oer syn folle lingte en wrotte, treau dat lichem neist him oan ’e kant. It joech net mei of treau werom. Se wrakselen mei de eagen ticht en hoewol’t Benedictus folle lytser wie, hie er al gau de oerhân. Yn syn omearming joech se belies.
Benedictus, Benedictus!
Hy die de eagen iepen. It wie tsjuster en bûten klonk it wramen fan in stikelbaarch op ’e syk nei wjirms. Mar hy hie syn namme heard. Hy sprong fan bêd, fleach nei de muorre en batste der mei de foarpoaten tsjinoan, besocht himsels omheech te klauwen, draaide him fluch om, sprong werom op it bêd, dûkte derôf en trape yn syn flecht in stoel tsjin ’e grûn. It gekletter fan hout en gekras fan neilen fitere syn opwining oan en yn in amerij seach er skerp en klear it gat fan ’e doar.
Benedictus, sjoch nei my. Bliuw!
Hy sette him ôf en galoppearre nei bûten. Fuort út dat lytse hûs, allinne de himel dulde er boppe him, wyn troch syn hierren, wyn troch syn earen. Fluitsjend sykhelle hy tusken syn tosken troch, hieltyd hurder en heger. Hearlik drave, alles ferjitte. De jonge nacht, allyk it gers, wie syn maat. Hy struts him de kop en iepene tûzenen geulen en slinken om yn te ferdwinen. Hy probearre se allegear, sprong deryn en derút, gie sa hurd as er koe ek al wie de eangst sûnt lang út syn poaten streamd. De tsjindruk fan de ierde makke him fredich oant yn syn sturt. Pas boppe-oan de hichte fertrage hy en draafde nei syn favorite leger. Hy ferbûgde in pear halmen en drukte him del yn ’e betroude kûle, mei sels foar alle fjouwer fuotten útsparrings. Hy slute de eagen, werbelibbe hieltyd wer syn fantastyske sprint fan begjin oant ein. Syn boarstkas bealge as wie hy dêr noch, heuvelop jeiend, wyn troch syn hierren, wyn troch syn earen, hy knipte mei de noas en wie fuort.
De vrouw ontwaakte midden in de nacht. Eerst werd ze zich gewaar van het wakker zijn, pas daarna van het waarom. Pijn had haar gewekt. Alsof een veel te grote hand naar ingewanden graaide, haar ontweidde als vers geschoten wild. Ze dacht aan donkere organen, bloederig vlees. Gedurende een onbepaalde tijd verzette ze zich tegen het geweld – dat ze kennelijk zelf voortbracht – met wanhopige bezweringen en een domme hand op het getroffen gebied. Maar er was geen houden aan, ze sperde haar ogen wijd open, rolde zich op haar rug en daarna op haar zij, krulde zich ten slotte op. De hulpeloze, zachte delen ingesloten door een kooi van rug en benen. Waardeloos. Ze greep krampachtig een hand beddengoed en kneep, kreunde, zweette, ondanks de kille nacht. De plotselinge drang haar darmen te legen zette haar in beweging. Gekromd en met een arm tegen haar buik, alsof ze iets kon tegenhouden, strompelde ze naar buiten maar bereikte het gemak niet op tijd. Ze deed haar behoefte als een dier, gehurkt aan de rand van het erf. De opluchting duurde kort, ze kon nog net naar binnen kruipen, kokhalsde en gaf over, een paar keer achter elkaar. Naar adem happend kroop ze weg van haar eigen drek, zonk direct daarna ineen. Haar schouder landde hard op de vloer, krassende nagels klonken over het hout. Vuil of splinters lieten los. Om het even, was haar laatste gedachte.
De pijn had gewonnen, had zelfs zonder omhaal angst ontmanteld. Er was geen geluid, geur, geen licht of donker. De pijn regeerde en de pijn was hier al eerder geweest. Hij kende dit lichaam, een oude bekende. Het tegenwerken van korte duur, de bezetting kinderspel. In crescendo verdeelde de pijn zich over alle lichaamsdelen zodat zelfs tenen en haarwortels hetzelfde zongen, hard en zonder dynamiek. De pijn wilde niets ingewikkelds, zijn verzoek was doodeenvoudig. De pijn wilde aandacht. Net als vuur zoog het alles naar zich toe. Deed er verder niets mee, werd er niet minder van noch transformeerde. Dwong enkel af.
Hier, kijk naar mij. Ik ben pijn. Ik kan je alles geven en nog makkelijker ontnemen. Ik wis je uit. Waarom? Ik wil dat je naar me kijkt. Zie mij, blijf. Daarom heb ik alles uitgeschakeld, je verlangens, je denken, je tijd. Ik moest wel en zeg nou zelf: ook best lekker toch, zo wezenloos? Je bent pijn, zalig enkelvoudig. Zonder aanzien des persoons beveel ik maar één ding: directe toewijding. Kijk. Geef me overgave. Je hébt geen pijn, je bent. Ah, dat is al beter, je let op. Meer vraag ik niet dus noem me niet veeleisend. Jij bent niemand en niemand heeft niets te geven. Braaf, je kijkt. Wie je bent? Pijn. Jij en ik zijn gelijk. De rest van jou is foetsie, weg. Opluchting mag, ik zal het niemand doorvertellen. Zeg me nu maar na: ik ben pijn. Ik ben pijn. Ik ben –
Jasses, natte poten, Benedictus had er een hartgrondige hekel aan. Van het plakken van zijn vacht tot de kou die in zijn voeten kroop en van daaruit naar boven trok, zijn hart bereikte en doorzinderde naar zijn brein. De enige smet op deze van dauw doordrenkte ochtend. Hollen, dat was de beste remedie en dat was het eigenlijk altijd. Vanaf de houtwal ging hij in spongengalop de heuvel af, toegevend aan die heerlijke spierjeuk, krachtig afzettend met zijn achterpoten, de tanige voorpoten simpelweg volgend. In de ochtendschemer verdween ruis, tekenden contouren zich scherper af en bovendien, de geluiden begreep hij beter. Want ondanks zijn vaart vingen zijn lepeloren alles op: kriskrassende vleermuizen, een hoog in de lucht cirkelende uil en onder zijn galopperende voeten de nooit aflatende, piepende verbazing van veldmuizen in hun ontelbare holletjes, kereltjes die enkel renden om te vluchten, de tragiek van ongedierte. Het hoge gras was zijn vriend, het opende en sloot zich achter hem als een levende tunnel. Oh heerlijk rennen! Niets, zelfs vliegen niet, kon beter zijn dan dat. Beneden volgde hij de loop van de beek, bereikte het grasland en gaf eindelijk toe aan het gerammel in zijn buik. Het zachte gras vulde zijn maag en af en toe onderbrak hij zijn gekauw om een poot droog te likken. Zo bracht hij de vroege ochtend door en pas toen de leeuweriken hoog in de lucht begonnen te kwebbelen en onder zijn voeten het murmelen van kerfdieren klonk, vond hij het tijd. In een draf koerste hij naar de keuterboerderij verderop, op zoek naar bieten en kool. Hij kroop door het struikgewas, bereikte de tuin en rook dat er iets niet in orde was. Zittend op zijn achterpoten nam hij de situatie in zich op. De deur van het huis stond wagenwijd open, toch kringelde uit de schoorsteen geen rook. De kippen kakelden een opgewonden woordenbrij zonder syntax. Door een ongepaste nieuwsgierigheid bevangen, liep hij dichterbij, de lepeloren stijf omhoog, en wierp een blik naar binnen.
God, daar gaat er eentje dood, dacht Benedictus bij het zien van wie daar lag.
Meteen opende de vrouw haar ogen en keek recht in die van de haas, zittend op zijn machtige achterstel. Zo wit, zijn vacht, en zijn ogen eikelgroot. Voordat ze er een tweede gedachte aan kon wijden, brak het besef door dat er iets heel anders gaande was. Belangrijker dan deze witte haas in haar huis, zijn geloer en het eventuele vrezen. Ze zweefde – zoiets moest het wel zijn – ze voelde zich gehuld in een serene afwezigheid van iets. De vloer die haar zo moeiteloos droeg, de frisse wind die door het deurgat kwam, de zon die een streep over haar gezicht trok: de pijn was weg. Warme pudding – anders kon ze het niet noemen – vulde haar hoofd. Verder had ze het best koud en zonder aan de haas te denken, hees ze zich kreunend op en wiebelde op onvaste benen naar bed, trok de deken tot haar kin en rilde gelukzalig. De witte haas, zag ze door haar wimperharen, had geen poot verzet. Alleen zijn neus knipte onafgebroken. Alles goed en wel, haar pijnloze staat was veel vreemder. Ja, het stromatras was heerlijk zacht en ze warmde langzaam op maar hoe fijner ze hier lag, hoe bozer ze werd. Alles was haar afgenomen, precies zoals de pijn het had gezegd. Niets wilde ze nog doen vandaag, geen soep koken of de vloer vegen. Niets viel er te voelen ook, geen honger, dorst of andere lijfelijkheden. Enkel die stompzinnige gelukzaligheid. De haas liep voorzichtig op haar af, zijn nagels tikten op de vloer. Van dichterbij zag ze zijn gespleten lip en zijn vacht, die in werkelijkheid uit een grote hoeveelheid tinten wit bestond. Was dit dan het hoogst haalbare, hier te liggen, verlost van wil en verlangen?
‘Daar ben je weer’, zei ze. Het was de eerste keer dat ze tegen de haas sprak. Na iedere pijnaanval dook het dier op, wachtte dan in de deuropening terwijl zij kwaadaardig naar het plafond staarde. Hij werd met een rabiaat genoegen genegeerd. Druk met balken tellen, miste ze het moment waarop hij afdroop, samen met de geluksvla in haar hoofd. Wat haar dreef was wraak. Niet hem, de boodschapper, maar de pijn wilde ze straffen. Dwars door haar bedwelmde staat zag ze namelijk haarscherp waar het allemaal op uit moest draaien. Vergetelheid, met als kers op de taart dat ze jubelend dit zogenaamde nirwana van de afgewende ondergang zou binnen dansen. Over haar lijk. Een dolk in haar buik, een knie op haar keel: dat deed de pijn met haar. Juist wanneer ze opgaf liet hij haar gaan, verwachtte er dankbaarheid voor terug. Ze had niet veel, een gehavend lichaam, deze hut. Maar dit had ze ook en dit hield ze vol: ze liet zich niet omkopen, weigerde dit gelogen geluk.
De haas gaf nog steeds geen sjoege, ook het knippen van zijn neus ging onverstoorbaar door.
‘Jij wil gewoon precies hetzelfde. Aandacht, zo is het toch? En voor een engel ben je trouwens veel te klein.’
Onnozelaar, dacht Benedictus, ik hoef je aandacht niet, wat ik wil is hollen en als bewijs voor zijn stelligheid likte hij wat borstharen glad. Omdat ze kennelijk was uitgepraat, zakte hij door zijn poten en wachtte. Verteerd door woede hield ze het tot de middag vol, slaakte een zucht en sloot haar ogen. Een taaie was het wel, vond Benedictus. Hij sloeg de deken iets terug, sprong naast haar op bed, strekte zich uit over zijn volle lengte en woelde, duwde dat lichaam naast hem aan de kant. Het gaf niet mee of duwde terug. Ze worstelden met gesloten ogen en hoewel Benedictus veel kleiner was, had hij al snel de overhand. In zijn omhelzing gaf ze op.
Benedictus, Benedictus!
Hij opende zijn ogen. Het was donker en buiten klonk het schuieren van een egel op zoek naar wormen. Maar hij had zijn naam gehoord. Hij sprong uit bed, vloog naar de muur en bokste er met zijn voorpoten tegenaan, probeerde zichzelf omhoog te krabben, draaide zich rap om, sprong terug op het bed, dook eraf en trapte in zijn vlucht een stoel tegen de grond. Het gekletter van hout en gekras van nagels wakkerde zijn opwinding aan en in een kort moment zag hij haarscherp de deuropening.
Benedictus, kijk naar mij. Blijf!
Hij zette zich af en galoppeerde naar buiten. Weg uit dat kleine huis, alleen de hemel duldde hij boven zich, wind door zijn vacht, wind in zijn oren. Fluitend ademende hij uit tussen zijn tanden, steeds harder en hoger. Heerlijk rennen, alles vergeten. De jonge nacht, als het gras, was zijn vriend. Hij aaide zijn kop en ontsloot duizenden geulen en slenken om in te verdwijnen. Hij probeerde ze allemaal, sprong erin en eruit, ging zo hard als hij kon ook al was de angst al lang uit zijn poten gestroomd. De tegendruk van de aarde maakte hem vredig tot in zijn staart. Pas bovenaan de heuvel vertraagde hij en draafde naar zijn lievelingsleger. Hij verboog een paar halmen en drukte zich neer in de vertrouwde holte, met zelfs voor alle vier zijn voeten uitsparingen. Hij sloot zijn ogen, herbeleefde steeds weer zijn fantastische sprint van begin tot eind. Zijn borstkas zwoegde alsof hij daar nog was, heuvelopwaarts jagend, wind door zijn vacht, wind in zijn oren, hij knipte met zijn neus en was weg.
The woman woke up in the middle of the night. First she became aware she was no longer asleep, and then why. Pain had woken her. An oversized hand grabbing at her insides, gutting her like freshly killed game. She thought of intestines, flesh dripping with blood. With desperate incantations and an idle hand on the tormented area, she tried to withstand the assault – which apparently was her own doing. But there was no stopping it. Her eyes were wide open now and she rolled onto her back, then onto her side, hugging her knees to her chest. The soft, vulnerable parts locked in a cage made of back and legs. Useless. She got hold of a handful of bedding, gripped it with all her might, moaning and sweating in spite of the night’s chill. The sudden urge to empty her bowels compelled her to move. Hunching, her arm pressed to her stomach, as if she’d be able hold it in, she stumbled outside but failed to reach the privy. She defecated like an animal, squatting on the edge of the grounds. The feeling of relief soon vanished, she barely managed to crawl back inside, where she heaved and vomited several times. Gasping for air, she dragged herself away from her own muck and then collapsed. Her shoulder hit the floor with a blow, the sound of fingernails scratching boards. Dirt coming loose, or splinters. Who cares; that was her final thought.
The pain had won, had ever so casually dismantled fear. There was no sound, no smell, no light or dark. The pain was in command and it had been there before. It knew this body well, an old friend. Resistance had been short-lived, the invasion child’s play. The pain divided itself in crescendo over the entire body so that even toes and hair-roots sang in unison, loudly and without dynamic. It wasn’t looking for complicated, its request was perfectly simple. The pain wanted attention, absorbed everything, like a fire. Not engaging or subsiding, nor transforming. A mere imposing force.
Look at me. I am pain. I can offer you the world and even more easily take it away. I’m erasing you. Why? I want you to look at me. See me, stay. That’s why I’ve turned everything off, your desires, your thoughts, your time. I had no choice, and let’s be honest: it feels rather nice, right, this vacuity? You are pain, delightfully basic. Without fear or favour, I require only this: undying devotion. Look. Give me submission. You are not in pain, you are. Ah, that’s better, I have your attention now. That’s all I ask, no need to call me demanding. You’re no one, and no one has nothing to give. There’s a good girl, finally focussing. Who you are? Pain. You and I are one and the same. The rest of you has vanished, gone. You’re allowed to feel relieved, I won’t tell. Now repeat after me: I am pain. I am pain. I am –
Ugh, wet feet, Benedictus detested wet feet. His fur sticking together, the cold catching his pads, then moving upwards, reaching his heart and flaring up to his brain. The one stain on this dew-drenched morning. Running was the only remedy really, a sure thing. With wild leaps, he rushed downhill from the overgrownbank, giving in to that wonderful muscle itch, forcefully taking off with his hind legs, his wiry forelegs automatically following. In the early dawn static disappeared, contours sharpened and on top of that, he had a clearer understanding of the things he heard. Regardless of his speed, his spoonlike ears caught even the faintest sounds: bats criss-crossing, an owl circling high up in the sky and underneath his nimble feet, the persistent squeaky surprise of field mice in their countless holes – little fellows who only ran to escape, vermin’s tragedy. The high grass was his friend, it opened and closed behind him like a live burrow. Oh glorious running! Nothing, not even flying, could beat this. At the bottom he followed the course of the stream and reached the pasture, where he finally surrendered to his rumbling stomach. The soft grass filled his belly, and every so often he interrupted his chewing to lick one of his damp legs. That’s how he spent the early morning. Not until the larks high up in the air started chattering and the murmur of insects rose up from under his feet, he felt it was time. He made his way to the croft further down, in search of beets and cabbage. He scurried through the thicket and reached the garden, where he could smell something was wrong. Sitting on his hind legs, he took in the scene. The croft door was wide open, but there was no smoke spiralling up from the chimney. The chickens cackled an excited, disarrayed jumble of words. Overcome by inappropriate curiosity, spoon ears pointing up, he came closer and looked inside.
My God, that one’s dying, Benedictus thought at the sight of who was lying there.
The woman instantly opened her eyes and looked straight into the hare’s, sitting on his impressive hindquarters. So very white, its fur, and eyes the size of acorns. But before she could give it another thought, she realised something else was going on. A phenomenon much more important than this white hare in her house, with its gaze, and the potential fear. She was afloat – or close to it – cocooned in the serene absence of something. The floor supporting her so effortlessly, the fresh breeze coming through the doorway, the sun streaking her face: the pain was gone. Warm pudding – no other way to describe it – filled her head. She felt rather cold as well, so without paying attention to the hare she moaned, hoisted herself up and staggered to the bed, where she pulled the covers to her chin, shivering with delight. The white hare, she could see through her eyelashes, hadn’t moved an inch, but its nose was twitching incessantly. Be that as it may, the absence of pain was a lot more puzzling. The straw mattress was indeed lovely and soft, and she slowly started to warm up, but as her comfort increased, so did her anger. Everything had been taken from her, just as the pain told her it would. What a complete waste of a day, she wasn’t in any shape to do anything, no cooking or sweeping. Didn’t feel anything either, no hunger, thirst or any other proof of having a body. Only this half-witted feeling of utter bliss. The hare approached with caution, its nails ticking on the floor. From up close she could see its split lip and its fur, which was actually made up from multiple shades of white. Was this really the best she could do, lying there, delivered from will and desire?
‘There you are again,’ she said. It was the first time she spoke to the hare. After every fit of pain, the animal would show up and wait in the doorway as she stared at the ceiling, brimming with rage. She’d ignore the animal with rabid pleasure. Fully focussed on counting the beams, she’d miss the moment it slunk away, along with the custard of happiness in her head. Revenge was what fuelled her. Her vengeance wasn’t targeted at the hare, the messenger, but at the pain. Even in her dazed condition she could still clearly see the inevitable outcome. Oblivion, with the added bonus of dancing euphorically into that so-called nirvana of destruction averted. Over her dead body. A dagger in her gut, a knee on her throat: that’s what the pain inflicted on her. It wouldn’t let her go until she gave up, even expected gratitude in return. She didn’t have much, a mangled body, her cabin. But this she had as well, and she stubbornly clung to it: she wouldn’t be bribed, and refused this delusion of happiness.
The hare remained utterly unresponsive and just carried on twitching its nose.
‘You want the exact same thing. Attention, am I right? You’re far too small to be an angel anyway.’
Idiot, Benedictus thought, I don’t need your attention, all I want to do is run, and as if to prove his point, he licked some of his chest hair, smoothing it down. She seemed to have finished talking, so he lowered himself to the ground and waited. Eaten away by anger she lasted until midday, then she sighed and closed her eyes. She’s a tough cookie, Benedictus thought. He pulled the covers back a bit, jumped onto the bed, right beside her, lay down in full length and tossed about, pushing the body next to him aside. It didn’t yield or push back. She struggled with her eyes closed, and although Benedictus was much smaller, he soon had the upper hand. She surrendered to his embrace.
Benedictus, Benedictus!
He opened his eyes. Darkness had set in, outside a hedgehog was noisily unearthing worms. But he had heard his name. He jumped out of bed, rushed to the wall and struck it with his forelegs, trying to scratch himself upwards. He turned swiftly, leaped back onto the bed, jumped off, knocking over a chair in his flight. The crashing of wood and scratching of nails boosted his excitement, and for a moment he could clearly see the doorway.
Benedictus, look at me. Stay!
He took off and sprinted out the door, away from that small house. He tolerated nothing but the sky over his head, the wind in his fur, wind in his ears. He exhaled through his teeth, whistling, harder and higher, harder, higher. The wonder of running, escaping ones mind. The young night was his friend, so was the grass. It caressed his head and disclosed thousands of trenches and gullies for disappearing. He tried them all, jumped in and out, going as fast as he could even though the fear had long left his legs. The ground’s counter-pressure calmed him right to the tip of his tale. He didn’t slow down until he reached the top of the hill, then he scampered to his favourite form. He bent a few blades and pressed himself into the familiar hollow, which even had four cavities for his feet. He closed his eyes, reliving his magnificent race from start to finish over and over again. His chest heaving as if he was still going, rushing uphill, wind in his fur, wind in his ears, he twitched his nose and then he was gone.
Mariken Heitman (1983) was born in Rheden in the Netherlands. She writes novels, short stories and columns. She grew up between the Veluwe ridge and the IJssel valley, studied biology in Utrecht and practices and teaches organic gardening and farming. Her short stories are published in online opinion magazines and literary journals deFusie, De Optimist and Papieren Helden. Her widely acclaimed debut novel De wateraap (The aquatic ape) published in January 2019 was nominated for the Jan Wolkers Prize, the Bronze Owl Prize and the Anton Wachter Prize. For her second novel Wormmaan (Worm moon) published in August 2021 she receives the Libris Literatuurprijs 2022.
Photo: Wytze Hoogslag
Yn wat der noch oer is fan ús fernielde hûs haw ik juster in brief fan myn mem fûn. ‘FOAR JASPER, AS IK DEA BIN’, stie der yn grutte letters op ’e slúf. It lei yn in laad fan har buro, dat wûndere yntakt mids de púnheapen stie. Gjinien dy’t dernei omsjoen hie. Se is no fiif jier wei, it liket al in ivichheid, mar it brief is der net minder teheisterjend troch. Ik moat besykje om it rêstich wer te lêzen.
‘Leave Jasper,’ set se útein, ‘Ik skriuw dit op dyn sechde jierdei.’ Dat is trijentritich jier ferlyn, der is yn ’e tuskentiid nochal wat bard …
‘Doe’t wy fan ’e moarn dyn kado útpakten (in tekendoaze mei hûndert potleaden, witst noch?) hasto foar it earst nei dyn heit frege.’ Ja, ik wit it noch, fan dy potleaden. Hûndert wie doe in ûneinichheid!
‘Ik haw dy noait oer him ferteld, ik woe net dat hy in plak krije soe yn it libben dat wy tegearre hiene. Mar ik fyn datsto it rjocht hast om te witten wa’t er wie en wat er foar my betsjut hat.’ Se hat my yndie nea oer him ferteld, hoe bot ik der ek op oanstie. It wie altyd dreech om gjin heit te hawwen, op skoalle fansels om’t de oare bern der wol ien hiene, mar letter feitlik noch mear, it begûn stadichoan as in gemis te fielen. Net om’t ik it mei har net goed hie, mar troch it gefoel dat ik in part fan mysels net koe.
‘It wie yn de snuorje dat it Wrâldregear oprjochte waard. Ik wurke yn New York as oersetter by de Feriene Naasjes en makke it sadwaande fan tichteby mei.’ Ja, dêr hat se my letter koart oer ferteld op it stuit dat de oarloch útbruts. Yn ús berchdoarp like dat allegear fier fuort, mar yntusken witte wy better.
‘Dêr haw ik ek dyn heit kennen leard, of krekter sein dejinge dy’t letter dyn heit blykte te wêzen, want doe’t ik fernaam dat ik swanger wie, hie ik New York al ferlitten.’ Ek dat hat se my ienris yn fage bewurdings ferteld: dat se frijwat hommels nei Europa weromkommen wie. Mar se sei doe net wêrom.
‘Ik haw him net sein dat ik fuortgie, hy hat ek noait witten wêr’t ik wenne. Ik haw him inkeld in kaartsje stjoerd om him te fertellen dat hy in soan hie en dat ik dy nei him ferneamd hie.’ Dus myn heit hjit ek Jasper. Dat ferklearret wêrom’t ik in bûtenlânske foarnamme haw.
‘It wie in Nederlanner. Ornaris haw ik it net sa stean op dat arrogante, selsfoldiene naasje, mar hy wie in útsûndering.’ Ik bin dus foar de helte Nederlanner. Ik kin net sizze dat ik dêr botte bliid mei bin.
‘Ik moete him foar it earst yn wat wy in bytsje iroanysk de “kapel” fan de oersetterstoer neamden, it wie eins mear in soarte fan ûntspanningsromte, djip ferskûle yn it labyrint fan liften, treppen en gongen: krekt as woene se leaver net dat de wurknimmers dy romte ûntdekke soene, en faaks wie dat ek wol sa.’ Mar sy hat dy romte fansels wol daliks ûntdutsen. Altyd nijsgjirrich, altyd ûndernimmend, it wie suver ûnfoech.
‘Ik kaam der gauris, it wie it rêstichste plak yn it hiele gebou en koe der yn alle frede lêze, der siet sels in lytse kofjebar en dêr rûn ik him op in dei tsjin it liif – letterlik tsjin it liif, want ik draaide my om wylst ik noch wat tsjin de kofjejuffer sei, en seach dus net der ien achter my stie.’ It begjint as in minne Amerikaanske film.
‘Myn folle espressokopke foel fan it pantsje, hy gong daalk foaroer om it op te krijen en de kofje op te dippen mei wat papieren servetsjes.’ In wiere gentleman koartsein.
‘It earste dat my opfoel: syn hannen. Hy hie prachtige lange pianofingers, ik fielde in rilling troch my hinne gean en fernaam pas in pear sekonden letter dat er wat tsjin my sei. Dy jûns gongen wy foar it earst mei-inoar nei bêd, yn syn appartemint.’ Typysk myn mem. As se wat woe, moast it ek fuortendaalks. Noait in twiveling, noait efkes de tiid nimme om in idee besinke te litten. Ik woe dat ik ek sa wie, it makket alles safolle makliker. Mar blykber haw ik myn twiveljend, foarsichtich aard dan dochs ek net fan myn heit.
‘Do bist no noch fierstente jong om te witten wat seks is, hoe’t it dy yn ljochte lôge sette kin. Ik hoopje datst it yntusken ûntdutsen hast, tsjin de tiid datsto dit lêst.’ Ja, ik haw it ûntdutsen, tankewol mem. Mem woe yn it earst neat fan har witte, it like wol as wie mem jaloersk, en pas nei lange jierrren begûn mem har te akseptearjen, yn de tiid dat wy sels bern krigen. Mar ek Myriam is der allang net mear, en de bern … Ik fetsje eins net wêrom’t ik mem har brief noch fierder lêze wol. Ik wol it ferline net sjen, ik wol net witte hoe’t mem dêr yn New York lei te hoallefoaljen mei in Hollanner.
‘Syn matras rûkte tige nei lavindel, mei wat opwinend soerichs dertrochhinne. Syn twa katten seagen ta doe’t wy frijden, hy fûn dat sjenant mar ik moast derom gnize, dy twa pear eagen makken alles allinne mar noch intinser.’ Voyeurisme, mem?
‘De oare deis seagen wy inoar wer, earst yn ’e kapel en de jûns op ’e nij by him thús. Ik bleau te sliepen, doe’t ik moarnsier wekker waard fan in kat dy’t my heal op it gesicht lizzen kaam, wie ik der wis fan: ik wie fereale, foar it earst yn myn libben.’ En se libben noch lang en lokkich yn de hearlike stêd New York?
‘It fielde lykas wie ik mysels kwytrekke. Ik libbe inkeld noch yn him, foar him, en hy foar my, yn my: dy earste wike wiene wy bûten wurktiid oanienwei tegearre, en ek op it wurk besochten wy inoar sa faak as koe te sjen. De kâns is grut datsto yn de Toer fan Babel (sa’t wy de oersetterstoer fansels neamden) ferwekke bist, want wy hiene alle dagen minstens ien kear seks op it húske.’ Ik hoech dat net te witten, mem. Ik bin mem har soan, net ien as oare freondinne mei wa’t mem har yntime geheimkes dielt.
‘En yn dyselde snuorje wie der dat megalomane, absurde politike projekt dêr’t wy as oersetters in hûdfol wurk oan hiene.’ Jim hiene dêr ôfstân fan nimme moatten, mem, dan sieten wy no net yn dizze einleaze ellinde … Ja, faaks binne oersetters gewoan mar boadskippers dy’t der fierder neat oan helpe kinne, mar in boadskipper kin dochs yn alle gefallen wegerje en bring it boadskip oer. En wie it Ferset doe net al aktyf? Mem hie har dêrby oanslute kind, mem hie freedsum of mei geweld yn opstân komme kind doe’t it noch koe, ynstee fan mei mem har gelok in soan op ’e wrâld te setten dy’t dêr net om frege hat, en dy’t no de púnheapen oprêde moat.
‘Jasper, dyn heit dus, wie it net mei my iens, hy wie in grut foarstanner fan it Wrâldregear, en miskien wie dat wol wat my oan it twiveljen sette.’ Mem, twivelje?
‘Ik wie lokkich mei dizze man, lokkiger as dat ik ea west hie en ea wurde soe’ (behalve doe’t mem in bern krige, nim ik oan?), ‘mar boppe dat gelok seach ik swier waar opkommen. Wy miene dan wol dat leafde en freonskip swierder waagje as ideeën en ideälen, mar winliken biedt ek de grutste leafde gjin ferwar tsjin fûnemintiele mieningsferskillen.’ Dus mem besocht net iens om him te oertsjûgjen?
‘Of alteast, ik wie dêr bang foar. Bang dat ús gelok oantaast wurde soe en ûndermine troch faktoaren fan bûtenôf, hokfoar dan ek.’ Is dat net de definysje fan gelok? Dat it in tydlike tastân is dy’t by einbeslút altyd fersteurd wurdt, om’t it libben no ien kear is wat it is?
‘Mar miskien dochs ek bang dat wy ússels smoare litte soene mei ús eigen gelok: dat it gelok sels de fersteurende faktoar wurde soe, in tastân dy’t wy net folhâlde kinne soene.’ Ik haw mei mem te dwaan. Mem lake my earder út as ik sei dat eat té lekker wie, mem sei dat ik it dan mar stean litte moast, no docht bliken dat mem krekt itselde dien hat: mem hat har gelok stean litten om’t mem it té lekker fûn.
‘Doe’t ik dus in wike letter nei Europa gie foar in reis dy’t ik al folle earder boekt hie en net annulearje woe, sei ik tsjin him dat ik in skoftke allinnich wêze moast om ta mysels te kommen. Dat die him in ekstreem soad fertriet, mar hy sei ta om gjin kontakt te sykjen oant ik werom wie, hy soe my fan it fleanfjild komme te heljen.’ Mar mem kaam net werom. Mem bleau yn Europa. Mem makke har eigen gelok stikken.
‘Mar ik kaam net werom, ik bleau yn Europa, sûnder it him te fertellen. Ut eangst foar de krêft fan myn eigen leafde. En dêrnei hie ik dy, en in nij gelok. Ik hoopje tige dat dyn heit ek in nij gelok fûn hat. Hy is de iennige man fan wa’t ik ea holden haw’ (útsein fan mem har soan, nim ik oan). ‘En ik hâld noch hieltyd fan him, noch hieltyd likefolle. Dat kin gjinien my ûntnimme. Sa, no witst it.’ En se ûnderskriuwt it mei har folsleine namme: ‘Dyn leafhawwende mem, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Ja, no wit ik it. Allinnich slagget it my ek by it op ’e nij lêzen net der rêstich by te bliuwen. De wrâld stiet yn ’e brân, myn eigen libben is in púnfal en myn mem skriuwt my oer it gelok dat se net oandoard hat. Ik moat har brief ferskuorre. Ik moat hjir wei út dit hûs, wêryn’t letterlik te folle herinnerings bedobbe lizze. Ik moat fierder. It Ferset hat my nedich.
Noat fan de skriuwer: dit ferhaal is in alderearste foarstúdzje fan in roman dy’t nei alle gedachten Babelhjitte sil. It plan bestie al foár de Russyske ynfal yn Oekraïne, mar de ‘fredesoperaasje’ fan de patetyske Poetin hat alles in stik skerper yn byld brocht.
In wat er nog over is van ons verwoeste huis heb ik gisteren een brief van mijn moeder gevonden. ‘VOOR JASPER, ALS IK DOOD BEN’, stond er in grote letters op de envelop. Hij lag in een la van haar bureau, dat wonderbaarlijk intact tussen de puinhopen stond. Niemand die ernaar om heeft gekeken. Ze is nu vijf jaar dood, het lijkt al een eeuwigheid, maar de brief is er niet minder verpletterend om. Ik moet proberen hem rustig te herlezen.
‘Lieve Jasper,’ begint ze, ‘Ik schrijf dit op je zesde verjaardag.’ Dat is drieëndertig jaar geleden, er is in die tussentijd nogal wat gebeurd …
‘Toen we vanmorgen je cadeau uitpakten (een tekendoos met honderd potloden, weet je nog?) vroeg je voor het eerst naar je vader.’ Ja, ik weet het nog, van die potloden. Honderd was toen een oneindigheid!
‘Ik heb je nooit over hem verteld, ik wilde niet dat hij een plaats zou krijgen in het leven dat wij met z’n tweeën leidden. Maar ik vind dat je het recht hebt om te weten wie hij was en wat hij voor mij heeft betekend.’ Ze heeft me inderdaad nooit over hem verteld, hoe hard ik ook aandrong. Het was altijd moeilijk om geen vader te hebben, op school natuurlijk omdat de andere kinderen er wel een hadden, maar later in feite nog meer, het begon langzaam als een gemis te voelen. Niet omdat ik het met haar niet goed had, maar door het gevoel dat ik een deel van mezelf niet kende.
‘Het was rond de tijd dat de Wereldregering werd opgericht. Ik werkte in New York als vertaler bij de Verenigde Naties en maakte het dus van dichtbij mee.’ Ja, daar heeft ze me later kort over verteld op het moment dat de oorlog uitbrak. In ons bergdorp leek dat allemaal heel ver weg, maar inmiddels weten we beter.
‘Daar heb ik ook je vader leren kennen, of liever gezegd degene die later jouw vader zou blijken te zijn, want toen ik merkte dat ik zwanger was, had ik New York al verlaten.’ Ook dat heeft ze me ooit in vage bewoordingen verteld: dat ze vrij plotseling naar Europa is teruggekomen. Maar ze zei niet waarom.
‘Ik heb hem niet gezegd dat ik wegging, hij heeft ook nooit geweten waar ik woonde. Ik heb hem alleen een kaartje gestuurd om hem te vertellen dat hij een zoon had en dat ik die naar hem had vernoemd.’ Dus mijn vader heet ook Jasper. Dat verklaart waarom ik een buitenlandse voornaam heb.
‘Het was een Nederlander. Normaal gesproken heb ik het niet zo op dat arrogante, zelfingenomen volkje, maar hij was een uitzondering.’ Ik ben dus voor de helft Nederlander. Ik kan niet zeggen dat ik daar heel erg blij mee ben.
‘Ik ontmoette hem voor het eerst in wat we een beetje ironisch de “kapel” van de vertalerstoren noemden, het was eerder een soort ontspanningsruimte, diep verborgen in het labyrint van liften, trappen en gangen: alsof men liever niet wilde dat de werknemers die ruimte zouden ontdekken, en misschien was dat ook wel zo.’ Maar zij heeft die ruimte natuurlijk wel meteen ontdekt. Altijd nieuwsgierig, altijd ondernemend, op het onbetamelijke af.
‘Ik kwam er vaak, het was de rustigste plek van het hele gebouw en ik kon er ongestoord lezen, er zat zelfs een kleine koffiebar en daar liep ik hem op een dag tegen het lijf – letterlijk tegen het lijf, want ik draaide me om terwijl ik nog wat tegen de koffiejuffrouw zei, en zag dus niet dat er iemand achter me stond.’ Het begint als een slechte Amerikaanse film.
‘Mijn volle espressokopje viel van het schoteltje, hij bukte zich meteen om het op te rapen en de koffie op te deppen met wat papieren servetjes.’ Een echte gentleman kortom.
‘Het eerste wat me opviel: zijn handen. Hij had prachtige lange pianovingers, ik voelde een rilling door me heen gaan en merkte pas een paar seconden later dat hij iets tegen me zei. Die avond gingen we voor het eerst met elkaar naar bed, in zijn appartement.’ Typisch mijn moeder. Als ze iets wilde, moest het ook echt meteen. Nooit een aarzeling, nooit even de tijd nemen om het idee te laten bezinken. Ik wou dat ik ook zo was, het maakt alles zoveel makkelijker. Maar kennelijk heb ik mijn aarzelende, voorzichtige karakter dan toch ook niet van mijn vader.
‘Jij bent nu nog veel te jong om te weten wat seks is, hoe het je in lichterlaaie kan zetten. Ik hoop dat je het inmiddels hebt ontdekt, tegen de tijd dat je dit leest.’ Ja, ik heb het ontdekt, dankjewel moeder. Je wilde in het begin niets van haar weten, het leek wel of je jaloers was, en pas na jaren ben je haar gaan accepteren, rond de tijd dat wij zelf kinderen kregen. Maar ook Myriam is er allang niet meer, en de kinderen … Ik snap eigenlijk niet waarom ik je brief nog verder wil herlezen. Ik wil het verleden niet zien, ik wil niet weten hoe jij daar in New York hebt liggen rollebollen met een Nederlander.
‘Zijn matras rook sterk naar lavendel, met iets opwindend zurigs erdoorheen. Zijn twee katten keken toe terwijl we vreeën, hij vond dat gênant maar ik moest erom lachen, die twee paar ogen maakten alles alleen nog maar intenser.’ Voyeurisme moeder?
‘De volgende dag zagen we elkaar weer, eerst in de kapel en ’s avonds opnieuw bij hem thuis. Ik bleef slapen, en toen ik ’s morgens vroeg wakker werd van een kat die half op mijn gezicht kwam liggen, wist ik het zeker: ik was verliefd, voor het eerst van mijn leven.’ En ze leefden nog lang en gelukkig in de heerlijke stad New York?
‘Het voelde alsof ik mezelf was kwijtgeraakt. Ik leefde enkel nog in hem, voor hem, en hij voor mij, in mij: die eerste week waren we buiten werktijd permanent samen, en ook op het werk probeerden we elkaar nog zo vaak mogelijk te zien. De kans is groot dat jij in de Toren van Babel (zoals we de vertalerstoren natuurlijk noemden) bent verwekt, want we hadden elke dag minstens één keer seks op het toilet.’ Ik hoef dat niet te weten moeder. Ik ben je zoon, niet een of andere vriendin met wie je je intieme geheimpjes deelt.
‘En tegelijkertijd was er dat megalomane, absurde politieke project waar wij als vertalers onze handen vol aan hadden.’ Jullie hadden daar afstand van moeten nemen moeder, dan zaten wij nu niet in deze eindeloze droefenis … Ja, misschien zijn vertalers gewoon maar boodschappers die er verder ook niets aan kunnen doen, maar een boodschapper kan toch in elk geval weigeren de boodschap over te brengen. En was het Verzet toen niet al actief? Je had je daarbij kunnen aansluiten moeder, je had vreedzaam of met geweld in opstand kunnen komen toen het nog kon, in plaats van met jouw geluk een zoon voort te brengen die daar niet om heeft gevraagd, en die nu de puinhopen moet opruimen.
‘Jasper, jouw vader dus, was het niet met me eens, hij was een groot voorstander van de Wereldregering, en misschien was dat wel wat me aan het twijfelen bracht.’ Jij, twijfelen, moeder?
‘Ik was gelukkig met deze man, gelukkiger dan ik ooit was geweest en ooit zou worden’ (behalve toen je een kind kreeg, neem ik aan?), ‘maar boven dat geluk zag ik een zware onweerswolk hangen. We denken dan wel dat liefde en vriendschap zwaarder wegen dan ideeën en idealen, in werkelijkheid is ook de grootste liefde niet bestand tegen fundamentele meningsverschillen.’ Dus je probeerde hem niet eens te overtuigen?
‘Of in elk geval, ik was daar bang voor. Bang dat ons geluk zou worden aangetast en ondermijnd door factoren van buitenaf, welke dan ook.’ Is dat niet de definitie van geluk? Dat het een tijdelijke toestand is die uiteindelijk altijd wordt verstoord, omdat het leven nu eenmaal is wat het is?
‘Maar misschien toch ook bang dat we onszelf zouden verstikken met ons eigen geluk: dat het geluk zelf de verstorende factor zou worden, een toestand die we niet zouden kunnen volhouden.’ Ik heb met je te doen moeder. Je lachte me vroeger uit als ik zei dat iets té lekker was, je zei dat ik het dan maar moest laten staan, en nu blijk je zelf precies hetzelfde te hebben gedaan: je hebt je geluk laten staan omdat je het té lekker vond.
‘Toen ik dus een week later naar Europa ging voor een reis die ik al veel eerder had geboekt en niet wilde annuleren, zei ik tegen hem dat ik een tijdje alleen moest zijn om tot mezelf te komen. Dat deed hem extreem veel verdriet, maar hij beloofde geen contact te zoeken tot ik terug was, hij zou me van het vliegveld komen halen.’ Maar je kwam niet terug. Je bleef in Europa. Je maakte zelf je eigen geluk kapot.
‘Maar ik kwam niet terug, ik bleef in Europa, zonder het hem te vertellen. Uit angst voor de kracht van mijn eigen liefde. En daarna had ik jou, en een nieuw geluk. Ik hoop heel erg dat je vader ook een nieuw geluk heeft gevonden. Hij is de enige man van wie ik ooit heb gehouden’ (afgezien van je zoon, neem ik aan). ‘En ik hou nog steeds van hem, nog steeds even veel. Dat kan niemand me afnemen. Zo, nu weet je het.’ En ze ondertekent met haar volledige naam: ‘Je liefhebbende moeder, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Ja, nu weet ik het. Alleen lukt het me ook bij herlezing niet om er rustig onder te blijven. De wereld staat in brand, mijn eigen leven is een ruïne en mijn moeder schrijft me over het geluk dat ze niet heeft aangedurfd. Ik moet haar brief verscheuren. Ik moet hier weg uit dit huis, waarin letterlijk te veel herinneringen begraven liggen. Ik moet verder. Het Verzet heeft me nodig.
Noot van de schrijver: dit verhaal is een allereerste voorstudie van een roman die waarschijnlijk Babelgaat heten. Het plan bestond al vóór de Russische inval in Oekraïne, maar de ‘vredesoperatie’ van de pathetische Poetin heeft alles een stuk scherper in beeld gebracht.
Yesterday, in the remains of our ruined house, I found a letter from my mother. ‘FOR JASPER, FOR WHEN I’M DEAD’, was written in large letters on the envelope. It was in a drawer of her desk, which stood miraculously intact amongst the heaps of rubble. No one had stopped to look at it. She’s been dead five years now, it seems an eternity, but that didn’t make the letter any less devastating. I need to try and reread it quietly.
‘Dear Jasper,’ she begins, ‘I’m writing this on your sixth birthday.’ That was thirty-three years ago, a good deal has happened in the meantime…
‘When we unwrapped your gift this morning (a set of a hundred colouring pencils, do you remember?) you asked for the first time about your father.’ Yes, I remember those pencils. Back then a hundred was infinite!
‘I’ve never told you about him, I didn’t want him to have a place in the life the two of us led together. But I believe you have the right to know who he was and what he meant to me.’ It’s true, she’d never told me about him, however much I pressed her. Not having a father was always difficult, at school of course because the other children all had one, but actually later on even more so, it gradually began to feel like something was missing from my life. Not because I didn’t have a good life with her, but because I felt like I didn’t know a part of myself.
‘It was around the time the Global Government was founded. I was working as a translator for the United Nations in New York, so I observed it from close up.’ Yes, later on she had briefly told me about that, at the point when the war broke out. In our mountain village it all seemed very distant, but we’ve since come to know better.
‘That’s where I met your father, or rather the person who would later turn out to be your father, as by the time I realised I was pregnant, I’d already left New York.’ She’d also told me that, vaguely worded: that she had come to Europe fairly abruptly. She never said why.
‘I didn’t tell him I was leaving, he never knew where I lived. I just sent him a card to tell him he had a son whom I’d named after him.’ So my father was also called Jasper. That explains my foreign first name.
‘He was Dutch. I don’t normally go for that arrogant, conceited little nation, but he was an exception.’ So I’m half Dutch. I can’t say I’m particularly pleased about that.
‘I met him for the first time in what we rather ironically referred to as the “chapel” of the translators’ tower, it was more of a kind of relaxation room, hidden away in the labyrinth of lifts, stairs and corridors: as if it was not really the intention that the employees should find that space, and perhaps that was indeed the case.’ But of course she immediately discovered that room. Always curious, always enterprising, to the point of impropriety.
‘I went there frequently, it was the quietest place in the entire building and I could read there uninterrupted, there was even a little coffee bar and I bumped into him there one day – literally bumped into him, as I turned while saying something to the girl serving the coffee, failing to notice that someone was standing behind me.’ It begins like a bad American film.
‘My full espresso cup fell from the saucer, he immediately bent down to pick it up and mop up the coffee with some paper napkins.’ In short, a true gentleman.
‘The first thing that struck me was his hands. He had beautiful long piano fingers, I felt a shiver go through me and only noticed a few seconds later that he was talking to me. That evening we went to bed together for the first time, at his apartment.’ Just like Mother. When she wanted something, she had to have it right away. Never a moment’s hesitation, she never took the time to let the idea sink in. I wished I was like that too, it would make everything so much easier. But clearly I didn’t get my hesitant, cautious character from my father either.
‘You’re still far too young to know what sex is, how it can set you on fire. I hope you’ve since discovered it, by the time you read this.’ Yes, I’ve discovered it, thanks Mother. In the beginning you didn’t want to hear a word about her, it was as if you were jealous, and it took years for you to accept her, around the time we had children ourselves. But Myriam is long gone too, and the children… I don’t really know why I feel the need to continue rereading your letter. I don’t want to see the past, I don’t want to know about your roll in the hay with a Dutchman in New York.
‘His mattress smelt strongly of lavender, intermingled with an exhilarating sour note. His two cats watched as we made love, he was embarrassed but I couldn’t help laughing, those two pairs of eyes made everything all the more intense.’ Voyeurism, Mother?
‘The next day we saw each other again, first in the chapel and in the evening back at his place again. I stayed over, and when I awoke in the morning to a cat lying down half across my face, I knew for sure: I was in love, for the first time in my life.’ And she lived happily ever after in the wondrous city of New York?
‘It felt as if I’d lost myself. I lived only in him, for him, and he for me, in me: that first week we were together the entire time outside work, and at work too we tried to see as much as we could of one another. There’s a good chance you were conceived in the Tower of Babel (as we called the translators’ tower of course), as we had sex in the toilet at least once a day.’ I don’t need to know that, Mother. I’m your son, not some girlfriend with whom you share your intimate little secrets.
‘And at the same time as translators we had our hands full with that megalomaniacal, absurd political project.’ You should have distanced yourselves, Mother, then we wouldn’t be in this endless sorrow… Yes, perhaps translators are simply messengers who can’t do anything more about it, but a messenger can always refuse to transmit the message. And wasn’t the Resistance active already at that point? You could have joined them, Mother, you could have risen up against it, peacefully or violently while it was still possible, instead of producing a son in your happiness, a son who never asked for it, and who now has to clean up the ruins.
‘Jasper, your father, didn’t agree with me, he was a great advocate of the Global Government, and perhaps that was what made me doubtful.’ You, doubtful, Mother?
‘I was happy with this man, happier than I’d ever been or ever would be’ (except for when you had a child, I assume?), ‘but I could see heavy storm clouds hanging over that happiness. We think love and friendship weigh heavier than ideas and ideals, but in reality even the greatest love cannot stand up to fundamental differences in opinion.’ So you didn’t even try to convince him?
‘Or in any case, that was what I was afraid of. Afraid that our happiness would be damaged and undermined by external factors, whatever they might be.’ Isn’t that the definition of happiness? That it is a temporary state which is always eventually disrupted? Because in the end life is what it is?
‘But perhaps also afraid we’d suffocate ourselves with our own happiness: that happiness itself would be the disruptive factor, a state we couldn’t maintain.’ I pity you, Mother. You ridiculed me once when I said something was too tasty, you said in that case I should leave it on my plate, and now it turns out you did exactly the same: you left your happiness on the plate because it was too tasty.
‘So a week later, when I went to Europe for a trip I’d booked long before and didn’t want to cancel, I told him I needed some time to myself. That caused him extreme pain, but he promised not to seek contact until I was back, he’d come and pick me up from the airport.’ But you didn’t come back. You stayed in Europe. You destroyed your own happiness yourself.
‘But I didn’t come back, I stayed in Europe, without telling him. Out of fear of the force of my own love. Then I had you, and a new happiness. I very much hope your father also found new happiness. He’s the only man I’ve ever loved’ (other than your son, I assume). ‘And I still love him, as much as ever. No one can take that from me. Well, now you know.’ It’s signed with her full name: ‘Your loving mother, Hilda Ana Brzezinski da Cunha Nogueira’.
Yes, now I know. Except even on rereading it I can’t remain calm. The world is on fire, my own life is a ruin and my mother writes to me about the happiness she didn’t have the courage for. I have to tear up her letter. I have to leave this house, where too many memories literally lie buried. I have to move on. The Resistance needs me.
Note from the author: this story is a preliminary study for a novel which will probably be called Babel. The plan already existed before the Russian invasion of Ukraine, but the ‘peacekeeping operation’ instigated by the pathetic Putin has brought everything rather more sharply into focus.
Martin de Haan (Middelburg, 1966) was born in Middelburg in the Netherlands. He is a literary translator, writer and photographer. He translates the work of French author Michel Houellebecq and Czech author Milan Kundera. He has also translated French literary classics, such as Swann’s Way (Swanns kant op) by Marcel Proust, Dangerous Liaisons (Riskante relaties) by Choderlos de Laclos and Jacques the Fatalist and his Master (Jacques de fatalist en zijn meester) by Denis Diderot, and the work of more modern writers such as Régis Jauffret and Jean Echenoz, into Dutch. After writing a book of 30 short pieces about Michel Houellebecq, he published his first novel Ramkoers (Collision Course) in 2021. He lives in France and has staged six solo photography exhibitions in the Netherlands and France.
Foto: Inigo Garayo
Der sieten trije mannen oan ’e bar; Ron koe der twa fan. Dy twa sieten neistinoar, Joop Fiskje en Lytse Bert. De tredde siet oan ’e oare kant fan de fjouwerkante bar. Tony wurke. Tony stuts syn hân nei him op. Pilske?
Lekker, sei Ron. Hy gie op twa krukken ôfstân sitten fan ’e mannen dy’t er koe. Joop, op links, line efteroer sadat er by Lytse Bert op rjochts lâns sjen koe. Hy sei: hast dyn topwiif net by dy? En dan tsjin Betje: Ron hat in topwiif.
Ron pakte syn pilske oan, naam in swolch en sette syn glês op it filtsje dat foar him lei.
Mar ik hearde wat oars oer dy, Sjonger Ronald.
Ja?
Ja. Ik hearde datst siik wiest.
O ja?
Dat is wat ik hearde.
O.
It bleau in skoftsje stil.
Joop Fiskje line no nei foaren om sa om Lytse Bert hinne sjen te kinnen. Is it wier?
Is it wier?
Datst siik bist.
Minsken binne sa faak siik.
Ja, mar do soest kanker hawwe.
O.
Hasto kanker, Sjonger Ronald?
Tony sei dat it ek wol wat minder koe.
No, sei Joop Fiskje, ik toan gewoan belangstelling. Dat is gewoan aardich, dochs? Ik bedoel it yn elk gefal aardich.
Ron joech gjin antwurd.
Ik ha noch wat oars heard, sei Joop Fiskje. Ik hearde dat dat topwiif fan dy fuort it sin derôf hie mei dy.
Dat is net wier – dat is net wier.
Mar de kanker wol dus.
Ron sei neat.
It is net neat. Ik hearde datst noch mar in moanne te libjen hast.
Ik ha hjir gjin sin yn, sei Ron, en hy frege oft er ôfrekkenje koe.
Dizze krijst fan my, sei Tony.
Nee, sei Joop Fiskje, krijst ’m fan my, mar bliuw sitten, echt, Ron, sorry. Ik fyn it oprjocht kloaten foar dy. Oprjocht.
Ron die syn beurs fuort.
Wat hat de dokter sein?
Ron seach de saak yn it rûn. Se seagen him oan. In heal jier oant in jier. Langer as ik ûnder behanneling gean, mar ik kies foar kwaliteit fan libjen.
Wat is dat dan?
Gewoan, kwaliteit. Datst noch genietest fan it libben.
Snap ik, sei Joop Fiskje.
Lytse Bert knikte.
Ik woe noch wol in kear op fakânsje mei Ria.
Mar se hat dy der fuort út soademitere.
Nee, se hat gewoan wat romte nedich om te bekommen. Mar ik woe dus noch wol in kear mei har op fakânsje.
Op fakânsje, ja? En rêdst dat, frege Joop Fiskje, finansjeel, bedoel ik?
Ik sjoch hieltyd oanbiedingen foarbykommen foar 399 euro. Dan sitst al yn in moai appartemint mei swimbad.
Hielendal wier. Ik soe gewoan boeke.
Ik ha no even gjin 400 euro.
Joop knikte. Soest in meifallerke hawwe moatte.
Ja, absolút.
En ast no ris dochst watst it bêste dochst, Ron?
Hoe bedoelst?
Hoe bedoelst, bist dochs Sjonger Ronald? Kinst dochs sjonge?
Ik ha dêr net echt sukses mei hân, Joop.
Nee, earder net, miskien, mar faaks sit dat meifallerke der wol oan te kommen, Ron. Omdat, wit ik folle, it dy no wol ris gund is.
It is dy wol gund, sei Tony.
Miskien moatst dêr ris oer neitinke.
Ik tink net dat minsken der echt noch jild foar oer hawwe om my sjongen te hearren. Dy yllúzje bin ik wol in bytsje kwyt.
Do hast dat meifallerke fertsjinne, Ron. Hast kanker. Dyn topwiif hat dy de doar útsmiten, en wolst har werom. Wolst har mei op fakânsje nimme en hast ferlet fan sinten, dus do sjongst hjir jûn. Dochs, Tony?
*
Jûns wie it drokker wurden; Tony wie klear mei syn tsjinst mar hy wie net nei hûs gien, hy wie oan de bar hingjen bleaun, oan de kant dêr’t Ron siet, om’t it dêr gesellich wie – der hinge in goed sfearke, mei in protte laitsjen, in soad bierkes. Ron hie der op syn minst wol in stik as tweintich dronken, allegear krigen. Ada stie no efter de bar en se bleau noch hieltyd trochtaapjen foar Ron en streekjes setten op de bontsjes fan oare klanten en as Ron rôp dat er ien weijaan woe, waard dat drekst ôfward, bist gek ju, en dan kaam der in opmerking efteroan as ‘do bist hjir de sike’, of ‘it is dyn ôfskied’, mar soms sei ien ek ‘it is dyn feestje’ om’t net elk wist wat der no krekt te rêden wie; it wie inkeld mar dúdlik dat elk Ron hjoed traktearre. Ron hie him der earst net noflik by by field, mar dizze jûn wie oars, net ien woe wat werom hawwe, net fan Ron.
Joop Fiskje sei dat Marco Borsato sjonge soe op Ron syn begraffenis.
Dat hat er noch net offisjeel tasein, sei Ron, en it hiele groepke lake lûd.
Mar hoe sit it no mei dy en Ria? frege immen.
Ria moat gewoan even bykomme fan ’e skrik, sei Ron, en hy hearde sels dat er it wurd ‘skrik’ net lekker mear útsprekke koe, it wie mear ‘sssrik’.
Der stie in frou yn it groepke, skean efter Ron, dy’t sei dat sy it sa net dien hawwe soe.
Ron seach oer syn skouder? Net? Hoe hiesto it dien dan?
Ast myn mantsje wiest, soe ik dy hiel lekker ferwenne ast my soks ferteldest.
O? En hoe soe dat ferwennen der dan útsjen?
Dat kin ik dy wol yn it ear flústerje.
Alle manlju yn it groepke rôpen sawat as hooo, en Joop Vissekop rôp: flústerje it earst mar yn myn ear, Lyske, ik bin Ron syn saakwaarnimmer.
Elk lake. Lyske bûgde har nei Joop ta, flústere wat en Joop rôp fuort: meitsje romte! Meitsje romte! En hy treau it groepke om Ron hinne útinoar.
Dêrmei wie it klear, de oandacht foar Ron, elk socht in kruk oan ’e bar op, allinnich Lyske bleau by him stean.
Wat hast no tsjin Joop sein, frege Ron.
Dat fertel ik dy faaks letter wol. Ik fertel it sûnder wurden.
Lyske – hjitst Lyske?
Se knikte.
Ik ha thús echt in topwiif te sitten. Ik bin hiel bot fergulde mei dyn omtinken, mar ik wol net –
Ik hear allegear ferhalen dat se dy de doar útset hat, dochs? Neffens my hast even gjin thús mear.
Ron makke in beweging dy’t de midden hold tusken it opheljen fan syn skouders en in comme-ci comme-ça. Myn thús is dêr’t ik de skuon útdoch.
No, dan sille miskien noch wol meimeitsje wêr’tsto jûn de skuon útdochst.
Ik leau dat ik neat hoech ôf te rekkenjen, dat wy kinne gean wannear’t wy mar wolle.
Lyske knypeage en sei dat de jûn noch jong wie en dat se noch wol wat gesellichheid meikrije woe hjir. Mar wy meitsje miskien noch wol mei wêr’tsto de skuon útdochst. Se rûn by Ron wei, yn ’e rjochting fan ’e húskes en hy seach har nei mei in brede laits op syn gesicht. Hy krige noch in bierke fan Ada en stiek it yn ’e loft om te toasten nei wa’t him der ek mar op traktearre hie.
Joop Fiskje kaam wer by him stean. Ron, jonge, hoe fielst dy?
Noch net siik, ast dêr nei fregest.
Goed om te hearren. Want do silst even in mopke sjonge. De minsken hjir binne der klear foar. Amsterdam sil ien fan syn bysûnderste sjongers ferlieze.
No ja, ferlieze, sei Ron.
Ja, ferlieze. Ik woe dat it net sa wie, mar kinst der net omhinne, no? Ik fyn datst dy noch ien kear de stjer fiele moatst. Dizze minsken hjir – hy makke in allesomfetsjende beweging mei syn earm – hâlde fan dy, Ron. Dat fielst de hiele jûn dochs al? Ik jou it dy op in briefke: ast no sjongst, bist in stjer sa’tst noch noait west hast. En – hy wiisde temûk nei Lyske, dy’t no by in oare man stie – dat silst ek fiele dan, datst in stjer bist.
Ron sei dat dat net sa maklik gie, ik ha myn apparatuer net by my, myn set, ik moat myn eigen mikrofoan hawwe –
Ada, rôp Joop, Aad, hast dat karaokespul noch ûnder de bar lizzen?
Karaokespul is dochs net dêr’t ik mei –
Ron, kom op, gun it dy minsken no.
Ada klapte in pear kastjes iepen en pakte in plestik mikrofoan en in cd. Ik ha dit noch, sei se, mei allinnich muzyk en sûnder sjonger. Se lei de cd foar Ron del en begûn wer te taapjen.
Dat is krekt ideaal, sei Joop, wat seisto Ron? Is dat ideaal of net?
Ron seach nei it listje achterop it hoeske. Ken ik net, ken ik net, ken ik wol, ken ik net, net, net, net, wol wol, net.
Joop pakte in bierfiltsje en skreau de nûmers op fan de ferskes dêr’t Ron fan sei dat er se koe. Komt goed, Ron, sei er, ik stean by de cd-spiler en ik skip nei de ferskes dy’tst kenst. Sit der noch wat bysûnders by? Ien dy’tst spesjaal no dwaan soest?
Spesjaal no, wat soe ik spesjaal no dwaan wolle?
No, ien dy’t mei dyn situaasje te krijen hat?
In ferske oer kanker?
No, sei Joop, dy sille der net echt wêze, mar as der ien jûn is dêr’tst de triennen op lûke kinst, dan is it dizze jûn, Ron.
Ron skodde stadich de holle, sei doe: no ja, nûmer 12.
O ja, sei Joop Fiskje, ik snap ’m, ik snap ’m.
Joop hie oankundige dat Ron oer in healoerke in hiel spesjaal optreden jaan soe en ûnder lûd jûchei wie Ron derút rûn. Hy pakte syn telefoan en socht it nûmer op fan syn soan.
Hee heit, sei syn soan.
Hee jonge, mei dyn heit. Hee, ik sil sa sjonge yn Huizinga en ik tink dat it in bysûnder optreden wurde sil. Ast delkomme wolst, mei dat altyd.
Ik wit net, sei syn soan.
Sjoch mar, hear. Wêr bist? Bytsje yn ’e buert fan Slotervaart?
Ja, bytsje.
Ik doch wat hiel moais. Ik bin der wis fan datst it hiel moai fine silst.
Okee.
Dus ik soe it hiel bysûnder fine ast kaamst.
Ik sjoch wol even, okee?
Ja, fansels jonge. Ik fyn it al hearlik datst de telefoan opnimst as ik belje. Dat ik dêr dan siik foar wurde moat, hin?
Dat fyn ik in bytsje in kutopmerking, heit. Mar ik sjoch wol even, sa’t ik al sei.
Fijn, jonge.
*
Ron sei dat er der oars noait lêst fan hie en Lyske frege oft it de kanker wie.
Nee, it is de kanker net, sei Ron. Hy siet rjochtop, sy lei noch.
Fynst my net oantreklik dan? frege se.
Bist hartstikke oantreklik. Ron sei dat er mei syn holle noch by it optreden fan fan ’e jûn siet.
It wie ek in prachtich optreden, sei Lyske.
Nee, dat wie it net.
Dat wie it wol, hear. Ik swar it dy, ik hy de triennen yn ’e eagen.
Leau ik net.
Ik swar it dy. Kom, lit ús it noch in kear probearje, kreaze keardel. Se luts him nei har ta, mar hy wurke net mei. Kom, sei se noch in kear.
Nee, sorry, sei Ron. Hoe kaam it oer – ik bedoel it lêste nûmer, hoe kaam dat oer?
De Vlieger, bedoelst?
Ja, De Vlieger.
Moai hear, hiel moai, doe hie ik triennen yn ’e eagen.
Ik leau it net, sei Ron. Wylst ik dermei dwaande wie en fan mem heit makke hie, tocht ik: no flean ik de bocht út. Hy song it: ik heeeeeeb hier een brief voor mijn vadeeeer, die hoooooog in de hemel is … Dat kin dochs net.
Fleachst hielendal net út ’e bocht. Hast dochs jild ophelle? Joop hat twa kear foar dy troch de saak west en neffens my hast in hoop sinten ophelle. Kom no mar.
Ik bedoel, it wie mar 430 euro.
Dat is dochs in moai bedrach? Ik ha dat net oer oan ’e ein fan ’e moanne, hear. No, kom by my.
Nee, sorry, ik kin it no echt net.
Godferdomme, wêrom woest dan mei my nei hûs.
Do woest my mei nei hûs.
Net as ik dit witten hie.
Ik wist it ek net – ik ha hjir oars noait lêst fan.
It kin de kanker ek wêze, dochs?
Nee, it is de kanker net. It binne gewoan tinzen dy’t net stopje. Ik fleach út ’e bocht.
Godferdomme, sei Lyske, ik bin de Stichting Korrelatie net. Ik wol in gewoan in keardel yn myn bêd.
Ron liet de skouders wat fierder hingje.
No, hup, myn bêd út dan, ferdomme, sei se, en se joech him in triuw.
Hy begûn syn klean byinoar te sykjen, rûn de sliepkeamer út, de wenkeamer yn, die dêr de broek oan. Hy wie healwei doe’t er syn telefoan út syn broeksbûse helle om te sjen oft er noch berjochtsjes hie. Hy hie gjin berjochtsjes.
Ut ’e sliepkeamer rôp Lyske: bist der no noch?
Sijk net, rôp er werom. Ik bin sa fuort.
Hy seach oan it ljocht dat se de lampe útknipt hie en hy hearde har frijwol drekst dêrnei snoarkjen. Hy stoppe syn telefoan wer fuort, pakte dêrnei syn jild en seach nei it pak eurobiljetten: 430 euro.
Oan ’e muorre hong in klok en it wie trije oere nachts. Ik bin kapot, sei er, en hy gie op it bankje lizzen.
Hy pakte syn telefoan wer en stjoerde syn soan in berjochtsje.
– ik seach dy fuortgean, fûnst it net moai?
Hy bleau mar nei it skermke sjen en seach de finkjes blau wurden. Dêrnei krige er in berjochtsje werom:
– Nee, ik fûn it net moai.
– it wie foar dy bedoeld.
– Dat makke it noch net moai. Ik fûn it nochal melodramatysk, sa’tst alles nochal melodramatysk makkest.
– ik wit net wat dat is, haha, mar is goed.
– Dat is in raar antwurd, heit.
– ik bedoel, hast gelyk.
– Okee.
Ron seach in skoftsje nei syn skermke. Doe stjoerde er:
– ik wie gelokkich doe’t ik dy seach.
En dêrnei stjoerde er:
– tankewol dat ik even gelokkich wie
En:
– dat wie lang lyn de lêste kear.
Syn soan stjoerde in pear minuten letter werom:
– Ik kin net iens begjinne mei út te lizzen wat der allegear mis is oan watst seist, mar ast oprjocht mienst datst gelok fieldest, bin ik bliid foar dy, heit. Lekker sliepe.
– sliepse
Ron lei syn telefoan op de salontafel, gie lizzen op it bankje en foel yn sliep.
=
Er zaten drie mannen aan de bar; Ron kende er twee van. De twee zaten naast elkaar, Joop Vissekom en Bertje. De derde zat aan de overkant van de vierkante bar. Tony werkte. Tony stak zijn hand naar hem op. Pilsje?
Lekker, zei Ron. Hij ging op twee krukken afstand zitten van de mannen die hij kende. Joop, op links, leunde achterover zodat hij langs Bertje op rechts kon kijken. Hij zei: is je topwijf niet bij je? En dan tegen Bertje: Ron heeft een topwijf.
Ron pakte zijn pilsje aan, nam een slok en zette zijn glas neer op het viltje dat voor hem lag.
Maar ik hoorde iets anders over je, Zanger Ronald.
Ja?
Ja. Ik hoorde dat je ziek was.
O ja?
Dat is wat ik hoorde.
O.
Het bleef een tijdje stil.
Joop Vissekom leunde nu naar voren om op die manier om Bertje heen te kunnen kijken. Is het waar?
Is wat waar?
Dat je ziek bent.
Mensen zijn zo vaak ziek.
Ja, maar jij zou kanker hebben.
O.
Heb jij de kanker, Zanger Ronald?
Tony zei dat dat ook wel minder kon.
Nou, zei Joop Vissekom, ik toon gewoon belangstelling. Dat is gewoon aardig toch? Ik bedoel het in ieder geval aardig.
Ron gaf geen antwoord.
Ik heb nog wat anders gehoord, zei Joop Vissekom. Ik hoorde dat dat topwijf van je er meteen geen zin meer in had met jou.
Dat is niet waar — dat is niet waar.
Maar de kanker wel dus.
Ron zei niets.
Het is niet niks. Ik hoorde dat je nog maar een maand te leven had.
Ik heb hier geen zin in, zei Ron, en vroeg of hij kon afrekenen.
Deze krijg je van mij, zei Tony.
Nee, zei Joop Vissekom, je krijgt ’m van mij, maar blijf zitten, echt, Ron, sorry. Ik vind het oprecht klote voor je. Oprecht.
Ron stopte zijn portemonnee weg.
Wat heeft de dokter gezegd?
Ron keek de zaak rond. Ze keken hem aan. Een half jaar tot een jaar. Langer als ik onder behandeling ga, maar ik kies voor kwaliteit van leven.
Wat is dat dan?
Gewoon, kwaliteit. Dat je nog geniet van het leven.
Snap ik, zei Joop Vissekom.
Bertje knikte.
Ik wilde nog wel een keertje op vakantie met Ria.
Maar ze heeft je er meteen uitgesodemiederd.
Nee, ze heeft gewoon wat ruimte nodig om op adem te komen. Maar ik wilde dus nog wel een keertje op vakantie met haar.
Op vakantie, ja? En ga je dat redden, vroeg Joop Vissekom, financieel bedoel ik?
Ik zie steeds aanbiedingen langskomen voor 399 euro. Dan zit je al in een mooi appartement met zwembad.
Helemaal waar. Ik zou gewoon boeken.
Ik heb nu even geen 400 euro.
Joop knikte. Je zou een meevallertje moeten hebben.
Ja, inderdaad.
En als je nou gaat doen wat je het beste doet, Ron?
Hoe bedoel je?
Hoe bedoel je, je bent toch Zanger Ronald? Je kan toch zingen?
Ik heb daar niet echt succes mee gehad, Joop.
Nee, eerder niet misschien, maar misschien zit dat meevallertje er wel aan te komen, Ron. Omdat, weet ik veel, het je nu wel eens gegund is.
Het is je wel gegund, zei Tony.
Misschien moet je daar eens over na gaan denken.
Ik denk niet dat mensen er echt nog geld voor over hebben om mij te horen zingen. Die illusie ben ik wel een beetje kwijt.
Je hebt dat meevallertje verdiend, Ron. Je hebt de kanker. Je topwijf heeft je de deur uitgegooid, en je wil ’r terug. Je wil ’r mee op vakantie nemen en je hebt geld nodig, dus je gaat vanavond hier zingen. Toch, Tony?
*
’s Avonds was het drukker geworden; Tony was klaar met zijn dienst maar hij was niet naar huis gegaan, hij was aan de bar blijven hangen, aan de kant waar Ron zat, omdat het daar gezellig was — er hing een goed sfeertje, met veel lachen, veel biertjes. Ron had er zeker wel een stuk of twintig gedronken, allemaal gekregen. Ada stond nu achter de bar en ze bleef nog steeds tappen voor Ron en streepjes zetten op de bonnetjes van andere klanten en als Ron riep dat hij er eentje wilde weggeven, werd dat meteen weggewuifd, ben je gek joh, en dan kwam er een opmerking achteraan als ‘jij bent hier de zieke’ of ‘het is jouw afscheid’, maar soms zei iemand ook ‘jij bent hier het feestvarken’ omdat niet iedereen wist wat er nou precies aan de hand was; het was alleen duidelijk dat iedereen Ron vandaag trakteerde. Ron had zich er eerst ongemakkelijk bij gevoeld, maar deze avond was anders, niemand wilde iets terug, niet van Ron.
Joop Vissekom zei dat Marco Borsato op Rons begrafenis zou zingen.
Dat heeft ’ie nog niet officieel toegezegd, zei Ron, en het hele groepje lachte hard.
Maar hoe zit het nou met jou en Ria? vroeg iemand.
Ria moet gewoon even bijkomen van de schrik, zei Ron, en hij hoorde zelf dat hij het woord ‘schrik’ niet meer lekker kon uitspreken, het was meer ‘sssrik’.
Er stond een vrouw in het groepje, schuin achter Ron, die zei dat zij het niet zo zou hebben gedaan.
Ron keek over zijn schouder? Niet? Hoe had jij het dan gedaan?
Als jij mijn mannetje was, zou ik je heel lekker verwennen als je me zoiets vertelde.
O? En hoe zou dat verwennen er dan uitzien?
Dat kan ik je wel in je oor fluisteren.
Alle mannen in het groepje riepen iets als hooo, en Joop Vissekom riep: fluister het eerst maar in mijn oor, Liesje, ik ben Rons zaakwaarnemer.
Iedereen lachte. Liesje boog naar Joop toe, fluisterde iets en Joop riep meteen: maak ruimte! Maak ruimte! En hij duwde het groepje om Ron uit elkaar.
Daarmee was het klaar, de aandacht voor Ron, iedereen zocht een kruk aan de bar op, alleen Liesje bleef bij hem staan.
Wat heb je nou tegen Joop gezegd, vroeg Ron.
Dat vertel ik je misschien later wel. Of ik vertel het zonder woorden.
Liesje — heet je Liesje?
Ze knikte.
Ik heb thuis echt een topwijf zitten. Ik ben heel erg vereerd met de aandacht, maar ik wil niet —
Ik hoor allemaal verhalen dat ze je de deur uit heeft gezet toch? Volgens mij heb jij even geen thuis meer.
Ron maakte een beweging die het midden hield tussen het ophalen van zijn schouders en een comme-ci comme-ça. Mijn thuis is waar ik mijn schoenen uittrek.
Nou, dan gaan we misschien nog wel meemaken waar jij vanavond je schoenen uittrekt.
Ik geloof dat ik niks heb af te rekenen, dus we kunnen gaan wanneer we maar willen.
Liesje knipoogde en zei dat de avond nog jong was en dat ze nog wel wat gezelligheid mee wilde krijgen hier. Maar we gaan misschien nog wel meemaken waar jij je schoenen uittrekt. Ze liep weg bij Ron, in de richting van de toiletten en hij keek haar na met een brede grijns op zijn gezicht. Hij kreeg nog een biertje van Ada en hij stak het in de lucht om te proosten naar wie hem er ook maar op had getrakteerd.
Joop Vissekom kwam weer naast hem staan. Ron, jongen, hoe voel je je?
Nog niet ziek, als je daar naar vraagt.
Goed om te horen. Want je gaat een moppie zingen. De mensen zijn er klaar voor. Amsterdam gaat een van zijn bijzonderste zangers verliezen.
Nou ja, verliezen, zei Ron.
Ja, verliezen. Ik wou dat het niet zo was, maar je kan er niet omheen, toch? Ik vind dat jij je nog een keer de ster moet voelen. Deze mensen hier — hij maakte een allesomvattend gebaar met zijn arm — houden van je, Ron. Dat voel je de hele avond toch al? Ik beloof je: als je nu gaat zingen, ben je een ster zoals je nog nooit bent geweest. En — hij wees verborgen richting Liesje, die nu bij een andere man stond — dat ga je voelen ook dan, dat je een ster bent.
Ron zei dat dat niet zo makkelijk ging, ik heb mijn apparatuur niet bij me, mijn set, ik moet mijn eigen microfoon hebben —
Ada, riep Joop, Aad, heb je dat karaokespul nog onder de bar liggen?
Karaokespul is toch niet waarmee ik —
Ron, kom op, gun het die mensen nou.
Ada klapte een paar kastjes open en pakte een plastic microfoon en een cd. Ik heb dit nog, zei ze, met alleen muziek en zonder zanger. Ze legde cd neer voor Ron en ging daarna weer tappen.
Dat is toch ideaal juist, zei Joop, toch Ron? Is dat ideaal of niet?
Ron keek naar het lijstje achterop het hoesje. Ken ik niet, ken ik niet, ken ik wel, ken ik niet, niet, niet, niet, wel, wel, niet.
Joop pakte een bierviltje en schreef de nummers van de liedjes op waarvan Ron zei dat ’ie ze kende. Komt goed, Ron, zei hij, ik sta bij de cd-speler en ik skip naar de liedjes die je kent. Zit er nog iets bijzonders bij? Iets wat je speciaal nu zou doen?
Speciaal nu, wat zou ik speciaal nu willen doen?
Nou, iets dat met je situatie te maken heeft?
Een liedje over kanker?
Nou, zei Joop, die zullen er niet echt zijn, maar als één avond is waarop je tranen kan trekken, is het deze avond, Ron.
Ron schudde zijn hoofd langzaam, zei toen: nou ja, nummer 12.
O ja, zei Joop Vissekom, ik snap ’m, ik snap ’m.
Joop had aangekondigd dat Ron over een half uurtje een heel speciaal optreden zou geven en onder luid gejuich was Ron naar buiten gelopen. Hij pakte zijn telefoon en zocht het nummer van zijn zoon op.
Hee pa, zei zijn zoon.
Hee jongen, met je pa. Hee, ik ga zo zingen in Huizinga en ik denk dat het een bijzonder optreden gaat worden. Als je langs wil komen, mag dat altijd.
Ik weet niet, zei zijn zoon.
Kijk maar hoor. Waar ben je? Beetje in de buurt van Slotervaart?
Ja, beetje.
Ik ga iets heel moois doen. Ik weet zeker dat je het heel mooi gaat vinden.
Oké.
Dus ik zou het heel bijzonder vinden als je kwam.
Ik kijk even, oké?
Ja tuurlijk jongen. Ik vind het al heerlijk dat je je telefoon opneemt als ik bel. Dat ik daar dan ziek voor moet worden, hè?
Dat vind ik een beetje een kutopmerking, pa. Maar ik kijk even, zoals ik al zei.
Fijn, jongen.
*
Ron zei dat ’ie daar anders nooit last van had en Liesje vroeg of het de kanker was.
Nee, het is niet de kanker, zei Ron. Hij zat rechtop, zij lag nog.
Vind je mij niet aantrekkelijk dan? vroeg ze.
Je bent heel aantrekkelijk. Ron zei dat ’ie nog met z’n hoofd bij het optreden van vanavond zat.
Het was ook een prachtig optreden, zei Liesje.
Nee, dat was het niet.
Dat was het wel hoor. Ik zweer het je, ik had tranen in mijn ogen.
Geloof ik niet.
Ik zweer het je. Kom, laten we het nog een keer proberen, knappe vent. Ze trok hem naar zich toe, maar hij werkte niet mee. Kom, zei ze nog een keer.
Nee, sorry, zei Ron. Hoe kwam het over — ik bedoel het laatste nummer, hoe kwam dat over?
De Vlieger bedoel je?
Ja, De Vlieger.
Mooi hoor, heel mooi, toen had ik tranen in mijn ogen.
Ik geloof het niet, zei Ron. Terwijl ik er mee bezig was en van moeder vader had gemaakt, dacht ik: nu schiet ik de bocht uit. Hij zong het: ik heeeeeb hier een brief voor mijn vadeeer, die hooooog in de hemel is … Dat kan toch niet.
Je schoot de bocht helemaal niet uit. Je hebt toch geld opgehaald? Joop is voor je door de zaak gegaan en volgens mij heb je een hoop geld opgehaald. Kom nou maar.
Ik bedoel, het was maar 430 euro.
Dat is toch een mooi bedrag? Ik heb dat niet over aan het eind van de maand hoor. Nu kom je bij me.
Nee, sorry, ik kan het nu echt niet.
Godverdomme, waarom wilde je dan mee naar huis?
Jij wilde mij mee naar huis.
Niet als ik dit geweten had.
Ik wist het ook niet — ik heb hier anders nooit last van.
Het kan ook de kanker zijn, toch?
Nee, het is niet de kanker. Het zijn gewoon gedachten die niet stoppen. Ik schoot de bocht uit.
Godverdomme, zei Liesje, ik ben de Stichting Korrelatie niet. Ik wil gewoon een vent in mijn bed.
Ron liet zijn schouders wat verder hangen.
Nou, hup, mijn bed uit dan, verdomme, zei ze, en ze gaf hem een duw.
Hij begon zijn kleren bij elkaar te zoeken, liep de slaapkamer uit, de woonkamer in, trok daar zijn broek aan. Hij was halverwege toen hij zijn telefoon uit zijn broekzak haalde om te kijken of hij nog berichtjes had. Hij had geen berichtjes.
Uit de slaapkamer riep Liesje: ‘ben je er nou nog?’
Zeik niet, riep hij terug. Ik ben zo weg.
Hij zag aan het licht dat ze de lamp had uitgeknipt en hij hoorde haar vrijwel meteen daarna snurken. Hij stopte zijn telefoon weer weg, pakte daarna zijn geld en keek naar het pak eurobiljetten. 430 euro.
Aan de muur hing een klok en het was drie uur ’s nachts. Ik ben kapot, zei hij, en hij ging op het bankje liggen.
Hij pakte zijn telefoon weer en stuurde zijn zoon een berichtje.
– ik zag je weggaan vond je het niet mooi
Hij bleef naar zijn schermpje kijken en zag de vinkjes blauw worden. Daarna kreeg hij een berichtje terug:
– Nee, ik vond het niet mooi.
– het was voor jou bedoelt
– Dat maakte het nog niet mooi. Ik vond het nogal melodramatisch, zoals je alles nogal melodramatisch maakt.
– ik weet niet wat dat is haha maar is goed
– Dat is een raar antwoord, pa.
– ik bedoel je heb gelijk
– Oke
Ron keek een tijdje naar zijn schermpje. Daarna stuurde hij:
– ik was gelukkig toen ik je zag
En daarna stuurde hij:
– dankjewel dat ik even gelukkig was
En:
– dat was lang geleden de laatste keer
Zijn zoon stuurde na een paar minuten terug:
– Ik kan niet eens beginnen met uitleggen wat er allemaal fout is aan wat je zegt, maar als je oprecht meent dat je geluk voelde, ben ik blij voor je, pap. Welterusten.
– truste
Ron legde zijn telefoon op de salontafel, ging liggen op het bankje en viel in slaap.
There were three men at the bar; Ron knew two of them. The pair were sitting side by side, Joe Fisher and Bertie. The third was sitting on the other side of the rectangular bar. Tony was working. He raised his hand to Ron. Beer?
Cheers, said Ron. He sat down two stools along from the men he knew. Joe, on the left, leant back so that he could look past Bertie to his right. He said: Is your lovely wife not with you? And then to Bertie: Ron has a lovely wife.
Ron picked up his beer, took a sip and put his glass back down on the beermat in front of him.
But I heard something else about you, Singing Ronald.
Really?
Yes. I heard you were ill.
Oh yes?
That’s what I heard.
Oh.
There was a moment’s silence.
Joe Fisher leant forward now to look past Bertie. Is it true?
Is what true?
That you’re ill.
People are so often ill.
Yes, but they said you have cancer.
Oh.
Do you have cancer, Singing Ronald?
You don’t ask that kind of question, Tony said.
Well, said Joe Fisher, I’m just showing an interest. That’s being nice, isn’t it? I mean it kindly in any case.
No answer from Ron.
I heard something else, said Joe Fisher. I heard that that lovely wife of yours lost interest in you just like that.
That’s not true — that’s not true.
So the cancer is.
Ron said nothing.
It’s no small thing. I heard you only had a month to live.
I’m not up for this, said Ron, and he asked for the bill.
It’s on me, said Tony.
No, said Joe Fisher, it’s on me, but stay, really, Ron, sorry. It’s a shitty situation. Sorry.
Ron put away his wallet.
What did the doctor say?
Ron looked around the pub. They looked at him. Half a year to a year. Longer if I go in for treatment, but I’d rather have quality of life.
What’s that?
Just that, quality. Still enjoying life.
I can understand that, said Joe Fisher.
Bertie nodded.
I wanted to go on holiday once more with Ria.
But she buggered off and left you right away.
No, she just needs some breathing space. But I did want to go on holiday with her once more.
On holiday, yeah? And can you swing that, Joe Fisher asked, I mean financially?
I keep seeing offers go by for 399 euros. That’s for a nice apartment with a swimming pool.
Absolutely. I’d go ahead and book.
I don’t have 400 euros just at the moment.
Joe nodded. You’d need a windfall.
Yes, that’s right.
What if you were to go and do what you do best, Ron?
What do you mean?
What do you mean, you’re Singing Ronald after all. Surely you can sing?
I was no great success, Joe.
No, perhaps not in the past, but perhaps that windfall is on its way, Ron. Because, I don’t know, it’s time you had some luck.
It sure is, said Tony.
Perhaps you should have a think about it.
I don’t think people would really pay to hear me sing. I’ve rather got over that illusion.
You’ve earned that windfall, Ron. You have cancer. Your lovely wife has thrown you out, and you want to go back. You want to take her on holiday and you need money, so you’ll sing here this evening. Right, Tony?
*
That evening the place was busier; Tony had finished his shift but he hadn’t gone home, he’d remained hanging around at the bar, on Ron’s side, because there was a good atmosphere, plenty of laughter, plenty of beer. Ron must have drunk twenty or so, all bought for him. Ada was behind the bar now and marking them on the receipts of other customers, and whenever Ron called out that he wanted to give one away, the idea was immediately dismissed, don’t be silly, followed by a remark such as ‘You’re the one who’s ill’ or ‘It’s you that’s leaving’, but sometimes someone would also say ‘It’s your party’ because not everyone knew what exactly was going on; the one thing that was clear was that everyone was buying Ron drinks today. At first Ron had felt awkward about it, but this evening was different, no one wanted anything back, not from Ron.
Joe Fisher said that Marco Borsato would sing at Ron’s funeral.
He hasn’t officially confirmed, said Ron, and the whole group burst out laughing.
But how are things with you and Ria? someone asked.
Ria needs a moment to get over the shock, said Ron, and he could hear that he was no longer pronouncing the word ‘shock’ quite right, it was more like ‘ssshhlock’.
There was a woman in the group, behind Ron, who said she wouldn’t have gone about things that way.
Ron looked over his shoulder? No? What would you have done then?
If you were my husband and you told me something like that, I’d spoil you rotten.
Oh? And how would you go about spoiling me?
I can whisper it in your ear.
All the men in the group shouted out something like whoa, and Joe Fisher called out: Whisper it in my ear first Lizzie, I’m Ron’s agent.
Everyone laughed. Lizzie leaned towards Joe and whispered something, and Joe immediately shouted: Make way! Make way! And he pushed the group around Ron apart.
That was that, the attention was diverted from Ron, everyone found a stool at the bar, only Lizzie stayed standing beside him.
What did you say to Joe? asked Ron.
Maybe I’ll tell you later. Or I’ll tell you without words.
Lizzie — is your name Lizzie?
She nodded.
I actually do have a lovely wife at home. I’m very honoured by the attention, but I don’t want to —
I keep hearing stories that she threw you out, is that right? I don’t think you have a home anymore.
Ron made a gesture midway between a shrug and a so-so. My home is where I take my shoes off.
Well, perhaps we’re yet to find out where you’ll take your shoes off this evening.
I don’t think I have anything to pay, so we can go whenever we want.
Lizzie winked and said the night was yet young and that she wanted to enjoy the company here a while longer. But maybe we’re yet to find out where you take your shoes off. She walked away from Ron, towards the toilets and he watched her go with a broad grin on his face. Ada handed him another beer and he raised it to toast whoever had bought it for him.
Joe Fisher returned to his side. Ron, boy, how are you feeling?
Not sick yet, if that’s what you mean.
Good to hear. Because you’re going to sing us a tune. The people are ready. Amsterdam is about to lose one of its most special singers.
Well I don’t know about losing, said Ron.
Yes, losing, I wish it were otherwise, but there’s no way around it, is there? I think you should feel like the star of the show one more time. These people here – he made an all-encompassing gesture with his arm – love you, Ron. You’ve felt it all evening, haven’t you? I promise you: if you sing now, you’ll be a star like never before. And – he made a subtle gesture towards Lizzie, who was now standing next to another man — you’ll feel it too, that you’re a star.
Ron said that wasn’t so straightforward, I don’t have my equipment with me, my set, I need my own microphone —
Ada, Joe called out, Ada, do you still have that karaoke stuff under the bar?
Karaoke stuff isn’t what I —
Ron, come on, do it for the people.
Ada opened a couple of cabinets and grabbed a plastic microphone and a CD. I still have this, she said, just the music without the singer. She placed the CD in front of Ron and went back to pulling beers.
That’s ideal, said Joe, right Ron? Is that not ideal?
Ron looked at the list on the back of the sleeve. Don’t know that one, don’t know that one, know that one, don’t know that one, nope, nope, nope, yep, yep, no.
Joe grabbed a beermat and wrote the numbers of the songs Ron said he knew. It’ll be fine, Ron, he said, I’ll stand by the CD player and skip to the songs you know. Is there anything else special? Anything you’d especially like to do now?
Anything I’d especially like to do now, what would I want to do especially now?
Well, anything to do with your situation?
A song about cancer?
Well, said Joe, I don’t suppose there will be many of those, but if there’s one evening when you can bring tears to people’s eyes, it’s this evening, Ron.
Ron shook his head, and then said: well all right, number 12.
Oh yeah, said Joe Fisher, I get it, I get it.
Joe had announced that Ron was going to give a special performance in half an hour’s time and Ron had walked outside to loud cheers. He took out his phone and searched for his son’s number.
Hey Dad, said his son.
Hey son, it’s Dad. Hey, I’m about to sing at Huizinga and I reckon it’s going to be a special performance. If you’d like to come, you’re always welcome.
I don’t know, said his son.
Look then. Where are you? Anywhere near Slotervaart?
Yeah, not far.
I’ll do something really great. I know you’ll love it.
Okay.
So it would mean a lot to me if you came.
I’ll pop by, okay?
Of course, son. I’m so glad you picked up your phone when I called in the first place. Shame I had to be ill for that to happen, right?
That’s a bit of a bitchy comment, Dad. But I’ll drop by, as I said.
Great, son.
*
Ron said that he’d never had any trouble before and Lizzie asked if it was the cancer.
No, it’s not the cancer, said Ron. He was sitting upright, she was still lying down.
Don’t you find me attractive then? she asked.
You’re really attractive. Ron said his head was still at the performance that evening.
It was a wonderful performance, said Lizzie.
No, it wasn’t.
It was, seriously. I swear to you, I had tears in my eyes.
Don’t believe you.
I swear to you. Come on, let’s try again, gorgeous. She pulled him towards her, but he held back. Come on, she said again.
No, sorry, said Ron. How did it come across – I mean the last song, how did that come across?
Do you mean the one about the kite?
Yes, that’s the one.
It was beautiful, really beautiful, at that point I had tears in my eyes.
I don’t believe that, said Ron. While I was replacing the word mother with father, I thought: Now I’ve gone too far. Everyone knows it’s about a little boy who’s lost his mother, not his father. He sang the line again. You can’t do that.
You didn’t go too far at all. You made money, didn’t you? Joe went round the place and if I’m not mistaken you made a load of money. Come on now.
I mean, it was only 430 euros.
That’s pretty good though isn’t it? I mean, I don’t have that left over at the end of the month. Now come here.
No, sorry, I really can’t now.
Damn it, what did you come home with me for then?
You wanted me to come home with you.
Not if I’d known this was how it would be.
I didn’t know either – it’s never been a problem before.
It could be the cancer though, right?
No, it’s not the cancer. The thoughts just won’t stop. I went too far.
Damn it, said Lizzie, I’m not the Samaritans. I just want a bloke in my bed.
Ron’s shoulders drooped a little more.
Right, up, out of my bed then, damn it, she said, giving him a shove.
He began to look for his clothes, walked out of the bedroom, into the lounge, pulled his trousers on there. He’d got halfway when he took his phone out of his pocket to see if he had any messages. No messages.
From the bedroom Lizzie called: ‘Are you still there?’
No need to nag, he called back. I’ll be gone in a moment.
He could see from the light that she had switched the lamp off and almost immediately he could hear her snoring. He put his phone away again, then picked up his cash and looked at the stack of euro notes. 430 euros.
On the wall hung a clock that read three o’ clock in the morning. I’m knackered, he said, and he lay down on the sofa.
He picked up his phone again and messaged his son.
– saw you leave, didn’t you like it
He continued to stare at his screen, and saw the ticks go blue. Then the reply came in:
– No, I didn’t like it.
– it was meant for you
– That didn’t make me like it. I found it melodramatic, just like you make everything melodramatic.
– I don’t know what that is haha but never mind
– That’s a strange reply, Dad.
– I mean you’re right
– Okay
Ron gazed at his screen for a while. Then he typed:
– I was happy when I saw you
And then:
– thanks for making me happy for a moment
And:
– the last time was a long time ago
After a couple of minutes his son sent a message back:
– I can’t even begin to explain everything that’s wrong with what you’ve said, but if you honestly mean it that you felt happy, I’m glad for you, Dad. Good night.
– night
Ron put his phone on the coffee table, lay down on the sofa and fell asleep.
Walter van den Berg (1970) has written five novels. His fourth novel, Schuld (Accountable) was shortlisted for the Libris Literature Prize and selected as Book of the Month by the prime-time talk show De Wereld Draait Door. His stories are set in Amsterdam but for the last few years he has lived in a small village on the banks of the De Waal river, together with his wife and child.
Foto: Jan Reinier van Vliet
It ljocht fan de ûntsmettingsstrielen is fan in seldsume skientme. Alle jûnen gean ik nei bûten ta om it te sjen. It is net ferbean om op it balkon fan de tsiende ferdjipping te wêzen, omdat in beskerming fan trochsichtich plestik alle besykjen om dysels yn de leechte te smiten tefoaren komt. Wy soenen it yn elts gefal net dwaan. Ik soe it net dwaan. Ik wit dat earder guon it wol besocht hawwe, mar selsmoarden binne fergetten rekke, it binne âlde ferhalen oer minsken dy’t fereale wienen op de dea of eangst hienen foar skeind wêze en iensumens. Fansels woe ik graach dat ik dêr ûnder wêze koe yn de moaie stêd, de befeilige stêd dy’t safolle koste hat om te meitsjen en te betinken nei’t it al wol tsien kear mislearre wie. Mar alle lok freget om in offer en ik bin hoe dan ek grutsk om dat needsaaklike offer te wêzen dat de paradyslike stêd en de mooglikheid ta libben garandearret. Alle perfeksje hat in regel of in grins. Dit is myn plak: ik bin in ymmune en fan de tsiende ferdjipping fan it Haadgebou ôf kin ik de stêd sjen dêr’t de lju libje dy’t ôfhinklik fan ús binne.
Wy de ymmunen witte dat ûntsnappe ûnmooglik is. It Haadgebou is it bêst bewekke fan de Sektor Súd en alle besykjen om te flechtsjen wurdt yn in pear sekonden smoard. Dêrom litte se ús de Befeilige Stêd sjen. Yn it algemien bin ik allinne by it útsjochpunt, omdat ik aparte tiden útsykje en ik selsskip leaver mij, mar inkeld, hiel inkeld, komme ymmunen my selskip hâlden. Ik wachtsje allinne op CLJ. De earste kear dat ik him seach tocht ik dat er in puber wie oant er prate. Hy is hiel meager, omdat er al twa wichtige donaasjes dien hat. Hy hat tin hier dat oer it gesicht falt. Op in kear helle er in toef hier út de mûle en hy skettere it út fan it laitsjen, wat ik noch noait earder heard hie, en dat wie in eksploazje fan blidens mei wite, likense tosken en golle lippen yn ‘e stilte fan ‘e tsiende ferdjipping. Ik lake en skriemde, ferbaasd oer de sâlte smaak fan triennen. CLJ kaam trije dagen letter werom en op ‘e nij beseagen wy it paad fan de ûntsmetingsstrielen. Se wurde lansearre út rûndraaiende silinders wei en se dogge tinken oan it sierfjoerwurk by feesten, mar se hawwe krekt wat oars. In doel, in nuttige blidens. Se feroarje fan tichtens ôfhinklik fan oft se smelle strjitten of brede strjitten of pleinen trochkruse. Se passe har oan. De ûntsmettende ljochten deadzje it firus dat oerdeis yn ‘e lucht sit. It hat safolle jier duorre foar’t se dy oplossing fûnen. De âldsten kinne har it mislearre besykjen yn it sin bringe, de wanhoop en lykas wy wurde se ek emoasjoneel wannear’t se de fuorsetting fan it bestean sjogge, wûn mei moed, krêft en skientme. Yn it begjin binne de ljochten blau as neon. Se twinge dy om de eagen ticht te dwaan sa fûl binne se. De ljochten geane dwers troch de trochsichtige gebouwen hinne en de stêd glânzet as wie dy makke fan stjerren. De Befeilige Stêd is de kosmos. Letter yn de twadde faze wurdt it blau tsjuster en is it as oft swarte fûgels ôfdale om de diken en auto’s oan te reitsjen dy’t noait ophâlde mei rûntsjes draaie. Bûten de gebouwen omkuierje is ferbean en it is ek ferbean om der op besite te gean, dêrom binne alle muorren trochsichtich. It ljocht is sa oars en sensueel as it pears wurdt en kombinearret mei tûzenen skerms, ferljochte persoanen en de reade rispmoanne, sa neamt myn dokter it dy’t in oerlibbene is fan it firus en de ferhalen noch wit fan har oerpake en oerbeppe dy’t libben yn it jier 0. Sy tochten dat se werom gean soenen nei it normale libben, seit myn dokter. Se wit net wat se bedoelden mei it ‘normale libben’, gjinien wit dat. Fansels is wat wy hawwe no folle better as dat normale libben en gjinien twifelet deroan. De glêzen fan de huzen litte dy dat fiele: de tuten en it streakjen kinst fiele en kinst it ljocht útdwaan om yntimiteit te hawwen, hoewol’t it grutste part dat neat skele kin en har lea sjen lit. Dat is natuerlik. Minsken negearje dy moetings en se binne normaal wurden. Boppedat, as twa persoanen sûn en tegearre binne, krije se ien fan de huzen tichtby de blauwe rivier dy’tsto oan de hoarizon sjen kinst, en steane se mei alle soarch en leafde om har hinne, omdat neat wichtiger is as de fuortsetting fan de soart.
CLJ seit dat it wis is dat der in normaal libben wie en datst jierren lyn frij omrinne koest, omdat de firussen net sa lang yn ‘e loft oerlibben. Mar CLJ is swak en as wy ymmunen swakker wurde, dan krije wy oanstriid om ús ferlerne paradizen foar te stellen.
Nei de blauwe ljochten komme de reade ljochten: de jagers. Se brûke se om opstannelingen en foaral tsjinstanners op te pakken, de minsken dy’t ús de ymmunen fan it Haadgebou befrijde wolle. Se fine dat ús lot unrjochtfeardich is en dat ús offer in finzenis is. Der wurdt wol sein dat se geheime gearkomsten hawwe. Se betinke pakken om de ljochten fan de jagers te omsilen. It firus falt de fitale organen oan (en oare organen lykas de eagen of de tromfluezen) en de iennichste remeedzje binne transplantaasjes. Wy de ymmunen binne de donors. Wy binne mar mei in hiel lyts bytsje en wy binne hiel kostber. Se kinne fansels fan alles klone lykas iten, bisten en minsken, mar se kinne ús net klone en likemin ús organen dy’t it firus net oanfalle kin. De ûndersikers witte net wêrom’t dat sa is en wurkje oan ien tried wei om de oarsaak te finen, oant no ta sûnder resultaat.
De tsjinstanners fine dat ús ymmuniteit in wûnder is en dat it ús rjocht is om te libjen yn de wrâld. Se sizze dat wy net de organyske reserve hoege te wêzen foar fierwei it grutste part fan de minsken dat siik wurdt. Twa jier lyn besocht in groep it Haadgebou yn te kommen. Se waarden útrûge. No binne der hast gjin aktive tsjinstanners mear oer, dat is alteast wat der ferteld wurdt. Hoe dan ek, de reade ljochten ferkenne alle nachten de stêd. Se spoare fertochte fysike bewegingen op. De reade ljochten binne noch moaier as de blauwen en folle emoasjoneler. Se komme yn hoeken, ferljochtsje ferskowende skaden en glydzje as reindrippen oer in wiete muorre. De iene kear liket it as oft de stêd baarnt en de oare kear as oft de stêd dûnset.
As se ien fine dy’t bûten omswalket, dan sjogge se dy persoan as in tsjinstanner. CLJ fertelde my in kear op syn keamer dat it gewoan minsken binne dy’t de regels oertrêdzje, dat de tsjinstanners al eliminearre binne en dat de jacht in ekskús is. Mar wêrom wolle se der dan út?, frege ik him. Net eltsenien is lokkich mei in libben fan finzen sitte, trochtsichtigens en transplantaasjes, sei er tsjin my. Op in kear hienen wy it lok om te sjen hoe’t de ljochten in swalkjend persoan pakten. CLJ kriich my by de hân en wy seagen de nuvere dûns fan it reade ljocht mei it lichem. It ljocht draaide der om hinne. It lichem fersette him kwalik. Gjinien hie de krêft om it fan de ljochten te winnen. It reade ljocht tilde him de loft yn en op it momint dat er in hiel ein by de gebouwen wei wie, ek fan it balkon fan ús tsiende ferdjipping, liet it ljocht him ûntploffe yn de himel. Se koenen har op in oare manier deadzje sûnder dy rein fan bloed en yngewanten, sa lei CLJ my út, mar dat soe minder spektakulêr wêze. Dat soe gjin les wêze. Wy seagen it bloed fallen as rein, as triennen op it gipsen byld fan in hillige. Yn de gebouwen wienen alle ljochten oandien. Alle eagen beseagen it lichem dat kwalik noch wat minskliks hie, like read as de ljochten. CLJ liet my tasizze dat by ús folgjende moeting ik him yn detail it paad beskriuwe soe dat de ljochten folgen en watfoar spultsjes se boarten, en oft de reade strielen in opstanneling fûnen en de moanne noch hyltiten enoarm en bluodderich wie. Ik begriep dat er dat my frege, omdat syn folgende donaasje deroan kaam en ik wie bliid, omdat ik begriep dat er allinne mar syn hoarnfluezen jaan soe en dat wy noch tiid hienen om inoar kennen te learen. Wy hienen noch nachten foar ús tegearre op it balkon wylst wy deastil seagen nei de skientme fan de stêd en tegearre de giftige lucht ynazemen dy’t ús net deadzje koe.
Het schijnsel van de desinfecterende lichtbundels is van een uitzonderlijke schoonheid. Ik ga elke nacht naar buiten om te kijken: het is niet verboden om op het balkon op de tiende verdieping te komen, want een doorzichtig plastic scherm maakt elke poging om naar beneden te springen onmogelijk. Dat zouden we trouwens toch niet doen. Ik zou het niet doen. Ik weet dat sommigen het, lang geleden, geprobeerd hebben, maar niemand denkt nog aan de zelfmoordenaars, het zijn oude verhalen over mensen die verliefd waren op de dood of bang voor verminking en eenzaamheid. Natuurlijk zou ik graag daar willen zijn, in de prachtige stad beneden, de veilige stad die met zo veel moeite is ontworpen en gebouwd, na tientallen jaren experimenteren. Maar elk geluk vergt opoffering en op een bepaalde manier ben ik er trots op de noodzakelijke opoffering te zijn die de paradijsstad en een mogelijkheid tot leven garandeert. Elke perfectie heeft een voorwaarde of een grens. Dit is mijn plek: ik ben immuun en ik kan vanaf de tiende verdieping van het Hoofdgebouw de stad zien waar de mensen wonen die afhankelijk van ons zijn.
Wij die immuun zijn, weten dat ontsnappen uitgesloten is. Het Hoofdgebouw is het zwaarst bewaakte gebouw van Sector Zuid en elke vluchtpoging wordt binnen een paar seconden de kop ingedrukt. Daarom mogen we naar de Veilige Stad kijken. Meestal ben ik alleen op het panoramaterras omdat ik ongewone tijden kies en gezelschap liever uit de weg ga, maar soms, niet vaak, krijg ik gezelschap van andere immunen. Ik wacht alleen op CLJ. De eerste keer dat ik hem zag dacht ik dat hij een adolescent was, tot hij wat zei. Hij is erg dun omdat hij al twee ingrijpende donaties heeft volbracht. Hij heeft fijn, dun haar dat over zijn gezicht valt. Een keer veegde hij een pluk haar uit zijn mond en schaterde zoals ik nooit eerder had gehoord, een uitbarsting van vreugde in de stilte op de tiende verdieping, rechte witte tanden, opgezwollen lippen. Ik lachte en huilde, verbaasd over de zoute smaak van mijn tranen. CLJ kwam drie dagen later terug en weer keken we samen naar de banen van de desinfecterende lichtbundels. Ze worden geprojecteerd door middel van draaiende cilinders en doen denken aan siervuurwerk bij festiviteiten, maar ze zijn meer dan dat. Het heeft een bedoeling, het is nuttig vermaak. De dikte van de stralen is afhankelijk van of ze smalle straten of brede lanen of pleinen bestrijken. Ze passen zich aan. Het desinfecterende licht moet het virus verdelgen dat dagenlang in de lucht overleeft. Het heeft lang geduurd voordat deze oplossing werd gevonden. De ouderen herinneren zich nog de mislukte pogingen, de wanhoop, en net als wij zijn ze ontroerd als ze de voortzetting van het bestaan zien, verkregen met lef, kracht en schoonheid. In het begin is het licht blauw, zoals neon; je moet je ogen dichtdoen, zo fel is het. De lichtbundels gaan dwars door de transparante gebouwen heen en de hele stad glinstert alsof ze van sterren is gemaakt. De Veilige Stad is de kosmos. Daarna, in het tweede stadium, wordt het blauw donkerder en is het of er zwarte vogels omlaagduiken en neerstrijken op de snelwegen en op de auto’s, die geen moment ophouden met circuleren. Het is verboden om buiten de gebouwen te komen; bij elkaar op bezoek gaan is ook verboden, daarom zijn alle wanden doorzichtig. Het licht is heel anders en sensueel als het paars wordt en zich mengt met de duizenden beeldschermen en verlichte personen en de rode oogstmaan, dat is hoe mijn dokter de maan noemt. Zij heeft het virus overleefd en kent de verhalen nog van haar overgrootouders, die in het jaar nul leefden. Ze dachten dat het oude normaal zou terugkomen, zegt mijn dokter. Ze weet niet wat ze met ‘het oude normaal’ bedoelden, niemand weet nog wat dat is. Uiteraard is dat wat we nu hebben eindeloos veel beter dan het oude normaal, daar twijfelt niemand aan. Door de ramen van de huizen heen kun je elkaar aanraken: je kunt kussen en liefkozingen voelen, en het licht kan worden gedimd zodat je wat privacy hebt, alhoewel het de meesten niet meer uitmaakt en ze simpelweg hun lichaam laten zien. Dat is niet zo gek: de mensen negeren dit soort ontmoetingen, ze zijn gewoon geworden. Bovendien, als twee personen gezond zijn en zich met elkaar verbonden voelen, krijgen ze een huis toegewezen bij de blauwe rivier die aan de horizon te zien is en worden ze in de watten gelegd, want niets is zo belangrijk als de voortzetting van de soort.
CLJ zegt dat het waar is, dat er een oud normaal bestond, dat je lang geleden vrij rond kon lopen omdat virussen niet zo lang in de lucht overleefden. Maar CLJ is verzwakt en als wij immunen zwakker worden, gaan we fantaseren over verloren paradijzen.
Na de blauwe lichtbundels komen de rode, dat zijn de jagers. Die worden gebruikt om opstandelingen en vooral activisten te vangen, mensen die ons, de immunen in het Hoofdgebouw, willen bevrijden. Ze vinden ons lot onrechtvaardig, noemen onze opoffering een gevangenis. Er wordt gezegd dat ze geheime bijeenkomsten organiseren; ze hebben een pak ontworpen waarmee ze de jagerslichten kunnen ontwijken. Het virus tast de vitale organen aan (en andere zoals de ogen en het trommelvlies) en de enige remedie is een transplantatie; wij die immuun zijn, doneren. We zijn maar met weinigen en erg waardevol. Alles kan natuurlijk gekloond worden, voedsel en dieren en mensen, maar ons kunnen ze niet klonen en onze organen, die het virus niet kan aantasten, ook niet. De wetenschappers staan voor een raadsel en doen er alles aan om de oorzaak te achterhalen, voorlopig zonder resultaat.
De activisten zijn van mening dat onze immuniteit een wonder is en dat we het recht hebben om in de wereld te leven; we hoeven geen orgaanreserve te zijn voor de overgrote meerderheid die ziek wordt, betogen ze. Twee jaar geleden probeerde een groep het Hoofdgebouw binnen te dringen. Ze werden geliquideerd. Nu zijn er bijna geen openlijke activisten meer, tenminste, dat wordt gezegd. Desalniettemin trekken de rode lichtbundels elke nacht door de stad: ze sporen verdachte bewegingen op. De rode lichten zijn nog mooier dan de blauwe en veel spannender. Ze bereiken alle hoeken en gaten, verlichten bewegende schaduwen, glijden als druppels over een vochtige wand. Soms lijkt het of de stad gloeit en soms lijkt het of ze danst.
Als de rode lichtbundels iemand ontdekken die buiten rondhangt, dan wordt die persoon als activist beschouwd. CLJ zei een keer tegen mij, in zijn kamer, dat het gewoon mensen zijn die de regels overtreden, dat de activisten allang geëlimineerd zijn, dat de jacht een excuus is. Waarom willen ze naar buiten? vroeg ik. Niet iedereen is het eens met een leven van opsluiting en transparanties en transplantaties, antwoordde hij. Een keer hadden we geluk en zagen we hoe de lichtbundels een rondhangende persoon te pakken kregen. CLJ nam mijn hand en samen keken we naar de vreemde dans van de rode lichtbundel met het lichaam. Hij omhulde het lichaam. Het verzette zich nauwelijks: niemand heeft de kracht om het tegen het licht op te nemen. De rode lichtbundel wierp het lichaam omhoog en zodra het ver genoeg van de gebouwen verwijderd was, zelfs van het balkon op onze tiende verdieping, liet hij het in de lucht exploderen. Ze zouden hen ook op een andere manier kunnen doden, zonder die regen van bloed en ingewanden, legde CLJ uit, maar dat is minder spectaculair. Dan zou het geen les zijn. We zagen het bloed als regendruppels naar beneden vallen, als tranen van een gipsen heiligenbeeld. In alle gebouwen waren de lichten aan. Alle ogen waren gericht op het lichaam, nu niets meer dan wat menselijke resten, even rood als de lichtbundels. CLJ liet me beloven dat ik hem bij onze volgende ontmoeting gedetailleerd zou beschrijven waar de lichtbundels ronddwaalden, welke spelletjes ze deden, of de rode lichtbundels een opstandeling aantroffen, of de maan nog steeds groot en bloedrood was. Ik begreep dat hij dat vroeg omdat zijn volgende donatie dichterbij kwam en ik was verheugd omdat ik begreep dat hij alleen zijn hoornvlies zou geven en dat er nog tijd was om elkaar te leren kennen. Dat er nog nachten waren voor ons tweeën om op het balkon naar de stad te kijken die adembenemend was door haar schoonheid, en om samen de giftige lucht in te ademen die ons niet kon doden.
The rays of disinfectant light are extraordinarily beautiful. I go out to watch them every night: we’re not forbidden from going out on the tenth-floor balcony, since there’s a protective barrier of transparent plastic that will put a stop to any attempts at jumping. We wouldn’t do it, anyway. I wouldn’t do it. I know that before, some people did try, but suicides have been forgotten, they’re old stories of people in love with death or suffering from terror of mutilation and solitude. Sure, I would like to be down there, in the beautiful city, the safe city that took so much effort, dozens and dozens of tries, to design and implement. But all happiness demands a sacrifice, and in a way, I’m proud to be the sacrifice needed to guarantee the paradise city and a possible life. All perfection has a rule or a limit. This is my place: I’m immune, and from the tenth floor of the Great Building I can look down at the city where those who depend on us live.
We immune know that escape is impossible. The Great Building is the most closely guarded one in the South Sector, and any attempt at flight is suppressed in seconds. That’s why they let us look at the Safe City. I’m usually alone on the balcony because I keep strange schedules and try to avoid company, but sometimes, very rarely, other immune come to keep me company. I only wait for CLJ. The first time I saw him I thought he was a teenager, until he spoke. He’s very thin, because he has already undergone two significant donations. He has fine hair that falls over his face. One time, he brushed a lock of hair out of his mouth and burst out in a peal of laughter I had never heard before, an explosion of joy in the silence of the tenth floor, his teeth white and even, his lips swollen. I laughed and cried, surprised by the salty taste of the tears. CLJ came back three days later, and again we watched the movement of the disinfectant rays. They emanate from spinning cylinders, and they recall the fireworks at festival time, but there’s something different about them. A purpose, a useful joy. Their thickness changes as they move along narrow streets or wide avenues or plazas. They adapt. The disinfectant lights kill the virus that hangs in the air for days. It took so many years to find this solution. The oldest people remember the failed attempts, the desperation, and, like us, they are also moved when they see this continuation of existence, hard-won through audacity, effort, and beauty. At first the lights are blue, and they’re like neon: you have to close your eyes, they’re so bright. The lights pierce the walls of the transparent buildings and the city shines as if it were made of stars. The Safe City is the cosmos. Then, in the second phase, the blue darkens and it’s like black birds descending to touch the highways and the cars that never stop circulating. Walking outside the buildings is forbidden; it’s also forbidden to visit others, that’s why all the walls are transparent and the light is so different and sensual when it turns violet and blends with the thousands of screens and the people lit up and the red harvest moon—that’s what my doctor calls it. She’s a survivor of the virus and she remembers the stories of her great-grandparents, who lived through year 0. They believed that normality was going to return, my doctor says. She doesn’t know what they meant by ‘normality’, no one remembers what that is. Of course, what we have now is much better than normality, and no one doubts that. The glass of the houses allows for sensation: kisses and caresses are felt, and it’s possible to dim the light for privacy, but most people don’t care anymore and they show their bodies. It’s natural: people ignore those encounters, they’ve been normalized. Plus, if two people are healthy and united, they’re given one of the houses close to the blue river I can see on the horizon and they’re attended to with real love, because nothing is more important than the continuation of the species.
CLJ says it’s true, that there was normality, that many years ago you could walk freely because the viruses didn’t live for so long in the air. But CLJ is weak, and when we immunes are debilitated, we tend to imagine lost paradises.
After the blue lights come the red ones: the hunters. They’re used to catch rebels, especially protestors—people who want to free us, the immunes in the Great Building. They think our fate is unjust, and our sacrifice a prison. They hold secret meetings, it’s said; they design suits to evade the hunter lights. The virus attacks vital organs (and others too, like the eyes or eardrums), and the only cure is a transplant; we immune are the donors. There aren’t many of us, and we are very valuable. Everything can be cloned, sure, food and animals and people, but they can’t clone us or our organs, which the virus doesn’t know how to attack. The scientists don’t know why and they work tirelessly to find out, with no results so far.
The protestors think our immunity is a miracle and that we have a right to live in the world: they believe we should not have to be the organic stockpile for the immense majority of people who get sick. Two years ago a group of them tried to sneak into the Great Building. They were exterminated. Now there are almost no active protestors, or at least that’s what people say. In any case, the red lights traverse the city every night: they detect suspicious physical movement. The red lights are even more beautiful than the blue ones, and much more exciting. They move into corners, light up restless shadows, slide like drops down a wet wall. Sometimes the city seems to burn, other times, to dance.
If they find someone wandering outside the houses, that person is considered to be a protester. CLJ told me once, in his room, that they are really just people who break the rules, that the protestors have all been eliminated, and the hunt is an excuse. Why do people want to go outside? I asked him. Not everyone is satisfied with a life of confinement and transparency and transplants, he told me. Once, we got lucky and saw the lights trap a person who was out walking. CLJ took my hand and we watched the strange dance of red light and body. The light surrounded it. The body struggled, but barely: no one has the power to overcome the lights. The red light lifted it into the air, and once it was far above the buildings, even higher than our tenth-floor balcony, it made the body explode in the sky. They could kill in another way, without that rain of blood and viscera, CLJ explained to me, but it would be less spectacular. It wouldn’t be a lesson. We saw the blood fall like rain, or like tears of a plaster saint. All the lights in the buildings were on. All eyes were observing the body, now mere human remains just as red as the lights. CLJ made me promise that the next time we met, I would describe to him in detail where the lights were moving, what kinds of games they played, if the red lights found some rebel, if the moon was still enormous and bloody. I understood he was asking me for that because his next donation was approaching, and I was happy because I understood he was only going to surrender his corneas, and there was still time to get to know each other. The two of us would still have nights on the balcony, overlooking the city that took your breath away with its beauty, together and breathing the poisoned air that couldn’t kill us.
La luz de los rayos desinfectantes es de una belleza excepcional. Salgo a verla cada noche: no está prohibido permanecer en el balcón del décimo piso porque una protección de plástico transparente impide cualquier intento de arrojarse al vacío. No lo haríamos, de todos modos. Yo no lo haría. Sé que algunos, antes, lo intentaron, pero los suicidas han sido olvidados, son historias viejas de enamorados de la muerte o de gente que sufría el terror a la mutilación y la soledad. Claro que me gustaría poder estar ahí abajo, en la ciudad hermosa, la ciudad segura que tanto costó conseguir y diseñar después de decenas de intentos. Pero toda felicidad exige un sacrificio y, de alguna manera, me enorgullece ser ese sacrificio necesario que garantiza la ciudad paraíso y una posibilidad de vida. Toda perfección tiene una regla o un límite. Éste es mi lugar: soy una inmune y desde el piso diez del Edificio Mayor puedo ver la ciudad donde viven quienes dependen de nosotros.
Los inmunes sabemos que escapar es imposible. El Edificio Mayor es el más custodiado del Sector Sur y cualquier intento de fuga es reprimido en segundos. Por eso nos dejan ver la Ciudad Segura. En general estoy sola en el mirador porque elijo horarios extraños y prefiero evitar la compañía pero a veces, muy pocas, vienen inmunes a acompañarme. Yo sólo espero a CLJ. La primera vez que lo vi pensé que era una adolescente, hasta que habló. Es muy delgado porque ya cumplió con dos donaciones importantes. Tiene un cabello fino que le tapa la cara. Una vez se sacó un mechón de la boca y se rió con una carcajada que yo nunca antes había escuchado, una explosión de alegría en el silencio del piso diez, los dientes blancos y parejos, los labios hinchados. Me reí y lloré, sorprendida por el sabor salado de las lágrimas. CLJ volvió tres días después y una vez más observamos el derrotero de los rayos desinfectantes. Se lanzan desde cilindros giratorios y recuerdan a los fuegos artificiales de las festividades pero tienen algo diferente. Un propósito, una alegría útil. Cambian su grosor según recorran calles estrechas o avenidas o plazas. Se adaptan. La luces desinfectantes matan al virus que se mantiene durante días en el aire. Tantos años se tardó en encontrar esta solución. Los más ancianos recuerdan los intentos fallidos, la desesperación y, como nosotros, también se emocionan cuando ven la continuación de la existencia, ganada con atrevimiento, esfuerzo y belleza. Las luces, al principio, son azules, como de neón: obligan a cerrar los ojos de tan brillantes. Las luces atraviesan los edificios transparentes y la ciudad brilla como si estuviera hecha de estrellas. La Ciudad Segura es el cosmos. Después, en la segunda fase, el azul se oscurece y es como si pájaros negros descendieran para tocar las autopistas y los autos que nunca paran de circular. Caminar fuera de los edificios está prohibido; también está prohibido visitarse, por eso todas las paredes son transparentes y la luz es tan diferente y sensual cuando se vuelve violeta y se combina con las miles de pantallas y las personas iluminadas y la luna roja de la cosecha, así la llama mi médica, que es una sobreviviente del virus y recuerda las historias de sus bisabuelos que vivieron el año 0. Ellos creían que iba a volver la normalidad, dice mi médica. No sabe a qué se referían con “normalidad”, nadie recuerda qué es eso. Por supuesto, lo que tenemos ahora es mucho mejor que la normalidad y nadie lo duda. Los vidrios de las casas permiten sentirse: los besos y las caricias se sienten y es posible bajar la luz para tener intimidad, aunque a la mayoría ya no le importa y muestran sus cuerpos. Es natural: la gente ignora estos encuentros, se han normalizado. Además, si dos personas están sanas y unidas se les otorga una de las casas cercanas al río azul que se ve en el horizonte y se las atiende con verdadero amor porque nada es más importante que la continuidad de la especie.
CLJ dice que es cierto, que hubo una normalidad, que hace muchos años se podía caminar libremente porque los virus no vivían en el aire tanto tiempo. Pero CLJ está débil y cuando los inmunes nos debilitamos, solemos imaginar paraísos perdidos.
Después de las luces azules llegan las luces rojas: las cazadoras. Se usan para atrapar rebeldes y sobre todo protestantes, aquellos que quieren liberarnos a nosotros, los inmunes del Edificio Mayor. Creen que nuestro destino es injusto, que nuestro sacrificio es una cárcel. Hacen reuniones secretas, se dice; diseñan trajes para burlar a las luces cazadoras. El virus ataca los órganos vitales (y otros, como los ojos o los tímpanos) y la única cura son los transplantes; los inmunes somos los donantes. Somos poquísimos y muy valiosos. Todo puede clonarse, claro, la comida y los animales y las personas, pero no pueden clonarnos a nosotros ni a nuestros órganos que el virus no sabe atacar. Los investigadores desconocen el por qué y trabajan sin descanso en descubrir la causa, sin resultados hasta el momento.
Los protestantes creen que nuestra inmunidad se trata de un milagro y que es nuestro derecho vivir en el mundo: no tenemos por qué ser la reserva orgánica de la inmensa mayoría que se enferma, afirman. Hace dos años un grupo intentó ingresar al Edificio Mayor. Fueron exterminados. Ahora ya casi no quedan protestantes activos, al menos es lo que se cuenta. De todos modos, los rayos rojos recorren la ciudad cada noche: detectan los movimientos físicos sospechosos. Las luces rojas son aún mas hermosas que las azules y mucho más emocionantes. Se meten en rincones, iluminan sombras movedizas, se deslizan como gotas en una pared húmeda. A veces la ciudad parece arder y otras bailar.
Si encuentran a alguien deambulando fuera de las casas, la persona es considerada protestante. CLJ me dijo una vez, en su habitación, que sencillamente es gente que rompe las reglas, que los protestantes ya fueron eliminados, que la caza es una excusa. ¿Por qué quieren salir?, le pregunté. No todos están conformes con una vida de encierro y transparencias y transplantes, me dijo. En una oportunidad tuvimos la suerte de ver cómo las luces atrapaban a una persona deambulante. CLJ me tomó de la mano y miramos la extraña danza de la luz roja con el cuerpo. Lo rodeó. El cuerpo se resistió, apenas: nadie tiene el poder de vencer a las luces. La luz roja lo levantó en el aire y, una vez que estuvo bien lejos de los edificios, incluso sobre el balcón de nuestro piso 10, lo hizo estallar en el cielo. Podrían matarlos de otra manera, sin esta lluvia de sangre y vísceras, me explicó CLJ, pero sería menos espectacular. No sería una lección. Vimos la sangre caer como lluvia, como lágrimas de una santa de yeso. En los edificios todas las luces estaban encendidas. Todos los ojos observando el cuerpo, ahora apenas un resto humano, tan rojo como las luces. CLJ me hizo prometer que, en nuestro próximo encuentro, iba a describirle en detalle por dónde se paseaban las luces, qué juegos hacían, si los rayos rojos encontraban a algún rebelde, si la luna seguía enorme y ensangrentada. Entendí que me lo pedía porque se acercaba su próxima donación y me alegré porque entendí que iba a entregar sólo las córneas y aún nos quedaba tiempo de conocernos. Todavía quedaban noches para los dos en el balcón, mirando la ciudad que dejaba sin aire por su belleza, respirando juntos el aire envenenado que no podía matarnos.
Mariana Enriquez (Buenos Aires, 1973) is one of the most spellbinding narrators in Latin American literature. Her debut novel Bajar es lo peor was published in 1995, followed by the novel Cómo desaparecer completamente (2004) and the story collection Los peligros de fumar en la cama (2009; The Dangers of Smoking in Bed 2017), shortlisted for the 2021 International Booker Prize and finalist of the Kirkus Prize.
She has been featured in countless anthologies, as well as in The New Yorker, Freeman’s, McSweeney’s, Granta UK, Granta en Español, Virginia Quarterly Review and Asymptote. Her breakthrough story collection Las cosas que perdimos en el fuego (2016; Things we Lost in the Fire) entered the bestseller lists in Spain and Argentina, and is translated into 30 languages, and her novel Nuestra parte de noche won the Herralde Novel Prize in 2019, the Premio Celsius, the Premio Kelvin 505, and most noteworthy, the Premio de la Crítica in 2019.
Photo: Nora Lezano
It wurdt tiid dat wy it tajouwe: minsken binne net botte goed yn it ûnthâlden fan de dingen sa’t dy wier bard binne. As in ûnderfining in stik klean is, dan is it oantinken datselde stik klean nei’t it in kear ferkeard wosken is. De kleuren binne ferblikt, it is hielendal krompen en de oarspronklike, nostalgyske rook is al lang feroare yn de keunstmjittige orchideeëlucht fan de waskfersachter.
Dit allegear oertocht Dov Shviro silliger yn de wachtrige foar it hjirneimels. De rige like lang, suver einleas, mar op ien as oare wize streamde de tiid der oars en wie it wachtsjen folle draachliker as, lit ús sizze, foar de securitycheck op it fleanfjild of by de dokter, situaasjes dy’t Dov út soarte net koe, want hy hie altyd businessclass flein en wie altyd behannele yn prestizjeuze priveekliniken. Mar dizze bepaalde rige like him net te ûntgean. Elk like gelyk yn it oangesicht fan ’e dea, of yn it oangesicht fan ’e skepper of wa’t it ek wie dy’t dêr op harren wachte oan ’e ein fan dy ûneinige rige. Al witst it mar noait, tocht Dov, faaks wie der in spesjale yngong foar rjochtfeardigen, dêr’t hy en de oaren gjin weet fan hiene. By neier ynsjen like it him echt foar de hân te lizzen dat der in geheime vip-yngong wêze soe. It wie úteinlik net oannimlik dat de hillige faam Maria, of Mahatma Gandhi, nei de dea krekt as elk yn ’e rige stean moatten hie.
En lit dêr gjin misferstân oer bestean, it wie net sa dat der gjin beweging yn ’e rige siet. Dy skode de hiele tiid op, mar de ein kaam noch altyd net yn sicht en Dov stie hjir no al … no al … al … Dat wie it dus, doe’t wy seine dat de tiid him yn dizze rige oars hold, bedoelden wy eins dat dy net echt bestie. Of leaver, hy bestie wol, de tiid moat altyd bestean, allinnich like it Dov en de oaren net te slagjen dy yn te skatten of te mjitten. De lange frou mei de stip op ’e foarholle, dy’t foar Dov yn ’e rige stie, lei him út dat it like op it nirwana, en de âlde man mei de stjonkende azem, dy’t achter him stie, bewearde dat it sa’n bytsje wie as demintens, mar dan yn positive sin. Nijsgjirrich, tocht Dov, ik freegje my ôf wat dat is, ‘demintens mar dan yn positive sin’. Mooglik demintens dy’t dy in libben ferjitte lit dêr’tst dochs al leaver net oan weromtinkst? Mar ek dizze gedachte ferfleach ear’t er dy ôfmeitsje koe en krekt foar’t in folgjende fergeze gedachte him oantsjinne yn syn brein, foel syn each alhiel tafallich op de wite wjuk fan in ingel.
Ek de ingel, sawat tweintich plakken foar him, stie lyk as alle oaren geduldich yn ’e rige te wachtsjen. Fan fierren like hy hinne en wer te widzjen en yn himsels te praten, en miskien wie er wol oan it bidden. Hoewol, wêrom soe in ingel bidde moatte as er yn in rige foar it hjirneimels stie? Dat hiele bidden wie in standert metoade yn ’e wrâld fan ’e libjenden, mar nei de dea soest fan in ingel yn ’e himel ferwachtsje dat er op in justjes betrouberder en direktere wize kommunisearje koe mei de skepper. Dat is wat dat neier ûndersocht wurde moatte soe, tocht Dov. By libben hie er analist west by in suksesfol hedgefûns en doe’t er dêr begûn te wurkjen, wie him as earste leard datst, as ien fan de direkteuren wat sei dat net doogde of gewoan wat fan dy woe dat dy net útkaam, yn stee fan nee te sizzen of yn diskusje te gean, better sizze koest: ‘Dat is wat dat neier ûndersocht wurde moatte soe’, en geduldich te wachtsjen oant de hiele kwestje fergetten wie, of ferdwûn. Al gie it dizze kear net om in fatsoenlik ôfskypjen. Dizze kear gie it om in kwestje dy’t echt syn belangstelling luts en dy’t er foar syn gefoel útsykje moast.
De lange frou mei de stip en de âlde man mei de stjonkende azem seine Dov ta dat se syn plak yn ’e rige frijhâlde soene as hy de ingel fragen stelde. Dy tasizzing joech him genôch wyn yn ’e rêch om moed te sammeljen en op de ingel ta te stappen.
‘Sorry!’ sei er tsjin ’e ingel, dy’t him ynearsten negearre. ‘Sorry! Ja, jo! Mei ik jo wat freegje?’
De ingel, dy’t bytsje ôfwêzich like, knikte.
‘Tige tank,’ sei Dov mei in forsearre bûginkje. ‘Kinne jo my, gewoan om’t jo ingel binne en sa, faaks in oersjochje jaan fan hoe’t alles hjir wurket yn it hjirneimels? Sektorgrinzen, hierargyske struktueren, jo witte wol, alles dat echt wichtich is.’
De ingel besocht him der foarwei te winen en bewearde dat er gjin ingel wie, dat er samar tafallich wjukken hie, mar ingels binne gjin goeie ligers, teminsten net lang, en nei … nei … Goed, wy hawwe it al hân oer de nuvere manier dêr’t de tiid hjir op ferrûn, sadat Dov net echt sizze koe nei hoefolle tiid, mar op in bepaald stuit joech de ingel ta dat er in ingel wie en lei er Dov op flústertoan út dat it syn taak wie him ûnder de deaden te mingen en him derfan te bewissigjen dat alles goed gie en der alhiel gjin problemen wiene.
‘En as jo dochs op in probleem stuitsje?’ frege Dov fierder. ‘Wat wurdt der dan krekt ferwachte dat jo dogge? Is der in protokol? Moatte jo it oan immen rapportearje? It sels ôfhannelje?’
De ingel tocht efkes nei en begûn te stammerjen. As ingel wie er echt noch noait op in probleem stuite. Want ja, deade minsken sammelen har oarderlik, wat koe der no hielendal barre? Dat wol sizze, it heugde him dat der by in briefing mei him praat wie oer wat er dwaan moatte soe yn it gefal fan in oarderfersteuring, mar dat wie sa lang lyn dat er net mear wist hoe as wat.
De bleke frou dy’t achter de ingel stie, liet Dov witte dat er te lûdroftich wie en dat dat bot steurde. Se hie ûnmiskenber it fermoeden dat it hiele nuvere petear dat Dov mei de ingel fierde inkeld mar in ferlechje wie om foar te kringen yn ’e rige. Dov ferûntskuldige him fuort en lei út dat er allinnich mar efkes in lytse technyske kwestje útsocht mei de ingel en dat er dêrnei fuort wer weromgean soe nei syn plak yn ’e rige. Al koe er him earlik sein net mear yn ’t sin bringe wêr’t syn plak yn ’e rige wie. Der stie him wat by fan in âlde of lange man of frou mei in soere azem … of in stjonkende foarholle … Wilens wie de ingel fergetten wat Dov him frege hie, en Dov, dy’t dat sels ek fergetten wie, frege no: ‘Sis, hiene jim mei al dy rûnombywêzichheid en almacht en sa net wat in effisjintere operaasje opsette kinnen? Do witst wol, wat sûnder rige?’
De ingel seach Dov betize oan. ‘Rige?’ frege er. ‘Wat bedoelst krekt?’
‘Wat ik bedoel?’ gnyske Dov. ‘Ik bedoel dy, my en al dy minsken dy’t hjir al … al … ik wit net, dy’t hjir al hiel lang stean te wachtsjen. Do witst wol, dizze hiele … dit,’ en hy makke in dizige hânbeweging dy’t alle minsken omfetsje moast dy’t foar en achter harren kalm stiene te wachtsjen.
‘Dit?’ frege de ingel, dy’t syn wjukken opluts. ‘Dit, as ik it goed begrepen haw, is it paradys.’
Het wordt tijd dat we het toegeven: mensen zijn niet echt goed in het onthouden van de dingen zoals ze echt zijn gebeurd. Als een belevenis een kledingstuk is, dan is de herinnering datzelfde kledingstuk nadat het keer op keer verkeerd is gewassen. De kleuren zijn verbleekt, het is helemaal gekrompen en de oorspronkelijke, nostalgische geur is allang veranderd in de kunstmatige orchideeëngeur van de wasverzachter.
Dit alles overdacht wijlen Dov Shviro in de wachtrij voor het hiernamaals. De rij leek lang, bijna eindeloos, maar op een of andere manier stroomde de tijd er anders en was het wachten er veel draaglijker dan, laten we zeggen, voor de securitycheck op het vliegveld of bij de dokter, situaties die Dov sowieso niet kende, want hij had altijd businessclass gevlogen en was altijd behandeld in prestigieuze privéklinieken. Maar deze bepaalde rij leek hem niet te omzeilen. Iedereen leek gelijk in het aangezicht van de dood, of in het aangezicht van de schepper of wie het ook was die daar op hen wachtte aan het eind van de onafzienbare rij. Al wist je het maar nooit, dacht Dov, misschien was er een speciale ingang voor rechtvaardigen, waar hij en de anderen geen weet van hadden. Bij nader inzien leek het hem echt voor de hand te liggen dat er een geheime vip-ingang zou zijn. Het was tenslotte niet aannemelijk dat de heilige maagd Maria of Mahatma Gandhi na hun dood net als iedereen in de rij had moeten staan.
En laat daar geen misverstand over bestaan, het was niet zo dat er geen beweging in de rij zat. Die schoof de hele tijd op, maar het eind kwam nog steeds niet in zicht en Dov stond hier nu al … nu al … al … Dat was het dus, toen we zeiden dat de tijd zich in deze rij anders gedroeg bedoelden we eigenlijk dat die niet echt bestond. Of liever gezegd, hij bestond wel, de tijd moet altijd bestaan, alleen leek het Dov en de anderen niet te lukken die in te schatten of te meten. De lange vrouw met de stip op het voorhoofd, die voor Dov in de rij stond, legde hem uit dat het leek op het nirwana, en de oude man met de slechte adem, die achter hem stond, beweerde dat het zo’n beetje was als dementie, maar dan in positieve zin. Interessant, dacht Dov, ik vraag me af wat dat is, ‘dementie maar dan in positieve zin’. Misschien dementie die je een leven doet vergeten waaraan je toch al liever niet wordt herinnerd? Maar ook deze gedachte vervloog voordat hij die kon afmaken, en net voordat een volgende vruchteloze gedachte zich aandiende in zijn brein, viel zijn oog volkomen toevallig op de witte vleugel van een engel.
Ook de engel, ongeveer twintig plaatsen voor hem, stond als alle anderen geduldig in de rij te wachten. Van veraf leek hij heen en weer te wiegen en in zichzelf te praten, en misschien was hij wel aan het bidden. Hoewel, waarom zou een engel moeten bidden als hij in een rij voor het hiernamaals stond? Dat hele bidden was een geijkte methode in de wereld van de levenden, maar na de dood zou je van een engel in de hemel verwachten dat hij op een ietsje betrouwbaarder en directer manier kon communiceren met de schepper. Dat is iets wat nader onderzoek behoeft, dacht Dov. Bij leven was hij analist geweest bij een succesvol hedgefonds en toen hij daar begon te werken was hem als eerste geleerd dat je, als een van de directeuren iets zei wat niet klopte of gewoon iets van je wilde wat je niet uitkwam, in plaats van nee te zeggen of in discussie te gaan beter kon zeggen: ‘Dat is iets wat nader onderzoek behoeft’, en geduldig te wachten tot de hele kwestie was vergeten of verdwenen. Al ging het deze keer niet om een beleefde afscheping. Deze keer ging het om een kwestie die echt zijn belangstelling trok en die hij voor zijn gevoel moest uitzoeken.
De lange vrouw met de stip en de oude man met de slechte adem beloofden Dov dat ze zijn plaats in de rij vrij zouden houden als hij de engel vragen ging stellen. Die belofte gaf hem voldoende wind in de rug om moed te verzamelen en op de engel af te stappen.
‘Sorry!’ zei hij tegen de engel, die hem aanvankelijk negeerde. ‘Sorry! Ja, u! Mag ik u iets vragen?’
De engel, die een beetje afwezig leek, knikte.
‘Dank u,’ zei Dov met een geforceerd buiginkje. ‘Kunt u me, gewoon omdat u engel bent en zo, misschien een overzichtje geven van hoe alles hier werkt in het hiernamaals? Sectorgrenzen, hiërarchische structuren, u weet wel, alles wat echt belangrijk is.’
De engel probeerde zich eronderuit te draaien en beweerde dat hij geen engel was, dat hij zomaar toevallig vleugels had, maar engelen zijn niet goed in liegen, althans niet voor lang, en na … na … Goed, we hebben het al gehad over de rare manier waarop de tijd hier verliep, zodat Dov niet echt kon zeggen na hoeveel tijd, maar op zeker moment gaf de engel toe dat hij een engel was en legde hij Dov op fluistertoon uit dat het zijn taak was zich onder de doden te mengen en zich ervan te vergewissen dat alles goed ging en er helemaal geen problemen waren.
‘En als u toch op een probleem stuit?’ vroeg Dov door. ‘Wat wordt u dan precies geacht te doen? Is er een protocol? Moet u het aan iemand rapporteren? Het zelf afhandelen?’
De engel dacht even na en begon te stotteren. Als engel was hij echt nog nooit op een probleem gestuit. Want ja, dode mensen verzamelden zich ordelijk, wat kon er nu helemaal gebeuren? Dat wil zeggen, hij herinnerde zich dat er tijdens een briefing met hem was gesproken over wat hij zou moeten doen in geval van een ordeverstoring, maar dat was zo lang geleden dat hij het zich niet meer herinnerde.
De bleke vrouw die achter de engel stond, liet Dov weten dat hij luidruchtig was en dat dat erg stoorde. Ze had onmiskenbaar het vermoeden dat heel het rare gesprek dat Dov met de engel voerde alleen maar een smoes was om voor te dringen in de rij. Dov verontschuldigde zich meteen en legde uit dat hij alleen maar even een kleine technische kwestie uitzocht met de engel en dat hij daarna meteen zou teruggaan naar zijn plek in de rij. Al kon hij zich eerlijk gezegd niet herinneren waar zijn plek in de rij was. Hij herinnerde zich een oude of lange man of vrouw met een slechte adem … of een voorhoofd dat stonk … Ondertussen was de engel vergeten wat Dov hem had gevraagd, en Dov, die dat zelf ook was vergeten, vroeg nu: ‘Zeg, hadden jullie met al die alomtegenwoordigheid en almacht en zo geen efficiëntere operatie kunnen opzetten? Je weet wel, iets zonder rij?’
De engel keek Dov verward aan. ‘Rij?’ vroeg hij. ‘Wat bedoel je precies?’
‘Wat ik bedoel?’ grinnikte Dov. ‘Ik bedoel jou, mij en al die mensen die hier al … al … ik weet niet, die hier al heel lang staan te wachten. Je weet wel, deze hele … dit,’ en hij maakte een vaag gebaar dat alle mensen moest omvatten die voor en achter hen rustig stonden te wachten.
‘Dit?’ vroeg de engel, die zijn vleugels optrok. ‘Dit, als ik het goed heb begrepen, is het paradijs.’
It’s about time we acknowledge it, people are not very good at remembering things the way they really happened. If an experience is an article of clothing, then memory is the garment after it’s been washed, not according to the instructions, over and over again: the colors fade, the size shrinks, the original, nostalgic scent has long since become the artificial-orchids smell of fabric softener.
Dov Shviro, may he rest in peace, was thinking all this while standing in line to get into the next world. The line looked long, almost endless, but somehow, time flowed differently on it and the waiting was a lot more bearable than it was, let’s say, on an airport security check line or in a doctor’s office, situations that Dov, who always flew first class and was treated in prestigious clinics, wasn’t familiar with anyway. But on that particular line, there didn’t seem to be any shortcuts. Everyone appeared to be equal in the face of death, or in the face of the Creator or whoever it was waiting for them way up there at the head of the endless line. Although, who knows, Dov thought, maybe there’s another entrance for virtuous men that he and the others didn’t know about. The more he thought about it, the more likely it seemed that there had to be a secret VIP entrance. After all, it doesn’t seem reasonable that when the Virgin Mary or Mahatma Ghandi died, they had to stand in line like everyone else.
But don’t get me wrong, it isn’t that the line didn’t move, it did, the whole time, except that even now, after Dov had been waiting in it for… for… so that’s just it, when we said that time in that line behaved differently, we actually meant to say that it didn’t really exist. I mean, it did exist, because time always has to exist, but it’s just that somehow, Dov and the others couldn’t seem to estimate or measure it. The tall woman with the tic on her forehead standing in front of Dov explained to him that it was like Nirvana, and the old guy with bad breath standing behind him claimed it was a little like dementia, but in a good way. Interesting, Dov thought to himself, what could be good about dementia? Maybe it’s the fact that dementia makes you forget a life you’d rather not remember anyway? But even that thought faded in his mind before he could finish thinking it, and an instant before another aimless thought replaced it, he caught sight of the white wing of an angel.
The angel was standing in line too, about twenty places in front of him, waiting patiently like everyone else. From that distance, it seemed to Dov as if he were swaying in place and talking to himself, and maybe he was even praying, although why would an angel waiting in line to get into the next world be praying? That whole praying thing is totally normal in the world of the living, but after death, you would expect an angel in heaven to communicate with the Creator in a slightly more direct, reliable way. That needs to be checked out, Dov thought. When he was still alive, he was an analyst in a successful hedge fund, and the first thing they taught him when he started working there was that if one of the managers makes a mistake or just asks Dov to do something that doesn’t sit right with him, instead of disagreeing or arguing, it’s better to say, ‘That needs to be checked out,’ and wait patiently until the whole thing blows over. But this time, it wasn’t a polite brushoff, this time it was about an issue Dov was truly invested in, and he really felt he had to check it out.
The tall woman with the tic and the old guy with bad breath promised Dov that, while he went to question the angel, they would save his place in line, and that promise was enough to enable Dov to work up his courage and go for it.
‘Excuse me!’ he said to the angel, who at first, ignored him, ‘Excuse me! Yes, you. Can I ask you a question?’ The angel, who seemed a bit distant, nodded. ‘Thank you,’ Dov said, giving a forced bow, ‘It’s just that maybe you could give me a quick description of this whole next-world operation, you being an angel and all? Territorial boundaries, hierarchal structures, you know, all the important stuff.’
The angel tried to evade his questions, claiming he just happened to have wings, but angels aren’t great liars, at least not for an extended period of time, and it took… it took… Okay, we already mentioned the strange way time passes here, so Dov didn’t really know how to say how long it took, but at some point, the angel admitted he was an angel and explained to Dov in a whisper that his job was to mingle with the dead to make sure everything was running smoothly and there were no problems.
‘And if you do come up against a problem?’ Dov asked, ‘What exactly are you supposed to do? Is there a protocol? Do you have to report it to someone? Take care of it yourself?’
The angel thought for a moment and then began stammering. The truth is that, as an angel, he had never come across a problem. After all, dead people congregate in an orderly way, so what could happen? He did remember that, during the briefing, they did tell him what to do if there were disruptions, but that was so long ago that he didn’t remember what it was.
The pale woman standing behind the angel told Dov that he was making noise and it was very annoying. You could tell she suspected that Dov’s whole conversation with the angel was just an excuse to get ahead of her in line. Dov apologized immediately and explained that he was just checking out some small technical thing and the second he finished he’d go right back to his place in line. The truth is, he no longer remembered where his place in line was. He remembered a man or woman who was tall or old or had bad breath… or a tic… and meanwhile, the angel managed to forget what Dov had asked him, and Dov himself, who also forgot what he’d asked earlier, now asked, ‘Tell me, with all this Divine Spirit and omnipotence and everything, couldn’t you set up a more efficient operation? You know, something without a line.’
The angel gave Dov a confused look. ‘Line?’ he asked, ‘what exactly do you mean?’
‘What do I mean?’ Dov sneered, ‘I mean you and me and all these people who have been waiting here with us… for… I don’t know, a long time. You know, all… this.’ Dov made a limp gesture with his hands that was meant to take in all the people standing in front of them and behind them, waiting quietly.
‘That?’ the angel asked, shrugging his wings, ‘that, if I understand correctly, is heaven.’
הגיע הזמן שנכיר בזה, בני אדם לא ממש טובים בלזכור דברים באופן שהם באמת קרו. אם חוויה היא מלבוש, אז זיכרון הוא הבגד אחרי שכובס שוב ושוב שלא לפי ההוראות: הצבעים שלו דהו, המידה התכווצה לגמרי, והריח המקורי, הנוסטלגי, של אותו פריט לבוש, הפך מזמן לריח הסחלבים המלאכותי של מרכך הכביסה.
את כל זה חשב לעצמו דב שבירו ז”ל בזמן שהמתין בתור לעולם הבא. התור נראה ארוך, כמעט אינסופי, אבל איכשהו, הזמן זרם בו אחרת וההמתנה בו היתה הרבה יותר נסבלת מאשר, נניח, ההמתנה לבדיקות הביטחון בשדה התעופה או לרופא, מצבים שדב, שתמיד טס במחלקה ראשונה וטופל במרפאות יוקרתיות, ממילא לא הכיר. אבל בתור המסוים הזה נראה שאין קיצורי דרך. נראה שכולם שווים בפני המוות, או בפני בורא עולם, או מי שזה לא יהיה שהמתין להם שם בסוף התור הבלתי נגמר. אם כי לך תדע, הירהר דב, אולי יש איזו כניסה נוספת לצדיקים שהוא והאחרים לא ידעו עליה. במחשבה שניה נראה לו ממש מתבקש שתהיה כניסת אח”מים סודית. הרי לא סביר שכשמריה הקדושה או מהטמה גנדי מתו הם נאלצו לעמוד בתור כמו כולם.
ושלא תבינו לא נכון, זה לא שהתור לא זז, הוא התקדם כל הזמן, אלא שגם עכשיו, אחרי שדב המתין בו כבר… כבר… כבר… אז זהו, שכשאמרנו שהזמן בתור הזה התנהג אחרת, התכווננו לומר בעצם שהוא לא היה ממש קיים. כלומר, הוא היה קיים, כי זמן חייב תמיד להתקיים, רק שאיכשהו נראה שדב והאחרים לא הצליחו לאמוד או לכמת אותו. האישה הגבוהה עם הטיקה במצח שעמדה לפני דב בתור הסבירה לו שזה דומה לנירוואנה, והזקן עם הריח הלא טוב מהפה שעמד מאחוריו טען שזה קצת כמו דמנציה, אבל בקטע טוב. מעניין, חשב לעצמו דב, מעניין מה זאת דמנציה אבל בקטע טוב, אולי זה כשהדמנציה גורמת לך לשכוח חיים שממילא היה עדיף לא לזכור?אבל גם המחשבה הזו התפוגגה במוחו לפני שהספיק לסיים אותה, ורגע לפני שמחשבה עקרה אחרת החליפה אותה הוא הבחין, לגמרי במקרה, בכנף לבנה של מלאך.
גם המלאך עמד בתור, בערך עשרים מקומות לפניו, והמתין בסבלנות כמו כולם. מרחוק זה נראה לדב כאילו הוא מתנדנד במקום ומדבר לעצמו, ואולי הוא בכלל התפלל,. אם כי למה שמלאך הממתין בתור לעולם הבא יתפלל?כל הקטע הזה של תפילה נורמטיבי לגמרי בעולם החיים, אבל אחרי המוות, היית מצפה ממלאך בשמיים שיוכל לתקשר עם בורא עולם באופן טיפה יותר מהימן ובלתי אמצעי. זה משהו שמצריך בדיקה, חשב לעצמו דב. כשעוד היה חי הוא היה אנאליסט בקרן גידור מצליחה, והדבר הראשון שלימדו אותו כשהתחיל לעבוד שם היה שאם אחד המנהלים אומר משהו שגוי או סתם מבקש מדב משהו שלא בא לדב טוב, במקום לא להסכים או להתווכח, עדיף לומר “זה משהו שמצריך בדיקה”, ולהמתין בסבלנות עד שכל העניין ישכח או ייעלם. למרות שהפעם לא היה מדובר בסתם אמירת נפנוף מנומסת. הפעם היה מדובר בסוגיה שדב היה מושקע בה באמת, והרגיש שהוא חייב לברר.
האישה הגבוהה עם הטיקה והזקן עם הריח הרע מהפה הבטיחו לדב שבזמן שייגש לחקור את המלאך הם ישמרו לו את המקום בתור, וההבטחה הזאת נתנה לדב מספיק רוח גבית כדי לאזור אומץ ולגשת למלאך. “סליחה!” הוא אמר למלאך, שבתחילה התעלם ממנו, “סליחה! כן, אתה. אפשר לשאול שאלה?” המלאך, שנראה קצת מרוחק, הינהן. “תודה,” אמר דב וקד קידה מאולצת, “פשוט, בגלל שאתה מלאך והכל, אולי תוכל לתת לי איזו סקירה על כל האופרציה הזאת של העולם הבא? גבולות גזרה, מבנים היררכיים, אתה יודע, כל מה שבאמת חשוב.” המלאך ניסה להתחמק וטען שהוא לא מלאך ושסתם, במקרה, יש לו כנפיים, אבל מלאכים לא טובים בלשקר, לפחות לא לאורך זמן, ואחרי… אחרי… טוב, כבר דיברנו איתכם על האופן המשונה שבו הזמן כאן חלף, כך שדב לא באמת ידע לומר אחרי כמה זמן, אבל בשלב מסוים המלאך הודה שהוא מלאך, והסביר לדב בלחישה שהתפקיד שלו הוא להתערות בין המתים ולוודא שהכל טוב ושאין שום בעיות. “ואם אתה בכל זאת נתקל בבעיה?” חקר דב, “מה בדיוק אתה אמור לעשות? יש איזה נוהל? אתה אמור לדווח למישהו? לטפל בזה בעצמך?” המלאך חשב רגע והתחיל לגמגם. האמת שכמלאך הוא מעולם לא נתקל בבעיה. בכל זאת, אנשים מתים מתכנסים יחד בצורה מסודרת, מה כבר יכול לקרות? כלומר, הוא זכר שבתדרוך דיברו איתו על מה הוא אמור לעשות במקרה של הפרת סדר, אבל זה היה כל כך מזמן והוא כבר לא זכר מה.
האישה החיוורת שעמדה מאחורי המלאך העירה לדב שהוא מרעיש ושזה מאוד מפריע. ניכר בה שהיא חושדת שכל השיחה המוזרה שדב מנהל עם המלאך היא רק אמתלה לעקוף אותה בתור. דב התנצל מיד והסביר שהוא רק מברר עם המלאך משהו טכני קטן, ושבשנייה שהוא יסיים הוא יחזור מיד למקום שלו בתור. אם כי האמת היתה שהוא כבר לא זכר איפה המקום שלו בתור. הוא זכר מישהו או מישהי מבוגר או גבוה עם ריח רע מהפה… או מהמצח… ובינתיים המלאך הספיק לשכוח את מה שדב שאל אותו, ודב עצמו, שגם הוא כבר לא זכר מה שאל קודם, שאל עכשיו, “תגיד, עם כל השכינה והאומניפוטנטיות והכל, לא יכולתם לארגן איזו אופרציה יותר יעילה? אתה יודע, משהו בלי תור?” המלאך תקע בדב מבט מבולבל. “תור?” הוא שאל “למה בדיוק את מתכוון?” “למה אני מתכוון?” גיחך דב, “אני מתכוון לך, ולי ולכל האנשים האלה שמחכים כאן איתנו… כבר… לא יודע, הרבה זמן. אתה יודע, כל…זה” דב החווה בידיו תנועה עמומה שאמורה הייתה להקיף את כל האנשים שעמדו לפניהם ומאחוריהם בהמתנה שקטה. “זה?” משך המלאך בכנפיו, “זה, אם הבנתי נכון, גן עדן.”
Etgar Keret (Israel, 1967) is a leading voice in Israeli literature and cinema. His writing has been published in The New York Times, Le Monde, the Guardian, the New Yorker, the Paris Review and Esquire. He is the author of five bestselling story collections, which have been translated into 46 languages, an award-winning film called Jellyfish, and a celebrated memoir, The Seven Good Years.
Photo: Lielle Sand
‘As it sear docht geane wy werom nei sekere rivieren,’ skreau Czesław Miłosz. Dêr, oan it wetter, kinne wy ‘ús siel oer de bergen en de tiid’ hinne stjoere, miende de Poalske dichter, en treast fine yn de gedachte dat alles dan wol foarbygiet, mar ek weromkeart yn in nije foarm. Wat krekt bard is sjogge wy noch frij skerp foar ús lizzen, mar wat der noch barre sil triuwt ús, mei in ûnsichtbere hân, fan achteren yn ’e rêch. Hast ûngemurken wikselje ferline en takomst elkoar ôf en hâlde harren foar de doer fan net mear as in inkeld eagenblik fêst. In rivier is as it lange lint fan de tiid, dy’t soms wyld en brûzend, dan wer kalm en bedaard by ús wei- én op ús ta streamt. Oan de iggen kinst ta rêst komme en oer foarbije foarfallen neitinke, mar ek dyn blik op nije fiergesichten rjochtsje.
Tinkend oan Arkadië, sjoch ik in lânskip foar my dêr’t de glânzjende rêch fan in rivier tusken de heuvels en fjilden troch meänderet, op wei nei it folgjende doarp, de folgjende stêd, dêr’t er sawol flechtich te gast as in permaninte bewenner is. Ik hâld in protte fan rivierlânskippen, oft ik der no sels trochhinne kuierje of se weromsjoch op skilderijen fan Ruysdael, Segers of Rembrandt. In rivier jout hâldfêst oan dyn blik dy’t oer it lânskip dwaalt. Suver fansels folgest mei dyn eagen de loop fan it wetter, dy’t even letter ek dyn gedachten meinimt yn syn stream. De rivieren dy’t op de etsen en skilderijen fan de santjinde-iuwske keunstner Hercules Segers lâns rotsige heuvels en ruïnes streame roppe sawol mankelikens as ferwûndering en hoop op. De seldsume kuierders dy’t wy yn de prachtige, troch Segers fantasearre lânskippen oantreffe, wurde troch de skjintme fan it rivierelânskip opnommen en omearme. De rivier liket harren yn ’t sin te bringen dat yn elke wetterdrip it geheim fan it hiele universum besletten leit.
As bern dreamde ik derfan om brêgewachter te wurden, krekt as myn oerpake, dy’t syn libben lang de wacht hold oer in brêge oer de Isel. Dat like my it moaiste berop fan de wrâld. Wenje, wurkje en sliepe yn in lyts húske op ’e kaai, mei altyd de rivier yn myn eachweid, dy’t alle moarnen opnij it lânskip foar my iepenet. De hieltyd trochgeande wikseling fan it ljocht op it skobbige oerflak. Altyd it rûzjende lûd fan streamend wetter om je hinne te hawwen, út en troch in brêge iependwaan en fierder allinnich mar in bytsje dreame en boeken lêze.
In Arkadië sûnder rivieren bestiet net.
Sûnt de âldheid wurde rivieren net allinnich mei de fitale krêft fan it libben, mar ek mei de tiid yn ferbân brocht. Panta rhei, sa’t de bekende útspraak fan Heraclitus al seit, ‘alles streamt’, want sawol it wetter as de tiid streame mar troch en binne oanienwei yn beweging. Sûnder wetter is der gjin libben, likegoed as dat der sûnder tiid neat te ‘belibjen’ falt. Elke sin dy’t ik opskriuw hat syn ferrin yn de tiid nedich. Sels it begjin fan in melody kin ik net bûten de tiid sjonge. Foar alles wat wy sizze, tinke, dreame en dogge hawwe wy de tiid nedich om it gewaarwurde te kinnen, sa’t wy wetter nedich hawwe om yn libben te bliuwen.
Rivieren hâlde ús net allinnich yn libben, mar fertelle ús ek oer ús skiednis. Harren stream bepaalt wêr’t wy nei ta lutsen binne en wa’t wy dêr waarden. Yn alle oarsprongsmyten, sa as yn it mear as fjirtich iuwen âlde Gilgamesj-epos, streame majestueuze rivieren, dy’t it begjin én de ein fan alles yn oantinken roppe; se jouwe foarm oan ús spesifyk minsklike bewustwêzen fan tiid. Want wy hawwe sawol weet fan it ferline as ek in fermoeden fan de tiid dy’t noch net oanbrutsen is. Allegedueren situearje wy ússels sa yn de tiid, de foarbije en de takomstige, en steane wy yn de rivier, dy’t de metafoar is foar de minsklike kondysje.
‘It wetter fan de rivier datst mei dyn hân oanrekkest is it lêste dat foarby streamt en it earste dat deroan komt,’ skreau Leonardo da Vinci, ‘en sa is it ek mei de tiid.’ Oan de iggen fan de tiid nimme wy ôfskied fan de foarbije oeren, moannen en jierren en dreame wy oer de beloften dy’t de takomst noch foar ús ferburgen hâldt. Wy sjogge dêr dreamen, leafdes en idealen oan ús foarbykommen, mar wy witte ek dat der nei it belibbe ferlies wer in nije stream yn oantocht is. Gjin drip wetter is itselde en dêrom kinne wy noait ‘twa kear yn deselde rivier stappe’ (Heraclitus), mar dochs meitsje alle drippen meielkoar diel út fan ien en deselde stream.
As bern koe ik oeren achterinoar oan in sydrivierke fan de Amstel boartsje, dy’t troch de greiden tusken Ouderkerk en Amsterdam rint. Fan in brechje ôf smiet ik in tûke yn it wetter, om dêrnei hurd fuort te draven en fierderop yn it reid ôf te wachtsjen oant ‘myn’ tûke foarbystreame soe. Soms like dat wachtsjen einleas lang te duorjen en begûn ik my soargen te meitsjen oer myn tûke. Wêr wie er bleaun? As de tûke dan einlings yn sicht kaam, stie ik te jubeljen oan ’e wetterkant. Wêr kaam dy freugde wei? Freud miende dat bern harren boartersguod mei opsetsin fuortgoaie yn in besykjen om harren ferlittingseangst – it kommen en fuortgean fan âlden – de baas te wurden. Fuortgoaie en wer weromkrije, krekt salang oant wy mei it ôfskied omgean kinne. Meastal smiet ik noch wat bledsjes en blommen achter myn tûke oan, sadat er syn reis troch ‘it ûneinich leechlân’ net hielendal allinnich hoegde te ferfolgjen.
De rivier is foar safolle skriuwers in metafoar foar de tiid, dat Olivia Laing har yn har essay To the River ôffreget oft it noch tafal wêze kin dat de skriuwkeunst yn ’e buert fan de grutte rivieren – de Eufraat, Tigris en Nyl – ûntstien is. De útfining fan it skreaune wurd en de keunst fan it ferhalen fertellen waard om samar te sizzen ‘fuorre troch rivierwetter’. Wêr’t rivieren streame, wurde myten betocht, want wa’t skriuwt nimt in dûk yn de tiid. De rivier streamt net allinnich bûten ús om, as it lânskip dêr’t wy yn wêze en wurde kinne, mar is ek de ferbylding fan de inerlike tiid, oftewol, de rivier, dat binne wy ek sels.
‘De rivier is yn ús,’ skreau T.S. Eliot yn The Dry Salvages, it gedicht wêryn’t hy nei de simmers út syn jeugd, de eilannen foar de kust fan Cape Ann (Massachusetts) weromkeart. De rivier ‘wachtet, wekket en wachtet’, yn de wurden fan de dichter, en is ‘geduldich oan in hichte ta’. Warskôgje docht er ek, foar alle mooglike gefaren dy’t hy yn syn feart meinimt: ferriederlike streamen, mistflarden, ferdrinking. Rivieren jouwe in hiel spesifike tiid oan; net dy fan de klok, mar in tiid dy’t ‘âlder is, folle âlder as de tiid fan groanometers’. De rivier bringt ús yn ’t sin wat ‘wy ferkeazen te ferjitten’ en ropt in oare tiid yn it ûnthâld werom dy’t gjin rjochte line sjen lit, mar sirkels of lussen, wêrmei’t âld en nij, wat foarby is en wat komme sil, yn ien en deselde stream oanelkoar ferbûn wurdt.
*
De measte simmers fan myn jeugd ha ik oan Frânske rivieren trochbrocht, de Loire, de Dordogne, mar foaral de Súd-Frânske rivier de Gard, op in camping dy’t flak neist it ferneamde, troch de Romeinen boude akwadukt lei. Wat mear tiid der sûnt dy simmers foarbygie, wat weemoediger ik weromtink oan it plak dat myn hiele fierdere libben as in Arkadië myn oantinkens kleure. De Gard wie destiids noch in ûnherberchsume streek fan ferlitten doarpen, smelle berchdykjes en skerpe Gorges, dêr’t mar hiel selden in kano trochhinne peddele. Ik ha de oantins bewarre oan it ljocht dat om it middeisskoft hinne sa skerp en helder wie, dat it rjochtstreeks út de himel like te kommen. Ik ha de oantins bewarre oan de sterke rook fan lavindel en wylde time, en de swiete harsrook fan de pynbeammen, dy’t in tapyt fan drûge nullen op ’e grûn delleinen en dwers troch ús espadrilles stutsen. Ik ha de oantins bewarre oan it sjongen fan de krikels en it rûzjen fan de rivier, as ik nachts allinnich yn myn tintsje lei.
It wersjen mei de rivier wie alle simmers in magysk momint. Sadree’t de auto ta stilstân kommen wie, sprongen wy derút en draafden nei de rots dy’t heech boppe de rivier útstuts. Utskroeven wiisden wy elkoar op elke lytste feroaring dy’t de rin fan ’e rivier yn de tiid fan ús alve moanne duorjende ôfwêzichheid ûndergien hie. Dêr wie it strân wat breder wurden, dêr wie in hiel ein ferdwûn, en dêr wie in nije rots omheechkommen. Alles wie oars, en dochs wie alles ek itselde. It wie noch altyd ús rivier, ús plak, ús simmer. Dêrnei draafden wy as berchgeiten oer de rotsen gau nei ûnderen, om einlings de lang ferwachte dûk yn it koele wetter te nimmen.
Alle dagen leinen wy yn it wetter, swommen wy fan de iene kant nei de oare en dobberen einleas fier op ús luchtbêden lâns de jungle fan ús deidreamen, wylst de iisfûgels flak foar ús eagen oer it wetter skearden. Ik hold fan it sjongende gerûs wêrmei’t de rivier him tusken de rotsen troch wrotte en fan de ierdske, grintachtige rook fan it wetter. Ik hold fan it útinoar spatten fan it ljocht op it wetteroerflak en fan de lichte eangst dy’t my bekroep as de stream my samar in eintsje meiskuorde. Ik hold fan de hjitte fan de sinne dy’t op myn skouders brânde en de frisheid fan it wetter, dy’t myn swittende hûd ferkuolle.
In jier as fiif lyn, flak nei’t ús heit stoarn wie, besleat ik werom te gean nei dat plak oan de rivier. Noait earder wie ik weromgien, mar ynienen koe ik net langer wachtsje en gie midden yn de winter op reis. Wêrom’t ik krekt dêrhinne woe, is in fraach dy’t ik yn myn roman Rivieren keren nooit terug (2019) besocht ha te beäntwurdzjen. Ik wraksele mei it rouproses, wist net goed wa’t ik no presys ferlern hie, in leafdefolle heit of in wanhopige koartkop, en hope dat der oan de iggen fan de Gard noch in pear oantinkens op my leinen te wachtsjen, dy’t my fertelle koenen wa’t dat famke west hie, dat sa frijmoedich fan de heechste rotsen dûkte en kear op kear de wetten fan har heit terge. Ik hope dat it wersjen mei de Gard de pine oer it ferlies fan myn heit fersêftsje kinne soe, want ik hold fan de rivier, dy’t ûntsachlik en driigjend wie, like woest as sêft, sa’t ik fan myn heit holden hie.
Nei in reis fan in goed wike, wêrby’t ik earst de rin fan de Cure en de Saône yn de Bourgogne, en dêrnei hiel stadich de Rhône-delte folge, kaam ik úteinlik oan by it plak oan it wetter dêr’t myn tinte al dy simmers stien hie. Mar de rivier dy’t ik hope werom te finen, bliek net mear te bestean. De tiid wie, krekt as de rivier, tritich jier fierder streamd en hie alles ûnwerkenber feroare. Ik koe de rivier net weromfine. Op it plak dêr’t earder de brede, fluchstreamende Gard wie, lei no in rotsplato, dêr’t inkeld noch in smelle wetterstream oerhinne sipele. It duorre in skoftsje foar’t ik my realisearre dat ik nei de boaiem fan de rivier stie te sjen, dêr’t ik foarhinne altyd oerhinne swommen hie. It grutste part fan it wetter hie him, krekt as de oantinkens oan de simmers fan myn jeugd, foargoed weromlutsen.
De ienris sa sterke en wylde rivier wie troch de oanlis fan in kearnsintrale in eintsje fierderop, dy’t kuolwetter nedich hie, net mear as in smelle beek wurden. Yn it frij lizzende rotsplato sieten slinken en bassins, wêryn’t brak wetter stie en plestik pûdsjes en oar swerfôffal har fêstheakke hienen. Ik fielde in ûnmjitlike spyt opkommen, spyt dat ik weromgien wie. Wêrom hie ik myn oantinkens net koestere yn plak fan se mei de werklikheid fan it no fergelykje te wollen? Wa’t syn oantinkens achternei reizget, wurdt al gau troch teloarstellingen ynhelle.
Wylst ik oan ’e râne fan de ferdwûne rivier stie, waard ik oerfallen troch weemoed, dy ivige stream fan libbens en leafdes, fan ôfskied en fuortgean, fan ‘o en foargoed foarby.’ Tritich jier letter stie ik oan deselde rivier, mar de tiid streamde de iene kant op en myn oantinkens de oare; se lieken neat mear meielkoar te krijen te hawwen. Ik seach ferwezen om my hinne en tommele yn de ôfgrûn fan de tiid, wêryn’t ik noch inkeld each yn each stie mei wat der allegear ferdwûn wie, de rivier, myn jeugd, myn heit.
In eintsje fierderop lâns de ûndjippe, traach fierder skolperjende beek, yn de rjochting fan it Romeinske akwadukt, waard it wetter, krekt foarby de bocht, wer justjes breder en djipper. Ik gie op in rotsblok sitten, rjochte myn blik op de oare kant, dêr’t de platanen en sipressen as eardere badmasters oan ’e râne stienen en seach doe in iisfûgel oer it wetter skearen. Dy wie der dus noch wol. Ut it felle blau fan syn fearren wei skeaten daliks bylden fan eartiids troch myn holle. De mei lavindelblommen fersierde tinte. De fjurkes dy’t wy op it grintstrân stookten. It swimmen yn de nacht.
Myn oantinkens wienen foar in part ek yn it lânskip opslein, al hoe’t dat ek feroare wie yn de tiid. Se slingeren tusken de mei grintstiennen en beamtûken bestruide rivierwâl en sieten noch altyd ergens tusken de blauwe fearren fan de iisfûgel ferburgen. Myn oantinkens wienen net allinnich ôfhinklik fan myn eigen gedachten, mar hienen har ek fêsthechte oan de bamboestâlen op it strân en de sânige rotsboaiem fan de rivier. Ik bliek net de iennige argivaris fan myn ûnthâld te wêzen.
Alle tiid dy’t foarbygien wie, en dy’t it lânskip foar my op in hast ûnwerkenbere wize feroare hie, lei noch ergens ûnderhûds yn my opslein, oan de iggen fan myn bewustwêzen, en hie inkeld in dûkflecht fan in iisfûgel nedich om wer boppe wetter te ferskinen. It ferline resonearret altyd mei yn elk nij eagenblik dat oanbrekt, hoe folslein oars oft him dat ek oan ús foardocht. Tiid is streamend wetter, mar ús oantinkens foarmje om samar te sizzen de boaiem, de lytse en gruttere grintstiennen, dêr’t de rivier syn wei lâns siket. Elk momint, elke drip, hat oer de boaiem fan it ferline skrabbe, oer de sêfte en de skerp útstekkende stiennen en hat dêr wat loswrotten en opnommen yn syn stream: in stikje moas, in kerl sân; dat allegear bepaalt it momint wêryn’t wy no binne.
Skriuwend oan de roman ha ik my fan de betizing en djippe mankelikens dy’t my nei it ferstjerren fan myn heit oerfoelen losmeitsje kinnen. It skriuwen skoep de needsaaklike ôfstân – en dus de romte en it ynsjoch – wêrtroch’t der in ferhaal ferteld wurde koe, dat in kontrapunt foarme foar it ferlies, en dêrmei de hoop ynlette foar in nij begjin. Ik ha ûnder it skriuwen mannich dûk nommen yn de rivier fan de simmers fan myn jeugd, en hânfollen grintstiennen fan de rivierboaiem fandele om dy dêrnei yn myn roman oer it wetter te keilen: ‘Al it fertriet kin dield wurde as it opnommen is yn in ferhaal,’ sa’t Isak Dinesen skreau.
Op de lêste dei fan myn ferbliuw oan de Gard ferkende ik de omkriten fan Uzès, dêr’t ûnderoan de heuvel de rivier de Eure ûntspringt. Ta myn ferrassing ûntduts ik yn de delte de boarne fan dy sydrivier fan de Gard. Foar dat sêfte, mineraalrike wetter fan de Eure hienen de Romeinen oait de Pont du Gard boud. Se laten it fia fernimstich oanleine wetterrillen lâns de heuvels nei de heechste ferdjiping fan it akwadukt, dêr’t it oan de tsientallen kilometers fierderop lizzende pronkstêd Nîmes ta ferfierd waard. Dy brêge foarme de kearn fan myn heugenissen oan it rivierelânskip fan myn jeugd. Simmer nei simmer hie ik dêr ûndertroch swommen, yn it djippe, donkere wetter, dat soms gefaarlik kolke, omheechsjend nei it machtige gebou boppe my, as oft ik dêrmei in ynkyk krige yn it machtige ferline foar my. Noait earder hie ik lykwols mei eigen eagen de rivier sjoen dy’t dêr iuwen lyn oerhinne laat waard. Ik wie dan wol in rivier kwyt rekke, de Gard fan myn jeugd, mar krige der ek in nijen by, de Eure. Dy ûntdekking late úteinlik ta ien fan de slotsênes fan myn roman Rivieren keren nooit terug, wêryn’t it froulike haadpersonaazje by tafal op de boarne fan de Eure stuitet:
‘Fan alle kanten waard de delte omsletten troch bergen en kalkrotsen. Se wie yn in komfoarmige wetterdelta, omjûn troch beammen, beken en ruïnes fan âlde wettermûnen en tuorren. Kwetterjen fan fûgels yn ’e beammen, flarden felblauwe loft dêrboppe. It wie in mytysk lânskip fan rotsen, wetter en lang ferfleine tiden, as strúnde se troch in skilderij fan Hercules Segers en wie sy de iensume kuierder by de rivier. Se stuts in stiennen brechje oer, it geraas fan wetter boaze oan, en doe stie se ynienen foar de boarne fan de Eure. It heldere boarnewetter buorrele foar har fuotten mei grutte krêft út de grûn omheech. Neat dat it wetter, dat al iuwenlang troch ûnderierdske marren en rivieren omheech dreaun waard, tsjinhâlde koe. Dy skittering fan wetter, tocht se, dat sûnder ophâlden streamen, ferbreedzjend of fersmellend, deselde rivier, mar dochs hieltyd wer oars. In rivier is op elk momint unyk en feroarlik, krekt as it libben, mar syn bestimming bliuwt úteinlik altyd deselde: de see. Wyld of kalm, smel of breed, elke rivier of beek hat in bestimming, en dêrmei ek in doel en in fanselssprekkendheid, wêrmei’t er him in wei troch it lânskip siket’ (s. 222).
Rivierdal, Hercules Segers, sa. 1626 – sa. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)
‘Als het pijn doet gaan we terug naar zekere rivieren,’ schreef Czesław Miłosz. Daar, aan het water, kunnen we ‘onze ziel over de bergen en de tijd’ heen sturen, meende de Poolse dichter, en troost vinden in de gedachte dat alles weliswaar voorbijgaat, maar ook terugkeert in een nieuwe vorm. Wat net gebeurd is zien we nog vrij scherp voor ons liggen, maar wat er nog te gebeuren staat duwt ons, met onzichtbare hand, van achteren in de rug. Haast onmerkbaar wisselen verleden en toekomst elkaar af en houden zich voor de duur van slechts een enkel ogenblik vast. Een rivier is als het lange lint van de tijd, die soms wild en bruisend, dan weer kalm en bedaard van ons weg- én op ons toestroomt. Aan de oevers kun je tot rust komen en over voorbije gebeurtenissen nadenken, maar ook je blik op nieuwe vergezichten richten.
Denkend aan Arcadië, zie ik een landschap voor me waar de glanzende rug van een rivier tussen de heuvels en velden door meandert, op weg naar het volgende dorp, de volgende stad, waar hij zowel kortstondig te gast als een permanente bewoner is. Ik houd veel van rivierlandschappen, of ik er nu zelf doorheen wandel of ze terugzie op schilderijen van Ruysdael, Segers of Rembrandt. Een rivier geeft houvast aan je blik die over het landschap dwaalt. Als vanzelf volg je met je ogen de loop van het water, die even later ook je gedachten meevoert op zijn stroom. De rivieren die op de etsen en schilderijen van de zeventiende-eeuwse kunstenaar Hercules Segers langs rotsachtige heuvels en ruïnes stromen roepen zowel melancholie op, als verwondering en hoop. De zeldzame wandelaars die we in de schitterende, door Segers gefantaseerde landschappen aantreffen, worden door de schoonheid van het rivierenlandschap opgenomen en omhelsd. De rivier lijkt hen eraan te herinneren dat in elke waterdruppel het geheim van het hele universum besloten ligt.
Als kind droomde ik ervan brugwachter te worden, net als mijn overgrootvader, die zijn leven lang de wacht hield over een brug over de IJssel. Het leek mij het mooiste beroep van de wereld. Wonen, werken en slapen in een klein huisje op de kade, met altijd de rivier in mijn blikveld, die elke ochtend opnieuw het landschap voor mij opent. De voortdurende wisseling van het licht op het geschubde oppervlak. Altijd omringd te zijn door het ruisende geluid van stromend water, af en toe een brug opendoen en verder alleen maar een beetje dromen en boeken lezen.
Een Arcadië zonder rivieren is er geen.
Sinds de oudheid worden rivieren niet alleen met de vitale kracht van het leven, maar ook met de tijd in verband gebracht. Pantha rei, zoals de bekende uitspraak van Heraclitus luidt, ‘alles stroomt’, want zowel het water als de tijd stromen maar voort en zijn voortdurend in beweging. Zonder water is er geen leven, net zo goed als dat er zonder tijd niets te ‘beleven’ valt. Elke zin die ik opschrijf heeft zijn verloop in de tijd nodig. Zelfs het begin van een melodie kan ik niet buiten de tijd zingen. Voor alles wat we zeggen, denken, dromen en doen hebben we de tijd nodig om het te kunnen ervaren, zoals we water nodig hebben om in leven te blijven.
Rivieren houden ons niet alleen in leven, maar vertellen ons ook over onze geschiedenis. Hun stroom bepaalt waar we naartoe getrokken zijn en wie we daar werden. In alle oorsprongsmythen, zoals in het ruim veertig eeuwen oude Gilgamesj-epos, stromen majestueuze rivieren, die het begin én het einde van alles in herinnering roepen; ze geven vorm aan ons specifiek menselijke bewustzijn van tijd. Want we hebben zowel weet van het verleden, alsook een vermoeden van de tijd die nog niet is aangebroken. Voortdurend situeren wij onszelf zo in de tijd, de voorbije en de toekomstige, en staan we in de rivier, die de metafoor is voor de menselijke conditie.
‘Het water van de rivier dat je met je hand aanraakt is het laatste wat voorbij stroomt en het eerste wat er aan komt,’ schreef Leonardo da Vinci, ‘en zo is het ook met de tijd.’ Aan de oevers van de tijd nemen we afscheid van de voorbije uren, maanden en jaren en dromen we over de beloftes die de toekomst nog voor ons verscholen houdt. We zien er dromen, liefdes en idealen aan ons voorbijtrekken, maar we weten ook dat er na het geleden verlies weer een nieuwe stroom in aantocht is. Geen druppel water is hetzelfde en daarom kunnen we nooit ‘tweemaal in dezelfde rivier stappen’ (Heraclitus), maar toch maken alle druppels gezamenlijk deel uit van een en dezelfde stroom.
Als kind kon ik uren achtereen aan een zijriviertje van de Amstel spelen, die door de weilanden tussen Ouderkerk en Amsterdam loopt. Vanaf een bruggetje gooide ik een tak in het water, om vervolgens snel weg te hollen en verderop in het riet af te wachten totdat ‘mijn’ tak voorbij zou stromen. Soms leek dat wachten eindeloos lang te duren en begon ik me zorgen te maken over mijn tak. Waar was hij gebleven? Als de tak dan eindelijk in zicht kwam, stond ik te juichen aan de waterkant. Vanwaar die vreugde? Freud meende dat kinderen hun speelgoed expres weggooien in een poging hun verlatingsangst – het komen en weggaan van ouders – de baas te worden. Weggooien en weer terugkrijgen, net zo lang totdat we met het afscheid om kunnen gaan. Meestal gooide ik nog wat blaadjes en bloemen achter mijn tak aan, zodat hij niet helemaal alleen zijn reis door ‘het oneindig laagland’ hoefde te vervolgen.
De rivier is voor zoveel schrijvers een metafoor voor de tijd, dat Olivia Laing zich in haar essay To the River afvraagt of het nog toeval kan zijn dat de schrijfkunst in de nabijheid van de grote rivieren – de Eufraat, Tigris en Nijl – is ontstaan. De uitvinding van het geschreven woord en de kunst van het verhalen vertellen werd als het ware ‘gevoed door rivierwater’. Waar rivieren stromen, worden mythes verzonnen, want wie schrijft neemt een duik in de tijd. De rivier stroomt niet alleen buiten ons om, als het landschap waarin we kunnen zijn en worden, maar is ook de verbeelding van de innerlijke tijd, oftewel, de rivier, dat zijn we ook zelf.
‘De rivier is in ons,’ schreef T.S. Eliot in The Dry Salvages, het gedicht waarin hij naar de zomers uit zijn jeugd, de eilanden voor de kust van Cape Ann (Massachusetts) terugkeert. De rivier ‘wacht, waakt en wacht’, in de woorden van de dichter, en is ‘geduldig tot op zekere hoogte.’ Waarschuwen doet hij ook, voor alle mogelijke gevaren die hij in zijn vaart meevoert: verraderlijke stromen, mistflarden, verdrinking. Rivieren geven een heel specifieke tijd aan; niet die van de klok, maar een tijd die ‘ouder is, veel ouder dan de tijd van chronometers’. De rivier herinnert ons aan wat ‘we verkozen te vergeten’ en roept een andere tijd in herinnering, die geen rechte lijn vertoont, maar cirkels of lussen, waarmee oud en nieuw, wat voorbij is en wat komen gaat, in een en dezelfde stroom aan elkaar verbonden wordt.
*
De meeste zomers van mijn jeugd heb ik aan Franse rivieren doorgebracht, de Loire, de Dordogne, maar vooral de Zuid-Franse rivier de Gard, op een camping die vlak naast het beroemde, door de Romeinen gebouwde aquaduct was gelegen. Hoe meer tijd er sinds die zomers verstreek, hoe weemoediger ik terugdenk aan de plek, die mijn hele leven als een Arcadië mijn herinneringen bleef kleuren. De Gard was destijds nog een onherbergzame streek van verlaten dorpen, smalle bergweggetjes en scherpe Gorges, waar hoogst zelden een kano doorheen pendelde. Ik herinner me het licht dat rond het middaguur zo scherp en helder was, dat het rechtstreeks uit de hemel leek te komen. Ik herinner me de indringende geur van lavendel en wilde tijm, en de zoete harsgeur van de pijnbomen, die een tapijt van droge naalden op de grond neerlegden en dwars door onze espadrilles prikten. Ik herinner me het zingen van de krekels en het ruisen van de rivier, als ik ’s nachts alleen in mijn kleine tentje lag.
Het weerzien met de rivier was iedere zomer een magisch moment. Zodra de auto tot stilstand was gekomen, sprongen we eruit en renden naar de rots die hoog boven de rivier uittorende. Uitgelaten wezen we elkaar elke geringste verandering die de loop van de rivier gedurende onze elf maanden durende afwezigheid had ondergaan. Daar was het strand iets breder geworden, daar was een heel stuk verdwenen, en daar was een nieuwe rots verrezen. Alles was anders, en toch was alles ook hetzelfde. Het was nog altijd onze rivier, onze plek, onze zomer. Daarna renden we als berggeiten over de rotsen snel naar beneden, om eindelijk de lang verwachte duik in het koele water te nemen.
Elke dag lagen we in het water, zwommen we van oever naar oever en dobberden eindeloos ver op onze luchtbedden langs de jungle van onze dagdromen, terwijl de ijsvogels vlak voor onze ogen over het water scheerden. Ik hield van het zingende geruis waarmee de rivier zich een weg tussen de rotsen baande en van de aardse, kiezelachtige geur van het water. Ik hield van het uiteenspatten van het licht op het wateroppervlak en van de lichte angst die me bekroop als de stroom me plotseling een eindje meesleurde. Ik hield van de hitte van de zon die op mijn schouders brandde en de frisheid van het water, die mijn zwetende huid verkoelde.
Een jaar of vijf geleden, vlak nadat mijn vader was overleden, besloot ik terug te gaan naar die plek aan de rivier. Nooit eerder was ik teruggegaan, maar ineens kon ik niet langer wachten en ging midden in de winter op reis. Waarom ik juist daar naartoe wilde, is een vraag die ik in mijn roman Rivieren keren nooit terug (2019) heb proberen te beantwoorden. Ik worstelde met het rouwproces, wist niet goed wie ik nu precies verloren had, een liefdevolle vader of een wanhopige driftkop, en hoopte dat er aan de oevers van de Gard nog een paar herinneringen op mij lagen te wachten, die me konden vertellen wie dat meisje was geweest, dat zo vrijmoedig van de hoogste rotsen dook en keer op keer de wetten van haar vader tartte. Ik hoopte dat het weerzien met de Gard de pijn over het verlies van mijn vader zou weten te verzachten, want ik hield van de rivier, die groots en dreigend was, even woest als zacht, zoals ik van mijn vader had gehouden.
Na een reis van ruim een week, waarbij ik eerst de loop van de Cure en de Saône in de Bourgogne, en vervolgens heel langzaam het Rhône-dal volgde, kwam ik uiteindelijk aan bij de plek aan het water, waar mijn tent al die zomers had gestaan. Maar de rivier die ik hoopte terug te vinden, bleek niet meer te bestaan. De tijd was, net als de rivier, dertig jaar voort gestroomd en had alles onherkenbaar veranderd. Ik kon de rivier niet terugvinden. Op de plek waar vroeger de brede, snelstromende Gard was, lag nu een rotsplateau, waar nog slechts een smalle waterstroom overheen sijpelde. Het duurde enige tijd voordat ik me realiseerde dat ik naar de bodem van de rivier stond te kijken, waar ik vroeger altijd overheen had gezwommen. Het grootse deel van het water had zich, net als de herinneringen aan de zomers van mijn jeugd, voorgoed teruggetrokken.
De ooit zo sterke en wilde rivier was door de aanleg van een kerncentrale even verderop, die koelwater nodig had, niet meer dan een smalle beek geworden. In het vrij liggende rotsplateau zaten geulen en bassins, waarin brak water stond en plastic zakjes en ander zwerfvuil zich hadden vastgehaakt. Ik voelde een immense spijt opkomen, spijt dat ik was teruggegaan. Waarom had ik mijn herinneringen niet gekoesterd in plaats van ze met de werkelijkheid van het heden te willen vergelijken? Wie zijn herinneringen achterna reist, wordt al gauw door teleurstellingen ingehaald.
Staande aan de oever van de verdwenen rivier, werd ik overvallen door weemoed, die eeuwige stroom van levens en liefdes, van afscheid en vertrek, van ‘o en voorgoed voorbij.’ Dertig jaar later stond ik aan dezelfde rivier, maar de tijd stroomde de ene kant op en mijn herinneringen de andere; ze leken niets meer met elkaar van doen te hebben. Ik keek verdwaasd om me heen en tuimelde in de afgrond van de tijd, waarin ik nog slechts oog in oog stond met wat er allemaal verdwenen was, de rivier, mijn jeugd, mijn vader.
Een eindje verderop langs de lage, traag voortkabbelende beek, in de richting van het Romeinse aquaduct, werd het water, net voorbij de bocht, weer iets breder en dieper. Ik ging op een rotsblok zitten, richtte mijn blik op de overkant, waar de platanen en cipressen als voormalige badmeesters aan de oever stonden en zag toen een ijsvogel over het water scheren. Die was er dus nog wel. Vanuit het felle blauw van zijn veren schoten er onmiddellijk beelden van vroeger door mijn hoofd. De met lavendelbloemen versierde tent. De vuurtjes die we op het kiezelstrand stookten. Het zwemmen in de nacht.
Mijn herinneringen waren voor een deel ook in het landschap opgeslagen, hoezeer dit ook veranderd was in de tijd. Ze slingerden tussen de met kiezels en boomtakken bezaaide oeverwal en zaten nog altijd ergens tussen de blauwe veren van de ijsvogel verborgen. Mijn herinneringen waren niet alleen van mijn eigen gedachten afhankelijk, maar hadden zich ook vastgehecht aan de bamboestengels op het strand en de zanderige, rotsbodem van de rivier. Ik bleek niet de enige archivaris van mijn geheugen te zijn.
Alle tijd die voorbijgegaan was, en het landschap voor mij op bijna onherkenbare wijze had veranderd, lag ergens nog onderhuids in mij opgeslagen, aan de oevers van mijn bewustzijn, en behoefde slechts een duikvlucht van een ijsvogel om weer naar de oppervlakte te komen drijven. Het verleden blijft altijd mee resoneren in elk nieuw ogenblik dat aanbreekt, hoe volstrekt anders zich dit ook aan ons voordoet. Tijd is stromend water, maar onze herinneringen vormen als het ware de bodem, de kleine en grotere kiezels, waarlangs de rivier zijn weg zoekt. Elk moment, elke druppel, heeft over de bodem van het verleden geschraapt, over de zachte en de scherp uitstekende stenen en heeft daar iets losgewoeld en opgenomen in zijn stroom: een stukje mos, een korrel zand; dit alles bepaalt het moment waarin we nu zijn.
Schrijvend aan de roman heb ik mij van de verwarring en hevige melancholie die mij na het overlijden van mijn vader overvielen kunnen losmaken. Het schrijven schiep de noodzakelijke afstand – en dus de ruimte en het inzicht – waardoor er een verhaal verteld kon worden, dat een contrapunt vormde voor het verlies, en daarmee de hoop inluidde voor een nieuw begin. Ik heb tijdens het schrijven menige duik genomen in de rivier van de zomers van mijn jeugd, en handenvol kiezels van de rivierbodem geraapt om deze vervolgens in mijn roman over het water te keilen: ‘Al het verdriet kan gedeeld worden indien opgenomen in een verhaal,’ zoals Isak Dinesen schreef.
Op de laatste dag van mijn verblijf aan de Gard verkende ik de omgeving van Uzès, waar onderaan de heuvel de rivier de Eure ontspringt. Tot mijn verrassing ontdekte ik in het dal de bron van deze zijrivier van de Gard. Voor dat zachte, mineraalrijke water van de Eure hadden de Romeinen ooit de Pont du Gard gebouwd. Ze geleidden het via ingenieus aangelegde watergeulen langs de heuvels naar de hoogste verdieping van het aquaduct, waar het tot aan de tientallen kilometers verderop gelegen pronkstad Nîmes werd vervoerd. Die brug vormde de kern van mijn herinneringen aan het rivierenlandschap van mijn jeugd. Zomer na zomer had ik eronder door gezwommen, in het diepe, donkere water, dat soms gevaarlijk kolkte, omhoogkijkend naar het immense gebouw boven mij, alsof ik daarmee een blik op het immense verleden voor mij wierp. Nooit eerder had ik echter met eigen ogen de rivier gezien die er eeuwen geleden overheen werd geleid. Ik was weliswaar een rivier kwijtgeraakt, de Gard van mijn jeugd, maar kreeg er ook een nieuwe bij, de Eure. Deze ontdekking leidde uiteindelijk tot een van de slotscènes van mijn roman Rivieren keren nooit terug, waarin het vrouwelijke hoofdpersonage bij toeval op de bron van de Eure stuit:
‘Van alle kanten werd het dal omsloten door bergen en kalkrotsen. Ze bevond zich in een komvormige waterdelta, omgeven door bomen, beken en ruïnes van oude watermolens en torens. Gekwetter van vogels in de bomen, flarden felblauwe lucht erboven. Het was een mythisch landschap van rotsen, water en lang vervlogen tijden, alsof ze door een schilderij van Hercules Segers struinde en zij de eenzame wandelaar bij de rivier was. Ze stak een stenen bruggetje over, het geraas van water nam toe, en toen stond ze ineens voor de bron van de Eure. Het heldere bronwater borrelde voor haar voeten met grote kracht uit de grond omhoog. Niets dat het water, dat al eeuwenlang door onderaardse meren en rivieren omhoog werd gestuwd, kon tegenhouden. Die schittering van water, dacht ze, dat onafgebroken stromen, verbredend of versmallend, dezelfde rivier, maar toch telkens anders. Een rivier is eenmalig en veranderlijk, net als het leven, maar haar bestemming blijft uiteindelijk altijd dezelfde: de zee. Wild of kalm, smal of breed, elke rivier of beek heeft een bestemming, en daarmee ook een doel en een vanzelfsprekendheid, waarmee ze zich een weg door het landschap zoekt.’ (p. 222)
Rivierdal, Hercules Segers, ca. 1626 – ca. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)
‘When it hurts we return to the banks of certain rivers,’ Czesław Miłosz wrote. At the water, you can ‘send your soul beyond the mountains, beyond time,’ the Polish poet believed, and find comfort in the thought that everything does indeed pass, but it also comes back in a new form. We see what has just happened clearly, but what remains to be done pushes us, with an invisible hand, from behind. Almost imperceptibly the past and future alternate and only hold on for a single moment. A river is like the long ribbon of time: wild and cascading at times, calm and tranquil at other times, flowing away and towards us. You can relax on its banks and think about past events but also turn your thoughts to new prospects.
Thinking of Arcadia, I picture a landscape in which the gleaming surface of a river meanders through the hills and fields, on its way to the next village, the next town, where it is both a fleeting guest and a permanent inhabitant. I love river landscapes, whether walking through them myself or seeing them in paintings by Ruysdael, Segers or Rembrandt. A river gives your gaze something to hold on to as it roams over the landscape. Your eyes automatically follow the course of the water, which a little later also carries your thoughts in its flow. The rivers in the etchings and paintings of seventeenth-century Dutch painter Hercules Segers, which flow past rocky hills and ruins, evoke melancholy as well as wonder and hope. The few wanderers we come across in the stunning river landscapes Segers contrives are incorporated into and embraced by the beauty of the river landscape. The river seems to remind them that each drop of water contains the secret of the entire universe.
As a child I dreamed of becoming a bridge keeper like my great-grandfather, who spent his whole life keeping watch over a bridge across the IJssel. To me it seemed like the best job in the world. Living, working and sleeping in a little house on the waterfront, with the river always in view, opening the landscape for me every morning anew. The constant change of the light on the scaly surface. Always being surrounded by the murmuring sound of streaming water, opening a bridge every now and then, and simply dreaming a bit and reading books for the rest.
An Arcadia without rivers isn’t one.
Since antiquity rivers haven’t only been associated with vitality but also with time. Pantha rei, Heraclitus’ famous aphorism, means ‘everything flows’ because both water and time flow continuously and are constantly in motion. As there is no life without water, there is nothing to experience without time. Every sentence I write needs its passage in time. I can’t sing even the start of a melody outside time. We need time to be able to experience everything we say, think, dream and do, as we need water to stay alive.
Apart from keeping us alive, rivers tell us about our history. Their flow determined where we settled and who we became there. In all origin myths, such as the over four-thousand-year-old Gilgamesh epic, majestic rivers flow, calling to mind the start and end of everything; they shape our specific human sense of time. For we are both aware of the past and have a notion of the time yet to come. We continuously situate ourselves like this in time, between the past and future, and we stand in the river, which is the metaphor for the human condition.
‘The water you touch in a river is the last of that which has passed, and the first of that which is coming,’ wrote Leonardo da Vinci, ‘thus it is with time present.’ On the banks of time, we bid farewell to the hours, months and years passed and we dream of the prospects the future holds in store. We see dreams, romances and ideals pass us by, but we know too that after suffering a loss a new flow is on its way. No two drops of water are the same and so we can never ‘step into the same river twice’ (Heraclitus), and yet all the drops together are part of the same flow.
As a child I could spend many hours playing on a small tributary of the Amstel, which flows between the meadows separating Amsterdam from Ouderkerk aan de Amstel. From a bridge I would throw a stick into the water before scampering off to a reed bed further along, where I would wait for ‘my’ stick to float past. The wait sometimes seemed endlessly long, and I started worrying about my stick. Where had it got to? When the stick eventually did appear, I would jump for joy next to the water. Why such exultation? Freud thought that children threw away their toys on purpose to overcome their separation anxiety – the coming and going of parents. Discarding and retrieving, until we can deal with the parting. I would usually toss some leaves and flowers after my stick so it wouldn’t have to continue its journey alone through the ‘endless lowlands’.
So many writers have used the river as a metaphor for time that Olivia Laing wonders in her essay To the River whether it is coincidence that the art of writing came into being in the vicinity of great rivers – the Euphrates, Tigris and Nile. The invention of the written word and the art of storytelling were as it were ‘nourished by river water’. Myths are dreamed up where rivers flow because when you write you are taking a plunge in time. The river doesn’t only flow outside us, like the landscape in which we can be and become, it is also the representation of inner time – that is, the river is also within ourselves.
‘The river is within us,’ T.S. Eliot wrote in The Dry Salvages, the poem – named after a group of islands off the coast of Cape Anne, Massachusetts – in which he returns to his childhood summers. The river is ‘waiting, watching and waiting,’ in the words of the poet, and is ‘patient to some degree’. He also warns us of all the possible dangers it brings: treacherous currents, silent fog and drowning. Rivers indicate a specific kind of time, not clock time, but ‘a time older than the time of chronometers.’ The river reminds us ‘what men chose to forget’ and recalls another time, not manifested in a straight line but in circles or loops, in which old and new, what has passed and what is to come are connected in a single flow.
*
Most of my childhood summers were spent on French rivers, the Loire, the Dordogne and especially the southern-French Gard, at a campsite near the famous aqueduct built by the Romans. As time has gone by since those summers, I have looked back more and more wistfully at that place, which has coloured my memories my whole life as an Arcadia. The Gard was still an inhospitable region at the time, with deserted villages, narrow mountain roads and craggy gorges, where canoes only rarely ventured. I remember the light which was so sharp and clear at noon that it seemed to come directly from heaven. I remember the penetrating aroma of lavender and wild thyme, and the sweet scent of resin from the pines, which dropped a carpet of dry pine needles on the ground that pierced straight through our espadrilles. I remember the singing of the crickets and the gurgling of the river when I lay alone in my little tent.
Seeing the river again every summer was a magical moment. As soon as the car came to a halt we leapt out and ran to the rock towering high above the river. Elated, we would point out the smallest change the course of the river had undergone in our eleven-month absence. The riverbank had grown a little wider here; an entire section had disappeared there; and a new rock had appeared over there. Everything was different and yet everything was also the same. It was still always our river, our place, our summer. Then like mountain goats we would scuttle over the rocks down to the bottom, finally having our long-awaited dive into the cool water.
We were in the water every day, where we swam from bank to bank and floated endlessly past the jungle of our daydreams, while kingfishers skimmed over the water right in front of us. I loved the lilting burble of the river coursing between the rocks and the earthy and gravelly smell of the water. I loved how the light fragmented on the surface of the water and the slight fear that came over me when the current unexpectedly dragged me along for a bit. I loved the heat of the sun which burnt my shoulders and the freshness of the water which cooled my sweaty skin.
About five years ago, shortly after the death of my father, I decided to return to that place on the river. I had never been back, but then I couldn’t wait any longer and undertook the journey in mid-winter. Why exactly I wanted to go back is a question I tried to answer in my novel Rivers Never Return (2019). I was struggling with the mourning process, I didn’t know exactly who I had lost – a loving father or a frantic hothead – and I hoped that a few memories would await me on the banks of the Gard which could tell me who that girl had been, who so confidently dived from the highest rocks and time and again defied her father’s decrees. I hoped that seeing the Gard again would soften the pain of losing my father because I loved the river, which was grand and threatening, savage as it was gentle, as I had loved my father.
After a journey of more than a week, first following the course of the Cure and the Saône in Burgundy and then sedately going down the Rhone valley, I finally arrived at the place next to the water where my tent had stood all those summers. But the river I had hoped to find again no longer existed. Time, like the river, had flowed on by thirty years and changed everything beyond recognition. I couldn’t find the river. The place where the broad, fast-streaming Gard had flowed was now a rocky plateau, with only a slender rivulet trickling over it. Some time went by before I realised that I was looking at the riverbed, above which I had always swum. Most of the water, like the memories of my childhood summers, had vanished for good.
A little upstream a nuclear power plant had been built, and its appetite for cooling water had reduced the once mighty and wild river to no more than a narrow stream. On the exposed plateau there were gullies and pools, containing brackish water in which plastic bags and other litter had been caught. I felt immense regret rising – regret that I had come back. Why hadn’t I cherished my memories instead of wanting to confront them with the present? When you chase after your memories you soon meet with disappointment. Standing on the banks of the vanished river I was overcome by melancholy, that eternal flow of lives and love, parting and departure, of something being well and truly over and done with. Thirty years later I was standing on the banks of the same river, but time had flowed in one direction and my memories in another; they seemed to have nothing to do with each other. I looked about in a daze and tumbled into the abyss of time, where I only came face to face with everything that was gone – the river, my childhood, my father.
A bit further towards the Roman aqueduct, just around the bend, the water in the low, slow-moving brook grew a little broader and deeper. Perching on a boulder, I gazed towards the far side, where the plane trees and cypresses stood on the banks like erstwhile pool lifeguards, and I saw a kingfisher skim over the water. So, they were still here. The cerulean blue of its feathers prompted images of the past to flash through my mind. The tent adorned with lavender flowers. The fires we made on the pebble beach. Swimming at night.
My memories were also partly stored in the landscape, however much it had changed over time. They twisted around the riverbank strewn with pebbles and branches and were hidden somewhere in the kingfisher’s blue plumage. My memories weren’t only dependent on my own thoughts but had also clung to the bamboo shoots on the beach and the sand and rocks on the riverbed. I discovered that I wasn’t the sole archivist of my memory.
All the time that had passed, and that had almost unrecognisably changed the landscape before me, was stored somewhere beneath the surface in me, at the edges of my consciousness; it merely needed a kingfisher’s dive to emerge. The past always resonates with each new moment that comes, as completely different as they might appear to us. Time is flowing water, and our memories are the riverbed as it were, the smaller and larger pebbles the river runs past. Every moment, every drop, has scraped along the riverbed of the past, over smooth and sharp-edged stones, and has churned up and absorbed something of this in its flow: a scrap of moss, a grain of sand; all of it determines the moment we are in now.
While writing the novel I was able to extricate myself from the confusion and deep melancholy that had overcome me after my father’s death. Writing created the distance – and so the space and insight – needed to tell a story, which represented a counterpoint to my loss, and this heralded the hope for a new beginning. As I was writing I took many dips in the river of my childhood summers and collected handfuls of pebbles from the riverbed and then skimmed them on the water in my novel: ‘All sorrows can be borne, if you put them in a story,’ as Isak Dinesen wrote.
On the last day of my stay on the Gard I explored the area around Uzès, which is on a hill above the source of the river Alzon. To my surprise I discovered the source of this tributary of the Gard in the valley. For the soft, mineral-rich water of the Alzon the Romans built the Pont du Gard. They transported it through ingeniously constructed water channels to the highest level of the aqueduct, and it was carried some fifty kilometres to the magnificent city Nîmes. This bridge was at the heart of my memories of my childhood river landscapes. Summer after summer I had swum beneath it, in the deep dark water, which sometimes swirled dangerously, looking up at the immense edifice above me, as though in doing so I was gazing at the immense past. But I had never seen with my own eyes the river that had been diverted over it centuries ago. I might have lost a river, the Gard of my childhood, but I had found a new one, the Alzon. This discovery eventually resulted in one of the closing scenes of my novel Rivers Never Return, in which the female protagonist stumbles on the source of the Alzon:
‘On all sides the valley is bounded by mountains and limestone cliffs. She found herself in a bowl-shaped delta, surrounded by trees, brooks and ruins of old watermills and towers. Chirping birds in the trees, above them snippets of bright-blue sky. It was a mythical landscape of rocks, water and times past, as though she were wandering through a Hercules Seger painting and she was the lonely wanderer at the river. She crossed a small stone bridge; the roaring water grew louder, and she suddenly found herself standing in front of the source of the Alzon. Out of the ground in front of her feet, the clear spring water bubbled up forcefully. Nothing could stem the water, which had been thrust up for centuries by underground lakes and rivers. This resplendence of water, she thought, this uninterrupted flow, broadening or narrowing, the same river, and yet always different. A river is singular and changeable, like life, but in the end its destination is always the same: the sea. Wild or calm, narrow or wide, every river or stream has a destination, and with it a purpose with which it seeks a way through the landscape.’ (p. 222)
River Valley, Hercules Segers, c. 1626 – c. 1630 (Rijksmuseum, Amsterdam)
Joke J. Hermsen (1961) is schrijver en filosofe. Na jaren aan diverse Letteren- en Filosofiefaculteiten in Nederland te hebben gewerkt, richtte zij zich vanaf 2002 steeds meer op haar eigen literair-filosofische werk. Zij publiceerde twee historische romans, Tweeduister en De liefde dus, en het drieluik De profielschets, Blindgangers en Rivieren keren nooit terug. In haar meermaals bekroonde essayistische werk zoals Stil de tijd (2009), Kairos (2014), Melancholie van de onrust (2017) en Het tij keren (2019) komen thema’s als tijd en herinnering, literatuur en kunst en sociaalfilosofische vraagstukken, zoals het politieke functioneren van westerse democratieën, de verhouding tussen man en vrouw en de digitale samenleving aan bod. Joke Hermsen houdt ook regelmatig lezingen over haar eigen werk en over tal van onderwerpen op het raakvlak van literatuur, wetenschap, filosofie, onderwijs, kunst en politiek. Ze woont en werkt afwisselend in Amsterdam en in de Franse Bourgogne.
Einlings begjint de moarnsdize fuort te lûken en sjoch ik foar de earste kear dat de rotsen om my hinne har as in soarte fan seemeunster ôftekenje op it oerflak fan de Stille Súdsee. In lange ûnrigelmjittige rige swartige stiennen mei grillige foarmen en fan ûnderskate grutte. It rif strekt him út fan it westen nei it easten. De kolossale stien dêr’t ik op stean, foarmet de westlike grins fan de rotsbank en leit noch gjin tritich fiemen fan it plak dêr’t myn sylboat sonken is. De see moat dêr hiel djip wêze want der is neat mear te sjen fan myn skip, sels net de toppen fan de mêst. Miskyn is er ûnder wetter wol fan in steile rots nei ûnderen gliden en sa de djipte yn sleurd.
Der is gjin doarp of hûs te sjen. Mar it is lân en ik stean op it punt dit lân te betrêdzjen. Ik fal op de grûn en slaan de fingers yn it sân. De útputting hat my kompleet útsûge. Boppe myn holle blinke palmtoppen.
Stadich krûp ik.
Wiken lizze no efter my, oanhâldend speurde en sneupte ik om op dit eilân, mar fûn gjin inkeld spoar fan in doarpke of sels mar fan in stik as wat huzen. Gjin inkelde reekplom yn ’e loft dy’t op ’e oanwêzigens fan minsken wize koe. Gjin minaret of tsjerketoer, dy’t earne boppe-út stuts, gjin wynmole op in ferlitten heuvelskant, neat. Sels gjin klinte of in wigwam, hielendal neat! As hjir minsken wenje, dan kin dat allinnich mar ûnder de grûn wêze, want boppegrûns is gjin inkeld minsklik spoar te finen.
Ik bin hjir folslein allinne, leafste. Ik soe sa graach hjir tegearre mei dy wêze wolle, allinne mei dy. Wannear komsto?
Alle dagen, by de gloede fan ’e tuoljende sinne, skriuw ik dy in brief.
Steesoan freegje ik dy, smeek ik dy, datst nei my ta komst.
Ik fertel dy hoe’t ik foar de safolste kear de heechste berch beklim, fan ’e top ôf oer see stean te sjen, yn ’e hope op in skip, mar hieltyd net wit oft it no werklikheid is of ferbylding as ik yn ’e milenfiere fierte in ûnskerp boppe-ein fan in sylmêst waarnim, en dan yn al myn opteinens aloan mar dikerje en dikerje, krekt sa lang oant my de eagen sear dogge, om dêrop wer ûntgûchele oan te sjen hoe’t de (ynbylde) sylmêst fager wurdt en stadich út it eachweid ferdwynt. Ik fertel dy hoe’t ik troch de knibbels gean en op ’e grûn fal en as in bern skokkerich begjin te skriemen. Ik mis dy, ik mis dy sa bot.
Alles fertel ik dy, alles wat ik meimeitsje. Alles wat ik sjoch en fiel skriuw ik op, yn ’e baarnende hope dat it dy berikt. Oer dat hopeleas mislearre besykjen om te ûntsnappen. Hoe’t ik moedeleas weromkaam fan dy fatale kanotocht en mei in hast-dea-erfaring efter de rêch ôfmêde yn sliep tommele yn myn hutsje en koart dêrnei wekker skrok fan in stimme dy’t sei: ‘Adam, doch watsto dwaan moatst.’
Dat wie gjin minske dy’t my taspruts, wis net – dy stimme moat fan God wêze.
Ik ferhelje dy oer de geheime skatten fan dit eilân, dêr’t God my oanspiele liet. Ik fertel dy oer de baai dy’t sierlik útrint yn in sânige lântonge fol sniewite koraalbanken. Asto hjir bist, sil ik op ’e syk nei swietrokige blommen en krûden om foar dy in alderhearlikst parfum te destillearjen. Ik lis in kofjeplantaazje oan, planten wêrfan’t it glânzich grien toaid is mei wite, swiete blommen en de tûken omhongen binne mei brúnreade beannen. De oanfallen fan griene mychhimmels trotsearjende, plôkje ik de beannen, helje it fruchtfleis derôf en lit de pitten drûgje yn ’e sinne. Mei sean wetter trek ik de aldertreflikste kofje. Ik sil riere yn dyn mok en krekt sa lang priuwe, hieltyd in bytsje sûker tafoegjend, oant de kofje swiet genôch is.
Alle moarnen strún ik mei in angel en in netsje fan seewier by de wâl del fan in kreek, ferburgen troch in seam fan ticht strewelleguod. Alle dagen fang ik sappige fisk foar dy.
Ik ûntdek swaarmen tsjoitsjende swellen, hauken, bijen, flinters, skyldpodden, krobben, huningsippende fûgels, tsjotterjende fjoerfinken, swevelgiele kaketoes, ytbere skulpen. Ek tref ik in keppel wylde geiten oan op ’e heuvels (it is in poepetoer om molke oan har te ûntfytmanjen!) en in espeltsje reuzeskyldpodden mei hearlike, streksume aaien.
Omjûn troch guirlandes en slingerplanten dy’t har yn wide bôgen tusken de beammen kronkelje, reitsje ik betûft yn allegear ambachten. Fan readbakt ierdewurk nifelje ik in tabakspiip yninoar, ik hak hout, ik ferbou riis en graan, meitsje fjoer mei buskrût, flechtsje kuorren, sjit geiten, strûp se, holje in beamstam út ta in kano, timmerje in klinte, kerf streepkes yn in peal om de dagen by te hâlden. Ach, wat soe ik dy graach dy hearlike ambachten bybringe wolle!
In eilân omearmje is net neat. Moatst derfoar fjochtsje, derfoar bliede. Mar wannear’t ik as in salamander yn myn rotshoale skûlje en by jûn de sâltige wyn syn toanen fluitsjen hear, dan wit ik datsto meikoarten by my wêze silst en dat dan alles goed is.
Wy ferbouwe tegearre in stik lân, wy hâlde skiep en lammen, lâns it strân sykje ik ytbere skulpen en yn de tûzenen rotsspelonken fyn ik fûgelnêsten mei de treflikste aaien, dy’t ik foar dy meibringe sil.
Yn de waarme tiid fan it jier rinsto út as in anjer yn myn earms en yn ’e kâlde winters skûlje wy yn ús klinte mei in selsmakke houtkachel. Jûns skepsto in klont geitefet yn in panne, setst de pûlen op it fjoer en dochst it lid derop. Mei ús lytse poppe op ’e rêch bûn, skoddest de pûlen om.
Ik meitsje foar ús koeken fan gerstemoal. Ik roasterje riis yn in ierden pot. Wy genietsje fan ús miel by in ferkwikjende seelucht.
Jûns kuierje ik mei bleate fuotten yn it waarme sân.
Op in eilân is de moanne altyd grutter en binne de stjerren talriker. Dei en nacht dream ik fan dy, ik dream fan ús kuiers yn it moanneljocht. Lizzend yn it sân, dikerjend nei de hoarizon dream ik fuort, wachtsjend op dyn kommen.
Ik ûndersykje elke kante meter, beklim tûzenris de heuvels en steande op ’e top genietsje ik fan skitterjende panorama’s dy’t alle dagen wer in oare foarm en kleur oannimme. Soms oerfalle my nachtmerjes oer kannibalen dêr’t ik tsjin fjochtsje, dan wer binne it wylde bisten dy’t my achterfolgje (en dy’t ik der soms útrin). By it fjoer fan kearsestompen bring ik dy ferslach út. Oant djip yn ’e nacht. Oant ik fan dea-ynein wêzen omfal. Ik fal yn sliep mei it lûd fan weagen en sjongfûgels en ik wurd wekker by it lûd fan weagen en sjongfûgels. Ik kin net wachtsje oant wy teagearre yn sliep falle by dy lûden.
De sinne is gleon en de rein somtiden lazerich. Ik nifelje in parasol foar dy, dy’tst yninoar klappe kinst en ûnder de earm drage. Ik oerdek him mei bistefellen, mei it hier oan ’e boppekant dat de rein derôf glide kin as fan in luifel.
Tûzenen seeswellen lizze har aaien tusken de glinsterjende koraalbrokken. Swellen dy’t har eigen jong ûnder de tûzenen yn foarm en kleur folslein gelikense piken feilleas weromkenne. Sa soe ik ek díj weromkenne, blyn, út miljoenen.
De suvere lucht, de tinteljende see fol treflike fisk, de griene heuvelkanten fol amandelblossems, kofjebeammen en mangobeammen, it wite sân, de swiete rook fan blommen en bananen, it fan dau drippend gers yn ’e moarntiid, it glânzjende poarper yn ’e jûntiid … en alle dagen de glim fan ûnfersteurde frede.
Kom dochs, leafste, kom. Ik wachtsje op dy.
Fanôf dat de sinne de heuveltoppen mei gleon giel oerjit oant it momint dat er yn fjoerread ûndergiet, stiet dit ryk ta ús foldwaan. Wat in kalmte sûnder soargen!
De gjirrichste nepert fan ’e wrâld soe op dit plakje fuortdaalk fan syn habsucht genêze. Hy kin him kroane litte ta kening fan de hiele lânsdouwe en nimmen dy’t dat ûntstride kin, mar it ferlet oan dy titel is der domwei net: der bestiet ommers gjin macht. Der is gjin baas of feint. Der is gjin jild, gjin goud. Alles is gearsmolten ta ien kalme, wollûdende biotoop.
Hjir is de frede útfûn, leave.
Myn faam, myn ûnbeflekt, ûnfergriemd, ûnbewenne herntsje ierde midden op see, folslein frij fan minsklike smoargens en plompheid, leaflik yn syn blêdrike kleed en ryk yn syn fruchtberens. Hjir wol ik mei dy wêze, leafste. Hjir sille wy bern meitsje, in húshâlden begjinne. Hjir, yn dit nije, lytse, net te trochkringen ryk te midden fan it ivige blau, en ûnder in sinne dy’t ûnferskillich foar de drôvens fan ’e wrâd alle jûnen syn tûzenen poarperen tinten oer ús útstoart. Hjir, leave, hjir begjinne wy in nij folk. In nij minskdom.
Stadichoan sjoch ik it.
Stadichoan omearmje ik it.
Dit godfergetten eilân.
Fier fuort, híél fier fuort op see. In stik ûnbedoarne ierde, mei rûzjende palmen en paradysfûgels dy’t de himel ynkleurje en wêr’t de weagen op ’e rotsen slane en de branning by ûndergeande sinne prismatysk eksplodearret. It moaiste en fredichste plak op ierde.
Stadichoan sjoch ik it. Stadichoan begryp ik it.
Wy hearre by-inoar, leafste. Wy foarmje in eilân, dit eilân. Hjir leit ús lok. Hjir, krekt hjir, wol ik mei dy de skepping oerdwaan, Eva. Komsto?
Dyn Adam
Eindelijk begint de ochtendnevel weg te trekken en zie ik voor de eerste maal, dat de rotsen om mij heen zich als een soort zeemonster aftekenen op de vlakte van de Stille Zuidzee. Een lange, onregelmatige rij zwartachtige stenen met grillige vormen en van verschillende grootte. Het rif strekt zich uit van het westen naar het oosten. De kolossale steen waarop ik sta, vormt de westelijke grens van de rotsbank en ligt nog geen dertig vadem van de plaats waar mijn zeilschip is gezonken. De zee moet daar erg diep zijn want er is niets meer te zien van mijn schip, zelfs niet de toppen van de mast. Misschien is hij onder water wel van een steile rots naar beneden gegleden en zo de diepte in gesleurd.
Er is geen dorp of huis te zien. Maar het is land en ik sta op het punt dit land te betreden. Ik val op de grond en sla mijn vingers in het zand. De uitputting heeft mij compleet uitgezogen. Boven mijn hoofd blinken palmkruinen.
Langzaam kruip ik.
Weken liggen nu achter mij, onverdroten speurde en snuffelde ik op dit eiland maar vond geen enkel spoor van een gehucht of zelfs maar een paar huizen. Geen enkele rookpluim in de lucht dat op de aanwezigheid van mensen zou kunnen wijzen. Geen minaret of kloktoren, die ergens boven uitstak, geen molen op een verlaten helling, niets. Zelfs geen hut of een wigwam, helemaal niets! Als hier mensen wonen, dan kan dat alleen maar ondergronds zijn, want boven de grond is geen enkele mensenspoor te bekennen.
Ik ben hier volstrekt alleen, liefste. Ik zou zo graag hier samen met jou willen zijn, alleen met jou. Wanneer kom je?
Elke dag, bij de gloed van de zakkende zon, schrijf ik je een brief.
Steeds vraag ik je, smeek ik je, naar mij toe te komen.
Ik vertel je hoe ik voor de zoveelste maal de hoogste berg beklim, vanaf de top uitkijk op zee, in de hoop een schip te zien, maar telkens niet weet of het nou werkelijkheid is of verbeelding als ik in de mijlenverre verte een onscherpe top van een zeilmast waarneem, en dan in alle opgewondenheid blijf turen en turen, net zo lang tot mijn ogen pijn doen, om vervolgens ontgoocheld toe te zien hoe de (ingebeelde) zeilmast vervaagt en langzaam uit het zicht verdwijnt. Ik vertel je hoe ik door mijn knieën zak en op de grond val en als een kind schokkerig begin te huilen. Ik mis je, ik mis je zo erg.
Alles vertel ik je, alles wat ik meemaak. Alles wat ik zie en voel schrijf ik op, in de vurige hoop dat het jou bereikt. Over die hopeloos mislukte poging tot ontsnapping. Hoe ik moedeloos terugkeerde van die fatale kanotocht en met een bijna-doodervaring achter de rug afgemat in slaap tuimelde in m’n hutje en kort erna wakker schrok van een stem die zei: ‘Adam, doe wat je moet doen.’
Dit was geen mens die tot mij sprak, beslist niet – deze stem moet van God zijn.
Ik verhaal je over de geheime schatten van dit eiland, waar God mij liet aanspoelen. Ik vertel je over de baai die sierlijk uitloopt in een zandige landtong vol lelieblanke koraalbanken. Als jij hier bent, zal ik speuren naar geurige bloemen en kruiden om voor jou een verrukkelijk parfum te destilleren. Ik leg een koffieplantage aan, planten waarvan het glanzende groen getooid is met witte, zoete bloemen en de takken omhangen zijn met bruinrode bonen. De aanvallen van groene mieren trotserend, pluk ik de bonen, verwijder het vruchtvlees en laat de pitten drogen in de zon. Met gekookt water trek ik de meest verrukkelijke koffie. Ik zal roeren in je mok en net zo lang proeven, telkens een beetje suiker toevoegend, tot de koffie zoet genoeg is.
Elke morgen struin ik met een hengel en een netje van zeewier langs de oevers van een kreek, verborgen door een zoom van dicht struikgewas. Elke dag vang ik sappige vis voor jou.
Ik ontdek zwermen kwelende zwaluwen, haviken, bijen, vlinders, schildpadden, kevers, honingnippende vogels, kwinkelerende vuurvinken, zwavelgele kaketoes, eetbare schelpen. Ook tref ik een troep wilde geiten aan op de heuvels (het is een hele toer om melk aan ze te ontfutselen!) en een verzameling reuzenschildpadden met heerlijke, voedzame eieren.
Omgeven door guirlandes en slingerplanten die zich in wijde bogen tussen de bomen kronkelen, bekwaam ik mij in allerhande ambachten. Met roodgebakken aardewerk knutsel ik een tabakspijp in elkaar, ik hak hout, ik verbouw rijst en graan, maak vuur met buskruit, vlecht manden, schiet geiten, vil ze, hol een boomstam uit tot een kano, timmer een hut in elkaar, kerf streepjes in een paal om de dagen bij te houden. Ach, wat zou ik je graag deze heerlijke ambachten willen bijbrengen!
Een eiland omarmen is niet niks. Je moet ervoor vechten en bloeden. Maar wanneer ik als een salamander in m’n rotshol schuil en in de avond de ziltige wind zijn tonen hoor fluiten, dan weet ik dat jij binnenkort bij mij zult zijn en dat dan alles goed is.
We verbouwen samen een stuk land, we houden schapen en lammeren, langs het strand zoek ik eetbare schelpen en in de duizenden rotsspelonken vind ik vogelnesten met de heerlijkste eieren, die ik voor jou zal meebrengen.
In de warme jaargetijden ontluik je als een anjer in m’n armen en in de koude winters schuilen we in ons hutje met een zelfgemaakte houtkachel. ’s Avonds schep je een klont geitenvet in een pan, zet de peulen op het vuur en doet het deksel erop. Met onze baby op je rug gebonden schud je de peulen om.
Ik maak voor ons koeken van gerstemeel. Ik rooster rijst in een aarden pot. We genieten van ons maal bij een verkwikkende zeelucht.
’s Avonds wandel ik met blote voeten in het warme zand.
Op een eiland is de maan altijd groter en zijn de sterren talrijker. Dag en nacht droom ik van jou, ik droom van onze wandelingen in ’t maanlicht. Liggend in het zand, turend naar de horizon droom ik weg, wachtend op jouw komst.
Ik onderzoek elke vierkante meter, beklim duizend keer de heuvels en staande op de top geniet ik van schitterende panorama’s die elke dag weer een andere vorm en kleur aannemen. Soms overvallen mij nachtmerries over kannibalen tegen wie ik vecht, dan weer zijn het wilde beesten die mij achternazitten (en die ik soms te slim af ben).
Bij het vuur van kaarsstolpen breng ik je verslag uit. Tot diep in de nacht. Tot ik omval van uitputting. Ik val in slaap met het geluid van golven en zangvogels en ik word wakker bij het geluid van golven en zangvogels. Ik kan niet wachten tot wij samen in slaap vallen bij deze klanken.
De zon is heet en de regen soms laveloos. Ik knutsel een parasol voor je, die je in elkaar kan klappen en onder je arm dragen. Ik bedek hem met dierenhuiden, met het haar aan de bovenkant zodat de regen eraf kan glijden als van een luifel.
Duizenden zeezwaluwen leggen hun eieren tussen de glinsterende koraalbrokken. Zwaluwen die hun eigen jong onder de duizenden in vorm en kleur volkomen gelijke dieren feilloos herkennen. Zo zou ik ook jóu herkennen, blind, uit miljoenen.
De zuivere lucht, de tintelende zee vol heerlijke vis, de groene hellingen vol amandelbloesems, koffiebomen en mangobomen, het witte zand, de zoete geur van bloemen en bananen, het dauwdruppelend gras in de ochtend, het glanzende purper in de avond … en iedere dag de glimlach van ongestoorde vrede.
Kom toch, liefste, kom. Ik wacht op je.
Vanaf dat de zon de heuveltoppen met gloeiend geel overgiet tot het moment dat hij in vuurrood ondergaat, staat dit rijk tot onze beschikking. Wat een zorgeloze kalmte!
De inhaligste vrek ter wereld zou op dit plekje subiet van zijn hebzucht genezen. Hij kan zich kronen tot koning van de hele landstreek en niemand die dat kan betwisten, maar de behoefte aan deze titel is er stomweg niet: er bestaat immers geen macht. Er is geen baas of knecht. Er is geen geld, geen goud. Alles is samengesmolten tot één kalme, welluidende biotoop.
Hier is de vrede uitgevonden, lieverd.
Mijn maagd. Mijn onbevlekt, ongerept, onbewoond stukje aarde midden op zee, volkomen vrij van menselijke smet en plompheid, lieflijk in zijn veelbladerig gewaad en rijk in zijn vruchtbaarheid. Hier wil ik zijn met jou, liefste. Hier zullen wij kinderen maken, een gezin stichten. Hier, in dit nieuwe, kleine, ondoordringbare rijk te midden van het eeuwige blauw, en onder een zon die onverschillig voor de droefenis van de wereld elke avond z’n duizenden purperen tinten over ons uitstort. Hier, lieverd, hier beginnen wij een nieuw volk. Een nieuwe mensheid.
Langzaamaan zie ik het.
Langzaamaan omarm ik het.
Dit godvergeten eiland.
Ver weg, héél ver weg op zee. Een stuk onbedorven aarde, met wuivende palmen en paradijsvogels die de hemel inkleuren en waar de golven op de rotsen slaan en de branding bij ondergaande zon prismatisch explodeert. De mooiste en vredigste plek op aarde.
Langzaam zie ik het. Langzaam begrijp ik het.
Wij horen bij elkaar, liefste. Wij vormen een eiland, dit eiland. Hier ligt ons geluk. Hier, precies hier, wil ik met jou de schepping overdoen, Eva. Kom je?
Je Adam
At last the morning mist begins to disperse and for the first time I see the rocks around me standing out like a kind of sea monster against the surface of the Pacific. A long, irregular row of blackish stones in wayward shapes and varying sizes. The reef stretches from west to east. The colossal stone on which I’m standing forms the western border of the bank of rocks and lies not thirty fathoms from the place where my sailing ship sank. The sea there must be extremely deep, as there is nothing more to be seen of my ship, not even the tips of the mast. Perhaps once under water it slid downwards off a steep rock and was thus carried into the depths.
There is no village or house to be seen. But it is land and I am about to enter it. I fall to the ground and beat my fingers in the sand. The effort has utterly drained me. Above my head gleam the crowns of palm trees.
I crawl along slowly.
Weeks now lie behind me, I have searched and snuffled tirelessly around this island but found no sign of a settlement, not even the odd dwelling here or there. Not a single plume of smoke in the air that might point to the presence of human beings. No minaret or bell tower standing out, no mill on an abandoned hillside, nothing. Not even a hut or a wigwam, nothing whatsoever! If humans live here, it could only be underground, as above ground there is no trace of them to be found.
I am completely alone here, my dearest. I would so love to be here with you, alone with you. When are you coming?
Every day, in the glow of the setting sun, I write you a letter.
I keep on asking you, begging you, to come to me.
I tell you I’m climbing the highest mountain yet again, that I’m looking out from the summit at the sea, in the hope of seeing a ship, but each time I’m unsure whether it’s reality or fantasy when I discern the tip of a mast in the far distance, and then, in great excitement, I continue staring and staring, until my eyes hurt, only to watch in disillusionment as the (imagined) mast fades and slowly disappears. I tell you how I sink to my knees and fall to the ground and begin to sob like a child. I miss you, I miss you so much.
I tell you everything, everything I experience. Everything I see and feel I write down, in the fervent hope that it will reach you. That hopelessly failed attempt to escape. How I returned despondent from that fatal canoe journey and, with a near-death experience behind me, fell asleep in my little hut, completely spent, and shortly afterwards awoke with a shock to a voice saying: ‘Adam, do what you have to.’
This was no human speaking to me, certainly not – this must have been the voice of God.
I regale you with tales of the secret treasures of this island where God washed me up. I tell you about the bay which ends elegantly in a sandy tongue covered in lily-white coral banks. When you’re here, I will forage for fragrant flowers and herbs to distil a delightful perfume for you. I’ll start a coffee plantation, plants whose gleaming green is studded with white, sweet flowers, branches hung with brownish-red beans. Braving the attack of green ants, I’ll pick the beans, remove the flesh of the fruit and dry the pits in the sun. With boiled water I’ll brew the most exquisite coffee. I’ll stir your mug and keep tasting, each time adding a little sugar, until the coffee is sweet enough.
Every morning I’ll stroll with my fishing rod and net of seaweed along the banks of a creek, hidden by a seam of dense thicket. Every day I’ll catch succulent fish for you.
I discover flights of chorusing swallows, goshawks, bees, butterflies, tortoises, beetles, honey-sipping birds, trilling firefinches, sulphur-yellow cockatoos, edible shellfish. I also encounter a herd of wild goats in the hills (it’s quite a trek to worm some milk out of them!) and a collection of giant tortoises with delicious, nourishing eggs.
Surrounded by garlands and creepers which twist in wide arcs between the trees, I become skilled in all kinds of crafts. With terracotta clay I fashion a tobacco pipe, I cut wood, I cultivate rice and grain, make fire with gunpowder, plait baskets, shoot goats, flay them, hollow out a tree trunk to make a canoe, construct a hut, carve lines into a pole to keep track of the days. Ach, how I would love to impart these wonderful crafts to you!
Embracing an island is no small thing. You have to fight and bleed for it. But when I hide like a salamander in my cave and hear the whistling tones of the salty evening wind, then I know that you will soon be with me and that all is well.
Together we’ll cultivate a stretch of land, we’ll keep sheep and lambs, along the beach I’ll look for edible shellfish and in the thousands of caves among the rocks I’ll find birds’ nests with the most delicious eggs, which I will bring back for you.
In the warm seasons you’ll bloom in my arms and in the cold winters we’ll take shelter in our little hut with the wood stove we’ve built. In the evenings you’ll throw a knob of goat fat into a pan, place pea pods on the heat and cover them with a lid. With our baby bound to your back you’ll shake the peas around.
I’ll make us biscuits from barley flour. I’ll cook rice in an earthenware pot. We’ll enjoy our meal in the invigorating sea air.
In the evenings I walk barefoot on the warm sand.
On an island the moon is always bigger and the stars more numerous. Day and night I dream of you, I dream of our walks in the moonlight. Lying in the sand, staring at the horizon, I dream away, awaiting your arrival.
I explore every square metre, climb the hills thousands of times and standing on the top I enjoy stunning panoramas which take on a different shape and colour every day. Sometimes I’m overcome by nightmares about fighting cannibals or being pursued by wild beasts (which I sometimes manage to elude).
By candlelight I report it all to you. Until deep in the night. Until I’m so exhausted I can no longer remain upright. I fall asleep to the sound of waves and songbirds and awake to the sound of waves and songbirds. I cannot wait until we fall asleep to these sounds together.
The sun is hot and the rain sometimes relentless. I’ll craft a parasol for you, which you can fold up and carry under your arm. I’ll cover it with animal hides, with the hair on top so that the rain can run off as it does from a roof.
Thousands of sea swallows lay their eggs among the glistening chunks of coral. Swallows who unfailingly recognise their own young among thousands of creatures identical in shape and colour. In the same way I would recognise you, blind, among millions.
The clean air, the sea tingling with delicious fish, the green slopes covered in almond blossom, coffee trees and mango trees, the white sand, the sweet fragrance of flowers and bananas, the dew-dripping grass at dawn, the shining purple dusk … and every day the smile of undisturbed peace.
Come to me, my darling, come. I’m waiting for you.
From the time the sun pours its yellow glow over the hilltops to the moment it sets in fiery red, this kingdom is at our disposal. What carefree calm!
In this place the most voracious miser in the world would instantly be cured of his greed. He can crown himself king of the whole region, with no one to dispute his claim, but the need for such a title is simply absent: after all, no power exists. There is no boss or servant. There is no money, no gold. Everything fuses into a single, calm, harmonious biotope.
This is where peace was invented, my love.
My maiden. My immaculate, untouched, uninhabited patch of earth amidst the sea, entirely free of human blot and blundering, lovely in its copiously leafy robes and abundantly fertile. I want to be here with you, my love. Here we will make children, start a family. Here, in this new, small, impenetrable kingdom amidst the eternal blue, and under a sun which, indifferent to the world’s sorrows, pours thousands of shades of purple over us each evening. Here, my darling, here we will begin a new people. A new humanity.
Slowly I see it.
Slowly I embrace it.
This godforsaken island.
Far away, so far away at sea. A patch of unspoilt earth, with waving palms and birds of paradise which colour the sky, where the waves hit the rocks and the foam forms a prismatic explosion in the setting sun. The most beautiful and most peaceful place on earth.
Slowly I see it. Slowly I understand it.
We belong together, my love. We form an island, this island. Here lies our happiness. Here, precisely here, I want to recreate creation, Eve. Are you coming?
Yours,
Adam
Mohammed Benzakour (1972) was born in Nador, Morocco. He is a writer, sociologist and journalist and ‘the only Revian of Moroccan origin’. He is known as an innovative thought leader, focusing mainly on issues at the edge between climate and culture. He tends to be either maligned or acclaimed – a position he is proud of.
Benzakour is currently working on a new novel. He also writes a serial column Dagboek van een visser (Diary of a fisherman) for the NRC Handelsblad newspaper and a series on people and ecology for the Het Financieele Dagblad newspaper. He sits on the board of the Natural History Museum in Rotterdam, is a regular columnist for the Museum of Literature in The Hague and presents his own radio programme Bonjour met Benzakour. Benzakour is also a passionate beekeeper, fisherman, birdwatcher, chess player and amateur astronomer.
Shakespeare, dakleas, skrabet de kiel. It lytse selskip, dat al neat sei, falt stil. Dat jout Shakespeare gelegenheid om te bearen as sjocht er skichtich om him hinne. Dan nimt er it wurd, dat er eins al hat fan it stuit ôf dat er de kiel begûn te skraabjen.
Mar wit net wat er sizze moatte. Hâldt him de mûle. Skrabet de kiel op ’e nij, no sûnder betsjutting.
It lytse selskip is by-inoar yn in parkeargaraazje by in supermerk. Om de tiid troch te kommen. Om elkoar te fertellen oer de wrâld dêr’t se allegear yn omstappe. Omhingje, op betonnen muorkes sitte of tsjin parkearde auto’s oan leune. De rein falt út ’e himel, de wyn blaast in diel dêrfan nei binnen. Wiete betonnen flier. In trochinoar fan opwaaid ôffal achter de auto’s en de pylders. Ferpakkingsmaterialen, blikjes, mûlkapkes.
Dan freget Wittgenstein, ek dakleas, oft er in ferhaal fertelle mei. En set drektst útein:
‘Wylst der ûnder in bisteshow tusken de kninen in lyk fûn wurdt, hâldt de regisseur in foarbykommer tsjin. Hy wol wat sizze, mar der komt noch in oare regisseur oanrinnen. Dy ropt, as hat er in oerwinning behelle: Ik hie dochs sein dat ik it net ferjitte soe? Hjir bin ik dan! Yn de gong by de sliepkeamer. Dat hie ik dy noch sizze moatten: it ferhaal spilet yn in sliepkeamer. En foar in diel yn de gong by de sliepkeamer. Dêr is hy dan. En dêr steane âlde argyfkasten mei yn de laden de skibbige klean út eardere tiden. Lûk sa’n laad iepen en sjochst broeken dêr’tst noch yn fervje kinst en ûnderguod dêr’tst poetslapen fan meitsje kinst. En yn in oar laad: skuon dy’tst yn de beammen hingje kinst, as nêstkastkes foar de fûgels.’
No kriget it selskip besite fan in ûnthjittende mar wat ôfwêzige choreograaf. Dy rint yn in strakke line oer it beton, hâldt syn gong yn by ien fan de pylders, stiet stil by it opinoar taaste ôffal. Makket in heale draai op syn steanskonk, lûkt syn frije skonk by.
Hjir hie ik wol even in foto fan meitsje wollen, seit Diderot, ek dakleas.
Der begjint in rêstige koelens it tafereel yn te streamen.
Soest hast net sizze dat dizze wrâld in hel is. Yn de huzen yn de omjouwing fan de parkeargaraazje sitte de bewenners nei harren laptops te sjen en op harren tillefoans, en hoopje dat der ien wat slims sein hat. As it hiel slim is, reagearje se. Harren kanonnen skelle derop los.
In wethâlder fynt de krêft om har laptop ticht te dwaan, en begjint nei te tinken oer de taspraak dy’t se moarn hâlde moat. Se debattearret op ferûngelike toan mar altyd mei ynmoed. Dêrom hat se der ek nocht oan om har ta te rieden. Se tinkt nei oer foardielen en neidielen, fan wat dan ek, en dat neamt se: har stânpunten oerwaagje. En se lûkt har selsstannichste gesicht, ek as gjinien sjocht. Dan giet se nei har badkeamer om yn de spegel te sjen. Restanten fan har idealen binne op de ien of oare manier noch sichtber. Hoe? Faaks is it de lichte dusoarder fan har hier. Of is it de lêsbril, dy’t se achteleas op har hier set hat, as in merkwurdich diadeem. Wat te tinken fan de subsidiearre wynmûneparken? Fan de subsidiearre megastâlen? Fan de subsidiearre datasintrums? Fan de fergese bedrigings dy’t de sosjale media op har ôffjurje?
Healweis har oerwagings kommen, befynt se har net mear yn har badkeamer. Se wit net wêr’t se is. Se byldet har yn dat se foar twa by-inoar pleatste megastâlen stiet en harket nei it sûzjen fan tweintich wynmûnen. Se sit yn gedachten yn it gemeentehûs en peilt de stimming fan de boargemaster. Se fielt har in influencer. Se sit achter har laptop en wol in redefiering skriuwe. Mar der is gjin regisseur dy’t seit: doch it.
In Unbekinde rydt op syn brommer de parkeargaraazje yn. Rydt in rûntsje, jout gas en rydt de skeante op dy’t nei de earste ferdjipping laat. Rydt in rûntsje op de earste ferdjipping, jout gas en feegde troch nei de twadde ferdjipping. Wêr’t Shakespeare, Wittgenstein en Diderot yn petear binne mei de choreograaf, se neame him Noerejev. En meidat Noerejev net goed stilstean kin, is it hiele selskip oerein kommen. Se steane allegear wat hinne en wer te beweegjen. Harren steanskonken feroarje yn spylskonken wylst harren spylskonken steanskonken wurde. Ek de jonge dakleaze Van Gogh, dy’t him yn it petear byfoege hat, lykas syn maat de noch jongere dakleaze Scarlatti. En de oant no ta swijsume mar rûnom wurdearre Tesselschade.
En dêr komt de Unbekinde oan op syn brommer. Remmet ôf, jout wylst er ôfremmet noch in pear kear gas om leven te meitsjen, stiet no stil en set syn motor út.
Diderot freget: ‘Wat silsto hjir dwaan?’
De Unbekinde seit: ‘Allo, ik bin Jean-Henry. D’Anglebert. Ek yn Arkadië hearskje ik. Of lit my sizze: ik haw der ek west. Nee, better, ik haw der ek altyd west. Ik bin sa te sizzen yn de wrâld mar ek yn Arkadië. Foar my is dat itselde.’
Dat lêste is gjin folsin, it is in sucht.
Guon bewenners fan de huzen yn de omjouwing binne no foar har ruten stean gien, dy’t útsjogge op ’e wrâld. Se sjogge op nei de loft boppe de supermerk en de parkeargaraazje. Se hawwe har laptop tichtklapt en har tillefoantsjes omkeard dellein op har tafels. Se warskôgje inoar mei gebearen. Guozzen fleane oer, in ûnstabile V dy’t rjocht op in ûnbekend doel ôf fleant. En de lûden dy’t dyen foar inoar meitsje, wurde ek heard troch de dakleazen yn de parkeargaraazje. De choreograaf, ek regisseur, hâldt de wiisfinger foar de lippen. Net nedich, elkenien is stil. En harket.
Noch mear guozzen yn de loft, it binne fyftjin. Of sechtjin, of santjin. En dêr: achtentritich. Se strike del tusken de guozzen yn de greiden, dêr’t de wethâlders by fleagen yn harren tinzen tahâlde. It binne hûndert, tûzen, rêsteleas op ’e syk nei rêst.
It reint net mear. De lette sinne skynt troch de rânen fan de wolken oan de hoarizon. It is tsjuster, mar it is ek noch ljocht. Kinst stjerren sjen en de grutte moanne komt op.
Fia it koartetermynûnthâld komst yn it langetermynûnthâld. En fan dêrút wer werom yn it koartetermynûnthâld. As in mol dy’t syn gongen groeven hat en op ’e syk is net hy wit net wat. Hy komt de oare mollen tsjin en se oerlizze: yn hokker gong sille se feestfiere? As it sa fier is. Dan begjint de hiel lange termyn.
Shakespeare, dakloos, schraapt zijn keel. Het kleine gezelschap, dat al niks zei, valt stil. Dat geeft Shakespeare de gelegenheid te doen alsof hij schichtig om zich heen kijkt. Dan neemt hij het woord, dat hij eigenlijk al heeft vanaf het moment dat hij zijn keel begon te schrapen.
Maar weet niet wat hij moet zeggen. Houdt zijn mond. Schraapt zijn keel opnieuw, nu zonder betekenis.
Het kleine gezelschap is bijeen in een parkeergarage bij een supermarkt. Om de tijd door te komen. Om elkaar te vertellen over de wereld waar ze allemaal in rondlopen. Rondhangen, op betonnen muurtjes zitten of tegen geparkeerde auto’s leunen. De regen valt uit de hemel, de wind blaast een deel ervan naar binnen. Natte betonnen vloer. Opeenhoping van opgewaaid afval achter de auto’s en de pilaren. Verpakkingsmaterialen, blikjes, mondkapjes.
Dan vraagt Wittgenstein, ook dakloos, of hij een verhaal mag vertellen. En steekt meteen van wal:
‘Terwijl er tijdens de dierenshow tussen de konijnen een lijk wordt gevonden, houdt de regisseur een voorbijganger tegen. Hij wil wat zeggen, maar er komt nog een andere regisseur aanlopen. Die roept, alsof hij een overwinning heeft behaald: Ik had toch beloofd dat ik het niet zou vergeten? Hier ben ik dan! In de gang bij de slaapkamer. Dat had ik nog moeten zeggen: het verhaal speelt in een slaapkamer. En gedeeltelijk in de gang bij de slaapkamer. Daar is hij dan. En daar staan oude archiefkasten met in de laden de afgedragen kleding uit andere tijden. Trek zo’n la open en je ziet broeken waar je nog in kunt schilderen en ondergoed waar je poetslappen van kunt maken. En in een andere la: schoenen die je in de bomen kunt hangen, als nestkastjes voor de vogels.’
Nu krijgt het gezelschap bezoek van een veelbelovende maar wat afwezige choreograaf. Die loopt in een strakke lijn over het beton, mindert vaart bij een van de pilaren, staat stil bij het opeengehoopte afval. Maakt een halve draai op zijn standbeen, trekt zijn speelbeen bij.
Hier had ik wel even een foto van willen maken, zegt Diderot, ook dakloos. Er begint een rustige koelte het tafereel in te stromen.
Je zou haast niet zeggen dat deze wereld een hel is. In de huizen in de omgeving van de parkeergarage zitten de bewoners naar hun laptops te kijken en op hun telefoons, en hopen dat er iemand iets ergs heeft gezegd. Als het heel erg is, reageren ze. Hun kanonnen schelden erop los.
Een wethouder vindt de kracht om haar laptop dicht te doen, en begint na te denken over de toespraak die ze morgen moet houden. Ze debatteert op verongelijkte toon maar altijd met verve. Daarom heeft ze er ook plezier in zich voor te bereiden. Ze denkt na over voordelen en nadelen, van wat dan ook, en dat noemt ze: haar standpunt overwegen. En ze trekt haar zelfstandigste gezicht, ook als er niemand kijkt. Dan gaat ze naar de badkamer om in de spiegel te kijken. Restanten van haar idealen zijn op de een of andere manier nog zichtbaar. Hoe? Misschien is het in de lichte wanorde van haar haar. Of is het de leesbril, die ze achteloos op haar haar heeft gezet, als een merkwaardige diadeem. Wat te denken van de gesubsidieerde windmolenparken? Van de gesubsidieerde megastallen? Van de gesubsidieerde datacenters? Van de gratis bedreigingen die de sociale media op haar afvuren?
Halverwege haar overwegingen gekomen, bevindt ze zich niet meer in haar badkamer. Ze weet niet waar ze is. Ze staat in gedachten voor twee bij elkaar gezette megastallen en luistert naar het zoeven van twintig windmolens. Ze zit in gedachten in het gemeentehuis en peilt de stemming van de burgemeester. Ze voelt zich een influencer. Ze zit achter haar laptop en wil een redevoering schrijven. Maar er is geen regisseur die zegt: doe het.
Een Onbekende rijdt op zijn brommer de parkeergarage in. Rijdt een rondje, geeft gas en neemt de helling die naar de eerste verdieping voert. Rijdt een rondje op de eerste verdieping, geeft gas en scheurt door naar de tweede verdieping. Waar Shakespeare, Wittgenstein en Diderot in gesprek zijn met de choreograaf, ze noemen hem Noerejev. En omdat Noerejev niet goed stil kan staan, is het hele gezelschap overeind gekomen. Ze staan allemaal wat heen en weer te bewegen. Hun standbenen veranderen in speelbenen terwijl hun speelbenen standbenen worden. Ook de jonge dakloze Van Gogh, die zich in het gesprek heeft gemengd, net als zijn vriend de nog jongere dakloze Scarlatti. En de tot nu toe zwijgzame maar alom gewaardeerde Tesselschade.
En daar nadert de Onbekende op zijn brommer. Remt af, geeft terwijl hij afremt nog een paar keer gas om lawaai te maken, staat nu stil en zet zijn motor uit.
Diderot vraagt: ‘Wat kom jij hier doen?’
De Onbekende zegt: ‘Allo, ik ben Jean-Henry. D’Anglebert. Ook in Arcadië heers ik. Of laat ik zeggen: ik ben er ook geweest. Nee, beter, ik ben er ook altijd geweest. Ik ben zogezegd in de wereld maar ook in Arcadië. Voor mij is dat hetzelfde.’
Dat laatste is geen volzin, het is een zucht.
Sommige bewoners van de huizen in de omgeving zijn nu voor hun ramen gaan staan, die uitkijken op de wereld. Ze zien op naar de lucht boven de supermarkt en de parkeergarage. Ze hebben hun laptops dichtgeklapt en hun telefoontjes omgekeerd neergelegd op hun tafels. Ze waarschuwen elkaar met gebaren. Er komen ganzen overvliegen, een onstabiele V die recht op een onbekend doel afvliegt. En de geluiden die ze voor elkaar maken, worden ook gehoord door de daklozen in de parkeergarage. De choreograaf, ook regisseur, houdt zijn wijsvinger voor zijn lippen. Onnodig, iedereen is stil. En luistert.
Nog meer ganzen in de lucht, het zijn er vijftien. Of zestien, of zeventien. En daar: achtendertig. Ze strijken neer tussen de ganzen in de weilanden, waar de wethouder bij vlagen in gedachten vertoeft. Het zijn er honderd, duizend, rusteloos op zoek naar rust.
Het regent niet meer. De late zon schijnt door de randen van de wolken aan de horizon. Het is donker, maar het is ook nog licht. Je kunt sterren zien en de grote maan komt op.
Via het kortetermijngeheugen kom je in het langetermijngeheugen. En van daaruit weer terug in het kortetermijngeheugen. Als een mol die zijn gangen heeft gegraven en op zoek is naar hij weet niet wat. Hij komt de andere mollen tegen en ze beraadslagen: in welke gang gaan ze feestvieren? Als het zover is. Dan begint de heel erg lange termijn.
Shakespeare, homeless, clears his throat. The small party, which had said nothing to begin with, falls silent. It gives Shakespeare the opportunity to pretend to glance around furtively. Then he takes the floor, which had been his from the moment he started clearing his throat.
But doesn’t know what to say. Says nothing. Clears his throat again, this time to no purpose.
The small party has gathered in a multi-storey car park next to a supermarket. To pass the time. To tell one another about the world in which they all wander around. Hang around, perch on low concrete walls or lean against parked cars. Rain falls from the sky, the wind blows some of it inside. Wet concrete floor. Accumulation of windblown detritus behind the cars and the pillars. Packaging, cans, face masks.
Then Wittgenstein, also homeless, asks if he can tell a story. And launches straight in.
‘When a dead body is found among the rabbits during the animal show, the director stops a passer-by. He wants to say something, but then another director approaches. He shouts, as though he’s triumphed: I told you I wouldn’t forget, right? Here I am! In the corridor outside the bedroom. I should have said: the story is set in a bedroom. And partly in the corridor outside the bedroom. So there he is. And over there are old filing cabinets with drawers filled with the threadbare clothes from yesteryear. Open one such drawer and you’ll see trousers you can paint in and underwear you can use for cleaning rags. And in another drawer: shoes you can hang in the trees as nesting boxes for the birds.’
Now the party is joined by a promising but somewhat absent-minded choreographer. He walks across the concrete in a straight line, slows down beside one of the pillars, halts in front of the heaped rubbish. Does a half-turn on his supporting leg, pulls up his working leg.
I would’ve liked to have taken a photo of that, says Diderot, also homeless. A gentle breeze is beginning to sweep across the scene.
You wouldn’t know that this world is hell. The occupants of the houses near the car park are staring at their laptops and at their phones, hoping someone has said something bad. If it’s really bad, they’ll react. They’ll bring out the big guns and let rip.
A councillor finds the strength to close her laptop and starts thinking about the talk she’s due to give tomorrow. She tends to sound aggrieved but passionate in debates. That’s why she enjoys preparing herself. She thinks about pros and cons, of anything, it’s what she calls: considering her position. And she’ll put on her most nonpartisan face, even when no one’s watching. She’ll go into the bathroom to look in the mirror. Somehow or other, remnants of her ideals remain visible. How? Perhaps it’s the slight unruliness of her hair. Or the reading glasses, which she’s casually pushed into her hair, like a strange tiara. What to make of the subsidised wind farms? The subsidised factory farms? The subsidised data centres? The free threats fired at her on social media?
Halfway through her reflections, she no longer finds herself in her bathroom. She doesn’t know where she is. In her mind, she stands in front of two adjacent factory farms and listens to the swooshing of twenty wind turbines. In her mind, she’s at the town hall, gauging the mayor’s mood. She feels like an influencer. She’s at her laptop and wants to write a speech. But there’s no director to say: go ahead.
A Stranger enters the car park on his motorbike. Rides around, accelerates and ascends the ramp leading to level one. Rides around the first floor, accelerates and zips up to level two. Where Shakespeare, Wittgenstein and Diderot are having a conversation with the choreographer; they call him Nureyev. And because Nureyev isn’t good at standing still, the whole party has got to its feet. They’re all swaying back and forth. Their supporting legs turn into working legs, while their working legs become supporting legs. This includes the young homeless Van Gogh, who has joined the conversation, just like his friend, the even younger homeless Scarlatti. As well as the still silent but well-liked Tesselschade.
The Stranger approaches on his motorbike. Slows down, and while he slows revs a few times just to make a noise, stops and switches the engine off.
Diderot asks: ‘What are you doing here?’
The Stranger says: ‘Allo, my name is Jean-Henry. D’Anglebert. I’m the king of Arcadia. Or let’s say: I’ve been there. Or rather, I’ve always been there. I’m in the world, if you will, but also in Arcadia. To me it’s one and the same.’
The latter is not a complete sentence, it’s a sigh.
Some of the occupants of the nearby houses are standing in front of their windows overlooking the world. They glance up at the sky above the supermarket and the car park. They’ve closed their laptops and have put their phones face down on their tables. They warn each other with gestures. Geese fly over in an unstable V heading straight for an unknown destination. And the noises they make for one another are also heard by the homeless in the car park. The choreographer –and director – raises his index finger to his lips. Unnecessarily – everybody’s quiet. And listening.
More geese in the air, fifteen in total. Or sixteen, or seventeen. And over there: thirty-eight. They alight among the geese in the meadows, where the councillor’s mind wanders from time to time. A hundred, a thousand, restless in search of rest.
It has stopped raining. The late sun illuminates the edges of the clouds on the horizon. It’s dark, but it’s still light too. The stars are out and the full moon is rising.
Short-term memory leads to long-term memory. And from there you go back to short-term memory. Like a mole that’s dug its burrows and is looking for it knows not what. It comes across the other moles and together they deliberate: in which burrow are they going to party? When it’s time. And the very long-term begins.
Martin Reints (1950) was born in Amsterdam and moved to Friesland in 1997. His early poems were published in the experimental poetry magazine Raster. Today he publishes mainly in the De Gids literary review. His second book of poetry Lichaam en ziel (Body and soul) (1992) won the Herman Gorter Prize. His collection of essays Nacht- en dagwerk (Night and day work) (1998) won the Jan Greshoff Prize. His recent publications are a book of poems Lopende zaken (Matters at hand) (2010) and poems and reflections Wildcamera (Wild camera) (2017), of which Rob Schouten said: ‘Martin Reints writes more slowly than any other poet in the Netherlands. In a career spanning 36 years, he has produced just six books of poetry. I think his unhurried approach has to do with his yearning for extraordinary moments. Moments when you see and experience the uninterpretable nature of things. A kind of ultimate silence.’
Photo: Katja Stam
I
In keurige man en in trochlibbe man sitte yn in achtertún en sjogge nei in fjoer. De trochlibbe man besiket syn nije sigaret oan te stekken mei it foarige eksimplaar. De keurige man is mei ducttape en in tsjok tou fêstbûn oan syn klapstoel. It tou snijt yn syn wolfeartsbúkje, dat yn in spierwyt, strak stive boesgroentsje stekt.
‘It is apart,’ seit de trochlibbe man. ‘It iene momint hast sa’n lytse poppe yn ’e hannen, hielendal ôfhinklik fan dy en oanienwei sykjend om kontakt. En tweintich jier letter kinne jim net iens mear op deselde bank sitte, om’t it ûngemaklik fielt as jim knibbels inoar per ûngelok reitsje. Kenst dat?’
De keurige man besiket te fersitten. Yn stee dêrfan ferpleatst er de hiele klapstoel twa sintimeter nei links. Hy sit goed fêst. ‘Sorry,’ seit er.
De trochlibbe man blaast syn reek út yn krinkjes en digeret se biologearre nei.
‘Ik bedoel, as bern learst praten, gewoan sizze watst bedoelst en watst wolst. Snapst? Mar dan – as it derop oankomt – feroaret dat stadichwei yn it útwikseljen fan lege wurden. Net prate. Allinnich gelûd. Trillingen!’
‘Myn bern binne noch wat jonger,’ mompelet de keurige man.
‘Och ja, miskien haw ik it ek wol ferkeard dien. Ik hoopje dat it by dy oars útpakt. Ik bedoel, ik ken dy fierder net, mar dochs.’
‘Tankjewol,’ seit de keurige man. Hy besiket syn bierfleske nei de mûle te bringen, mar it tou om syn lichem lit it net ta. De trochlibbe man giet oerein, nimt it fleske oer en set it tútsje foarsichtich oan ’e mûle fan syn gast. ‘Holle nei achteren. Ik hâld de hân der wol ûnder.’
De keurige man docht de mûle iepen.
Foarsichtich begjint de trochlibbe man te skinken, syn sigaret bongeljend yn ’e mûlshoeke. De keurige man klokt it bier fuort, de holle achteroer, oant er it tempo net mear byhâlde kin. Hy hikket en prúst. Bier dript him oer it kin en ferdwynt yn it boardsje fan syn wite boesgroentsje. De switplakken ûnder syn earms binne sa grut dat se ûnder syn oerinoar sleine earms út kypje.
‘Ik sil in doekje helje,’ seit de trochlibbe man. ‘Amtners kinne gewoan net sa goed sûpe, ik wie it even fergetten. Myn ferûntskuldigings.’
II
Dy moarns hie de keurige man al syn twivels hân by dat spierwite oerhimd. Moast er dat no wol oandwaan, presys op de dei fan de túnkontrôle? It lêste dat er woe wie oerkomme as in wrâldfrjemde kantoarklerk. Sa’nien dy’t ûnder in systeemplafond wei de libbens fan oare minsken dreech makket. Mar it oerhimd lei klear op ’e stoel, neist syn sokken, ûnderbroek en pantalon. Alles wie al mei soarch stoomd en strutsen troch syn frou.
Mei it oerhimd noch iepen rûn de keurige man de trep del, nei de wenkeuken.
Dêr stie syn frou de bôletrompkes klear te meitsjen. Noch tsien minuten en dan soe se de tafel dekke foar it moarnsiten en de bern wekker meitsje. Om healwei achten stipt soene se tegearre alles wer opromje – hy it ôfwaskjen, sy de iterij – en inoar hastich in fijne dei tútsje.
Hy iet twa stikjes brune bôle mei aai en avokado. Syn tinzen dwaalden ôf nei de iepen dei op de skipswerf yn it doarp, in pear wiken earder. Hy wie der allinnich hinne gien; de jonges wiene te fuotbaljen en syn frou woe de foarriedkasten oanpakke. De skipsbouwers lieten sjen hoe’t hout bûgd wurdt. Trije man sterk dûnsen se om ’e stoomde planken hinne. Se pleatsten houtklemmen, fluch en as in goed smarde masine, sûnder tuskentiids ek noch mar wat hoege te oerlizzen. Neitiid fertelde de foarman datst it yn ien kear goed dwaan moast, sûnder omgriemen en sûnder te praten. Elk moast fan tefoaren syn taak witte. Sa diene se it al generaasjes lang.
‘In bytsje sa’t myn frou en ik gjin tiid mear hawwe, om’t wy rjochtskepen bern besykje grut te bringen yn in kromme wrâld,’ hie de keurige man gnyske. De timmerman hie him meilydsum oansjoen.
‘Hallo? Siep? Binne wy der noch?’
‘Sorry, leave, ik bin noch net wekker. Hast foar my wat ekstra bôle ynpakt? Ik haw in lange dei.’
‘Hm?’
‘Ik haw in lange dei. It is túnkontrôle.’
‘Wêrom moatsto dat wer dwaan? Giet der ien mei?’
‘Nee, it is mar in lytse wyk.’
‘Mar ek in minne wyk.’
Syn frou klikte de bôletrompkes ekstra feninich ticht. Dat die se altyd as se yn noed siet. Eins algeduerigen, foaral sûnt de bern der wiene. Soms hearde hy it lûd op kantoar noch hieltyd. By de foardoar knope se syn boesgroentsje ticht, hielendal oan it boppeste knoopke ta.
III
It fjoer knisteret lûd. Ut en troch falle der lytse fonkjes op ’e klean fan ’e mannen. De trochlibbe man jout der neat om, de keurige man sit noch altyd fêstbûn op syn stoel. Neist swit en bier sitte der no ek lytse brângatsjes yn syn wite boesgroentsje. It boppeste knoopke snijt him yn ’e kiel.
De keurige man seit: ‘No ja, ik kin it net moaier meitsje. It ûnkrûd moat fuort, it wytguod nei it stoart, even dy jiskepûden yn ’e kontener, kattestront opromje, en sa mear. Dogge jo dat net, dan binne wy needsake in túnman te stjoeren en de kosten op jo te ferheljen.’
‘Ik ha gjin sinten foar túnark.’
‘Mar jo ha wol sinten foar in grutte telefyzje.’
‘Dat komt om’t ik gjin túnark haw.’
‘En in kuolkast yn ’e foartún?’
‘It is winter, dat ding brûkt in soad stroom.’
‘Dochs sil dyn tún opromme wurde moatte.’
De trochlibbe man komt oerein. Hy giet foar de keurige man stean. Syn joggingbroek sit los om syn heupen. De toutsjes dêr’tst de boarde mei ferstelle kinst, hingje der wurkleas by. Unhandich fimelet er dermei om.
‘Asjeblyft, net dwaa-’
‘Nee, ik wol dy wat sjen litte.’
De trochlibbe man giet noch wat tichter by stean. Syn knibbels reitsje no de skonken fan ’e keurige man. Hy lûkt oan ’e linkerkoarde fan ’e broek. Oan ’e oare kant ferdwynt it toutsje dêrtroch yn ’e elastyske bân. De trochlibbe man peuteret it útein op ’e nei tefoarskyn; it puntsje fan syn tonge stek him út ’e mûle. Dan sykhellet er djip, lûkt syn búk nei binnen en bynt de beide toutsjes oaninoar fêst. Sa gau’t er sitten giet, sjit de strús wer los. Selsfoldien sjocht er op, as hat er krekt in prestaasje fan formaat levere.
‘Sjoch, sa giet dat dus. Betelje ik de iene rekkening, dan haw ik gjin jild foar de oare. Keapje ik túnark, dan haw ik gjin iten. Gean ik op ’e knibbeltsje it ûnkrûd te liif, dan haw ik gjin enerzjy mear foar sollisitaasjebrieven. Skriuw ik gjin sollisitaasjebrieven, dan bin ik hielendal de sjaak.’
‘Ik begryp it,’ seit de keurige man.
‘Nee, dat dochst net. Mar ik wurdearje it datst it besikest.’
IV
Dy moarns wie de trochlibbe man de dei begûn mei in kop Senseo en in heale joint. Hy moast earst mar nei de winkel. Hy die de jas oan en socht syn kaaien. Wêr wiene dy dochs? Net ûnder de folders op ’e salontafel. Hy rûn nei de keuken, socht op ’e itenstafel, fersette kofjekopkes mei oansette boaiemkes brune dridze. Stie it hjir juster ek al sa fol?
De kat miauke om iten.
‘Ja, ja – kalm mar.’
Hy helle in iepen blikje kattefoer út ’e kuolkast, spielde de foarke ôf ûnder de hjitte kraan en skepte it fleis yn it Tupperware-bakje dêr’t er justerjûn stamppot soerkoal út iten hie. Dat hie de buorfrou makke. Dy wie ek mar allinnich en sûnt har mageferlytsing koe se net folle mear ite, sei se. Se sei it wol fjouwer oant seis kear deis. Soms liet er dêrom de gerdinen ticht. De kat flaaike him tsjin ’e skonken. ‘Baaske giet nei de winkel. Mar earst even romte meitsje hjir.’
De trochlibbe man makke in waarm sopke en smiet der safolle mooglik smoarge ôfwask yn. De mouwen fan syn jas waarden wiet, mar om dy no wer út te dwaan wylst er dochs sa nei bûten gean soe, dat sloech ek nergens op. Wyld begûn er te skrobjen, mar de smoargens op ’e boarden like wol ynbaarnd. Boppedat stie it ôfdriprek noch fol mei skjin guod fan de wike derfoar. De trochlibbe man drûge de hannen en drukte it Senseo-apparaat op ’e nij oan.
Earst kofje.
Middeis appte er syn soan. Hy siet op ’e bank by it keamersrút, noch altyd yn ’e jas. Der ferskynden twa blauwe finkjes, krekt as by syn oare berjochten. Unbeäntwurde gjalpen yn ’e woestyn, lykas de berjochten fan minsken dy’t fia Marktplaats nije leafdes, reisgenoaten en kuiermaten besochten te finen.
Noch wat út te hâlden op it wurk? Fijne jierdei, gr Heit. Noch belang by dy fiskangel + wat derby heart? Kaam Richard tsjin, dy fan de middelbere, hy docht de groetnis. Hy wie der net iens wis fan oft syn soan noch wol itselde nûmer hie.
Miskien kamen alle berjochten al moannen lang oan by ien as oare opperteur dy’t de telefoan kocht hie op ’e swarte merk. Hy soe belje kinne om te sjen wa’t der opnimt. As der al ien opnimme soe. En as er syn soan dan oan ’e lijn krije soe, dan soe er sorry sizze en ‘fansels hâld ik wol fan dy’ en al dat soart dingen mear. Mar no moast er earst nei de winkel.
V
De measte minsken hiene de gerdinen noch ticht, ek al wie de keurige man let begûn oan syn omgong. It wurk wie yn wêzen simpel: alle foartunen yn it oan him tawiisde gebiet beoardielje oan ’e hân fan in checklist. Wie der sprake fan hinderlike begroeiïng (sichtber fan ’e dyk ôf), omslingerjend ôffal (bygelyks: jiskepûden, wytguod, ôftanke meubels en sa) of fernieling (bygelyks: sneuvele ruten, ferrotte stekjes en sa) dan moast er oanbelje en in formele warskôging útdiele.
It probleem wie dat net ien iependie. Guon hiene de bel ûnklear makke. Oaren hiene de doar beplakt mei leuzen as: BLIUW FAN MYN BEL OF en WURD WEKKER!!! MEDIA = FIRUS. Ien persoan siet by it rút en stoarre him oan sûnder de doar iepen te dwaan, sels nei trije kear oanbeljen. De keurige man hie swaaid en dêrby syn notysjeblok tusken it metershege ûnkrûd falle litten.
Yn ’e middei trof er in túntsje oan dat oan werklik alle betingsten foar in skrobbearring foldie. In trochlibbe man yn in winterjas die iepen. Om ien as oare reden wiene syn mouwen trochweakke. It wetter wie oan syn earmtakken ta oplutsen, mar it like him neat skele te kinnen. Fuort begûn de man te praten, in sjekje bongeljend yn ’e mûlshoeke.
‘Ik woe krekt nei de winkel.’
‘O, it duorret net lang, it giet even om de steat fan jo foartún. Ik sjoch dat it wat oergroeid rekket. By de korporaasje wolle wy de minsken stimulearje om har eigen wyk op oarder te hâlden, dat is foar elkenien wol sa noflik.’
‘Kom der mar yn. Ik bin Harco, trouwens.’
‘Dat is net noadich, it giet inkeld om it perseel om it hûs hin-’
Ear’t de keurige man der erch yn hie, griep de man dy’t himsels Harco neamde him by de boppe-earm. Op ’e nij foel syn notysjeblok op ’e grûn. Hy woe bûge om it te pakken, mar de greep wie sterker as er ferwachte hie. ‘Bakje derby,’ easke de man. ‘Gewoan, fan mins ta mins.’
De greep waard lichter.
De keurige man digere nei syn notysjeblok. Hy hie der noch gjin inkelde persoanlik oerbrochte warskôging yn notearje kinnen en briefkes yn ’e brievebus wurken simpelwei minder goed, hie út eardere omgongen bliken dien. ‘In bakje kin gjin kwea,’ besleat er. ‘Dan kin ik fuort hearre hoe’t wy jo it bêste helpe kinne, dêr binne wy by de korporaasje altyd benijd nei.’
De trochlibbe man luts him deryn – de keuken troch – streekrjocht nei de achtertún. Dêr skynde de sinne noch oant let yn ’e middei en wie it kreas opromme, bewearde er. Wol ferûntskuldige de trochlibbe man him foar de rommel yn ’e keuken. Hy hie drok west mei de grutte boadskippen, dêrom.
VI
It fjoer smeult nei. De trochlibbe man en de keurige man sitte tsjininoar oer en sjogge nei de gloeiende stikken hout. Op ’e grûn lizze in bultsje tou en wat stikken ducttape. De lucht fan frituer walmet út it skuorke.
‘Wêrom hiest my eins fêstbûn?’
‘Omdatsto sa’nien bist dy’t fan ’e klok is. Altyd jakkerje, fleane, drave. Krekt as myn soan. Nergens mear tiid foar, hielendal net foar in petear.’
‘Dat is miskien wol wier, ja.’
‘Harkje, hoe hjitst eins, mynhear de kontroleur?’
‘Siep.’
‘Bist gelokkich, Siep?’
‘Ja, ik wit net. Ik tink dêr net sa oer nei.’
‘Wat fynst aardich om te dwaan?’
‘Pfoe. Ja, ik ha lêsten in drone kocht. Noch net sa hiel folle oan takommen. En no ja, te rinnen mei de frou, dat soarte dingen. Se sil wol yn noed sitte, trouwens, ik moat sa al fuort -’
‘Siep, moatst hearre. Wy binne net sa ferskillend, do en ik.’
De trochlibbe man knypt de eagen ta skreefkes en bestudearret syn gast. Dan pakt er in bitterbal, set de tosken deryn en flokt ynmoedich.
‘Te hyt?’
‘Nee, gewoan godferdommese lekker. Nim der ek ien.’
Unwis pakt de keurige man in bal út it Tupperware-bakje. Op ’e boaiem sit hurde brune smoargens fêstplakt.
‘Tankjewol. Lekker, hear.’
De trochlibbe man glunderet. Hy stekt syn sigaret op ’e nij oan en seit: ‘Earlik, ik woe ek gewoan ris in echt mins sprekke. Fan de ynstânsjes, witst wol. Sjen oft jim no echt … sá binne. Sa’t se sizze.’
‘Hoe?’
‘Gewoan, jittikmigers. Ferklikkers. Nazi’s.’
‘Aha.’
‘Mar do dochst ek mar gewoan dyn bêst, eins.’
De keurige man digeret nei it oerbleaune stikje bitterbal. Op ’e ûnderkant fan ’e bal sit ek al goarichheid, it liket wol wat op kattefoer. Dan skrabbet er de kiel en seit: ‘Ja, mar wêrom eins? Wêrfoar?’
‘Brek my de bek net iepen.’ De trochlibbe man giet oerein, ynienen ûnrêstich. ‘Mar ik moat no echt nei de winkel. Dy giet sa ticht.’
De keurige man kloppet it panearmoal fan ’e broek. De trochlibbe man drukt him in lêste bitterbal yn ’e hannen en pakt in ferheistere boadskiptas út it skuorke. Ut ’e doariepening wei wiist er nei it oergroeide blomperk op ’e hoeke.
‘Sis, heart dat stik ek by myn ferantwurdlikheden?’
‘Nee,’ antwurdet de keurige man. ‘Dat is mienskipsgrûn. Dat moatte wy mei-inoar dwaan. Gjin noed.’
I
Een keurige man en een doorleefde man zitten in een achtertuin en kijken naar een vuur. De doorleefde man probeert zijn nieuwe sigaret aan te steken met het voorgaande exemplaar. De keurige man is met ducttape en een dik touw vastgebonden aan zijn klapstoel. Het touw snijdt in zijn welvaartsbuikje, dat is gestoken in een spierwit, strak gesteven overhemd.
‘Het is gek,’ zegt de doorleefde man. ‘Het ene moment heb je zo’n kleine baby in je handen, helemaal afhankelijk van jou en voortdurend op zoek naar contact. En twintig jaar later kunnen jullie niet eens meer op dezelfde bank zitten, omdat het ongemakkelijk voelt als jullie knieën elkaar per ongeluk raken. Herken je dat?’
De keurige man probeert te verzitten. In plaats daarvan verplaatst hij de hele klapstoel twee centimeter naar links. Hij zit goed vast. ‘Sorry,’ zegt hij. De doorleefde man blaast zijn rook uit in kringetjes en tuurt ze gebiologeerd na.
‘Ik bedoel, als kind leer je praten, gewoon zeggen wat je bedoelt en wat je wilt. Snap je? Maar dan – als het erop aankomt – verandert dat langzaam in het uitwisselen van lege woorden. Niet praten. Alleen geluid. Trillingen!’
‘Mijn kinderen zijn nog wat jonger,’ mompelt de keurige man.
‘Ach ja, misschien heb ik het ook wel verkeerd gedaan. Ik hoop dat het bij jou anders uitpakt. Ik bedoel, ik ken je verder niet, maar toch.’
‘Dankjewel,’ zegt de keurige man. Hij probeert zijn bierflesje naar zijn mond te brengen, maar het touw om zijn lichaam laat het niet toe. De doorleefde man staat op, neemt het flesje over en zet het tuitje voorzichtig aan de mond van zijn gast. ‘Hoofd naar achter. Ik houd m’n hand er wel onder.’
De keurige man opent zijn mond.
Voorzichtig begint de doorleefde man te schenken, zijn sigaret bungelend in zijn mondhoek. De keurige man klokt het bier weg, het hoofd achterover, totdat hij het tempo niet meer kan bijbenen. Hij hikt en proest. Bier druipt over zijn kin en verdwijnt in de boord van zijn witte overhemd. De zweetplekken onder zijn oksels zijn zo groot dat ze onder zijn over elkaar geslagen armen uit piepen.
‘Ik ga een doekje halen,’ zegt de doorleefde man. ‘Ambtenaren kunnen gewoon niet zo goed zuipen, ik was het even vergeten. Mijn excuus.’
II
Die ochtend had de keurige man al getwijfeld aan dat spierwitte overhemd. Moest hij dat nou wel aantrekken, precies op de dag van de tuincontrole? Het laatste wat hij wilde was overkomen als een wereldvreemde kantoorklerk. Zo eentje die vanonder een systeemplafond de levens van andere mensen moeilijk maakt. Maar het overhemd lag klaar op de stoel, naast zijn sokken, onderbroek en pantalon. Alles was al zorgvuldig gestoomd en gestreken door zijn vrouw.
Met zijn overhemd nog open liep de keurige man de trap af, naar de woonkeuken. Daar stond zijn vrouw de broodtrommels klaar te maken. Nog tien minuten en dan zou ze de ontbijttafel dekken en de kinderen wakker maken. Om half acht stipt zouden ze samen alles weer opruimen – hij de afwas, zij de ontbijtproducten – en elkaar gehaast een fijne dag kussen.
Hij at twee bruine boterhammen met ei en avocado. Zijn gedachten dwaalden af naar de open dag op de scheepswerf in het dorp, een paar weken eerder. Hij was er alleen heengegaan; de jongens waren naar voetbal en zijn vrouw wilde de voorraadkasten aanpakken. De scheepsbouwers lieten zien hoe hout gebogen wordt. Met drie man sterk dansten ze om de gestoomde planken heen. Ze plaatsten houtklemmen, snel en als een geoliede machine, zonder tussentijds ook maar iets te hoeven overleggen. Naderhand vertelde de voorman dat je het in een keer goed moest doen, zonder treuzelen en zonder te praten. Iedereen moest vooraf zijn taak kennen. Zo deden ze het al generaties lang.
‘Een beetje zoals mijn vrouw en ik geen tijd meer hebben om te praten omdat we rechtschapen kinderen proberen groot te brengen in een kromme wereld,’ had de keurige man gegrinnikt. De timmerman had hem meewarig aangekeken.
‘Hallo? Siep? Zijn we er nog?’
‘Sorry, lieve, ik ben nog niet wakker. Heb je voor mij wat extra brood ingepakt? Ik heb een lange dag.’
‘Hm?’
‘Ik heb een lange dag. Het is tuincontrole.’
‘Waarom moet jij dat weer doen? Gaat er iemand mee?’
‘Nee, het is maar een kleine wijk.’
‘Maar ook een slechte wijk.’
Zijn vrouw klikte de broodtrommels dicht met extra venijn. Dat deed ze altijd als ze bezorgd was. Eigenlijk voortdurend, vooral sinds de kinderen er waren. Soms
hoorde hij het geluid op kantoor nog steeds. Bij de voordeur knoopte ze zijn overhemd dicht, helemaal tot aan het bovenste knoopje.
III
Het vuur knispert luid. Zo nu en dan vallen er kleine vonkjes op de kleren van de mannen. De doorleefde man deert het niet, de keurige man zit nog altijd vastgebonden op zijn stoel. Naast zweet en bier zitten er nu ook kleine brandgaatjes in zijn witte overhemd. Het bovenste knoopje snijdt in zijn keel.
De keurige man zegt: ‘Afijn, ik kan het niet mooier maken. Het onkruid moet weg, het witgoed naar de stort, even die vuilniszakken in de container, kattendrollen opruimen, enzovoorts. Doet u dat niet, dan zijn we genoodzaakt een hoveniersbedrijf langs te sturen en de kosten op u te verhalen.’
‘Ik heb geen geld voor tuingereedschap.’
‘Maar u heeft wel geld voor een grote televisie.’
‘Dat komt omdat ik geen tuingereedschap heb.’
‘En een koelkast in de voortuin?’
‘Het is winter, dat ding verbruikt veel stroom.’
‘Toch zal je tuin opgeruimd moeten worden.’
De doorleefde man staat op. Hij gaat voor de keurige man staan. Zijn joggingbroek zit losjes om zijn heupen. De touwtjes waarmee je de boord kunt verstellen hangen er werkeloos bij. Onhandig friemelt hij eraan.
‘Alsjeblieft, niet doe-’
‘Nee, ik wil iets laten zien.’
De doorleefde man gaat nog iets dichterbij staan. Zijn knieën raken nu de benen van de keurige man. Hij trekt aan het linkerkoord van de broek. Aan de andere kant verdwijnt het touwtje daardoor in de elastische band. De doorleefde man peutert het uiteinde opnieuw tevoorschijn; het puntje van zijn tong steekt uit zijn mond. Dan ademt hij diep in, trekt zijn buik naar binnen en bindt de beide touwtjes aan elkaar vast. Zodra hij gaat zitten, schiet de strik weer los. Zelfvoldaan kijkt hij op, alsof hij zojuist een prestatie van formaat heeft geleverd.
‘Kijk, zo gaat dat dus. Betaal ik de ene rekening, dan heb ik geen geld voor de andere. Koop ik tuingereedschap, dan heb ik geen eten. Ga ik op mijn knietjes het onkruid wieden, dan heb ik geen energie meer voor sollicitatiebrieven. Schrijf ik geen sollicitatiebrieven, dan ben ik helemáál de sjaak.’
‘Ik begrijp het,’ zegt de keurige man.
‘Nee, dat doe je niet. Maar ik waardeer het dat je het probeert.’
IV
Die ochtend was de doorleefde man de dag begonnen met een kop Senseo en een halve joint. Hij moest eerst maar naar de winkel. Hij trok zijn jas aan en zocht zijn sleutels. Waar waren die toch? Niet onder de folders op de salontafel. Hij liep naar de keuken, zocht op de ontbijttafel, verplaatste koffiekopjes met aangekoekte bodempjes bruine drek. Stond het hier gister ook al zo vol?
De kat miauwde om eten.
‘Ja, ja – rustig maar.’
Hij haalde een geopend blikje kattenvoer uit de koelkast, spoelde een vork af onder de hete kraan en schepte het vlees in het Tupperware-bakje waar hij gisteravond stamppot zuurkool uit had gegeten. Dat had de buurvrouw gemaakt. Die was ook maar alleen en sinds haar maagverkleining kon ze niet veel meer eten, zei ze. Ze zei het wel vier tot zes keer per dag. Soms liet hij daarom de gordijnen dicht. De kat vleide zich tegen zijn benen.
‘Baasje gaat naar de winkel. Maar eerst even ruimte maken hier.’ De doorleefde man maakte een warm sopje en gooide er zoveel mogelijk vuile vaat in. De mouwen van zijn jas werden nat, maar om ‘m nou weer uit te doen terwijl hij zo toch naar buiten zou gaan, dat sloeg ook nergens op. Woest begon hij te schrobben, maar het vuil op de borden leek wel ingebrand. Bovendien stond het afdruiprek nog vol met schone vaat van de week ervoor. De doorleefde man droogde zijn handen en drukte het Senseo-apparaat opnieuw aan.
Eerst koffie.
In de middag appte hij zijn zoon. Hij zat op de bank bij het woonkamerraam, nog altijd in zijn jas. Er verschenen twee blauwe vinkjes, net zoals bij zijn andere berichten. Onbeantwoorde kreten in de woestijn, zoals de berichten van mensen die via Marktplaats nieuwe liefdes, reisgenoten en wandelmaatjes proberen te vinden. Nog wat uit te houden op het werk? Fijne verjaardag, gr Pa. Nog belang bij die vishengel + toebehoren? Kwam Richard tegen, die van de middelbare, hij doet de groeten. Hij wist niet eens zeker of zijn zoon nog wel hetzelfde nummer had. Misschien kwamen alle berichten al maanden aan bij een of andere raddraaier die de telefoon had gekocht op de zwarte markt. Hij zou kunnen bellen om te kijken wie er op zou nemen. Of er überhaupt iemand op zou nemen. En als hij zijn zoon dan aan de lijn zou krijgen, dan zou hij sorry zeggen en ‘natuurlijk hou ik wel van je’ en al dat soort dingen meer. Maar nu moest hij eerst naar de winkel.
V
De meeste mensen hadden de gordijnen nog dicht, ook al was de keurige man laat begonnen aan zijn ronde. Het werk was in principe simpel: alle voortuinen in het aan hem toegewezen gebied beoordelen aan de hand van een checklist. Was er sprake van hinderlijke begroeiing (zichtbaar vanaf de straatkant), rondslingerend afval (voorbeeld: vuilniszakken, witgoed, afgedankte meubels e.d.) of vernieling (voorbeeld: gesneuvelde ramen, verrotte hekjes e.d.) dan moest hij aanbellen en een formele waarschuwing uitdelen.
Het probleem was dat niemand opendeed. Sommigen hadden de bel onklaar gemaakt. Anderen hadden de deur beplakt met leuzen als: BLIJF VAN MIJN BEL AF en WORD WAKKER!!! MEDIA = VIRUS. Eén persoon zat bij het raam en staarde hem aan zonder de deur te openen, zelfs na drie keer bellen. De keurige man had gezwaaid en daarbij zijn notitieblok tussen het metershoge onkruid laten vallen.
In de middag trof hij een tuintje dat aan werkelijk alle voorwaarden voor een berisping voldeed. Een doorleefde man in een winterjas deed open. Om een of andere reden waren zijn mouwen doorweekt. Het water was opgetrokken tot aan zijn ellebogen, maar het leek hem niet te deren. Onmiddellijk begon de man te praten, een sjekkie bungelend in zijn mondhoek.
‘Ik wilde net naar de winkel.’
‘O, het duurt niet lang, het gaat even om de staat van uw voortuin. Ik zie dat het wat overwoekerd raakt. Bij de corporatie willen we de mensen stimuleren om hun eigen wijk op orde te houden, dat is voor iedereen wel zo prettig.’
‘Kom maar binnen. Ik ben Harco, trouwens.’
‘Dat is niet nodig, het gaat puur om het perceel om het huis hee-’ Voor de keurige man er erg in had, greep de man die zichzelf Harco noemde hem bij zijn bovenarm. Opnieuw viel het notitieblok op de grond. Hij wilde bukken om het op te pakken, maar de greep was sterker dan hij had verwacht. ‘Bakje erbij,’ gebood de man. ‘Gewoon, van mens tot mens.’
De greep verlichtte.
De keurige man tuurde naar zijn notitieblok. Hij had er nog geen enkele mond-tot-mond-waarschuwing in kunnen noteren en briefjes in de brievenbus werkten simpelweg minder goed, was uit vorige rondes gebleken. ‘Een bakje kan geen kwaad,’ besloot hij. ‘Dan kan ik direct horen hoe we u het beste kunnen helpen, daar zijn we bij de corporatie altijd benieuwd naar.’
De doorleefde man trok hem naar binnen – de keuken door – linea recta richting de achtertuin. Daar scheen de zon nog tot laat in de middag en was het keurig opgeruimd, beweerde hij. Wel verontschuldigde de doorleefde man zich voor de rommel in de keuken. Hij was druk geweest met de grote boodschappen, vandaar.
VI
Het vuur smeult na. De doorleefde man en de keurige man zitten tegenover elkaar en kijken naar de gloeiende stukken hout. Op de grond liggen een hoopje touw en wat stukken ducttape. De geur van frituur walmt uit het schuurtje.
‘Waarom had je me eigenlijk vastgebonden?’
‘Omdat jij er zo eentje bent die van de klok is. Altijd rennen, vliegen, draven. Net als mijn zoon. Nergens meer tijd voor, zeker niet voor een gesprek.’
‘Dat is misschien wel waar, ja.’
‘Luister, hoe heet je eigenlijk, meneer de controleur?’
‘Siep.’
‘Ben jij gelukkig, Siep?’
‘Ja, ik weet niet. Ik denk daar niet zo over na.’
‘Wat vind je leuk om te doen?’
‘Pfoe. Ja, ik heb laatst een drone gekocht. Nog niet heel veel aan toegekomen. En nou ja, wandelen met mijn vrouw, dat soort dingen. Ze zal wel bezorgd zijn trouwens, ik moet er zo wel vandoor -’
‘Siep, moet je luisteren. Wij zijn niet zo verschillend, jij en ik.’
De doorleefde man knijpt zijn ogen samen en bestudeert zijn gast. Dan pakt hij een bitterbal, zet zijn tanden erin en vloekt hartgrondig.
‘Te heet?’
‘Nee, gewoon godverdomde lekker. Neem er ook eentje.’
Onzeker pakt de keurige man een bal uit het Tupperware-bakje. Op de bodem zit harde bruine smurrie vastgeplakt.
‘Dankjewel. Lekker, hoor.’
De doorleefde man glundert. Hij steekt zijn sigaret opnieuw aan en zegt: ‘Eerlijk, ik wilde ook gewoon eens een echt mens spreken. Van de instanties, weet je wel. Kijken of jullie nou echt… zó zijn. Zoals ze zeggen.’
‘Hoe?’
‘Gewoon, azijnpissers. Verklikkers. Nazi’s.’
‘Aha.’
‘Maar jij doet ook maar gewoon je best, eigenlijk.’
De keurige man tuurt naar het overgebleven stukje bitterbal. Op de onderkant van de bal zit ook al smurrie, het lijkt wel wat op kattenvoer. Dan schraapt hij zijn keel en zegt: ‘Ja, maar waarom eigenlijk? Waartoe?’
‘Breek me de bek niet open.’ De doorleefde man staat op, plotseling onrustig. ‘Maar ik moet nu echt naar de winkel. Hij gaat zo dicht.’
De keurige man klopt het paneermeel van zijn broek. De doorleefde man drukt hem een laatste bitterbal in de handen en pakt een gehavende boodschappentas uit het schuurtje. Vanuit de deuropening wijst hij naar het overwoekerde bloemperk op de hoek.
‘Zeg, hoort dat stuk ook bij mijn verantwoordelijkheden?’
‘Nee,’ antwoordt de keurige man. ‘Dat is gemeenschapsgrond. Dat moeten we samen doen. Geen zorgen.’
I
A spruce man and a world-weary man are sitting in a back garden, looking at a fire. The world-weary man is trying to light a new cigarette with his previous one. The spruce man is bound to a folding chair with duct tape and a thick rope. The rope is cutting into his middle-class paunch, which is clad in a brilliant-white, crisply starched shirt.
‘It’s mad,’ the world-weary man says. ‘One moment you’re holding a tiny baby in your hands, completely dependent on you and constantly looking for contact. And twenty years later you can’t even sit on the same couch because it’d feel awkward if your knees happened to touch. D’you know the feeling?’
The spruce man tries to shuffle. Instead, he moves the entire folding chair two centimetres to the left. He is tightly bound. ‘Sorry,’ he says. The world-weary man exhales circles of smoke and stares at them mesmerised.
‘I mean, as a kid you learn to talk, to say just what you mean and what you want. You know? But then – when it comes to the crunch – that slowly turns into exchanging empty words. Not talking. Just sound. Vibrations!’
‘My children are still a little younger,’ the spruce man mumbles.
‘Ah well, maybe I also did it wrong. I hope things work out differently for you. I mean, I don’t know you, but anyway.’
‘Thanks,’ the spruce man replies. He tries to lift the bottle of beer to his mouth, but the rope around his body prevents him from doing so. The world-weary man gets up, takes the bottle and carefully places the lip against his guest’s mouth.
‘Bend your head backwards. I’ll keep my hand beneath it.’
The spruce man opens his mouth.
Carefully the world-weary man starts pouring, his cigarette dangling from the corner of his mouth. The spruce man gulps down the beer, his head bent backwards, until he can’t keep up with the flow. He coughs and splutters. Beer trickles over his chin and disappears into the collar of his white shirt. The sweat marks beneath his armpits are so large that they can be seen beneath his folded arms.
‘I’ll get a cloth,’ the world-weary man says. ‘Civil servants just aren’t any good at downing, I’d forgotten. My apologies.’
II
That morning the spruce man had been in two minds about this brilliant-white shirt. Should or shouldn’t he wear it, on the very day of the garden inspections? The last thing he wanted was to come across as an otherworldly office clerk. One of those who sit beneath a modular ceiling and made other people’s lives difficult. But the shirt had been ready on the chair, next to his socks, underpants and trousers. Everything had already been meticulously steamed and ironed by his wife.
With his shirt still open, the spruce man had gone downstairs to the open kitchen, where his wife had been preparing the lunch boxes. In another ten minutes she would prepare the breakfast table and wake the children. At half-past-seven on the dot they would clear up everything together – he the washing up and she the breakfast things – and hurriedly kiss each other goodbye.
He had eaten two brown sandwiches with egg and avocado. His thoughts had wandered to the open day at the shipyard in the village, a few weeks ago. He had gone alone; the boys had been at football and his wife had wanted to sort out the store cupboard. The shipbuilders had shown how they bent wood. A group of three men had danced around the steamed planks. They had placed wood clamps, swiftly and like a well-oiled machine, without having had to discuss the least thing during the process. Afterwards the foreman had said that you had to get it right the first time, without dawdling and without talking. Everybody had to know their tasks beforehand. They had been doing it like this for generations.
‘A bit like how my wife and I no longer have time to talk because we’re trying to raise upright children in a crooked world,’ the spruce man had chuckled. The carpenter had looked at him pityingly.
‘Hello Siep? Are you still there?’
‘Sorry, darling, I’m not awake yet. Did you pack me some extra bread? I’m going to have a long day.’
‘Mm?’
‘I’m going to have a long day. Garden inspections.’
‘Why do you have to do that again? Is someone going with you?’
‘No, it’s just a small area.’
‘But a bad one too.’
His wife had snapped shut the lunch boxes with extra vitriol. She always did so when she was worried. In fact, constantly, especially since they had had children. Sometimes he could still hear the sound at his office. At the front door she had buttoned up his shirt, right up to the top button.
III
The fire is crackling loudly. Every now and again little sparks fall on the men’s clothes. This doesn’t bother the world-weary man; the spruce man is still tied up on his chair. As well as sweat and beer, there are now also tiny burn holes in his white shirt. The upper button is chafing his throat.
The spruce man says: ‘Well, I can’t make the situation sound better than it is. The overgrowth must go, the white goods must be taken to the dump; the bin bags put in the container, clean up the cat shit and so on. If you don’t, we’ll be forced to contract a gardening company and send you the bill.’
‘I don’t have the money for gardening tools.’
‘But you do have money for a large television.’
‘That’s because I don’t have gardening tools.’
‘And a fridge in the front garden?’
‘It’s winter – that thing uses tonnes of electricity.’
‘Even so, your garden will have to be tidied up.’
The world-weary man gets up. He stands in front of the spruce man. His sweatpants hang loosely around his hips. The drawstrings for adjusting the waistband hang idly by. He awkwardly fiddles with them.
‘Please, don’t do –’
‘No, I want to show you something.’
The world-weary man shifts a little closer. His knees touch the spruce man’s legs. He pulls the left drawstring on his trousers. This causes the string on the other side to disappear into the elastic band. The world-weary man picks out the end, with the tip of his tongue sticking out of his mouth. Then he inhales deeply, pulls in his belly and ties the two strings together. As soon as he sits down the bow comes undone. Filled with satisfaction he looks up, as though he has produced a magnificent achievement.
‘Look, that’s how things go. If I pay one bill, then I don’t have money for the other one. If I buy gardening tools, then I don’t have food. If I get on my knees and weed the garden, then I don’t have the energy to write job applications. If I don’t write job applications, then I’m really in for it.’
‘I understand,’ says the spruce man.
‘No, you don’t. But I appreciate that you’re trying to.’
IV
That morning the world-weary man had started his day with a cup of instant coffee and half a joint. He first had to go to the shop. He had put on his jacket and looked for his keys. Where were they? Not under the leaflets on the coffee table. He had walked to the kitchen, looked on the breakfast table, moved around coffee cups with dried brown residue. Was it also this cluttered yesterday?
The cat had miaowed for food.
‘Yes, yes – hush, hush.’
He had fetched an opened can of cat food from the fridge, rinsed a fork under the hot water tap and scooped the meat into a Tupperware tub in which he had eaten mashed potatoes and sauerkraut the evening before. The neighbour had made it. She was also on her own and could no longer eat as much since her gastric bypass, she had said. She said so four to six times a day. Which is why he sometimes kept his curtains closed. The cat had rubbed against his legs.
‘Daddy’s going to the shop. But first he’s going to make some space here.’ The world-weary man had filled the sink with hot soapy water and chucked as many dirty dishes into it as possible. The sleeves of his jacket had been soaked but taking it off hadn’t made much sense as he had been about to go out. He had started scrubbing furiously, but the dirt almost seemed to be fired into the plates. To boot, the dish drainer had still been cluttered with clean dishes from the previous week. The world-weary man had dried his hands and turned the kettle back on.
First coffee.
In the afternoon he had messaged his son. He had sat on the sofa by the sitting-room window, still in his jacket. Two blue ticks had appeared, as with his other messages. Unanswered cries in the desert, like messages sent by people trying to find new romances, travelling companions, hiking buddies on Craigslist… Still sticking it out at work? Enjoy your birthday, cheers Dad. Still interested in the fishing rod + accessories? Bumped into Richard, from secondary school, he says hi. He didn’t even know for sure whether his son still had the same number. Perhaps all the messages had been received for months by some or other good-for-nothing who had bought the telephone on the black market. He could call to see who picked up. Or whether anyone would answer at all. And if he were to speak to his son on the phone then he would have said sorry and ‘of course I love you’ and things like that. But he first had to go to the shop.
V
Most people’s curtains were still closed, even though the spruce man had started his rounds late. The job was basically simple: assess all the front gardens in the area allotted to him according to a checklist. If there was obstructive vegetation (visible from the street), rubbish lying around (e.g.: bin bags, white goods, unwanted furniture or the like) or damage (e.g.: broken windows, dilapidated gates or the like) he would have to ring at the door and give a formal warning.
The trouble had been that nobody opened their door. Some of them had disabled their doorbells. Others had plastered their walls with slogans like: STAY AWAY FROM MY DOORBELL and WAKE UP!!! MEDIA = VIRUS. One person had sat at the window and stared at him without opening the door, even after he had rung the bell three times. The spruce man had waved, in the process dropping his notebook amongst the towering weeds.
In the afternoon he had come across a garden which truly satisfied all the conditions for a reprimand. A world-weary man in a winter jacket had opened the door. For some reason, his sleeves had been soaked. The water had risen to his elbows, but it hadn’t seemed to bother him. The man had started talking immediately, a fag hanging out of the corner of his mouth.
‘I was about to go to the shop.’
‘Oh, it won’t take long, it’s just about the state of your front garden. I see that it’s getting a little overgrown. We at the housing corporation want to stimulate people to keep their neighbourhood in order, which is nice for everyone.’
‘Come in. I’m Harco by the way.’
‘That won’t be necessary, it’s only about the plot around the hou–’ Before the spruce man had realised what was happening, the man who had called himself Harco had grabbed hold of his upper arm. Once again, the notebook had fallen to the ground. He had wanted to stoop to pick it up, but his grip had been stronger than he had expected. ‘Cup of coffee,’ the man had offered. ‘Just person to person.’
His grip had loosened.
The spruce man had gazed at his notebook. He hadn’t been able to note a single verbal warning, and previous rounds had shown that notes in the post box simply didn’t work as well. ‘A coffee can’t do any harm,’ he had decided. ‘Then I can hear directly how best we can help you, something that always interests us at the corporation.’
The world-weary man had dragged him inside – through the kitchen – straight towards the back garden. The sun shone until late in the afternoon there and it was neat and tidy, he had claimed. The world-weary man had apologised for the mess in the kitchen. He had been preoccupied with the big shop, had been the reason.
VI
The fire is still smouldering. The world-weary man and the spruce man are sitting opposite each other and looking at the embers. On the ground is a small pile of rope and some bits of duct tape. The smell of a chip pan wafts from the shed.
‘Why did you actually tie me up?’
‘Because you’re one of those people who keep time. Always running, flying, on the go. Like my son. No time for anything, certainly not for a conversation.’
‘Perhaps that’s true, yes.’
‘Listen, what’s your name actually, Mr Inspector?’
‘Siep.’
‘Are you happy, Siep?’
‘Yeah, I don’t know. I don’t really think much about it.’
‘What do you like to do?’
‘Gee. Yes, I recently bought a drone. Haven’t got round to it much. And, um, going for walks with my wife, things like that. She’ll be worried by the way; I’ll have to go in a minute –’
‘Siep, you must listen. We’re not so different, you and me.’
The world-weary man narrows his eyes and studies his guest. Then he takes a meat croquette, bites into it and swears vehemently.
‘Too hot?’
‘No, just damned tasty. Have one too.’
Unsure, the spruce man takes a ball out of the Tupperware tub. There is hard brown gunge stuck to the base.
‘Thanks. Delicious.’
The world-weary man beams. Relighting his cigarette, he says: ‘Honestly, I just wanted to speak to a real person for once. From the authorities, you know. See if you’re really… like that. Like they say.’
‘Like what?’
‘Just, sourpusses. Snitches. Nazis’
‘Aha.’
‘But you also just do your best, really.’
The spruce man stares at the remnants of the croquette. There is also gunge on the base of the ball; it looks like cat food. Then he clears his throat and says: ‘Yes, but why exactly? For what?’
‘Don’t get me started.’ The world-weary man gets up, suddenly unsettled. ‘But now I really must go to the shop. It’s closing just now.’
The spruce man brushes the breadcrumbs from his trousers. The world-weary man thrusts a final croquette in his hand and grabs a battered shopping bag from the shed. From the doorway he points to the overgrown flowerbed around the corner.
‘Hey, is that area also my responsibility?’
‘No,’ the spruce man replies. ‘That’s common land. We have to do it together. Don’t worry.’
Nicole van den Berg (1988) lives, works and walks (with her Frisian Pointer Yuko) in Leeuwarden. She writes short humorous pieces about ordinary people trying to make the best of things. Her work has appeared in newspapers and digital cultural magazines such as NRC.next and De Optimist. Nicole also works as a copywriter and content developer. In 2021, she self-published Het losloopveld (The off-the-leash field), a self-illustrated collection of short and even shorter stories. Her work can be found at www.slenteraar.nl.
Se stiet by de goatstien dy’t se krekt mei de úttrekbere slang skjinspuite hat en sjocht op fan it giele skûteldoekje dat rûkt nei wat freesliks en út oer de oprit. In momint lyn tocht se noch datst oan it skjinmeitsjen bliuwst, opromje, waskje, dat dat is wat soargjen is, kofjegrom fuortspiele, de kerlen kofjepoeier ûnwillich, as opjage, stúmjende bisten en it holle lûd fan wetter op rustfrij stiel en ynienen wie har heit dêr en it momint fan ûnfrede foargoed fuort, dat wol sizze: dat momint, dát gefoel fan ûnfrede. Har heit, syn sêfte, hingjende wangen, in hamster, Goeie hûn, sei er tsjin har; knyn tsjin har mem. En noch. Op de heldere dagen — de heldere mominten. Hooplik fan ’e middei.
Hoe let is it? Kertier oer njoggenen. Isabella sil hjir om tsien oere wêze en noch net alle wask is drûch. Se hat noch wat foar har, in kado foar har bern yn Brazilië.
Se azemet djip út, bewust. Konsintrearret har op de hege hage by it grintpaad lâns, de wyn is deryn te sjen. De toppen binne te heech, de tinne takjes soeikje, en ast achterút it paad del rydst, reitsje de legere tûken mei útstutsen hannen dyn auto, leauwigen dy’t mei de fingers de seame fan Syn klaad sykje. Behalve dan, dat dy auto fansels de úteinlike dea betsjut fan al it grien yn de wrâld. Of soene de beammen en strûken no krekt better groeie fan alle koalstof en wiene it de fûgels en de minsken, wie it dit leechlân dat foar de dea opskreaun wie? Komt it wetter oant healwei de kastanjebeam ta te stean?
It hout ûnder har hânpalmen fielt sêft oan, te sêft; it hat tefolle wetter hân. Witst noait wêr’tst op fertrouwe kinst: jins ûnthâld is in kompostbult dêr’t alle dagen wer wat nijs op útstoart wurdt, wat derûnder leit broeit, ferrottet, baktearjes en skimmels, feroaret wêzentlik fan substânsje, feroaret wa’tsto bist; ast sjochst wat der no yn de kronkels fan it brein fan har heit bart; it lichem hat syn eigen wil of wei, dy’tst tegearre bewannelest — tegearre, dyn geast en dyn liif, al hat se ergens ris lêzen dat dyn geast de stimming op it feestje fan dyn lichem is en is se dy wurden noait fergetten.
Doe’t se fan ’e moarn om kertier foar sânen wekker waard, fan Richard, dy’t tsjintwurdich om ’e dei foar syn wurk te swimmen giet, fernaam se it wer: it neare gefoel op har boarst. Se wachte even — wat? tweintich sekonden, se hie nei de wekker sjen bliuwe moatten — en jawis, dy lûde slach, in ekstra slach, as it slaan fan it healoere fan de klok op har mem har sekretêre, eartiids. Syn klean hat er klearhongen oan ’e wandlampe op ’e gong, boppe de optearde, opsteapele trainingsklean dy’t er ûnderweis nei it swimbad draacht. Hy jout har gjin tút mear. Hy lit har sliepe. Dat is in opsje. De oare opsje, tinkt se, is dat se der gewoan net is, foar him. Dat net allinnich alles wat se docht mar wa’t se is foar him ûnsichtber is.
Janet Sobel makke al lang fóár Pollock har grutte doeken mei fervespetters. Allinne gie hy der mei de eare fan troch. Om’t froulju — en harren wurk — ûnsichtber binne. Trije kilometer fierderop, yn in lyts kistke dêr’t se net te lang oer neitinke kin, leit har dochter, oardel meter ûnder de grûn en nimmen wit noch har namme.
De echoskopiste hearde gjin hertslach mear, rôp de dokter derby. Se stjoerden har wat letter nei hûs. Fjouwer dagen dêrnei koe se weromkomme en waard de befalling ynlaat. Fjouwer dagen! Se joegen har in middel om de fleagen op te wekken. En no leit har dochter yn ’e grûn, ûnder in grien bêd fan moas. Se hiene har yn it sikehûs kalmearringstabletten meijûn, en slieppillen. Mar de trep makke har dwyl. Se begriep neat fan de stilte yn ’e hûs. Ljocht makke har mislik, se woe der fanôf wêze. En wat oerdeis ien ding wie, wie nachts wat hiel oars, dan hearde se de stilte dy’t ûnder de deistige stilte lei.
Justerjûn op bêd lies se oer it ûnsichtbere, mar krúsjale wurk fan baktearjes en skimmels ûnder de grûn, de basis fan bosken, en tocht oan harsels. Ergens tusken dat bosk en har selsbyld en de kompostbult yn har holle, yn har heit syn holle, ergens yn dat bosk, yn de kompostbult, yn har holle, leit in dolk fan in argumint, de learen hoes justjes oantaast mar it limmet blinkend, helder, skerp. Se kin der net by. Se is te wurch, te drok.
In jier as fiif, seis lyn, Aniek wie seis, yn dizze keuken dwaande mei har húswurk.
Mem, wurkje der ek froulju yn ’e polityk?
Ja, fansels.
Wêrom steane der dan allinnich mar manlju op de plaatsjes?
En it wie echt sa, alle politisy yn it wurkboek wiene manlju. Froulju: briedmasines, sûnder namme of gesicht, dy’t, yn it gesicht fan de westerske skiednis, noch mar krekt stimme mochten.
It gefoel ûnsichtber te wêzen, net heard en net sjoen; in pear jier lyn gie se derfoar yn terapy, in Hawaïaanske ferjouwingsterapy yn it hûs fan in ynternist út Soest — Vrieling!, dat wie it —, de kahuna en syn froulike gefolch sliepten yn it túnhûs. Se hie fan har heard fia in freondinne dy’t yn skieding lei, har man in Israelyske konsertfioelist, in maestro, in sjeny dy’t noch gjin aai bakke koe en noch foar de skieding ta werklikheid wurden wie tegearre wenne mei syn meast resinte minneresse, in frou fan begjin tweintich.
Sânenfjirtich! Sânenfjirtich is se! Har heit trijensantich, dus. Aniek tolve, takom jier giet se al nei de middelbere skoalle. As se witten hie hoe hurd de tiid gean soe, as se witten hie hoe wier de klisjees wiene, hie se it oars dien. Net de bern, fansels net, mar se wie skilderjen bleaun. No skilderet se ek, mar se hie it sa dien, dat se eksposearjen bleaun wie, dat der njonken Aniek noch immen west hie dy’t him ynteressearre foar har wurk.
En wer! Dat hert. Dy fersnelling, in dûbeldslach. Ynazemje. Sân sekonden. En rêstich, djip útazemje. Alve sekonden lang. Ien, twa, trije, fjouwer, fiif, seis, sân en ien, twa, trije fjouwer fiif —
Dy terapy hie har ek neat brocht, útsein dan it ynsjoch dat se al har lilkens oer it patriargaat op de mislieding fan de kursuslieder projektearre.
Mei rjocht, tocht se.
Op har plak set, holden troch de safolste korpulinte man mei in messiaskompleks. Der is gjin ferjouwingsterapy dy’t dit oplost, gjin terapy, punt. Allinnich in revolúsje. En sy is dêr te wurch foar, te âld —
Unrêst. De eagen op it paad. It readboarstje. It ljocht. Har heit syn wangen, dy’t har dus yn it sin komme sa’t se no binne: sêft, hingjend, mei de lichtste, wite stoppels. Se woe dat se it skilderje koe, it ljocht, de loft, krekt sa’t it no is. Swier fan tonger. Wat in frjemd waar wie it dizze moanne, rûzich as it moed fan in bern. Klimaatferoaring. Hie ek te krijen mei de ûnsichtberens fan Mem Ierde as útrûpele entiteit, sa yn dit earste jier fan de ienentweintichste iuw. Dus úteinlik …
In houten oanrjocht. Wat tochten de eardere eigeners? It rottet yn griistinten fuort. Nim dan in nije keuken, mem, ropt Christiaan, de âldste, hy ropt it al jierren, as is it in broadsje dat je bestelle, mar Aniek wol it net, Aniek wol net iens dat har mem de laden fan de kast yn de hal meitsje lit. It is net dat se fan ferfal hâldt, har jongste bern; Aniek hâldt gewoan net fan feroaring. Se hat sûnt har pakes diagnoaze ek net mear mei west nei Zutphen. It is no in lyts healjier bekend, tinkt se, sa ûngefear, wat har heit hat. Dêrfoar foel it ek al op: de skrassen op ’e auto, de fergetten boadskippen, de lilkens, dat frjemde telefoantsje dêr’t er yn sei dat er de krante net langer ûntfange woe; hy fûn datst yn in hoeke treaun waard.
As de rein aanst falt sil it wite grint bûten donker kleurje, wiet wêze, sa’t it eartiids wie, fuortbewegend op de bêding fan de rivier. En no leit it hjir, in fisk op it drûge, happend nei wetter. Rivieren bewege, wâlkanten bewege, sels de grûn dêr’tst op rinst, leit los. De grûn ûnder dyn fuotten, ek al net te fertrouwen.
In klikkend lûd, twa kear, as in gewear dat laden wurdt yn in Twadde-Wrâldoarlochsfilm mei John Wayne of Richard Burton, Aap dy’t in poat troch it kattelûk stekt. Hy wachtet mar even, se geane aanst ú—t. Aniek neamde doe’t se krekt prate koe alle bisten aapkes: Stip nei de pleats: aapke, aapke, aapke. In besite oan de bistetún (dat barbaarske ynstitút!): aapke, aapke, aapke. Elke hûn, elke húskat, it knyn fan ’e buorlju: aapke, aapke, aapke. De pup? Aapke.
Se hie nea sa min sliept as de wiken, moannen, nei Aniek har berte, sels no noch net. Alle nachten wer gie it loftalarm ôf, Londen yn ’e Blitz. Trije, fjouwer, fiif kear nachts siet se rjochtop yn bêd en moast derút. It rjochtop sitten gie troch, sels nei’t it gûlen opholden wie. Auditive hallusinaasjes, hie de húsdokter sein. Jo tinke dat jo jo dochter gûlen hearre, sels as dat net sa is. Kranksinnich hurd, hie Richard dy jûns sein. Hy moast lûd laitsje om syn eigen grap, om alles dat útelkoar foel.
Wat die er yn dy tiid? Richard? Hy wie dwaande karriêre te meitsjen, bleau lizzen, yn it waarme bêd, om’t er de oare deis in wichtige ôfspraak hie. In readboarstje fljocht no lâns de griene gevels fan de hage. Allinnich sy kin dizze fûgel sjen, sa. Dêroer neitinke.
Se tinkt oan wat har mem sei as de bakjes op ’e tafel kamen en se nei fla rikte: Moatsto wol in neigesetsje? Wêrom nó? Dit oantinken?
Kinst as minske altyd ergens oars wêze. In seine, ast mei in jonge dêr’tst de rook net fan ferneare kinst yn syn heechslieper leist, mar ek in flok, want komselden is eat inkeld wat it is: dûse, de sulveren messen ôfwaskje, de hûn útlitte en in begraafplak besykje, in readboarstje besjen troch it keukensrút. De fingers fan it iene momint rikke oer dagen hinne, jierren, en reitsje in oar momint oan, gripe it fêst. En wat sei har heit tsjin har mem? Sei er, Lit dat bern? Noch sa’n flok: de winsk dy’t de heit fan dyn tinzen is. Mar goed, sa wrakselet elkenien mei oantinkens. Se moat oan ’e slach: de wask yn ’e masine, mei Aap de heide lâns, boadskippen helje. En do wolst noch skilderje hjoed. Of net?
Jezus, dy lucht. En ynienen, in skerp lûd, glês dat springt. It kofjesetapparaat. Dat rûkte se! In pot mei barsten. Richard dy’t fan ’e moarn foar twa koppen kofje set hie, dy opdronken hie, en nei alle gedachten fergetten wie de waarmhâldstân út te setten. Ién ding. Hy moat íén ding dwaan, moarns! Se draait har nei it apparaat, klikt it oranje lampke om.
En de buorman dy’t de griene bak by de dyk set. De griene bak, net ferjitte. Isabella sil hjir oer in healoere wêze.
Se draait har nei it fornús, pakt de teetsjettel op, set de radio oan. En dan stiet se der wer, by de goatstien, oan it oanrjocht, foar dit útsjoch. It roppige lûd fan de lege tsjettel, in pianokonsert op ’e achtergrûn. Se fynt de muzyk fan Sjostakovitsj gaoatysk. De muzyk fan Prokofjev is ék gaoatysk, mar makket har net sa nerveus as dy fan Sjostakovitsj. Richard krijt fan de bank faak kaartsjes foar it konsertgebou. Soms sitte se sa tichtby it poadium datst it swit op de noasbrêge fan de pianist sjen kinst. Ast dat ienkear sjoen hast, hearst yn de muzyk ek de konstante langst fan de komponist, fynst de sporten werom yn de fingers fan de muzikant, yn de toetsoanslach fan de pianist, en wa’t dy langst heart, útfierd, heart ek alle smoarde, net-spile klanken. Se moat nei har atelier, foardat Isabella der is de kar meitsje mei hokker skilderij se hjoed fierder wol. Nei’t se de tsjettel oer it fjoer setten hat — tik, tik, tik — rint se werom nei de goatstien en smyt it giele doekje fuort yn it jiskefet ûnder de skoarstien.
Se hie in bûnzjend hert, lang foardat se wekker waard. Se rekke yn ’e sliep, waard twa oeren letter wekker, Richard neist har, it lûd fan de oseaan, de weach dy’t him mei wat tsjinsin weromluts en dêrnei wer fol oerjefte oer it strân útstoarte. Trije kertier lei se wekker, seach nei de fluorisearjende wizers fan de wekker. En wer dat ûnrêstige hert, oars as normaal. As knikkerts diskear, dy’t fan in trep rôlen. En dêrnei, har dream: sij en John yn harren sliepkeamer, mar oars: in rêstjaande kleur blau op ’e muorren, en bûten beammen dy’t mei har griene tûken de romte kleuren, sêft tsjin it rút soeiken, loksillich it glês streaken as in minskehân in hûn, en syn tonge tusken har skonken en it waarme gefoel yn har ûnderbúk en doe kaam se klear, yn har sliep, mar ek echt, en dêrnei, doe’t se nei John ta woe, om him fêst te hâlden, om har troch him fêsthâlde te litten, siet se ynienen fêst, mei har fuotten, en wie Susan dêr, en wiene de bern der ek en moast se ûntkenne wat der krekt bard wie mar Susan noch de bern leauden har.
Der binne nachten dat er yn har dreamen stil de keamer ynkomt en by har op bêd lizzen komt en dat er har fêsthâldt en dat der fierder neat bart.
En soms hat se dreamen, nachtmerjes, mei bylden fan wat se oerdeis besiket te ferwurkjen. Har lichem as dat fan in heiden, in heks, en it iennichste middel om wat te bewizen: sûnder te razen yn de hjitte fan it lûd fan de flammen opgean, toane dat se in minske is mar te grutsk om dat ek nochris te sizzen, te grutsk om har pine op dy wize sjen te litten. (Mar ek, tinkt se no, om de bern net foargoed mei har geraas op te skypjen. Foargoed, oant ek by harren de ferfrommeling en de ferrotting begjint.) Wa’t goed sjocht, kin sjen dat se brânt.
De losse tegeltsjes ûnderoan de trep. In ûnbestimde plestik pûde njonken it kastke yn de hal. Se wykt út foar de doar, har skouder rekket it keunstwurk fan de sittende frou mar it glês beskermet de oaljeferve op papier en yn de spegel boppe it fonteintsje yn de hal, foar de wc oer, flak foardat se yn it ljocht fan de spotsjes fan it waskhok stapt, sjocht se harsels, en bliuwt stean. Dit is sa’t de rest fan de wrâld har sjocht — it hier pluzich, en drûch; de lyntsjes njonken har eagen; de ieren ûnder har eagen; en de mûle, skrale lippen mei te min kleur — troch har eagen, dan. En dat seit neat, seit Richard dan, oer hoe’t de rest fan de wrâld dy werklik sjocht.
Dan heart se Isabella har kaai stekken yn it slot.
Ze staat bij de gootsteen die ze net met de uittrekbare slang heeft schoongespoten en kijkt op van het gele vaatdoekje dat ruikt naar iets vreselijks en uit over de oprit. Een moment terug dacht ze nog dat je blijft schoonmaken, opruimen, wassen, dat dat is wat zorgen is, koffiedrab wegspoelen, de korrels koffiepoeder onwillig, als opgejaagde, bokkende dieren en het holle geluid van water op roestvrijstaal en ineens was haar vader daar en het moment van onvrede voorgoed weg, dat wil zeggen: dat moment, dát gevoel van onvrede. Haar vader, zijn zachte, hangende wangen, een hamster, Dag hond, zei hij tegen haar; konijn tegen haar moeder. En nog. Op de heldere dagen — de heldere momenten. Hopelijk vanmiddag.
Hoe laat is het? Kwart over negen. Isabella is hier om tien uur en nog niet alle was is droog. Ze heeft nog iets voor haar, een cadeau voor haar kinderen in Brazilië.
Ze ademt diep uit, bewust. Concentreert zich op de hoge heg langs het grindpad, de wind is erin te zien. De toppen zijn te hoog, de dunne takjes zwieren, en als je achteruit het pad afrijdt, raken de lagere takken met uitgestoken handen je auto, gelovigen die met hun vingers de zoom van Zijn gewaad zoeken. Behalve dan, dat die auto natuurlijk de uiteindelijke dood betekent van al het groen in de wereld. Of gingen de bomen en struiken nu juist beter groeien van alle koolstof en waren het de vogels en de mensen, was het dit laagland dat ten dode was opgeschreven? Komt het water tot halverwege de kastanjeboom te staan?
Het hout onder haar handpalmen voelt zacht aan, te zacht; het heeft te veel water gehad. Je weet nooit waarop je kunt vertrouwen: je geheugen is een composthoop waarop elke dag weer wat nieuws wordt uitgestort, wat eronder ligt broeit, verrot, bacteriën en schimmels, verandert wezenlijk van substantie, verandert wie jij bent; als je ziet wat er nu in de kreukels van de hersenen van haar vader gebeurt; het lichaam heeft zijn eigen wil of weg, die je samen bewandelt — samen, je geest en je lijf, al heeft ze ergens eens gelezen dat je geest de stemming op het feestje van je lijf is en is ze die woorden nooit vergeten.
Toen ze vanochtend om kwart voor zeven wakker werd, van Richard, die tegenwoordig om de dag voor zijn werk gaat zwemmen, voelde ze het weer: het drukkende gevoel op haar borst. Ze wachtte even — wat? twintig seconden, ze had naar de wekker moeten blíjven kijken — en jawel, die luide slag, een extra slag, als de halfuurslag van de klok bovenop haar moeders secretaire, vroeger. Zijn kleren heeft hij klaar gehangen aan de wandlamp op de gang, boven de opgevouwen, opgestapelde trainingskleding die hij naar het zwembad draagt. Hij geeft haar geen zoen meer. Hij laat haar slapen. Dat is een optie. De andere optie, denkt ze, is dat ze er gewoon niet is, voor hem. Dat niet alleen alles wat ze doet maar wie ze is voor hem onzichtbaar is.
Janet Sobel maakte al lang vóór Pollock haar grote doeken met verfspetters. Alleen ging híj er met de eer vandoor. Omdat vrouwen — en hun werk — onzichtbaar zijn. Drie kilometer verderop, in een klein kistje waar ze niet te lang over na kan denken, ligt haar dochter, anderhalve meter onder de grond en niemand weet nog haar naam.
De echoscopiste hoorde geen hartslag meer, riep de dokter erbij. Ze stuurden haar iets later naar huis. Vier dagen later kon ze terugkomen en werd de bevalling ingeleid. Vier dagen! Ze gaven haar een middel om de weeën op te wekken. En nu ligt haar dochter in de grond, onder een groen bed van mos. Ze hadden haar in het ziekenhuis kalmeringstabletten meegegeven, en slaappillen. Maar de trap maakte haar duizelig. Ze begreep niets van de stilte in huis. Licht maakte haar misselijk, ze wilde ervan af zijn. En wat overdag één ding was, was ’s nachts iets heel anders, dan hoorde ze de stilte die onder de dagelijkse stilte lag.
Gisteravond in bed las ze over het onzichtbare, maar cruciale werk van bacteriën en schimmels onder de grond, de basis van bossen, en dacht aan zichzelf. Ergens tussen dat bos en haar zelfbeeld en de composthoop in haar hoofd, in haar vaders hoofd, ergens ín dat bos, ín de composthoop, ín háár hoofd, ligt een dolk van een argument, de leren hoes licht aangetast maar het lemmet blinkend, helder, scherp. Ze kan er niet bij. Ze is te moe, te druk.
Een jaar of vijf, zes geleden, Aniek was zes, in deze keuken bezig met haar huiswerk.
Mama, werken er ook vrouwen in de politiek?
Ja, natuurlijk.
Waarom staan er dan alleen maar mannen op de plaatjes?
En het was echt zo, alle politici in het werkboek waren man. Vrouwen: broedmachines, zonder naam of gezicht, die, in het gezicht van de westerse geschiedenis, pas net mochten stemmen.
Het gevoel onzichtbaar te zijn, ongehoord en ongezien; enkele jaren geleden ging ze ervoor in therapie, een Hawaïaanse vergevingstherapie in het huis van een internist uit Soest — Vrieling!, dat was het —, de kahuna en zijn vrouwelijk gevolg sliepen in het tuinhuis. Ze had van hen gehoord via een vriendin die in scheiding lag, haar man een Israëlische concertviolist, een maestro, een genie die nog geen ei kon bakken en nog voor de scheiding was voltrokken samenwoonde met zijn meest recente minnares, een vrouw van begin twintig.
Zevenenveertig! Zevenenveertig is ze! Haar vader drieënzeventig, dus. Aniek twaalf, volgend jaar gaat ze al naar de middelbare school. Als ze had geweten hoe snel de tijd zou gaan, als ze had geweten hoe waar de clichés waren, had ze het anders gedaan. Niet de kinderen, natuurlijk niet, maar ze was blijven schilderen. Nu schildert ze ook, maar ze had het zo gedaan dat ze was blijven exposeren, dat er naast Aniek nog iemand was geweest die zich interesseerde voor haar werk.
En weer! Dat hart. Die versnelling, een dubbelslag. Inademen. Zeven seconden. En rustig, diep uitademen. Elf seconden lang. Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven en een, twee, drie vier vijf —
Die therapie had haar ook niets gebracht, behalve dan het inzicht dat ze al haar woede over het patriarchaat op de misleiding van de cursusleider projecteerde.
Terecht, dacht ze.
Op haar plek gezet, gehouden door de zoveelste corpulente man met een messiascomplex. Er is geen vergevingstherapie die dit oplost, geen therapie, punt. Alleen een revolutie. En zij is er te moe voor, te oud —
Onrust. De blik op het pad. Het roodborstje. Het licht. Haar vaders wangen, die ze zich dus herinnert zoals ze nu zijn: zacht, hangend, met de lichtste, witte stoppels. Ze wilde dat ze het kon schilderen, het licht, de lucht, precies zoals het nu is. Zwanger van onweer. Wat een vreemd weer was het deze maand, onstuimig als het gemoed van een kind. Klimaatverandering. Had ook te maken met de onzichtbaarheid van Moeder Aarde als uitgebuite entiteit, zo in dit eerste jaar van de eenentwintigste eeuw. Dus uiteindelijk …
Een houten aanrecht. Wat dachten de vorige eigenaren? Het rot in grijstinten weg. Neem dan een nieuwe keuken, mam, roept Christiaan, de oudste, hij roept het al jaren, alsof het een broodje is dat je bestelt, maar Aniek wil het niet, Aniek wil niet eens dat haar moeder de laden van de kast in de hal laat maken. Het is niet dat ze van verval houdt, haar jongste kind; Aniek houdt gewoon niet van verandering. Ze is sinds haar grootvaders diagnose ook niet meer mee geweest naar Zutphen. Het is nu een halfjaartje bekend, denkt ze, zo ongeveer, wat haar vader heeft. Daarvoor viel het ook al op: de krassen op de auto, de vergeten boodschappen, de boosheid, dat vreemde telefoontje waarin hij zei niet langer de krant te willen ontvangen; hij vond dat je in een hoek werd geduwd.
Als de regen straks valt zal het witte grind buiten donker kleuren, nat zijn, zoals het vroeger was, voortbewegend op de bedding van de rivier. En nu ligt het hier, een vis op het droge, happend naar water. Rivieren bewegen, oevers bewegen, zelfs de grond waarop je loopt, ligt los. De grond onder je voeten, ook al niet te vertrouwen.
Een klikkend geluid, tweemaal, als een geweer dat wordt geladen in een Tweede-Wereldoorlogfilm met John Wayne of Richard Burton, Aap die een poot door het kattenluik steekt. Hij wacht maar even, ze gaan straks u—i—t. Aniek noemde toen ze net kon spreken alle dieren aapjes: Dribbel op de boerderij: aapje, aapje, aapje. Een bezoek aan de dierentuin (dat barbaarse instituut!): aapje, aapje, aapje. Elke hond, elke huiskat, het konijn van de buren: aapje, aapje, aapje. De pup? Aapje.
Ze had nooit zo slecht geslapen als de weken, maanden, na Anieks geboorte, zelfs nu nog niet. Elke nacht opnieuw ging het luchtalarm af, Londen in de Blitz. Drie, vier, vijf keer per nacht zat ze rechtop in bed en moest eruit. Het rechtop zitten ging door, zelfs nadat het huilen was gestopt. Auditieve hallucinaties, had de huisarts gezegd. U denkt dat u uw dochter hoort huilen, zelfs als dat niet zo is. Gestoord hard, had Richard die avond gezegd. Hij moest hard lachen om zijn eigen grap, om alles dat uit elkaar viel.
Wat deed hij in die tijd? Richard? Hij was bezig carrière te maken, bleef liggen, in het warme bed, omdat hij de volgende dag een belangrijke afspraak had. Een roodborstje vliegt nu langs de groene gevels van de heg. Alleen zij kan deze vogel zien, zo. Erover denken.
Ze denkt aan wat haar moeder zei als de bakjes op tafel kwamen en ze naar vla reikte: Moet jij wel een toetje? Waarom nú? Deze herinnering?
Je kunt als mens altijd ergens anders zijn. Een zegen, als je met een jongen van wie je de geur niet kunt verdragen in zijn hoogslaper ligt, maar ook een vloek, want zelden is iets enkel wat het is: douchen, de zilveren messen afwassen, de hond uitlaten en een begraafplaats bezoeken, een roodborstje bekijken door het keukenraam. De vingers van het ene moment reiken over dagen heen, jaren, en raken een ander moment aan, grijpen het vast. En wat zei haar vader tegen haar moeder? Zei hij, Laat dat kind? Nog zo’n vloek: de wens die de vader van je gedachten is. Maar goed, zo worstelt iedereen met herinneringen. Ze moet aan de slag: de was in de machine, met Aap de hei langs, boodschappen doen. En je wilt nog schilderen, vandaag. Of niet?
Jezus, die lucht. En ineens, een scherp geluid, glas dat springt. Het koffiezetapparaat. Dat rook ze! Een gebarsten pot. Richard die vanochtend voor twee koppen koffie had gezet, die had gedronken, en waarschijnlijk was vergeten de warmhoudstand uit te zetten. Eén ding. Hij moet één ding doen, ’s ochtends! Ze draait naar het apparaat, klikt het oranje lampje om.
En de buurman die de groene bak aan de straat zet. De groene bak, niet vergeten. Isabella is hier over een half uur.
Ze draait naar het fornuis, pakt de theeketel op, zet de radio aan. En dan staat ze er weer, bij de gootsteen, aan het aanrecht, voor dit uitzicht. Het gulzige geluid van de lege ketel, een pianoconcert op de achtergrond. Ze vindt de muziek van Sjostakovitsj chaotisch. De muziek van Prokofjev is óók chaotisch, maar maakt haar niet zo nerveus als die van Sjostakovitsj. Richard krijgt van de bank vaak kaartjes voor het concertgebouw. Soms zitten ze zo dichtbij het podium dat je het zweet op de neusbrug van de pianist kan zien. Als je dat eenmaal hebt gezien, hoor je in de muziek ook het constante verlangen van de componist, vind je de sporten terug in de vingers van de muzikant, in de toetsaanslag van de pianist, en wie dat verlangen hoort, uitgevoerd, hoort ook alle gekeelde, niet-gespeelde klanken. Ze moet naar haar atelier, voordat Isabella er is de keuze maken met welk schilderij ze vandaag verder wil. Nadat ze de ketel op het vuur heeft gezet —tik, tik, tik — loopt ze terug naar de gootsteen en gooit het gele doekje weg in de prullenbak onder de schoorsteen.
Ze had een bonkend hart, lang voordat ze wakker werd. Ze sliep in, werd twee uur later wakker, Richard naast haar, het geluid van de oceaan, de golf die zich met wat tegenzin terugtrok en daarna weer vol overgave over het strand uitstortte. Drie kwartier lag ze wakker, kijkend naar de fluorescerende wijzers van de wekker. En weer dat onrustige hart, anders dan normaal. Als knikkers dit keer, die van een trap rolden. En daarna, haar droom: zij en John in hun slaapkamer, maar anders: een rustgevende kleur blauw op de muren, en buiten bomen die met hun groene takken de ruimte kleurden, zacht tegen het raam wiegden, gelukzalig het glas streelden als een mensenhand een hond, en zijn tong tussen haar benen en het warme gevoel in haar onderbuik en toen kwam ze klaar, in haar slaap, maar ook echt, en daarna, toen ze naar John wilde toegaan, om hem vast te houden, om zich door hem te laten vasthouden, zat ze ineens vast, met haar voeten, en was Susan daar, en waren de kinderen er ook en moest ze ontkennen wat er net was gebeurd maar Susan noch de kinderen geloofden haar.
Er zijn nachten dat hij in haar dromen stil de kamer binnenkomt en bij haar in bed komt liggen en dat hij haar vasthoudt en dat er verder niets gebeurt.
En soms heeft ze dromen, nachtmerries, met beelden van wat ze overdag probeert te verwerken. Haar lichaam als dat van een heiden, een heks, en het enige middel om iets te bewijzen: zonder te schreeuwen in de hitte van het geluid van de vlammen opgaan, tonen dat ze een mens is maar te trots om dat ook nog eens te zeggen, te trots om haar pijn op die wijze te tonen. (Maar ook, denkt ze nu, om haar kinderen niet voorgoed met haar geschreeuw op te zadelen. Voorgoed, tot ook bij hen de verkreukeling en de verrotting begint.) Wie goed kijkt, kan zien dat ze brandt.
De losse tegeltjes onderaan de trap. Een onbestemde plastic zak naast het kastje in de hal. Ze wijkt uit voor de deur, haar schouder raakt het kunstwerk van de zittende vrouw maar het glas beschermt de olieverf op papier en in de spiegel boven het fonteintje in de hal, tegenover de wc, vlak voordat ze in het licht van de spotjes van het washok stapt, ziet ze zichzelf, en blijft staan. Dit is zoals de rest van de wereld haar ziet — het haar pluizig, en droog; de lijntjes naast haar ogen; de aderen ónder haar ogen; en de mond, schrale lippen met te weinig kleur — door haar ogen, dan. En dat zegt niets, zegt Richard dan, over hoe de rest van de wereld je werkelijk ziet.
Dan hoort ze Isabella haar sleutel steken in het slot.
She is standing in front of the sink which she has just sprayed down with the extractable sprayer and looks up from the yellow dishcloth which smells of something awful and out over the driveway. A moment before she had been thinking that you keep cleaning, tidying, washing and that is what caring is, washing away coffee grounds, the grains of coffee powder recalcitrant, like hounded, bucking animals and the hollow sound of water on stainless steel and suddenly her father was there and the moment of discontent was gone for good, that is: this moment, this sense of discontent. Her father, his soft, droopy cheeks, a hamster, Hallo dog, he said to her; rabbit to his mother. And still did. On the clear days – in the clear moments. Hopefully this afternoon.
What is the time? Quarter past nine. Isabella will be there at ten o’clock and not all the washing has dried yet. She has something for her, a present for her children in Brazil.
She exhales deeply, consciously. Concentrating on the tall hedge along the gravel driveway; the wind is visible in it. The tops are too tall, the thin twigs sway, and when you reverse down the driveway, the lower twigs touch your car with outstretched hands, believers reaching for the hem of His robe. Except of course, this car ultimately meant death to all the green in the world. Or would all the trees and bushes grow better from all the carbon and was it the birds and people, this low-lying country which was doomed? Will the water rise halfway up the chestnut?
The wood beneath her hand palms felt soft, too soft; it has had too much water. You never know what you can rely on: your memory is a compost heap onto which something new is tipped every day, everything beneath it heats up, rots, bacteria and fungi, fundamentally changes in substance, changes who you are; if you saw what was happening now in the folds of her father’s brain; the body has its own will or way, that you take together – together, your spirit and your body, even though she once read somewhere that your spirit is the mood at your body’s party and she has never forgotten these words.
When she had been woken at quarter to seven that morning, by Richard, these days he goes for a swim every other day before work, she had felt it again: the oppressive feeling on her chest. She had waited a moment – what? twenty seconds, she should have kept looking at the alarm clock – and sure enough, that loud gong, an extra gong, like the half-hour stroke of the clock on top of her mother’s secretaire in years past. He had hung up his clothes on the wall lamp in the passage, on top of the folded pile of workout gear he wears to the swimming pool. He no longer gives her a kiss. He left her sleeping. That is one explanation. The other explanation, she thinks, is that for him, she simply isn’t there. That not only everything she does but who she is is invisible to him.
Janet Sobel had been making her large canvases with splashes of paint long before Pollock. Only he took all the credit. Because women – and their work – are invisible. Three kilometres away, in a little coffin which she couldn’t think about for too long, her daughter lies, one-and-a-half metres below the ground and nobody knows her name anymore.
The ultrasound operator no longer heard a heartbeat, called in the doctor. A little later they sent her home. Four days later she was allowed to return for an induced labour. Four days! They gave her a drug to cause contractions. And now her daughter lies in the ground, under a bed of green moss. In the hospital they had given her tranquillisers to take with her and sleeping pills. But the stairs made her giddy. She couldn’t make sense of the silence in the house. Light nauseated her, she wanted to be rid of it. And what was one thing in the daytime was something quite different at night, when she heard the silence which lay beneath the daytime silence.
Yesterday evening in bed, she had read about the invisible but crucial work bacteria and fungi did beneath the ground, the basis of forests, and she had thought of herself. Somewhere between that forest and her self-image and the compost heap in her head, in her father’s head, somewhere in that forest, in the compost heap, in her head, was a dagger of an argument, the leather scabbard slightly damaged but the blade gleaming, clear, sharp. She can’t get to it. She is too tired, too busy.
Five or six years ago, Aniek had been six, doing her homework in this kitchen.
Mum, do women also work in politics?
Yes, of course.
Then why are there only men in the pictures?
And it was true, all the politicians in the workbook were men. Women: incubators, lacking a name or face, who, in the course of western history, have only just been given the vote.
The feeling of being invisible, unheard and unseen; she had had therapy for it a few years ago, Hawaiian forgiveness therapy at the home of a physician from Soest – Vrieling!, that was his name – the kahuna and his female retinue slept in the summer house. She had heard about them from a friend who was going through a divorce, her husband an Israeli concert violinist, a maestro, a genius who couldn’t fry an egg and had moved in with his most recent lover, a woman in her early twenties, even before the divorce was through.
Forty-seven! She is forty-seven! So, her father is seventy-three. Aniek twelve, next year she will go to secondary school. If she had known how fast time would go by, if she had known how true the clichés were, she would have done things differently. Not the children, of course not, but she would have carried on painting. She still paints now, but she would have made sure that she had kept exhibiting her work, that there was someone other than Aniek who took interest in her work.
And again! That heart. That quickening, skipping a beat. Inhale. Seven seconds. And exhale slowly, deeply. Eleven seconds long. One, two, three, four, five, six, seven and one, two, three, four, five –
That therapy hadn’t done anything for her, except make her realise that she had projected all her fury at the patriarchy on the course instructor’s deceit.
Rightly, she thought.
Put in her place, kept there by the umpteenth corpulent man with a messiah complex.
There isn’t any kind of forgiveness therapy that would sort this out, no therapy, full stop. Only a revolution. And she is too tired for that, too old –
Agitation. The view of the driveway. The robin. The light. Her father’s cheeks, which she recalls as they are now: soft, drooping, with the lightest, white stubble. She wished she could paint it, the light, the air, exactly as it is now. Foreboding a storm. How strange the weather had been this month, as tempestuous as a child’s mind. Climate change. Also had to do with the invisibility of Mother Earth as an exploited entity, in this first year of the twenty-first century. So, finally…
A wooden worktop. What had the previous owners been thinking? It is rotting away in tints of grey. Then get a new kitchen, mum, exclaims Christiaan, her eldest, he has been saying it for years, as though it is a sandwich that you ordered, but Aniek is against it, Aniek doesn’t even want her mother to get the drawers of the cabinet in the hall repaired. It isn’t that she likes dilapidation, her youngest child; she just doesn’t like change. Neither had she come along to Zutphen since her grandfather’s diagnosis. It had been known for half a year by now, she thinks, just about, what her father has. It was already noticeable before then: the scratches on the car, the forgotten shopping, the anger, that odd telephone conversation in which he had said that he no longer wanted to receive the newspaper; he felt that you were pinned down.
When it rained in a while the white gravel outside would darken, be wet, as it used to be, moving forward along the riverbed. And now it lies here, a fish out of water, gulping for water. Rivers move, banks move, even the ground you walk on isn’t fixed. The ground beneath your feet, not to be trusted either.
A clicking sound, like a gun being loaded in a second world war film with John Wayne or Richard Burton, Monkey sticking a paw through the cat flap. He will have to wait a moment, they are about to go o-u-t. When Aniek first learnt to speak she called all animals monkeys: Spot Goes to the Farm: monkey, monkey, monkey. A trip to the zoo (that barbaric institution!): monkey, monkey, monkey. The puppy? Monkey.
She had never slept as badly as the weeks, months after Aniek was born, not even now. The air-raid siren went off every night, London in the Blitz. Three, four, five times a night she sat bolt upright in bed and had to get out. She kept sitting bolt upright, even when the crying had stopped. Auditive hallucinations, her GP had said: you think you hear your daughter crying even when it isn’t so. Insanely loud, Richard had said that evening. He had had a good laugh at his own joke, at everything that was falling apart.
What had he been doing at that time? Richard? He had been making a career for himself, stayed in bed, the warm bed, because he had an important meeting the next day. A robin now flew past the green gables of the hedge. Only she can see this bird, like this. Think about it.
She thinks of what her mother had said when putting the bowls on the table, and she had reached for the custard: Should you be having pudding? Why now? This memory.
You can always be somewhere else as a person. A blessing, if you are in a bunkbed with a boy whose odour you can’t stand, but a curse too, for seldom is something merely what it is, showering, washing the silver knives, taking out the dog and visiting a cemetery, watching a robin through the kitchen window. The fingers of one moment reach over days, years, and touch another moment, and grasp hold of it. And what did her father say to her mother? Did he say, Leave the child? Another one of those curses: the wish is the father to your thoughts. Anyway, everybody struggles like this with memories. She must get going: the laundry in the machine, take Monkey round the heath, do the shopping. And you also want to paint today. Or don’t you?
Christ, that stench. And suddenly, a sharp sound, glass breaking. The coffee machine. She smells it! A cracked pot. Richard, who had made two cups of coffee that morning, had drunk them, and had probably forgotten to turn off the warmer switch. One thing. The one thing he had to do in the morning! Turning towards the machine, she switches off the orange light.
And the neighbour putting the organic waste container on the curb. The organic waste container, don’t forget. Isabella will be here in half an hour.
She turns to the stove, picks up the teakettle, turns on the radio. And then she is standing there again, at the worktop, with this view. The voracious sound of the empty kettle, a piano concerto in the background. She finds Shostakovich’s music chaotic. Prokofiev’s music is also chaotic, but it doesn’t make her as nervous as Shostakovich’s does. Richard often gets tickets for the Concertgebouw from the bank. Sometimes they sit so close to the stage that you can see the sweat on the bridge of the pianist’s nose. Once you have seen that you can hear the composer’s constant yearning, recognise the practice in the musician’s fingers, in the pianist’s key strikes, and when you hear that yearning, performed, you hear the throttled, unplayed sounds too. She must go to her studio, choose a painting to carry on with before Isabella arrives. After she has put the kettle on the hob – tick, tick, tick – she walks back to the sink and chucks the yellow dishcloth in the dustbin beneath the chimney.
Her heart had been racing, long before she awoke. She had slept in, had woken up two hours later, Richard next to her, the sound of the ocean, the wave which had retreated with some reluctance and then crashed once more on the beach with absolute commitment. For three quarters of an hour, she had lain awake, looking at the fluorescent hands on the alarm clock. And that agitated heart again, different from usual. Like marbles this time, rolling down a staircase. And then, her dream: she and John in their bedroom, but different: a calming tint of blue on the walls, and outside trees coloured the space with their green branches, gently swaying against the window, blissfully stroking the glass like a human hand would a dog, and his tongue between her legs and the warm sensation in her groin and she came, in her sleep, but in reality too, and then, when she wanted to go to John, hold him, be held by him, all at once she was stuck, by her feet, and Susan was there, and the children were there too and she had to deny what had just happened, but neither Susan nor the children believed her.
There are nights that he silently enters the room in her dreams and lies down in bed with her and he holds her and nothing else happens.
And sometimes she has dreams, nightmares, with images of what she tries to process by day. Her body like a heathen’s, a witch’s, and the only means to prove something: being absorbed by the heat of the sound of the flames without screaming, showing that she is a human but too proud to say it again, too proud to show her pain like that. (But also, she thinks, not to burden her children forever with her screams. Forever, until they too start wrinkling and decaying.) If you look hard you can see that she is aflame.
The loose tiles at the bottom of the stairs. A non-descript plastic bag next to the cupboard in the hallway. She side-steps the door, her shoulder touches the work depicting a sitting woman, but the glass protects the oil painting, and in the mirror above the washbasin in the hallway, opposite the loo, just before she walks into the light from the spotlights in the laundry room, she sees herself and halts. This is how the rest of the world sees her – her hair frizzy and dry; the creases next to her eyes; the veins beneath her eyes; and her mouth, thin lips with too little colour – in her eyes, in any case. And that says nothing, Richard then says, about how the rest of the world really sees you.
Then she hears Isabella putting her key in the lock.
Philip Huff (1984) is a writer and director. He writes for NRC Handelsblad newspaper, De Groene Amsterdammer weekly news magazine, Hollands Maandblad literary journal, The New York Review of Books and The Paris Review. His first novel Dagen van gras (Days of grass) was nominated for the Academica First Book Prize. His second novel Niemand in de stad (The empty city) won the Dioraphte Prize and was made into a film by Michiel van Erp. His third novel Boek van de doden (The book of the dead) was selected as the Humo Book of the Year 2014. He has also published a collection of short stories Goed om hier te zijn (Good to be here) and a collection of essays Het verdriet van anderen (The grief of others). He recently directed two short films Bosrandgeluk (Forest edge happiness) and Het kamp (The camp).
Foto: Calire Witteveen
‘Getfer … Dit fyn ik dus écht goar!’
Jildau lûkt in fiis geschicht en skoddet even hiel wyld mei de holle. Dan bûcht se in bytsje foaroer en pjukt mei har foarke yn ’e giele griente om dy’t op har board leit.
‘Dit smakket nei gers. Of nei modder. En it stjonkt ek noch! Bah! Ik yt dit écht net, hear!’
‘Net sa raar, Jildau,’ seit heit, ‘dat heart net sa. Hast it wol oer iten.’
‘Ik neam dit gjin iten,’ seit Jildau, ‘dit liket mear op bargefoer.’
‘No ik fyn koalraap wol lekker,’ seit Sipke. ‘En mem sei dat it hiel sûn is en dat der allegear fitaminen yn sitte.’
Jildau sjocht har broer oan. Lekker? Mient er dit no? Of makket er in grapke?
‘Fynsto dít lekker, Sipke?’ freget se.
Sipke knikt. ‘Ja hear. In minsk hat no ien kear fitaminen noadich en dy sitte hjir yn. En ast mar genôch fitaminen ytst, dan krijst ek gjin skuorbúk!’
‘Skuorbúk?’ Jildau sjocht Sipke ferbaasd oan. ‘Wat is dát no wer?’
Sipke, dy’t krekt in hap nommen hat fan syn koalraap, docht demonstratyf syn mûle in eintsje iepen en wiist der mei syn foarke nei.
‘Hjir! Allegear fitaminen!’ prommelet er. ‘Sjochst se wol?’
Jildau knypt gau har eagen ticht en lûkt wer in fiis gesicht.
‘Dat hawwe wy op skoalle hân,’ giet Sipke fierder, as er syn mûle wer leech hat.
‘Juf fertelde dat de minsken op ’e VOC-skippen froeger siik waarden en deagongen omdat se gjin farske griente krigen. En dus ek gjin fitaminen. Bedoarn wetter, dat krigen se. Oars neat. No, en dan krigen se dus skuorbúk.’
Dêr skrikt Jildau wol wat fan. ‘Skuorbúk? En giest dea, ast dat hast?’
Sipke knikt. ‘Ast gelok hiest net, mar ast pech hiest wol.’ Hy laket even.
‘Mar ast dea gongst, krigest wol in seemansgrêf en dát wie dan wer in gelokje.’
Mem sjocht Sipke ferheard oan. ‘In gelokje? Wat bedoelst?’
Sipke lûkt syn skouders op. ‘No, as ik dea wie, soe ik leaver yn ’e see lizze dan ûnder de modder.’
As Jildau ‘modder’ heart, rûkt se nochris oan de koalraap op har board en sjocht heit oan. ‘Fynsto koalraap lekker, heit?’
Heit is even stil. Dan leit er syn foarke del en sjocht Jildau oan.
‘Tsja Jildau, wat sil ik sizze. Mem hat har bêst dien om ris wat oars as oars te meitsjen. En hjoed is dat dus koalraap wurden. Ik moat earlik bekenne dat ik dat ek noch nea earder hân haw.’
‘Dat is gjin antwurd op har fraach, Fokko,’ laket mem. ‘Fynst it lekker? Dat freget Jildau.’
Se sjocht heit oan, mar dy seit neat. Dy sjocht nei de koalraap op syn eigen board, wêr’t er noch net in hap fan hân hat.
‘Dan wit ik wol genôch,’ seit mem. ‘Witst, ik tocht: lit ik ris wat oars op ’e tafel sette as slaad of woartels of spinaazje.’
Mei in opskepleppel hellet se in hapke koalraap út ’e panne en hâldt it omheech.
‘Dit neame se tsjintwurdich in fergetten griente. En Sipke hat gelyk: der sitte in protte fitaminen yn. Eartiids waard dit in protte iten. Myn pake en beppe ieten it ek faak. Dy fûnen it hearlik.’
Jildau slacht har earms oerelkoar en sjocht mem boas oan.
‘Ik yt it yn elts gefal net! En ik hoech ek gjin fitaminen. Dy fyn ik ek fiis!’
Dan slacht se ynienen hurd mei har fûst op de râne fan har board. Mei in bôge fljocht in kwak koalraap troch de loft en ploft del op de flier.
‘Sa hat it wol genôch west, Jildau,’ seit heit kalm. ‘Ik haw no myn nocht en mem ek, tink ik. Gean mar nei boppen, nei dyn keamer.’
‘Mar ik wol noch yochert ha’, seit Jildau.
‘Nee, dat dogge we hjoed net. Ik sei: it is klear sa! Nei boppen, do! Roef-roets!’
Jildau sjocht nei heit. Dy is lilk, dat kinst wol sjen.
Se sjocht even hiel boas werom en stapt dan driftich fuort. Mei in klap lûkt se de doar achter har ticht en se stampt ekstra hurd op de treppen.
Heit is lilk? No, sy is noch folle lilker! En dat allegear troch dy fize koalraap.
As mem in skoftke letter by har op ’e keamer komt, docht Jildau krekt oft se sliept. Ek heit kipet noch even troch de doar fan har keamer en freget sacht oft se al sliept. Jildau heart it wol, mar seit neat. Krekt goed. Dat is syn eigen skuld.
Jildau docht dan wol krekt of sliept se, mar sliepe, dat slagget har hielendal net. Want ast lilk bist, kínst net sliepe. En Jildau is noch hieltyd lilk. En: klearwekker. Foarsichtich glydt se út har bêd om by de wasktafel wat wetter te drinken.
It wetter is kâld, mar yn elts gefal net bedoarn, lykas it wetter op dy seeskippen dêr’t Sipke it oer hie. Want ast bedoarn wetter dronken hiest, dan koest dea gean en in seemansgrêf krije. Wat soe dat wêze, in seemansgrêf?
Se hat gjin idee. Moarn mar even oan Sipke freegje. Dy wiisnoas sit al yn groep 7 en wit alles. Dat seit er teminsten.
As heit en mem op bêd gean, is Jildau noch wekker. Se docht gau har holle ûnder de tekkens as heit en mem noch even by har sjogge.
En dan, even letter, fielt Jildau ynienen har búk. Dy docht wat sear. Soe dat miskien fan dat kâlde wetter komme dat se dronken hat?
Of soe se … hoe neamde Sipke dat ek al wer? Skuorbúk. Soe se miskien skuorbúk hawwe? Want ast gjin griente ytst en ek gjin fitaminen, dan krijst skuorbúk.
Ja, dat sei Sipke ommers.
Jildau tinkt nei. Se hat hjoed hielendal gjin griente hân. En dus ek gjin fitaminen. Want de apel, dy’t mem har meijûn hie foar skoalle, dy hat se net opiten. En dy fan juster ek net. Doe hie se ommers fan Saskia in sjerpwafel krigen.
Skuorbúk. Hoe soe dat fiele? En hoe kinst sjen ofst dat hast? Soenen der dan samar skuorren yn dyn búk komme?
Jildau knipt har bêdlampke oan en skoot de tekkens oan ’e kant. Mei triljende hannen knopet se har piamajaske los. Der is gjin skuor te sjen, mar pine yn ’e búk hat se noch wol. Miskien is dat wol it begjin. Miskien hat sy ek pech en komt dy skuorbúk aanst.
Hiel hoeden skoot Jildau har bêd út en docht de sliepkeamerdoar iepen. It is hielendal stil yn ’e hûs, se sliepe allegear.
Op har teannen slûpt se nei ûnderen en giet nei de keuken. Foar de kuolkast bliuwt se stean. Har hannen trilje at se de kuolkastdoar iepen docht.
Yn hokker griente soenen de measte fitaminen sitte? Jildau wit it net.
Dan hellet se in tomaat út ’e kuolkast en besjocht him fan alle kanten. It griene stâltsje mei it stjêrke sit der noch oan.
Se docht de eagen ticht en nimt dan in grutte hap. It is net allinnich tomaat. Se fielt dat se ek it stâltsje yn ’e mûle hat en allegear lytse pitsjes. Mar se spuit it net út,
want dêr sille ek wol fitaminen yn sitte.
Der leit fierder noch in komkommer yn de kuolkast. Jildau lûkt it plestik derôf en nimt in pear grutte happen. Mei skyl en al, want dêr sitte miskien ek wol fitaminen yn.
Yn de grientebak ûnderyn de kuolkast sjocht se noch mear griente lizzen.
Jildau hellet der in plestik pûde mei spinaazje út en skuort him iepen.
Even moat se slokke, mar dan proppet se har hiele mûle fol. It fielt wol raar om sa op dy drûge blêden te kôgjen, mar se fynt it net fiis.
Dan sjocht se boppe yn ’e kuolkast in glêzen bakje stean mei in stikje sulverpapier der oerhinne.
Jildau pakt it derút en sjocht deryn. It is it oerbleaune restje fan de koalraap fan dizze jûn. Se rûkt der even oan. It rûkt no net mear nei gers, of nei modder.
Se suchtet en docht dan de eagen ticht. Mei har hân skept se it klikje koalraap derút en proppet it yn ien kear yn ’e mûle. Se kokhalzet al wat, mar dan slokt se it sa troch.
Krekt as se noch in hap nimme sil, giet it ljocht yn ’e keuken oan. It is mem.
Dy seit neat, mar giet neist Jildau op ’e kâlde keukenflier sitten. Sûnder fierder wat te sizzen slacht mem har earm om Jildau hinne.
‘Ik hie sa’n pine yn ’e búk,’ flústeret Jildau. Har stim trillet en se fielt dat der samar triennen oer har wangen rinne. ‘Wat tinkt mem, soe ik skuorbúk ha?’
Mem sjocht har oan en laket even.
‘Do skuorbúk? Tinkst dat? Wolnee, leave skat! Tuerlik net!’
‘Mar ik haw wol pine yn ’e búk,’ flústeret Jildau, ‘en dêr begjint dat mei.’
‘Miskien hast pine yn ’e búk fan al dy griente dy’tst opiten hast,’ seit mem sacht en faget foarsichtich de triennen fan Jildau har wangen.
‘Sil ik dy no mar wer op bêd bringe?’
Jildau knikt en tegearre gean se nei boppen. Mem stoppet Jildau lekker ûnder en leit har knuffels neist har holle op it kessen.
‘Is mem no net lilk mear?’ freget Jildau.
Mem skodhollet. ‘Nee hear,’ seit se en se hellet in bledsje spinaazje út it hier fan Jildau.
‘En heit dan? Is dy noch lilk?’ flústeret Jildau.
Mem skoddet wer de holle. ‘Nee hear,’ seit se, ‘heit woe noch even by dy sjen, mar doe leisto al te sliepen.’
Se laket even en dan flústeret se: ‘Heit woe even tsjin dy sizze dat hy dy koalraap ek net lekker fûn. Hy hat der sels ek neat fan iten …’
‘Echt wier?’ freget Jildau. ‘Fûn hy it ek net lekker?’
Se laket even, mar dan giet se ynienen oerein en pakt de hân fan mem beet.
‘Mem … haw ik echt gjin skuorbúk?’ flústeret se.
‘Nee famke! Wier net!’ seit mem.
‘En kin dat fannacht ek net mear komme?’
‘Nee, gjin sprake fan!’ seit mem.
‘Dan haw ik dus écht gelok hân,’ seit Jildau en se giet wer lizzen.
‘No, we moatte it allegear mar gau ferjitte,’ seit mem, ‘en do moatst dy no deljaan, Jildau. Moarnier moatst wer nei skoalle ta en dan binne wy dy koalraap wer fergetten, ôfpraat? Fergetten griente hjit dat ommers …’
‘Getver … Dit vind ik dus écht goor!’
Jildau trekt een vies gezicht en schudt even heel wild met haar hoofd. Dan buigt ze zich een stukje voorover en pulkt met haar vork in de gele groente die op haar bord ligt. ‘Dit smaakt naar gras. Of naar modder. En het stinkt nog ook! Bah! Ik eet dit écht niet, hoor!’
‘Doe niet zo overdreven, Jildau,’ zegt papa, ‘dat hoort niet. Je hebt het wel over eten.’
‘Ik noem dit geen eten,’ zegt Jildau, ‘dit lijkt meer op varkensvoer.’
‘Nou, ik vind koolraap wel lekker,’ zegt Sipke. ‘En mama zegt dat het heel gezond is en dat het boordevol vitamines zit.’
Jildau kijkt haar broer aan. Lekker? Meen hij dat nou? Of maakt hij een grapje? ‘Vind jij dit lekker, Sipke?’ vraagt ze.
Sipke knikt. ‘Ja, hoor. Een mens heeft nou eenmaal vitamines nodig en die zitten hierin. En als je maar genoeg vitamines eet, dan krijg je ook geen scheurbuik!’
‘Scheurbuik?’ Jildau kijkt Sipke verbaasd aan. ‘Wat is dat nou weer?’
Sipke, die net een hap heeft genomen van zijn koolraap, doet demonstratief zijn mond een stukje open en wijst ernaar met zijn vork.
‘Hier! Allemaal vitamines!’ murmelt hij met volle mond. ‘Zie je ze wel?’
Jildau knijpt haar ogen dicht en trekt weer een vies gezicht.
‘Dat hebben wij op school gehad,’ gaat Sipke verder, als hij zijn mond heeft leeggegeten. ‘Juf vertelde dat de mensen op de VOC-schepen vroeger ziek werden en doodgingen omdat ze geen verse groente kregen. En dus ook geen vitamines. Bedorven water, dat kregen ze. Verder niets. Nou, en dan kregen ze dus scheurbuik.’
Daar schrikt Jildau wel een beetje van. ‘Scheurbuik? En ging je dood, als je dat had?’
Sipke knikt. ‘Als je geluk had niet, maar als je pech had wel.’ Hij lacht even. ‘Maar als je doodging, kreeg je wel een zeemansgraf en dat was dan weer een gelukje.’
Mama kijkt verbaast naar Sipke. ‘Een gelukje? Hoe bedoel je?’
Sipke haalt zijn schouders op. ‘Nou, als ik dood was, zou ik liever in de zee liggen, dan onder de modder.’
Als Jildau ‘modder’ hoort, ruikt ze nog eens aan de koolraap op haar bord en kijkt papa aan. ‘Vind jij koolraap lekker, pap?’
Papa is even stil. Dan legt hij zijn vork neer en kijkt Jildau aan.
‘Tja, Jildau, wat zal ik zeggen. Mama heeft haar best gedaan om eens wat anders te maken. En vandaag is dat dus koolraap geworden. Ik moet eerlijk toegeven dat ik dat ook nog nooit eerder gehad heb.’
‘Dat is geen antwoord op haar vraag, Fokko,’ lacht mama. ‘Vind je het lekker? Dat vraagt Jildau.’
Ze kijkt papa aan, maar die zeg niets. Hij kijkt naar de koolraap op zijn eigen bord, waar hij nog geen hap van genomen heeft.
‘Dan weet ik wel genoeg,’ zegt mama. ‘Weet je, ik dacht: laat ik eens wat anders op tafel zetten dan sla, worteltjes of spinazie.’
Met een opscheplepel haalt ze een hapje koolraap uit de pan en houdt het omhoog. ‘Dit noemen ze tegenwoordig een vergeten groente. En Sipke heeft gelijk, het zit boordevol vitamines. Vroeger werd dit veel gegeten. Mijn opa en oma aten het ook vaak. Die vonden het heerlijk.’
Jildau slaat haar armen over elkaar en kijkt mama boos aan.
‘Ik eet het in ieder geval niet! En ik hoef ook geen vitamines. Die vind ik ook vies!’
Dan slaat se plotseling hard met haar vuist op de rand van haar bord. Met een boog vliegt een kwak koolraap door de lucht en ploft op de vloer.
‘Zo is het wel genoeg geweest, Jildau,’ zegt papa kalm. ‘Nu ben ik er klaar mee en mama ook, denk ik. Ga maar naar boven, naar je kamer.’
‘Maar ik wil nog wel yoghurt hebben,’ zegt Jildau.
‘Nee, dat doen we vandaag niet. Ik zei, het is genoeg zo! Naar boven, jij! En rap een beetje!’
Jildau kijkt naar papa. Die is kwaad, dat kun je wel zien.
Ze kijkt even heel boos terug en stapt dan driftig weg. Met een klap trekt ze de deur achter zich dicht en ze stampt extra hard op de trap.
Papa is kwaad? Nou, zij is nog veel kwader! En dat allemaal door die vieze koolraap.
Als mama een poosje later op haar kamer komt, doet Jildau net of ze slaapt. Ook papa kijkt nog even om het hoekje en vraagt zacht of ze al slaapt. Jildau hoort het wel, maar ze zegt niets. Net goed. Dat is zijn eigen schuld.
Jildau doet dan wel net alsof ze slaapt, maar slapen, dat lukt helemaal niet. Want als je kwaad bent, kun je niet slapen. En Jildau is nog steeds kwaad. En: klaarwakker. Voorzichtig glijdt ze haar bed uit om bij de wastafel wat water te drinken. Het water is koud, maar in ieder geval niet bedorven, zoals het water op die zeeschepen waar Sipke het over had. Want als je bedorven water had gedronken, dan kon je dood gaan en een zeemansgraf krijgen. Wat zou dat zijn, een zeemansgraf?
Ze heeft geen idee. Morgen maar even aan Sipke vragen. Die wijsneus zit al in groep 7 en weet alles. Dat zegt hij tenminste.
Als papa en mama naar bed gaan, is Jildau nog wakker. Ze stopt vlug haar hoofd onder de dekens als papa en mama nog even bij haar kijken.
En dan, even later, voelt Jildau plotseling haar buik. Die doet een beetje pijn. Zou dat misschien van het koude water komen, dat ze heeft gedronken?
Of zou ze … hoe noemde Sipke dat ook alweer? Scheurbuik. Zou ze misschien scheurbuik hebben? Want als je geen groente eet en ook geen vitamines, dan krijg je scheurbuik. Ja, dat zei Sipke immers.
Jildau denkt na. Ze heeft vandaag helemaal geen groente gehad. En dus ook geen vitamines. Want de appel die mama haar had meegegeven naar school, die heeft ze niet opgegeten. En die van gister ook niet. Toen had ze immers een stroopwafel gekregen van Saskia.
Scheurbuik. Hoe zou dat voelen? En hoe kun je zien dat je dat hebt? Zouden er dan zomaar scheuren in je buik komen?
Jildau knipt haar bedlampje aan en schuift haar dekens aan de kant. Met trillende handen knoopt ze haar pyjamajasje los. Er is geen scheur te bekennen, maar buikpijn heeft ze nog wel. Misschien is dat wel het begin. Misschien heeft zij ook pech en komt die scheurbuik straks.
Heel voorzichtig schuift Jildau haar bed uit en doet de deur van haar slaapkamer open. Het is helemaal stil in huis, ze slapen allemaal.
Op haar tenen sluipt ze naar beneden en gaat naar de keuken. Voor de koelkast blijft ze staan. Haar handen trillen als ze de koelkastdeur opendoet.
In welke groente zouden de meeste vitamines zitten? Jildau weet het niet.
Dan haalt ze een tomaat uit de koelkast en bekijkt hem van alle kanten. Het groene steeltje met het sterretje zit er nog aan.
Ze doet haar ogen dicht en neemt dan een grote hap. Het is niet alleen tomaat. Ze voelt dat ze ook het steeltje in haar mond heeft en allemaal kleine pitjes. Maar ze spuugt het niet uit, want daar zullen ook wel vitamines in zitten.
Er ligt ook nog een komkommer in de koelkast. Jildau trekt het plastic eraf en neemt een paar grote happen. Met schil en al, want daar zitten misschien ook wel vitamines in.
In de groentebak onderin de koelkast ziet ze nog meer groente liggen.
Jildau haalt de plastic zak met spinazie eruit en scheurt die open.
Ze moet even slikken, maar dan propt ze haar hele mond vol. Het voelt wel raar om zo op die droge bladeren te kauwen, maar ze vindt het niet vies.
Dan ziet ze boven in de koelkast een glazen bakje staan met een stukje aluminiumfolie eroverheen.
Jildau pakt het eruit en kijkt erin. Het is het overgebleven restje van de koolraap van vanavond. Ze ruikt er even aan. Het ruikt nu niet meer naar gras, of naar modder.
Ze zucht en doet dan haar ogen dicht. Met haar hand schept ze het kliekje koolraap eruit en propt het in een keer in haar mond. Ze kokhalst wel een beetje, maar dan slikt ze het zo door. Net als ze nog een hap wil nemen, gaat het licht in de keuken aan. Het is mama.
Die zegt niks, maar gaat naast Jildau op de koude keukenvloer zitten. Zonder verder wat te zeggen slaat mama haar arm om Jildau heen.
‘Ik had zo’n buikpijn,’ fluistert Jildau. Haar stem trilt en ze voelt dat er zomaar tranen over haar wangen lopen. ‘Wat denk jij, mama, zou ik scheurbuik hebben?’
Mama kijkt haar aan en lacht even.
‘Jij, scheurbuik? Denk je dat? Welnee, lieverd! Natuurlijk niet!’
‘Maar ik heb wel buikpijn,’ fluistert Jildau, ‘en daar begint het mee.’
‘Misschien heb je buikpijn van al die groente die je opgegeten hebt,’ zegt mama zacht en veegt voorzichtig de tranen van Jildau’s wangen.
‘Zal ik je nu maar weer naar bed brengen?’
Jildau knikt en samen gaan ze naar boven. Mama stopt Jildau lekker in en legt haar knuffels naast haar hoofd op het kussen.
‘Ben je niet meer boos, mama?’ vraagt Jildau.
Mama schudt haar hoofd. ‘Nee, hoor,’ zegt ze, en ze haalt een blaadje spinazie uit Jildau’s haar.
‘En papa dan? Is die nog boos?’ fluistert Jildau.
Mama schudt haar hoofd nog eens. ‘Nee, hoor,’ zegt ze, ‘papa wilde nog even bij je kijken, maar toen lag je al te slapen.
Ze lacht even en dan fluistert ze: ‘Papa wilde even tegen je zeggen dat hij die koolraap ook niet lekker vond. Hij heeft er zelf ook niets van gegeten …’
‘Echt waar?’ vraagt Jildau. ‘Vond hij het ook niet lekker?’
Ze lacht even, maar dan gaat ze ineens rechtop zitten en pakt mama’s hand vast.
‘Mama … heb ik echt geen scheurbuik?’ fluistert ze.
‘Nee, lieverd! Echt niet!’ zegt mama.
‘En kan dat vannacht ook niet meer komen?’
‘Nee, geen sprake van!’ zegt mama.
‘Dan heb ik dus echt geluk gehad,’ zegt Jildau en ze gaat weer liggen.
‘Nou, we moeten het allemaal maar vlug vergeten,’ zegt mama, ‘en jij moet nu gaan slapen, Jildau. Morgenochtend moet je weer naar school en dan zijn we die koolraap weer vergeten, afgesproken? Vergeten groente, heet het immers …’
‘Yuck… This is so gross!’
Jildau pulls a disgusted face and shakes her head wildly for a moment. Then she bends forward a little and picks with her fork at the yellow vegetable on her plate. ‘This tastes of grass. Or mud. What’s more, it stinks! Bah! No way am I eating this!’
‘Stop exaggerating, Jildau,’ says Dad, ‘that’s rude. This is food we’re talking about.’
‘I don’t call this food,’ says Jildau, ‘this looks more like pigswill.’
‘Well, I think swede is delicious,’ says Sipke. ‘And Mum says it’s really healthy and packed full of vitamins.’
Jildau looks at her brother. Delicious? Does he mean that? Or is he joking? ‘You think this is delicious, Sipke?’ she asks.
Sipke nods. ‘Yeah, I do. A person needs vitamins and this contains them. And if you eat enough vitamins, they’ll stop you getting scurvy too!’
‘Scurvy?’ Jildau looks at Sipke in surprise. ‘What’s that?’
Sipke, who has just taken a bite of his swede, demonstratively opens his mouth some way and points inside with his fork.
‘Here! All vitamins!’ he murmurs with his mouth full. ‘See?’
Jildau closes her eyes tight and pulls another disgusted face.
‘We had it at school,’ Sipke continues, once he’s swallowed his mouthful. ‘Our teacher told us that people on the ships of the Dutch East India Company became ill and died because they didn’t get any fresh vegetables. So no vitamins either. Fetid water, they had that. Nothing else. Well, so then they got scurvy.’
Jildau feels a little scared now. ‘Scurvy? And did you die, if you had that?’
Sipke nods. ‘Not if you were lucky, but if you were unlucky then yes.’ He laughs a moment. ‘But if you died, you were buried at sea and that was a piece of luck.’
Mum looks at Sipke in surprise. ‘A piece of luck? How do you mean?’
Sipke shrugs. ‘Well, if I were dead, I’d rather lie in the sea than under the mud.’
When Jildau hears the word ‘mud’, she smells the swede on her plate again and looks at Dad. ‘Do you like swede, Dad?’
Dad is quiet for a moment. Then he puts down his fork and looks at Jildau.
‘Er, Jildau, what can I say? Mum’s done her best to make us something tasty. And today that was swede. I have to admit I’d never had it before either.’
‘That’s not an answer to her question, Fokko,’ Mum laughs. ‘Do you like it? That’s what Jildau is asking.’
She looks at Dad, but says nothing. He looks at the swede on his own plate, of which he hasn’t yet taken a single bite.
‘Enough said then,’ says Mum. ‘You know, I thought: why don’t I serve something different from lettuce, carrots or spinach for a change.’
With a serving spoon she takes a bite of swede from the pan and holds it up. ‘This is what they call a forgotten vegetable these days. And Sipke’s right, it’s packed with vitamins. This used to be eaten a great deal. My granddad and granny ate it frequently. They loved it.’
Jildau crosses her arms and looks at Mum crossly.
‘Well I’m not eating it in any case! And I don’t need any vitamins. I think they’re disgusting too!’
Then she suddenly bangs the edge of her plate hard with her fist. A lump of swede flies through the air and splats onto the floor.
‘That’s enough, Jildau,’ says Dad calmly. ‘I’m done with this and I think Mum is too. Go upstairs, to your room.’
‘But I still want yoghurt,’ says Jildau.
‘No, we’re not doing that today. I said that’s enough! Upstairs with you! And quick!’
Jildau looks at Dad. He’s angry, you can see that.
She looks back angrily for a moment, then stomps away. She slams the door behind her and stamps extra hard on the stairs.
Dad’s angry? Well, she’s far angrier! And all that for that disgusting swede.
When Mum comes to her room a little while later, Jildau pretends to be asleep. Dad also peeks in and asks softly if she’s already sleeping. Jildau hears, but she doesn’t say anything. Serve him right. It’s his own fault.
Jildau might be pretending to sleep, but actual sleep doesn’t come at all. Because if you’re angry, you can’t sleep. And Jildau is still angry. And wide awake. Cautiously she slips out of bed to drink some water at the basin. That water is cold, but at least it’s not fetid, like the water on the ships Sipke was talking about. Because if you’d drunk fetid water, you could die and be buried at sea. What would that be like, being buried at sea?
She has no idea. Ask Sipke tomorrow. That know-it-all is already in year 6 and knows everything. So he claims, anyway.
Jildau is still awake when Dad and Mum go to bed. She quickly hides her head under the covers when Dad and Mum look in on her.
And then, a little later, Jildau suddenly feels her stomach. It’s a bit sore. Could that be from the cold water she drank?
Or might she have… what did Sipke call it again? Scurvy. Might she have scurvy? Because if you don’t eat vegetables or vitamins, then you get scurvy. Yes, that’s what Sipke said.
Jildau ponders this. She hasn’t had any vegetables today. So no vitamins either. That apple Mum gave her to take to school, she didn’t eat that either. Nor yesterday’s. After all, yesterday Saskia gave her a syrup waffle.
Scurvy. How would that feel? And how do you know you have it? Could it cause a tummy ache?
Jildau switches on her bedside lamp and pushes her covers aside. Hands trembling, she unbuttons her pyjamas. There’s nothing to see, but her tummy still hurts. Perhaps that’s the beginning. Perhaps she’s unlucky and the scurvy is on its way.
Very carefully Jildau shuffles out of her bed and opens her bedroom door. It’s silent in the house, they’re all asleep.
On her tiptoes she creeps downstairs and enters the kitchen. She stops in front of the fridge. Her hands tremble as she opens the fridge door.
Which vegetable contains the most vitamins? Jildau doesn’t know.
Then she takes a tomato from the fridge and examines it from all sides. The green stem with the little star is still attached.
She closes her eyes and takes a large bite. It’s not just tomato. She can feel that she also has the stem in her mouth and lots of tiny pips. But she doesn’t spit it out, because there will be vitamins in it.
There’s also a cucumber in the fridge. Jildau pulls the plastic off and takes a couple of big bites. Skin and all, because perhaps there are vitamins there too.
In the vegetable drawer at the bottom of the fridge she sees even more vegetables.
Jildau takes out the plastic bag of spinach and tears it open.
She pauses to swallow first, but then she stuffs her mouth full of it. It feels a bit strange, chewing on those dry leaves like that, but it’s not disgusting.
Then she sees a glass bowl higher up in the fridge with a piece of aluminium foil over it.
Jildau takes it out and looks inside. It’s the leftovers of this evening’s swede. She sniffs it. It doesn’t smell of grass anymore, or of mud.
She sighs and closes her eyes. With her hand she scoops some leftover swede out and stuffs it into her mouth in one go. She wretches a little, but then swallows it down. Just as she’s about to take another bite, the light goes on in the kitchen. It’s Mum.
She doesn’t say anything, but sits down next to Jildau on the kitchen floor. Without saying anything more, Mum puts her arm around Jildau.
‘I had such a tummy ache,’ Jildau whispers. Her voice trembles and she suddenly feels tears running down her cheeks. ‘What do you think, Mum, could I have scurvy?’
Mum looks at her and laughs.
‘You, scurvy? Is that what you think? No, darling! Of course not!’
‘But I do have a tummy ache,’ Jildau whispers, ‘and that’s how it starts.’
‘Perhaps you have a tummy ache from all those vegetables you’ve eaten,’ says Mum softly, carefully wiping the tears from Jildau’s cheeks.
‘Shall I take you back to bed now?’
Jildau nods and together they go upstairs. Mum tucks Jildau in nice and cosy and puts her cuddly toys beside her head on the pillow.
‘Are you still cross, Mum?’ asks Jildau.
Mum shakes her head. ‘No,’ she says, and she pulls a spinach leaf out of Jildau’s hair.
‘What about Dad? Is he still cross?’ whispers Jildau.
Mum shakes her head again. ‘No,’ she says, ‘Dad wanted to look in on you but you were already asleep.’
She laughs and then whispers: ‘Dad wanted to come and tell you he didn’t like that swede either. He didn’t eat any of his either…’
‘Really?’ asks Jildau. ‘Didn’t he like it either?’
She laughs for a moment, but then she sits upright and grabs Mum’s hand.
‘Mum… do I really not have scurvy?’ she whispers.
‘No, darling! You really don’t!’ says Mum.
‘Could it still come on in the night?’
‘No, absolutely not!’ says Mum.
‘Then I’ve been really lucky,’ says Jildau and she lies down again.
‘Well, we should all forget the whole thing as quick as we can,’ says Mum, ‘and you need to go to sleep now, Jildau. You have school tomorrow morning and then we’ll have forgotten about that swede, okay? They are called forgotten vegetables after all…’
Thys Wadman (1956) was born and raised in Sneek in the Netherlands. There, he trained as a primary school teacher and taught classes from 1979 to 2020. Before becoming an author, he played cello in the Plumeau salon orchestra and drums in the Frisian-language rock band Jarje. Today he plays in the Koudum-based band Cajun Beano and the Plamure salon trio. He writes children’s books, short stories for children and adults and poems and lyrics for the Nullân theatre group.
He published his first book De Fûgelklup (The bird club) in 2010. His second book De oerwinnings fan Tido Houtsma (The triumphs of Tido Houtsma) won the Simke Kloosterman Prize 2013 and was co-nominated for the Fedde Schurer Prize. In nije heit (A new father) was on the IBBY Honour List 2016.
Doe’t wy de lêste bocht fan de stream útfearen en tusken de oerhingjende tûken fan in treurwylch troch, sicht op de âlde filla krigen, wie it Patrick dy’t rôp: ‘It liket it paradys wol.’ Patrick wie mei Johnny, Ralf, Tiffany, Berber en Grace útkeazen as dielnimmer oan de Reis nei it Paradys. Hy begriep, sa like it, as earste wêr’t it ús yn essinsje om te dwaan wie.
Reis nei it Paradys wie oars as de measte opfiedkundige útsjes fan Stichting De Takomst. Gewoanwei stiet by jongereinprojekten it probleem sintraal: dielnimmers komme út in sosjaal swak fermidden, binne mishannele, seksueel misbrûkt, hawwe in rêchsekje mei ADHD, PDD-NOS of in oare ôfkoarting, en as it tsjinwierret binne en hawwe se alles tagelyk. Doelstelling fan de helpferliening is sokken safier krije dat se net al te jong gewelddiedich wurde, oan ’e drugs reitsje of oare kriminele paden ynslaan.
Wat de dielnimmers oan Reis nei it Paradys mienskiplik hiene, wie dat se oant no ta altyd út hannen fan De Takomst en oare helpferlieners bleaun wiene. En dat se allegear njoggentjin of tweintich jier wiene. It iennichste dat wy as begelieders fan te foaren wisten, wie it slachte – de helte jonges, de helte famkes – mar ek dêr wiene wy mei it erkennen fan in hieltyd gruttere genderdiversiteit net wis fan. Oft heit boufakker wie of musikus, mem skjinmakker of heechlearaar, wy wisten fan neat. Yn ’e praktyk in frijwat oerstallige geheimsinnichdoggerij, safolle tiid giet der meast net oerhinne ear’t de dielnimmers oan sokke projekten it ien en oar priis jouwe oer harren sosjale eftergrûn. In gymnasiast mei akademysk oplate âlden uteret him ornaris oars as in vmbo-learling út in arbeidersfermidden.
Reis nei it Paradys wie der net om de dielnimmers in útwei te bieden út harren problemen, mar om harren útsicht te jaan op in moai, yn it geunstichste gefal, ideaal libben. Yn âlde, earmoediger tiden dreamden minsken fan in libben sûnder materiële soargen en sûnder wurkdagen fan tolve oeren; wat bliuwt der yn rikere, paradyslike tiden foar minsken oer om fan te dreamen? Dat wie it idee.
Filla Riviersicht is oan de ein fan de njoggentjinde iuw boud as bûten foar in famylje dy’t ryk wurden wie mei de hannel yn koloniaal guod. Sûnt de jierren sechstich waard it brûkt om út hûs pleatste bern ûnderdak te jaan, trije jier lyn is it restaurearre en hat it wer de alluere fan in rikeljuswente krigen. It hiem wurdt foar in grut part yn beslach nommen troch in stik bou – prei, blomkoal, andyvje, ierdbeien, der is gjin nee te keap – en in hôf mei apel-, parre-, prûme- en kersebeammen. Ek is der in kas mei komkommers, paprika’s, tomaten en druven. Oait moat it hiem de bewenners fan Riviersicht foarsjoen hawwe fan hast al it iten en drinken dêr’t se ferlet fan hiene.
Ralf stapte as earste de wâl op. Hy makke it foarste tou fêst oan in apelbeam, by it oereinkommen stjitte er de holle tsjin in leechhingjende apel. Hy luts de apel fan ’e tûke, naam in hap en smiet him fuortendaliks sa fier as er koe it wetter yn.
‘Meist him wol opite. It is gjin ferbeane frucht.’
‘Hy is is hartstikke soer.’
Rillegau soe bliken dwaan dat Ralf net de iennichste wie by wa’t it wurd ‘paradys’ oare assosjaasjes oprôp as by my, harren begelieder.
Under de tee ferdielden wy de taken. Johnny en Tiffany soene yn ’e tún op syk nei jirpels en griente, Patrick en Grace soene dêr in miel iten fan siede, Berber en Ralf, soene nei ôfrin kofjesette en ôfwaskje.
It wie Patrick, deselde dy’t filla Riviersicht ‘it paradys’ neamd hie, dy’t it earste hoekje fan it troch De Takomst boetsearre ideaalbyld bikke. Yn ôfwachting fan de jirpels en griente fan Johnny en Tiffany, blêde er in pear minuten yn in krante op de grutte tafel fan de wenkeamer, die er mei Grace in slach troch it hôf en gie er neist my op ’e túnbank foar de serre sitten. ‘Wannear krij ik myn mobyl werom? Ik ferfeel my dea.’
Geduldich lei ik him út dat se fjouwer wike sûnder mobyltsje moasten en dat er dêr sels mei ynstimd hie. ‘O ja, dat is ek sa.’
Hy gie oerein, rûn in pear meter nei foaren en draaide him om. Mei de earmen heech en wiid út elkoar, as rôp er alle goaden yn ’e himel oan, spriek er plechtich: ‘Hjir begjint it paradys.’ Dêrnei liet er de earmen sakje. Suver saaklik heakke er der oan ta: ‘En wy moatte it sels ôfmeitsje.’
Patrick joech him op ’e leuning fan de túnbank del en sei: ‘As ik it goed begrepen ha, is it oan ús om út te finen wat der noch oan dit rikeljusplak ûntbrekt om der in paradys fan te meitsjen. En dêr binne wy folslein eigen baas yn.’’
Ik knikte. ‘Dat is wêr’t it yn dit eksperimint om giet: sjen hoe moai de wrâld wurdt as seis jonge minsken dy nei eigen goedtinken ynrjochtsje.’
‘As wy it iens binne oer wat wy oanpasse wolle, hoege wy dat earst net my dy te oerlizzen.’
‘Dat is kearn fan it hiele projekt. Jim ha fjouwer wike de tiid om fan dit paradyslike plakje in echt paradys te meitsjen.’
‘Ik haw in geweldich idee,’ sei Patrick. ‘Ik rop de oaren by elkoar om demokratysk ta in beslút te kommen. Hoechst nergens oer yn te sitten, it wurdt hjir hiel moai.’
Hy rûn nei de grientetún foar oerlis, ik gie de hûs yn om oer de fêste telefoan – ik hie myn mobyltsje ek ynlevere – ferslach út te bringen oan kollega Afke fan De Takomst.
Twa oeren letter hearde ik in auto it hiem opriden. It wie it lêste dat ik ferwachte hie, want de ferfiermiddels dêr’t wy ús fjouwer wike mei rêde soene wiene sân fytsen en de elektryske sloep dêr’t wy mei kaam wiene.
Troch it rút fan de wenkeamer seach ik hoe’t de seis dielnimmers út in âlde BMW rûgelen. Patrick wie, nei’t er earst noch in plom dûnkergrize reek troch de útlit jage hie, de lêste. Doe’t er my foar it rút stean seach, rôp er: ‘Hoe fynst him? Fiif bankjes, gjin jild of wol?’
Wat moast ik? Ik koe wol in ferhaal hâlde oer myn eigen foarstelling fan it paradys en dat âlde, fersmoargjende diselauto’s dêr gjin plak yn hiene, mar dat wie no krekt net de bedoeling fan dit eksperimint. It paradys fan de dielnimmers wie it útgongspunt en dat mocht ik net beynfloedzje.
‘O ja,’ hold Tiffany twa plestyk pûden omheech. ‘Wy ha pizza’s meinaam. Dy griente yn de tún seach der ôfgryslike fris út, mar doe’t ik in krop sla út ’e grûn skuorde, seach ik daliks in grouwe slak. Ik sei tsjin Johnny: “Wy helje pizza’s.” Wy ha foar dy in Campagnola spesjaal meinaam. Of bist gjin fegetariër?’
Nei in ûnrêstige nacht, mei in soad ferkear tusken de manljus- en frouljussliepkeamers, giene fiif fan de seis dielnimmers nei de tún om ûnder lieding fan in pensjonearre túnker te learen hoe moai en befredigjend it wêze kin om jins eigen iten te ferbouwen. Allinne Johnny wie mei de BMW nei it doarp, in pear kilometer fierderop. Hy soe, nei in demokratysk nommen beslút, yn opdracht fan de oaren it ien en oare regelje om de filla noch paradysliker te meitsjen as dy al wie.
Túnker Jabik lei ús it nut fan it dievjen fan de tomaten út, die foar hoe’t it moast en sette ús oan it wurk. Berber lake my ta en sei dat se noait tinke kinnen hie dat se nochris aardichheid oan sok dom wurk krije soe. ‘Neat moaiers as dyn eigen iten ferbouwe.’
‘Spitich datst gjin pizza’s ferbouwe kinst,’ sei Grace in smiet in hantsjefol leaten fan in tomateplant yn in amer.
Ik hie wat sizze wollen oer tomaten as ûnmisber yngrediïnt foar in pizza, mar krekt op dat momint hearde ik in lûd út ’e fierte dat my bekend foarkaam sûnder dat ik it daliks thúsbringe koe. De fiif tomatedievers wisten net hoe gau’t se by de útgong fan de kas komme moasten.
Ik rûn har efternei, ik wie healwei it hôf doe’t ik yn ’e gaten krige wat it lûd dat ik net thús bringe koe feroarsake. In oranje betonauto lege syn giel-grize lading op in stik grûn njonken it hûs. Fjouwer mannen yn oranje overals en Johnny stiene derom hinne, dwaande om it beton te egalisearjen. In stik grûn fan rûchwei tsien by trije meter hiene se mei planken ôfset.
It die my sear oan ’e eagen, dat beton tusken de restaurearre serre en de bêden mei slaad en andyvje, mar neffens de projektregels wie ik ferplichte om elke mooglike ynterpretaasje fan it paradys te respektearjen. Dochs koe ik net neilitte om te freegjen hoe’t al dat beton it paradys tichterby brocht.
Johnny: ‘Moatst dat noch freegje? Nergens op dit hiele hiem kinst fatsoenlik in auto kwyt sûnder yn it paad te stean of yn it gers wei te sakjen.’
‘Mar wêrom sa grut?’ frege ik.
‘Wat tochtst?’ Tiffany glimke suver triomfantlik. ‘Wy wolle allegear in auto. Ast in paradys kreëarje wolst, moatst foarút tinke.’
Twa dagen letter gie ik moarns foar achten de doar al út foar in twadaagse gearkomst fan de stêf fan De Takomst. Ik wie der – om’t se my tasein hiene dat se serieus wurk meitsje soene fan it útbouwen fan it paradys – net gerêst op hoe’t ik filla Riviersicht de oare deis wer oantreffe soe.
Om healwei fiven de oare deis stapte ik nei in frijwat oerstallige konferinsje út ’e trein wei op ’e fyts, in kertier letter ried ik it hiem fan de filla op. Wat ik by it passearen fan de homeiepeallen seach, rekke my hurder as ik foar mooglik hâlden hie. In tredde part fan de grientetún wie ferdwûn ûnder in laach beton en yn twa stikken opdield mei in tennisnet. Patrick en Berber dûbelen tsjin Ralf en Grace. Ralf sloech krekt in bal yn it net doe’t ik ta stilstân kaam. Tiffany rûn op my ta. ‘Hoe fynst it?’ frege se.
Se fernaam dat ik sa hurd net wist wat ik sizze moast. ‘Wy ha der goed oer neitocht, sei se. It is net allinne in tennisbaan, wy kinne ek folleybalje en fuotbalje, race mei modelautootsjes en as wy in feestje hâlde, ha wy genôch parkearromte foar de ga